CAP. I. De Logicae artis definitione.

EXtat tua adversus Rameam logicae artis defini­tionem animadversio, qua docere vis Eam ali­quid vitiosi é cujusdam & particulae redundantia, & vocis manca significatione collegisse. Ego scripta epistola ad labem objectae redundantiae diluendam sic disserui, ut tuam animadversionem corruere necesse sit, si or­bata patrocinio ingenii tui & velut deserta diutius constiterit. Nam si particula Bene artis vocabulo mi­nimé continetur, non Rami definitio redundans, sed tua inanis animadversio videri debet. At particulam illam non esse artis voce comprehensam summa ra­tione demonstravi. Quid tu institutae demonstratio­ni re­ni [Page 207] respondes? Equidem praefaris de artis definitio­ne: deinde ad demonstrationem refellendam ag­grederis. Artis definitioni tantum concedis, ut in ea summam hujus controversiae sitam esse putes.

Si positae controversiae vis artis definitione verta­tur, alia tibi propositione, alia assumptione ad parti­culam Bene artis vocabulo includendam opus esse video. De propositione respondi jam tibi in epistola, cúm dicerem, etiamsi artem habitum esse detur bene agendi, non idcirco tamen perfectionem agendi, quae finis est cujusvis disciplinae, materia formave artis contineri. Ac proinde cúm eandem cramben reponas, habitae praefationis elegantiam remittere tibi potuimus. Si putas á me confictae tautologiae crimē afferri, recognosce mecum quid isto animad­versionis enthymemate concluseris:

Ecquid mea hujus consequentiae negatio diversis comprehensa refellittur▪ respondes ‘Eandem á me cantilenam cani, & sententiam partim fal­sam, partim á proposito alienam identidem repeti.’

Itane ludere placet in re seria? si negetur syllogis­mi á te judicata consequentia, annon illa lucem in­genii tui desiderat, quia sic illustrati possit, ut nega­ta temeré & stulté repudiata videatur? at tu omissa illustratione consequentiae, quam afferre debuisti, de [Page 208] admissa tautologia cum adversario litigas: quasi quod mihi repetitae cantilenae vitium periniqué ob­jicis, non in idem incurras ipse. Nam quo argumen­to & consequentia ad particulam Bene é logicae ar­tis definitione excludendam in animadversonibus usus es: ejusdem argumenti consequentiaeque vim, tanquam novum quiddam exponeres, in disputati­onem inductae praefationis conjecisti. Vtrúm veró justa consecutionis negandae causa sit, hinc facilé constabit. Quod ad explicandam rei definitae natu­ram adhibetur, id omne re definita non inest, nisi sit é causis rei essentiam constituentibus informata de­finitio. Tu veró artis naturam sic definis, ut ad tex­endam definitionem videare adjuncto & fine con­tentus esse. Id cúm ita sit, verendum mihi non fuit, cúm tua artis definitio ejusmodi causas de quibus loquor, non complectatur, ne derivatam inde con­sequentiam inconsideraté rejecisse judicer. Tenes jam negatae consequentiae rationem. Híc ego lon­giús progressus ad frangendam prolepsin disputavi. Objici enim potest, Etiamsi particula Bene artis voce non includatur, haudquaquam tamen in speciei, id est, logicae artis definitione iterandam esse, cúm generi definiendo inser­vierit. Doceo ejusdem rei tautologiam non fieri: sed quae res generatim exposita est, eandem in logicae definitione exponi speciatim. Bene agere est quiddā generale, perfectionem illius actionis, quae est com­munis artium singularum, complectens. Bene veró Disserere est speciale quiddam, Logicae actionis quasi summum bonum continens. Non inficior eandem vocem usurpari: sed vocis disparem significationem esse contendo: nimirum in artis descriptione gene­ralem: in Logicae definitione specialem: illic absque [Page 209] tropo: hîc ex generis Synecdoche adhiberi. Habesne quod huic loco respondeas?

Hîc meam objectae tautologiae refutationem non diluis: sed concessam, de qua disputes, sententiolam arripis. Placet equidem te istis ipsis vestigiis perse­qui. Si é posito Artis fine vocabulum Habitus ad ex­plendam definitionem inferri vis, peccas vitio con­sequentiae. Eo autem remoto, illud tibi affentior, Artem, é suo fine rectè definiri, dummodo mihi te­cum de hujus adverbii significatione conveniat. Si Recté definire idem tibi sit, quod recté discribere: ar­tis discriptionem é fine peraccommodatam esse fa­teor. Sin veró id adverbio Recté intelligis, nullam ut artis definitionem accuratiotem esse putes: illud etiam putato, eam definitionem, quae rei definitae materiam formamque explicar, non esse praestan­tissimam. At ejusmodi opinio Io: Piscatore indigna fuerit. Sed ars é suo fine recté describitur. Quid tum?

Communem singularum artium finem agno­sco. Quorsum istud? video elegantulam conclusio­nem.

Eximiam certé consequentiam: id est, ab eo quod modó approbâras longé alienam. Docuisti artem é suo fine recté definiri. At tibi Dialecticae finis est actio­nem [Page 210] disserendi bene efficere. Ac proinde hoc fine dia­lectica definienda est: adeo ut vel tuo judicio par­ticula Bene in artis Logicae definitionem transferen­da sit. Tantum abest ut hujus enthymematis de­ducta consecutione profeceris, ut recté judicata valere conta te vehementer possit. Vides jam quid á me adversus primi syllogismi propositionem dis­putetur: in quam disputationem quae sunt á te vari­is locis dispersa contuli.

Assumptio jam qualis sit & quám nervosa vi­deamus. Ais artem recté definiri bene quippiam effi­ciendi habitum. Longé abes (erudite Piscator) ab illa accurata definiendi ratione, si hanc artis de­finitionem velut germanam & exquisitam admi­seris. Nonné tibi Habitus pro qualitate est cre­bris actionibus comparata? id si ita est, habitus artis erit expositae artis cognitio é frequenti exer­citatione & usu. Atqui veró artis essentia ex illa cognitione & facultate, quám homines frequenti actione consequuntur non pendet. Finge homi­nem esse plumbeum in artibus & plané peregri­num: ideone dicetur evanuisse artis natura & ad nihilum recidisse? Qui sic dicit, perinde facit ac ille, qui anima numerante sublata, omnem tem­poris durationem tolli putat. Hic igitur prius é po­steriore, & rei naturam é fortuito levissimoque ad­juncto definis. Est enim ars artis percepta cogni­tione prior & antiquior: estque non cujusdam ne­cessitatis, sed eventus fortuiti, si eam homines mente & intelligentia comprehenderint: adeo ut qui artem Habitu definit, is artem non sua & innata vi, sed adventitia artificis facultate definiat. Ve­rúm tuistam de artis definitione assumptionem, ne [Page 211] sua imbecillitate corruere possit, prosyllogismo de­monstras.

Illa de qua loquitur propositio, Praeclari operis pa­riendi facultas, est qualitas in mente artificis orta é frequentibus actionibus. Ac proinde propositio est perinfirmae consequentiae. Non enim, si artifex ex artis & descriptae cognitione & cognitae exer­citatione quandam praeclari operis pariendi facul­tatem assecutus est, idcirco illa artificis facul­tas erit artis essentia, qua definiri debeat. An Eu­clidis facultas illa bene numerandi variis parta actionibus erit Arithmeticae artis natura, per quam definienda est? Nec tamen, cúm haec di­co, arti operis efficiendi facultatem eripio. E­quidem do tibi contineri arte facultatem istam. Sed alia est artis facultas: alia artificis. Illa ar­ti nativa est & ingenerata: estque praeceptorum velut lumen quoddam, quo artifex in agendo di­rigitur: haec frequenti usu & actionibus acquiri­tur. illa ortu prior: haec posterior. illa primó & per se in arte quasi sedem obtinet: haec in ho­minis mente & cogitatione insidet. Illa tan­quam exemplar est: haec velut imago ad illud ex­emplar conformata: ita ut rectiús elegantiúsque fecisses, si artis naturam é sua potiús atque insi­ta facultate, quám ex adjuncta cognitione, quae in mente artificis sita est, nata é frequenti usu, explicâsses ac definisses. Quinetiam si rem causis [Page 212] naturam definiti continentibus interpretari liceat: id quod in arte definienda Ramum videmus praesti­tisse: inane opinor fuerit, adjunctas qualitates ad de­finiendum conquirere. Esset hoc solis clarissimam lucem repudiare: & stellulae nescio cujus minutissi­mum radium consectari. Ad Aristoteleam artis de­finitionem convincendam levitatis, nonnulla á me in ethicis tali syllogismo disputata sunt. Habi­tus perceptionem usumque artis potiús notat, quám illius essentiam accuraté complectitur. Ars itaque non est habitus. Tu quasi alienae & ineptae argumentationis sophismate offenderetur, enthy­mematis antecedentem tuis argutiis in responsione pervellis. Das tamen mihi habitu perceptionem artis notari: Id est, das mihi artem non esse habitum. Ego perceptionis voce non modó acquirendae artis ra­tionem, sed etiam traditae artis acquisitam cogni­tionem intellexi. At inter artem ipsam & expli­catae artis intelligentiam tantum interest: ut al­tera alteri nequeat sic convenire, quemadmo­dum tu arti habitum attribuis. De usu veró non concedis: sed quod de eo afferitur, id hoc modo re­fellis.

Qualem nobis assumptionem opponis? Concedo habitu notari rem ipsam quae habetur. Quid? nihil­ne praeterea Habitus vocabulo comprehensum di­cemus? Definis tu Habitum sic, ut qualitatem dicas frequentibus partam actionibus. Ac proinde voce Ha­bitus non modó rem ipsam, id est, qualitatem, sed efficientes habitus causas complecteris. Vtrúm [Page 213] ergo ea Assumptionis sententia est, ut dicas ha­bitu rem solummodó, quae habetur, significari? an potiús, ut & qualitatem ipsam, & qualitatis ef­ficientem causam intelligi arbitrere? Si illud vis, assumptionem vel tuo judicio habes convi­ctam falsitatis. Sin veró hoc, ineptam tali antegres­sa assumptione conclusionem deduxisti. Sed ad­dis, ‘Vsum non esse habitum, sed quiddam ex habitu profe­ctum: Vtitur enim artifex habitu mentis suae, id est arte.’

Nego hunc artis usum, de quo disseritur, esse quiddam ex habitu profectum. Ego usus dictione exercitationem artis ad habitum consequendum intelligo: tu de usu cognitae jam artis & in habi­tum velut mutatae respondes. Quare nondum mea adversus Aristoteleum habitum oratio Pisca­toriana responsione infringitur. Sed & illud mihi in ethica artis definitione minus probatur, cúm dicitur arti vera ratione nitendum esse: quia po­test id vera ratione niti, quod fortuitae naturae est. At vel in mechanicarum artium praeceptis requi­ritur, ut nunquam in errorem artificem deducant: quód herclé fieri potest, si contingentem verita­tem comprehenderint. Quomodó refutantur haec á te? ‘Tum demum (inquis) reprehensio haec tua vim ali­quam habere videretur, si artis vocabulo praecepta artis, ut tu intelligis, ab Aristotele intelligerentur. at is artis nomine habitum quendam, hoc est, quali­tatem in mente artificis crebris actionibus compara­tam, intelligit.’

Haeccine est Logica & erudita responsio? concedes­ne [Page 214] necessariam in arte praeceptis descripta verita­tem requiri? in arte, ut est habitus in mente artifi­cis, eandem requiri non concedes? sed probari for­tuitam veritatem ferrique posse? Equidem si Ari­stoteles ipse viveret, mallet credo de elencho defini­tionis confiteri, quám istam á te ad se tuendum di­stinctionis subtilitatem mutuari. Eritne ars aliud si libris descripta spectetur, aliud veró, cúm illius cognitionem actione frequenti artifex assecutus est? Si eandem naturae vim rationemque obtine­at & mandata literis & perfecté cognita ab artifice, jaceat necesse est allatae distinctionis concinnitas. Sin veró disparem naturae facultatem sortita sit, & ipsa á sese quasi desciverit, postquam mente artifi­cis insedit: tu mihi istam discrepantiam nota: do­ce eam esse vim in artis parta cognitione, ut ar­tis naturam immutet, ut praeceptis necessariam veritatem eripiat, & eisdem imprimat contingen­gentem. Artis usus conjecturalis esse potest: at ip­sa praecepta, sive ad res probabiles & fortuitas, si­ve ad res necessarias explicandum adhibeantur, semper De omni sunt. An veró ars illa vel Etymo­logiae & Syntaxeos in Grammaticis, vel Elocuti­onis & Pronuntiationis in Rhetoricis, vel simpli­cis & comparatae numerationis in Arithmeticis, vel expositae mensurae in Geometricis, in eam na­turae varietatem incurrit, ut libellis descripta per­petuae veritatis sit, ab artifice veró intellecta, lu­bricae & infirmae? Si quid traditi artificii quasi ner­vos incidat, credibile est id esse aut artis percep­tam cognitionem, aut ex percepta cognitione praxin. At sola artis intelligentia non magis vim artis enervat, quám impressa Philosopho­rum [Page 215] animis humani corporis scientia ossa & venas infringit.

Quód ad praxin attinet, illa artis sanitatem confirmat, non attenuat: immó si quid maculae collegerit, id statim eluit; si quid morbi contrax­erit, confestim medetur. Artis & veritatis non dissimilis ratio est. ut enim illae virtutum fibrae, quantumvis frequens usus accesserit, eo tamen non eliduntur: sic etiamsi ars sese quotidie tan­quam in circo & palaestra exercuerit, nihil ta­men vel firmitatis suae amittit vel projicit digni­tatis. Quare si ars, quam naturae facultatem habet descripta, eandem retinet intellecta, & usu expressa tuetur: erit Piscatoriana distinctio con­ficta quidem subtiliter, non ad veritatem apté co­gitata.

De Confusione quam objicis, vide quid respon­deam. Fateor differre ab arte artis praeceptum, ut nempe á toto partem. Quid tum? summa argumentationis tuae ejusmodi est.

Primúm fallis me sophismate deductae in pro­positione consequentiae. Non enim si quid inter artem & artis praeceptionem intersit, idcircó ea­dem affectio utrique tributa communiter alteram cum altera confūdit. Vides differre á corpore mem­bra corporis. an si eandem qualitatem integro & membris attribuerim, integri ac membrorū nasce­tur [Page 216] confusio? Communi affectione propria cujus (que) rei natura non tollitur: sed in quo res alioqui discre­pantes conveniunt, eâdem ostenditur. Deinde ut i­stam defensionem mittam, quid habes in quo me possis meritó coarguere? Cúm de arte loquor & ei­dem veritatis affectionem tribuo, cúm tamen ve­ritatis affectio praeceptorum sit, facio id quod prae­stantes in dicendo & disserendo Philosophi, Cice­ro nempe Ramusque, faciunt: id est, utor Rheto­rica Synecdoche, qua scilicet ex integro membra significari intelligique volo. Si novum esset artis vocem pro artis praecepto usurpari, aut si quem de eo loquendi genere dubitare crederem, Cicero­nis usu Synecdochen istam & authoritate confir­marem. Quód si itaque Tropicos idem mihi sit ars & artis praeceptum: quomodo rerum duarum na­turam oratione confundo, cúm res á me duntax­at una intelligatur & explicetur? Postremó, ubi ob­secro vel arti vel artis praecepto fortuita est á me tributa veritas? tantum abest ut praeceptis eandem concesserim, ut cur concedenda nequaquam sit, gravissimo in Ethicis argumento demonstrave­rim.

Habes jam á me (doctissime Piscator) tuam de artis definitione excussam praefationem: qua si dis­sensionis nostrae summa continetur, ut tu affirmas: non dubito quin politioris judicii homines, tua ar­tis definitione rejecta, mihi sint de Ramea assen­suri. Reliquum nunc est, ut quid adornatae contra primam animadversionem tuam demonstrationi meae respondeas videamus.

Doceo particulam Bene, sive perfectionem agen­di (eôdem enim redit argumentatio, sive de illa se­paratim, [Page 217] sive de hac disputetur) non comprehendi artis vocabulo.

Enthymematis antecedentem tali syllogismo cō ­clusi.

Quod est ex artis essentia, id continetur praecep­tis, tanquam materia; praeceptorumve methodo, tanquam forma.

Quid istis respondit Piscator? Equidem subducta analysi syllogismi mei sic loquitur: ‘Iam illa tua conclusio an cum animadversione mea pug­net, tu videris.’

Certé jam vidi. Dum particulam Bene artis voca­bulo contineri dicis, nonne illud intelligis, esse eam scilicet, artis essentia comprehensam? Neque ego hoc é meo sensu, sed é tuo interpretor. Quid e­nim illa tua in responsionis prooemio verba so­nant?

Annon hic disertis verbis testaris perfectionem agendi esse partem essentiae illius, quae artis est? Quód si igitur te authore perfectio agendi sit ex ar­tis essentia: meo autem Syllogismo perfectionem [Page 218] agendi non esse ex artis essentia concludatur: An­non pugnat cum animadversione tua cōclusio mea? pugnat herclé si aliqua fuerit contradicentium e­nunciatorum pugna. Sed vis tu pugnam istam di­stinctione interposita dirimere.

Mitto tuam de artis vocabulo inanem distinctio­nem. Vide quid mihi ex ista responsione ad Piscato­rianae animadversionis denudādam imbecillitatem occurrat. Si meam animadversionis tuae reprehensi­onem inanem esse placet, quia ars tibi non legiti­mam praeceptorum descriptionem ut mihi, sed ha­bitum quendam & facultatem in mente artificis sig­nificat: equidem pari jure animadversionem tuam velut levem & nullius ponderis repudiandam esse constat: quia abs te artis vocabulum alio sensu at­que á P. Ramo usurpatur. Ac proinde si mea re­prehensio non attingit animadversionem tuam: profectó nec tua attingit Rami definitionem ani­madversio. Ego facilé patior videri me non satis ae­quum reprehensorem, dummodo tu de institutae a­nimadversionis iniquitate fateare. Quanquam hu­jus distinctionis afferendae nulla tibi necessitas fuit, praesertim statuenti perfectionem agendi velut par­tem essentiae in arte cōtineri. Ac porro veritus ne id á me dicatur, quod revera dicitur, perfectionem a­gendividelicet non esse inclusam arte, id est, artis praeceptis praeceptorumve methodo: ais arte etiam [Page 219] sic definita eandem includi: ad expugnandam scili­cet demonstrationis meae assumptionem.

Bene est. Si effectū ergo efficiente non includatur, frigere istam responsionem necesse est. At qui pro­bas effectum efficiente inclusum esse? Contracto syl­logismo rem conficis.

Possum vel nihil detrahens causae meae dicere probari mihi cōclusi syllogismi partes singulas. Non enim si aliquod effectum efficiente includatur, id­circo sequetur perfectionem agendi arte includi. Si quis Ciceronem Athenis natum esse concluserit, quia aliquis orator Atheniensis est, irriseris credo conclusiunculae vanitatem. Sed ecce in contracti syllogismi propositione erras. Vitis enim, ex qua suc­cus in palmites transfunditur, est succi subjectum: adeo ut succus palmitum vite, non ut efficiente, sed ut subjecto, includatur. Illa veró naturalis in vite fa­cultas & vis, quae efficiens authorque hujus trans­fusionis est, non habet in se inclusum succum. Affers ergo ad confirmationem quaestionis exemplum sub­jecti, cúm efficientis exemplum afferre debuisses. Eandem vim habet illud á fructu exemplum. Non enim quatenus semen rei efficiendae vim habet, in eo continetur fructus. Aliud est materia seminis, a­liud formatrix in semine facultas. Nego igitur ista facultate, qua seminis materia formatur ac figura­tur, fructum includi. Quocirca si perfectio agendi [Page 220] sic continetur in arte, ut succus palmitum in vitis ef­ficiente facultate, aut fructus in vi seminis formatri­ce: profectó ex arte perfectionem agendi prorsus excludis. Ego perfectionem agendi totius artis viri­bus effici concedo: non tamen in arte conclusam esse largior.

Ad hunc modum cúm in epistola disseruerim, vi­deri vis acumine allatae responsionis assumptionem syllogismi mei evertisse. Sic enim ais: ‘Quomodo transfundi quippiam ex efficiēte posset, nisi ef­ficiente comprehēderetur? Verbi gratia, quomodo suc­cus ex vite in palmites posset transfundi, nisi vite succus contineretur?’

Atqui veró laberis sensu orationis meae. Non enim id intelligo, quippiam ex efficiente sic transfundi, ut succum ex vite in palmites (quod enim hac ratione transfunditur, id efficiente continetur) sed cum di­co aliquid ab efficiente in effectum transfundi, id di­co, aliquid efficientis vi, & facultate effici: ut manu pingentis aliquid efficitur, quod tamen in ipsa ma­nu non inest. Hîc ergo inanem laborem suscepisti. E­go quod facultate efficientis efficitur, id efficiente minimé inclusum esse disputo. Tu ad me refellen­dum disseris, quod ex efficiēte, id est, subjecto trans­funditur, ut succus ex vite in palmites, id efficiente contineri. Cum ergo aliud sit vi efficientis effici, a­liud [Page 221] transfundi ex efficiente, quatenus efficiens ra­tionem subjecti obtinet: nihil ista responsione ad minuendam proximae assumptionis veritatem asse­cutus es. Ad convellendam igitur demonstrationis meae assumptionem docuisti, perfectionem agendi in arte locatam esse. Sed urgeri etiam adhuc misel­lae assumptionis ruinam video. Non placet tibi ora­tionis genus, quo eam ad exprimendam usus sum. Dico quod arti summum bonum proponitur, id nul­lam partem sui é materia formave artis constitutae assumere. Hanc tu loquendi formulam reprehendis, hoc nempe argumento:

Vtcunque ego lubrica oratione usus sum, tu certé lubricam consequentiam valdeque fallacem procu­disti. Dicatur proprié de homine, si placet, vox illa Propono: an idcirco si rei inanimatae apta & illustri modificatione accommodetur, dicetur incōstantem & lubricam orationem peperisse? Potes isto argu­mento omnem Rhethoricae elocutionis usum reji­cere: quod certe non est Piscatoris, id est, hominis diserti & eloquentis. Sed genere orationis meae re­prehenso, ad assumptionis exagitandam sentētiam redis. Ac primó, quód consideretur á me artis finis ut res constans é partibus, id ferre non potes: quia non est De omni.

Immo veró, ut de propositionis vitio constare pos­sit, [Page 222] sit, qui non cujusvis sed tantúm alicujus artis fini partes attribuit, is legi Catholici haud quaquam paruisse dicetur. Nam si finis sit, suam é causis essen­tiam, forma nempe & materia, habeat necesse est. Haec enim Logica causarum consideratio sic de om­ni est, ut in quam non cadat, nulla plané res sit. Sed propositionis tuae veritatem video speciali exemplo demonstratam.

Confirmationem propositionis expecto, eādem­ue non judicatam leviter, sed é pondere gravissi­mae rationis deductam. Eam tali Enthymemate concludis.

Nunquam ego consequentiam istam Piscatoria­ni judicii esse dicam: ita fallax mihi crede & captio­sa est. Perinde enim est ac si quis ita differeret: a­nima si cum corpore conferatur, est corporis adjun­ctum, non materia formave corporis: itaque id, quod constat animo & corpore, non est é partibus consti­tutum. Sentisne patêre jam imbecillitatem conse­quentiae? Tu quae sit partis ad partem affectio con­sideras: quam cúm adjuncti ad subjectum esse depre­hendis: inde ipsum totum non esse é partibus coag­mentatum concludis. Si alió cogitationem conver­teris, [Page 223] & Bene disserendi actionem velut totum quid­dam spectaveris, perspicies disserendi actionem in partes distingui posse. De hoc quid ego te diutius admoneo, cúm jam id ipsum praestiteris? In perfe­ctione enim agendi etiam te judice, quia finis est artis, ipsa actio, materiae: perfectio formae analo­giam quandam habere videtur. Ac proinde quam contexuit disputationem Piscator, eam jam con­texit ipse. Sed quando tandem susceptam thesin conficies? Quaestio mihi tecum est de perfectione agendi, utrúm arte includatur. Tu eum lubrico sermone uti doces, qui ait arti finem esse proposi­tum: deinde non cuilibet fini partes tribuendas es­se disputas. Non est Piscatoris hominis subtilissimi de re aliena tātopere litigate. Age igitur, rem ipsam aggredere.

Video elaboratam dianoiam. Sed decipis me ser­monis ambiguitate. Si Manare ex arte idem tibi sit, quod artis vi & facultate effici, nova tibi propositio­ne ad inferendam conclusionem opus est. Non enim quod facultate artis efficitur, id arte includitur; sed contrá potiús, quod ab efficiente generatum est, id non est efficiente cōprehensum. Poteram adhibita inductione rem persequi, nisi id nimis longum esset. Vides Physicam formam, efficientem nempe & au­thorem corporeae quantitatis: num idcirco corpo­ream quantitatem forma inclusam esse dices? An quia Polycleti artificio Iovis statua effecta est, ideo eandem Polycleti artificio delituisse contendes? Sin [Page 224] veró putas perfectione agendi, sic ex arte manare, ut sanguinem é corpore, vel succum é vite: peccas assumptionis sophismate: cúm perfectionis agendi longé alia ratio sit, quám ut ex arte sic fluat, quem­admodum é subjecto adjunctum, aut é toto pars constitutae essentiae. sed enim pergamus adhuc: hanc de perfectione agendi assumptionem collatione si­milium, & Piscatoriana finis descriptione, é generis argumento in literis ad te meis illustravi. Finis con­structi aedificii materia formave ejusdem non in­cluditur: simili ratione nec finis artis, arte. Negas placere tibi comparationis protasin. Vis enim ae­deficii fabrica aedificii finem includi: idque vi hujus argumenti:

Mihi de propositione non persuadebis, commo­dam nempe habitationem sic includi materia for­maque constructi aedificii, ut pars sit illius essentiae, ex qua aedificii fabrica constituitur: nisi summa ra­tione viceris. Quae est ergo propositionis illustratio?

Quis tibi de antecedente enthymematis conces­serit? Non enim incommoda habitatio vitiosa aedifi­cii materia formaque ita comprehenditur, ut ad vi­tiosae fabricae constituendam essentiam pertineat. Nonne tu tertio animadversionum capite ex Aristo­tele [Page 225] alias tradis esse causas essentiae, ut materiam formamque: alias generationis, ut efficientem & finem. Tuo igitur judicio finis aedificii ex aedificii essentia excludetur, & ad generationem pertine­bit. Quinetiam dum integram rei essentiam ex ma­teria formaque tanquam partibus constare eodem capite disseris, ecquid rei constitutae essentiae fi­nem includis? Quare cúm ipse finem aedificii ex e­jusdem fabrica removeris, non est constantiae tuae tantopere urgere, ut ego commodam habitatio­nem in eandem patiar includi. Non ignoro, é vi­tio sive materiae, sive formae, sive utriusque, habita­tionem sequi hominum utilitatibus minús opportu­nam: & contrá, si quis velut sana atque apta ma­teria ad instruendam aedificii coagmentationem utatur (modó summa ratio habeatur accommoda­tissimae formae) fatebor commodam habitandi fa­cultatem inde secuturam: inepté tamen fecerit, si quis ex istis concluserit, commodam habitationem esse factae structurae partem essentialem. Vides é re­rum collocatione ad methodi legem prudenter in­stituta intelligentiae facilitatem existere: ideone ex intelligentiae facilitate velut parte concretam me­thodi naturam dicemus? Sed ais porro ad convel­lendam similium comparationem istam, opus artis cum ipsa arte á me confundi, & pro exemplo artis exemplum operis artificiosi induxisse. Id si fecerim, fatebor erravisse me, & rei propositae perlevem ex­plicationem subjecisse. Sin aliud quiddam praestite­rim, nae tu minus cogitatam analysin subduxisti ora­tionis meae. Quaestio mihi tecum est De fine artis, sitne inclusus arte. Affero cúm alia argumenta, túm hanc collationem similium: in qua non opus artis cum ar­te [Page 226] confunditur, sed bina artificiosé constructa opera finiū qualitate conferuntur. Inde error extitit, quód me ad generis cōfirmationem speciei inductione u­sum esse putares, cúm ego praesentem controversiā non exemplo speciei, sed similitudine illustraverim. Quanquam hercle si erra vissem, de admissi erroris foelicitate gratulari ipse mihi potuissem. Ais enim Novae subtilitatis invētionem ex eo tibi suppeditatam esse. Quis non ista mercede vel saepius erraret? Quae veró nova haec subtilitas? Certé in eo sita est, quód Vi artis Logicae ars Logica informata sit. Tibine (subtilissime Pis­cator) hujus subtilitatis inventum debemus? Nisi oc­curreret illa in P. Rami commentationibus & quasi luceret, non gravaté paterer vendicari eam abs te & propriā censeri inventionis tuae. Hanc etiam Fre­dericus Beurhusius, quem tu hominem Ramozelo­tam appellas, acceptam á P. Ramo Logicis commē ­tariis anté celebravit, quā de Piscatoriana animad­versione quicquam audiretur. Fieri autem potest, ut [...]u similitudine quadam Ramei ingenii in eandem, quam ille, subtilitatem incideris: adeo ut quamvis ab illis, qui Rami disciplinam frequentiús pergustâ­runt, nova judicetur: Piscatori tamen non antiqua illa quidem sed á Piscatore excogitata videatur.

Sed mitte istam de novae subtilitatis laude digres­sionē: restat principis assumptionis altera probatio é Piscatoriana descriptione finis. Finis est causa ex­terna, id est, ut ipse interpretatur, causa extra effectū consistens. Vnde á me cōcluditur, finem materia rei compositae forma (que) non includi. Hîc te pondere al­lati argumenti sic oppressum esse video, ut nullam e­labendi rationem invenias: immo tanquam mihi de tota cōtroversia assentirere, doces & diversorum di­stinctione [Page 227] & exemplo, finem destinato non inesse ut partem quae essentiam constituit. Sic enim scribis: ‘Etsi finis in destinato est, quod attinet ad finis efficiendi potestatem: non tamen finis in destinato inest, ut pars essentiam constituens, quomodo insunt materia & forma. Exemplo declarare conabor. Munitio pe­dis finis est calcei, &c.’

Attende quid adversus te é tuis verbis disputem. Nullus finis inest effecto finito ut pars essentiam cō ­stituens. Agnoscisne propositionem? Vide quid as­sumam. Eupraxia est finis, nempe artis. Expectas fortasse in conclusione occultationem ad tegendam ruinam animadversionis tuae. Sit ita. Non dicam igitur é posito antecedente sequi, eupraxiam videli­cet effecto finito non inesse ut partem essentiae. Ve­rúm meo ipsius gladio (sic enim loqueris) quasi ju­gulum meum petis. Eum igitur si placet, distringe. est (ut video) ejusmodi:

Pugnas equidem obtuso ferro. Quid enim propo­sitione tua infirmius? Alienae sententiae commemo­ratio & ex ea adversus authorem deducta conclusio non potest in eo, qui id agit, contrariae opinionis ne­cessitatem inferre. Id si fieret, optimi homines & in explicanda veritate versati pessimis opinionibus la­borarent. Paulus Actorum 17. ait appellari nos á quibusdam Atheniensibus poetis genus Dei, ex quo concludit non esse putandum, numen illud praestan­tissimae [Page 228] mentis, quo res universae reguntur ac conti­nētur, esse auro argentove consimile. An igitur Pau­li judicio genus Dei non sumus? Sed dices eam, qua sum usus, argumētationem esse Paulinae dissimilem: quia nempe sic loquor, tanquam commentitiū quid­dam fini á te tributum esse statuerem. Hoc si putas, non es sententiae meae satis aequus interpres: cum fi­nem semper in iis causis numerandum esse senserim, quarum est extra effectum, consistere. Ne (que) cum vo­cabulo affingendi utebar, finem esse é causarum in­ternarum numero significare volui, sed leviter tan­túm indicare, quātopere Piscatorem externae causae nomen deceperit: quippe qui amore levissimi adjū ­cti in methodi cōfusionem inciderit. At veró ubi tua argumenti mei, vel, si placet, tui, refutatio? Dico é Piscatore, finem esse causam externam: ideo (que) effe­cto non includi. Quid refellenti Piscatorem Pisca­tori respondes? Certé doces finem videri mihi cau­sam internam: deinde binis argumentis disputas fi­nem finito effecto nō inesse ut partē essentiae. Si ista responsione objecti argumenti refutationem conti­neri vis, nihil erit tam firmū, quod non ejusmodi re­futatione potiús cōfirmetur quám infringatur. Nam in altera responsionis parte plané mihi de rei con­clusae veritate assentiris: in altera, si quid argumenti sit, id totum erit á conficto testimonio.

Hactenus cujusdam in Logicae artis definitione particulae objecta redundantia refutata sit. Sequitur ut de vocabulo Disserendi illud videamus, sitne man­cum significatione nimisque contractum, an ex lege Catholici vim omnē Logicae actionis interpretetur. Tu Disserendi verbo Dialecticae artis facultatē omnem cō ­prehendi negas, sed unam duntaxat illius particulam, nempe [Page 229] methodum notari: unde consequi vis, meliús Dialecticam de­finiri artem docendi. Quid de antecedēte hujus enthy­mematis sentirem exposui in epistola: id est, falsam esse demonstravi: cum P. Ramo Disserendi vox illa ita laté pateat, ut omnes Logicae doctrinae virtutes cō ­plectatur: nec quia modificatae significationis sit, ideo repudiandā esse. Quae est Piscatoriana ad hunc locū responsio? Fatetur de tropi elegantia & frequē ­tissimo usu: docendi tamen vocē voci disserendi prae­ferendam esse contendit. Quid tum? Num si vox do­cendi Disserendi vocem dignitate vincat, idcirco dis­serere in Rami definitione unam tantummodo Lo­gicae artis particulam notat? De hoc enim quaeritur. Quod hercle argumento cōparatae praestantiae nun­quam evinces: cúm dispositum syllogismo peccet vi­tio inanissimae consequentiae. Habesne in hanc sen­tentiā aliud? Certé nullū. Quid ergo affers? Equidem docendi vocabulū vocabulo disserēdi anteponendū esse probas. Atqui veró ab instituta quaestione rece­dis. Non enim quaeritur utra vox praestantior [...]it, sed utrū Disserendi voce vim omnē Logicae artis Ramus comprehenderit. Attamen sequemur te, & in istam de praestantia orationem inquiremus. Age igitur: quo probationis argumento uteris?

Hîc tu controversa inter nos & addubitata quae­stione ad texendā cōsequentiā pro argumēto uteris: at ubi hujus quaestionis, quae tuae dianoiae beneficio in antecedētē syllogismi ir repsit, cōfirmatio? Equidē remittis nos ad animadversiones tuas: in quib. é tro­pi [Page 230] declaratione constare ais, non omnem dialecticae facultatē verbo Disserendi comprehensā esse. Expen­damus ita (que) quid in ista animadversione nervorū sit.

Quid? satin' scité disseris? quasi veró quae vox ni­tet ornatu Metaphorae, ea non possit authore rhe­tore aliquem á Synecdoche colorem accipere. Dis­serere, si Metaphoram spectes, methodi dispositionem notat: si é Metaphora factam Synecdochen consi­deres, universam Logicae actionis naturam comple­ctitur: non potes enim quin fateare, posse eam vo­cem ex Synecdoche partis pro toto usurpari, quae é prima modificatione Metaphorae lucem accepit. Si quis ita disputet, Bonitatis vox Terentio é tropo iro­niae notat improbitatem: itaque bonitatis vox Ci­ceroni é Metonymia adjuncti virum bonum non sig­nificat; an consecutionem probaturus es? fallacē si­militer in enthymemate tuo consecutionē agnosce. Ac proinde nihil isto ad thesin praestantiae conclu­dendam argumento profecisti. Ecquid alia ratione propositam quaestionem explicas? alia certé, eaque ad hanc formam conclusa:

Si plus semper esset in quavis voce propria per­spicuitatis, quám est in modificata luminis, tan­tum ego syllogismi tui propositioni tribuerem, ut putarem nihil á te proferri potuisse verius. Cúm veró propriae voci alius tropus luce par sit, alius [Page 231] propter frequentissimum usum splendore antecel­lat: erit propositio tua acuta illa quidem, sed ta­men falsa. Si Marc. Ciceronem audire vis, is te tertio oratorio docebit, rem clariorem interdum translato quám proprio & illustriorem effici. Hic verborum domina ac magistra consuetudo loquen­di est: adeo ut qui tropus publicé & privatim in ro­stris, in curia, in campo & acie, á patriciis & ple­beis, ab eruditis & indoctis adhibetur, is vocabulo proprio, quod fortasse aniculae alicui ex ore intra domesticos parietes aliquando excidit, longé prae­ferendus sit. Quare si aliqua vox propria á modi­ficata perspicuitate & luce vincitur: vehementer errat, qui omnia propria translatis anteponit. Praeterea abest ab illa, quam tantopere cogitas, veritate Assumptio. Nam Docere est vox judicii pro­pria non inventionis. In animadversionibus affir­mas Sermonis esse docere: rationis discere. Si igitur vox docendi ad rationē transferatur, r [...]opicos trans­ferri necesse est. Deinde ais Disserendi verbum ex Metaphora usurpatum, idem valere quod docere. Atqui Disserere, cúm Metaphora est, Methodi dun­taxat dispositionem significat. Quód si eadē solum­modo vis sit vocabulo docendi subjecta, existet mo­dificatio, si Logicae artis reliquis actionibus tribue­tur. Quid quód á te, ut in Epistola monui, duo duntaxat docendi genera constituantur? quorum alterum declaratione enuntiati, alterum syllogis­mi demonstratione vertitur: ita ut ab inventio­ne & Methodo vocem istam removeris: tuaque Logicae artis definitione legem Catholici violave­ris. Sed ecce de argumenti inventione, respon­des in tua definitione inclusam esse. Quo istud [Page 232] modo conficis? equidem singulari enthymemate.

Ludis profectó. Quid enim esse potest ista conse­cutione vitiosius? Vides aliam esse artem inveníen­di argumenti, aliam de inventi argumenti usu: ita ut si quid hac arte definitur, minimé sequatur eti­am illa definiri. Convenientia & rectio in Gram­maticis nominum & verborum usu fere consumun­tur: an ideo qui Grammaticam convenientia & re­ctione definit, is eandem é nominum & verbo­rum etymologia definit? fateor argumentorum u­sum constare non posse, nisi argumentorum inventio accesserit. Veruntamen qui ait Logicam esse ar­tem argumenti judicandi, non ideo dicit Logicam. esse inveniendi doctrinam. Consimili judicio ad Me­thodicae dispositionis vim tua artis Logicae definitione includendam uteris.

Dicamne propositionem esse Piscatorianae ele­gantiae? vis tu Methodum vocabulo docendi includi, quia Methodus adhiberi potest, cum plures quaestio­nes ad docendum proponuntur. Vis ergo pari ra­tione pronuntiationem elocutionis voce contineri, quia pronuntiatio adhiberi potest, cúm plures sen­tentiae ad eloquendum offeruntur. Si hoc inepté cō ­sequitur, illud vitiosé concluditur: cúm par sit in u­troque [Page 233] enthymemate ratio consequentiae. Isto con­clusionis genere nonne inventione dispositionem facilé incluseris? Plures (inquis) quaestiones do­cendo explicatae possunt methodo collocari: itaque metho­dus docendi verbo continetur. Ecquid siquis ita ar­gumentetur, plura argumenta inventionis arte cogitata possunt facta dipositione judicari: itaque dispositio voce inventionis includitur: ecquid (in­quam) si quis ita argumentetur, non dispositio­nem inventione aequé eleganter includit, ac tu me­thodum vocabulo docendi comprehendis? Sed de redundantia in Logicae artis definitione satis dispu­tatum est.

CAP. II. De materia & forma dialecticae.

SEquitur de materia dialecticae formaque oratio tua. Materiam dialecticae vis esse argumenta: formam veró argumentorum cum quaestione dispositionem. De ma­teria sic adversus te in epistola disserui, ut eam non argumentis, sed totius artis Logicae praeceptis con­tineri docuerim: Dispositionem veró argumentorum cum quaestione formam dialecticae esse non posse, cúm sit forma non artis, sed operis arte confecti, nec cujuslibet operis, sed illius duntaxat quod syllo­gismi praeceptis contexitur. Quomodo ista in edita responsione diluis?

Multum debes Rhetoricae Metonymiae: sed ta­men illa te invita certé defendit: immo ne de­fendit quidem: cúm non utare ea, sed illius nomi­ne [Page 234] ad speciem defensionis abutare, Nonne tibi in memoriam venit quid animadversionum tuarum capite secundo explicetur?

Vbi hîc locus est Metonymiae? quaeritur utrúm in hac oratione de materia formaque, vox illa Dia­lectices Piscatori significet artem ipsam, an veró o­pus vi artis conformatum. Tu ab aequis lectoribus petis, ut te metonymicôs locutum intelligant. Equi­dē non aequi lectores, sed expositae sententiae perin­iqui interpretes fuerint, si ullam hîc metonymi­am agnoverint. Doces Logicae artis partitionem constare ex materia formáque: & hanc ipsam artis materiam positam esse in argumentis. Nam quor­sum illa Conjunctio Enim additur, si vox Materiae a­liam in membro sequente, in antecedente aliam sig­nificationem complexa sit? Sed finge te locutum metonymicos: ecquid tropo isto assequeris, ut cul­pa vaces? Quód si Logici operis materia argu­mentis non continetur, non tam te liberas ob­jecto crimine, quám crimine recenti obstringis. Atqui veró argumenti materia non est argumen­tum: cúm totum non sit partis materia: immo nec syllogismus, nec methodus ex argumentis tan­quam materia, constituitur: sed utriusque mate­ria enuntiatis constat. Neque si enuntiata ex argumentis conflentur, idcirco argumenta, quá [Page 235] talem vim obtinent, & é natura sua spectantur, pro materia syllogismo methodoque erunt. Lapis est pars in aedificio materiae. Vulgares lapides é ter­ra constitutos esse scimus. Quid? an ideo terra di­cetur materia aedifici [...]? immó non terra, sed lapis é terra concretus. utrúm veró argumentum, syllo­gismus, methodus, é Logicorum operum numero sunt, nulla esse potest controversia. Gloriare jam (ar­gutissime Piscator) de tropo metonymiae: pete ab aequis lectoribus ut te in illa de Logicae materia di­sputatione Rhetorem esse putent. Ego certé malim me Rhetorē non censeri, quám in definienda, immó decurtanda logici operis materia tantopere errare. Sed tāquā Rhetorū officinae diffideres, affers ad cau­sam sanandam elegantioris distinctionis pharmacū. Dico Logicae artis materiam esse praecepta. Quid tu?

Quid? quám modo svavissimé complexus es, tam inhumaniter projicis metonymiam? si de materia di­alecticae locutus, materiam ipsius artis, ut est in men­te artificis, notare voluisti; nō potes dicere te é tro­po metonymiae Dialecticae voce Dialecticae artis o­pus intellexisse. Hîc itaque superiorem illam tuam é Rhetorum arculis deprōptam respōsionem refellis. Ac cúm sit eadem ars, sive eam libellis explicatam sive ab artifice intellectam consideres: non potest commentitiae distinctionis levitas, superiore capite pleniús refutata, disputationē meam eludere. Nam ut descripti artificii, sic artificii animo comprehensi & intellecti materia é praeceptis non argumen­tis [Page 236] tota est: cúm idem utrobique artificium sit, ejus­dem naturae ac facultatis. Rationem illam, quam ad confirmandam de materia Dialecticae orationem subjecisti, pene praeterieram. Vis argumenta mate­riam esse Dialecticae, quia ex argumentis explicatio quaestionis constat. Revocemus ad integri formam syllogismi enthymema tuum.

Sive artem ipsam, sive ab arte profectum opus vocabulo Dialecticae interpretere: falsissimae pro­positionis elencho offendis. Non enim vel explicatae quaestionis, id est, alicujus Logici operis materia erit artis constitutae materia: vel eadem erit cujusvis Dialectici operis materia, quae unius est, nempe tra­ctatae quaestionis. Ita á te disseritur, quasi nullum ab arte Logica, praeter quaestionis explicationem, opus pareretur. Vides argumentum & enuntiatorum me­thodicam collocationem in iis operibus numeran­da esse, quae sunt Logici artificii. At quo explicatio quaestionis perficitur, id argumenti, id methodi ma­teria nō est. Vides jam de materia Dialecticae, quám tua sit captiosa & inconstans oratio.

Consimili oratione constitutam á te Dialecticae formam tueris. Dico argumentorum cum quaestione dispositionem non esse formam Dialectices: quia forma ejusmodi est ut toti arti conveniat. Hanc veró nec inventionis nec judicii doctrina capit. De his quid tandem Piscator?

Responsionis hujus pars prima, quae Logicae artis leviculam distinctionem continet, refutata jam est: cúm docuerim artem non esse aliam, dum libris de­scribitur; aliam, dum ab artifice intelligitur. De re­sponsionis parte altera utinam siluisses. Habet enim impressam notam & inconstantiae & falsitatis. Hîc ar­gumentorum cum quaestione dispositio est facultas tibi in artificis mente argumenta disponendi, non est ipsa argumen­torum dispositio. At veró suprá ab aequis lectoribus pete­bas, ut te de argumentorum dispositione loquentem, putent non de forma ipsius artis, sed de forma Logici operis locutum esse metonymicos. Quomodo cōcinere inter se ista pos­sunt? Dispositio argumentorum est facultas in mente arti­ficis argumenta disponendi: & eadem ipsa dispositio argu­mentorum est forma Logici operis. Non potest eisdem verbis in eadem sententia utrunque intelligi. Potes­ne de ista inconstantia satisfacere? Potesne etiam de falsitate? Cogita ipse tecum quám Logicé veré­que disserueris. Quaeritur de forma Dialecticae quae sit. Tu respondes argumentorum dispositionem cum quaestio­ne, id est, facultatem quandam in artificis mente argumenti cum quaestione disponendi esse formam Logicae inventionis. ubi (ornatissime Piscator) acumen tuum? Quaeri­tur de forma totius Dialecticae: tu cujusdam in Lo­gica [Page 238] particulae formam notas. Ecquid de Ciceroni­ani corporis forma interrogatus, de Ciceronis pe­de respondebis? Illuseris credo in illum, qui de to­tius grammaticae forma sciscitanti, de Etymologiae forma responsurus est. Dispositio tibi est forma in­ventionis: at quae erit interea dispositionis forma? Agitur enim de forma communi utriusque. Deinde quis te de Logicae inventionis forma sic differentem audiet? facultas inveniendi argumenti constare potest, etiamsi non accesserit argumentorum cum quaestione collocatio. At veró si formam semoveris interire rem ipsam necesse est. Praetereá in parti­bus é toto distinctis, quomodó potest altera alterius esse forma? Video istis facultatibus inventionis scili­cet & dispositionis, universam Logicae artis naturam á te distingui. Quanquam herclé illa argumento­rum cum quaestione collocatio in methodum non cadit: cúm haec tota sit in notorum axiomatum or­dine conformando. Miraris esse me isti tuae formae tam iniquum, eam ut descriptae syllogismo arti convenire negem: cúm tu non modó syllogismi, sed eti­am enunciati doctrinam hac forma comprehendi putes. Fa­cilé te ista admiratione liberaveris, si rem omnem expendas diligentiús. Ais facultate disponendi argu­menti Logicae inventionis formam contineri. At Logicae inventionis propria forma quî potest in enunciati syllogismique doctrinam convenire? Ac cúm tibi ar­gumenti disponendi facultas non in arte descripta includa­tur, sed in Logici artificis mente insideat, mirabor si hu­manae mentis facultas rei libellis explicatae forma esse queat. Hoc tamen quantum in te est, studes argumentis efficere: altero de enuntiati forma, de syllogis­mi forma altero. Dispositio (inquis) argumenti cum quae­stione [Page 239] simplici nihil aliud est quám enunciatum. Quid tum? ideone facultas humanae mentis in disponen­dis cum quaestione argumentis forma erit traditae de enunciato doctrinae? Animae rationalis cum cor­pore conjunctione nihil aliud efficitur, quám ho­mo. An idcirco praepotentis Dei facultas illa, quae hujus conjunctionis author est, explicatae de homi­ne praeceptionis forma dicetur? es profectó mirus artifex consequentiae: sed fortasse in reliquo accu­ratior. Audiamus igitur. Syllogismus dispositione ar­gumenti cum quaestione ut forma definitur. Quid hinc deduces? an ex eo concludes syllogisticae doctrinae formam esse humanae mentis facultate disponendae cum argumento quaestionis inclusam. Non est ho­minis de syllogismo disserentis tam asyllogistos concludere. Hanc enim conclusionem superiori de enunciati forma consequentiae plané genuinam esse video. Miraris tu eripi á me expositis de enunciato & Syllogismo praeceptis formam hanc tuam. Ego vicissim miror his concedi eandem á Piscatore, ho­mine perpolito é Logicorum schola, & maximarum rerum disciplinis instructo. Non hic magna argu­mentatione opus est, sed animi attenta cogitatione & aequitate: quam si judices nostri ad hanc contro­versiam cognoscendam attulerint, non dubito quin mecum sensuri sint, non posse vel Logici operis for­mam vel humanae mentis in texenda dispositione facultatem, existere formam descripti in Logicis artificii: cúm artis descriptio sit ista hominis facul­tate antiquior: cúmque formam non sejunctam lo­cis á reformata, sed etiam conjunctam esse opor­teat.

CAP. III. De argumenti definitione.

FEcit vocabuli cujusdam á te notata Catachresis, ut P. Ramo de argumenti definitione in animad­versionibus minimé assentirere. At Catachresis ista, si ulla saltem fuerit, valere non potest ad labem Ra­meae definitionis: praesertim cúm nullum ex omni­bus vocabulis aptius huic loco, nullum elegantius occurrat. Quid adversus istud Piscator? in voce ar­guendi Catachresin esse docet: ideoque minús ido­neam esse: qua veró ratione? quod est abs te con­clusum enthymemate, id pleno syllogismo dispona­mus.

Non est novum peccare te connexae propositio­nis consequentia. Nosti vocis varium usum esse posse eumque satis elegantem. Quód si demonstraveris nullum esse in argumenti vocabulo aptae significati­onis usum, quem non Cicero scriptis suis ac erudi­tissimi authores expresserint: dabo tibi secuturam Catachresin, si quis ab istorum hominum usu disces­serit. Sin veró fuerit hujus vocis significatio aliqua, minimé illa quidem incommoda, quam nec Cicero nec ii de quibus loqueris probatissimi authores usu explicârunt, equidem si relicta Ciceroniana vocis significatione aliam prosequamur, non potes de in­ducta [Page 241] Catachresi jure conqueri. Non ignoras dispu­tandi vocabulum Ciceroni doctissimisque scriptori­bus idem semper valere, quod docere. ideone dispu­tandi vox á tropo ad putationem vitis exprimēdam revocata, Catachresticos usurpari dicetur? Nam quód assumis argumenti usum á M. Tullio aljisque totum ad syllogismi demonstrationem referri: [...]ide ne Ciceronis nomine magis confidenter abutare, quám P. Ramum veré reprehendas. utrúm definitio, qua quid sit declaratur, á Cicerone sub nomine ar­gumenti comprehenditur? cúm in oratore ait, nosse debere oratorem argumentorum locos, id est, signa, quibus sitne: definitiones quibus quid sit: recti pra­vique partes quibus quale sit explicatur.

Quaenā sunt illa argumēta, quae nota oratori esse vult? nonne signa, definitiones, recti pravi (que) partes?

Antonius oratorio secundo adversus Diogenis Stoici Dialecticā concludit, eam scilicet demitten­dā esse: quia (inquit) in excogitandis argumentis muta [Page 242] [...]mìum est, in judicādis nimium loq [...]x. Nonne hîc cúm caetera argumēta, tū etiam definitionem, quae ad ex­plicandam rei definitae naturā adhibetur, similitudi­nes, dissimilitudines, partitiones notat, quibus saepis­simé nulla deducta cōclusione rem subjectam expo­suit ac illustravit? Cúm igitur conclusi syllogismi & propositione & assumptione pecces, nō potes in ar­gumenti vocabulo é P. Rami usu Catachresin infer­re. Verúm ad Rameam argumēti significationē per­vellendam & vocis Declaramenti concludendam dig­nitatem alio argumento pugnas.

Complexus es propositione minimé veram sen­tentiam. Illa enim in Latina lingua vox propria, quae non est nata veteribus seculis, sed o [...]rta nudiusterti­us: non confirmata usu Romanorum, sed unius Ger­mani expressa sermone: non sata á Cicerone, sed in­venta á Piscatore: illa (inquam) vox propria voci Catachresticos quidem usurpatae, sed usurpatae ta­men á magistris linguae Latinae & frequēter, non est praeferenda. Sed quî probas Declaramentum esse vocē propriam? Magni facio authoritatem tuam Pisca­tor: hîc tamen non admitto. Quod si rem Ciceronis usu disceptari placet, intelliges sic cum Declarandi vocabulo uti, ut non modó enunciati simplicem ex­plicationem, sed syllogismi conjunctam demonstra­tionem significet. Crassus primo oratorio, ubi ponti­ficum libros & duodecim tabulas ornat, ait, Actionū generibus quibusdam majorum consuetudinem vitam (que) de­clarari: [Page 243] id est, qualis fuerit demonstrari. Nonne de­claratio ista est quasi ex effectis conclusio? In parti­tionibus oratoriis, quibus Cicero pater filium ad di­cendum instituit, ejusmodi sententiam comperies: Propriae notae argumentum est, quod nunquam aliter fit, certumque declarat, ut fumus ignem. Quid dici potest planiús? argumento propriae notae res dec [...]atur, ut fumo ignis. Sed concedes fortasse Declarare idem Ciceroni valere quod demonstrare, tropicos nempe usurpatum: nec tamen inde consequi, ut vox pro­pria non sit, cúm ad notandam enunciati explicati­onem refertur. De consecutione, impetrabis á me ut incōstantem esse putem, si in Ciceronis usu tropum esse viceris. At quantumvis excellas ingenio, nun­quam id effecturus es. fac tamen id ita esse: nonne par Catachresis in declarandi & arguendi vocabulo consequetur? arguere cúm enunciati explicationem notat Catachresis tibi est. cur non igitur declaratio, cum syllogismi dianoiam interpretatur, dicetur u­surpata Catachresticos? Quód si in utraque dictio­ne Catachresin admiserimus, non potes Rameo vocabulo repudiato confictam á te vocem isto no­mine substituere. De voce argumēti, sitne in ea Ca­tachresis, anté disputatum est. Quocirca cúm & propositione & assumptione labare: nondum De­claramento tuo argumentum cedet dignitate. Non me movent convitia illa, quae in Rameam enun­ciati definitionem conjecisti, dum in ea contineri dicis novum, inauditum, ineptum, ridiculum loquen­di genus. De novitate & ineptiis Ciceronianae o­rationis usus satisfaciet. Si is majore irrisio­ne excipitur, qui ait in enunciato argumentum cum argumento disponi, quám qui dicit in propositione [Page 244] declaramentum cum declaramento collocari: fatebor Ramum nugatorio & ridiculo loquendi genere offendisse. Beurhusianam argumenti partitionem irrides: tanquam voces illae, Arguens & Argutum, minore aures nostras quám declaramentum suavitate ferirent. Non dubito quin Fredericus Beurhusius, quo [...] ingenio & doctrina, tibi sit de sua Rameae disciplinae tam sollicita defensione admodum cu­mulaté & prudenter responsurus. Non est cur de voce Declaramenti tantoperé labores: praesertim cúm ea sublata, duplex argumenti usus satis lu­culenter distingui illustrarique possit. Docui in e­pistola ad te mea hunc argumenti bipartitum u­sum ita notum Petro Ramo & exploratum fuisse, ut & eundem distincté atque erudité explicarit, & ejusdem ignorationem clamosis sophistis fre­quenter objecerit. Quid hic responsionis attuli­sti? fateris minimé latuisse Ramum, alia enunciato declarari, alia demonstrari Syllogismo. Sed duplicem argumenti usum ab eo conquereris, nec distinctum esse nominibus, nec in exemplis Logicae Inventionis distin­cté proponendis observatum. Immó veró Piscator: dum argumenti usum nominibus á Ramo distin­ctum esse negas, facis eruditissimo Philosopho in­juriam. Nam quem tu usum Declarationem appel­las, cum Ramus Axiomaticum judicium, judicium e­nunciati, judicium veritatis nominat. Quod veró ti­bi demonstratio est, id illi judicium Dianoeticum est Synecdochicos, judicium Syllogismi, judicium conse­quentiae. Sed usus iste in Logicae Inventionis exemplis non est (inquis) distincté observatus. Vis herclé & declarationis & demonstrationis exempla ad cujusvis praecepti illustrationem afferri: illa veró his methodica [Page 245] collocatione praeponi. Equidem non satis ista á te ex­quisito judicio ponderantur. Quorsum obsecro in­ventionis exempla á Logicae disciplinae magistro in­ducta sunt? annon ut explicari sententia praecopro­rum & rei traditae usus declarari queat? at id exem­plis unius generis non minús praestatur, quám effi­citur duorum: ut quid sit materia & quomodó co­gitanda sit, aequé é declarationis multiplici exem­plo intelligitur, ac si demonstrationum myriades accederent. Illud certé constat, nullam in syllo­gismi dianoia, si ipsam ex sese spectes, vim inesse ad illustrandum quid sit causa, quid effectum, quid dissentaneum aut comparatum, quid denique aliud quodvis argumentum: hoc, inquam, syllogisticae dis­positionis forma non efficitur, sed lumine duntaxat illius argumenti, quod ad concludendum syllogis­mum adhibetur. Sexto animadversionis capite alla­tum á te est é Genesi 18. demonstrationis exemplū, nempe de Materia, conclusum enthymemate. Consto (inquit Abrahamus) é pulvere & cinere. Ac proinde in­dignus sum qui loquar cum Deo. utrum jam vi deductae consequentiae, an solo argumento, quo Abrahamus ad concludēdum utitur, quid sit materia illustratur? si traditae de materia praeceptionis integra illustra­tio non dispositione syllogistica simpliciter & per se considerata, sed luce adhibiti argumenti perficitur: quae tandem in inventione est demonstrati exempli necessitas? Quod de Materia disputo, idem de cae­teris praeceptis intelligi volo. Aliud est intellecto praecepto nosse inveniendi argumenti viam: aliud invento argumento uti: illud monita inventionis: hoc theoremata judicii praestant. At veró cúm ad percipiendam Logicae inventionis doctrinam, cujus [Page 246] usus argumenti inventione cernitur, á grammaticis & rhetoricis accedet puer: quid illi Syllogistica de­monstratio, de qua ne audivit quidem, ad intelligen­dam argumenti cogitandi rationem prosutura est? Quomodo inventis argumentis utendum sit, tum demum é judicii praeceptis cognoscat, postquam in­ventionis viam percalluit. usus, inquam, iste qui de­monstrationis est, tum ab eo & percipiatur & cure­tur, cúm ad instituta syllogismi discenda pervenerit. Non omnia eodem loco, sed singula suis locis tradē ­da discipulo. Vt sola Etymologica Etymologiam ad­discenti, Syntactica Syntaxin: sic in arte inventionis cognoscenda versanti, solam inventionem expone­re convenit, non eidem demonstrationem obtrude­re syllogisticam. Haec si vera sint, non est necesse De­clarationis & demonstrationis exempla in quolibet in­ventionis capite adhiberi. Neque veró Methodicae dispositionis cura tanti Ramo esse debuit, ut Decla­rationem demonstrationi semper praeponeret: quem tamen ab eo in plerisque ordinem teneri patet. Non id in exemplis spectavit, quae enuntiati esset ac syl­logismi vis, sed quid lucis ad inventionem illustan­dam haberet comprehensum enuntiato & syllogis­mo argumentum: ideo (que) nuda interdum argumenta ad nullam collocationem revocata ab eo inducun­tur. Quod ille nunquam egisset, si vel Declarationem enuntiati, vel Syllogismi demonstrationem ad lucem de­scriptae inventionis necessariam putavisset. In iis re­bus methodi dispositionem meditamur quae rei pro­positae explicationem continent. Cúm veró Declara­tio & demonstratio, quatenus tales sint, & é sua natu­ra spectentur, nullam secum illustrandae facultatem expositae de argumento inveniendo praeceptionis [Page 247] afferant: non debuit P. Ramus de ordine Declaratio­nis & demonstrationis in inventionis arte tantopere laborare. Quamobrem, Piscator optime, de omis­so duplicis usus duplici nomine & de neglecta me­thodo, non est cur deinceps conquerare. Qua in ha [...]c sententiam demonstratione usus es, eam fal­lac [...]m esse scito. Est enim in effectorum categoria co [...]clusum syllogismo exemplum. Non refragaris: sed [...]ex causa non ex effecto conclusionem esse dispu­tas. Exempli allati quaestio est, sintne Parmenio & Philotas morte multandi: quaestionis disceptatio ejusmodi est.

Nonne hîc ex effecta conjuratione concluditur, efficientē conjurationis causam é medio tollendam esse? At conjuratio (inquis) ad poenam inflictam se habetut causa ad effectum. Quid tum? quasi haec ipsa conjuratio non sit etiam Parmenionis & Philo­tae effectum. Qui igitur In capite de effectis nullam de­monstrationem esse dicit, quid sit ex effectis demonstra­tio non valde attendit. Non minore sophismate Ex­emplum procreantis causae é Virgilio depromptum rejicis. Ais, [...]oncludi ab effectis, non disputari ab efficientibus. No­tum exemplum est: Non tibi Diva parens, &c. Quae­ritur quid hîc á Didone concludatur. Tu Aeneam non esse Venere & Anchise natum concludi putas, ab effecto scilicet, quia Aeneas non miseretur amantis Didonis, ho­spitae benignissimae. Quid hoc aliud est, quám Didonis Logicum in hoc loco judicium prorsus evertere? Il­la in Aeneam acerbius invehitur: concluditque [Page 248] eum agresti esse immani (que) natura. Quo argumēto? Certé, quia patre Caucaso satus, & á tigribus educa­tus est. Vides hîc ex efficiente ad effectum argumen­tationem institutam esse. Sed in tuenda argumenti Ramea definitione nimium diu constitimus.

CAP. IIII. De subjecto Dialecticae.

COnsequens est ut de Logicae artis subjecto dis­putemus. Ac primó utrúm subjecti explicatio in artis praeceptis informanda sit. Tibi distinctio sub­jecti si non in quavis arte, at in Logicis tamen vide­tur necessaria. Id similium collatione explicas.

Non probas mihi similitudinis excogitatae prota­sin. Nam cantus, de quo in musicis praecipitur, qui­que in mollem ac durum tribuitur, non magis est subjectum illud, in quo musicae praecepta exercen­tur, quám numerus est subjectum Arithmeticae. Vt enim de numero praecepta tradita ad res alias nu­merandas adhibentur, sic explicata de cantu docu­menta rationem viamque res alias canendi conti­nent, nempe sacras aut profanas: oeconomicas aut politicas: jocosas aut graves. At res istae divinae, hu­manae, domesticae, civiles, joculares, severae, non exponuntur in musicis: sed sola de illis canēdis prae­ceptio. Verúm ejusmodi res, dicet fortasse quispiam, musici artificii subjecta non sunt: sed de his com­posita [Page 249] cantilena. Esto. Verúm igitur cantilenae illae in musica docentur? Pernegabis opinor: cúm neque Psalmi Davidis, nec lyricae S [...]phus cantiunculae, nec Odae Horatianae in [...]a tractentur. Quid ergo? prae­ceptio hercle, cujus ductu Psalmos Davidis, Odas Horatianas, carmine Lesbiae virgunculae cantare possumus. Cantus itaque, de quo praecipit musica, est modulandae cantilenae doctrina: non est illa ipsa cantilena, quae musico artificio constructa canitur: perinde ut axioma in Logicis est doctrina texendi axiomatis & judicandi: non est illud ipsum axioma, quod texitur ac judicatur. Sed rationem subjicis ad musici subjecti praeceptionem concludendam:

Nunquam ista tam levi consecutione ipsas canti­lenas in musici artificii fabricam illigabis: nisi pla­ceat descriptas artes infinita rerum ipsarum multi­tudine cumulare. Id si concedimus tibi, instabit sta­tim grammaticus, & de ipsis vocibus in artem gram­maticā inducendis pro sua facultate loquetur. Con­tendet enim voces illas casus & temporis dissimili ratione flecti: ideo (que) non modo de ipsis praeceptiun­culas nescio quas, sed eas ipsas in grammaticis ex­plicādas esse. Vrgebit etiam perpolitus é Ciceronis Tusculano rhetor aliquis: & cúm dissidēti vocis sono varii affectus complexae sententiae pronuntientur, de ipsis sententiis in artem rhetoricā transferendis dissertissimé perorabit. irruet in te Dialecticus, & fa­teri coget non modo quaestionē in Logicis legitima partitione distinguendam esse, sed infinitam caete­rarum rerum supellectilem isthic comportandum. [Page 250] Vides alio judicio rem definitam, alio testimonium explicari. Vniversa igitur rerum definitarum & testi­moniorum multitudo conquirenda undique at (que) in descriptionem conjicienda Logici artificii. Sin veró tibi grammaticus, rhetor, dialecticus disputare in­scité & inepté concludere videntur, fatere non satis accuraté & nervosé pro mollibus durisque cantile­nis disserere Piscatorem.

Quid jam fiet similium Redditioni tuae, cum pro­tasis omnino conciderit? Agedum videamus sitne Quaestio subjectum artis Logicae: id enim sequitur. Ad­versus animadversiones tuas isto syllogismo dispu­tatum est.

Quam tu syllogismi partem refellis? Dum te qua­si é laqueis adhibitae propositionis distinctionis sub­tilitate expedis, magis te profectó induis. Aliud est tibi artis Logicae subjectum, aliud artificis Dialectici.

Nae tu praeclarus es distinctionū architectus. Lo­gici artificis facultate nonne explicari res universae possunt? Sive re ipsa constent, sive é cogitationis fig­mento nascantur: sive necessariae, sive fortuitae sint. Nonne eaedem res tam laté diffusae, tam numero in­finitae, tam genere dissimiles, Dialecticae scientiae praeceptis intelliguntur, exponuntur, disputantur? [Page 251] Hoc si das, erit idem artis & artificis subjectum: si negas, nega etiam é viribus & facultate artis arti­ficis facultatem definiendam ac terminandam esse: An tibi excidit é mente, Eum a te artificem nominari, qui potest artis praeceptis expedité uti, & eorum viopus ali­quod praeclarum parere? Ad quas itaque res expli­candas ac disserendas artis praecepta adhiben­tur, ad easdem sese vel te authore ipse artifex ex­ercebit. Percurre cogitatione artes singulas: in­telliges statim in ejusdem operis effectione & ar­tem & artificem versari. Qui ab arte artificem subjecto discrepantem facit, is plané ignorat in­strumento descrîptae artis formari opus ab artifi­ce & expoliri. Aliasne res dimetitur radius Geome­tricus, alias is qui radio Geometrico utitur? Quae acie adhibiti ferri secantur, nonne ei, qui ferrum adhibet, eadem subjecta dicentur? est herclé ars velut instrumentum artificis: adeo ut quae res facul­tate effici possint traditi artificii, in eas solas in­cumbat artifex. Quód si idem sit artis & artificis subjectum, in magno opinionis errore versatur, qui aliud Dialecticae, aliud dialectico ad expli­candum subjicit. Tu Dialecticae subiectum contine­riputas illis disserendi seu docendi instrumentis, nempe inventione argumenti, enuntiato, syllogismo, methodo. Si docendi instrumentis ipsa inventionis, enuntiati, syllogismi, methodi praecepta notas: in definiendo Logicae doctrinae subjecto vehementer erras: cúm praecepta sint expositae, artis materia ex qua con­stat, non autem subjectum, in cujus sese tractatio­ne exercet. Sin veró hisce instrumentis non praecep­ta sed praeceptorum vi contextum opus intelligis: primó, quid est cur ea á te significari instrumenta [Page 252] affirmes, quae á me enumerata sunt? Ego argumenti inventione inventionis praeceptum, axiomate axio­matis doctrinam, syllogismo & methodo regulam consequentiae & ordinis intellexi. Vtcunque senten­tiam tuam interpretere, nunquam te falsissimae ora­tionis crimine liberabis. Deinde, dum argumenta, quae inventionis praecepto eruuntur, enuntiata quae enuntiati institutis judicantur, syllogismos qui syllo­gisticis legibus disceptantur, methodū quae metho­dicae regulae subsidio efficirur, dum (inquam) ista vis esse subjecta artis Dialecticae: quam modo subjecti distinctionem intulisti, cam hac oratione tollis. Quid enim aliud est, praeter argumenta & argumen­torum in enuntiato, syllogismo, methodo disposi­tionem, in quo Logicus artifex elaboret ac consistat. Quaestio est tibi dialectici artificis subjectum, quid hoc aliud est, quam dicere enuntiatum quod declaratur aut demonstratur, id esse quod tractatur á diale­ctico? Sed hominis Logici subjectum á te nimium angustis finibus circumscribi video. Nam si artis fa­cultate metiri artificis facultatem & terminare con­venit: quae res ab arte explicari, eae ab artifice dis­putari possunt. Cum igitur Logica ars non modó in rebus declarandis & demonstrandis ponatur, sed e­tiam & argumenti inventionem & ordinis structu­ram meditetur: ad eadem ipsa referent etiam sese Logicae doctrinae magister & discipulus. Videorne tibi (subtilissime Piscator) distinctionis tuae subti­litatem exagitasse & convellisse? Vt syllogismi á me conclusi propositinem hujusmodi in distinguendo argutiis eludere voluisti, sic vim deductae assump­tionis non minore subtilitate declinas. Illud vides contra te assumi, quaestionem non esse totius artis [Page 253] communem. Quomodo te expedis? respondes, te Quaestionem appellasse Metonymicé id ipsum quod ad do­cendum proponitur: & revera idem cum Ramo dialecticae subjectum posuisse, id est, ens & non ens. Hîc tua te fefellit Rhetorica. Quam tu mihi Metonymiam no­minas? an causae aut effecti? at nec efficientem nec materiam ad rem effectam significandam usurpas: nec ex effecto efficientem intelligis. an subjecti, aut adjuncti? Doce subjectae quaestionis nomine notari rem quaestioni adjunctam: aut denique voce Quaestio­nis quaestionis subjectum declarari. Si Quaestio idem tibi sonet, quod Rameum Ens & non ens: certé non metonymiam, sed partis pro toto Synecdochen ex­cudisti. At hanc quaestionis vocabulo sententiam complecti non poteras: cúm Quaestio id tibi solum­modo sit, quod docetur: id est vel declaratur enun­tiato, vel syllogismo judicatur. Nam quód mihinon satis constantem de quaestione dispuiationem obji­cias: non ego inconstans disputator, sed tu minús consideratus interpres extitisti. Dico Quaestionem non semper esse axiomatici judicii subjectum: cúm multa enuntiata propter insitam lucem naturae, nul­la adhibita quaestione, axiomatici judicii praeceptis judicentur. ubi veró inconstantia? Pauló post affirmas (inquis) quaestionem ex argumentorum conjunctorum am­biguitate nasci. Quasi utrunque istud non satis con­stanter affirmem. Nam ista pereleganter conveni­unt, ut & aliquid explicetur interdum axiomatico judicio, quod non sit Quaestio: & Quaestio ex argu­mentorum conjunctorum ambiguitate oriatur. At veró dum Quaestionem non semper axiomaticae prae­ceptionis subjectum esse contendo: id tibi non ob­scuré hisce verbis significo, quaestionem scilicet axio­matico [Page 254] judicio nonnunquam explicari. Per quidem recté colligis. Semper enim id sensi, multas esse Quaestiones quae enuntiati praeceptis tractarentur. Ergo (inquis) fateare necesse est, esse aliquam simpli­cem quaestionem. Fateor (doctissime Piscator) id­que perlibenter: si simplicem quaestionem appel­las, quae judicatur axiomate. Haeccine est obje­cta inconstantia? Dico esse aliquam simplicem quaestionem, eam nempe quae enuntiato exponi­tur. Et contendo insuper Quaestionem é disposito­rum argumentorum ambiguitate nasci. Etiamne eam, quae enuntiato declaratur? convince sensisse id ipsum me: ac non potius locutum Synecdochi­cos, id est, vocem Quaestionis pro conjuncta quaestione posuisse. Sed utar ea defensione cúm premor acriús: Sentio igitur utranque Quaestionem ex argumento­rum conjunctorum ambiguitate existere. nam am­biguitatis vocabulo rei obscurae ignorationem com­prehendo, de rei sive natura sive veritate dubitetur ac quaeratur. Sed eritne illa Simplex quaestio é numero axiomatum? erit certé: quippe quae argumenti cum argumento dispositionem complexa sit. ut si quaera­tur quid sit dialectica: quaeritur haud dubié de axio­mate, illo nimirum, Dialectica est. Si quis etiam de il­lius vel partibus, vel fine, vel adjunctis quaerat: de his enuntiatis quaerit, dialectica habet partes: dia­lecticae finis est aliquis: dialecticae quaedam adjuncta sunt. Est itaque in utroque quaestionis genere argu­mentorum ad enuntiatum constituendum dispositio quaedam: adeo ut sive de Simplici, sive de conjuncta quaestione quaeratur, quaeritur de axiomate. Pergamus veró: Si de Quaestione in Logicis praecipiendum est, in qua artis parte id fieri debet. Ego hujus praecep­tionis [Page 255] sedem in arte dialectici judicii esse statuo: quia é rei enuntiato adjunctae ignoratione Quaestio oritur. Hanc tu rationem ferre non potes: quia non solúm de pronuntiati veritate quaeritur, sed etiam de rei natura. Sic enim disseris.

Confecta jam res est de propositione. Etenim proximis fere versiculis sic est convulsa, ut prorsus evanuerit. Cúm igitur in Simplici quaestione, quae de rei natura existit, argumentum cum argumento di­sponatur: etiamsi de rei natura quaeratur, quaeretur tamen de pronuntiato. Sed de allati argumenti con­sequentia non assentiris. Quaestio antegressa argu­mentorum dispositione nascitur: ideoque si doctrina quaestionis in dialecticis exponenda sit, in arte Lo­gicae dispositionis exponi debet. Ad institutae conse­quentiae refutationem, ais: Non majorem rationem esse ut ibi de quaestione praecipiatur, ubi praecipitur de illius originali causa, quám ubi de illius adjuncto. Quid? tam frivolam á Piscatore comparationem? Quaestionis originem quam ponis? dispositionem opinor argu­menti cum argumento. Quaestionis adjunctum quodnam esse putas? Quaestionis adjunctum (in­quis) est ipsa in universum disserendi ars. Bene est. De quaestionis adjuncto, id est, ipsa disserendi arte, ubi tandem praecipitur? profectó in ipsa disserendi arte. Texe jam parium comparationem tuam: Aequé lice [...] praecipere de quaestione in integra arte dialectices, ac in parte dialectices. Potest ista comparation [...] quicquā cogitar [...] levius? Si integra disserendi ars sit adjunctū quaestio­nis: pars illa de judicio erit quaestioni adjuncta: [Page 256] adeo ut qui explicari quaestionem vult, ubi quaestio­nis adjunctum tractatur, id est, integra disserendi ars, is explicandae quaestionis locum non definiat. Sed de quaestionis exponendae loco orationem tuam excutiamus adhuc & disceptemus. Quaeritur utrúm rei explicatio commodiús eo loco informetur, in quo rei pro­positae causas enodamus ac persequimur: an veró, ubi ad­juncta exponimus. Equidem inanissimae quaestionis ansam suppeditatam esse video. Cúm enim causa­rum & adjunctorum notatio rei propositae explica­plicationem contineat: frustra quaeritur, hîc an il­lic res explicanda sit: Primúm definitione rei natura declaretur: tum legitima partitione distin­guatur: sic tamen ut si quid singularum partium commune occurrat, id anté tradatur, quám con­stituatur partitio: Deinde é toto distinctae par­tes suis quaeque locis pertrectentur, & expositis affe­ctionibus illustrentur. Quis jam huic quaestioni locus esse potest? Si quaeras de natura hominis, sitne tra­ctanda, ubi hominis é Causis origo disputatur, an ubi hominis adjuncta notantur, ridiculam plané quaestiunculam effeceris. His enim causarum & ad­junctorum argumentis de humana natura disseri­mus: ita ut causarum & adjunctorum explicatio non sit aliud: aliud de homine instituta tractatio. Perin­de tamen quaeritur, ac si rerum causae exponi potu­issent, rerum tamen ipsarum tractatio ad alium lo­cum reservari. Ac proinde cúm ista quaestione Pisca­toriana responsio nitatur, parem laudem vel labem potiús utraque obtineto. Verúm rei docendae locus alius in causis, alius in adjunctis esto. Vtrúm adjuncta rerum aliarum communia, an vero rei subjectae propria intelligis? Si communia, sequetur insignis rerum [Page 257] perturbatio & tractationis insolentia, si res eo loco tractetur, ubi de communi adjuncto ars loquitur, Physicae qualitates, calor, frigus, humor, siccitas, sunt per omnes homines fusae generatim. An idcirco, ubi qualitatum istarum doctrina traditur, eodem loco de homine praecipiendum est? Nemo ita plumbeae cogitationis est, qui id dixerit. An ergo propria ad­juncta dicis? Atqui veró rei natura est anté é cau­sis declaranda, quám de adjunctis propriis institu­enda praeceptio: nisi fortasse legem methodi viola­re quám tueri praestiterit: adeo ut si ad argumento­rum dispositionem origo quaestionis revocetur, non anté quaestionis vim definiendo ac dividendo inter­pretari liceat, quám ad Logicae dispositionis ar­tem perventum sit. Porro neque id á te veré dicitur, Integram disserendi artem esse adjunctum quaestionum, cúm in declaranda quaestione & demonstranda non ars integra, sed integrae artis pars aliqua verta­tur; enuntiati scilicet & syllogismi theorema. Quare quod in Logici subjecti disputatione mihi impertis disciplinae, ea me facilé carere patiar.

CAP. V. De Piscatoriana partitione documenti in declaramentum & argumentum.

DOcumenti partitio ideo mihi nullo pacto probari potuit, quia unam eandemque rem pro duplici usu duplicem statuere nō convenit. Non enim est in duplici usu ea vis, ut rei naturam velut avocatam ab unitate conduplicet. Tune ista probas? Equidem pro acumine ingenii tui contrá disseris: rem (que) duplicem effici contendis, Si res generalis intelligatur. An igitur [Page 258] unum idemque genus, si ad duplicem usum refera­tur, pro duplici genere statuetur? differenti usu di­stinctio actionum efficitur, non autem illius rei, á qua actiones proficiscuntur, in duo genera distractio inducitur. Sed quod de genere locutus es, id speciali exemplo illustras. Sic enim equum, ut genus, in cer­tas species distribuis. Equorum alii sunt aratores, alii ve­ctores. Atqui (inquā) in hac distributione idem genus pro duplici usu duplex nō fit: sed idem genus in duas species pro dispari specierum affectione distingui­tur. Dispar veró specierū usus dissimilis (que) affectio nō facit, ut idē genus vim duplicis generisobtineat. Ma­nus ad apprehensionē, oculus ad aspectū, pes ad in­cessū cōparatus est: ideone unū idem (que) totū corpus in bina corpora quasi divellitur? Agitur de duplici generis usu, quatenus est genus: tu mihi duplicē usū specierum sub eodem genere comprehensarum op­ponis, alterum huic, alterum illi speciei proprium & congruentem. Quamobrem minimé ad causam ac­commodaté disputas. Veruntamen urges strenué: & ad concludendam rei ex usu distributionem valenti syllogismo pugnas.

Haec est tua dianoia. non enim ipse argumentatio­nem contra quā differam, é meo sensu deprōpsi, aut in istā conclusionis formam illigavi. De propositione assentior tibi: nec tecū de assūptione luctabor: at de conclusione reclamo. Nō enim deducta est vi neces­sariae dispositionis, sed é vitiosa collocatione precario emersit. Idē argumentū tertium, quod in propositio­ne disponitur, in assūptione assumi debet. At tu aliud [Page 259] argumentū propositione cōplexus es: aliud in assūp­tionē transtulisti. Propositio de fine: assūptio non de fine, sed de rei ad suū finē applicatione loquitur. At finis, & applicatio rei ad suū finē non parúm inter se differūt. Sed remitto tibi lubricae dispositionis elen­chū. Concedo insuper licere nobis pro vario usu rem in partes tribuere. Quid tū? an ideo una eadem (que) res velut amissa unitate formae, in duplicē naturā, aliam ab alia formae ratione dissidentē, concessura est. Vna eadem (que) lingua partim ad loquendū, partim ad gu­stādū, & dentiū in alimento concidendo juvandā fa­cultatē est homini tributa divinitus: id circone ejusdē linguae nascetur in duplicem commutatio? Instituta é fine & usu distributio non tollit rei unitatem, gemi­namque naturam inducit, sed varias ejusdem rei af­fectiones ostendit. Perge veró: una, ut vides, eadem­que res generalis pro duplici usu duplex non effici­tur. num id potest in speciem specialissimam con­venire? Si intelligis (inquis) rem singularem & specialem, equidem multiplicitatem illam (ut ita loquar) aliquo modo concedendam puto. Etsi enim res una numero manet, tamen pro vario usu varias rationes recipit. Quid hinc tandem concludes? Vna eademque res varias rationes re­cipit: itaque una eademque res est duplex. Variae ra­tiones in Platonem cadunt: Nam & militiam obiit, & adolescentes literarum disciplinis instituit: nun­quid igitur idem Plato in duos Platones divide­tur? Diversa (inquam) ad res diversas affectionis ratio rei naturam ad bina naturae genera non re­digit. Illud Equi exemplum, quo ad tuam documen­ti distinctionem convincendam usus sum, ais esse e­lencho homonymiae sophisticum. Quid ita? quia (inquis) Documentum consideratur á me ut genus: tu veró equum [Page 260] consideras, non ut genus, sed ut speciem specialissimam. Est haec commentitia responsio non vera refutatio. Ne­go enim tuam Documenti considerationem esse ejus­modi quam dicis: quia te authore Documenti distin­ctio nō est generis in species distributio. Agnoscisne verba? At in species generi subjectas Documentum partirere, si Documentum ut genus in facta distinctio­ne spectares. Deinde quomodo potest idem sui ipsi­us esse genus? unum idemque Documentum est, quo & declarari aliquid & demonstrari potest. Potesne Platonem ut genus comtemplari, si modó militiam obeat, modó in Academia doceat? Quapropter cúm tua exempli mei refutatio in eo posita sit, ut osten­das Documentum esse á te consideratum ut genus: rue­re eam necesse est, cúm ad illam te Documenti consi­derationē non retuleris. Sed in Documenti divisione quomodo membrorum Subdiuisionem á reprehēsi­one vindicas? si membrorum distributionem perse­quare, dico fore ut dissidentibus generibus eaedem species affingantur. Hîc aequitatem meam imploras Vt putem scilicet á te distributionem documenti non pro ge­neris in species divisione, sed pro distinctione quadam proba­ri. Ego me non iniquum rerum aestimatorem haberi cupio. Si te generis partitione usum esse dixerim, quid habes de quo jure conqueri possis? Nonne ais Documentum á te spectari ut genus? Si in illa distributio­ne cōsideretur ut genus illa distributio, ut generis in species distributio, cōsiderabitur. Equidē quae illa cū ­que distributio sit, valde alieno loco inculcatam esse video. Nā argumēti usus in Declaratione & demonstra­tione non est Logicae inventionis, sed judicii. Qui igi­tur in arte inventionis sic Documentum partitur, is á lege Homogenei discedit. Orna jam quantúm potes [Page 261] factae divisionis elegantiam: é Logicae tamen inven­tionis finibus exterminata ubi consistet nō reperiet.

CAP. VI. Vtrúm argumenta per se considerari dicantur.

NOn est magni negotii quomodo argumenta in dialectica inventione considerentur, exponere. Piscator illa per se considerari posse negat, adductus hac non levi, ut ipse putat, ratione:

Consecutionem propositionis minús constantem esse docui, quia Ramea illa per se consideratio ejus­modi est, ut mutuae inter argumenta relationis con­siderationem nō excludat. Nam rationes solae & per se considerantur, dum non in unam sententiam con­nexae, sed sejunctae ab enuntiati collocatione spectā ­tur. Affersne gravissimae responsionis pondus ali­quod ad mea ista refellenda, & tuendam expositae á te propositionis consequentiam? Sané veró, tan­quam tibi non in propositione, sed in assumptione restitissem, ad texendam assumptionis demonstra­tionem incumbis.

Perinanem operam navasti. Quem enim habes non assentientem tibi de istis? Superioris syllogismi [Page 262] assumptionem probavi semper & complexus sum. Propositio totam rem continet: eam ego refutan­dam suscepi. Cur non igitur, quae á me adversus pro­positionem disputantur, evertis? Dico posse argu­menta per se spectari, id est libera ab axiomatis dis­positione, mutuae interim affectionis consideratio­ne non sublata. Primó non posse argumentum considerari sine eo, ad quod refertur, Piscator concludit: quasi id á quoquam sanae mētis vocetur in controversiam. De­inde fatetur se non assequi posse, quomodo ulla argumenti consideratio esse possit absque axiomate. utrúm prudenter Logicé (que) responderis judices nostri viderint. Dicis te Rameam illam argumenti considerationem asse­qui non posse. Quid tum? an si ignoretur á Piscato­re idcirco in rerum natura non existit? experiris in isto genere considerationis facultatem tuam, ar­gumenti exemplum proponis, cujus collationem cum eo, ad quod refertur, sic instituis,, ut interveniat axioma tanquam perficiendae collationis necessarium instru­mentum. At veró, Piscator optime, axioma illud, cujus beneficio illa tua argumentorum collatio perficitur, non est illud axioma quod argumentorum sic colla­torum dispositione deinceps efficitur. Tu tamen conferri argumentum cum argumento non posse, nisi alicujus interventu axiomatis, facta periclitati­one ingenii tui in specialis argumenti exemplo de­monstras.

Quaestio est, thesi ad hypothesin revocata, utrúm illa argumenta Animal nempe & Sentit, considerari possint non disposita isto axiomate, videlicet, Animal sentit. Tu nisi enūciato intercedente considerari pos­se negas. Quo tandem enunciato? certé illo, Animal ad sensum se habet, ut subjectum. Nonne vides á posita quaestione recessisse te? Quaeritur de illo axiomate animal sentit, ad cujus nempe constituendā dispositi­onē argumenta inventa sunt. Tu eo misso, aliud axi­oma opponis conflatū á similibus: id est, mentis dia­noiam, qua, velut instrumento, non argumentū cum argumento in suo & proprio enunciato disponitur: sed inventi argumēti mutua ad aliud affectio exqui­ritur ac disceptatur. Qua disceptata affectione & in­tellecta, existit statim inventi argumenti cum alio dispositio: ut postquā facta disquisitione compertum habes; Hominē sese habere ad risum, ut subjectū ad propriū adjunctū, tū ista inter se argumenta sic disponis: Ho­mo est risibil [...]s. Vide jam quid ad acuendam intelligen­tiam tuam á me disputetur. Mutuae inter argumenta affectionis disceptatio dispositionē argumenti cum argumento in suo ac proprio axiomate antecedit: ut tuo de animale, & meo de homine exemplo constat. At Ramea argumenti per se consideratio est mutuae in­ter argumenta affectionis disceptatio. Ita (que) Ramea argumēti per se cōsideratio axiomaticā illam dispo­sitionē, ad quam texendā argumenta haec, quorū af­fectio explorata jam est, invēta sunt, antecedit. Pos­sumne jam impetrare á te, ut ásuscepta opinione dis­cedas? & de intellecta argumenti consideratione, li­beri nempe á dispositione axiomatica, fateare?

CAP. VII. De argumenti, in artificiale & inartificiale, partitione.

VT Ramea argumenti consideratio non satis magno judicio reprehensa est: sic prima argu­menti distributio nullo argumento rejecta est. Non enim argumētum ideó inartificiale dicitur, quia nul­lum de eo inveniendo praeceptum traditur, (nam quorsum id á Ramo diceretur, cúm excogitandi te­stimonii rationem explicârit) sed quia arguendi vim ab artificialibus assumit. Quám ista refellis apté? Vi­deo á te declinari institutam controversiam, victo haud dubié verissima Rameae sententiae interpreta­tione. Ais quaeri duntaxat de vocis ratione, recténe scilicet á Ramo usurpetur: quasi Ramus inartificialis argumenti nomine ad significationem adventitiae in arguendo facultatis abuteretur. Atqui veró (inquā) á proposita quaestione ad novam descivisti. Nam quaeritur in animadversionibus tuis de prima argu­menti partitione, sitne recta an vitiosa. Tu vitiosam esse putas propter posterioris membri falsitatem. Falsitatem ex eo convincis, quód non minoris artis sit co­gitare quodnam testimonium extet ad sententiam confirmā ­dam, quám rei causas, effecta, subjecta exquirere. Iam veró utrúm Logicae distributionis vitium in verbis an in re positum est? Res est quae in partes tribuitur: de rei, non vocabuli distributione praecipitur: ita ut si quid vitii in distributione sit, id in rebus ipsis, non re­rum vocabulis consistat. Quare si prima argumenti distributio tibi vitiosa videatur, necesse est ut vitium in re ipsa esse arbitrere. Deinde ais esse in posteriore divisionis membro falsitatem. utrúm vocabulum ipsum [Page 265] pro membro habetur Dialecticae partitionis, an veró res vocabulo comprehensa & expressa? Quód si res ipsa sit distributionis membrum, non autem nomen rei: illa de qua loqueris falsitas, cúm sit in distributionis membro, erit certé non adjuncti no­minis, sed rei distributione explicatae. Postremó, si de voce tantúm quaestio est, non autem de re, quid est cur utriusque membri nomen non rejece­ris? Non enim aptiús causae effectóve convenit, ut argumenta artificialia appellentur, quám testimonio, ut inartificiale nominetur. Nam testimonii aequé ac causae effectique inventio artis subsidium lu­menque desiderat. At tu istam argumenti distri­butionem, non propter vitium utriusque membri, sed propter posterioris membri falsitatem repudi­andam esse censes. Quare si ea, qua uteris, oratio sit sententiae tuae interpres: fateare necesse est quae­stionem mihi tecum non de vocabuli Catachresi, sed de vitio rei distributione expositae. Sed quae sunt illa ad exprimendam distributionem commodiora vo­cabula? equidem quibus Cicero usus est, cúm argu­mentum divisit in insitum & assumptum. Istáne tu praeferenda arbitrare? exuscita tuas illas eruditas cogitationes, & apténe satis voces eae argumenti di­videndi naturam interpretentur ac notent, attētiús intuere. Nullum enunciatum est quod non argumē ­tis constet. At ex qua parte quaestionis duo in idem enunciatum conjuncta argumenta eruuntur? ut si i­stud axioma proponatur: Socrates disputat: quaero abs te sintne argumenta ista ex antecedente quaesti­onis an consequente deprompta? Insitum argumē ­tum id tibi est, quod in ipsa quaestione quasi insitum est at (que) inhaeret. At veró unde positiá me enunciati [Page 266] argumenta eruenda sunt, nullā quaestionem subesse vides. Si igitur insitum argumentū sit, quod in quaestio­ne insitū est, & illius partibus eruitur: assumptū ve­ró, quod ad quaestionis probationem extrinsecus as­sumitur: non erit ista argumenti in insitum & assump­tum partitio Catholica: utpote quae suis membris non omnia, sed quaedam duntaxat argumenta com­prehendat. Quinetiam si assumptum argumentum no­minas, quod extrinsecus ad quaestionis confirmatio­nē assumitur: insitum veró, quod in quaestione insitū est & inhaeret: profectó cum insitis quibusdam as­sumpta confundis. Nam Comparata, quae é numero insitorum sunt, non inhaerent partibus quaestionis, sed aliunde efferuntur. Ovidius 4. Trist. infinitis mi­seriis se oppressum esse conqueritur. Quo argumen­to? collatione parium. Littora quot conchas, quot amoena rosaria flores, &c. Notum carmen est. Doce quomodo Paria ista quaestionis partibus inhaereant & inclu­dantur. Quapropter cúm vocabula illa ejusmodi sig­nificationē complectantur, qualem ipsorū definitio­nibus expressam esse video: nunquam evinces Ra­mea ab illis significationis commoditate superari.

CAP. VIII. De causae definitione.

DIsputatum est de argumento generatim. Viden­dū nunc est quid in singulorum argumentorum animadversione vindicanda effeceris. Ramea causae definitio tanquam legē Catholici contempsisset, vel invita quidē expletur á te accessione particulae. At­qui cúm verbo Est cujuslibet causae vim P. Ramus cō ­prehenderit, videtur particula Fit in causae definiti­onē potiús irrupisse quám ulla necessitate cōcessisse. [Page 267] Sed de necessitate hujus particulae exhibēdae respō ­des: quia verbo, est, singule causae minimé notātur.ubiratio?

Quis te ejusmodi propositione differentem feret? ut efficiens Ramo causa est, á qua res est: sic finis ei­dem causa est, cujus gratia res est. Ramo igitur ver­bum Est, efficientis & finis vim notat. Sed dices ver­bi significationem latiusá Ramo diffusam esse, quám consuetudo loquendi feret. Non est (inquis) usitatum dicere, aliquid ab aliquo, aut alicujus rei gratia esse.

Visne authoritatem sine ratione apud nos valere tuam? At tibi ista dicenti non credimus: praesertim cúm Magistro Ciceroni tecum de ista loquendi for­ma non conveniat. Tu Inusitatum dicendi genus esse contendis: ille tamen frequenti usu expressit. Quid enim illae sententiae volunt? Sic & utilitates ex amici­tia maximae capientur: & erit ejus ortus á natura quám ab imbecillitate gravior & verior. Laelius. Africanus se osten­dit illa forma, quae mihi ex imagine ejus, quám ex ipso erat notior. som. Scip. Quid autem interest ab iis qui postea na­scuntur, sermonem fore de te, cúm ab iis nullus fuerit, qui anté nati sunt. Ibid. Ita fit ut motus principium sit ex eo, quod ipsum á se movetur. Ibidem. Sunt autem privata nulla natura, sed aut veteri occupatione, ut qui quondam in va­cua venerunt: aut victoria. Offic. 1. Ars, cúm á natura sit profecta, nisi naturam moveat & delectet, nihil egisse videa­tur. Orat. 3. Nervi infidibus ita sonāt, ut á motu animi sunt pulsae. Ibidem. Praebebo etiam hostiam, ut Coriolanus sit pla­né alter Themistocles. de clar. Orat. Omnium istiusmodi quae­relarum in moribus est culpa, non in aetate. Cat. Senectus est natura loquacior. Ibid. Potesne tu esse civis, propter quem [Page 268] aliquādo civitas non fuit. Par. 4. Sed quid ego cōmunes leges profero, quibus omnibus es exul? Ibi. Nonne ista exempla demonstrant, ferre loquendi usum ut dicamus ali­quid ab efficiente esse? Porto de fine ista é Cicerone esto. Incolumitatis ac salutis omnium causa videmus hunc statum esse hujus totius mundi atque naturae. Orat. 3. Quid in arboribus? In quibus non truncus, non rami, non folia sunt denique, nisi ad suam retinendam conservandamque natu­ram. Ibidem. Orationis autem ipsius, tanquam amorum, est vel ad usum comminatio & quasi petitio: vel ad venusta­tem ipsa tractatio. Ibidem. Magna dissidia ac plerunque ju­sta nasci, cum aliquid ab amicis, quod rectum non esset, po­stularetur, ut aut libidin [...]s ministri, aut adjutores essent ad injuriam. Laeli. Amicitiae expetendae sunt praesidii adjumē ­tique causa. Ibidem. Ecquid exemplis hisce non claris­simé docetur, Ciceroni usitatum esse dicere, aliquid alicujus rei gratia esse? Ecquid te inconsideratae o­pinionis non convincunt? Quam extremis versicu­lis distinctionem attexis, illa de verbi Ramei digni­tate nihil detrahitur. Nam qui materiam formam­que ut integri mēbra spectat, is materiam formam­que ut integri causas considerat.

CAP. IX. De causae divisione in externam & internam.

SI tuam causae partitionem non tueris foeliciús, quám Rameam causae definitionem refellis: non [Page 269] sum tibi de allatae disciplinae elegantia assensurus. Causa tibi externa est vel interna. Hic á lege methodi descivisti. Nam si rei effectae finis extiterit, necesse est praecessisse materiam & formam. At si materia fuerit, non ideo sequitur finem esse. Nec si de fine primúm cogitetur, idcirco caeteris causis natura prior dicetur. Quid habes, quo me in istis erravisse confirmes? Primó, Apodosin antitheseos meae ais mini­mé perfectam esse: quia solius materiae mentionem facit, cúm de forma loqui debuisset. Nimis curiosam in re aperta diligentiam desideras, si quod ejusdem est cum re­bus expositis analogiae, id nunquam in disserendo licet omittere. Deinde cúm dico, si rei effectae finis extiterit, necesse esse materiam formamque prae­cessisse: Ais me falsam causam pro vera subjicere. Quae­ritur de materia & fine (nam de formae nomine prop­ter analogiam sileo) utra harum causarum sit prior na­tura: E prioris definitione materiam fine priorem esse concludo. Quid ad hoc refellendum Piscator? Ait hujus antecessionis causam non in fine sed in re effecta esse positam. Quasi veró hujus rei causam é fine, ac non potiús é prioris definitione repetiverim. Mate­ria antecedit finem. Cur tandem? quia si materia sit, non sequitur esse finem. Hîc materiae antecessio non ascribitur fini, sed é prioris natura concluditur. Non potes igitur me eo fallaciae genere usum esse dicere, quod Aristoteles vocat á non causa pro causa. Sed quid illud est, quod affirmes, Rem effectam in causa esse, cur materia finem antecedat, non autem finem ipsum. Das igitur materiae, ut fine prior existat: & de violata methodo tanquam confiteris. Deinde commenti­tiae causae elencho offendis. Nam vera antecessionis causa ac princeps ordine naturae divinitus instituto [Page 270] continetur. Cogitemus, si placet, de ejusmodi mate­ria cujus adhuc nullum effectum sit: & quaeratur quae causa sit, cur haec finem antecedat materia. An materiae effectum in causa est? At nullum est. Quae est itaque argumenti tui vis? Verúm progre­deris docesque Finem posse aliquando antecedere. Quid inde deduces?

Vidin' quám fallaciter argutere? Quám vitiosae consequentiae author sis? Enthymematis antecedēs utrúm de omni an aliquo tantúm fine loquitur? Si de omni, non est in illa contingenti finis antecessio­ne satis virium ad absolutā doctrinae antecessionem concludendam: cúm absoluta doctrinae antecessio é rerum necessaria antecessione peti debeat. Sin ve­ró de aliquo duntaxat: equidem alicujus finis ante­cessio, non potest generalem de omnium finium an­tecessione doctrinam inferre. Quód si hoc argumē ­tum pro fine valere vis: patiare quaeso & istud vale­re pro antecessione materiae.

Si hanc de materiae antecessione conclusionem non probas: erit aequitatis tuae deductam pro finis antecessione consequentiam rejicere. Sed enim Fi­nis aliquando materiam antecedit. Audio quid dicatur. Sed confirmationis argumentum expecto. Quomo­do igitur istam finis antecessionem concludis? Cer­té duobus exemplis: altero creati mundi: altero constructi aedificii.

Quaestio mihitecum est de ipso fine, utrúm ma­teriam antecedat. Tu susceptam de fine cogitatio­nem opponis: eamque materia priorem esse con­cludis. At aliud est finis: aliud suscepta de fine cogi­tatio. An de forma aedificii priús inita deliberatio quám de materia, efficiet ut forma actu & natura materiam antecedat? Potest isto argumento tolli causae efficientis antecessio, si quis de structura aedi­ficii cogitans, priús de forma, qualem esse velit, quám de architecto quis adhibendus sit, deliberet. Primúm, de fine cogitatur; ideone finis primúm in rerum natura & actu existit? Si quis de sine cogitet suscipiendae in Germaniam peregrinationis, nem­pe eruditorum familiaritate & uberiore rerum sciē ­tia: ideone jam reipsa & actu est cogitata illa vel fa­miliaritas vel uberior rerum scientia? Veruntamen audes confidenter dicere: Si materia fuerit, sequitur praecessisse Finem. Nihil profectó, ad rem. Nam haec, de qua loqueris, antecessio est cogitationis duntaxat, non rei ipsius antecessio. Possumus cogitatione infi­nities partiri magnitudinem: an idcirco magnitu­do est infinité dividua? Quare aliud in controver­siam vocatur: aliud á te concluditur.

CAP. X. De formae partitione.

AMplificatam á te efficientis distinctionem, im­mo & finis distributionem facilé pateris inuti­lem justis de causis & supervacaneam censeri. Sed de repudianda partitione formae non assenteris. For­ma tibi alia substantialis est: accidentalis alia. Cúm ista partitione non omnesformas, sed duntaxat formam rei physicae & externam corporis figuram comple­xus sis [...]dico Logicas de artis materia forma (que) leges á Piscatore violari: praesertim cúm Logica forma sit entium & non entium communis. Quid huic loco respondetur? Ait affirmationis meae de legum Lo­gicarum violatione nullam rationem afferri. Non est Philosophi in re aperta & omnium oculis expo­sita, orationis vanitatem ad adversarium convin­cendum adhibere. Nunquid is nullam rationem af­fert qui adversus te syllogismo instructo pugnat?

Hoc conclusionis genere cúm disseruerim: audes tamen de omisso affirmationis meae argumento pa­lam conqueri. Verúm qua usus ratione sum, Ea non infringi partitionem, sed partium definitiones refelli dicis. Immo veró ipsam partitionem allati argumenti vi­ribus expugnatam esse constat. Id fecerim necne, [Page 273] qui de ista controversia cognituri sunt, hii omnes judicanto. Equidem ea defensione uteris, Tanquam distributionis partes aliud tibi significassent dum totum in eas partirere: aliud veró dum easdem definires. Quo quid potest fingi alienius? Potestne fieri ut I. Piscator philosophus praestanti ingenio, & excellens doctri­narum laude, accidentalem formam in sua formae distributione entium & non entium communem putet: & tamen eandem accidentalem formam particularis entis speciem, id est, nihil aliud quam externam corporis figuram definiendo efficiat? Sa­tius multo esset de partitionis deformitate, quám de tanta labe ingenii & memoriae confiteri. Sed de violatis á te Logicis legibus demonstrationem requiris. Tu ad partitionis confictae laudem sigil­latim disputas. Quód si inductam á te disputatio­nem infregere, Logicarum legum violatio satis enu­cleaté demonstrabitur. Age igitur: quomodo in hac formae distributione legem De omni servatam esse vincis?

Ad eam, quam partitione comprehendisti, sen­tentiam est ista revocanda disputatio & expenden­da. Dum Formam in substantialem & accidentalem tri­buebas, de Physica rei naturalis forma & externa corpo­ris figura duntaxat cogitabas. Abest igitur á veritate enthymematis antecedens, cúm omnis forma non sit Physica forma, aut externa corporis figura. For­ma virtutis & vitii, forma syllogismi, forma de­scriptarum artium, forma rerum fictarum: hae (in­quam) tot formae, neque in formarum Physicarum [Page 274] numero sunt, neque in externis corporum figuris numerantur. Sed extat, ut video, comprehensi en­thymemate antecedentis illustratio.

Si nomine Substantiae Logicam é causis consti­tutam essentiam intelligis, propositionem mitto. At veró assumptione peccas, cúm rerum non entium, id est, cogitatione fictarum aliqua forma sit. Non est ergo Formae proposita distributio De omni. Nunquid veró homogenea? Haud dubié:si te disserentem au­dire volumus. Definitio formae ad praecepta Logicae perti­net: ideoque Logicae artis est formam partiri. Concedo ejusdem artis esse utrunque praestare. Quid tum? Num igitur Piscatoriana Formae partitio, quae For­mam Physicam & externam corporis figuram solummo­do continet, in Logicis homogenea est? Reclama­bis opinor: quia ex affirmatione indefiniti generis non potes quamvis speciem concludere. Non quia homo doctus est, ideo Thersiten doctum esse sequi­tur. Similiter etiamsi Formae partitio sit in Logicis ho­mogenea: non idcirco tamen Piscatorianam Formae partitionem consequitur esse homogeneam. Quód si res integro syllogismo spectetur, judicii falsitas fa­cillimé elucebit.

Propositio, si sententiam specialem complexa sit, parit in secundo explicati syllogismi genere insig­nem [Page 275] asyllogistiam. Nosti enim de propositione in ea dispositionis forma semper generali praecipi. Si de qualibet partitione propositio generatim loqua­tur: vides te admissae falsitatis crimine teneri: cúm aliqua formae partitio esse possit, quae rem á Lo­gicis alienam & alterius artificii propriam compre­hendat. Verúm accuratius aliquid á te ad positae quaestionis conclusionem profectum esse video. Sic enim concludis.

Convictae jamdudum & eversae assumptionis e­lenchum intucor. Nam tuae demonstrationis refu­tatione, quam modó instruxi, propositam distribu­tionem nō esse De omni apparet. Inde etiam patet, cúm res partita sit Logicae disciplinae propria, parti­tionis veró membra de Physica forma & externa corporis figura ad alias partes pertineant, non esse Distributionis tuae partes toti quod distribuitur homo­geneas. Licet itaque adversus controversam parti­tionem concludere, neutiquam in Dialecticis eam homogeneam existere. Non opus est ut exponam quám inscité cum re generali, entium scilicet & non entium communi, contra legem Catholici rem spe­cialem é physicis aliave arte repetitam, copulaveris. Etenim ipse de hac violata lege fateris. At qua ra­tione dici possit, te legi methodicae minús paruisse, non intelligis. Id ego tibi non gravabor exponere. Non ignoras posteriora prioribus, ignotiora notio­ribus, [Page 276] specialia generalibus ut praeponantur, id á lege methodi alienum esse. Si quaerā á te sitne phy­sicae formae & corporeae fere cujusvis figurae explica­tio, Logicae doctrinae preceptis, arithmeticis docu­mentis, geometriae institutis posterior, ignotior, spe­cialior, dabis sine controversia id ita esse. Quod cúm concesseris, concedas etiam necesse est, qui de phy­sica forma & externa corporis figura in Logicis prae­cipit, ab eo methodicae collocationis legem negle­ctam esse. Quare in tua formae partitione, omnes de artis materia formaque leges violantur.

CAP. XI. De rei explicandae facultate, an in subjecto & adjuncto par sit.

QVod adversus parem in subjecto & adjuncto rei arguendae facultatem á me disputatum est: id interposita distinctione sic elevas, tanquam animadversionem tuam haudquaquam attingeret. Dico virtutis utilitatem magis é subjecto, in quo ex­ercetur, quám ex adjuncta laude illustrari: ideoque quod ponitur á te non esse De omni. Quaenam est hujus argumenti é distinctione elevatio? Ais te non de vi illustrandae sententiae sed probandae ac demonstran­dae locutum esse: quasi ego illustrandi voce non idem intellexerim. Loquor (inquam) de virtutis utilita­te demonstranda ac probanda. Neque est cur Ca­tachresin vereare, si quid syllogismi conclusione il­lustrari dixerim. Nihil itaque allata distinctione proficis. Sed illud tibi adhuc refellendum superest, quod pro subjecti illustriore in arguendo faculta­te disserui.

CAP. XII. De propriae qualitatis defintione.

POstquam Ramum non de qualitate praecipere o­stendi, sed ad illustrationē praecepti de adjuncto, ut alia quaedam adjuncta, sic qualitates recensere: cum in propriae qualitatis exemplo proferēdo com­munem loquendi consuetudinem secutum esse di­co. In quo videor tibi Ramum potiús accusare quám excusare. Nam:

Non concedet tibi de assumptione Ramus, id est, usum esse se voculis scholasticae & Porphyrianae cantilenae non cōcedet. Ne (que) enim id Scholasticu esse & Porphy­rianū, quicquid Porphyrianis praedicabiliū cantiun­culis continetur: sed quod sic est inertissimi sophistae propriū, ut tātūmodo in scholae umbraculis resonet, á cōmuni veró eruditorum usu abhorreat. Ac proin­de etsi idem loquatur quod Porphyrius, tamen cúm excellentium philosophorū usu approbetur, possit (que) non modó in schola, sed etiam in publicae vitae thea­tro usurpari, nō ideo Porphyrianum esse. Nam quod ad tuam proprii definitionem attinet, vide ne in ea tuenda speciem potiús defensionis quám veritatem praestiteris. Quaeritur de propria qualitate, recténe defi­niatur id, quod soli subjecto convenit. Doceo definitio­nem non esse Catholicam: quia potest subjecto soli aliquid convenire, quod tamen propria qualitas non est: idque duplici exemplo illustravi. Piscato­ris [Page 278] responsio ejusmodi est, Me ut dicat elencho sophistico & ex figura dictionis non observata falli. Nam si remota ellipsi grammatica, propriae qualitatis definitio addito genere expletur, orietur statim reciprocatio: cujus vi efficietur, ut iis de anima & arbore exemplis minimé conveniat. Errare in ista disputatione facilé possum: sed elenchum me é figura dictionis non observata sophisticum con­traxisse nego. Etenim sive in definitione exprima­tur genus, quod ellipsi grammatica intellectum est, sive prorsus tollatur: tuetur vim suam refutatio mea. Non enim adversus integram definitionem, sed contra definitionis partem eam, quae formae vim obtinet, argumentabar. Definitionis forma ejusmo­di esse debet, quae non aliis rebus, sed soli definito conveniat: ac proinde, cúm forma propositae á te definitionis non in rem definitam modó, sed etiam in alia nonnulla cadat, erat justissimae reprehensio­nis locus. Id igitur á te ad objecti argumenti refu­tationem explicari debuit, expressam in definitio­ne formam, etiam per ellipsin grammaticam remo­to genere, non in rem aliam, sed in propriam dun­taxat qualitatem convenire. Quod cúm plané omi­seris, non argumentum meum Logica responsione diluis, sed expositam responsionem vitio omissae re­futationis enervas. Porro ut multiplici responsione abundasse videare, Ais te non propriam qualitatem, sed proprium generaliter definîsse. Quasi causae tuae ista di­stinctione tantopere consuleres. Nam quale á te cunque proprium definitione declaretur: idem elen­chus redit. Semper enim de non reciproca forma conquerar. Quinetiam & illud addam, ut te ad pro­ferendum aliquid exquisitius incitem, esse posse adjunctum soli subjecto conveniens, quod tamen [Page 276] non sit proprium adjunctum. Proprium adjunctum est cum subjecto reciprocum, & eidem non secun­dū quid, sed simpliciter cōvenit. De reciprocatione proprii adjuncti cum subjecto, Piscatorem secundo animadversionum libro tertio capite differenten [...] appello. Placet enim tuo testimonio, quod tibi gra­vissimum videri debet, susceptam tecum contro­versiam disceptare. Quorsum haec? attende quid assumam. Dico adjunctum, quod soli subjecto con­venit, aliquod profectó esse, quod non sit cum sub­jecto reciprocae naturae, quodque eidem non simpli­citer, sed secundum quid tribuatur. Vides facul­tatem metiendi triangulos & quadrangulos soli sub­jecto rationis participi convenire. Attamen ad­junctum istud non est é propriorum adjunctorum numero. Non enim cum subjecto rationis participe reciprocum est: nec eidem simpliciter convenit, quatenus nempe est subjectum rationis particeps, sed secundum quid, quatenus est tale, nempe ma­thematicum. Quapropter proprii adjuncti alia tibi cudenda definitio.

CAP. XIII. De liberalitatis & avaritiae oppositione.

QVinetiam alia ad contrarietatem liberalitatis & avaritiae evincendam excogitanda dispu­tatio. Quae est enim, quam commenta­tus es, demonstratio? Ex adversorum definitio­ne liberalitatem & avaritiam adversa esse con­cludis.

Syllogismi tui assumptio (est enim infirma valde­que lubrica) habet ad declinandum periculum rui­nae, & velut excipiendos impetus, instructum é con­trariis effectis prosyllogismum.

Profiteris syllogismi propositione majus quid­dam, quam praestare potes: Constat é tua disciplina avaritiam liberalitati generaliter sumptae adversam esse. Sic enim affectū in pecuniis occupatū partiris.

Cúm igitur avaritiam liberalitati generaliter u­surpatae adversantem effeceris: profectó avaritiae effectum eritillius liberalitatis, quae species est, effe­cto non adversum sed disparatum. Avaritia, si te par­tientem audimus, est moderatae liberalitatis disparatum: qui inter se velut é regione non opponuntur. Cur igitur utriusque effecta disparata esse negemus? Quare de elegantiore deinceps propositione meditare, ne cu­jus opera contexitur, ejusdem artificio retexatur. Ad illustrandam harum, de quibus agitur, qualita­tum oppositionem, dico liberalitati illiberalitatem opponi ut adversum: atque inde cosequi, ut avaritia [Page 281] illiberalitatis species á liberalitate velut á disparato suo dissentiat. An á te ista refelluntur? Negas herclé avaritiam esse illiberalitatis speciem idque ejusmo­di syllogismo.

Falleris in assumptione. Mihi constituendae do­ctrinae causa illiberalitatis vocem illam pro genere avaritiam & effusionem comprehendente adhibere visum est: adeo ut binis nominibus non eandem sen­tentiam sed discrepantem significationem subjece­rim. Ne (que) id novum est in discriptione artificii eam licentiam assumere, ut nova nomina rebus accom­des; cúm idem M. Cicero & Io: Piscator fecerint. Nō dissimilis est error ille, dum illiberalitatis speciem effusionem negas esse posse.

Vt tu nimiae liberalitatis nomine vitiosam in profunden­dis pecuniis & perditam licentiam complecteris: Sic ego illiberalitatis voce non, ut tu, avarum nimisque te­nacem animi effectum, sed qualitatem intelligo vio­lantem officia liberalitatis, partim effusé turpiter­que largiendo: partim nihil dando, sed omnia reti­nendo. Quod cúm ita sit, propositionem specie glo­riosam, sed reipsa falsam & inanem peperisti. Nimia enim liberalitas, id est, vitiosa in profundendis pe­cuniis affectio esse potest species illius qualitatis, á qua liberalitatis officia violantur, id est, illiberalita­tis. [Page 282] Violare liberalitatis officium, est illud quidem generale: effusé pecunias & inconsideraté projice­re, speciale.

CAP. XIIII. An exemplum contradicentium é prima Tusculana recté adhibeatur.

LIberalitatis & Avaritiae contrarietas sic est á te disceptata leviter, ut judicii tui sapientiam ad a­lias theses reservasse videare. Ad quas tandem? non herclé ad istam de contradicentium exemplo quae­stionem. Quod ut appareat, rem ipsam é Ciceroni­ani exempli analysi aestimemus. Id tibi placere intel­ligo. In subducēda analysi, id primó spectandum est, quid sit illud quod in quaestionem vocetur ac tracte­tur. Age igitur; quid tandem est, de quo quaeritur & disputatur? Tu illud quaeri putas, Vtrúm scilicet mortui sint miseri. Non est mirum si in argumentorum ana­lysi hallucinere, cúm in propositae ad tractandum quaestionis notatione, tantopere erraveris. Quod Marcus Attico, ut fateretur, extorsit; de eo prae­sentem controversiam existere, sine controversia est. At Marcus Attico extorsit, ut fateretur: quid tandem? Illud nimirum, Si mortui omnino non sint, eos ne miseros quidem esse. Quamobrem de eo quaeri certissimum est, utrúm si mortui omnino non sint, dicendum sit eos esse miseros. Ecquid tibi illam, de qua disseritur, quaestionem veré, & ad Ciceronis sententiam accommodaté, indicare videor? Sed Attici ista confessio, id est, ipsa quaestio, quo argumenti genere, quo judicio ex­plicatur? Erat Attici opinio ex Epicuri secta, [Page 283] Mortuos non esse: eos tamen miseros esse ju­dicabat. Attende quomodo refutetur istud á Marco.

Quod in hoc syllogismo á conclusione deducta a­liud est, id erit conclusae quaestionis argumentum. At in syllogismi antecedente, si quaestionem excepe­ris, nihil dispositum vides, praeter illa contradicen­tia, Esse scilicet & non Esse. Contradicentium igitur argumento quaestionem disceptatam esse constat. Tua veró analysis conclusionem sic distrahit, ut pri­ore conclusionis membro argumentum concluden­dae quaestionis, posteriore ipsam conclusam quaesti­onem contineri putes. Hanc enim analysin Cicero­niani judicii instituis.

Hic subjecti, non contradictionis argumento, rem con­troversam tractari affirmas. Habes me tibi non repug­nantem. Atqui veró facta conclusio eadem cum At­tici confessione esse debuit. Quam veró tu conclusi­onem deducis, in ea non Attici integra confessio, sed confessionis membrum continetur: adeó ut in rei propositae analysi nimiúm errâsse videare. Sed e­nim Attici confessionem non esse vi contradictio­nis expressam argumento doces.

Quid contradictione efficiatur statim videro. Id herclé tua assumptione efficitur, te ut putem omni­nó latere, qui Marci in disputando sensus, quod in­stitutum fuerit. Marcone propositum fuisse dicemus veritatem horum enunciatorum, Mortui sunt, Mortui non sunt, lumine expositae contradictionis illustrare? Non agitur (Pis [...]ator) de enunciatorum contradi­ctione ad veritatis illustrationem in nudo axioma­te: sed de contradicentium argumento ad confessi­onem Attici eliciendam ac concludendam. Conclu­sit Marcus, si mortui non sint, fatendum est, eos ne miseros quidem esse. Iam contradictione explicata, non id effi­citur, ut utra contradicentium axiomatum pars ve­rior sit intelligamus, sed Attici assensio de illa Marci conclusione extorquetur.

CAP. XV. An exemplum é Martiale & Cicerone in illo de privantibus capite legitimum sit.

NIsi majus quiddam in Martialis exemplo praesti­teris quám in superiore Ciceronis: de tuo re­texendae disutationis artificio interdum dubitabi­mus. Agitur de illo Martialis disticho (notum ex­emplum est) lucísne aliquid ad privantium discipli­nam illustrandam contineat. Piscator negat: Ra­mique judicium in distichi inductione desiderat.

Primúm syllogismi tui consequentiam per qui­dem lubricam esse demonstravi. Non enim si vitiosa consecutio á Martiale rem subjectam é privantibus concludente adhibetur: idcirco inconsideraté facit, qui Martialem privantium argumento usum esse contendit. utrúm recté consequatur, id ille viderit, qui privantium argumento institutam thesin con­cludit. Deinde antecedentem syllogismi tui refello: vel potiús antecedentis allatam ratiunculam. Ha­bes enim hujusmodi prosyllogismum.

Restiti tibi de propositione: contendique particu­lam Solus, non semper propriae qualitatis esse notam. Tum assumptionem convinco. Nam si consecutio penderet á particula Solus: equidem cúm illa particula sit tibi nota proprii, sequeretur adjuncti argumentum in il­lo disticho adhiberi: quia proprium é numero ad­junctorum est. At si cum quaestionis partibus singil­latim conferatur: nullo pacto adjunctum esse pote­rit. Quae jam est ad ista profecta á Piscatore respon­sio? fateris herclé te de removendo Martialis disticho é classe privantium minús recté judicasse, illudque, cúm en­thymematis consecutionem é proprii natura pendere diceres, non satis Logicé pronuntiasse. Confecta res est. quid vl­teriús litigamus? Quaeritur an illud é Martiale di­stichon retinendum sit, uterque nostrum de retinen­do [Page 286] assentitur. Veruntamen in applicatione exempli nonnulla dissensio est. Sit quidem inter nos, dum­modo illustrandis privantibus inserviat. Vis tu ad privantia distichon pertinere, sed ratione cujus­dam prosyllogismi, quo principis syllogismi assump­tio approbatur. Hac enim analysi distichon re­texis.

Hujus syllogismi nec Assumptio nec conclusio in Martiale est. Non quaeritur utrúm Aemiliano opes da­buntur, sed utrúm Aemilianus in paupertate per­mansurus sit, si jam sit pauper. Res est argumento privantium conclusa in primo Connexo.

Nullum ego in Martialis disticho prosyllogismum agnosco: siluit de propositione Martialis. Rem to­tam assumptione & conclusione confecit. Illa ver­siculo posteriore: haec priore expressa est. Qua­propter distichon istud non ratione prosyllogismi, qui nullus est, sed ratione allati ad concludendam quaestionem argumenti, privantium doctrinam il­lustriorem efficiet. Verumenimveró, quasi parúm tibi mecum de retinendo disticho conveniret: me­am tui de distichi consecutione prosyllogismi refu­tationem convellis. Primúm pro aequitate tua lar­giris mihi particula Solus, propriam semper qualitatem non designari. Bene est. Video jam quám captiosé [Page 287] & inconstanter disserueris. Nam si particula illa sit aliquando duntaxat nota proprii: concludere non potes, quód pendet ex illa particula, id pendere é natura proprii. Crinium rubor est aliquando nota improbi: an idcirco quod é crinium rubore consequitur, id á natura improbi pendere dicetur? Excita te (claris­sime Piscator) & in prosyllogismi tui dianoiam in­quire diligentiús. Concludis pendere é natura pro­prii consecutionem inducti é Martiale enthyme­matis: at singulari elencho concludis. Nam in propositione instructi prosyllogismi aliud cōsequens cum tertio argumento disponis: aliud veró in con­clusione cum antecedente quaestionis. Si legitimae dispositionis formam sequimur: ejusmodi conclu­sio deducetur.

Aliud itaque quaeris: aliud veró concludis: si le­gitimae dispositionis author haberi vis. Sed ais te pro­prii nomine propriam qualitatem non intelligere: neque id é verbis tuis posse colligi. Quid ergo proprii no­mine complexus es? Adjunctúmne aliud, quod non sit qualitas, & tamen proprium? At quodcunque adjun­ctum intelligatur, eadem vis erit reprehensionis meae. Dicam nempé in illa particula non semper proprii adjuncti rationem inesse: id (que) revera é spe­ciei synecdoche intellexi. Quid, quód ipse affirmes nullum hîc ex adjunctis argumentum afferri? Si proprii vocabulo proprium adjunctum nō significetur: quid tandē eo nomine interpretaris? an propriā causam [Page 288] effectúmve? an subjectum proprium? Nullus hîc propriis causis effectisve locus est, nec quidem sub­jecto proprio. De caeteris argumentis assentiere, credo, mihi, te voce proprii eorum nullum intellige­re. Quód si tuam analysin probamus: verisimile est te proprii appellatione, causam aut subjectum com­prehendisse. id si concedatur: non tamen elaberis. Quaestio enim est non illa, utrúm opes dabuntur pauperibus, sed haec, utrúm Aemilianus sit perpetua paupertate laboraturus. Illa particula, quae tertii ar­gumenti locum obtinet, cum hujus quaestionis par­tibus comparata, nec propria causa nec subjectum proprium esse potest. Verumenimveró nefas est ut aliud quiddam proprii nomine quám adjunctum notetur. Non ignoro dici proprias causas, propria effecta, propria subjecta. Sed quatenus propria sunt, eatenus ad aliquid pertinent. Pertinere veró ad ali­quid est adjuncti propria affectio ad subjectum. Cō ­munitatem rerum adjunctum esse patet: cur ergo de proprietate dubitamus? Quód si igitur illa par­ticula significationem adjuncti habeat: annon ad­juncti argumento quaestionem á Poeta expositam esse dicis? Negas dici idá te. At (inquam) utcunque neges: sequi tamen illud ex oratione tua necesse est, si proprium omne in adjunctorum classe reponatur. Illud autem ais te di­cere, á me particulam, Solus, cum argumento propositi enthy­mematis perperam conjungi: in eo (que) disputas, nullam scilicet argumenti partem ea particula contineri. Quasi veró (Pis­cator argutissime) aliud quiddam illi particulae at­tribuerîm, quám est tributum á te. Nonne tu enthy­mematis consequentiam á natura proprii illa parti­cula comprehensi pendere vis? tuo igitur judicio particula ista argumenti tertia pars erit, si ex aliquo [Page 273] [...] [Page 274] [...] [Page 275] [...] [Page 276] [...] [Page 277] [...] [Page 278] [...] [Page 276] [...] [Page 280] [...] [Page 281] [...] [Page 282] [...] [Page 283] [...] [Page 284] [...] [Page 285] [...] [Page 286] [...] [Page 287] [...] [Page 288] [...] [Page 289] saltem argumento extiterit consequentia. Atque haec de Martialis disticho. Quod ad duo illa Orato­ris exempla attinet: P. Ramum, quem scriptis ani­madversionibus reprehendisti, omni reprehensione liberas. Etenim concedis mihi duplicis affectionis rationem in hisce exemplis spectari posse. Nulla er­go justae in Rami praeceptionem Privantium ani­madversionis causa suit: cúm harum affectionum altera ad naturam privantium explicandam valere queat.

CAP. XVI. De Comparatis.

GRaves illae controversiae sunt (clarissime Pisca­tor) de Ramea Dialectica, quas hactenus per­secuti sumus: sed illa est longé gravissima de Compa­ratis. Nam si tibi de Comparatorum animadversionibus assentiendum sit: si accuratae illae quidem & in artis descriptione legitimae judicentur: Rameae disciplinae elaborata institutio amittet laudem suam, & tanquā adulterinis coloribus commēdata ad hominum fa­mam emanasset, contemnetur statim & ruet: Sin ve­ró inanem in animadversionibus & futilem praecep­tiunculam peperisti: non erit cur de Rameae doctri­nae ruina metuamus. Disceptemus igitur controver­siam istam: & in tuam ad Rami dissipanda Compara­ta responsionem diligentiús inquiramus. Disserui in epistola ad te mea, ejusmodi esse Comparatorum definitiones tuas, ut artificiosae materiae duplicem legem violaveris, Homogenii nempé & Catholici. De violata lege Homogenii, habes hoc modo expli­catam argumentationem.

Qui in definitione comparati, non quae sit essen­tia, [Page 290] ac natura comparati, sed quae sit in eovis consequentiae cúm enthymemate collocatur, exponit: quique argumentum Logicae inven­tionis per syllogismi antecedentem & conse­quentem definit: is legem Homogenii violat.

At Piscator in definitione comparati non expo­nit quae sit natura comparati, sed quae sit in eo vis consequentiae, cúm enthymemate dis­ponitur: at Piscator Logicae inventionis ar­gumentum per syllogismi antecedentem & consequentem definit.

Piscator igitur legem Homogenii in definiendo comparato violat.

Quam tandem ad hujus syllogismi refutationem tuae illae Mersenses Musae responsionem emiserunt? de propositione concedis? Ad assumptionem eludē ­dam sic loqueris.

Hoc te modo Piscator expedis? hac distinctione nixus tuam de comparatis doctrinam sartam tectā esse concludis? Perinde facis ac imperiti gladiato­res. Nam dum parva velut declinatione corporis il­latam plagam effugis, ictum nō minorem excepisti. Non definis quid sit comparatum. Esto. est enim exigui momenti res id omittere, quod praestare debuisti. At definis quid sit argumentatio á comparatis. Suscepisti munus & minimé necessarium & alieno loco: & in eo versatus es non satis ad doctrinae veritatem ap­té. Nulla illius rei explicandae necessitas tibi fuit, quae tua sublata definitione é Rameae inventionis [Page 291] judicjique praeceptis commodissimé intelligitur. Deinde judicandi argumenti regula non est in agro Logicae inventionis serenda, sed quasi in hortulos judicii transferenda. Hanc tu insitionem minus op­portuno loco factam agnoscis. Postremó in hujus novellae plantae conformatione nimiúm erravisti. Ecquid enim illa est argumentationis á comparato satis Logica & accurata definitio? Nosti in omni ar­gumentatione, id est, syllogismo, id solummodó spe­ctari, quomodo quaestionis cum argumento tertio sit informanda dispositio. Hoc generale est. Nonne idē in singulis syllogismorum speciebus tenendum est? Quód si omnis syllogismus sit quaestionis cum argu­mento disponendae regula ad deducendam conse­quentiam: equidem syllogismus ille, cujus argumē ­tum tertium est á pari vel impari, legitimam quaesti­onis cum argumento collocationem solummodó in­tuebitur. Atqui veró tui illi á pari, á majore, á minore syllogismi aliud quiddam intuentur & explicant. Nō enim nos in eo erudiunt, que madmodum cum argu­mento paris vel imparis disponere quaestionem de­beamus: sed suo more indicant, quo argumenti ge­nere syllogismus jam factus probetur ac concluda­tur. De Pari & impari probabilitate in enthymematis an­tecedente & consequente loqueris. Quam obsecro lucem habet ista praeceptio ad exponendam rationē dispo­sitionis syllogisticae? Num me docet probabilitatis co­gitatio, hoc an illo loco antecedens quaestionis, hoc an illo consequens cū argumento disponi oporteat? Quamobrē tradi á Piscatore praeceptū video, invito fortasse & aliud meditante, ut nempe intelligere quea­mus, quando syllogismus aliquis contexitur, cujus argu­mentum est á Pari vel impari. Obsecro te (Piscator [Page 292] subtilissime) illúdne theoremate aliquo syllogismi, an Logicae de Pari & Impari inventionis praecepto cognoscitur? E syllogismi doctrina nihil profectó aliud intelligitur, quám dispositionis ratio quaedam ac forma. At in tua comparatorum praeceptione non de modo legitimae dispositionis intelligendo, sed de illo, quod syllogismorum legibus disponitur, argu­mento cognoscendo agitur. ut quae é marmore co­agmentetur columna scire possimus, ecquid archi­tecturae de rei construendae ratione praeceptum at­tendendum est? immo veró rei ad structuram adhi­bitae animadversa & notata natura, quae é marmo­re columna, quae ex alia materia confletur, aperté indicat. Similiter ut quaenam á pari vel impari ar­gumentatio sit calleamus, non argumentationis le­ges expendendae sunt, sed rei argumentatione com­prehensae natura exploranda. Quocirca sive argu­mentum Comparati, sive nescio quam á comparato argu­mentationem definias: non te legitimae disciplinae authorem, sed confictae, & heterogeneae praecepti­unculae artificem praestas.

Quod ad legem Catholici attinet, adversus eam te dupliciter peccasse docui. Nam & generale per speciale definis: & vicissim speciale generaliore quám par est definitione declaras. De illo peccato sic est in epistola disputatum.

Quomodó de isto peccato satisfacis? non probas herclé propositionem syllogismi. Negas enim tuas cō ­paratorum definitiones iis comparatis, quae ad declarandum adhibentur, debere convenire. Quid ita?

Non potes quin te propositione decipi fateare, si de re proposita liberé veréque statuere placet. Nam etsi argumenti usus in judicii doctrina pro biparti­ta ratione judicii distinguitur: tamen argumenti in Logicae inventionis arte explicatio ejusmòdi esse debet, ut si naturam generalem complecta­tur, generali definitione expositum proponendum sit. Quód si idem Nauta & malos scandat, & per foros cursitet: idcircóne quia se ad disparem usum accommodat, varia definitione distinguen­dus est? Sevoca eum cogitatione ab istis actioni­bus, & vide num aequiús sit, sic Nautae definire naturam, ut ad cum & scandentem & cursitantem pertineat communiter definitio: an veró sic, ut fa­cta definitione cursitantem per foros Nautam so­lummodó interpretere. Tenes quid velim. Secerne cogitatione similiter ab illo duplici usu argumentum: & munus Logicae inventionis á judicii actionibus di­stingue. Intelliges sic formandam esse in Dialecticae inventionis artificio definitionem argumenti, id est, [Page 294] rei generalis & é judicii praeceptis ad Duplicem u­sum deinceps referendae, ut argumento congruat generatim, sive quid enuntiato illustret, sive con­vincat syllogismo. Causa, sive declaret, sive demon­stret, eadem definitione comprehenditur: cur idem in comparato non probamus? Sed fuisset profectó humanitatis tuae, definitis quae ad demonstran­dum valent, comparatis, non contempsisse reli­qua. Quanquam (habeo enim quod assumptioni tuae opponam) utcunque Axiomati judicii compara­ta é definitionibus tuis exclusa esse disseras: ea tamen cum caeteris in Parium definitione videris conjun­xisse. Ramus ait, Argumentum Paris esse, cúm Par explicatur á Pari. Hoc ille de quolibet argumen­to Paris nulla interposita exceptione pronuntia­vit. Tu repudiata Rami de Paris argumento senten­tiola, adhibita rhetorica correctione affirmas, Po­tiús argumentum á Pari esse, cúm in antecedente & con­sequente enthymematis par est ratio veritatis. Si tua o­ratio sit Rameae sententiae correctio, tantum com­prehendet, quantum est Rami monito comprehen­sum: nisi placeat dicere vel Ramum de quibusdam partibus speciatim locutum esse, vel te in eo Ra­mum correxisse, quod minús generaliter praecepis­set. At in altero singularem tractationis inscitiam Ramo affingeres: in altero adhibitae correctionis infirmitatem proderes. Qui ait Ramum de iis tan­túm paribus monuisse, quibus quaestio concluditur: is cum non observatae legis Catholici condemnet necesse est: cúm id exponat in genere, quod decla­rari in specie oportebat. Qui veró Ramum velut nimis generaliter praecipientem reprehendit: is me doceat, si á levitatis crimine excogitatam correctiūculam tue­ri [Page 295] vult, aliqua Parium argumenta esse, quae non pos­sunt á Paribus explicari. Quód si itaque Ramus generatim praeceperit, nec tamen tu, cúm Ra­meae sententiolae correctionem instituis, Ramum in eo reprehenderis & correxeris: verisimile est, sic á te Parium definitionem continuatam esse, eam ut putares in omnia Paria convenire. Haec si ve­ré dicuntur, qui potest verum esse, Piscatorianam definitionem esse solius definitionem syllogistici compa­rati?

De altero adversus legem Catholici peccato Pis­catorem habemus confitentem: immó & agnoscen­tem se reprehensionis meae beneficio, quám suae cō ­paratorum definitiones imperfectae essent, deprehē ­disse. Quid? num etiam singulas (Piscator optime) explevisti pro tuo ingenio ac perfecisti? Sané veró. Nam tibi,

Haeccine est tua discplina? Siccine Maersensem juventutem instituis? Primúm nullus in Logicis huic disciplinae locus est, inventio viam inveniendi argu­menti, non praeceptionem argumentationis ex in­vento [Page 296] argumento informandae tradit. Non igitur Tripartita ista argumentatio in area Logicae inventio­nis seri potest. Quid? quod nequeat etiam in judicii hortulis succrescere? Non feret Argumentationis tam alienum & peregrinum ramusculum enuntiati me­thodive doctrina. An itaque syllogismorum ager ad plantam istam procreandā & educandam aptus est? Fundit equidem velut é complexu suo cujusvis Ar­gumētationis communem stirpem: & si qui inde efflo­rescunt surculi aequé laté diffusi, eos tuetur & fovet. Ista veró specialia & tanquam curta sarmenta, quae in cōparatorum gratiam Piscator extulit, non parit aliquando sed aspernatur ac repellit. Nonne lex Ca­tholici vetat in generali disponendae quaestionis do­ctrina admiscere specialem? Fatebere mecum haud dubié Argumentationis disciplinam esse singulis quae­stionibus, quae in controversiam veniunt, & cuilibet argumētorum dianoeticae dispositioni communem: tuae veró Argumentationis praeceptum esse proprium Comparatis, ad Paria nempe, Majora, Minora alligatum. Quapropter si ne (que) in inventionis neque in judicii doctrina quicquam loci sit Comparatorum argumenta­tionibus relictum tuis: quid est cur illas tantopere ex­osculêre & praedices? Deinde quod est á me contra veteres animadversionum tuarum de formanda á Comparatis argumentatione definitiones suprá di­sputatum, esse scilicet eas sic instructas, ut regulam disponendae cum argumento quaestionis non inter­pretentur, sed de comparato argumento, quando enthymemate disponitur, cognoscendo admonitiū ­culam contineant: idem adversus recentes hasce, quae edita responsione pervulgantur, disputatum e­sto. Porró In definienda á comparatis argumentatione de [Page 297] antecedentis veritate ac falsitate loqueris: quasi dianoeticae dispositionis intersit, veritasne in ante­cedēte sit, an falsitas. Rationem necessariae colloca­tionis & consequentiae, non veritatis & falsitatis, in syllogismo spectandum esse constat. Verúm non mo­dó generatim de Piscatorianis syllogismorum de­finitionibus, sed in specie singillatim videamus. Ais In omni á Pari syllogismo antecedens verum esse. In eo decipi Piscatorem inductione exempli demonstra­bo. Nunquid hujus enthymematis antecedens ve­rum est?

Vides á Pari quaestionis demonstrationem esse. At falsum est é virtutum choro excludi fortitudi­nem. Hîc igitur non est legi De omni obtempera­tum. Immo veró, dum parem in antecedente & consequente probabilitatem esse contendis, id Ca­tholicum non est. Quód si ejusmodi syllogismi te­xantur:

Nonne in harum argumentationum anteceden­te & consequente par est probabilitas? Attamen nulla hîc á Pari argumentatio est. Sed in illo en­thymemate é specie genus; in hoc é genere species concluditur. Ecquid A Majori argumentatio est de­finita subtiliús? Hîc tibi Enthymematis antecedens af­firmativé conceptum non est verum. Quomodo igitur de isto enthymemate satisfacies?

Etiamsi de antecedente affirmatam cogitatio­nem susceperis: de veritate tamen minimé dubita­bis. Quid quod inde etiam clarissimé pateat: peti­tionem principii á te peti, dum In quavis á Majori syl­logistica dianoia á negatione probabilioris procedendum es­se disseris: cúm expositi enthymematis antecedens affirme­tur, non autem negetur. Errasne similiter in disciplina Minorum? Vis in omnium á Minori syllogismorum ante­cedente inesse veritatem. Etiamne si fictum antecedens agitur?

Vtrius (que) enthymematis pars antecedens est rem fictam falsamque complexa. At ad tuae definitionis legem vera esse debuit. Si quis te idcirco coargue­rit, quód In qualibet á Minori demonstratione antecedens minus probabile esse putes quám consequens, potésne ali­quid ad defensionem tuam concinnae distinctionis depromere? Assumam ad hanc rem é tuis animad­versionibus enthymema.

Nonne magis verisimile est praepotentem Deum, qui es [...] ipsa majestas, ipsa excellentia, ipsa bonitas, homini rem praestantiorem quám vilioré esse largi­turum? Quod est Dei majestati infinitae & excellen­tissimae bonitati convenientius, ad id eum descen­dere [Page 299] cernimus. At rei praestantioris donatio, quám vilioris concessio magis tantae majestati convenit, tantaeque bonitati: adeó, ut quanto excellentior sit Deus, tantó probabilius sit, eum esse potius in ex­cellentibus muneribus conferendis, quám in vilio­ribus largiendis versaturum. Quod si ita sit: erit pro­positi enthymematis antecedens consequente pro­babilius. Sentisne jam (clarissime Piscator) in defini­enda á comparatis argumentatione quam inanem operam posueris? Num tibi veterno oppressus esse videor, dum istam tam levem institutionem refello? Sed ecce, definitiones non modó argumentatio­nis á Comparatis, sed etiam argument: meditaris.

Si de istis definitionibus legem Catholici consu­lueris, intelliges vitiosum esse rei generalis natu­ram é speciali interpretari. Logica enim compara­torum quantitas pari & impari probabilitate patet illa quidem latiús. Nequé veró, si probabilitas enunti­ati fuerit, non inscité facit, qui Logico argumento eandem attribuit. Quinetiam nonné hae comparato­rum recentes definitiones, quibus tu naturam expo­nis comparationis duntaxat syllogisticae, in cae­tera comparata cadunt? Attende de Pari exempla ista.

Vt non est verius inesse magnā in virute dignita­tem, [Page 300] quám magnam deformitatem in vitio: sic pro­babilius non est magnum calorem igne, quám ele­mento contrario magnam frigiditatem contineri. Cúm ergo sententiae cum sententia ae qué probabili absque syllogismi demonstratione esse possit compa­ratio: qui potest esse Catholica Paris argumenti defi­nitio? Eandem legem in Majoris & Minoris definitio­ne violatam esse conqueror. Quid enim adversus ista exempla oppones?

Hîc sententia probabilior cum re minús probabi­li: & vicissim sententia minús probabilis cum pro­babiliori comparatur. Instituta tamen comparatio declaratione, non demonstratione, perficitur: ita ut fatendum tibi sit, Majoris & Minoris argumenti defi­nitionem rebus pluribus, quám rem definitam con­venire: Quapropter si haec á me veré disseruntur, non es ampliorem laudem é recentibus comparato­rum definitionibus, quám é veteribus consecutus. Ecce veró: etsi quartae reprehensionis beneficio ve­terum definitionum levitatem te deprehendisse a­gnoscis: eandem tamen velut infirmam exagitas: quia & proposita duarum definitionum reprehensio­ne, reprehensionem solummodo priorem confirma­verim: & tuam á Pari argumentationem eodem jure non reprehenderim. Equidem studio brevitatis, & rei facilitate propter reprehensionis analogiam ad­ductus, cúm posterioris reprehensionis uberiorem confirmationem, túm etiam tuae á Pari argumentatio­nis [Page 301] specialem ac propriam refutationem omitten­dam esse censui. Non est quód succenseas: est poti­us quód habeas gratiam. Quanquam herclé neu­trum omittitur: non tamen utrunque expressum di­co: sed reprehensionis similitudine comprehensum & inclusum. Exemplum illud de Satrapa quod á me ad tuam Majoris definitionem refutandam indu­ctum est, subtiliter excutis. In eo posita est contro­versia, Vtrum illius enthymematis antecedens sit minús probabile. Quod si minús probabile fuerit, ut in Epi­stola docui, & tamen tuo judicio sit argumentatio á Majore, sequetur argumentationem á Majori esse vitiosissimé definitam. ut á te ista diluuntur?

Assentiris mihi de causae veritate. Nam in isto, de quo agitur, enthymemate, nulla unquam fuit ante­cedentis affirmatio. At Affirmativé (inquis) conside­ratur, cúm ratio argumenti investigatur. Quasi veró an­tecedentis consideratio esse posset, cúm nondum esset enthymema. Si partium é quibus concrevit an­tecedens separatam cogitationem intelligis, decli­nas á quaestione. Quaeritur enim de antecedente, utrúm enthymemate dispositum affirmetur: Non utrúm partes illae, quae ad constituendum enthymematis antece­dens tandem transferuntur, affirmationem habeant Quód si ita de Terentiano exemplo cogitemus; Sa­trapes potest sufferre sumptum: erit quidem affirmatio: sed non erit Terentiani enthymematis antecedens.

[Page 302]Verumenim veró mittamus definitionum tuarum tam egregia sophismata: illud quaeramus sitne ad ar­tis institutionem commodius singulorum comparaterū naturam in definitionum minutias sic concîdere & discerpere, ut Piscator: an candem generali & illu­stri definitione comprehēdere, ut P. Ramus. Ramus, dum uniuscujus (que) comparati naturā suo loco & sin­gillatim exponit, una eadem (que) definitione compa­rata argumenta, quorū duplex est usus, cōplectitur. Primó, quia inanissimae operae fuerit, rei plures defi­nitiones confingere, cúm una ad propositae rei expli­cationem possit satiffacere. Deinde videri possit in Logicae inventionis doctrina non modó otiosae subtilitatis, sed etiam erroris non ferendi, sic ar­gumenti praeceptum explicare, ut argumenti na­turam pro duplici usu duplici definitione distra­has. Argumenti in declarando & demonstrando u­sus totus est dispositionis & judicii. Inventio, si ar­gumenta invenerit nudéque exhibuerit, munere suo perfuncta est. Iudicii est, quomodo inventis u­tendum sit, videre: ideoque ad argumentorum usum distinguendum & illustrandum duplex Logica de­scripta est, enuntiati scilicet & syllogismi: illa ad de­clarandum, haec ad demonstrandum accommoda­ta. Quód si igitur argumenti usus ad judicii doctri­nam pertineat, nec debuit nec potuit, P. Ramus Logicae inventionis argumentum insuper definire, quatenus ad declarandi demonstrandive usum ad­hibetur. Grammatici nominis duplex est usus: alter convenientiae: alter rectionis. Annon irrise­ris si quis pro duplici usu duplicem grammatici no­minis definitionem in Etymologiae doctrina procu­derit? ut non Etymologiam cum Syntaxi: sic nec [Page 303] inventionem cum judicio permiscere convenit. Per­miscet veró, qui id in Logica inventione tradit, quod est judicii praeceptis exponendum. Vtrúm veró Ar­gumenti usus sit totus judicii, nemo opinor dubitaverit. Quomodo enim istam dianoiam & qua subtilitate dissipabis?

Si Ramus hunc argumenti usum in inventione exposuisset, coactus fuisset inani iteratione in ju­dicii praeceptis legem Catholici violare: non so­lúm contra illam legem de Homogeneis peccare in­ventioni admiscendis heterogeneis. His Ramus ar­gumentis adductus, non duplicem comparati cu­jus (que) definitionem pro usu bipartito confecit. Quid Ioannes Piscator? Quae illum ratio impulit, ut Du­plicem definitione excogitaret? certé duplex argumenti usus. O te non ista satis accuraté expendentem.

Exuscita praestantem illam vim ingenii tui, & re­eténe in consimili enthymemate consequentia de­ducatur attende.

Nonne vides iisdem vestigiis instructa cōclusione judicii tui infirmitatē illustrari? Porro facis perinde acsi dissereres oportere eandērē in diversis institutae doctrinae partib. cōtra legē homogenei & Catholici [Page 304] bis explicari & repeti. Quare si Ramum ad unam solummodo argumenti definitionem statuendam justissimae causae commoverunt: Ioannes Piscator nullo judicio binis definitionibus cujusque compa­rati naturam distinxit. Vide jam (erudite Piscator) quid á me adversus tuam disciplinam disputetur:

Si é finibus inventionis excludendae animadver­siones tuae sunt: quam illae vim habent ad Ramea comparatorum praecepta evertenda? Nondum Ra­meae institutionis vitia diceris correxisse, si correcti­ones tuae ejusmodi sint, ut in locum substitui non possint correctae disciplinae.

CAP. XVII. De exemplo dissimilium é Virgilio.

ECquid jam in comparatorum doctrina quasi ve­terno quodam commentitiae nescio cujus é Ra­mischola profectae disciplinae tibi oppressus esse vi­deor? Vtinam ita tibi foeliciter successisset, ut mihi somnum istum animadversionum tuarum vigiliis e­ripere potuisses. Quid? quod tibi in Virgiliano dissi­milium exemplo dormitare videor? In prima Virgilii Ec­loga Tyterus de perversa opinione, quam de urbe Romana susceperat, confitetur. Quaeritur quo ar­gumenti [Page 305] genere confessio Tyteri explicetur. Ramus pastoris confessionem dissimilitudine contineri pu­tat. Nam perinde est ac si hoc modo Virgilianus pa­stor loqueretur: Fateor jam Mantuam non esse Romae si­milem: ut nec canibus catuli, nec matribus hoedi, nec magnis parva similia sūt. Piscator reprehēso Ramo aliter ver­ba Poetae explicanda censet, ad hunc nempe modū: Canibus catuli & matribus hoedi similes sunt: at Mantua Romae non est similis. Vtrius explicatio Virgiliani Pasto­ris sententiam veriús ac luculentiús interpretetur, é subducta analysi judicetur. Quaestio est, utrúm Man­tua Romae similis sit. Fatetur se id olim putâsse Tyterus. Hactenus tibi cum Ramo convenit. Nunquid jam Pastor se opinione lapsum esse existimat? Sané veró errorem agnoscit & confitetur. Sed confessionē istā quo argumento comprehendit? Fateor jam (inquit) Mantuam non esse Romae similem. Quibus (obsecro) enuntiatum istud argumentis conficitur? Si compa­ratione dissimilium, cōfecta res est. Quid enim aliud vult Ramus, quam expositae confessionis enuntiatum constare dissimilibus?

Piscatorne ista probat? probat herclé. Ait enim Quaestionem esse, utrúm Roma sit similis Mantuae: re­sponsionem veró ad quaestionem propositam esse hanc: Ro­ma Mantuae similis non est. Recté profectó mones. Nonne ista ad positam quaestionem responsio est é [Page 306] Dissimilibus constituta? Non refragabere. Atqui herclé Virgiliani pastoris eadem plané est cum ista responsione confessio. Sed enim de confessionis adhibita illustratione disputas, teque in hoc ve­hementer exerces, ut quaestionis illustrationem probes esse á similibus. Quorsum istud? remittet tibi istam diligentiam Petrus Ramus. Quaeritur enim quibus argumentis constet enuntiatum il­lud, quo confessionem suam Pastor ille complex­us est: non quaeritur de confessionis illustratione, quo argumenti genere disputetur. Veruntamen quoniam & hîc Rami judicium tantopere desideras, non erit alienum, si in tuae analyseos elegantiam in­quisivero, & quantum Ramo judicii gravitate prae­stes expendero. Age igitur: quid illud est quod illu­stratur? Tyterus (inquis) confessionem sui erroris illu­strare vult, id est, hanc sententiam: Roma Mantuae simi­lis est. Quo tandem pacto (clarissime Piscator) po­tes esse in analysi accuratus, cúm in definienda quaestione, quae illustranda est, per sané mul­túm aberres? Vult erroris sui confessionem illustra­re Tyterus. Concedo. sed illo é similibus enuntiato confessionem inclusam esse nego. Confitetur enim, non illud, Romam Mantuae esse similem, sed hoc, Romam Mantuae esse dissimilem. Illo enuntiato error Tyteri: hoc autem, confessio erroris continetur. Si illud é similibus constitutum axioma illustratur, equidem Tyteri errorem illustrari consequetur. At vel tuo judicio, non error Tyteri, sed erroris confessio ad il­lustrandum proponitur. Ne (que) veró illud de sentētia­rum cohaerentia argumentum ullam vim habet. In­tueamur enim in adhibitae Dianoiae sapientiam: ea est isto informata modo.

Refer de Assumptione ad P. Ramum: ille doce­bit, te in eo Similium enuntiato errare vehementer: esse enim ad speciem duntaxat Simile, sed re ipsa dissimile. Perinde enim est, ac si Pastor ille dice­ret: Se prudentiorem aliquo rerum usu factum, putare jam Romam Mantuae non esse similem. Quid enim illa ver­ba sonant? Putavi stulté urbem, quam dicunt Ro­mam, esse huic nostrae similem. Qui se stulté opina­tum esse dicit, cúm Romam Mantuae similem esse judicabat: annon is aperté fatetur Romam esse Mantuae dissimilem? Erroris confessio, etiam te authore, prioribus illis versiculis comprehenditur. At erroris confessio haec est, Roma Mantuae non est similis: Itaque contracta non Similium, sed dissimili­um comparatio á pastore Tytero primis versibus explicatur. Id si ita est, non é similibus, sed dissimi­libus constituta sententia cum axiomate conse­quente adhibitae conjunctionis vinculo connecte­tur. Porro dum contractam similitudinem á Pasto­re illustrari contendis, ipse á te dissentis. Nam in animadversionibus sic Poetae verba explicanda censes, facilé ut appareat id esse, quod á Ty­tero tractatur, concretum é dissimilibus axio­ma. Quod si igitur veram animadversiones tuae a­nalysin complectuntur, vitiosa analysi emissam responsionem infecisti. Sin veró non cadit in [Page 308] responsionem tuam labes ista, non potes ab ea a­nimadversionem vindicare. Verumenimvero illu­strationis quam affers analysin? illustrationis Con­troversia tota in eo posita est, utrúm nempe Virgilianus Pastor in illa de Catulis & hoedis oratione naturae simili­tudinem declaret. Tu Pastoris errori ejusmodi senten­tiam affingis.

Comparationis protasin sic exponendam esse, ar­gumento confirmas.

Physica illa Pastoris cognitio, utcunque dubia & suspecta videatur, mittatur tamen. Quid? num legitimam propositionis consequentiam esse statuis? Quasi veró non possit Tyterus naturam pecudum tenere, & tamen in ea comparanda minimé versa­ri. Non sic pendet é naturae cognitione ejusdem comparatio, ut si naturam procreantis causae per­callueris, non possis eandem cum rebus aliis non conferre. Quid es iisdem vestigiis conclusae argu­mentationi responsurus?

[Page 309]Quód si istam tibi ratiocinationem probari ne­ges: nega consimiliter instructae á te proposi­tionis consequentiam. Quomodó igitur est institu­ta comparatio? quid volunt illa verba? Sic canibus catulos similes, &c. Iudicari id é comparationis red­ditione potest. Cujus ergo rei qualitate Romam cum Mantua Tyterus comparavit? naturaene, an magnitudinis qualitate? certé magnitudinis. Nam oculorum testimonio edoctus de Romanae urbis magnitudine confitetur istis versibus.

Quód si in redditione Tyterus Romam cum Mā ­tua magnitudinis qualitate confert: credibile est in propositione etiam Catulos & hoedos cum ma­tribus magnitudinis qualitate conferri. ut enim nec canibus Catuli, nec matribus hoedi similes mag­nitudine sunt: sic nec Roma Mantuae. At (inqui­es) Pastor affirmat Catulos similes esse canibus. Immó veró non illa affirmatione naturae similitudi­nem in sobole notat: sed judicii sui errotem in ur­bis Romanae comparatione significat: quasi dice­ret: quae est inter canes & Catulos magnitudinis comparatio, eandem jam inter Mantuam & Romam animadverti. At canibus Catuli dissi­miles sunt. Sic etiam Roma Mantuae dissimilis est.

CAP. XVIII. De generis subalterni & subalternae speciei divisione.

DE necessitate partitionis, qua subalterni generis & subalternae speciei naturam distinguendam censuisti, [Page 310] dixi me tibi nullo modo assentiri potuisse. Tu de u­triusque partitionis utilitate respondes. In quo á posita thesi discessisti. Non enim quaeritur, sitne ad rem aliquam utilis distributio, sed utrúm eam secum neces­sitatem afferat, ut in dialecticis explicanda sit: Ve­runtamen, si placet, Piscatorem de novae partitionis utilitate disserentem audiamus. Quám tu igitur pri­oris divisionis utilitatem statuis? utilitatem (inquis) non contemnendam divisionis prioris videre mihi videor, ad constituendum scilicet ordinem methodicum rerum in disci­plinis explicandarum. Si de ista tibi utilitate concede­rem, minimé tamen sequeretur partitionem istam in Logica inventione utiliter explicari. Logici de in­ventione praecepti finis est argumenti inventio: me­thodicam rerum explicandarum dispositionem non intuetur. Ac proinde utcunque methodicae colloca­tionis utilitatem praedices, cúm Logicae inventionis finem non attingat: non erit ea tanti ponderis, tua ut distributio co nomine in Dialecticis retinenda sit. Sed quo argumento istam ordinis constituendi utilitatem suades? habes equidem hoc modo ex­pressam demonstrationem.

Fateor haec á te ita esse contexta callidé, ita sub­tiliter conclusa, ut possint ab homine non ni­mis diligente facillimé praeteriri. Si quis veró a­liquid ad ista attentae & eruditae cogitationis at­tulerit, tuum & in propositione & Assump­tione [Page 311] errorem deprehendet. Si eam propositione sententiam complecteris, ut putes methodum non sem­per á genere generalissimo, per intermedium ad infimum, sed duntaxat aliquando progredi: é particulari propositio­ne in secundo syllogismi explicati genere asyllogi­stiam peperisti. Sin veró non aliquem, sed omnem metho­di progressum á genere generalissimo institui deducique pu­tas: ipse te falsitatis crimine obstrinxisti. Quomodo obsecro est in descriptione Logici artificii deducta methodus? ab explicatione argumenti ad enuntia­tum, ab enuntiato ad syllogismum, á syllogismo ad methodum progreditur. Atqui veró argumentum non est enuntiati, syllogismi, methodi genus. Logi­cae igitur artis methodica dispositio non est á gene­re generalissimo inchoata, continuata intermedio, infimo definita. Neque tamen, dum ista disputo, á generalibus ad specialia methodum semper confor­mandam esse inficior. Aliud est generale: aliud Lo­gici generis argumentum. Generale generis argumē ­to latiús patet. Id enim omne complectitur, quic­quid re alia prius naturâ existit. Ad hunc modum argumentum erit enunciato generalius: quia est enunciato naturâ prius. Non tamen argumentum erit enunciati genus. Sic literam syllaba, syllabam voce generaliorem esse dicimus: attamen nefas est, vel literam syllabae, vel syllabam vocis genus consti­tuere. Quód si igitur aliqua fuerit methodi dispositio, quae non fluit é genere generalissimo per genera intermedia ad extrema: in falsissimae propositionis elenchum inci­disti. Quid Assumptio? estne propositione accurati­or? equidem si quae potest esse in sophismate accu­ratio, propositionem plané vicit. Sic est enim á Pis­catore adornata, ut cúm falsissima sit, ad speciem ta­men [Page 312] pulcherrima, & ab omni fuco alienissima vide­atur. Piscatoriana subalterni generis divisio, nonne de ge­nere generalissimo, intermedio, specialissimo monet? quis negat? Atqui veró dum istud assumis, non id assumis quod est propositione comprehensum. Propositio loquitur de generis generalissimi dispositione per intermedium deducta ad infimum. Etenim ab horū generum dispositione tibi ordo methodicus progredi­tur. At assumptio de generalissimi, intermedii, infi­mi dispositione non agit, sed dispositionis cogitatio­ne remota simpliciter de tribus generibus meminit. Et quidem recté quarti in syllogismo argumenti e­lenchum creavisti. Non enim tua subalterni generis partitio illud monet, genus generalissimum esse pri­mo loco disponendum, intermedium secundo, tertio infimum collocandum. Quamobrem nisi partitio­nem subalterni generis meliore deinceps argumento tueare, nunquam mihi de partitionis utilitate per­suadebis. Sed in demonstranda fortasse posterioris divisionis utilitate aliquid praestas exquisitius. Quid igitur affers, ut subalterna species utiliter partita vi­deatur?

Non sum assumptionem syllogismi approbaturus, nisi confirmatam á te illustriori aliquo argumento ac disceptatam. Quam ergo confirmationem habet? [Page 313] certé ejusmodi.

Quis te in assumptione sic differentem probabit? certé definitione proximi generis quodnam sit prox­imum genus, & quomodó inveniendum sit, intelligo: ut etiam specificae differentiae definitione admoni­tus, specificam differentiam excogito & teneo. Rei cu­jusque integra natura definitione exponitur & cog­noscitur. Iam veró eadem ratione exquirimus rem ac invenimus, qua illius naturam compertam habe­mus & cognitam. At subalternae speciei divisione quid genus aut quid propria forma sit non intelligi­mus: ac proinde expositi praecepti ductu genera propriasque formas non invenimus.

Sed promissae inventionis viam quam prudenter explices videamus.

Ita me musae illae Dialecticae ament, ut ego istam de generis & formae inventione praeceptiunculam ejiciendam é Logicorum scholis & explodendam judico. Quid enim non ad torquenda potiús adoles­centum ingenia labore inanissimo, quám ad eadem erudienda continet? ut genus infimo proximum inve­niri [Page 314] possit, vis nos á genere infimo ad summum per interme­dia genera gradatim ascendere. Obsecro te, Piscator ali­oqui vigilantissime, qui sic ascendit, nonne anté in generis insimi genus proximum incurrit, quám as­pirat ad summum? si incurrit: cur ad supervacane­am altioris ascensionis molestiam cohortaris? At fortasse, etiamsi in genus proximum inciderimus, il­lud tamen velut hominem ignotum praeteriri con­tendes. Bene est. si genus proximum noverimus: su­persedendum ab ascensionis labore: Si plané igno­ramus: nihil tua nos praeceptio adjuvabit. Iubes á genere insimo per genera intermedia progredi. Si quae sint illa genera intermedia nescimus, non faciliús ad summum genus per ea veniemus, quám ascende­mus per aliena. Tota enim res est, cúm prioris insti­tutae ascensionis gradus ignoramus, posita in casu & temeritate fortunae. Prima igitur praecepti tui pars frivolae cujusdam subtilitatis est. Quid secun­da? Invento (inquis) summo genere, dividendo rursus descendendum est. Primúm, quomodo de generis ge­neralissimi inventione constabit? an factae ascensi­onis vi natura summi generis nota mihi & explora­ta efficitur? Intelligam fortasse ex interrupta tan­dem ascensione ad aliquod summum pervenisse me: sed utrúm summum illud sit hujus generis in­fimi, quod definire volumus, generalissimum ge­nus, id me ascensio ista non docebit, sed generis generalissimi notata definitio. Si quis aedificium conscenderit, is cúm sese altiús efferre non possit, inde conjiciet se aedificii fastigium attigisse: sitne veró Cumani an Tusculani fastigium, non id as­censione cognoscit, sed ex animadversa utriusque fastigii differentia intelligit. Non igitur ascen­dendi [Page 315] ad summum genus labor ille Logico disci­pulo summi generis notitiam tradit. Verúm per­ge: inventum summum genus est. Quid tum ag­gredi oportet? Tribuendum certé in partes genus ge­neralissimum. Id enim proximum est. Praeclaré mo­nes. Peracta res est. Sed de partibus é summo ge­nere distinctis quid fiet? An pars utraque simili­ter dividenda? Negabis credo. Vtra igitur? Ea profectó, quae infimi generis, de quo quaeritur, subalter­num genus est. Atqui veró unde intelligam hanc po­tiús, quám illam partem, obtinere rationem ad istud infimum genus generis subalterni? Sola instructae di­visionis cogitatio ad istam subalterni generis cogni­tionem non valet. Quid ergo? Equidem explicata generis subalterni & intellecta natura de ista cogni­tione satiffaciet. Verúm quousque producenda di­stributio? Dum hercle infimi generis proximum genus cum propria forma occurrat. Scité profectó. Sed quomodo utra pars sit infimi generis genus proximum cogno­scetur & dijudicabitur? Rei cognoscendae expeditis­sima ratio é definitione est. Si quid sit virtus tenere velim, non ullas distributiones, sed virtutis defini­tionem consulerem. Pari ratione non ulla quātum­vis accurata partitio, quodnam sit rei definitae ge­nus ostendit, sed generis definitione ista controver­sia dirimitur ac disceptatur: adeo ut etiamsi in par­titionibus conformandis & pertrahendis vehemen­ter elabores, ne hilum tamen proficias, nisi ad rem cognoscendam definitionis lumen & praeceptum at­tuleris. Vbi veró interea Propria forma est? Si genus & generalissimum & subalternum in solas species, nulla facta mentione formarum, partiamur: quomo­do é productis partitionibus in Formam infimi generis [Page 316] incidemus? Cúm nulla in toto divisionis cursu oc­currat. Hîc itaque á tua praeceptione deserimur. Sed finge genus per adjunctas differentias in species es­se distributum. Ecquid me in eo distributionis pro­pria facultas erudit, ut quae sit forma generis defi­niendi calleam? Non hoc vi distributionis, sed formae praecepto cognoscitur. Quid loquar, quám sit ista Definitionis inveniendae via laboriosa, longa, cursu & recursu circunducta? Miror posse Piscatorem, homi­nem libero & erudito judicio istis ascensionū ac des­censionum ad rem definiendam ineptiis, tantopere delectari. Ejusdem farinae est illa, quam praedicas, Ad definitionem exquirendam praedicamentorum conside­ratio. Multas res esse non ignoras, quae Aristotelico praedicamentorū gurgustio non concluduntur. Quo modo istis á Ioanne Piscatore prospicitur? Deinde non pauca Praedicamenta sunt, quae nullam á sum­mo genere per intermedia ductam ad specialissi­ma descriptionem habent. Ecquid horum Praedi­camentorum contemplatio ad rei naturam é defini­tione explicandum conferre potest? Porro cúm de Rami Logica agatur, in qua elegantias Aristo­telicae de praedicamentis disciplinae minimé exposi­tas esse vides: cur tanquam Ramus brevissimam rei definiendae & apertissimam rationem non com­prehenderit, nos á Rami Dialectica ad organum Aristotelis, ab eleganti & succincta praeceptione ad agreste & prolixum sophisma, á Logicae inven­tionis praeclarissimis institutis ad sordidissima prae­dicamenta dimittis? Mitte ista (ornatissimé Pis­cator) Praedicamenta: mitte conquisitas ad texen­dam definitionem ambages: praesertim cum eo, quo intendis, istis ascensionum & descensionum [Page 317] velut Maeandris ac flexibus pervenire non pos­sis.

CAP. XIX. De Ovidiana animalium divisione.

QVid sis subalterni generis subalternae (que) speciei divisione assecutus, viderint Logicae disciplinae magistri. Sequitur Ovidiana animalium di­stributio. Hanc tu é subjectis sumptam esse dicis. E­go ad Ramum tuendum, genus in species tribui:tum unamquamque speciem subjecto loco declaratam esse disserui. Quid Piscator? Etiam adhuc E subjectis partitionem esse coniendit: & tamen esse porró generis in species divisionem. Sic enim ad se defendendum dis­serit:

Vtinam tantúm valeres ingenio, ut posses te ve­ram propositione sententiam comprehendisse, cer­tissimis rationibus confirmare. Faceres Logicis a­lumnis gratissimum, dum res illas, quae dissimili ha­ctenus praecepto explicatae sunt, cōfundendo & ve­lut in unum temperando, laborem perdiscendi mi­nueres. Sed non est ingenii, non facultatis tuae. Vi­des speciei & subjecti naturam valde discrepantem esse. Vides generis & adjuncti disparem rationem existere. Possuntne igitur, quae alia ab aliis naturae vi tantopere sejuncta sunt, ea sic conjungi ac permi­sceri, ut subjectum possit in speciem, & adjunctum in genus commutari. Sed dices te id minimé intellige­re, [Page 318] subjectum speciei, aut adjunctum generis natu­ram induere: sed Divisionem é subjectis esse generis in species per subjecta distributionem: ut ex illa Ovidiana animalium divisione liquet, quam hac forma no­bis in animadversionibus exhibes. Animalia, alia sunt in coelo, ut stellae; alia in aere, ut aves: alia in aqua, ut Pi­sces: alia in terra, ut homines & bestiae. Atqui veró dum id respondes, Omnem é subjectis divisionem esse gene­ris tributionem in species per subjecta: Rem prorsus fal­sam inducis. Falsitatem qua ratione demonstrem attende. In una eademque distributione, non du­plex, sed unica duntaxat totius ad partes contine­tur affectio. Aut igitur subjecta ista, Coelum, Aer, A­qua, Terra sunt totius distributi partes: aut anima­lium species illae, Stellae, Aves, Pisces, Bestiae & Ho­mines. Nam duplex partium relatio ad totum con­stare non potest, nisi duplex totius distributio ex­titerit. Id si ta fuerit: sumpta é subjectis divisio es­se non potest generis in species distributio. Deinde quód in sumpta é subjectis divisione pro exemplo adhibetur ad comprehensam in distributione parti­cularem sententiam illustrandam & exponendam: id positae distributionis pars esse nequit. At species illa, quae parti é toto adjuncto distinctae aliquando nominatim subjicitur: quid tandem aliud est, quám illustre exemplum, quo particularis sententiae ex­positio conficitur? Vt si hoc modó totum aliquod partiamur: Animalia quaedam in aëre sunt, ut aves: quaedam in aqua, ut pisces: quaedam in terra, ut be­stiae & homines. Nonne quaelibet pars est specia­li exemplo demonstrata & exposita? Perinde cer­té est, tanquam res esset hisce plenioribus expressa syllogismis: [Page 319]

Ecquid jam ex istis & errorē tuum & erroris fon­tem perspicis? Id tu pro distributionis parte nume­ras, quod ad partis expositionem syllogisticam pro speciali exemplo adhibetur. Quamobrem noli dein­ceps adversus Ramum gloriari, Nunquam adjūctum in subjecta, sed in species per subjesta dividi: nunquam subje­ctum in adjuncta, sed in species per adjuncta distribui: sic enim tricescima respōsione loqueris. Loqueris veró non minús abs (que) ratione & inscité, dū ais, divisionē generis in species esse posse, Sive species é subjectis, sive ex adjunctis, sive ex causis, sive ex effectis sumptae atque constitutae sint. Quasi veró in generis distributione species sunt aut é subjectis concretae, aut ex Adjun­ctis conflatae, aut ex causis efformatae. Cúm genere solae causae contineantur ac notentúr: fieri non po­test, si analogiam & relatae affectionis vim tueri vo­lumus, quin solū effectū, nō causa, non subjectū, non adjunctū, speciei argumēto significetur ac referatur. Sed enim negas Poetae propositū fuisse, animal primúm in species dividere, deinde species illas subjectis locis illustrare. [Page 320] Itane veró? Quid ergo illis versibus Poeta medita­tur? Nisi Ovidiana divisio sic explicetur, nulla erit á Poeta generis in species formata distributio: sed adjuncti in partes subjectas distinctio, & partium subjectarum é specialibus exemplis illustratio. At­qui veró vel Piscator ipse de generis in species di­stributione confitetur.

CAP. XX. An sit artis Logicae, praecipere de vocis ambiguae in suas significationes distinctione.

Cúm te de vocis ambiguae in suas significationes distinctione in Dialecticis praecipientem anim­adverterem: statim de praeceptionis heterogeneia admonui, tali nempe syllogismo:

Istam tu conclusionem quasi dispositionis genere vitiosam, é quatuor nimirum terminis constitutam rejicis. Est enim (inquis) medium duplex. Equidem nisi id tibi, quod satis apté dicitur, ad reprehenden­dum arripere decretum esset: nihil adversus syllo­gismum hunc afferre potuisses. Propositio terminum quartum tibi videtur complecti. Quasi veró quem propositione terminum expressi, non cundem as­sumptione repetiverim. Cúm dico artis Dialecticae non esse, ambiguam vocem distinguere, id dico, artis Dialecticae non esse, de ambiguae vocis distinctione praecipere. Neque est hoc novum loquendi genus, [Page 321] sed Ciceronianum, id est, elegans & usitatum. Quid? illud in partitionibus Oratoriis quale est? Dialectica (inquit) quibus positis quid sequatur distinguit & judicat. Id est, de distinguendo & judicando praecipit. Simile illud est: dum in Bruto suo de C. Sicinio Orator ait, Eum, probatum esse ex hac inopi ad ornandum, sed ad inve­niendum expedita Hermagorae disciplina, id est, ad tra­denda de ornando & inveniendo praecepta. Hinc & illa non dissimilis loquendi forma in secundo Ora­torio: Dimittamus (inquit Antonius) totam istam artem, quae in excogitandis argumentis muta nimium est, in judi­candis nimium loquax. Id est, in explicanda praeceptio­ne argumenti cogitādi & judicandi. Quid ergo cau­sae est, cur mihi quarti termini elenchum tam com­fidenter objicias? Ad propositionis meae refutatio­nem illa referri possunt, quibus probare vis praecep­tum de verbis ambiguis distinguēdis ad artem Dia­lecticae pertinere.

Quî potes Logicae doctrinae discipulis de assump­tione persuadere? Cúm vocis in suas significationes distinctio viam nec inveniendi nec judicandi argu­menti contineat? Quám igitur assumptionis confir­mationem affers?

Primúm, quid potest esse syllogismi propositione vitiosius? Nam coelum, elementa, respub. Dialecticae subjecto continentur: tamen de coeli, elementorum, reip. in suas significationes distinctione nō est Logici artificii praecipere. Deinde captiosa assumptione lu­dis. Non enim Voces, si earum multiplicem signifi­cationem spectes, aut grammatica numerorum, ca­suum, generum, personarum, temporum adjuncta consideres, sunt Dialecticae subjecto comprehen­sae: sed quatenus argui ex illis aliquid explicarique potest. Sed assumptionis veritatem prosyllogismo disceptas:

Attulisti in prosyllogismo sophisma consequen­tiae. De tecto bene disseritur: ideone Logicae doctri­nae artifex de significatione tecti distinguenda prae­cipiet? Immo cúm á communi loquēdi consuetudine & rhetorica synecdoche didicerit, quid vocabulo tecti significetur, tum demum de tecto bene disseret. Quid jam prolepsi tuae fiet? Nunquam ego Vocum in suas significationes distinctionem ad aliquod Ra­meae distributionis genus revocari posse dicam. Li­bero te illo metu.

Atque ita sit syllogismi mei defensa propositio. Quomodo assumptionem refellis? Dico Piscatorem de Ambigua voce distinguenda praecipere. Negas e­jusmodi á te praeceptionem institui. Quód si hercle rem exposita distributione tractare & exemplis illu­strare, sit praeceptum tradere: quis á Piscatore de [Page 323] Voce ambigua praecipi negabit? Etenim rem in partes tribuis: idque adhibita dichotomia: tum distributio­nis posteriorem partem exempli inductione decla­ras: de priore etiam tractaturus, nisi id P. Ramus jam praestitisset. Ais deinde De nominis ambigui distinctio­ne utiliter praecipi in Dialecticis: & ais, pertinere hoc ad bene disserendum. Si ad bene disserendum praeceptio de Voce ambigua utiliter pertineat: pertinuit certé ad susceptae animadversionis cōstantiam de ea prae­cepisse: adeo ut aut inconstans & non satis diligens animadversor habeare, si non praeceperis: aut non multae fidei, si preaceperis.

CAP. XXI. De testimonii distributione.

QVicquid in Testimonii distributionem novae sub­tilitatis contulisti, id propter inductam confu­sionem abjudicandum esse disserui. Nam rei divisae singula fere membra sub singulis comprehen­dere vitiosum certé est, cúm non á generalibus ad specialia in divisione descenditur, sed rei propositae heterogeneas & aequé laté patentes affectiones ad­hibita partitione separatim exponimus. Quam tu objectae confusionis refutationem expromsisti? Ne­gas harum divisionum alias sub aliis comprehendi: idque si­milis distributionis exemplo illustras: teue pari facto P. Rami tueris. Deinde urges ut doceam tua distributione Lo­gicae disciplinae leges violari. Quód ad Similis distributio­nis exemplum attinet, sic habeto; eo istam cōprehen­sionem & crimen objectae confusionis non refelli. Nam é triplici distributione, quam affers, secūda sub tertia, & utraque sub prima continetur. At quamodo [Page 324] (inquis) comprehendentur aliae sub aliis, cúm sint é diversis rerum generibus desumptae? Res heterogeneae heterogeneas non poss [...]nt mutuó comprehendere. Video quám scité & subtiliter ratiocinêre.

Non possum quod propositione complexus es, de eo tibi assentiri. Videris enim omnem comprehen­sionem Logico generi, quod est totum cujus essentia communiter ad partes diffunditur, alligare. Ego ve­ró cam non eisdem finibus circumscribo, sed pro to­tius natura comprehensionis rationem definio. To­tum est quod partes comprehendit. Quám igitur la­té patet natura totius: tam laté patebit compre­hensio. Toto non genus tantúm, sed integrum, sub­jectum, adjunctum continentur. Possunt igitur par­tes dissidentibus generibus subjectae aliquo toto cō ­prehendi id quód é distributionibus allatis liquet. Homo (inquis) est creatus aut generatus: idem est philoso­phus aut opifex: nec non bonus aut malus. Negabisne ha­rum distributionum partes alias sub aliis contineri? Quód si ita distributionem instruxero: Homo bonus est philosophus vel opifex: itemque malus est, philosophus vel opifex: annon apparet illico partes diversorum ge­nerum sic esse comparatas, sese ut possint mutuó comprehendere? Quare in allato Similis distributio­nis exemplo nullam vim probationis inesse vides. Nam quod Te pari facto P. Rami tueris: id ad Pisca­torem crimine liberandum valere non debet. Primó non concesserim, idem te in tuis divisionibus ac Ra­mum [Page 325] in efficientis distinctione praestitisse. Ille effi­cientem pro dispari rei efficiendae modo distinxit: tu vis testimoniorum diversa genera distributione quadam exponere. Ille á generalibus ad specialia in partienda efficiente descendens non est mirum si speciales efficiendi modos sub generali comprehen­dat. Deinde Praestiteris idem quod Ramus. Quid tum? Quaero Ramus recténe fecerit an secus. Si recté: Piscatorem certé laudo, quód Ramum recté disse­rentem imitatus sit. Si Vitiosé: non est hoc qui­dem censoris & animadversoris quod vitiosum est id animadvertere nolle & corrigere. Atqui illa effi­cientis distinctio, etsi sanum usum habet, non est ta­men pro Logicis legibus satis accurata. Mitto primi modi distinctionem. Quid illa [...] Efficiens sola efficit aut cum aliis. Hîc non rei efficiēdae dispar ratio, sed levis­simum efficientis adjunctum notatur: unde non do­ceor, quomodo efficientes in rei efficiendae modo differant, sed quid eisdem, cúm rem efficiunt, ad­jungatur. Efficiens est, á quares efficitur. At nihil ab effi­ciente, quatenus sola est, aut socia, efficitur. Idem de tertia distinctione disputo. Adjungitur efficienti, ut per se, aut per accidens efficiat, id est, interna vel ex­terna facultate. Quid? quód adjuncta possint eis­dem modis distingui? Adjuncta sola sunt, aut cum aliis: suntque internae vel externae facultates. Vbi igitur lex Catholici? Quinetiam illud Consilii mem­brum non in Dialecticis explicandum est, sed ad Ethica demittendum. Neque hoc cúm dico, a­liud dico quám Ramus. Etenim Efficientis distin­ctiones minús illae quidem Ramo probabantur: sed ad usum retinebantur, dum accuratius aliquid oc­curreret.

[Page 326]Verumenimvero superest ut Logicae doctrinae le­ges tuis distributionibus violari doceam. Tu, quasi tibi fictum crimen intendissem, hujusmodi defensio­one uteris.

Quando es mihi pro tuo singulari acumine Assumptionem probaturus? Non violavi (inquis) leges dividendi. Esto. non leges artificiosae materiae. Im­mo veró (Piscator) violata est Lex De omni: vio­lata Lex Catholici. Istam, si placet, demonstratio­nem aggrediamur. Dum ais, Testimonium omne contineri verbis aut factis, id De omni non est. Ali­quod enim Testimonium utrisque continetur: id quod á te ipso prudenter animadversum esse vi­deo. Deinde cúm solis verbis factisve contineri, in omne Testimonium non cadat, an divisio Ca­tholica videtur? Testimonii voce generatim com­plectimur & id, quod solis aut verbis aut factis conti­netur, & id quod utris (que) conjunctim testamur. Quo­modo igitur De inaequali rerum specialium conjūctione cū generali excusabere? Quid? dum Testimonii divini & humani mirificam tautologiam efficis, num legi Ca­tholici obtemperas? num perspicuitati disciplinae cō ­sulis? Testimonium veré divinum in verbis pronuntiatis & scriptis, in factis, in promissionis testimonio persequeris. Etenim Dei collocutio cum hominibus, quam ad verba pronuntiata retulisti: sacrae literae, quas ver­bo [Page 327] scripto comprehendisti: poenae divinae, quas fa­ctorum testimoniis subjecisti: Evangelia & sacra­menta, quae in promissionum classe posuisti: Aposto­lorum de Christi dictis, factis, afflictionibus testimo­nia, quae memoriae confessione inclusisti: haec (in­quam) omnia sunt in divinis numerāda testimoniis. Cur Divini Testimonii partes á suo toto separâsti & distraxisti? Cur non easdem in sua potiús & propria familia distinxisti, quám minutatim concisas variis locis dispersisti? Generalia generaliter & semel: spe­cialia specialiter & semeltradenda sunt. Quod de Testimonio Divino loquor, idem de Humano intel­ligi volo. Humani testimonii species, quae hîc é suo genere distingui debuerunt, sunt aliis divisionibus expositae: tanquam cujus familiae essent, plané nesciretur. Humanas leges in tribum & scripti verbi & confessionis: placita Philosophorum ad eandem tri­bum: proverbia & dicta sapientum in classem confessio­num: pignus & porrectionem manus in gregem factorum: testimonia de rebus sensu perceptis ad confessionem me­moriae transtulisti. Verbi pronuntiati, promissio­nis, jurisjurandi neutiquam meministi: tanquam istis humanum testimonium nunquam contine­retur. Debebas Humani testimonii locum pro tuo ingenio luculenter illustrâsse: at eundem tam jejuné exiliterque tractas, tanquam nihil prae­ter fatui & ebriosi testimonia ad expoliendum hunc locum & ornandam varietatem Humani te­stimonii excogitari potuisset. Nunquid praeterea illa distributio est De omni? Qua dicitur, Omne testimonium esse promissionem, aut confessionem. V­tri divisionis membro poenae divinae subjiciun­tur? At dices Deum illis de sua erga impios vo­luntate [Page 328] testatum esse. Agnosco Promissionis defini­tionem. Sed obsecro te, an testari de nostra vo­luntate non possumus, nisi aliquid promiserimus? Equidem latissimum promissioni campum conces­sisti. Qui pollicetur quippiam: testatur ille quidem de voluntate. Sed qui testimonio significationem voluntatis includit, non is statim aliquid dicetur polliceri. Si argumento vel eruditorum authoritate secùs esse conviceris, fatebor me tibi de istis Testimo­niorum distributionibus nullo jure restitisse. Si id mi­nús poteris, debes herclé, cúm non omne Testimo­nium sit promissio aut confessio, cumque generale cum speciali copuletur, de violatione Legis de omni & Catholici confiteri. De admisso in methodū peccato non contendis: sed errorem admonitus á me, per­libenter agnoscis & corrigis.

Vides jam (Piscator doctissime) docuisse illud me, Logicae disciplinae leges á te in Testimonii varia distributione violatas esse, id est, per Synecdochen generis De omni, Catholici, & legem methodi. Ve­runtamen allatae á te divisiones tanquam per om­nia legitimae, Rameae vel potiús Ciceronianae di­visioni tanquam in legem Catholici peccanti, prae­ferendae tibi videntur. Tuae tam multiplicis distri­butionis sapientiam excussimus, sic opinor, ut non sis tuam distributionem Rameae deinceps praelatu­rus. Peccat (inquis) Ramea divisio in legem Catholici. Potesne admissi peccati demonstrationem aliquam conficere? Certé. Nam

Nequa vis Assumptionem syllogismi tui possit e­vertere, adhibito prosyllogismo caves eidem ac di­ligenter prospicis.

At quomodo Rameae divisionis membra in Cau­sas & effecta conveniunt? Causa (inquis) efficiens est divina vel humana. Essectum it [...]m est divinum vel humanum. Divinum, ut creatio mundi. Humanum, ut aedificia & vestes. Nae tu Rameae distributionis sententiam non satis acuté aut accommodaté in­terpretaris. Id illi Divinum testimonium est, quod á Deo testante: Humanum quod ab homine testante proficiscitur. Iam veró á testante vel Deo vel homi­ne profecta sententia, quî potest in Causam aut effectum cadere? Causa efficiens dicitur divina, non quia causa efficiens est Deus testans de re aliqua: sed quia vel Deus est, vel aliquid divini continet. A­liud est esse Deum: aliud esse Deum testantem de re aliqua. Deinde Effectum nominatur divinum, non quia á Deo testante, sed quia á Deo creante & efficiente producitur. Nunquam igitur islo argumento Rame­am testimonii distributionem sophismate irretitam esse concludes.

CAP. XXII. De vi probationis in testimonio.

AGe veró: de testimonii distributione confecta res est. Quid de Logicae inventionis controver­sia [Page 330] restat? Restat ut de vi probationis, qualem in testi­monio statuamus esse, disputemus. Concessi in Epi­stola, & jam etiam perlibenter concedo & profiteor, tantam esse in divino testimonio probationis vim, ut nulla major esse possit. Sed tantarum virium cau­sam exposui, nempe infinitam Dei potentiam, infi­nitam cognitionem, sapientiam, bonitatem. Benefi­cio istorum artificialium effici docco, ut divinum te­stimonium maximum in rei confirmatione pondus complectatur. Sic igitur á me differitur:

Quid istis respondet Piscator? videtur omissae pro­positionis consequentiam negare: eamque contra­riae consequentiae approbatione refellere. Haec enim est dianoia tua.

Recessisti in ista conclusione á posita controver­sia. Quaeritur enim, non utrúm Divinum testimoni­um habeat maximam probationis vim, sed utrúm per se, & absque illis artificialibus nudé consideratum, maximam probationis vim afferat. Deinde, ut tibi alienae conclusionis elenchum remittamus: quid est, cur te propositione nō errâsse arbitremur? Non [Page 331] enim cujus rei vera ratio afferri potest, curita sit, id­circo illares é natura sua, & per se, absque vi alterius con­siderata, eo modo affecta est. Angeli & Sanctorum ani­mae florebunt semper divinae gratiae beneficio, & im­mortalitatem consequentur. At si vel illos, vel has absque divina gratia consideres, de caduca fragi­líque natura fateare necesse est. Aliud igitur est, esse vi propriae naturae: aliud, beneficio alienae fa­cultatis. Remove istam alienae facultatis vim, res equidem eo modo jam esse desinet. Ac proinde, si quae res sit subsidio adventitiae facultatis, eam sic es­se concedo: non tamen ex sese; sed beneficio alte­rius.

CAP. XXIII. Vtrúm axioma affirmans, an affirmatum dici debeat.

DEvenimus jam tandem ad Logici judicii con­troversas quaestiones, non minús fortasse, quám superiores illas, ad explicandum difficiles, sed tamē numero pauciores. Nunquid & hic ad tuendas ani­madversiones consimilem responsionis elegantiam secutus es? utrúm axioma affirmans an affirmatum dici debeat, propter controversiae levitatem differendū non putavi. unde nullam tibi plura dicendi justam causam oblatam esse videris conqueri. Erit igitur de quo deinceps commentari possis. Ais axioma appellandum esse potiús affirmans, quám affirma­tum.

Antecedentem enthymematis lubricam & infir­mam [Page 332] esse video. Nam illa affirmationis actio, est poti­ús mentis argumentum cum argumento ad rem af­firmandam componentis, quám enuntiati: adeó ut enuntiatum non tam agere aliquid, quám pati videa­tur. Dabis opinor mentis facultate aliquid affirma­ri. Quid illud est? enuntiatúmne an pars enuntiati? si enuntiatum mentis facultate affirmatur, recté dice­tur affirmatum. Sin veró enunciati tantúm pars: affir­matio non erit integri enuntiati affectio.

CAP. XXIIII. De veri axiomatis definitione.

AT veri axiomatis definitione plus controversiae, plus difficultatis inest. Tu Rameam definitio­nem tua substituta tollendam esse judicâsti. Ego tua refutata retinendam esse contendi. Quid jam Pis­cator? Equidem de allatae á se definitionis falsitate consitetur: Rameam retineri vult: adeó ut é nume­ro animadversionum animadversionem istam ex­cluserit. Veruntamen meam sublatae animadversio­nis refutationem minús illi probari intelligo. Voluit verum enuntiatum id esse, in quo consentanea consequentia­ve componuntur, aut dissentanea inconsequentiáve disjun­guntur. Demonstravi apposito exemplo, dissentanea componi posse etiam remanente axiomatis verita­te: ita ut in enuntiati defimenda veritate erret, qui putat, dissentanea cúm in axiomate disponuntur, semper esse disjungenda. Animadvertísne quo judi­cio concluserim?

[Page 233]Ecqua consequentia firmior esse potest? Audia­mus ergo responsionem tuam. Ais non dicere te, dis­sentanea componi posse in nullo enuntiato: sed id duntaxat affirmare, Dissentanea non posse in axiomate simplici componi, sed semper disjungi. Tua ergo veri enun­tiati definitio dispositionem consentanei ac dissen­tanei argumenti propriam simplicis axiomatis effi­cit. Ex quo singularem contradictionem procudisti. In animadversionibus lib. 2. cap. 5. ais dissentanea com­positis enuntiatis enuntiari. Deinde ejusd. lib. cap. 8. af­firmas ea dissentanea, quae sunt contraria medio carentia, axiomate disjuncto collocari. Tum in conscripta respon­sione das mihi dissentanea in discreto componi. Si haec á te veré dicuntur, (ut profectó longé verissimé) illud certé sine ratione sit, dum argumenti dissentanei dispo­sitionem á composito avocatam simplici enuntiato alligas. Nonne hoc levitatis cujusdam est? Nonne porró le­gi Catholici adversaris, dum rem ad res plures com­muniter attinentem astringis paucioribus? Dissenta­neorum dispositio compositi simplicisque enuntiati cō ­munis est. Attamen eos cancellos dissentaneis prae­stituisti, ut é sinibus enuntiati simplicis egredi non possint. Quamobrem si in veri axiomatis definitione dissentanei dispositionem composito axiomati com­munem cum simplici facis: erit mea tuae definitio­nis reprehensio justissima ac verissima. Sin veró dis­sentanei collocationem vis in definitione illa propri­am esse enuntiati simplicis, in duo non mediocria incurris vitia: alterum levitatis: alterum violatae legis Catholici. Verúm dum in exempli mei refuta­tione & conficta veri axiomatis definitione tuenda verfaris: plus á te praestatur operae quám profertur veritatis. Quaeritur utrúm in axiomate illo, Quan­quam [Page 334] Piso est doctus, tamen est improbus, ejusmodi sit ar­gumentorum compositio, quae tuae definitionis infir­mitatem prodat & convincat. Das tu componi in eo dissentanea: & tamen sequi negas allatae definitionis rui­nam. Quid ita? quia (inquis) fieri potest ut in eo con­sequentia componantur. Hoccine est aliquid legitimae defensionis? Ecquid consequentium compositio ad tuam vindicandam definitionem valet? Quid ergo es his enuntiatis responsurus? Quanquam Socrates est homo, tamen est animal. Deinde, Thersites est ma­thematicus & homo. Vides in utroque axiomate com­poni consequentia. Attamen & illud est axioma ri­diculum, quia partes non sunt discretae: & hoc pla­né falsum. Ac proinde tua de consequentium composi­tione responsio nullarum virium est. Sed consequen­tium compositionem ex illo discreto de Pisone enuntiato ex­clusam esse concedis: téque in texenda definitione erravis­se: nihilominus te propositum tuum per me obtinere potu­isse. Cur tandem? an quia praeclarae istius compo­sitionis nulla mentio facta est? quasi veró ad tuen­dam ab interitu definitionem tuam, quicquam in illa compositione momenti sit ac ponderis. Prolep­sin meam de dissentaneotum disjunctione in illo discreti axiomatis exemplo valdé exagitas. Post­quam aliquandiu disserueris, tandem perspicis ora­tionis meae reprehensionem tuam non ad instituti mei sententiam, sed ad id quod dici videbatur, per­tinere. Reptehensionis summa huc redit, ut omnem enunciati compositionem & disjunctionem unico vinculo contineri affirmes: ideoque reprehendendum esse me, quód dissentanea in negato discreto utroque modo segregari dixe­rim. Atqui veró non ego coarguendus sum, sed desiderandum in Piscatore judicium. Possunt enim [Page 335] enuntiati partes duobus modis segregari, nempe vel negatione vinculi, vel segregativa facultate vinculi. Cúm dico, Fabulla non est bella, hîc negatione vincu­li pars á parte dividitur. At cum illud enuntio, So­crates est bonus vel malus, tum vinculi segregativa fa­cultate ab argumento argumentum disjungo. Pari ratione compositionis modum in enuntiatis bipar­titum esse statuo. Nam componi dicitur enuntiatum & affirmatione vinculi, & vicongregativae conjun­ctionis. Ruit igitur instituta adversus prolepsin me­am tota illa tua tam acuta disputatio.

Illud veró, quod de consequentia & inconsequentia in definiendo enuntiato vero complexus es, non sa­tis herclé maruram in te ac velut de coctam Logicae disciplinae intelligentiam declarat. Nam veritatem enuntiati compositi affectione consequentiae definire, est rei prioris naturam é posteriore interpretari. Deinde, non est id De omni. Ecquid enim copulatum axio­ma istam consequentiam capit? in isto enuntiato, Socrates est bonus & doctus, nulla est consequentia aut in­consequentia, si dispositionem enuntiati propriam tā ­tummodó spectemus. Quatenus veró alterum ex al­tero sequitur, aut non sequitur, id fit non axiomaticae collocationis vi, sed dianoeticae dispositionis facul­tate. Discreto consequentiam & inconsequentiam attri­buis, quia aequipollet copulato. At (inquam) in copulatum non cadit illa consequentiae & inconsequentiae affe­ctio. Quomodo igitur copulati ratione tribuetur dis­creto? sed Piscatoriani argumenti vim attendamus.

Num igitur grammatistam sic differentem pro­babis? [Page 236] babis?

Si grammatista veré tibi & sapienter disserere vi­deatur, cadere aliquando posse in duo nomina, ut sint praesentis temporis, fateare necesse est. Sin ve­ró in grammatista asyllogistiam esse putas: puta cō ­similiter te discretis enuntiatis é posita ae quipollentia non magis gratificari posse, quám multis singularibus grammatista gratificatus est. Non multum dissimi­le illud est, quód de axiomatis disjuncti consequen­tia & inconsequentia disseris.

Quam propositione consequentiam incluseris, eam fallacem esse contendo. Nam si disjuncto, quatenus mutatione efficitur connexum, tribuitur consequentia: non habet eam disjunctum axioma, si ipsum ex sese & é sua natura spectetur. Causa, si comparati natu­ram induit, erit quantum vel quale [...] at in sese consi­derata, neutrum crit.

CAP. XXV. De veri axiomatis distributione.

PEtebam á te ut quoniam veri axiomatis distributio Catholica non esset, eandem subtiliús limares ac perpolires. Peractam rem esse dicis. ubi tandem? E­quidem ad animadversiones tuas remittor: Ad quas cúm accessi, nihil me illae adjuvant. Ais generalem es­se divisionem enuntiati, non specialem enuntiati veri. Ni­hil [Page 237] hîc novi. quid tum? Subjicis statim definitiones contingentis veri, contingentis falsi: necessarij veri, necessa­rij falsi. Haeccine est Piscatoriana Rameae distributio­nis expolitio? Qui rem sic expolit, is mihi nullam limam adhibet. Quam enim labem vis efsugere, in eandem incurris. Dividis enim enuntiatum in contin­gens, & necessarium: utrunque scilicet in verum & fal­sum. Dum eaedem partes differenti Toti tribuuntur, utrúm Catholicas esse dicemus? At quomodo (in­quies) in eadem membra duplex totum dispertio, cúm nulla plané instituatur partitio? si res specie & verbo spectetur, omissae partitionis laudem es con­secutus. Sin veró quid in rei natura positum sit con­templemur, re ipsa enuntiatum contingens & necessari­um partitus es. Quid enim est contingens verum? cer­té Contingens verum est axioma contingens, quod sic verum est, ut aliquando possit esse falsum. Sic, Contin­gens falsum est axioma contingens, quod sic falsum est, ut aliquando possit esse verum. Nonne hic axiomatis contingentis apertam distributionem intuemur?

Ad quarum rerum inter se dissidentium definiti­onem idem genus adhibetur, in easdem naturâ & facultate distributum jam est. Vt quibus rebus defi­niendis animal, ut genus, inservit, in eas naturae vi & reipsa animal distinctum esse patet.

Axioma igitur contingens á Io. Piscatore in verum & falsum secatur.

Idem plané in necessarij axiomatis explicatione [Page 238] praestitisti. Necessarii in verum & falsum partitio nō est expressa nominatim, sed in specierum definitio­nibus velut retrusa & recondita delitescit. Quid quod ipse peccari adhuc in illa distributione in legē Catholici fateare, quantumvis magnam operam in ea limando posueris? Sed peccati causam prorsus a­lienam statuis & commentitiam.

Si quis assumptionem neget, vereor ne is tibi ne­gotium facessat. Quid enim habes eam ad demon­strandam? Docebit te contingentiam rerum separata­rum & axiomate nondum dispositarum, quales cre­do sunt illae naturales, divinae, humanae, aliam esse: ali­am veró enuntiati. Illam, si per se cōsideretur, esse li­beram ab affectione affirmationis & negationis, ve­ri & falsi: hanc affirmationi & negationi, veritati & falsitati semper alligatam. Sic rerum humanarum, divinarum, naturalium necessitatem non faciet ean­dem, quam enuntiati: cúm enuntiati necessitas é rerum inter se dispositarum affirmatione, negatio­ne, veritate, falsitate, dependeat. Quapropter contin­gentie & necessitatis affectio, quae in Dialecticis expli­catur, est propria axiomatum. Partitionem enunti­ati in Homogeneum & Heterogeneum, in recipro­cum & non reciprocum, nullam in Rami Logicis ag­nosco. Enuntiati postremam divisionem in simplex & compositum non esse Catholicam, singulari doces [Page 339] argumento.

Miror te isto tam levi argumento in fraudem in­duci potuisse. Quid est simplex enuntiatum? Nonne cujus argumenta verbi vinculo continentur? sim­plex illud in argumentis non est aliquid ejusmodi. Notat enim argumenti naturam minimé cum alio comparatam. Deinde syllogismi dispositio simplex dici­tur, non quia in ea verbi vinculo connectuntur ar­gumenta, sed quia partes quaestionis separatim in syllogismi antecedente cum argumento tertio dis­ponuntur; altera scilicet in propositione, in assump­tione altera. Sic in Physicis, corpus appellatur sim­plex, habita ratione ad illam ex clementis constitu­tam mistionem: non quód in Physico corpore ali­qua argumenta in unam sententiam verbi vinculo illigentur. Perró enuntiatum compositum quid est? Id sané, quod vinculo conjunctionis cōtinetur. Ecquid argumentum ideó comparatum dicitur, quia in eo ad duo pluráve argumenta vincienda adhibetur cō ­junctio? Atqui veró nomen comparati obtinet, quia cum alio quopiam quantitate aut qualitate confer­tur. Si unde syllogismus appellationem compositi adep­tus sit, ignoras, syllogismi compositi definitionem consule. Loquitur de integrae quaestionis collocatio­ne in propositione: eamque ob causam compositus nominatur: non autem quód instrumento con­junctionis argumenta conjungat. Sciscitare etiam á physiologo, ideone corpora vocentur composita, [Page 340] quód facultate conjunctionis congregativae aut segregativae ad continendas sententias utantur, an potius, quód é simplicibus corporibus tem­perentur, ac misceantur? Quamobrem mitte de­inceps istiusmodi adversus Rameas enuntiati di­stributiones argumenta: immo ut legi Catholici pa­reatur, adhuc divisionem enuntiati in contingens & necessarium subtilius & diligentius perpolito. Si meam in ista expolitione operam desideres, vide quid afferam:

CAP. XXVI. De enuntiati discreti contradictione.

QVaeritur an Discretum negatum connexo affirmato possit contradicere. Affirmat Talaeus: quia idem consequens de codem antecedēte affirma­tur ac negatur. Negat Piscator: Quia antecedentis di­versa ratio est in connexo affirmato & discreto negato. Nam in illo est ficta ex hypothesi affirmatio: in discreto est conces­sio antecedētis tanquam absoluté veréque affirmati. At (in­quam) cum affirmato connexo discretum negatum contradicit, antecedēs discreti negati non alio mo­do conceditur ac ponitur, quám antecedens conne­xi: [Page 341] ita ut eadem sit antecedentis ratio. Refellisne ista pro tua facultate erudité? Primúm ais id á me pro confesso sumi, quod est in controversia: nempe Dis­cretum negatum affirmato connexo aliquando contradicere. Deinde miraris negari á me antecedētis discrimen illud. Nonne orationem meam valenter expugnas? Disputatur in mea animadversionis tuae refutatione eandem esse in discreto negato & connexo antece­dentis rationem. Tu istud non diluis, sed quia ex Ta­laei opinione, & ex hypothesi locutus, dico negatum discretum affirmato connexo contradicere, idcirco á me principium peti contendis. Ecquid ista re­sponsione eadem antecedentis ratio convellitur? Ecquid tua admiratione efficitur ut dispar sit? Sed disparem esse testimonio recté loquentium confir­mas. Hîc tu sensum atque intelligentiam eorum, qui sapienter rectéque locuti sunt, é tuo sensu ac in­telligentia interpretaris ac definis.

CAP. XXVII. Vtrúm disjuncto axiomate significetur, unicúm é disjunctis esse verum.

DOcui proposito exemplo animalis in rationale ac irrationale distributi, id ab enuntiante signi­ficari & intelligi, unicum distributionis mēbrum de toto diviso verum esse, non utrunque: ut si id ve­rum fuerit, omne animal rationale esse; falsum sit, omne animalirrationale esse. Hîc tu me quasi tergiversantem & in definienda quaestione erran­tem reprehendis. Non est (inquis) quaestio, utrúm al­terum é disjunctis sit falsum, si alterum sit verum. Immo hoc ipsum quaeritur, si illud addideris, ab enuntian­te [Page 342] significari id & intelligi. At nemo (inquis) sana men­te praeditus, quum divisionem de genere diviso enuntiat, vel ipse intelligit, vel aliis significare vult, unicum é disjunctis verum esse: sed nihil aliud agit, quám ut species ejus gene­ris, de quo loquitur, enumeret. Ac ne videare nihil in hanc sententiam argumenti attulisse, mirisica sub­tilitate disseris.

Concidere syllogismi tui propositionem necesse est, si eodem axiomate utrunque prestetur: id est, si & Partium numerus notetur, & é disjunctis unicum esse verum significetur. Illius enuntiati, in quo De genere diviso enuntiatur divisio, duplicem vim & rationem, esse perspicio. si consideres dispositam in eo distribu­tionem, equidem distributionis vi partes enumerat. At veró Disjunctionis instructae facultate & instru­mento sic partem á parte disjungit, ut nisi unica de toto vera esse possit. Nam quód castigandam esse censeas orationem eam, qua subjecti in adjuncta, & adjuncti in subjecta, distributionem nomino & ap­probo, satisfactura tibi credo est de castigatione ista, instituta adversus eam Cap. 19. disputatio.

CAP. XXVIII. Vtrúm affirmatio & negatio sint compositi syllogismi affectiones.

QVod plené disertéque in Epistola demonstra­tum est, non posse scilicet affirmationem & ne­gationem syllogismo composito attribui, id totum distinctiunculae cujusdam subtilitate eludis. Est (inquis) syllogismus compositus, affirmatus vel nega­tus á conclusione nominandus: Affirmatus, uti (que) cujus con­clusio fuerit affirmata: negatus, cujus conclusio negata. Si tibi de ista distinctione assentiamur: quivis é com­positis syllogismis negatus esse potest: quivis etiam affirmatus, si secundum disjunctum exceperis: ut fa­cilé intelligas, nullam affirmationis aut negationis rationem in compositis haberi, sed rem omnem as­sumendo & tollendo confici: utrúm veró affirmatum aut negatum sit, quod assumitur tolliturve, nihil in­teresse. At quid absurdius esse poterit, quám si affir­mationis & negationis affectio sit compositis syllo­gismis tribuenda, ex ea tamen compositorum syllo­gismorum modos alios ab aliis distingui?

CAP. XXIX. An syllogismus simplex in generalem, specialem, pro­prium, recté dividatur.

IN extremae controversiae disputatione accipio quod das. Das enim vindicasse me sensum Rami á reprehensione tua. Quod ad Coronidem attinet, qua disputationem nostram concludis, potest remitti illa tibi: praesertim cum sine ea satis in Logicae discipli­nae artificiis beati esse possimus.

[Page 344]COnfeci jam (ornatissime Piscator) insti­tutae adversus responsionem tuam dispu­tationis curriculum: in quo sic versatus sum, ut meminerim semper & congressum esse me cū eruditissimo philosopho, & certasse cum ho­mine amantissimo. Si quid mihi non satis co­gitatum & meditatum exciderit, debes id non modo ignoscere mihi pro excellenti humani­tate, sed etiam corrigere pro ingenio singula­ri. Vtcunque ceciderit, persuade tibi, sic fave­re me gloriae tuae, te ut cupiam omnium disciplinarum ornamentis ex­cultissimum esse.