P. RAMI DIALECTICAE …

P. RAMI DIALE­CTICAE LIBRI DVO, SCHOLIIS G. TEMPELLI Cantabrigiensis illustrati.

QVIBVS ACCESSIT, EODEM authore, De Porphyrianis Praedicabilibus Disputatio.

ITEM: Epistolae de P. Rami Dialectica contra Iohannis Piscatoris responsionem defensio, in capita viginti novem redacta.

[figure]

CANTABRIGIAE, Ex officina Thomae Thomasij. 1584.

NOBILISSIMO VIRO ET MODIS OMNIBVS GENE­rosissimo PHILIPPO SIDNEO equiti aurato.

ARTIVM cognitio (nobilissime SIDNEIE) est illa quidem omni hominum generi perutilis: at ve­rò iis hominibus, qui á majoribus clarissimi generis splendorem ac­ceperunt, longé utilissima. Vides in optimé constituta rep. eam jamdiu inveterasse consuetudinem, ut homines plebei & orti obscura familia, perraró; nobiles autem & dignitate prae­stantes, fere semper ad capessendam rempub. sevo­centur é caeteris, ac velut excerpantur. Inest enim in omnium animis, quo nobilitati praeclaré volunt; id (que) non traditum á magistro, sed acceptum à na­tura: nec frequenti actiuncula comparatum, sed tributum hercle divinitus. At (que) inde feré est, cur nobilium non solúm ingenio ad cōsilia capienda de rebus gravissimis, sed etiam opera ad rem geren­dam utamur. Si quis de eo dubitet, is cogitet de Gallia: ubi qui vel in rerum urbanarum procura­tione assidué versantur, vel ad munus bellicae dis­ciplinae accesserunt, ii familiae claritate maximam [Page] partem antecellunt. Intucatur etiam si placet Hi­spaniam: in qua non ex agro rusticanus, nulla stirpis commendatione notus, sed á generosa fami­lia eques ad gerendos in rep. magistratus admit­titur. Sed quid externas nationes commemoro? Cōtempletur Angliam nostram, qua nulla clarior effigies esse potest sapientissimé constitutae & ad­ministratae reipublicae. Ecquis fere est, cui vel do­mi pacatis rebus, vel militiae in armorum strepitu procurandae reipub. munus aliquod demandatur, qui non possit generis dignitatem afferre? Iam ve­ró qui reipub. tuendae ac moderandae societate cum aliis de communi sententia conjunguntur, iis sic utile est literarum disciplinis institui, ut si rem­pub. florentem esse velint, non possint tanto orna­mento carere. Quae enim ejectis musis non occu­paret hominum animos immanitas? Quae non passim sese efferret audacia? Quae non libidinum turpitudo nasceretur? Quód si literae eam vim habent, ut iis excoli homines ad humanitatem & mitigari, ad sapientiam & justitiam eru­diri, ad fortitudinem effingi possint: nemo opinor refragabitur, si dixerim homines ad rempub. accessuros é philosophorum schola perpoliri opor­tere. Continent illi, de quibus loquor, eruditi li­belli rei internoscendae & dijudicandae scientiam: explicant causas rerum in communi vitae consue­tudine [Page] positarum, & susceptarum singulos eventus notant: adeo ut nobis justé ac sapienter agendi rationem tradāt. De fonte Salmacidae nota fabula est, quantum nempe valeat ad hominum animos, vel ipso contactu, enervandos. At fons ille philo­sophiae longè dissimili facultate est, ea scilicet, quae velut extirpata mollicie, serit in mente divinum aliquid, eam (que) ad rerum humanarum, utcunque graves & acerbae acciderint, despicientiam incen­dit. Si quaeram ab aliquo, velitne excellentes illos & in gerenda repub principes viros, qui veteribus saeculis floruerunt, intueri, si fas esset, ac conveni­re: id profectó ita cupidé arripiet, ut nihil pene an­tiquius habiturus sit. Atqui veró eos ipsos litera­rum monumenta proponunt. In iis licebit delibe­rare cum Catone & Themistocle de moderatione civitatis: disserere cum Solone & Lycurgo de fe­rendis legibus: loqui cum Cicerone de frangendis Antoniis, & Catilinarum conjurationibus dissi­pandis: consulere Caesarem de totius administra­tione belli: audire Hannibalem de militare strata­gemate. Ecquid jam ex istis non efficitur literarū cognitionē hominibus nobilissimis utilissimam es­se? Quod non eó disputo (illustrissime SIDNEIE) tanquam deesset tibi ornatus ille elegantioris dis­ciplinae, sed potiús ut efferam in hoc genere facul­tatem tuā, valdeque praedicem. Excellis enim non [Page] modó laude ingenii, sed multiplicis cognitione do­ctrinae, sic hercle, ut in iis, qui clarissima familia, qualem tuam esse cernimus, nati sunt, ampliorem unquam non cognouerim. Quód sime tacita cogi­tatione refelles, excitabo tibi non modó Angliam nostram (quanquam quid potest nostrae de te An­gliae judicio majus afferri) sed etiam Germaniam universam, in qua sic aliquandiu peregrinatus es, ut tuae infinitos testes colligeres virtutis & do­ctrinae. Quid quód eam disciplinam adames, quae P. Rami ingenio quasi vindicata ab interitu, & luculentiús illustrata, diffudit jam sese per Euro­pam, & quamvis primó excepta inhumaniús, in optimis tamen Academiis coepta est á plurimis adhiberi. Quapropter pro eo quo tuam & digni­tatem & excellentem doctrinam singulari amore complector, mitto adte meas de P. Rami Diale­ctica Logicas commentationes, non quód PHI­LIPPO SIDNEO, id est, homine nobilissimo, & eruditissimo dignae sint, sed ut me ex iis unum esse intelligas, qui exquisitā in artibus veritatem & aliquem usum consectantur. Non ignoro pro­bari id á me & explicari in Dialecticis, quod á Peripateticis quibusdā solet vituperari asperiús. Putāt enim hoc deberi Aristotelis gloriae, ut quod eum de philosophia sensisse constat, id omne ornan­dum sit: quod ab illius institutis dissentit, id ab­judicandum [Page] & repellendum. Dolent concinnas nescio quas argutias, & tendiculas eleganter con­textas, ab isto Veromanduo sublatas esse: quasi her­cle dandus interdum esset huic Logicae aliquis lu­dus disciplinae, ut nempe subtiliter circumveniat, ut scité nonnunquam & erudité mentiatur. Vi­guit olim Peripateticorum Logica: quis negat? Sed eam é Graecia, Arabia, Italia, litigiosi & frau­dulenti sophistae novellis deliriis & plumbeis sub­tilitatibus referserunt & inquinarunt: adeo ut id illi contigisse dicit possit, quod Anigro Flumini: de quo est illud Poetae:

Anté bibebatur: nunc, quas contingere nolis,
Fundit Anigrus aquas. Quidita? Quia illic lavere bimembres
Vulnera, clavigeri quae fecerat Herculis arcus.

Ac ne quis in illam, quam tantopere probant, philosophiam anquirat, praecipiunt de adhibenda fide, de authoritate philosophi, de reprehensionis arrogantia. Ramus contrá, ut quamlibet artem esse vult, non argutiarū genere spinosam, aut anili subtilitate ridiculam, sed rerum perspicuitate, & veritatis accuratione illustrem: sic quasi res A­thenis in Areopago ageretur, renovavit in artium explicatione Atheniensium praeconum vocem il­lam pulcherrimam: Quis accusare vult? Quis ex Atheniensibus suo quisque loco senten­tiam [Page] vult dicere? Iubet igitur diligentius inquiri de veritate, de rerum explicatarum cognatione, de prudente conjunctione aequalium, de legitimo jure dispositionis. Quare cum in Peripateticorum dia­lectica ea labes sit, ea veró in Rami Logicis accu­ratio, equidem Peripateticorum reprehensione non valde perturbor. Quód siquis sit, qui Logicam non improbet, reprehendat tamē, quód de ea tant opere certetur; putet id de Logica arte dictum esse, quod Trojanorū proceres apud Homerum, Helenae pul­chritudinē admirati, tacité alii aliis dixerunt: Nō esse scilicet Trojanis & Graecis vitio vertendum, quód & tam diu, & tam acre bellum gesserint pro­pter tam divinam, & deabus similem virgunculā. Patet etiam Dialecticā esse quasi Eidotheam Me­nelai, aut vittam Leucotheae, quā Homerus Vlis­si traditam esse fingit, ut se obiectis difficultatibus ac periculis explicaret. Sed haec tu (praestantissime SIDNEIE) tenes optimé: nec eges admonitione mea. Vtcun (que) veró de Logicis istis agatur, si id áte impetravero, ut me ex eorum numero esse sta­tuas, qui te quadam admiratione virtutum tua­rum studiosissimé observant, magnum quiddam & egregium me assecutum putabo. Lincol. 4. Febr.

Tuae dignitatis studiosissimus, G. TEMPLE.

P. RAMI DIALECTI­CAE LIBER PRIMVS DE IN­VENTIONE, G. TEMPELLI SCHO­lijs illustratus.

CAP. 1. Quid Dialectica.

DIalectica est ars bene disserendi, eodem (que) sensu Logica dicta est. Illae duae voces, Dialectica & Logica, significatio­ne non distinguuntur: sed eandem vim & sententiam subjectam ha­bent. Siquidem utraque generalis est, notatque communem rationis instituendae facultatem. Dialectica dicitur ars, quia praecepta Catholica tradit ad legem elegantissimi ordinis disposita & humanae vitae utilia. Vides enim in Logicis comprehendi multiplices & inveniendi & judicandi argumenti praeceptiones, eas (que) catho­licas, id est, perpetuó veras, Logici artificij proprias, é rerum aequalium conjunctione reciprocas. Dein­de non alias cum alijs perturbato ordine confusas, sed ad methodi elegantiam revocatas. Postremó nō ad inanem subtilitatis ostentationem confictas, sed descriptas ad utilitatem humanae uitae. Dialectica i­gitur [Page 2] est ars. Sed cujus tandem rei ars erit? quid il­lud est, quod Logicae disciplinae praeceptis compre­henditur? id facilè intelligemus, si praeceptorum o­riginem tenuerimus. Nam é quarum rerum obser­vatione & inductione praecepta oriuntur: easdem interpretantur & explicant. Vt praecepta gramma­ticae syntaxeos de vocum convenientia & rectione ideo loquuntur, quia nata sunt & ex animadversa vocum convenientia, qua partim casu, genere, nu­mero; partim numero ac persona conveniunt: & ex observata earum rectione, qua aliae ab alijs certo flexionis fine reguntur. E cujus igitur rei observati­one Logicae artis praecepta fluxerunt? certé ex ob­servatione naturalis rationis, comprehensae quidem & expressae cúm aliorum in repub. praestantium ho­minum dictis & scriptis, tum poetarum, oratorum, philosophorum, theologorum sententiis ac commē ­tationibus. Hi enim omnes naturali & divinitus tri­buta ratione usi sunt, id est, rei causas & effecta ex­posuerunt: quid rebus subjiciatur & adjungatur no­taverunt: quemadmodum res aliae ab aliis dissenti­rent, animadverterunt: interdum res varias varié inter se compararunt: nonnūquam ab eodem prin­cipio deducta nomina, attamen diversis distincta fi­nibus considerarunt: quaesiverunt etiam de nomi­num origine: rei naturam é causis caeterisve argu­mentis declararunt, eandemque pro facultate in­genii sui in partes quasdam secuerunt: ac, cúm opus esset, adhibuerunt ad rem confirmandam testimo­nia. Postquam istis tot modis nativae inventionis vim expresserunt, retulerunt sese ad res disponen­das & pro facultate naturalis ingenii judicandas. Hinc est quód rem sententiis simplicibus aut com­positis [Page 3] affirmando aut negando enuntiarunt ad illu­strationem veritatis. Si quid veró obscuri in rebus esset, id alterius rei quasi lumine adhibito depule­runt, diligentissimé interim attendentes quemad­modum aliud ex alio sequeretur. Quae autem confu­sa inter se & perturbata sunt, ea ad ordinem redige­re studuerunt. Atque hae illae actiones sunt nativae rationis, rationis inquam hominum animis vel ab ipso ortu impressae divinitús.: quas poetae, oratores, philosophi, politici, theologi dictis aut scriptis ex­presserunt, quotiescunque sumpserunt sibi aliquid, de quo commentarentur, & dissererent. Has natura­lis rationis singulas actiones homines eruditi obser­vaverunt: notaverunt etiam & quemadmodum fie­rent, & cujus generis unaquaeque esset, & quot nu­mero existerent. Vnde factum est, ut hujusmodi an­tegressa observatione de istius humanae mentis acti­onibus, quas exposui, monita quaedam conscriberent traderentque viam imitandi illas actiones & artifi­ciosé exprimendi, quas alii solo naturae ductu effe­cerunt. Manaverunt igitur é nativae rationis obser­vatione Logici artificii praecepta. Quaerisne jam cu­jus rei artem Dialectica exponat & profiteatur? Vi­des eam é nativae rationis observatis actionibus flu­xisse. Ac proinde non struendarum vocum, non ex­ornandae orationis é tropis ac figuris, non adhiben­dae numerationis, non conficiendae mensurae disci­plinam, sed formandae atque instituendae rationis artem explicat & profitetur.

Quod si Dialectica sit ars nativae rationis bene & & via quadam instituendae: omnia Dialecticae prae­cepta ad bene differendum referentur. Nam quod nativae rationis facultate efficitur, ad id ars Logica [Page 4] tota referetur: id solum intuebitur: id illi finis erit. At actiones illae inveniendi ac judicandi argumenti, quas singillatim persecutus sum, naturae rationis vi­ribus efficiuntur. Itaque universa Logicae disciplinae praecepta ad actiones cogitandi & disponendi argu­menti, id est, ad bene disserendum perpetuó & so­lummodo referentur. Quid enim aliud est bene dis­serere, quám & invenire causas, effecta, subjecta, adjuncta, aliaque argumenta, & eadem inventa ad judicandum conjungere, id est, axiomate enuntia­re, syllogismo disponere, methodo collocare. Ita (que) bene disserere est sinis Dialecticae: non ad quem a­liquae tantum in arte praeceptiones, sed ad quem integra ars & singula artis praecepta referuntur: vt is finis est constructi aedificii, quem non modó atrio­lum, sed omnes aedificii partes intuētur. Sed quomo­do ad hunc Dialecticae finem pervenitur? Equidem exercitatione praeceptorum, id est, é Logicae praecep­tionis ductu & inventione argumentorum & inven­torum dispositione: adeo ut qui omnia Logicae in­ventionis consilia singillatim excusserit, & universa judicii praecepta ad usum traduxerit, is Logicae artis finem assecutus sit. Non est igitur putandum artifi­ciosae rationis finem in fortuito eventu esse posi­tum: sed ita esse comparatum, ut quot sunt in Lo­gica arte praecepta, tot sint veluti gradus, quibus ad ipsum pervenitur. Qui ad Romani Capitolii fasti­gium volebat ascendere, is anté intermedios gradus percurrebat, quám ad summum veniebat. Sic qui ad Logicae summum finem aspirare vult, illi per singula praecepta quasi gradatim decurrendum est. Quo cursu confecto, Dialecticae finem consecu­tus est.

De subjecto artis Logicae.

Vides jam Dialecticam esse artem bene differen­di, id est, praeceptionem viamque tradere, bene in­veniendi argumenta, & bene judicandi. Sed in qui­bus rebus disputandis & tractandis praecepta Dia­lecticae exercentur? Equidem jam expo [...]. Nonne inventionis praecepto inveniuntur argumenta, & ju­dicii regulis argumenta inventa disponuntur? Ar­gumentum igitur illud est, quod Logicae disciplinae praeceptis subjicitur ad differēdum & explicandum. Argumenti nomine res universas complector, sive reipsa existant, sive cogitatione singantur: sive pro babiles, sive necessariae sint. Omnium rerum causae, effecta, subiecta, adjuncta disquiri possunt: quineti­am rerum á rebus dissensio indicari, & aliarum cum aliis institui comparatio. idem de caeteris argu­mentis dictum esto. Quaecunque veró cogitari inve­niriue possunt, ea similiter possunt & enuntiato dis­poni, & concludi syllogismo, si dubia suerint; & me­thodo collocari, si confusa. Est hercle nativae ratio­nis, quam hominum animis inseuit Deus, de rebus universis disserere, quae in rerum natura sunt: immo & de fictis: quia res fictae causas habent, sed fictas: habent etiam fictas actiones, adjuncta, subjecta: fi­ctam dissensionem & comparationem. At ratio arti­ficiosa, quam Dialecticam vsurpamus, est expressa quaedam nativae rationis imago: ideóque quae res nativae rationis lumine intelligi & cognosci possunt, eaedem artificiosae rationis facultate disputari, id est, inveniri ac judicari possunt.

Verumenimvero volunt Peripatetici nonnulli Dialecticam esse artem probabiliter disserendi. Illa [Page 6] particula probabiliter, aut rationem praeceptorum attingit, quorum ductu disseritur, aut res subjectas notat, in quibus praecepta Dialecticae exercentur. Quòd si de praeceptis intelligatur, & judicetur Dia­lecticam praeceptis duntaxat probabilibus uti in disserendo, illico apparet singulare sophisma. Nam omnia Dialecticae praecepta sunt, & esse debent, per­petuae ac necessariae veritatis; secus falsitas in artem admittetur. quae veró sunt contingentia & probabi­lia duntaxat, eorum natura ita comparata est, ut hodie vera, cras falsa esse possint: & parte una ve­ritatem, parte alia falsitatem complectatur. qui ita­que Dialecticam probabilibus theorematis infor­matā esse aiunt, eaque ab homine Logico ad res ex­plicandas adhiberi, ij & elegantissimae arti labem inurunt, & suam inscitiam vehementer produnt.

Sin vero id illa in definitione significetur, Diale­cticam esse artem de rebus solummodo probabili­bus disserendi, equidem privatur Dialectica patri­monij sui amplissimis partibus. nam facultate natu­ralis rationis, cujus imaginem refert Dialectica, possunt res universae, tam necessariae, quám proba­biles, tam fictae, quám re ipsa existentes intelligi, & disputari, & explicari. quid igitur impedit, cur non facultate artis Dialecticae, in qua omnes vires hu­manae rationis velut in imagine depinguntur, pos­sint omnia, quaecunque sunt sive probabilia, sive ne­cessaria, sive vera, sive ficta, tractari & declarari? Complectitur sine dubio ars Logica facultatem ad res universas disserendas communiter attinentem, ac proinde Dialecticam ad tractationem rerum probabilium alligare, perinde est ac si quis faculta­tem Arithmeticae, qua omnia poterunt numerari, [Page 7] ad res duntaxat maritimas numerandas astringe­ret.

Quinetiam si probabiliter disserere sit idem, quod probabili ratione aliquid concludere, ut multi exi­stimant, profectó definitur Dialectica, per unicum in Dialectica membrum. Ex omnibus Dialecticae partibus solus syllogismus aliquid concludit, idque non semper probabili ratione, sed saepe necessaria, saepe etiam sophistica: Immo conclusio deducta ex antecedente semper est necessaria.

Praeterea si ita definiatur Dialectica, ut sit ars ju­dicandae probabilitatis, illud toti Dialecticae tribui­tur, quod unicae in Dialectica particulae convenit. Nam judicium probabilitatis efficitur praeceptis e­nuntiati: nihil inventio de judicanda probabilitate, nihil syllogismus, nihil methodus tradit. quin & illa Dialicticae definitio, quam adhibet M. Cicero, gra­vi sophismate offendit. Dialectica (inquit) est ars disceptandae veritatis & falsitatis. Cicero universam Dialecticae essentiam & facultatem non est ista de­finitione complexus. Nam quorsum sunt praecepta inventionis descripta? quorsum praecepta syllogis­mi? quorsum praecepta Methodi? Inventio regu­lam inveniendi argumenti, syllogismus rationem judicandae consequentiae, Methodus viam consti­tuendi ordinis interpretatur & explicat: Nullum in illis praeceptum est de judicio veritatis & falsitatis: solum Axioma de judicanda veritate ac falsitate praecepta instituit. Erravit igitur in definienda Dia­lectica M. Cicero: nam quod in unicam Dialecticae particulam cadit, id toti Dialecticae minimé attri­buendum est. Specialia cum generalibus lex [...] conjungi non patitur, ne crimen falsitatis [Page 8] ex ista conjunctione consequatur. At M. Cicero in in sua Dialecticae definitione speciale conjungit cū generali. Nam voce Dialecticae comprehenditur communis quaedam vis, ac facultas ad res varias generatim diffusa: judicium autem veri & falsi est quiddam speciale ac proprium Axiomatis unde fal­sissimū esse sequitur dicere totam Dialecticā ad ju­dicium veritatis & falsitatis esse descriptam. Irrise­rit eum M. Cicero siquis Romanae urbis Capitolium per unicam Capitolii trabem aut columnam defi­niret, Sibilis explodendum diceret cum, qui plata­num Licinìi Crassi per unicum surculum definit. Quare & Cicero, & caeteri qui Ciceroni in defini­enda Dialectica sententiam suam ascripserunt, neu­tiquam illi quidem audiendi sunt. Nam Dialecticae definitio ita est informāda, ut non partem aliquam Dialecticae tantummodo interpretetur, sed omnem illius vim, & omnem essentiam, & facultatem accu­raté comprehendat.

Distinctio illa artis & scientiae, qua dicitur Dia­lecticam esse artem respectu rerum probabilium, de quibus disserit, esse veró scientiam respectu prae­ceptorum suorum, quae necessaria sunt, futilis nimi­um & ridicula est. Nam artis cujuslibet praecepta, & sunt omnia necessariae veritatis; & exerceri possunt tam in rebus necessariis, quám in probabilibus. Nullum omnino discrimen est artis & scientiae, sed eadem est utriusque vocabuli vis ac significatio.

Porro Rhetoricae & Dialecticae differentia illa, quam caeteri Dialectici mirificé amplectuntur, olet illa quidem scholastici ingenii subtilitatem, verita­tem legitimi usus non sapit. Dialectica (inquit) si­militudinem pugni refert digitis in unum compres­sis: [Page 9] Rhetorica palmam imitatur diductis iisdem & explicatis. Nam illa rationem differendi concisam, & contractam sequitur: haec rem omnem splendi­diús & uberiús persequitur. Atqui veró hic de homi­nibus, qui istas artes adhibent, aliquid dicitur: de ipsis artibus omnino nihil. Qui in scholis olim de posita thesi disserebant, ii rem omnem brevibus ar­gumentorum punctis concluserunt. at qui in foro perorabant, illi praesentem controversiam oratione luculenta & fusa uberrimé disceptarunt. utri (que) prae­ceptis Dialecticae utebantur. sed illi concisim valde & breviter, hii veró fusé admodum & copiosé. Nulla enim copiosé & uberiús explicata oratio haberi in foro potest absque argumentorum inventione, & absque dispositione eorundem in Axiomate. Immo multa in forensibus orationibus concluduntur syl­logismo: omnia fere methodo & ordine digeruntur. Quód si igitur in omni oratione, quae amplificatio­num elegantijs est refertissima, adhibeatur Diale­ctica in argumentis Ad propositam controuersiam disceptandam excogitandis, in iisdem Axiomate disponendis, in quaestione per tertium argumentum concludenda ad leges syllogismi, in Methodo rerum tractandarum concinnanda: quae est ista tam egre­gia inscitia, dicere artem Dialecticam esse ad con­cisas, & decurtatas rerum disputationes alligatam, solam veró Rhetoricam omnia vberiús, & fusiús ex­plicare? Dicant Ciceronem cúm peroraret in foro copiosissimé, nullius acumen argumenti adhibuis­se, nihil Axiomate simplici & composito affirmasse aut negasse, nullam sententiam generaliter aut spe­cialiter concepisse, nihil syllogismo per argumen­torum momenta confirmasse: dicant eum omnia [Page 10] perturbato, & praepostero ordine confudisse. dicant (inquam) Ciceronem solam Rhetoricam in tropis & figuris & pronuntiatione ad causam probandam attulisse, & omnia absque re & ratione confecisse: annon ipsis M. Cicero crimen gravissimi delirii in­tentabit? An non convincat se nihil amplificasse magnificentius, nihil pauló vberiús pertractasse absque argumento Logicae inventionis & subsidio judicii? Docebit eos siscire malint, quám nescire, magnam in Rhetoricis troporum & figurarum lu­minibus, magnam in concinnitate numeri, magnam in actionis dignitate vim inesse ad delectandum & permovendum: at majorem tamen inesse in grauis­simarum rationum pondere, & in excellenti pruden­tia accuratissimi judicii. immo acerrimé contendet nihil é Rhetorica desumi ad docendum auditores, sed omnem rei docendae, & explicandae rationem in argumentis, & argumentorum dispositorum judicio sitam esse. Qua [...] oratio in foro habita uberrimé & copiosissimé non magis ad Rhetoricam, quám ad Dialecticam dicetur pertinere. Exornatio duntaxat verboru [...] per tropos & figuras, & numeri eleganter demensi suavi [...]atem: deinde orationis sic exornatae pronuntiatio: haec (inquam) duo tantummodo sunt artis Rhetoricae. atqui veró explicatio propositae controversiae per causas, effecta, subjecta, adjuncta, dissentanea, comparata, & caetera hujusmodi, sive i­sta argumenta Enuntiato duntaxat conjungantur, sive etiam Syllogismo disponantur, sive denique ad elegantem ordinem redigantur: quicquid (inquam) hoc modo explicatur, & tractatur, id fit facultate ac beneficio Dialecticae. Dialectica idcirco tam laté patet, quám Rhetorica, immó multó latiús: nam po­test [Page 11] oratio institui purissimis verbis, & abs (que) Rheto­rica: at nulla oratio explicari conficique potest abs­que argumentis, eisdemque inter se dispositis. Immó exerceri potest Dialectica cogitatione & mente, cū nihil aut dictionis puritate castū, aut verborum or­natu splendidū sermone & lingua eloquintur. Quo­circa quae olim distinctio ipsorum hominū extitit in schola aut foro disserentium, ea ad ipsas artes inep­tissimé transfertur: Distinctio ista tam ridicula ab otiosis in schola hominibus conficta eam multorum animis opinionem insevit, ut putent omnem Dia­lecticae utilitatem scholasticis altercationibus con­tineri: verumenimveró non est illa scholarum ter­minis circumscripta, sed in omni loco per omnem vitam fusa uberrimé: non ideó nata est ut in umbra, & in Philosophorum libellis delitescat, sed ut in so­lem & lucem educatur. Est Dialectica in principum curia magistra consiliorum & prudentiae: est in ju­dicum subselliis administra ferendae sententiae: est in campo & acie princeps stratagematum & cogita­tionum: Immo sive priuatim quicquam commen­temur, sive publicé cum aliis conferamus, singularis Dialecticae usus elucescit.

CAP. II. De partibus Dialecticae, deque argumenti generibus.

DIalecticae duae sunt partes, Invētio & Iudicium. Quot sunt actiones humanae mentis in utendo ratio­ne, tot partes Dialecticae artis sunt: at humana mens in ratio [...]inando duobus solummodo muneri­bus fungitur: etenim vel rebus inveniendis vel jis­dem recte judicandis studet. Percurre omnes ora­ [...]ores, & poetas, historicos omnes legendo perlu­stra, [Page 12] singulos philosophos diligenter evolue, immo omnes omnium bene disserentium sermones atten­de: statim deprehendes nihil in illis contineti, quod non rationem subeat vel inventi argumenti vel ju­dicati. singula igitur mentis sensa, singula consilia & cogitationes, singuli discursus aut ad inventionem aut ad judicium sunt referendi. Nam quod ad me­moriam attinet, est illa quidem quasi umbra judicii, & ex codem oritur. Cúm itaque naturalis rationis munera duo tantummodo de genere sint: partes artificiosae rationis, id est, artis Logicae duas dūtax­at esse necesse est. Quod si quid sit in Logica, quod neque ad inventionem referatur, nec ad judicium, illud è Dialectica amandandum est.

Inventio est pars Dialecticae de inveniendis argumentis. Id est, Inventio est illa Dialecticae pars, quae tradit praecepta inveniendi causas, effecta, subjecta, ad­juncta & caetera argumenta.

Argumentum est quod ad aliquid arguendum affectum est. Argumētum definitur facultate quadam ad rem explicandam idonea & accommodata. Siquidem inest in quolibet argumento ea vis, qua aptum effi­citur ad alterius argumenti illustrationem & confir­mationem. sic causa apta est & accommodata ad de­clarandum & arguendum effectum: sic in genere in­est quaedam (vt ita dicam) aptitudo ad naturam speciei demonstrandam & probandam. Idem de cae­teris argumentis sentiendum est. Istiusmodi veró fa­cultas, per quam argumenta ad rem explicandam apta sunt, existit é relatione sive affectione & respe­ctu quodam unius argumēti ad alterum. Nam quod­libet argumentum habet affectionem & relationem ad aliud. Sic causae intercedit relatio quaedam cum [Page 13] effecto: inest in subjecto mutua affectio ad Adjun­ctum: genus habet mutuam relationem cum specie: & definitio cum definito. Eadem ratio est caetero­rum argumentorum. Argumentum itaque ex ista u­nius ad alterum relatione idoneum existit ad rem illam declarandam & demonstrandam, cum qua per mutuam affectionem conjungitur. In quo notan­dum est, illa duntaxat argumenta vicissim alia ab a­liis explicari & argui, inter quae istiusmodi affectio & relatio existit. Hinc est quód Integrum solummodo arguatur á membris: & definitum duntaxat expli­cetur á definitione: & diffentaneum, tantummodo illustretur á dissentaneo: & á comparato demon­stretur comparatum: quia nempe integram habet relationem & affectionem solummodo ad Membra: & quia universa definiti relatio est ad definitionem solam: dissentanei ad dissentaneum: Comparati ad comparatum. Quae autem argumenta habeant i­stam inter se affectionem & respectum, é definitio­ne singulorum colligitur. Quodlibet enim argu­mentum definitur per illud, quocum illi mutua in­tercedit relatio: vt Causa per effectum definitur, & effectum similiter per Causam. Ne illud quidem praetereundum est, nomen & naturam argumenti permutati pro dispari ratione suae affectionis. Ho­mo ad res diversas collatus diversam relationem & affectionem habet. Et si illius effecta consideres, Ho­mo erit causa: si adjuncta spectes, erit subjectum: si definitionem, erit definitum. Videtis iam quam vim & sententiam definitio argumenti complectatur: Argumentum videlicet esse id, quod é sua ad alte­rum relatione aptum est ad rem arguendam, id est, judicandam, explicandam, illustrandam, proban­dam. [Page 14] Huc illa addenda sunt, nimirum argumenta esse res ipsas, sensa animi, & notiones mente consi­gnatas: nam Dialectica est tota animi & interioris rationis, non linguae & externi sermonis: deinde haec ipsa argumenta in inventione considerari, prout a­lia ab aliis sejuncta & separata, non quemadmodum inter se conjunguntur. Nam inventio muneri suo fe­cit satis, si argumenta invenerit & nudé exhibuerit: praeceptis judicicii docemur quomodo argumenta inventa jam & separatim posita sint in unam sentē ­tentiam conjungenda & illiganda.

Argumentum est artificiale aut inartificiale. Artificia­le est, quod ex sese arguit. Facultas argumentorum in re arguenda & explicanda non est ejusdem ra­tionis. Nam eorum plurima habent ingenitam in seipsis & nativam arguendi facultatem: ut sané om­nia, praeter unicum testimonii argumentum. Etenim testimonium non habet vim rei explicandae in se­ipso positam & innatam, sed eandem aliunde, nem­pe ab artificialibus mutuatur & assumit.

Artificiale est primum, vel ortum de primo. Primum, quod est suae originis. Omnia argumenta non subeunt ean­dē originis rationē. Nam alia sunt veluti principia, & á seipsis oriuntur: ut, causae, effecta, subjecta, adjū ­cta, dissentanea, cōparata: horum enim natura & ex­plicatio ab ipsis dependet, non autem aliunde dedu­citur. Alia veró argumenta sunt, quae ab istis primis ortum suum sortiuntur: ut Conjugata, Notatio, In­tegrum & membrum, Genus, species, Desinitio, &c. Horum enim natura & explicatio é primis argu­mentis deriuatur. Genus & definitio oriuntur é causis, species ex effectis, notatio interdum ex dis­sentaneis: ac proinde intelligi nequit quae sit natu­ra [Page 15] generis, speciei, definitionis, notationis, quam vim & affectionem habeant in arguendo, nisi prius explicetur & intelligatur quid sit Causa, effectum, Dissentaneum. Eam igitur ob causam prima dicun­tur esse suae originis, quia eorum consideratio prima est, & quia principium continent illius naturae & af­fectionis, quae in reliquis argumentis inest.

Primum est simplex vel comparatum. Simplex, quod sim­pliciter & absoluté consideratur. Argumenta vel simpli­citer & absque comparatione considerantur: vel a­lia cum aliis conferuntur. Cicero disputat: in hac sententia duo sunt argumenta, sed simpliciter, id est, absque comparatione considerata: non enim Cice­ro comparatur cum disputatione, nec disputatio cum Cicerone: utrumque ideo est simplex argumen­tum. At si ita dicam: Cicero est praestantior Lentulo: hic Cicero comparatur cum Lentulo: ac proinde in hoc enuntiato Cicero & Lentulus erunt argumenta comparata.

Simplex est Consentaneum vel Dissentaneum. Consenta­neum, quod consentit cum re quam arguit. Quicquid sine comparatione simpliciter consideratur, id vel con­sentit cum alio, vel ab alio dissentit. Quaecunque res aliquam habent inter se consensionem, eae omnes dici debent argumenta consentanea. Socrates & Doctus interse consentiunt: sunt itaque consenta­nea argumenta. Socrates & Arbor inter se dissenti­unt & repugnant: sunt igitur dissentanea.

Consentaneum est vel absoluté, vel modo quodam: abso­luté consentanea argumenta sunt causa & effectum. Re­rum consensio non est par & aequalis: sed aliae arcti­ore ratione consentiunt: aliae leuiore, & quodam­modo. Res illae, inter quas est arctissima & veluti es­sentialis [Page 16] consensio, dicuntur argumenta absoluté consentanea: suntque duplicia, Causa & effectum.

CAP. III. De efficiente procreante & conseruante.

CAusa est, cujus vires est. Causa est argumen­tum absoluté consentaneum, cujus vi effectum existit. Haec causae definitio generalis est, & natu­ram unicuique causae communem designat. Nam illa particula, cujus vi, notat causam á qua, ex qua, per quam, propter quam effectum producitur. Res in definitione ista generatim pro cujuslibet causae effecto sumitur. Quanta sit hujus argumenti prae­stantia inde colligitur, quód Causae sint quasi fontes universae cognitionis & scientiae. Causis enim com­pertis & accuraté intellectis, res ipsa intelligitur: ut qui hominis causas animo & intellectu comprehen­sas cognitasque tenet, is integram hominis natu­ram callet & intelligit.

Causa est efficiens & materia, aut forma & finis. Duo sunt Causarum genera, sed ea hercule nominibus carentia: ita (que) generis loco binae species ponuntur. Primum genus complectitur efficientem & materi­am: secundum comprehendit formam & finem. Nulla fingi causa potest, quae non sub istam parti­tionem cadat: estque vel efficiens, vel materia, vel forma, vel finis.

Efficiens est causa, a quares est. Efficiens dicitur cau­sa, quia efficientis vi effectum existit. Illa particula á qua propriam efficientis naturam attingit, & effi­cientem á caeteris causis distinguit. Nam ut ab effi­ciente effectum producatur, id efficienti germanū propriumque est. sic ab architecto existit domus: ab [Page 17] Apelle depingitur imago. erit igitur architectus ef­ficiens domus: & Apelles efficiens imaginis.

Efficientis nulla adhuc vera genera observata sunt: sed effecti producendi dispares modi sunt de­prehensi: non enim omnes efficientes eadem via & ratione: sed aliae hac, aliae illa in efficiendo utuntur. Immo dispar efficiendi modus in unam & eandem efficientem cadit.

1. Efficiens alia
  • Procreat
  • Tuetur & cō ­servat
    • Amor ab otio pro creatur. Pictura á pictore genera­tur. Dido fingit Caucasū esse pro­creantem causam Aeneae: & Hyr­canas tygres esse Aeneae conservā ­tes causas.

Hîc observandum est procreationem & genera­tionem non aliquarum rerum propriam, sed uni­versarum communem esse. Nam quám laté patet efficiens tam laté patet causa generans sive procre­ans. Res igitur veré existentes veram sortiuntur procreationem, sive naturalem sive artificiosam in­telligas nihil interest. Res fictae, cúm é fictis con­stent causis, fictam habebunt procreationem.

CAP. IIII. De efficiente sola & cum aliis.

2. Efficiens efficit vel
Sola, Cum aliis
  • Quae cum aliis efficit, ea vel
    • Princeps est
    • Adjuvans & ministra est

CAP. V. De efficiente per se & per accidens.

3. Efficiens efficit aut
  • Per se
  • Per ac­cidens.
Quae per se efficit, ea aut
  • Natura Efficit.
  • Consilio Efficit.
Quae per accidēs, ea aut
  • Necessi­tate Efficit.
  • Fortuna Efficit.

EFficiens per se est, quae sua facultate efficit. Id est, quae propriam & sibi insitam habet effecti pro­ducendi facultatem. At quae res hanc efficiendi vim in seipsis positam complectuntur, illae vel impetu na­turae suae, vel consilio efficiunt. Arbor sua natura pro­ducit fructum: ignis vi naturae suae calefacit. At veró cū quis deliberata mēte & cogitata ratione aliquod effectum producit, tum is dicetur Efficiens consilio.

Efficiens per accidens est, quae externa facultate efficit: Id est, quae effectum producit non per facultatem in ipsa sitam; sed per facultatem extrinsicus advenien­tem & alienam.

Efficiens per accidens efficit vel necesitate, vel fortuna. Efficiens necessitate est, cúm efficiens vi cogitur ad pro­ducendum effectum. Sic qui vi impellitur ad pugnam, is efficit necessitate, & aduersante voluntate.

Fortuna est Causa per accidens, cúm aliquid praeter effici­entis scopum accidit. Illud effectū attribuitur fortunae, quod accidit praeter efficientis propositum: adeo ut fortuna in causis retineatur pro latente & ignota causa.

CAP. VI. De Materia.

MAteria est causa, ex qua res est. Quicquid ita na­tura cōparatum est, ut ex eo res alia confletur [Page 19] & constet, id materia dicitur. Est vero rerū omnium communis. Rerum, quae revera existunt, veré existēs materia est: rerum fictarum ficta est materia. Immo singulae qualitates & res corporis expertes habent materiam. Est itaque aliqua materia frigoris, calo­ris, prudentiae, temperantiae, fortitudinis. Sic artes habent suam materiam in praeceptis sitam. Intelli­gendum est materiam inesse in re constituta, & esse partem substantiae. Sic corporea moles est pars hu­manae substantiae.

CAP. VII. De forma.

FOrma est causa, per quam res est id quod est. Per for­mam igitur res quaelibet perfectionem & absolu­tionem suae naturae obtinet. Etsi enim rei alicujus materia ita ab efficiente subigatur & praeparetur ut apta sit ad suscipiendam formam, tamen res ipsa non anté perfectam & integram habet substanti­am, quám forma materiae accesserit: quia nimirum forma in rebus constituendis est princeps pars sub­stātie. Hinc est quód quae libet res sit id quod est per formam. Sic Homo est homo per animam rationa­lem, id est, formam suam: Homo non est homo per materiam ex qua constat: tum enim bellua esset homo: ut pote quae eandem cum homine materi­am obtineat. Quare cúm natura & substantia cuju­slibet rei é duabus causis constituta sit, materia nempe & forma: equidem forma ita absolvit rei substantiam perficitque, ut res tum demum esse sive existere dicatur, cúm formam adepta sit. Cúm autem forma unicuique rei id tribuat, ut reipsa existat: profectó formae munus est rem constitu­tam á caeteris distinguere. Sic forma trianguli [Page 20] & id triangulo tribuit ut sit, & eandem á caeteris re­bus distinguit. Sic per animam rationalem homo & id habet ut sit homo, & id similiter ut ab universis differat. Quinetiam forma ita ab efficiente inge­neratur effecto formato, ut forma & effectum for­matum simul tempore existant. Quod de efficiente & materia monuimus, idem de forma monendum est: esse cam scilicet ad res universas sive veras sive fictas, sive corporeas sive incorporeas communiter attinentem.

CAP. VIII. De Fine.

FInis est causa, cujus gratia res est. Ac proinde prop­ter quam causam res constituuntur, & ad quam referuntur, ea dicetur finis. Homo creatus est prop­ter gloriam Dei: Dei itaque gloria est finis homini propositus. Bellum geritur ut vivatur in pace: pax ergo est finis belli. Quám laté patent caeterae causae, tam laté patet finis.

CAP. IX. De effectis.

EFfectum est quod é causis existit. Effectum est id quod vi causarum producitur. Sic causae domum produxerunt: causae statuam procrearunt: ergo & domus est effectum, & etiam statua effectum. Ro­mulus Romam condidit: Cicero rempub. conser­vavit: Scipio Carthaginem evertit. Roma igitur est effectum Romuli: conservatio reip. effectum Cice­ronis: Carthaginis eversio effectum Scipionis. De­nique quicquid vel á causa, vel ex causa, vel per causam, vel propter causam constituitur: id dicetur effectum. Effectum etsi nomine & voce videatur [Page 21] efficienti duntaxat respondere: tamen sensu & sig­nificatione generatim sumitur non solúm pro effe­cto efficientis, sed etiam pro effecto materiae, aeffe­cto formae, effecto finis. Illud hoc in loco animad­vertendum est, motum in effectis censeri, & idem esse movere ac moveri, quod efficere & effici. Mo­tus igitur nihil aliud est quám illa causarum opera­tio sive effectio, per quam res aliqua producitur & efficitur. Sic cúm architectus elaborat in aedifican­do: cúm calor ignis agit in astantem hominem: cúm pictor imaginem delineat: cum Geometra triangu­los describit: illa ipsa architecti elaboratio, est mo­tio per quam domus efficitur: illa caloris actio est motio caloris qua calefacit: illa pictoris delineatio, est pictoris motio qua depingitur imago: illa trian­gulorum descriptio, est Geometrae motio cujus vi producit triangulos. Motio igitur nihil aliud est quā actio sive effectio, per quam res efficitur. Vbicun (que) veró sint causae, ibi actionem sive effectionem existe­re necesse est. Agunt enim causae & efficiunt. Atqui veró motus nihil aliud est quám actio sive effectio. Quarum igitur rerum sunt causae, earum erit motio. At causae sunt ad res omnes, quae illae cun (que) fuerint, communiter diffusae: unde & motio cadit in res uni­versas, corporeas & incorporeas, veré existentes & fictas. Quid, generatio & corruptio annon sunt om­nium rerum communes? Res tum demum generata esse & procreata dicitur, cúm efficiens formam ma­teriae ingenerat ad aliquem finem. Sic in hominis generatione forma conjungitur materiae ab effici­ente ad finem, cúm anima rationalis humano cor­pori infunditur á Deo ad illius gloriam. Sic ars ge­neratur, cúm artifex praeceptis lucem methodi ad­hibet [Page 22] ad utilitatem humanae vitae. Sic victus apud Aristotelem procreatur, cúm mens humana virectae rationis mediocritatē affectibus ingenerat. Sic Ve­nus apud poetas orta est, cúm ab efficiente ad spu­mam maris instructam vita & sensibus excellentissi­ma forma accessisset. Sic Pegasi extitit generatio, cúm materiae Pegasi formam efficiens apposuisset. Quare cúm generatio nihil aliud sit, quám conjun­ctio formae cum materia ab efficiente ad finem insti­tuta: profectó ad quarum rerum constitutionem hae causae concurrunt, in eas sané omnes cadit genera­tio. At res omnes causarum vi existunt: generatio i­gitur est rerum omnium communis. Quineriam id­circo ad res singulas corruptio generatim attinebit. Nam res corrumpi dicitur, cúm forma á materia di­vellitur: adeo ut quod vi generationis in unum coa­luerit, id corruptione distrahatur & dissipetur. De augmentatione, alteratione, loci mutatione aliquid subjicere necesse non est: cúm haec sub generatione comprehendantur. Est enim augmentatio novae quantitatis generatio: alteratio est novae qualitatis generatio: progressio est novi loci generatio. Quo­circa illud teneatur primó, generalem motus disci­plinam esse artis Logicae: deinde motum esse in ef­fectis numerandum, sive generationem intelligas, si­ve corruptionem, sive aliam quamcunque motionē. Immo non solúm mouentis cujuslibe [...] actio & mo­tio, sed res motu facta aut corrupta sub ratione effe­ctorum comprehenditur.

In effectis nume­randa sunt:
  • Facta & officia.
  • Dicta & scripta
  • Cōsilia & deli­berationes.
ex his maximā partem laudes & vituperatio­nes.

CAP. X. De subiectie

ARgumentum modo quodam consentaneum surcedit, ut subjectum & adjunctum. Subjectum & Adjunctum sunt argumenta modo quodam consentanea: quia consentiunt illa quidem, sed leviore ratione.

Subjectum est, cui aliquid adjungitur. Subjectum híc non sumitur pro corporea substantia suis vicibus cō ­sistente, sed generatim pro re omni é causis consti­tuta, dummodo aliquid sibi adjunctum habeat. De­finitur ut videtis subjectum relatione illa quam ha­bet ad adjunctum. Siquidem natura subjecti in eo posita est, ut rem sibi habeat adjunctam. Menti doctrina, sapientia, justitia, temperantia adjun­guntur. Mens igitur est subjectum doctrinae, sapi­entiae, justiciae, temperantiae. Corpus est subie­ctum sanitatis & pulchritudinis: quia sanitas & pul­chritudo corpori adjunguntur. Fortitudini gloria comes est & adjungitur: ac proinde fortitudo est subjectum gloriae. Pegasus est subjectum celerita­tis: quia celeritas Pegaso adjungitur. Quare id omne est subjectum, quod vel animo intelligi, vel sensu percipi, vel cogitatione fingi potest, ut aliud [...] adjungatur.

Locus est in Subjectis. Locus est spatium rei locatea. Spa­tium illud in quo res locata inest, dicitur locus. Spa­tium illud quod á longitudine, latitudine, profundi­tate corporis occupatur & repletur, est locus corpo­ris. Singulae qualitates resque incorporeae alicui subjecto loco adjunguntur. Res fictae fictum ha­bent locum. Locus igitur non est rerum physicarum & corporearum proprius, sed universarum sive enti­um sive non entium communis. Nihil enim est, [Page 24] quod non sit alicubi: quod si sit alicubi, in loco esse necesse est.

CAP. XI. De adjuncto.

ADjunctum est, cui aliquid subjicitur. Haec est igitur Adjuncti natura, ut aliquid sibi subjectum ha­beat cui adjungatur. Animae adjunguntur virtus & doctrina. Terrae adjunguntur arbores: coelo stellae: aquae pisces. ergo virtus & doctrina sunt adjuncta A­nimae: arbores adjuncta terrae: stellae adjuncta coe­li: pisces adjuncta aquae. Denique quicquid ulli sub­jecto extrinsecus accidit, adjunctum ejus est. In quo illud animadvertendum est, adjuncta non constitu­ere essentiam subjecti, sed ad subjectum accedere postquam subjectum est é suis causis constitutum. Vt Locus est in subjectis: sic Tempus est in adjunctis. Tem­pus est Duratio rerum praeterita, praesens, & futura. Res universae habent quandam durationem sibi adjun­ctam: eaque vel jam praeteriit, vel praesens est, [...]el aliquando futura est. Ac proinde cúm duratio rebus omnibus conveniat: equidem Tempus, cujus natu­ra quadam duratione comprehenditur, erit entium & non entium commune. Ad hunc Adjunctorum locum referuntur qualitates. Qualitates aliae propriae sunt, aliae communes. Propriae qualitates sunt, quae omni solique subjecto semper conveniunt: ut facultas ri­dendi convenit & omni homini, & soli homini, & semper. Communes qualitates dicuntur illae, quae non sunt hoc modo propriae, ut ars aedificandi: haec nec omni homini, nec semper convenit. Scientia pi­cturae formandae in solum hominem cadit, sed nec in omnem nec semper.

RECAPITVLATIO.

ATque haec de Argumentis consentaneis dicta sunto: é quorum explicatione & doctrina illud clarissimé de­monstrari potest, quemadmodum res aliae cum aliis consen­tiant, & quot modis dicantur unae & eaedem. Nam rerum si­ve consensio, sive unitas, sive identitas, sive quo alio vocetur nomine, est ex istis simplicibus & primis argumentis repe­tenda & aestimanda. Ecquid enim ex dissentaneis perqui­renda est? ecquid eruenda é comparatis? at in illis dissen­sio spectatur: in his comparata affectio expenditur: in neutris consensio sive identitas. Ecquid igitur ex his, quae dicuntur orta, est deducenda? At orta sequuntur naturam primorum ex quibus oriuntur. Cur ergo non potius rerum consensionem é primis derivamus, quám in ortis consecta­mur? cur non relictis rivulis ad ipsos fontes decurrimus? cur non eandem é simplicibus argumentis potius explica­mus, quám é multis simul conjunctis interpretamur? At prima argumenta sunt quasi fontes: orta de primis, velut rivuli: prima sunt admodum simplicia: multa veró eorum, quae é primis oriuntur, habent temperatam é pluribus naturam. Verumenimvero quot modis dicuntur res inter se consentire, sive unae & eaedem esse?

[...]es dicuntur unae & eaedem duobus modis: Sunt enim vel 1. Absoluté unae & eaedem.
2. Modo quodam unae & eaedem.
Quae absoluté unae & eaedem sunt, illae unae & eaedem sunt vel 1. Causa.
2. Effecto.

Res illae dicuntur causa consentire, quae habent eandem causam: at sola effecta habere possunt eandem causam: ac proinde sola effecta dicuntur esse una & eadem causa. Sed [Page 26] ecce cum quadruplices sint causae, profectó res dicentur unae & eaedem causis, quadrupliciter:

Erunt enim vnae & eaedem vel
  • 1. Efficiente.
  • 2. Materia.
  • 3. Forma.
  • 4. Fine.

Efficiente causa consentiunt illa effecta, quae ab eadem ef­ficiente producuntur: u [...] defensio Ligarii, & defensio Mu­renae ab eadem Cicerone instituta est. Duo plurave vasula ab eodem conflata figulo, dici possunt unum & idem effici­ente.

Materia conveniunt effecta, quae constant ex eadem ma­teria. Vt plures statuae, quae ex eodem marmore effinguntur, conveniunt materia.

Forma dicuntur res eaedem & unae, quae obtinent eandem formam: ut pocula Menalcae apud Virgilium Alcimidon confinxit ad eandem similemque formam.

Fine conveniunt effecta quae referuntur ad eundem fi­nem. praecepta inventionis & judicii ad eundem sinem spe­ctant, nempe actionē bene disserendi. Conveniunt igitur fine.

Vt effecta sola dicuntur causis convenire: sic solae causae effectis conveniunt, quae scilicet producunt idem effectum. Cicero & Flaccus isto effecto conveniunt, nimirum quód u­terque in dissipandis Catilinae consiliis versatus sit. Impera­tor & milites, cúm hostem expugnant, dicuntur uni & ii­dem effecto. Nam idem effectum, videlicet hostium expugna­tio, ab utrisque producitur. At (que) haec de illa absoluta consen­sione in causis & effectis.

Consensio illa, quae levior existit & quodam modo, ea bipartita est. Si­quidem res dicuntur quodam mo­do unae & eaedem:
  • 1. Subjecto.
  • 2. Adjuncto.

Subjecto illa adjuncta conveniunt, quae eidem subjecto [Page 27] adjunguntur: ut Iulii Caesaris mente insidebant fortitudo, liberalitas, & literarum cognitio: ideo (que) forttiudo, libera­litas, & literarum cognitio possunt dici eadem subjecto. Sa­nitas & pulchritudo, cum in eodem subjecto insunt, conve­niunt subjecto.

Adjuncto illa subjecta dicuntur una & eadem, quae ha­bent idem adjunctum: ut imagines eodem colore depictae, di­cuntur consentire adjuncto: quia idem color illis adjungi­tur. Socrates & Plato, si eadem virtute ornentur, conve­niunt adjuncto.

Videtis idcirco res posse vnas & easdē dici duobus modis
  • 1. Absoluté
    • Causa.
    • Effecto.
  • 2. Quodam modo
    • Subjecto.
    • Adjuncto.

CAP. XII. De Diversis.

DIssentaneum est, quod à re dissentit, quam arguit. ut illud argumentum dicitur consentaneum, quod habet quandam cōsensionem cum re illa quam ex­plicat & illustrat: sic dissentaneum id erit quod dis­sentit ab eo argumento, ad cujus explicationem & illustrationem adhibetur. sic aegritudo & sanitas sunt argumenta Dissentanea: quia aegritudo dissentit á sanitate. sic visus & caecitas sunt dissētanea: quia sunt res plurimum inter se dissidentes. Notandum est il­lam Dissentanei definitionem esse omnium Dissen­taneorum communem. Complectitur scilicet om­nem dissensionis rationem, sive illa levior fuerit, si­ve acrior & vehementior.

Dissentanca sunt aequé manifesta: alterū (que) ab altero ae­qualiter arguitur: tametsi sua: Dissensione clarius eiucescūs. Dissentanea habent naturā aeque claram & illustrē: [Page 28] non enim alterum altero notius est & manifestius. Ac proinde propter aequalem in singulis naturae lu­cem, & similem notitiae claritatem, habent parem in arguendo vim. Et diversa alia ab aliis, & opposita alia ab aliis aequaliter explicantur & arguuntur. At in argumentis consentaneis secus est. Nam causa est argumentum sua natura notius & illustrius effe­cto: unde majorem facultatem habet rei explican­dae, quám effectum. Effectum arguit causam suam, sed non ita excellenti ratione quám ipsum arguitur á causa. Subjectum, quia est clarius & manifestius adjuncto, ideo naturam sui adjuncti magis arguit, quám potest ipsum ab adjuncto illustrari. In dissen­taneis ita comparatum est ut propter parem in sin­gulis notitiam par sit in singulis arguendi facultas. Dissentanea si inter se conserantur, eorum dissensio magis elucebit. sic si conferatur cum nigredine al­bedo, utrius (que) natura clarior & illustrior apparebit.

Dissentanea sunt Diversa vel Opposita. Dissentanea propter inaequalem dissensionis suae rationē tribuū ­tur in Diversa & Opposita. Nam rerum dissentio vel levior est ut in Diversis, vel gravior ut in Oppositis.

Diversa sunt Dissentanea, quae sola ratione dissentiunt. Diversa sunt Dissentanea, quia unum diversorum dissentit ab altero. Sed Diversa dissentiunt sola ra­tione, id est, levi quodam modo. Nam cúm res na­tura consentientes, quaeque possunt eodem tempo­re eidem attribui, cúm inquam hujusmodi res ita in oratione tractantur & explicantur, vt aliae ab aliis dissentientes & distinctae efficiantur: tum certé di­cuntur sola ratione dissentire. Rationis itaque dis­sentionem parit illa rerum tractatio, quae res inter se aliquas leviter secernit & distinguit: adeo ut in [Page 29] diversis rerum ipsarum distinctio, non aliqua con­clusio quaeratur.

Factum Ligarii non erat scelus, sed error. Vlysses formosus non erat, sed facundus. Vides hîc errorem á scelere, facundum á formoso distingui: id est, Li­gariani facti naturam, & quandam Vlyssis qualita­tem é diversis illustrati, ne quis paulo imperitior res distinctas confunderet.

Non hoc, sed illud; Quanquam, tamen sunt notae, quibus diversa saepenumero tractantur.

Ediversis plerunque unum affirmatur, alterum negatur: quandoque utrunque videtur affirmari.

CAP. XIII. De Disparatis.

OPpositae sunt Dissentanea quae & ratione & re dissen­tiunt. Opposita igitur duplicem complectuntur dissentioné, aliam rationis, aliam rei & naturae. Nam unius oppositi natura ita dissentit á natura alterius, ut opposita non possint eidem attribui secundum idem, ad idem, & eodem tempore. At diversa possunt in eandem rem cadere eodem tempore. Tria igitur sunt, quibus oppositorum propria affectio & natura declaratur.

Etenim nō possunt op­posita eidē attribui.
  • 1. Secundum eandem partem. ut Alci­biades nequit albus & ater esse ea­dem corporis parte.
  • 2. Respectu ejusdem; ut Philippus ne­quit esse & pater & filius ejusdē A­lexādri. sic Cambises nō potest dici pater & filius respectu ejusdē Cyri.
  • 3. Eodem tempore. sic Socrates non potest esse eodem tempore & sanus & aeger.

[Page 30]At veró opposita possunt eidem attribui secun­dum partes diversas: ut Thersites potest esse albus manu, ater pede. Possunt eidem convenire, si diver­sa ratio habeatur: ut Philippus pater est, respectu Alexandri: at filius dici potest, ratione habita ad A­myntam. Sic Piso diversis temporibus esse potest ae­ger & sanus.

Ex oppositorum altero affirmato negatur alterū. ut paries est niger: non est igitur albus: quia nigre­do affirmatur de pariete, ideo negatur albedo.

Opposita sunt Disparata aut contraria. Oppositorum dissensio vel est aequaliter dispertita pluribus, vel duobus conclusa & definita. illa disparatorum est: quia eorum dissensio est inter res multas, ea (que) certé ad singula divisa aequaliter. Haec veró contrariorum est: omnis enim contrariorum Oppositio est ad res solummodo duas revocata. Praeterea disparatorum Oppositio est remissior, cōtrariorum acrior & vehe­mentior. Nam ut fontis alicujus aqua, si unius rivuli finibus circumscripta fluat, majore impetu feretur: sin est pluribus diducta rivulis & in varios sinus di­stracta, fluet illa quidem, sed magis quám antea leniter & remisse: sic hercle in oppositis fit: eorum dissensio eo attenuata magis est & illisa, quo ad plu­res dispersa fuerit & transmissa, quod evenit in dis­paratis: [...] autem major atque ardentior, si tota dis­sensionis vis ab uno ad unū derivata intra duos ve­luti terminos constiterit; quod fit in contrariis.

Disparata sunt opposita, quorum uniom multis pariter op­ponitur. Oppositio igitur disparatorum est inter res multas, eaque ad singulas aequali ratione diffundi­tur. sic lapis est disparatum arbori, homini, tabulae, libro.

[Page 31]

Sic flauū est disparatum
  • Rubro
  • Viridi &
  • Albo,
Et hisce omnibus pari op­ponitur ratione, id est, non magis huic, quám illi.

Sic infinitae res, quae nulla certa dissensionis le­ge opponúntur, possunt aliae cum aliis esse disparatae.

CAP. XIIII. De Relatis.

CContraria sunt opposita, quorum unum uni tantúm op­ponitur. Dicuntur opposita, quia & ratione & re dissentiunt: nec possunt eidem attribui secundum idem, &c. Sed Contrariorum oppositio ad res duas restringitur. sic frigus, ut est contrarium, calori dun­taxat opponitur. sic albedo nigredini solummodo contraria est: at albedo est disparata pluribus co­loribus, flavo, viridi, & rubro. sic pater, ut con­trarium est, ita duntaxat filio opponitur. Quare omnis contrarietas est unius tantunamodo ad u­num.

Contraria sunt affirmantia, vel negantia. Nam om­nia contraria vel vocibus affirmatis exprimuntur, ut bellum & pax, Dominus & servus: vel sic efferun­tur, ut eorum unum affirmet, alterum negationem comprehendat, ut sapiens, non sapiens: caecitas, & visus.

Contraria affirmantia sunt contraria, quorum utrunque affirmat. ut, discere & docere sunt contraria affirmā ­tia: quia utrunque effertur voce affirmante.

Affirmantia contraria sunt,
vel
Relata.
Adversa.

Relata sunt contraria affirmantia, quorū alterū constat é [Page 32] mutua alterius affectione. Relata sunt contraria, quia relatorum unum uni duntaxat opponitur: deinde sunt affirmantia, quia utrunque voce affirmata ex­primitur: ut pater est nota affirmans, & filius simi­liter affirmat. Postremó relata sunt hujusmodi con­traria, inter quae est mutua quaedam essentiae con­stitutio: sic pater constituit essentiam filii, & filius vicissim constituit essentiam patris. Essentia sive substantia Relatorum nihil aliud est quám mutua naturae affectio quae uni relatorum intercedit cum altero. Quia veró universa Relatorum natura sita est in mutua illa unius ad alterum affectione, id­circo per eam Relata definiuntur. Nam quaelibet definitio interpretatur rei naturam. At Relatorum natura sub mutua illa unius ad alterum relatione comprehenditur. Atque hinc est quód Relata sint natura simul. Nam quî potest alterum altero prius esse, cúm ita mutuae sibi causae sint ut alterum alte­rius essentiam eodem temporis puncto constituat? Caetera dissentanea sunt aequé nota, & aequalem habent rei arguendae vim: attamen quod ad or­tum attinet essentiae, non sunt natura simul, sed alterum altero prius vel posterius esse potest. At in relatis non solúm est aequalis notitia, & par ar­guendi facultas, sed etiam reciproca essentiae con­stitutio eodem tempote. Quinetiam propter il­lam mutuam unius ad alterum relati affectionem, ex qua relata mutuas esse causas dicimus suae ipso­rum existentiae, qui unum relatorum perfecté in­telligit, ei alterum statim compertum, & intelle­ctu comprehensum erit. Vt qui norit quid sit pater, is callet illico quid sit filius: utpote cúm relata, re­latis sint definienda & explicanda. Explicata igi­tur [Page 33] patris relatione ad filium continuó elucet rela­tio filii ad patrem: at ista natura unius ad alterum relatione intellecta, universa relatorum natura in­telligitur: quia ista relatio nihil aliud est quám ipsa relatorum scientia.

E Relatorū usu vel
  • Reciproca constitutae essentiae causa,
  • Contrarietaris ratio,
Arguitur & ex­plicatur.

Relata tum demum arguunt alterum alteri esse mutuam constitutae essentiae causam, cúm vel di­versis subjectis, vel eidem subjecto dispari ratio­ne tribuuntur. ut, Philippus est pater Alexandri, A­lexander ergo filius Philippi. Aeneas est pater A­scanii, at Aeneas est filius Anchisae. Vides patrem attribui Philippo, filium Alexandro, duo nem­pe relata diversis subjectis. Vides item patrem & fi­lium attribui Aeneae, sed diversa ratione.

At veró relatorum oppositio elucet, & explica­tur, cúm eidem subjecto relata tribuuntur respe­ctu ejusdem; ita ut ex affirmatione alterius nege­tur alterum. ut Cicero est dominus Tyronis, & ser­vus ejusdem Tyronis: hîc duo relata, Dominus nempe & Servus, Ciceroni tribuuntur habito re­spectu ejusdem Tyronis: unde fit, ut si affirme­tur Ciceronem esse Dominum Tyronis, illico ne­getur Ciceronem esse servum Tyronis. Amyntas est pater Philippi: ergo Amyntas non est filius Philip­pi. Hîc pater & filius sunt veré contraria, quia ei­dem subjecto, scilicet Amyntae, ita tribuuntur, ut ex altero affirmato negetur alterum.

Notanda igitur in relatis distinctio duplicis af­fectionis. Alia enim est consentanea affectio, qua [Page 34] mutuae causae arguuntur: alia vero dissentanea, qua contrarietas explicatur.

Atque hîc illud animadvertendum est, Relata á frequentiore usu nomen esse adepta suum. Nam mutua relationis causa multó saepius indicatur, quàm contrariae dissensionis ratio demonstratur.

CAP. XV. De Adversis.

ADversa sunt affirmantia contraria, quae inter se velus é regione perpetuó adversantur. Istam definitio­nem notato Relatorum & adversorum discrimine illustrabimus. In adversis est dissensio perpetua & continuata: nunquam enim inter se amicé confe­runtur: at in relatis est dissensio, minimé illa quidem perpetua, sed interrupta nōnunquā, velut cum mu­tuae causae arguuntur. In adversis est pugna plané di­recta, & quasi é regione sive ex adverso instituta: In relatis pugna est obliqua magis, & inflexa transver­sim. In adversis non est mutua essentiae constitutio, sed alterum ab altero infestissima semper directione sejungitur. At Relatorum unum alteri causa est, cur existat. Ex hisce quae sit propositae definitionis sen­tentia satis elucescit. Adversa etenim sunt hujusmo­di contraria, quae pugnam habent & sine intermis­sione perennem, & instructam velut é regione, non autem obliqué & transversim. Hîc notandum est & substantiam substantiae adversam esse posse, & quan­titatem quantitati esse contrariam.

CAP. XVI. De Contradicentibus.

COntraria negantia sunt, quorum alterum ait, alterum negat idem. E contrariis negantibus alterum ex­primitur voce affirmata, alterum negata. ut virtus, non virtus. Caecitas & visus. virtus est vox affirmans, non virtus, per negationem effertur. Visus exprimi­tur nota affirmata: caecitas comprehendit & notat negationem quādam visus. Illud proinde in contra­riis negātibus primó teneatur, eorum unum esse af­firmatum, alterum vero negatum. Deinde vidēdum est, ut una eadem (que) res & affirmetur & negetur. Ho­mo, non homo: hic homo & affirmatur & negatur. Lapis, nō arbor: hîc aliud affirmatur, negatur aliud: non itaque sunt Contraria Negantia. Nam in con­trariis negantibus instituitur affirmatio & negatio ejusdem rei.

Negatia contraria sunt vel
  • Contradicentia.
  • Privantia.

Facta est illa Negantium Cōtrariorū partitio pro ratione negationis. Etenim negatio vel absoluta est, & rebus singulis generatim conveniēs, ut in contra­dicentibus: vel specialis, & certae alicujus rei pro­pria, ut in Privantibus.

Cōtradicentia sunt contraria negantia, quorū alterū negat ubi (que) Negare ubi (que), nihil aliud est quā dici sive enun­tiari de re qualibet. Cū igitur é contradicentibus u­num sit affirmatum, alterum negatū: istud negatum potest rei cuilibet attribui. justus, non justus: just [...]m esse de homine tantū dicitur: at, non justum esse dici potest de rebus universis: ut, hic lapis est non justus: arbor est non justa: bellua est non justa: & sic in caete­ris, Negatio idcirco in contradicentibus non ad cer­tum [Page 36] subjectum astringitur, sed rei cuilibet potest ge­neratim attribui.

CAP. XVII. De Privantibus.

PRivantia sunt contraria negantia, quorum alterum negat in eo duntaxat subjecto, in quo affirmatum su­apte natura inest. E privantibus ergo, quia sunt con­traria negantia, alterum est affirmatum, alterum vero negatum: ut visus, & caecitas. Visus affir­mat, caecitas negat visum. Sed caecitas negat visum non in subjecto quolibet, sed in eo duntaxat, in quo visus per naturam inest. At visus duntaxat in animali per naturam inest: igitur caecitas soli a­nimali attribuitur. Non potest dici, lapidem es­se caecum: quia visus natura non inest lapidi. Dici nequit de igne, ignem obiisse mortem: quia igni natura non tribuit vitam. In Privantibus id­circo est specialis quaedam, & certae rei nega­tio: adeo ut negatum illi duntaxat subjecto tri­buatur cui affirmatum suapte natura conuenit. Hîc affirmatum dicitur habitus: negatum appellatur privatio.

Vt é consentaneis intelligitur, quemadmodum res inter se consentiant: sic universa dissentionis ra­tio aestimanda est é dissentaneis. Nam singulae res, quaecunque illae tandem fuerint si dissideant aliae ab aliis, vel sola ratione & leviter dissentiunt, appel­lanturque diversa: vel reipsa & acriter opponuntur, dicunturque opposita. si fuerint opposita, erunt dis­parata aut contraria: si contraria, erunt affirman­tia vel negantia. si affirmantia, relata, vel adversa: si negantia, contradicentia aut privantia.

CAP. XVIII. De Paribus.

HActenus de argumentis simplicibus strictim dis­seruimus: quae idcirco sic appellantur, quód ab­soluté absque ulla omnino comparatione conside­rentur.

Argu­menta prima sunt
  • Sim­pli­cia
    • Cōsen­tanea
      • Abso­luté
        • Causa
          • Efficiens.
          • Materia.
          • Forma.
          • Finis.
        • Effectum.
      • Modo quodā
        • Subjectū.
        • Adjuncta.
    • Dissen­tanea
      • Diversa.
      • Op­po­sita.
        • Disparata
        • Cō ­tra­ria
          • Affir.
            • Rela­ta.
            • Ad­versa.
          • Ne­gā ­tia
            • Cōtra­dicētia
            • Privā ­tia.
  • Comparata.

De comparatis.

Comparata sunt argumenta prima, quae inter se comparan­tur. Comparata appellantur argumenta prima, quia ipsorum explicatio & natura á nullo superiore de­pēdet. Sed sunt hujusmodi prima, quorum alia cum aliis cōparantur. Socrates & Plato, si alter cū altero comparetur, dicentur argumenta comparata. Com­paratio in res universas cadit, sive veré existentes [...]ive fictas: sive corporeas sive incorporeas.

Quatuor sunt comparatorū affectiones, il laeque omni­um compara­torū commu­nes,
  • 1. Quód quibusdam notis breviter persaepe indicantur: aliquando autem partibus plenius distin­guuntur.
  • 2. Quód tota propositio sit unū tan­tummodo argumentum: & tota similiter redditio.
  • 3. Quod ficta comparata verorum argumentorum vim obtineant.
  • 4. Quod comparata vi comparatio­nis sint aequae nota.

Primae affectionis explicatio.

Comparata tractari possunt ratione duplici: etenim quae­libet comparatio sic insti­tuitur ut sit vel
  • Cōtracta breuissimé, & per aliquam no­tam indicata.
  • Explicata fusius, & constans é duobus partibus.

Illa contracta velut in unam vocem comparatio potest hoc exemplo illustrari: Crassus est par Anto­nio dicendi facultate. Vides in isto exemplo Cras­sum cum Antonio comparati. At illa comparatio [Page 39] non est duabus partibus distincta, sed per certam notam breviter indicata. Nota vero est vocabulum, Par: quo vocabulo brevissimé indicatur aliquam subesse comparationem. Quaecunque igitur com­paratio non est in duas partes diducta, sed per ali­quam comprehensa strictim & designata, ea dicitur contracta comparatio.

Illa explicata comparatio é duabus constat partibus, quarum
  • Vna propo­sitio
  • Altera red­ditio
dicitur,

Propositio est prima comparationis pars, quae ad explicādam & arguendam redditionem adhibetur.

Redditio est secunda comparations pars quae á propositione aguitur & demonstratur.

Exemplum plenae & expli­catae comparationis hujus­modi est.
  • Quot conchae sunt in littore. Popos.
  • Tot adversis premitur Ovidius. Reddit.

Vides illam comparationem, in qua res adversae Ovidii conferuntur cum conchis in littore, esse ple­nam & constare duabus partibus, quarum prior di­citur propositio & secum vim affert arguendi: altera redditio, utpote quae arguatur. Demonstratur enim adversa Ovidii esse numero plurima, eó quód com­parētur cum numero concharum in mari. Quaecun­que ita (que) comparatio est in duas partes divisa, pro­positionem videlicet & redditionem, ea appellatur plena sive explicata comparatio.

Secundae affectionis explicatio.

In plenis cōparationibus propositio, etsi sit integra & perfecta fententia cú per se cōsideratur, tamē pro [Page 40] unico duntaxat argumento ponitur: sic & redditio vim unius solummodo argumenti obtinet, tametsi integrum enuntiatum fuerit. Vt in hoc exemplo patet: ut carmen auditorem demulcet, sic sopor fes­sum. Propositio hujus comparationis est integra sē ­tentia: Carmen auditorem demulcet: & potest her­cle in duo argumenta resolvi, efficientem nempe & effectum: nam carmen est efficiens, demulcere au­ditorem est effectum. verumenimvero etsi proposi­tio ista sit integra sententia, possitque in duo argu­menta dissolui: tamen pro uno tantúm argumento ponitur ducto á similibus. Sic redditio hujus com­parationis est integrum enuntiatum, constatque é duobus argumentis: nam sopor est efficiens, demul­cere fessum est effectum soporis: veruntamen loco unius argumenti sumitur á similibus ducti.

Tertiae affectionis explicatio.

Ficta comparata arguere possunt & explicare, Nō solúm rem fictam, sed etiam veram & reipsa existentem. Chremes Terentianus ficto argumento suadet, ne Clinias amicā tam sumptuosam duceret: inquiens; [si Satrapes amaret hanc, non posset sumptus hos perferre: multó minus potest eos sufferre Clinias.] Hîc probatur Cliniam nō posse sumptus illos amicae suae perferre: argumētum, cujus vi res proposita ex­plicatur, comparatum est, id (que) cogitatione fictum. Fingitur enim illam amari á satrapa, nec posse eum sumptus tam magnificos perferre. veruntamen hoc fictum comparatum obtinet vim argumenti verissi­mi. Nam verissimū est Cliniam tātis sumptibus per­ferendis imparem esse, si Satrapes, qui Cliniam opi­bus & dignitate superat, eos sustinere nequeat. At (que) [Page 41] hoc est singulare comparatorum privilegium. Nam caetera argumēta ficta arguunt res fictas, non veras: ut fictae causae arguunt ficta solummodo effecta: & ficta effecta explicant fictas tantúm causas. Vera ef­fecta non possunt argui á fictis causis, sed duntaxat á veris: nec verae causae á fictis effectis. eadem ratio est caetcrorū. Atqui hercle á fictis comparatis non solū ficta sed etiam vera comparata arguuntur. At (que) hoc fit ratione & vi comparationis, non autem rerum ipsarum.

Quartae affectionis explicatio.

Comparata vi comparationis suae sunt aequé nota: quam­vis alterum altero sit alicui clarius & illustrius. Dissen­tanea fuerunt aeque manifesta: sed dissentaneorum aequalis notitia existit é rerum ipsarum natura. At vero intelligendum est hanc aequalem comparato­rum lucem & notitiae claritatem existere é vi insti­tutae comparationis, non autem oriri é rebus ipsis in comparādo positis. Nam aliud est res in comparan­do sita: aliud rei comparatio. Comparatio igitur rerum aliarum cum aliis aequalem in comparatis notitiam gignit. E comparatis alterum altero potest alicui notius esse & illustrius. Vt comparatum ex a­gris traductum alicui in agris habitanti notius & clarius erit co, quod é mari assumitur. Sic Phormio­ni qui nunquam aciem & hostem aspexerit, compa­ratum á bellicis ductum rebus non ita illustre & no­tum existit ac illud, quod é philosophicis subselliis trahitur, in quibus multum versatus est. Quod igitur de comparato alicui notiore dicitur, id non immi­nuit aequalem notitiam é ratione comparationis ortam, sed notat inscitiam comparantis.

[Page 42]Comparata non arguuntur á simplicibus: sed comparata á comparatis explicantur.

Comparatio alia est
  • Quantitatis.
  • Qualitatis.
    • Nam res universae inter se collatae, vel in quantitate sua, vel in quali­tate aliqua com­parantur.

Quantitas est qua res comparatae dicuntur quantae. Quae cun (que) igitur res possunt dici quantae, id est, vel pares & aequales inter se, vel majores, vel minores: earum omnium est aliqua quantitas. Hinc est quod quantitas in res universas cadat, tam fictas quám Veras, tam incorporeas quám corporeas. Omnes qualitates, omnia accidentia, omnia mente com­prehensa habere possunt quantitatem quantitatem dico non illam rerum naturalium, quae in magnitu­dine & numero sita est, sed hanc Logicam, qua res aliquae dici possunt vel aequales inter se & pares, vel inaequales & impares, id est, majores vel mi­nores.

Quantitas est
  • Parium.
  • vel
  • Imparium.
    • Quae enim res quanti­tatem habent, earum quantitas vel par est al­teri, vel impar: adeo ut haec partitio omnem quantitatem complec­tatur.

Paria sunt, quorum eadem & una est quantitas. Ac proinde quaecunque habent aequalem & eandem quantitatem, ea dicuntur paria. Quantitas Romae si nec major sit, nec minor quantitate Carthaginis, sed eidem par & aequalis, Roma & Carthago erunt [Page 43] argumenta paria. Prudentia Laelii si neque superet prudentiam Scipionis, nec ab eadem superetur, sed utraque sit aequalis: prudentia Laelii, & prudentia Scipionis, sunt argumenta paria.

Par ab altero pari arguitur & explicatur.

Vt caetera omnia comparata, sic Paria duplici ra­tione tractantur. Nam comparatio parium vel con­tracta est & per notam brevissimé indicata, vel ple­na & duabus partibus explicata.

Sunt certae no­tae, quibus cō ­tracta illa Pa­rium compa­ratio dignos­citur.
  • par.
  • aequale,
  • aequare.
Vbicun (que) hasce notas vi­demus adhiberi, ibi cer­tissimum est breuem il­lam pariū comparatio­nem adhiberi: & quan­quam hae notae una vo­ce singulae continentur, tamen comparationem notant.
Quin & notae quaedam sunt, quibus plena comparatio parium tra­ctatur. ut,
  • Idem quod.
  • tam, quám.
  • tantó, quantó.
  • tot, quot.
  • non magis.
  • non minus.
Quanquam & abs­que hisce notis paria interdum suis partibus ex­plicantur.

CAP. XIX. De Majoribus.

IMparia sunt, quorum quantitas non est una. Cum res aliquae inter se differant quantitate, ita ut haec major sit, illa veró minor, tum eae res dicentur impa­res. Vt Capitolium Romanum, & aedicula Fabritii non habent unam & parem quantitatem, sed illud majus est, haec minor. Sunt itaque imparia.

[Page 44] Impar est majus aut minus. Quaecunque enim sunt quantitate impari, eorum alia majora sunt, alia mi­nora.

Majus est, cujus quantitas excedit. Vt quantitas Lon­dini excedit quantitatem Cantabrigiae: ideoque si haec duo inter se comparentur, Londinum erit argu­mentum Majus, Cantabrigia Minus. Majus semper adhibetur ad explicandam rem minorem: & vicis­sim á Minore arguitur Majus.

Notae quibus Majorū tractatio deprehendi­tur hujusmodi sunt:
Non solúm, sed etiam, plus, quám Malo hoc quám illud, compara­tio grammatica.

CAP. XX. De Minoribus.

MInus est, cujus quantitas exceditur. Quicquid ergo minorem habet quantitatem, id respectu Ma­joris dicetur Minus. Quantitas nequitiae Syllanae exceditur á quantitate vitii Catilinarii: ideoque nequitia Syllae Minus erit, nequitia veró Catilinae Majus.

Notae quibus minorum cō ­paratio insti­tuitur, hujus­modi sunt: Non solúm, sed ne: potius hoc quám il­lud. Tractantur Minora & Majora sae­pe absque notis.
Cum, tum.
Comparatio gram­matica.
Negatio Parium.

CAP. XXI. De Comparatione in Qualitate.

COmparatio in qualitate est, qua res comparatae dicun­tur Quales. Res dicūtur Quales propter similitu­dinem [Page 45] aut dissimilitudinem: adeo ut quaecunque res comparentur in qualitate, eae comparentur in qualitate simili, vel dissimili. Vtque quantitas est re­rum omnium communis, sic qualitas in res univer­sas cadit. Nulla enim res est, quae non sit similis alte­ri, vel dissimilis.

Qualitas est vel Similis, vel Dissimilis. Similia sunt, quorum est eadem qualitas. Quae habent eandem & si­milem qualitatem, dicuntur similia. Sic Socrates & Plato qualitate consentiunt. Sic Cicero & Demo­sthenes habebant eandem qualitatem, nempe di­cendi facultatem.

Similium com­paratio est vel Brevis & contracta.
Plena, & constans duabus par­tibus.
Contracta similitudo, & quae uno pene ver­bo concluditur, habet hujusmodi notas, qui­bus dignoscitur. Similis, effigies, tanquam.
More, instar, quasi, sicuti.
Haud secus, haud aliter.
Non dissimilis, non dispar.
Plena sive explicata simi­lium comparatio est, quae constat é propositione & redditione: & hujusmodi notis saepe tractatur. Talis, qualis.
Vt, sic.
Quemadmodum, ita.
Plena similitudo vel est Disjuncta.
Continua.

Disjuncta similitudo est, quando termini reipsa quatuor distinguuntur: id est, cum duo diversi termini in pro­positione, & differentes termini in redditione ex­primuntur, tum erit Disjuncta similitudo. Exempli gratia: Vt gubernator obruitur tempestate, sic sapi­ens [Page 46] impetu fortunae. Vides hîc quatuor esse termi­nos, singulos á singulis reipsa & voce distinctos, duos in propositione, gubernator & tempestas: duos in redditione, Sapiens & impetus fortunae.

Continua similitudo est, quando ut primus terminus est ad secundum, sic secundus est ad tertium. Tres igitur in continua similitudine duntaxat termini sunt, tres inquam reipsa & voce differentes. Quin & secun­cundus terminus propositionis semper repetitur in redditione. Vt in hoc exemplo patet: ut leges prae­sunt magistratibus, sic magistratus praesunt populo. Vides hîc tres tantúm esse terminos, Leges, Magi­stratus, Populus: & secundus terminus, nempe Magi­stratus, iteratur in redditione. Atque ut primus ter­minus se habet ad secundum, sic secundus ad ter­tium.

CAP. XXII. De Dissimilibus.

DIssimilia sunt comparata, quorum qualitas est diver­sa. Vt Cicero & Catilina habent diversam qua­litatem. Nam Cicero instructus erat sapientia: Catilina praestitit & calliditate & versutia. Ci­cero sciebat Graecé: Catilina duntaxat Lati­né.

Notae quibus dissimi­lium cō ­paratio institu­itur, sunt:
  • Dissimile. Differens. Dispar.
  • Aliud. Alterum. Secus.
  • Non similis. Non talis. Non idem. Non tanquar [...].
Multum interest inter Diversa & Dissimilia.
  • 1. In diversis simplex rerum dis­sensio spectatur. At in Dissimi­libus consideratur nō simplex illa, sed comparata dissensio qualitatum.
  • 2. In omni fere dissimilium com­paratione termini duobus plu­res notari possunt: at in Di­versis saepissime duarum so­lummodo rerum est dissensio.
  • 3. In Diversis plerunque alterum certa ratione affirmatur, alterū negatur. In dissimilibus neu­tra eorum negatur, sed quali­tatum differentia oftenditur & illustratur.

Hactenus primorum argumentorum explicatio informata est.

Prima argu­menta nu­mero sex sunt.
  • 1. Causa.
  • 2. Effectum.
  • 3. Subjectum.
  • 4. Adjunctum.
  • 5. Dissentaneū.
  • 6. Comparatū.
Haec dicūtur prima, quia & ipsa sunt suae originis, & sunt quasi semi­naria ex quibus caetera argumē ­ta efflorescunt.

CAP. XXIII. De conjugatis.

ORta sunt perinde ad id quod arguunt, sicut prima unde oriuntur: id est, Quam naturae affectionem & vim habent argumenta prima in arguenda re & ex­plicanda, eandē habent argumenta de primis orta. Causa habet arctissimā cōsensionē cū effecto: habet [Page 48] singularem vim effecti arguendi. Ac proinde ea ar­gumenta quae oriuntur de causis, habent é causis de­rivatam & affectionem absoluté consentaneam, & singularem in arguendo facultatem. Dissentanea habent dissentientem affectionem, & aequalem in arguendo vim: ideoque argumenta é dissentaneis orta habent dissentientem naturae affectionem, & propter parem in singulis naturae claritatem dedu­ctam é dissentaneis, alterum ortorum ab altero ae­qualiter arguitur. Quae veró é comparatis originem trahunt, ca comparatorum naturam retinent & i­mitantur. Quocirca si quis intelligere velit quae sit ortorum natura & facultas in arguendo: is naturam primorum & vim in arguendo consideret. Etsi enim orta differunt á primis nomine & via inveniendi ar­gumenti: (alia enim sunt nomina ortorum, alia pri­morum: deinde aliam regulam inveniendi argu­menti complectuntur orta, aliam veró prima) tamen in ortis eadem est natura, eadem vis & affe­ctio arguendi, quae est in illis primis ex quibus orta nascuntur. Hinc est quód orta intelligi & explicari non possint, nisi anté intelligantur & explicentur prima. Distributio oritur é consentaneis argumen­tis: distributio itaque intelligi nequit, & explicari, nisi antea naturam consentaneorum argumento­rum explicatam & intellectu comprehensam habu­erimus.

Orta sunt conjugata vel notatio: distributio vel defini­tio. Duo videntur esse ortorum genera, sed ea hercle nobis obscura.

Primum ge­nus comple­ctitur sub se
  • Cōjugatum.
  • Notationem.
Haec duo é ratione nominis tradunt inveniendi argu­menti viam: & ex uno aliquo pri­mo, nō ex pluribꝰ cōjunctis oriūtur
Secūdū genus cōpre­hendit sub se
  • Distributionem.
  • Definitionem.
Ista duo in explicatio­ne rerum non autē no minum versantur, & é pluribus primis inter se conjunctis oriūtur: ut distributio é pluri­bus consentaneis, defi­nitio ex materia & forma oritur.

Conjugata sunt nomina ab eodem principio varié dedu­cta. Conjugata sunt nomina, id est, rerum symbola & notae, non autem sunt res ipsae per nomina expressae. Nomina ad Logicam pertinent, quatenus faculta­tem aliquam complectuntur rei arguendae & expli­candae. Vt per conjugata potest res aliqua argui & declarari: itaque traditur praeceptum de conjuga­tis in arte Logica.

Agedum conjugata sunt nomina, sed hujusmodi nomina quae ab eodem fonte & principio derivata diversam habent terminationem: ut ab hac voce, Fortitudo, velut ab aliquo principio deducuntur Fortis & Fortiter: quorum nominum terminatio varia est & dispar.

In conjugatis symbolum est consentaneorum argumento­rum. Consentanea argumenta sunt causae, effecta, subjecta, adjuncta. Conjugata ita (que) interdum é cau­sis, [Page 50] saepe ex effectis, nonnunquam é subjectis, frequē ­ter ex adjunctis oriuntur. Nunquam é dissentaneis aut comparatis ortum fortiuntur.

Nulla libertas restati nullas ergo erit liber. Liber­tas causa est efficiens: Liber effectum illius causae. In quo illud verum apparet, quod anteá mon [...]mus, cō ­jugata ex unico duntaxat primo, non é pluribus in­ter se conjunctis oriri: ut illud conjugatum Libertas oritur ex sola efficiente.

Conjugatum á conjugato arguitur & explicatur. Vt conjugata causa arguit conjugatum effectum: con­jugatum adjunctum explicatur á conjugato subje­cto. & ut causa est notius ac illustrius argumentum effecto: sic conjugata causa habet clariorem in ar­guendo vim, quám conjugatum effectum.

CAP. XXIIII. De Notatione.

NOtatio est nominis interpretatio. Interpretationem nominis instituimus, cúm nominis originem explicamus. Res quaelibet olim fuit tali insignita no­mine & appellata, quae rei ipsius naturā aliquo mo­do exprimeret & notaret. Natura rei saepissimé ex­primitur per causam aliquam: interdum per effe­ctum: aliquando per subjectum: frequenter per ad­juncta: nonnunquam per dissentanea & compara­ta. Quin & adhuc multae res id nomen retinent, quo ipsarum natura ex quadam parte explicatur aperté, aut certé spissiús adumbratur. Animal rationale id­circo (ut nonnulli arbitrantur) appellatur hoc no­mine Homo, quód animal rationale fuisset ex humo coagmentatum. Quód si rationalis creatura dicatur Homo ab humo, illud nomen sortita est, quo ipsius materia declaratur: quia Humus est materia ex qua [Page 51] homo cōstat. Ignis appellatur nomine Foci, ut ignis natura per effectum declaretur. Nam fouere est ef­fectū ignis, ignis ergo dicitur Focus, quia fouet. Deae cuidam apud poetas nomen Carnae est tributum, ut Deae natura é subjecto illo, circa quod versatur, illu­stretur. Deae numen exercebatur circa cardinem: vnde Dea dicebatur Carna. Sylua adepta est nomē Luci: ut natura syluae per dissentaneum indicaretur: Sylua enim dicitur Lucus, quia minimé lucet. Lucus & non lucere sunt contraria. Quando igitur explica­mus, unde nomen traxerit originem suam, utrum ex causa, an ex effecto, subjecto, adjuncto, dissentaneo, cōparato: illa certé explicatio nominis dicitur No­tatio: adeó ut notationem instituere nihil aliud sit, quám originem & rationē nominis interpretari ex iis rebus, quae significantur per nomina. Nāsine du­bio si nomina sint rebus consideraté & prudenter at­tributa, notant (ut dixi) vel causam rei, vel effectū, &c. Oritur ita (que) notatio ex omnibus argumētis pri­mis. Notatio arguit nomen notatū: & vicissim á no­mine notato illustratur.

CAP. XXV. De Distributione.

DIstributio est, cúm totū in partes distinguitur. Qui hu­manum corpus distinguit in partes & dissecat, is humani corporis distributionem efficit: Diuisio ta­bulae alicujus in partes nihil aliud est quám distri­butio tabulae. Ita (que) rei cujuslibet in partes distinctio dicitur Distributio.

Totum est quod continet partes. Definitio istae conve­nit cuilibet rei partes aliquas comprehendenti, sive fictae, sive reipsa existenti, sive corporeae sive incor­poreae. Sic Solis regia, etsi quiddam sit commentitiū, [Page 52] tamen dicetur Totum, quia varias partes comple­ctitur. Fictum Totum distribuitur in fictas partes. Color, licet existat qualitas, habet tamen partes sub se comprehensas, nempe albedinem, nigredinem: & ideo erit Totum. Dialectica complectitur in sese partes, inventionem scilicet & judicium: erit igitur Dialectica quiddam Totum. Denique quicquid in sese partes continet, id appellabitur Totum,

Pars est quae continetur á toto. Vt Totum illud dici­tur, quod comprehendit aliquas partes: sic quod á Toto comprehenditur dicetur pars. Ista partis defi­nitio singularum rerum á Toto comprehensarum communis est.

Vt Totius in partes Distinctio appellatur Distributio: sic Collectio partium ad constituendum Totum dicitur In­ductio. Vides Inductionem esse Distributionem op­positam plané & contrariam. Distributio Totum in suas partes dividit: Inductio partes sic ex Toto di­stinctas & divisas quasi in unum colligit ad Totum denuo constituendum. Quod si igitur distinctio To­tius in partes sit argumentum: profectó harum par­tium sic distinctarum collectio ad Totum denuo re­parandum erit similiter argumentum.

Tantó accuratior Distributio erit, quantó major parti­um fuerit & consensio cum Toto, & Dissensio inter ip­sas.

Distribu­tionis praestan­tia est é duabus rebus ae­stimāda.
  • 1. E partium consensione cum toto.
  • 2. E partium dissensione inter ipsas.
Partes cō ­sentiunt cū toto vel
  • absoluté.
  • quodam modo.
Distributio illa cujus partes sunt absoluté cum toto consentiē ­tes, praestat distribu­tioni ex partiꝰ quo­dam modo cum To­to consentientibus.
Partium dissensio spectanda est ex argumentis dissenta­neis. Quod si partes aliae ab aliis dissentiant, dissentiunt sine dubio vel
  • 1. Sola ratione & le­viter: eruntque Diversa
  • 2. Ratione pariter & re: eruntque Opposita.
Si partes fuerint inter se op­posita argumenta, erunt vel
  • Disparata.
  • Contraria.

Major est dissensio inter contraria, quám inter Disparata. Ac proinde illa Distributio, cujus partes sunt argumenta contraria, antecellit distributioni, cujus partes sunt Disparata. Et quia unum duntaxat uni contrarium est, idcirco distributio constans é partibus contrariis semper existit bimembris.

Etsi partes distributionis inter se collatae sint ar­gumenta dissentanea: tamen distributio oriri dici­tur ex argumentis dūtaxat consentaneis. Nam cum Distributio nihil aliud sit quám distinctio totius in partes: Distributio spectanda est é partium relatio­ne ad Totum. Quod si partium affectio ad Totum sit semper consentiens: equidem distributio semper é consentaneis orietur. Partium inter se dissensio ip­sam distributionis naturam non attingit: nam distri­butionis natura non est posita in partibus separatim consideratis, sed in ipsa distinctione partium ex to­to. Distributio igitur totius in partes nunquam ori­tur [Page 54] é dissentaneis: sed dissensio in partes distributas non in distributionem cadit.

In distributione duo spectantur
  • Totum
  • Partes
Totum arguitur á par­tibus: & partes illustran­tur á Toto.

CAP. XXVI. De Distributione ex causis.

QVia omnis distributio oritur é cōsentaneis dū ­taxat argumentis, tot erunt genera distribu­tionis quot argumenta consentanea sunt.

Argumenta Consen­tanea sunt duplicia
  • 1. Consentanea absoluté.
  • 2. Cōsentanea quodam mo­do.
Distributio ita (que) duplex erit: alia
  • 1. Ex argumentis absoluté con­sentaneis.
  • 2. Ex argumētis quodam modo consentaneis.
Argumenta absoluté cō ­sentanea duo sunt
  • Causa.
  • Effe­ctum.
Distributio igitur ex argumētis ab­soluté cōsētaneis est bipartita, nēpe
  • Ex cau­sis.
  • Ex effe­ctis.

Distributio ex causis est, quando partes sunt causae totius. Potest institui Distributio ex omnibus causis.

Philosophia scri­pta est partim
  • A Platone.
  • Ab Aristotele.
Est Distributio Philosophiae in Causas efficiē ­tes. Nam Plato est efficiēs cau­sa Philosophiae: sic & Aristote­les.
Vasa alia sunt
  • Aurea.
  • Argentea.
    • Distribu­tio ex ma­teria.
In istis distribu­tionib. partes ex Toto distinctae, sunt causae quarū vi totū cōstitui­tur. Totū igitur hic est effectum suarū partium.
Vas allud
  • Sculptū.
  • Pictum.
    • Divisio va­sis é forma.
Ars in­vēta est alia
  • Ad loquēdū.
  • Ad differen­dum.
    • Divisio artis ex fine.

Sed inter oēs distributiones ex causis illa distribu­tio est praestātissim [...], cujus partes cōplectūtur mate­riā simul & formā Totius. Hujusmodi distributio pro­prio nomine appellatur distributio integri in mēbra

Integrum est totum cui partes sunt essentiales. Integrū dicitur totum quia continet partes. Sed integrum est ejusmodi totum, cujus essentiam cōstituunt par­tes. Partes igitur ex integro distinctae comprehen­dunt & materiam ex qua integrum constat, & formā etiam per quam integrum est id quod est. Dialecticae duae sunt partes, Inventio & judicium. distributio est integri in membra. Nam praecepta inventionis & ju­dicu sūt materia, ex qua Dialectica conflatur & me­thodica dialecticorū praeceptorum dispositio est for­ma artis Dialecticae. Vides essentiam integri dedu­ctam é partibus: adeo ut integrū sit effectum, partes vero causae illae, ex quib. integri essentia constituitur. probo igitur distributionem ex efficiente: nō repre­hēdo distributionē ex fine: laudo distributionē ex so­la materia: admitto distributionē ex sola forma: sed illam distributionē longissimé praeferendam esse cō ­tendo, in qua partes materiam pariter & formā to­tius complexi universā totius essentiā constituunt.

Membrum est pars integri. Sic inventio est pars es­sentiam Dialecticae constituens.

[Page 56]Integrum oritur ex effectis: membra é causis, ma­teria nempe & forma.

CAP. XXVII. De Distributione ex effectis, ubi de genere & specie.

DIstributio ex effectis est, quando partes sunt effecta. Ho­mo potest in sua effecta ita distribui.

Homo
  • Alius arat.
  • Alius bellū gerit
  • Alius mercatu­ram tractat.
  • Arare.
  • Bellū gerere.
  • Mercaturam facere.
Sunt ho­minis ef­fecta.

Potest distributio institui ex effectis efficiētis ut in illo exemplo, ex effectis materiae, ex effectis formae, & finis. At inter omnes distributiones ex effectis, illa est accuratissima cujus partes sunt huiusmodi effe­cta, quae essentiā suam nempe materiam & formā á toto acceperunt. At (que) haec distributio ex effectis ap­pellatur Distributio generis in species. Nā species essen­tiam suam á genere accipiūt. Genus siquidem com­plectitur & materiā & formā specierū. Species ita (que) sunt materia simul & formata effecta sui genetis.

Genus est totum partibus essentiale. Genus & integrū in hoc conveniunt, quód utrunque dicatur Totum. Sed integrum est Totum, quod essentiam sumit é membris: Genus vero est Totum, quod essentiā tri­buit suis partibus. Essentia Generis posita est in ma­teria & forma. Genus suam & materiam & formam subjectis sibi speciebus communicat. Animal est ge­nus hominis & belluae. videamus utrúm animal suā essentiam homini & belluae aequaliter communicet. Materia animalis est corporea quaedā substātia; for­ma animalis est facultas vitae & sensus. Illam corpo­reā substātiam, & facultatē vitae sensus (que) ab animali [Page 57] accipiūt homo & bellua. Nam cum homo habet cor­poream substantiā, quae est materia hominis & habet facultatem vivendi ac sentiendi, quae est pars formae humanae: tum etiam bellua sibi ab animali cōmuni­catā accepit corporeā essentiam & facultatem vitae sensus (que) Quare quicquid in sese materiā ac formam sic complectitur ut utran (que) partibus sibi subjectis ae­qualiter cōmunicet, id appellabitur nomine gene­ris. Sic materia & forma hominis aequaliter attinent ad Socratē, Platonē, & Ciceronē. Inest enim in So­crate, Platone, Cicerone substātia corporea, quae est materia hominis: inest etiā in Socrate, Platone, Ci­cerone facultas vitae, sensus & rationis quae est forma hominis. Quod si igitur homo cōmunicet suā & ma­teriam & formam Socrati, Ciceroni, Platoni: profe­ctó homo erit genus Socratis, Ciceronis, Platonis.

Species est pars generis. Quód si genus ideo dicatur Totum, quia partes sibi subjectas comprehēdit, quae nominantur Species: sine dubio quaelibet species erit pars illius generis á quo cōtinetur. sic homo est pars constituta ex illa essentia, quae inest in animali.

Videtis jam ex quibus primis oriantur Genus & Species. Genus oritur ex materia & forma inter se conjunctis: quia omne genus continet materiam & formā, quarum vi Species cōstituitur. Hinc est, quod genus dicatur praestabile & insigne, quia vim dua­rum causarū secum affert & declarat. Species oritur ex effectis: nam si Species sit ex illis constituta causis quae genere comprehendūtur: Species erit effectum Generis sui: id (que) materiatum ac formatū effectum.

Genus est generalissinium aut Subalternum. Generalissi­mū genus dicitur, cui nullum est Genus. ut, argumentū in logica inventione est genus generalissimum: nullum [Page 58] est enim genus superius sub quo argumentum com­prehendatur. Res igitur ea, supra quam nullum est genus, appellatur genus generalissimum.

Subalternum genus est, quod genus hujus, species illius est. ut homo est genus Socratis & Platonis, Species ve­ró animalis: est itaque in genere subalterno relatio duplex: relatio ad rem inferiorem, id est, speciem: & relatio ad rem superiorem, id est, genus.

Species est subalterna aut specialissima. Nullum om­nino discrimen est inter Speciem, & Subalternum genus: sed eadem est definitio & natura utrius­que.

Species specialissima dicitur, quae diuidi nequit in alias species. Species subalterna distribui potest in alias species sibi subjectas: ut, homo dividitur in Socra­tem, Platonem, &c. At Species specialissima est omnium specierum insima, ita ut res nullas sibi sub­jectas habeat, in quas dividatur. Sic Plato est Spe­cies specialissima, quia sub Platone nullae Species continentur, in quas distribuatur. Potest quis Pla­tonem in caput, brachia, & crura partiri: at caput, brachia & crura sunt membra Platonis, non autem Species.

Genus utrum dividatur in ipsas species, an in spe­cierum formas nihil interest.

Cap. XXVIII. De Distributionibus é subjectis.

ARgumenta quodammodo consentanea sunt duplicia, Subjectum & Adjunctum.

Ac proinde distributio ex ar­gumētis quodam modo con­sentaneis est dispartita, alia
  • E Subjectis.
  • Ex Adjunctis.

[Page 59] Distributio ex subjectis est quando partes sunt subjecta. Cum adjunctum aliquod distribuitur in sua subjecta, erit distributio é subjectis.

Bonum aliud inest
  • In animo.
  • In corpore.
Partes hujus di­stributionis, scili­cet Animus & cor­pus, subjecta sunt bonorum.
Homines ha­bitant vel in
  • Europa.
  • Asia.
  • Africa.
Homo est adjunctū ha­rum regionum: & di­viditur in has regiones tanquam in partes sub­jectas.

CAP. XXIX. De distributione ex adjunctis.

DIstributio ex adjunctis est, quando partes sunt adjun­cta. In superiore proxima distributione partes erant, subjecta, & Totum ipsum erat adjunctum sua­rum partium. In hac vero distributione ex adjunctis Totum quod dividitur est subjectum, partes ex toto divisae sunt adjuncta. ut,

Homo est aut
  • Pulcher.
  • Deformis.
Pulchritudo & de­formitas sunt adjun­cta hominis. Est igi­tur distributio ex ad­junctis.

CAP. XXX. De definitione.

DEfinitio est, qua explicatur quid res sit. Definitio quae sit rei cujus (que) natura ex quibusdam argumentis declarat. Sic illud, quo natura arboris declaratur & [Page 60] illustratur, est arboris definitio. Nam definire ni­hil aliud est quám rei naturam illustrare & expli­care.

Definitio est perfecta vel imperfecta. Perfecta Definitio est quae constat ex solis causis essentiam constituentibus: quales causae genere & forma comprehenduntur. Vnaquae­que definitio (ut vides) rei naturam explicat per argumenta. At perfecta definitio non ex quibus­libet argumentis rem definit & illustrat, sed ex illis duntaxat causis, quae essentiam rei constituunt: es­sentia cujusliber rei ex materia & forma constitui­tur. Perfecta igitur definitio comprehendit materi­am & formam rei definitae. Forma est partim pro­pria rei definitae, partim communis. forma com­munis & materia rei definitae semper genere com­prehenduntur. Genus enim complectitur in sese materiam & formam, quae ad duas vel plures spe­cies communiter attinent. Ac proinde quaelibet perfecta definitio constat ex genere & propria rei definitae forma.

CAP. XXXI. De descriptione.

IMperfecta definitio sive Descriptio est, quae rem ex a­liis etiam argumentis definit. Definitio perfecta rei naturam duntaxat ex genere & propria forma il­lustrat: at descriptio declarat rei naturam ex aliis quibuscunque argumentis, nempe ex effectis aut subjectis, aut adjunctis, aut dissentaneis & compa­ratis. Ac proinde quando rei naturam ex genere duntaxat & forma interpretamur, perfectam defi­nitionem instituimus: quando autem eandem ex [Page 61] aliis praeterea argumentis explicamus descriptione utimur.

CAP. XXXII. De testimonio divino.

ARgumentum inartificiale est quod non sua natura, sed assumpta vi alicujus argumenti artificialis arguit. Habent artificialia argumenta facultatem arguen­di in seipsis sitam: at argumentum inartificiale non habet innatam rei arguendae vim, sed eandem á causis, ab effectis, ab adjunctis, & caeteris artificiali­bus mutuatur & assumit. Nullam igitur fidem ha­bemus inartificiali argumento, nisi secum vim affe­rat artificialium.

Vnicum est argumentum inartificiale, & dicitur Testimonium.

Testimonium est Divinum vel humanum. Omne te­stimonium proficiseitur á Deo, vel ab homine.

Divina, Testimonia sunt oracula, auguria, coele­stes observationes, sacrae Scripturae.

CAP. XXXIII. De Testimonio humano legis & sententiae.

Humanum testimonium est.
  • Commune pluribus re­bus.
  • Proprium aliquibus.
Commune testimonium est
  • Lex
    • Scripta.
    • Non scripta.
  • Illustris sententia.
Illustris sententia est
  • Proverbium.
  • Dictum sapientis.

Propria testimonia sunt, obligationes & pignora, confessio voluntaria & expressa tormentis. Experi­entia, jusjurandum, sententia rei certae propria.

P. RAMI DIALECTI­CAE LIBER SECVNDVS DE IUDICIO, G. TEMPELLI SCHO­liis illustratus.

CAP. I. Quid judicium.

IUDICIUM est secunda pars Logicae de disponendis argumentis ad bene ju­dicandum. Vt inventio tradit de in­veniendis argumentis praecepta, sic judicium praecepta complecti­tur de illis argumentis inter se conjungendis & disponendis quae inventa sunt. Inventio invenit causas, effecta, subje­cta, Adjuncta, dissentanea, comparata, distributio­nem, genus, speciem, definitionem &c. Iudicium di­sponit & conjungit causam cum effecto, subjectum cum adjuncto, dissentaneum cum dissentaneo, com­paratum cum comparato, integrum cum membris, genus cum specie, definitionem cum definito: &c. Atque haec omnia argumenta inter se disponun­tur praeceptis vel enuntiati, vel syllogismi, vel me­thodi: & ad hunc finem conjunguntur, ut bene ju­dicetur.

Eprae­ceptis
  • Enuntiati.
  • Syllogismi.
  • Methodi.
existit ju­dicium
  • Veritatis & fal­sitatis.
  • Consequētiae & incōsequētiae.
  • Ordinis & con­fusionis.

Iudicium & Dispositio habent eandem vim & signifi­cationem. Nam utraque vox sumitur pro arte & prae­ceptis judicandi. Aliquando judicium significat fi­nem illum quem assequimur per praecepta & artem judicandi.

CAP. II. De axiomatis affirmatione ac negatione.

IVdicium est axiomaticum vel Dianoeticum. Vniversa judicii ratio comprehenditur praeceptis vel axio­matis vel dianoiae. Multa praecepta traduntur de axiomate: quae singula ideo descripta sunt, ut rerum veritas judicetur & falsitas. Atque hinc est quod ea pars judicii, quae complectitur praecepta de axio­mate ad judicandam veritatem, dicatur judicium ax­iomaticum. Dianoiae natura syllogysmo & Methodo tota vertitur. Ac proinde pars illa judicii, quae prae­cepta tradit vel syllogismi ad judicium consequen­tiae, vel Methodi ad judicium ordinis, dicitur judici­um Dianoeticum.

Iudiciū axiomaticū & dianoeticū ut praeceptis, sic subjectis rebus differūt. Res ipsae aliae sunt manifestae per se & illustres, adeo ut earum claritas & notitia non sit aliunde deducenda: aliae incertae, obscurae, & confusae, adeo ut sint per aliud quiddam illustrandae, & clariores reddendae. Praecepta axiomatis exercē ­tur in rebus illis judicandis, quae sunt ita illustres [Page 65] per se & perspicuae, ut illustratione per aliud facta minimé indigeant. Sic illud axioma, Homo est ani­mal rationale, ita est clarum per se & manifestum ut necesse non habeamus illius veritatem per aliud quippiam illustrare. Homo est arbor: istud enuntia­tum est ita manifestae falsitatis, ut opus non sit illam per res alias reddere clariorem. At Dianoiae praecep­ta exercentur illis in rebus judicandis, quae sunt du­biae, quae obscuriores & confusae. Caesar erat miseri­cors: istud axioma est dubiae veritatis: incertum e­nim & obscurum est fuerit Caesar misericors nec­ne. Ac proinde illustratio hujus axiomatis est aliis é rebus deducenda. Potest argumentum sumi ex effe­ctis Caesaris, ad illustrandum hujus axiomatis na­turam. Caesar tuebatur salutem Marcelli, Ligarij, multorumque civium: ac proinde Caesar fuit mise­ricors. Videmus axioma istud, quod antea dubium extitit & obscurum, factum esse clarum satis & illu­stre.

Quocirca propter disparem in rebus naturae rati­onem, in aliis clarā adeo & illustrem, in aliis obscu­ram & confusā, facultas animae ratiocinātis duplici munere in judicando fungitur. Nam vel rem illico intelligit, cognoscit, eidem assentitur, quia per se manifesta est & perspicua: vel eandem discursu ra­tionis versat & disceptat, cognitionem & illustrati­onem illius ab aliis deducendo. ut luna per natu­ram obscura & tenebricosa est, nec videretur, nisi esset solis lumine illustrata, Sic herclé res complu­rimae intelligentiam nostram laterent, nisi lumen aliquod ab aliis acciperent, quo possint illustrari. In syllogismo dubia & obscura quaestio per tertii argu­menti lumen illustris efficitur. In methodo varia [Page 66] axiomata in unum confusa, á dispositione rerum pro illa naturae in singulis claritate lucem elegantissimi ordinis accipiunt.

Axioma est dispositio argumenti cum argumento, qua esse aliquid aut non esse judicatur. Axiomatica dipositio est omnium dispositionum prima. Non potest ali­quid syllogismo vel methodo disponi, nisi priús in axiomate fuerit dispositum. Quod attinet ad vocem hanc (Axioma) notat illa quidē hujusmodi disposi­tionem quae animo & mente interiús efficitur. Pos­sumus sine dubio ut argumenta invenire ac cogitare tametsi ea nunquam sermone & lingua interprete­mur, sic etiam argumentum cum argumento dispo­nere cogitatione & mente, tametsi nunquam orati­onis & linguae beneficio ad istam dispositionem ver­bis exprimendam utamur. Sic sola mente licet syl­logismum texere, & methodo disponere. Nam dia­lectica est ars rationis & intelligentiae non linguae & externi sermonis: adeo ut qui solus secum com­mentatur & nunquam eloquitur, is possit ratione uti & artem dialecticam exercere. Ac proinde cum illa vox (Axioma) dispositionem argumenti cum argu­mento ab animo interiús factam designet: caeterae autem voces (nempe enuntiatum, pronuntiatio, ef­fatum) potiús exteriorem illam dispositionem, quae lingua & caeteris in ore instrumentis efficitur, signi­ficatione attingant: vocabulum Axiomatis est cae­teris praeferēdū. Nam de nomine Propositionis quid dicam? Prima pars plenae comparationis appellatur propositio: prima pars syllogismi nominatur propo­sitio: quod si etiam dispositio illa, qua unum argumē ­tum enuntiatur de altero, diceretur propositio, quā ­ta esset hujus vocis ambiguitas & confusio? Reti­neatur [Page 67] ergo nomen Axiomatis.

Axioma est dispositio. Dispositio alia est simplex, cū partes axiomatis verbi vinculo continentur: alia composita cúm axiomatis partes coujunctionis vin­culo connectuntur. Quaelibet dispositio in hac axio­matis definitione generatim comprehēditur. Axio­ma, cujus tandem rei dispositio est? profectó axioma argumentum cum argumento disponit: causam cum effecto, subjectum cū adjuncto, comparatū cum cō ­parato &c. Axioma igitur semper constat ex argu­mentis inter se dispositis: quorū alterū antecedit, al­terum consequitur. unde existit axiomatum partitio in antecedentē partē, & consequentē. ut, Cicero est prudens: Cicero est pars antecedens, prudens pars consequens. Alii appellant, subjectum & praedicatū. Subjectum, est nomen unius in inventione argumēti: & inepté trahitur ad designandā antecedentē axio­matis partem. Praedicatum caeteris dialecticis signi­ficat notatque unum aliquod é quinque Praedicabi­libus: praeterea quandam prae se fert vocis inelegan­tiam & pené barbariem, cúm á germana significati­one ad hunc usum detorquetur. Quare cúm ejusmo­di vocem requiramus, quae & minus barbara sit, & vi sua latiús pateat quám ferunt Praedicabilia: vo­cem praedicati non admittimus.

Cúm unumquodque axioma é dipositis inter se argumentis confletur: intelligendum est argumen­tum interdum unica duntaxat voce exprimi, saepe veró plurimarū vocum ambitu comprehendi. Homo est animal: vides utrun (que) argumētū una solúm voce expressū: Plato est singulari quadā virtute praeditus: Antecedēs argumentū hujus enuntiati (nēpe Plato) per unicā vocē, effertur. At consequens argumētum [Page 68] é quatuor constat vocibus, nimirum singulari, qua­dam, virtute, praeditus. Et tamen hae quatuor vo­ces ad notandam unius simplicis argumenti vim ad­hibentur. Forma murorum Gallicorum á Caesare descripta multis ac variis vocabulis exprimitur.

Propositio & redditio plenae comparationis, etsi & haec & illa vim unici tantūmodo obtineat argumēti, tamen utraque est separatim integrum axioma. Ac proinde unius argumenti intelligentia saepe uno vocabulo, interdum multarum vocum comprehensi­one, aliquando etiam integro axiomate exprimitur.

Finis ille, ad quem axiomatica dispositio refertur, est judicium veritatis & falsitatis.

Axioma est affirmatum vel negatum. Affirmatio oritur é comparatione partium in axiomate. Cúm enim consequens cum antecedente quasi amicé compo­nitur, tum existit affirmatio: ut Homo est animal. Consequens (animal) quasi componitur cum ante­cedente. Negatio oritur é divisione partium in axio­mate. Nam cúm ab antecedente consequens dividi­tur per negandi particulam ac divellitur, fit nega­tio: ut Homo non est arbor: hîc consequens pars (nempe arbor) sejungitur ac separatur ab antecedē ­te per vocem illam Nō. Ergo é compositione & divi­sione partium in axiomate oriuntur affirmatio & negatio.

Affirmatum axioma est, quando vinculum affirmatur. Quodlibet axioma (ut dixi) é dispositis constat ar­gumentis: haec argumenta inter se per aliquod vin­culum connectuntur: adeo ut vinculū sit id, per quod argumentum consequens cum antecedente conjū ­gitur. ut Socrates est doctus: in hoc axiomate verbū (est) vinculū illud existit per quod adjūctū cōjūgitur [Page 69] cum subjecto. Cúm veró sint duo genera axioma­tum, duo etiam erunt genera vinculorum. Vinculum quo argumenta simplicis enuntiati continentur, semper est verbum: & verbum vel inter duo argu­menta interjicitur, vel locum obtinet ac vim argu­menti alterius. Cicero est eloquens: híc vinculum verbi est inter duo argumenta interjectum. Vlysses pugnat: hîc vox illa Pugnat locum obtinet & vincu­li, & consequentis argumenti, vinculum veró quo argumenta compositi axiomatis in unum alligan­tur, est aliqua conjunctio, vel copulativa, vel con­nexiva, vel discretiva, vel disjunctiva.

Affirmatio axiomatis dependet ex affirmatione vinculi. Nam cúm vinculum affirmatur, axioma dicitur affirmatum. Catilina est improbus: Ther­sites est pulcher vel deformis. In priore axiomate verbū (est) affirmatur: in posteriore conjunctio (vel.)

Negatum, quando vinculum negatur. Vt Catilina non est improbus: Thersites nō est pulcher vel deformis, & verbū & conjunctio negatur per illam particulam, Non, utrique praepositam.

Ex affirmatione & negatione oritur cōtradictio axioma­tum. Contradictio est, quando idem axiomá affirmatur & negatur. Vt, Caesar est clemens, Caesar non est cle­mens. Vides hîc unum & idem axioma cúm affirma­ri tum negari. Nam idem consequens, nempe cle­mens, & affirmatur & negatur de codem Caesare. Differunt inter se contradictio inventionis, & con­tradictio axiomatis. Contradictio inventionis, ca­dit in nuda & separata argumenta, tradit (que) praecep­tum inveniendi. Contradictio Axiomatis cadit so­lummodó in integra axiomata, & adhibetur ad ju­dicandam veritatem & falsitatem.

CAP. III. De Vero & Falso.

AXioma est verum aut falsum. Affectio veritatis & falsitatis est propria axiomatis. Nam utraque o­ritur ex certa quadam argumenti cum argumento dispositione. ut in simplici axiomate si consentane­um cum consentaneo disponatur affirmaté, & dis­sentaneum cum dissentaneo negaté, ex ista inquam, argumentorū dispositione existit veritas. ut in istis exemplis: Homo constat ex terra. Homo habet ani­mam rationalem. Homo est risibilis. Ignis non est a­qua. Arbor non est lapis. Visus non est caecitas. Con­trá si consentanea negando, dissentanea affirmando conjungantur, é dispositione tali oritur falsitas. ut haec sunt fa [...]sa axiomata, Homo non habet animam rationalem. Homo non est risibilis. Arbor est lapis. Bellum est pax. Albedo est nigredo. Itaque é certa quadam argumentorum dispositione noscitur affe­ctio veritatis & falsitatis. Quod si id ita sit, argumen­ta profectó nuda ac separata, & in axiomate mini­mé adhuc disposita, non possunt appellari vera aut falsa. Nam veritas & falsitas (ut diximus) duntaxat in axioma cadunt, nulli (que) praetereá rei conveniunt: quia dispositio illa argumenti cum argumento, ex qua oriuntur, est prorsus axiomatica.

Vt veritaris & falsitatis affectio est propria axio­matis, sic est omnium axiomatum communis: adeó ut quodlibet axioma sive simplex sive compositum, sit verum vel falsum.

Verum axioma est, quando pronuntiat utî res est. Cúm argumentū de argumento ita enuntiatur quemad­modū utrius (que) natura fert, efficitur verum axioma: ut, Ignis est calidus: Terra non est aqua. In hoc u­troque [Page 71] axiomate talis est argumentorum dispositio, qualem corum natura requirit.

Falsum axioma est, quando non pronuntiat utî res est. Cúm ea sit dispositio argumenti cum argumento, quam ferre nequit argumentorum natura, falsum illicó existit axioma. ut, aurum est argentum. Homo est bellua. dispositio in utroque axiomate est repug­nans argumentorum naturae: unde sit ut neutrum axioma ita pronuntiet quemadmodum res illa exi­stit quae in axiomate disponitur.

Verum axioma est contingens vel necessarium. Quód si argumenta illa, quae separata alia ab aliis sunt, nec adhuc ullam dispositionem subierunt, dici non pos­sunt vera aut falsa: profectó nulla argumenta, quae nudé & separatim abs (que) dispositione considerantur, dici poterunt probabilia vel necessaria. Istud itaque teneatur, nihil appellari posse contingens sive pro­babile praeter axioma: & solum axioma esse neces­sarium: quia solum axioma est verum vel falsum. At omnis veritas est contingens vel necessaria: & om­nis falsitas est similiter probabilis aut necessaria.

Ista axiomatis distributio é varia unius argumen­ti ad alterum affectione oritur. Nam argumentorū alia ita sunt inter se affecta, ut fortuitó inter se co­haereant & conjungantur: é quorum dispositione o­ritur axioma cōtingens & probabile. Alia veró eam inter se affectionem naturae habent, ut vel necessa­ria & perpetua consensione inter se copulentur, é quorum conjunctione veritas necessaria enascitur: vel acri & perpetua naturae dissensione separentur, é quibus certo quodam modo dispositis necessaria falsitas oritur.

Contingens verum axioma est, quando sic verum est ut [Page 72] aliquando possit esse falsum. ut Cicero est Consul: etsi istud axioma sit jam verum, potest tamen aliquando falsum esse.

Contingens falsum axioma est, quando sic falsum est, ut possit aliquando verum esse. Catilina est bonus: falsum axioma est, sed tamen ita falsum, ut deinceps verum existat. Videtis ergo cōtingentē & veritatem & falsi­tatem é dspositione eorū argumentorum oriri quae sunt inter se fortuita & in utranque partem affecta.

Cum veritatem aut falsitatem contingentis enuntiati ju­dicamus, judicium nostrum appellatur opinio [...] quae de rebus praeteritis & praesentibus potest esse certa, & explorata. Vt, Cicero oravit causam Milonis: est axioma contin­gens de re praeterita: & illius judicium est nobis cer­tum, & comperta veritas, non ignota. Sic & axioma de praesentire habere potest certum judicium, id est, veritatem aut falsitatem omnino exploratam & mi­nimé fluctuantem.

At opinio quae habetur de rebus futuris admodum incer­est & vacillans. Nam etsi axioma rem futuram com­plectens sit reipsa & sua natura verum aut falsum: tamen illius veritas sicut & falsitas, est hominibus prorsus ignota: ut, Turcarū regio igne conflagrabit. Istud axioma est reipsa verū vel falsū. Sed quia est de re futura, ideo utram in partem cadet hominibus ig­notum est. Deus, cui omnia tempora praesentia sunt, vtrum illud axioma sit verum an falsum, intelligit.

Necessarium axioma est, quod semper verum est, nee potest esse falsum. Vt, Socrates est homo: semper verum est Socratem esse hominem, nec potest fieri ut sit falsum. Homo non est lapis: semper verum est. Quā ­do itaque ea argumenta conjunguntur, quae habent vel petpetuam & necessariam naturae cōsensionem, [Page 73] vel perpetuam & acrem naturae oppositionem: effi­citur axioma necessariae veritatis.

Axioma necessariae falsitatis est, quod semper falsum est, nec potest esse verum: ut, Homo est lapis: impossibile est ut istud axioma aliquando verum existat: unde axioma necessariae falsitatis appellatur axioma im­possibile.

Axioma necessariae veritatis est
  • Affirmatum.
  • Negatum.
ut homo est ani­mal.
ut homo non est lapis.

Illud axioma necessariae veritatis quod affirmatur, dici­tur axioma [...], sive de omni.

Axioma De omni, duo in se complectitur.
  • 1. Necessariam veritatem, non autem contingen­tem.
  • 2. Affirmationem, non ne­gationem.

Ac proinde cúm natura axiomatis De omni, illis duobus vertatur, hujusmodi erit illius definitio.

Axioma De omni, est axioma necessariae veritatis & affirmatum. Nihil interest utrum simplex fuerit an compositum, generale an speciale, dummodo sit veritatis necessariae & affirmatae.

Accidit axiomati De omni, ut interdum sit sim­plex, saepe veró compositum: frequenter gene­rale, aliquando etiam speciale. Nam integra axio­matis, De omni, natura comprehenditur affirmatio­ne necessariae veritatis.

Axioma igi­tur necessa­riae veritatis habet tres si­bi adjunctas affectiones & circūstan­tias, quibus distinguitur.
  • 1. Prima, est partium in axiomate ne­cessarió dispositarum affirmatio, ex qua oritur axioma [...], sive de omni.
  • 2. Secunda, est partium in axiomate necessarió devinctarum essentialis consensio, vnde nascitur axioma [...], sive Homogeneum.
  • 3. Tertium, est partium in axiomate necessarió conjunctarum reciproca­tio, ex qua existit axioma [...] sive Catholicum.

Quid sit axioma De omni, exposuimus: sequuntur axiomata Homogenea & Catholica.

Axioma Homogeneum est, quando partes sunt inter se es­sentiales. Argumenta sunt inter se essentialia, vel ab­soluté, vel quodam modo. Absoluté essentialia sunt Causa & effectum, & illa quae de causis & effectis o­riūtur; ut integrum & membra, genus & species, de­finitio & definitū, &c. Quodā modo essentiala sunt subjectū, & propriū adjunctum, non commune: quia propriū adjunctū quodā modo ad essentiam subjecti attinet. Illud igitur axioma, quod ex argumentis ab­soluté, aut quodā modo inter se essentialibus cōstat, erit axioma homogeneū. ut homo est praeditus ani­ma rationali: homo constat é corporea essentia. Ho­mo est animal: homo est risibilis. Hic disponitur for­ma cum formato, ut in primo exemplo: materia cū materiato, ut in secundo: genus cum specie, ut in terrio: subjectū [...]um proprio adjuncto, ut in quarto. Huic axiomati opponitur illud axioma quod cōstat ex argumentis heterogeneis, discrepantibus, diversi [Page 75] generis: ut si ita dicam: Dialectica est ars bené me­tiendi. Ista argumenta non sunt inter se essentialia & homogenea, sed heterogenea & diversi generis. Homo non est bellua: Axioma hoc constat ex argu­mentis dissentaneis, non essentialibus.

Axioma Catholicum est, quando consequens semper verum est de antecedēte, non solúm omni & per se, sed etiam reciprocé. Istud axioma complectitur in se illa duo su­periora, sed ita ut argumenta in axiomate Catholico disposita existāt reciproca. Reciprocatio axiomatis oritur é conjunctione argumētorum inter se aequa­liū. Argumenta sunt inter se aequalia, si sint vel aequé inter se generalia, vel aequé specialia, adeo ut alterū, altero non pateat latiús, alterum altero ne (que) supe­rius sit neque inferius. Atque haec est significatio il­larum vocum Catholicum sive universaliter primum: id est, cū de toto antecedente consequens primó re­ciproce (que) enuntiatur. Homo est risibilis: consequens hujus axiomatis nō anté de re ulla dicitur, quám de homine: enuntiatur ita (que) primó de homine: deinde veró de Socrate & Platone. quod autem de toto an­tecedente primó enuntiatur, id semper cum antece­dente reciprocum est.

At (que) hae tres illae leg [...]s sunt, ad quas praecepta cujuslibet artis conformanda sunt. Adeo ut si quid in arte tradatur ab harum legum mente aversum & alienū, id vel ac­curaté corrigendum sit, vel rejiciendum omnino & dissipandū. Videamus si placet quid eorum unaquae­que imperet, & in arte exornandum, & ab eadem amandandum.

Lex De omni.

Lex De omni imperat ut omne artis praeceptum sit neces­sariae veritatis. Nam si documentum aliquod sit con­tingentis [Page 76] & fortuitae veritatis, potest esse hodie ve­rum, cras falsum: & sic falsitas in artem admittetur. At quid tandem arti cum falsis & commētitiis theo­rematis? Quid fabro proderit hujusmodi praeceptū, cujus ductu in fabricando vehementer aberrabit? Quomodo grammaticus ex iis regulis rationem re­cté loquendi cōsequetur, quibus ratio perperam lo­quendi comprehenditur? Quód si per falsa & com­mentitia praecepta id duntaxat efficitur, quod ab omni arte dissidet valdeque abhorret, si per ea nun­quam ad finem artis pervenitur: profectó quodlibet artis praecéptum esto necessariae veritatis & perpe­tuae: omnia contingentia & probabilia, omnia scho­lastici ingenii commenta ab arte repellantur.

Quinetiam jubet illa prima lex De omni, ut omnia artium documenta sint affirmata, non autem nega­ta. Nam affirmatione explicatur quid res sit: nega­tione docetur quid res non sit. ut si ita dicam, Ho­mo non est lapis, Homo non est arbor, Homo nō est bellua: doceo ex ista negatione quid homo non sit: quid autem homo sit, & quae illius natura haudqua­quam demonstro. At artium praecepta naturam vel interpretari debent, & rectam expeditamque viam ostendere rerum agendarum. Praeterea affirmatio est & prior negatione, & brevior. Quare quodlibet artis theorema affirmatum esto.

Sed praecipitne lex De omni, ut omnia artis prae­cepta sint generalia? Minimé hercle. Nihil enim in­terest dummodo affirmatae & necessariae veritatis existant. Hîc mihi fortasse quispiam crimen inten­det inductae falsitatis, quód putem aliqua posse in artibus explicari praecepta, quae non sunt genera­lia: á quo libenter quaesierim, sintne ulla artium prae­cepta [Page 77] compositis axiomatis comprehensa. Si neget, proponam illi ob oculos & multas definitiones & di­stributiones ubique omnes vinculo compositi enun­tiati colligatas: immo ad Mathematicos dimittam, quorum plaeraque decreta composito axiomate dis­ponuntur. Sin affirmet varia artium instituta axio­matis compositis contineri, iterum quaero, utrum a­xioma compositum dici debeat generale. Quód si in axioma compositum cadat, ut veré possit dici gene­rale & speciale, Ramus in crimen violatae legis Ca­tholici incurrit, qui docuerit illam generalis & spe­cialis affectionem axiomati duntaxat simplici con­venire. Distribuitur enim ab illo Axioma simplex in generale & speciale. Sed non est hercle á legis men­te aberratum, non legis imminuta majestas. Nam in composito axiomate nulla ratio habetur senten­tiae generaliter vel specialiter conceptae, sed con­junctio duntaxat respicitur. In composito, inquam, non quaeritur quám laté pateat, unine an pluribus conveniat, sed illud attenditur, quomodo conjun­ctio argumēta inter se copulet, quomodo consequē ­tem partem ex conditione antecedentis connectat, quomodo res alias ab aliis secernat, quomodo eas­dem disjungat. Nam pro varia coniunctionis vi & facultatein componendisargumentis varia ratio ju­dicii oritur. Quód si compositum axioma habeat si­bi adjunctam aliquando sententiam generalem aut specialem, id hercle ex eo fit, quia in omni compo­sito simplicia axiomata semper comprehenduntur. At simplex axioma sive separatim & per se conside­retur, sive in composito vi conjunctionis disponatur, generalem aut specialem sententiam complectitur: non ideo tamen compositum dicetur generale aut [Page 78] speciale: non magis profectó, quám domus illa dici­tur acidi saporis, cujus pars aliqua acido sapore im­buta est: immo compositum axioma non magis dice­tur generale, quám dicetur aut integra oratio esse pluralis numeri, cujus pars aliqua numerū pluralem adsignificat: aut syllogismo veritas & falsitas conve­nire, quia axiomata, ex quibus cōficitur syllogismus, sunt vera aut falsa. Ac proinde utrum sentētia gene­raliter an specialiter cōcipiatur, id minimé in axio­mate composito spectatur. Si hoc modo enuntietur, Homo est rationalis, quia simplex axioma est, illico cōsideratur, sitne hujus enūtiati sentētia generatim de omni, an speciatim de parte intelligenda. At si ita argumētorū dispositio informetur, Omnis homo est rationalis aut irrationalis, non attenditur utrū affe­ctiones istae omni homini sint attribuēdae generatim, sed quasi cōcessum sit & positū, earū unā in omnē ho­minē cadere, in hoc disjūcto axiomate dūtaxat con­sideratur utra illarū homini cōveniat. Sic in cōnexo isto, Si omnis arbor est leo, omnis arbor est quadru­pes, id solūmodo cogitatur, utrū consequēs necessa­rió, an contingēter ex antecedentis conditione de­pēdet, utrū nempesi conditio ista admittatur, arborē esse leonē, ideo sequatur arborē esse quadrupedem: non autē an omni arbori conveniat esse leonem aut quadrupedem. Aliquis homo est doctus & bonus. In copulato hoc, tāquam in confesso sit doctrinā & bo­nitatē quibusdā tantumodo hominibus competere, judicatur utrū doctrina & bonitas in aliquos possint conjunctim cadere. Quanquam formosus est tamen improbus est: hîc consideratio adhibetur, non quot homines formosi sint & tamen improbi, unusne an plures, an omnes, sed utrū sit legitima partiū in dis­creto [Page 79] compositarū distinctio. Quocirca etsi affectio illa sententiae generaliter & specialiter animo con­ceptae quodammodo adjuncta axiomati composito videatur, quia vinculo conjunctionis simplicia axio­mata in composito devinciuntur, tamen illius consi­deratio est propria simplici enuntiato & germana, nec fieri potest ad compositum ut aliquando trans­fundatur. Agé igitur, ut instituta nobis quaestio dis­ceptetur, si composito axiomati haudquaquam con­venire possit, ut generale vel speciale dicatur, & ta­men plurima in artibus praecepta sint ad composi­tam dispositionem conjunctionis vinculo revocata: profectó artium documenta, quae minimé genera­lia sint, esse plurima consequetur. Sed ecce non mo­dó composita argumentorum dispositio generalem praeceptorum vim videtur impedisse, sed rerum qua­rundam in arte descriptarum ratio eandem omni­no peremisse. Quid in Astronomiae descriptione res illae singulares & species equidem specialissi­mae? Saturnus, Jupiter, Mars, Sol, &c. utrum si ho­rum syderum natura axiomate simplici comprehen­datur, existet axioma generale? Opinor refragabe­re. Nam antecedentem generalis enuntiati partem oportet esse ad res multas communiter attinen­tem. At si earum stellarum ulla definiatur, fieri non potest quin tale axioma efficiatur cujus pars ante­cedens sit quiddam singulare & proprium. Itaque pro rerum earum ratione, quae sunt artium praecep­tis devinciendae, theoremata generalem senten­tiam vel uni propriam ferre possunt. Praeterea, ut concedatur praecepta axiomate proprio compre­hensa esse é finibus artium repellenda, tamen ar­tium documenta esse idcirco generali enuntiato [Page 80] disponenda, minime é Rami disciplina sequeretur. Quis enim non videt naturam axiomatis De omni anté explicari generatim; quám illa simplicis & cō ­positi axiomatis tractatio sit specialiter instituta. In quo legem Catholici turpiter violasset, si omnia De omni axiomata generalem simplicis enuntiati sen­tentiam pronuntiarent. Verumenimvero non modó in simplicia, sed etiam in composita axiomata cadit, ut De omni sint & appellentur. Nam si Ramo credi­mus, De omni est axioma veritatis necessariae & af­firmatae. At multa composita affirmationem neces­sariae veritatis complectuntur. Multa igitur compo­sita axiomata erunt De omni. Atque hinc est quod tres illae leges De omni, De Homogeneis, De Catholicis sint ante simplicis & compositi axiomatis tractatio­nem generaliter explicatae: quia nempe ut doctrina axiomatis necessarii, sic hercle adjunctae necessarii enuntiati circumstantiae ad simplicia & composita sunt diffusae communiter. Quamobrem ut proposi­ta controversia terminetur, hisce adductus rationi­bus illud lege De omni neutiquam praecipi conten­do, ut omnia artium praecepta generali axiomate comprehendantur.

De lege Homogenii.

Lex Homogenii est lex justitiae, & imperat ut quod­libet praeceptum sit quasi essentiale membrum il­lius artis, in qua traditur. Erit veró germanum ar­tis membrum, si vim & naturam materiae in arte comprehensae interpretetur. ut materia artis Geo­metricae est magnitudo: materia Arithmeticae, nu­merus: materia Dialecticae ratio naturalis. Quae ita­que praecepta naturam magnitudinis accuraté cō ­plectuntur, [Page 81] ea erunt homogenea artis Geometricae membra: quae numeri affectiones exponūt enuclea­té, ea sunt membra corporis Arithmetici: quae ratio­nis vim & multiplicem facultatem vel definitione comprehēdunt vel partitione distinguunt, ea erunt propria membra artis Dialecticae. Contrá veró, quae praecepta ita informata sunt, ut materiam arti subje­ctam minimé interpretentur, & explicent, ea sunt heterogenea & aliena membra. Ita (que) categoria sub­stantiae, categoria quantitatis & qualitatis non sunt germana artis Logicae membra, quia nullam vim, nullam partem humanae rationis aliquo praecepto complectuntur. Videtis ut ista lex unicuique arti id solummodo tribuat quod suum est. Res grammati­cas dimittit ad grammaticam, Logicas ad Logicam, Arithmeticas ad Arithmeticam, Geometricas ad Geometriam, Physicas ad Physiologiam, Ethicas ad Ethicam disciplinam: ut nempe unumquod (que) in sua & propria arte explicetur & describatur. Perinde fa­cit lex Homogenii, ac prudens pictor. ut enim hic in conformandis picturis unicuique eam formam & membra attribuit, quae in exemplari deprehendun­tur, nimirum homini humanam formam & membra, belluae belluinā effigiem & partes, arbori arboream speciem & distinctam ramis: sic illa lex artem ab ar­te distinguit, unicuique arti suam quandam & pro­priam effigiem, sua & germana membra tribuendo. Sed enim permisce, fi placet, Geometrica praecepta Arithmeticis; Geometricis Physica & Ethica, & haec omnia conjunctim in Logicis explicentur: vide quanta sit futura cónfusio artis & perturbatio: in­tuere ortam é confusione ista obscuritatem: ecce magnitudinem artis plus aequo excedentem: at re­mittatur [Page 82] suam ad artem unaquaeque res, Geometri­ca ad Geometriam, Physica ad Physicam, Ethica ad Ethicam, & Logica ad Logicam: profectò sub­lata ista praeceptorum confusione, artem duplici utilitate ornabis; una perspicuitatis, altera brevita­tis. Perspicuitas & facilis rerum in arte comprehen­sarum intelligentia efflorescit, cúm perturbata re­rum discrepantium coacervatio tollitur. Brevitas e­tiam in artem inducetur, si id solummodo in arte describatur quod arti cognatum est & essentiale.

De lege Catholici.

Lex Catholici est lex sapientiae, & praecipit ut quod­libet artis documentum sit reciprocum. Quod her­cle fiet, si ea argumenta conjunguntur, quae sunt in­ter se aequalia & paria: jubet itaque ut generalia cum generalibus, specialia cum specialibus conjun­gantur. Quód si generalia cum specialibus conjun­cta aliquando fuerint, & sic res inaequalitate qua­dam dispares copulentur, duo gravia sophismata ad­mittentur; unum, inanissimae tautologiae: alterum, egregiae falsitatis. Sophistica tautologia admittitur, cúm generalia á generalibus sejuncta detruduntur ad specialia, & cum iis simul explicantur identidem repetita. Falsitas autem contrahitur, cúm specia­lia á specialibus abrepta transmittuntur ad gene­ralia & cum illis conjuncta describuntur. Esse si­mul natura convenit specialiter relatis: ac proin­de si ita enuntiem, omnia dissentanea sunt simul natura, efficitur falsum praeceptum.

CAP. IIII. De Axiomate simplici.

AXioma est simplex vel compositum. Quaelibet dispo­sitio argumenti cum argumēto vel verbi vincu­lo perficitur, & dicitur simplex: vel conjunctionis vinculo efficitur, & est composita dispositio.

Simplex axioma est, quod verbi vinculo continetur. In quocun (que) axiomate argumenta vinculo verbi con­nectuntur illud appellatur simplex axioma. Hinc ex affirmatione verbi, affirmatur simplex: negato verbo, nega­tur simplex.

Dictum est axioma esse dispositionem argumenti cum argumento. Explicandum itaque jam est, quae tandē argumēta in axiomate simplici disponantur.

In axiomate simplici dis­poni possunt
  • Causa cum effecto.
  • Subjectum cum Adjuncto.
  • Dissentaneum cum Dissentaneo.
  • Contracta comparatio.
  • Conjugatum cum Conjugato.
  • Notatio cum nomine.
  • Membrum cum Integro.
  • Genus cum Specie.
  • Definitio cum Definito.
  • Testimonium.

Omnia ita (que) argumenta conjungi possunt & dis­poni in axiomate simplici,

Exceptis
  • Plenis cōpara­tionibus.
  • Distributioni­bus.
Nam plenae cōpara­tiones, & distribu­tiones non possunt disponi absque vin­culo conjunctionis.

Consentanea disponi debent affirmaté, diffentanea nega­té in simplici axiomate.

[Page 84] Simplex axioma est generale aut speciale. Sententia argumentorum in simplici axiomate dispositorum vel generatim de omnibus concipitur, vel speciatim de uno aut pluribus uno intelligitur. Infinita & vaga intelligentia nulla est.

Generale axioma est quando commune consequens gene­raliter attribuitur communi antecedenti.

Vt simplex axioma efficiatur generale, tria requiruntur.
  • 1. Vt antecedens sit quiddam commune rebus pluribus.
  • 2. Vt consequens sit commune rebus pluribus.
  • 3. Vt consequens generaliter antecedenti attribuatur, id est, toti antecedenti & om­nibus sub antecedēte com­prehensis.

Homo est animal: est axioma generale. Nam an­tecedēs (nempe homo) communiter attinet ad So­cratem, Platonem & singulos praeterea homines. Consequēs etiam (nempe animal) est quiddam plu­ribus commune: postremó consequens (animal) ge­neraliter omni homini attribuitur, non autem intel­ligitur de hoc homine aut illo, aut de aliquibus so­lummodo.

Homo est doctus. Antecedens est commune mul­tis: & cōsequens est multis commune: attamen non est axioma generale: quia consequens (Doctus) ge­neraliter omni homini non attribuitur, sed de qui­busdam duntaxat intelligitur.

Dictū est de contradictione: esse videlicet contra­dictionē quādo idem axioma affirmatur & negatur. Hîc exponendum est quam vim cōtradictio habeat in axiomatis generalibus: deinde quae sit illius vis [Page 85] in specialibus declarandum est.

Quam vim habet contradictio in generalibus.

Generalia axiomata sunt vel
  • Veritatis necessariae.
  • Veritatis fortuitae & contingentis.

Contradictio hanc habet vim in generalibus ne­cessariis, ut dividat verum á falso, id est, ut unam par­tem efficiat veram, alteram semper falsam, ut:

  • Omnis homo est animal.
  • Nullus homo est animal.
    • Prior pars contradi­ctionis verissima est: Altera falsissima.

At in generalibus cōtingentibus contradictionis pars utraque potest esse falsa; adeo ut in his contra­dictio non dividat verum á falso, sed utran (que) partem efficiat falsam.

  • Omnis homo est doctus.
  • Nullus homo est doctus.
    • utraque pars contradi­ctionis est falsissima.

Similiter contradictionis partes ambae possunt esse falsae in iis axiomatis, in quibus cōsequens spe­ciale absurdissimé enuntiatur de generali. ut:

  • Omne animal est rationale.
  • Nullum animal est rationale.
    • utra (que) pars falsa est.

Speciale axioma est, quando consequens non omni ante­cedenti attribuitur. Consequens dicitur attribui non omni & toti antecedenti, quando vel uni duntaxat parti antecedentis attribuitur vel, pluribus uno, non tamen omnibus sub antecedente cōprehensis. Nam si consequens attribuatur omnibus partibus sub an­tecedente comprehensis, efficitur generale axioma non speciale.

[Page 86] Contradictio in axiomatis specialibus, Id est, particu­laribus & propriis, hanc habet vim: ut, Semper divi­dat verum á falso, id est, unam partem semper veram efficiat, alteram semper falsam.

Speciale axioma est particulare vel proprium. Senten­tia animo nostro concepta specialiter, vel intelli­gitur de multis, aut uno particulariter absque desig­natione certae speciei: vel de uno aut pluribus singu­laribus, qui tanquam digito designantur & notātur.

Particulare axioma est, quando consequens commune attribuitur antecedenti particulariter.

Vt axioma efficiatur particu­lare oportet ut consequens,
  • 1. Commune sit multis.
  • 2. Particulariter attribuatur an­tecedenti.

Consequens particulariter antecedenti attribui­tur, quando non omnibus sed aliquibus solummodo antecedentis partibus sic attribuitur, ut earum nul­lam designet nominatim & definiat; immo conse­quens etiam illud particulariter dicetur attribui, quando vel uni antecedentis parti sic attribuitur, ut eam non singillatim notet & demonstret, sed quasi incertam relinquat: ut,

  • Aliquis homo est doctus.
  • Aliquae voluptates sunt bonae.
    • Hîc hominem esse doctum affirmo, sed quis sit non definio. Item aliquas volup­tates esse bonasdo­ceo, sed quaenā sint bonae nominatim non designo.

Particulari axiomati generaliter contradicitur. Si par­ticulare [Page 87] axioma affirmetur, ejus contradictio erit axioma generaliter negatum: ut,

Aliquis homo est doctus.
Nullus homo est doctus.

Si particulare axioma negetur, ejus contradictio erit axioma generaliter affirmatum: ut

Aliquis dolor non est fugiendus.
Omnis dolor est fugiendus.

Particulari axiomati per alterum particulare non contradicitur: ut,

Alquis homo est Geometra.
Aliquis homo non est Geometra.

Hîc nulla est contradictio: Nam contradictio est, quando idem consequens affirmatur & negatur de eodem antecedente. At in horum axiomatum con­tradictione, Geometra affirmatur de uno homine, putá Euclide: & negatur de altero homine, putá Thersite. Vnde fit ut utraque contradictionis pars sit vera: verum enim est aliquem hominem esse Geometram, ut Euclidem: & aliquem non esse Geo­metram, ut Thersitem. At in Logicis portentum est, ut utraque conradictionis pars sit vera. Quare hujusmodi contradictionis species, repellatur om­nino & dissipetur. Immo partitio est, non contradi­ctio; ut si quis hominem partiri velit, poterit hujus­modi partitionem informare.

Hominum
  • Aliqui sunt Geometrae.
  • Aliqui non sunt Geometrae.

Proprium axioma est, quando consequens antecedenti proprio attribuitur: Id est quando consequens attri­buitur illi antecedenti, quod singularem rem sive speciem specialissimam nominatim designat. ut,

[Page 88]
Socrates est doctus.
Sol est planeta lucidissimus.

Hîc non solum hominem esse doctum affirmo, sed quis homo sit doctus ostendo, nempe Socrates: Item quis planeta sit lucidissimus nominatim in hoc axio­mate definio & judico.

In antecedente itaque axiomatis proprii est desig­natio certae rei, & notatio speciei specialissimae. Ni­hil interest utrum consequens pluribus, an uni hîc attribuatur, dummodo res illae plures nominatim definiantur & sint species specialissimae.

CAP. V. De Axiomate copulato.

COmpositum axioma est, quod vinculo conjunctionis continetur. Duo sunt vincula, quibus argumenta in axiomate connectuntur, verbum & conjunctio. ut illa axiomata dicuntur simplicia, quorum argu­menta vinculo verbi continentur: sic illa dicentur composita, quorum argumenta conjunctionis vin­culo colligantur.

Affirmata conjunctione affirmatur compositum ut, Si do­ctus est, studuit.

Negata conjunctione negatur compositum. ut, Non si doctus est, studuit.

Contradictio in omnibus compositis hanc habet vim, ut pars altera contradictionis sit semper vera, altera semper fal­sa: ut,

  • Plato est doctus aut indoctus.
  • Non Plato est doctus aut indoctus.
    • Haec vera.
    • Haec falsa.

Compositum est congregativum aut segregativum. Ista partitio facta est pro natura conjunctionis. Nam [Page 89] conjunctio vel res inter se congregat, vel argumen­ta ab argumentis segregat.

Congregativum axioma est aut.
  • Copulatum.
  • Connexum.
Cōgregativa cō ­junctio vel argu­mentum cum ar­gumēto absoluté & abs (que) ulla con­ditione copulat: vel consequens argumētum cum antecedēte con­nectit ex condi­tione.

Consentanea argumenta enunciantur in congregativo affirmaté: dissentanea vero negaté.

Copulatum axioma est, cujus conjunctio est copulativa. Conjunctiones copulativae sunt, & qué, ac, atque, itemque. Quando argumenta inter se copulantur, aliqua harum conjunctionum, erit axioma copula­tum.

Caesar est fortis & eloquens, cujus negatio & con­tradictio est hujusmodi; Caesar non fortis est & elo­quens.

Veritas copulati axiomatis pendet ex omnium partium veritate. Nam si pars una copulati fuerit falsa, integrum copulatum erit falsum. ut,

Catilina est doctus, fortis, & Atheniensis. Verum est, Catilinam esse & doctum & fortem: sed falsum est, esse eum Atheniensem. Itaque totum copulatum est falsum, quia una pars existit falsa.

Socrates est doctus, justus, prudens, & liberalis. Copulatum istud est verum, quia omnes hae partes sunt verae de Socrate.

[Page 90] Adaxioma copulatum pertinent varia axiomata, quo­rum argumenta vel qualitatis vel quantitatis relatione co­pulantur. Nam relatio obtinet vim conjunctionis co­pulativae.

  • Qualis, talis.
  • Quantus, tantus.
  • Tot, quot.
  • Idem, quod.
  • Vt, sic.
    • Quale sopor fessis in grami­ne, tale tuum carmen est.
    • Quanta est magnitudo Ro­mae, tanta est magnitudo Athenarum.
    • Quot homines, tot sunt sen­tentiae.
    • Quae Pompeii mens est, ea­dem est Ciceronis.
    • Vt aurum in igne, sic amici­tia in adversis probatur.

Affirmata relatione affirmantur hujusmodi axio­mata: negata negantur: quia relatio vim conjuncti­onis copulativae habet.

Quot homines, tot sententiae, cujus negatio & contradictio est hujusmodi; ‘Non quot homines tot sententiae sunt.’

In copulata itaque plenae comparationes parium & similium: quin & illae distributiones quae conjun­ctionem copulativam habent, disponuntur.

CAP. VI. De axiomate connexo.

COnnexum axioma est, cujus conjunctio est con­nexiva.

Conjunctio connexi­va dicitur, quae con­ditionem notat, ut,
  • Si.
  • Sin.
  • Nisi.

[Page 91]Si Cicero sit eloquens, eloquenter causam dicit: cujus negatio & contradictio haec est:

Non si Cicero sit eloquens, eloquenter causam dicit.

Affirmata contradictionis pars significat, si antecedens sit, ideo & consequentem partem esse. Nam consequens cum antecedente connectitur ex quadam conditione.

Negata contradictionis pars docet, etsi sit antecedens, non ideo tamen esse consequens, ut, etsi Cicero sit eloquens, non tamen sequitur, causam ab eo eloquenter dici.

Videtis in connexo axiomate consequētem sem­per ex antecedentis conditione dependere. Ac pro­inde pro ratione & vi connexionis ipsum connexum erit necessariae aut fortuitae veritatis.

Si connexio argumentorum sit necessaria, connexum erit necessariae veritatis. ut, si Plato sit canis, Plato latrare potest. Hic consequens necessarió connectitur cum antecedente. Potest (ut videtis) esse necessaria co­rum argumentorum connexio, quae per se & extra connexionem considerata, sunt falsissima & valde repugnantia. ut Plato sit latrans, fieri non potest: attamen si Plato sit canis, sequetur ex ista conditio­ne Platonem posse latrare: quia connexio latratus cum cane est necessaria.

Quare necessitas connexi non est aestimanda é necessitate ipsarum rerum, sed ex necessaria rerum aliarum cum aliis connexione.

Si connexio rerum in axiomate connexo fuerit contin­gens, connexum erit contingentis veritatis. ut, Si Cicero fuerit in Graecia, locutus est Graecé. Esse in Graecia, & Graecé loqui, non habent necessariam, sed fortui­tam connexionem. Potest enim fieri ut quis in Grae­cia versetur, non tamen loquatur Graecé.

Ad axioma connexum pertinent illa axiomata, in quibus est relatio aut
  • Temporis,
  • Consequentiae.

Cúm prudens ad remp. accedit, tum herclé erit respub. praeclaré gubernata. Ista temporis relatio inter cū & tum, obtinet vim conjunctionis cōnexivae.

Quia Brutus interemit Caesarem, ideo-Brutus est laudandus. Consequentiae relatio inter quia & ideo, est instar connexivae conjunctionis.

CAP. VII. De Axiomate discreto.

Axioma segre­gativum est
  • Discretum.
  • Disjunctum.
Nam conjunctio segre­gativa argumenta ab argumentis vel levi­ter secernit, vel ve­hementer disjun­git.

Discretum est, cujus conjunctio est Discretiva.

Discretivae conjunctiones sunt hae.
  • Quanquam.
  • Tamen.
  • Non.
  • Sed.
  • Tam.
  • Quám.

Quanquam est bonus, tamen est indoctus: cujus negatio & contradictio est haec; Non quanquam est bonus, tamen est indoctus.

Discretum judicatur esse verum & legitimum, si partes in discreto dispositae & verae fuerint, & sua natura discre­tae. Nam secernere res illas quae sunt natura conjun­ctae, ridiculum est. ut: ‘Quanquam Socrates est homo, tamē est animal.’

Homo & Animal sunt res naturâ conjunctae: ita­que [Page 93] ex illis discretis ineptum & ridiculum discre­tum efficitur.

In Discreto axiomate Diversa praecipué dispo­nuntur.

CAP. VIII. De Axiomate disjuncto.

DIsjunctum axioma est, cujus conjunctio est Disjun­ctiva.

Conjunctiones disjunctivae sunt
  • Aut.
  • Vel.
  • An.

Brutus est sanus aut aeger: cujus negatio & con­tradictio est, ‘Non Brutus sanus est aut aeger.’

Affirmata contradictionis pars significat unicum solum­modó é disjunctis esse verum, Non autem utrunque: sed utrum é disjunctis verum fuerit, id non indicatur. ut sine dubio homo aut sanus jam est, aut aeger.

Negata contradictionis pars significat, é disjunctis neu­trum esse necessarió verum. ut, tanquam fieri posset ut homo neque sanus esset, neque aeger.

Disjunctum axi­oma quando (que) est
  • Necessariae veritatis.
  • Fortuitae veritatis.

Disjunctum est necessariae veritatis si disjunctio partium in axiomate dispositarum fuerit necessaria. Partium disjun­ctiotum est necessaria, cúm partes disjuncti axiomatis sint talia opposita, quae nullum medium habent. Disjunctio parti­um esse potest necessaria, tametsi partes ipsae separatim posi­tae existant contingentes: ut:

Plato est doctus, aut non doctus. Istud axioma est necessariae veritatis, quia est disjunctio illarum re­rum, quae sine medio inter se opponuntur. Verunta­men [Page 94] Plato est doctus, Plato est indoctus, sunt con­tingentia axiomata.

Disjunctum est fortuitae veritatis, si partium disjunctio fuerit probabilis duntaxat & contingens. ut: ‘Aut studet, aut dormit.’

Distinctio harum partium est contingens. fierie­nim potest, ut quis nec studeat, nec dormiat, sed quippiam aliud agat.

In disjuncto axiomate illa argumenta, quae appel­lantur opposita, disponuntur: opposita medio caren­tia, efficiunt necessarium disjunctum: opposita veró medium habentia disjunctum efficiunt contingen­tis veritatis.

Hactenus de axiomate expositum est: cujus prae­cepta ad eas res judicandas sunt informata, quae sua natura perspicuae existunt & illustres. Immó omnes illae quaestiones, quibus responderi nequit ita vel non, judicio axiomatico explicantur & cognoscuntur, ut, Quot partes sunt? Quid est? Quamobrem est? Quando venit? Qualis est? Quorsum efficitur? & caeterae quaesti­ones propemodū infinitae judicio enuntiati judican­tur. Nam quamprimúm respondetur id quod quaeri­tur, animus interrogantis acquieseit, nec quicquam vlteriús quaerit. At veró quaestiones illae, quibusrespō ­deri potest ita aut non, ad syllogismi tribunal trans­mittuntur, ut ex legibus syllogismi judicentur. Ve­rumenim veró judicium enuntiati est non solúm re­liquo omni judicio prius, sed etiam reliqui judicii fundamentū. Prius esse ex eo colligitur, quód nihil syllogismo aut methodo disponi possit, nisi praecesse­rit dispositio argumenti cum argumento in axioma­te.judicium axiomaticum esse fundamentum reli­qui judicii in syllogismo inde potest intelligi: quód [Page 95] nempe Quaestio Syllogistica nunquam satis judica­ta & illustrata videatur, nisi propositio & assumptio, in quibus tota vis & causa continetur illustrandae quaestionis, eam in se lucem & naturae claritatem obtineant, ut ipsa clariore explicatione haudqua­quam indigeant. Nam si vel utraque, vel earum alte­ra dubia fuerit & obscura, statim & judicandae & cō ­firmandae opera datur, nec ullus erit texendi Syllo­gismi finis, priusquám utraque pars antecedentis sit per se & suo lumine clara satis & illustris.

Videtis jam quae judicio axiomatico judicentur. Res omnes manifestae veritatis aut falsitatis, omnia artium praecepta quae absque Syllogismo explican­tur & tractantur, subeunt enunciati judicium. Ac proinde dicere nullum esse axiomaticum judici­um perinde est, ac si quis dicat, magnam esse in re­bus omnibus obscuritatem, nihil veró per se sua­que natura clarum esse & illustre: adeó ut propter incertam dubiamque naturam quaelibet res sit Syl­logistico judicio convincenda: quod herclé á veri­tate est alienissimum.

CAP. IX. De Syllogismo & ejus partibus.

DIanoia est, cúm aliud axioma ex alio deducitur, In Axiomate dispositio argumēti cum argumento sic informatur, ut aliud ex alio neutiquam deduca­tur. At veró Dianoia certam dispositionem institu­it, sed profectó talem, ut illius dispositionis vi axio­ma ex axiomate deducat. Intuere in Syllogismo dispositionem quaestionis cum argumento tertio: intelliges statim aliud axioma deduci ex alio. As­sumptio [Page 96] semper é propositione vel deducitur inte­gra, ut in omni Syllogismo composito apparet: vel principē sui partem é propositione assumit, nempe argumentū tertium, quod in simplici syllogismo ad antecedentem quaestionis partem accommodatur. Consequens pa [...]s syllogismi sive Conclusio, semper é propositione & assumptione colligitur ac deduci­tur. Nam dispositio quaestionis cum argumento ter­tio instructa legitimé, facit ut necessitate quadam conclusio ex antecedente syllogismi deducatur & procreetur. At (que) ob hanc praecipué causam Syllogis­mus appellatur Dianoia. Sic etiam in Methodo est deductio axiomatis ex axiomate. Nam methodus é generalissimis deducit subalterna: é subalternis spe­cialissima: ex universis rité dispositis accuratissimi ordinis elegantiam. Deductionem istam axiomatis ex axiomate obscurior & incertior rerum natura, & primó peperit, & deinceps aluit. Nam si res universae illam in se claritatem naturae complecterentur, qua per se & abs (que) alio illustres manifestae (que) esse potuis­sent: nunquam deductione axiomatis ex axiomate ad illustrandam earum naturam opus esset. Iam ve­ró cúm res plurimae enuntiatis comprehensae dubi­am, & incertam & confusam obtineant naturam: idcirco deductio axiomatis ex axiomate adhibetur, ut illarum illustratio inde deducatur.

Dianoia est syllogismus vel methodus. Cúm mens ad­hibito rationis discursu axioma ex axiomate dedu­cit, deducit herclé vel consequentiam & conclusio­nem é syllogismi antecedente, vel rerum variarum ordinem é dispositione Methodica.

Syllogismus est Dianoia, qua quaestio cum argumento ita disponitur, ut posito antecedente necessarió conclu­datur. [Page 97] Syllogismus idcirco dicitur esse Dianoia quia alterum axioma ex altero deducit, nempe é propo­sitione assumptionem, ex illa utraque legitimé dis­posita conclusionem. Sed syllogismi Dianoia ejus­modi est, quae dispositionem dubiae quaestionis cum tertio aliquo argumento ad hunc finem instituit, ut antecedente parte syllogismi posita conclusio ex necessitate consequatur.

In Syllogismi definitio­ne duo consideran da sunt.
  • 1. Dispositio quaestionis cū argumento tertio.
  • 2. Necessitas conclusionis sive consequentiae orta ex illa dispositione.

1. Dispositio quaestionis cum argumento tertio est quasi fabrica aliqua, in qua conformanda versatur Syllogismus. Nam ut axioma disponit argumentum cum argumento, & methodus varias res pro clarita­te naturae suae digerit: sic hercle tota Syllogismi ra­tio in eo posita est, ut quaestionem cum tertio argu­mento disponat. Hinc est quod singulae de Syllogis­mo regulae quandam rationem quaestionis cum ar­gumento disponendae complectantur. Si quaeritur ergo quaenam res Syllogismo disponantur, respon­dendum est quaestionem cum argumento duntaxat in Syllogismo disponi. Sic in syllogismo simplici pars una quaestionis disponitur in propositione cum ar­gumento, pars altera in assumptione cum argumen­to conjungitur. Sic in composito Syllogismo integra quaestio cum argumento disponitur in propositione. Quare in omnibus Syllogismis quaestio disponitur cum argumento. Hîc quid quaestio sit, & quid argu­mentum tertium, explicandum est.

Quaestio nihil aliud est quám axioma dubium. Ax­ioma [Page 98] aliud est manifestae veritatis aut manifestae falsitatis: aliud ita dubium & obscurum, ut utrum existat verum an falsum ignoremus. Illud quod est per se & sua natura manifestum praeceptis axioma­ticis judicatur. Hoc veró, cujus nec veritas patet, nec falsitas elucet, est syllogismi legibus disceptandum. Nam cúm minimé compertum habemus sitne axi­oma illud, quod proponitur, verum an falsum, statim quaestio efficitur, quae syllogismo est dijudicanda. Hîc illud notandum est, quod supra admonui, non omnem quaestionem syllogismo concludi, sed eam duntaxat, quae dubia est, & cui responderi potest Ita vel Non. Quaestio, quia est axioma, constat é du­obus argumentis, antecedente & consequente: quorum utrunque disponendum est cum tertio ar­gumenio.

Tertium argumentum est, quod cum partibus quaestionis disponitur ad eam concludendam & illustrandam. Dicitur veró Tertium respectu duorum argumentorum ex quibus constat quaestio. Nam cúm duo in quaestione sint argumenta, antecedens & consequens, illud quod ad quaestionem probandam adhibetur erit numero tertium. Quare cúm nihil ullo in Syllogis­mo aliud sit praeter quaestionem & argumentum ter­tium: profectó quilibet Syllogismus é tribus solum­modo argumentis constabit, quorum duo quaestio­nis sunt, & tertium, quo concluditur & illustratur quaestio. Vnde fit esse eum fallacem & sophisticum Syllogismum, in quem argumenta tribus plura ir­repserint. Tertium istud argumentum per inven­tionis praecepta excogitatur. Cúm itaque incide­rit quaestio per Syllogismum concludenda, argu­mentum autem ad concludendam quaestionem ig­noretur: [Page 99] utraque pars quaestionis expendenda est, & inquirendum illico quae sit hujus vel illius partis causa, quod effectum, subjectum, adjunctum, dissen­taneum, &c. ut in hac quaestione: Rullus est popula­ris: si argumentum tertium ad illam explicandam & illustrandam desideras, primam quaestionis par­tem attende, & perquire quae sit Rulli causa, quod effectum Rulli, quod subjectum, quae adjuncta, &c. Deinde secundam quaestionis partem assume, & per­vestiga quae sit causa popularitatis, quae effecta, quae subjecta & adjuncta, quae dissentanea & comparata, &c. Ex hujusmodi indagatione sine dubio argumen­tum aliquod occurret, cujus vi quaestio confirmetur.

Tertium argumentum est quasi honorarius quidam arbiter ad judicandum quemadmodum partes quae­stionis inter se consentiant vel dissentiant. Nam plané dubium est utrúm consequens quaestionis cō ­sentiat cum antecedente, an ab eodem dissentiat. Argumentum tertium cum utraque quaestionis par­te dispositum velut honorarius (ut dixi) arbiter i­stam ambiguitatem disceptat & tollit. Nam si ipsum argumentum tertium ita sit ad partes quaestionis affectum, ut cum utraque quaestionis parte consen­tiat, tum ipsae partes quaestionis inter se conveni­unt, & consequens de antecedente affirmando e­nuntiatur. At veró si argumētum tertium cum quae­stionis parte altera consentiat, ab altera veró dis­sentiat: tum inter illas positae quaestionis partes ex­istit dissensio, & consequens de antecedente ne­gando enunciatur. Praetereá argumentum terti­um est quasi lumen quoddam ad illustrandam quae­stionem. Nam cúm quaestio sit dubia & obscura in sese, annon necesse est, si illius sententiam asse­qui [Page 100] volumus, ut cognitionem illius & intelligentiam ex alio deducamus? At lumine argumenti tertii, ca­ligo illa & obscuritas propositae quaestionis sic dis­pellitur & profligatur, ut non jam dubia & obscura quaestio, sed perspicua admodum & illustris senten­tia appareat.

De necessitate Syllogisticae consequentiae.

Syllogismus dispositionem quaestionis cum argu­mento instituit. Illa vis est hujus dispositionis, ut si legitimé instructa fuerit, necessitatem pariat conse­quentiae sive conclusionis. Conclusio itaque ex ne­cessitate quadam infertur: sed ista conclusionis ne­cessitas non dependet ex necessitate rerum syllogis­mo dispositarum, sed oritur ex necessaria dispositio­ne quaestionis cum argumento tertio in propositio­ne & assumptione. Dispositio quaestionis cum argu­mento dicitur legitima & necessaria, si ad descriptas syllogismi regulas sit accommodaté instituta. Nam praecepta syllogismi non tradunt lubricam & incon­stantem dispositionem, sed perpetuó certam & nun­quam fallentem. Illa dispositio fallax est & incon­stans, quando utraque pars antecedentis vera est; & tamen conclusio falsa: vt,

Omnis equus est animal.
Omnis homo est animal.
Omnis igitur homo est equus.

Videtis in illo Syllogismo veram esse & proposi­tionem & assumptionem. Nam verum est omnem e­quum esse animal, & omnem hominem esse animal similiter verum est. Attamen falsissimum est omnem hominem esse equum, id quod in conclusione poni­tur. Quare dispositio illa, ex qua conclusio haec de­ducta [Page 101] est, lubrica existit & captiosa. Nam si dispositio sit constans ac legitima, fieri nequit ut conclusio fal­sitatē complectatur quādiu utra (que) pars anteceden­tis vera extiterit. At fieri potest ut cōclusio sit veris­sima etsi utraque antecedentis pars sit falsissima: ut,

  • Omnis lapis est animal.
  • Omnis homo est lapis.
  • Omnis igitur homo est animal.
    • Vtra (que) pars ante­cedētis est insignē cōplexa falsitatē: & tamē conclusio est verissima. Hoc hercle fit propter singularē legitimae dispositionis vim.

  • Omnis aqua est arbor.
  • Socrates est aqua.
  • Socrates ita (que) est arbor.
    • Conclusio istius syllogis­mi etsi sit falsissima si rē ipsam spectemus, tamen ex illa dispositione con­sequitur necessarió, nec potest negari: quia dis­positio quaestionis cum argumento est legitima & constantissima.

  • Homo est animal.
  • Socrates est animal.
  • Socrates igitur est homo.
    • Hujus syllogismi cōple­xio etsi veram sentēti­am complectitur, tamē negari potest, quia dis­positio quaestionis cum argumento est incon­stans. Nam ex tali dis­positione potest res fal­sa concludi, etsi utra (que) pars antecedentis sit vera: ut,

  • [Page 102]Bellua est animal.
  • Plato est animal.
  • Ergo Plato est bellua.
    • Vera existit utraque pars Antecedentis: falsa ta­men est conclusio. Ergo I­sta dispositio est fallax.

Hinc colligimus, si conclusio falsam sententiam complectatur cúm utra (que) pars antecedētis sit vera, id esse certissimum judicium inconstātis & captiosae dispositionis, qualem Syllogismus repudiat omnino & rejicit. At legitima dispositio ad syllogismi regulas conformata eam vim habet ut ex antecedente vero semper rem veram concludat, saepe etiam ex utra (que) antecedentis parte falsa veram conclusionis senten­tiam efficiat:immo eam vim habet quae te fateri co­get Socratem esse arborem, si utranque anteceden­tis partem concesseris.

Oritur (ut videtis) conclusionis necessitas é ne­cessaria quaestionis cum argumento dispositione. Dispositio existit necessaria & legitima, si sit ad re­gulas Syllogismi conformata.

Dispositio quaestionis ad hunc finem cum argu­mento instituitur, ut Consequentia sive Conclusio judicetur.

Consequentia tum judicata dicitur & illustrata, cum é necessaria quaestionis cum argumento dispo­sitione deducitur ac colligitur. Quód si dispositio ex­titerit lubrica & fallax, tum Consequentia est per­peram judicata & explicata non modó perobscuré, sed etiam sophisticé.

Syllogismus constat é duabus par­tibus quarum altera appellatur.
  • Antecedens.
  • Consequens.

Istae partes é definitione Syllogismi possunt intel­ligi, quia dicitur posito Antecedente necessarió cō ­cludi. Partes Axiomatis & partes Syllogismi propter [Page 103] vocabulorū inopiam, eisdem nominibus appellātur. Res tamen eisdem nominibus comprehensae aliae ab aliis vi & sensu longissimé differunt. Nam aliam rem Antecedēs Axiomatis, aliam Antecedens Syllogis­mi significat. Sic de voce Consequenti sentiendum.

Antecedens Syllogismi est quae dispositionē quae­stionis cum argumento continet ad arguendam & illustrandam quaestionem.

Duae sunt partes Antecedentis
  • Propositio.
  • Assumptio.

Propositio est prima pars Antecedentis, qua quaestionis saltem consequens disponitur cum argumento. Ista definitio cuilibet Propositioni sive simplicis Syllogismi sive compositi convenit. Nam quaelibet Propositio con­stat ex consequente parte quaestionis disposita cum argumēto. Illa particula ( Saltem) id circo adhibita est quia nonnunquā integra quaestio disponitur in Pro­positione cum argumento tertio, id quod fit in Syl­logismo composito.

Assumptio est secunda pars Antecedentis quae assumitur è Propositione. Assumptionis tota pene vis in hoc sita est, ut argumentum tertium é Propositione assumat. Istud ab omni Assumptione perpetuó fit. Sed enim Assumptio interdum integra, & omnibus partibus perfecta, é Propositione assumitur: quod in Syllo­gismo composito semper fit. Nonnūquam veró prin­cipem sui partem, id est, argumētum tertium é Pro­positione duntaxat assumit, reliquam partem é quae­stione petit: ut in simplici Syllogismo in quo argu­mentum tertium é Propositione assumptum semper in Assumptione cum Antecedente quaestionis con­jungitur. Ac proinde malé definiretur Assumptio á dispositione tertii argumenti cum Antecedente [Page 104] quaestionis: hoc enim etsi perpetuó evenit in Syllo­gismo simplici: tamen secus aliquando accidit in composito: in cujus Assumptione non semper argu­mentum cum Antecedente quaestionis disponitur, sed frequenter existit solitarium.

Consequens Syllogismus pars est, quae complectitur partes quaestionis [...]amque concludit. Partes quaestionis cum ar­gumēto in Antecedente Syllogismi dispositae, & ibi­dem certa lege quasi dispersae, tandē vi legitimae dis­positionis in unū colliguntur. Quae autē Syllogismi pars eas in unū deductas & ex Antecedēte collectas complectitur, ea dicitur Cōsequens:propterea quód ex recta quaestionis cū argumento dispositione ne­cessarió consequatur & colligatur. Dicitur etiam Com­plexio. Quia partes quaestionis ex Antecedente de­ductas complectitur. Dicitur & conclusio, Quia posito certa quadam lege Antecedente Syllogismi, quae­stionem ex necessitate concludit.

Occultatio Syllogismi fit tribus modis
  • Ellipsi.
  • Redūdātia.
  • Inversione.

Ellipsis sit, Si qua pars Syllogismi defuerit, & tū Syllogis­mus parte aliqua carens dicitur Enthymema. Enthymema itaque nihil est aliud quám mutilus & imperfectus Syllogismus.

Redundātia est, Si quid praeter illas tres partes syllogismi accesserit. Nam Syllogismi partes aliquando confir­mantur & exornantur. Ista sive confirmatio sive ex­ornatio Dicitur Prosyllogismus.

Inversio sit, Quando partium ordo confunditur: ut cúm Assumptio Propositioni, aut utrique complexio prae­ponitur. Quod si propter istam occultationem vis Syllogi­sticae consequentiae minus eluceat, explenda sunt quae desunt, [Page 105] amputanda quae supersunt, & pars quaelibet in suū locum est redigenda.

CAP. X. De Syllogismo simplici contracto.

SYllogismus est simplex aut Compositus. Partitio Syllo­gismi in species sumpta est ex varia dispositione. Nam quaestio vel simpliciter vel Cōposité disponitur cū argumēto. Simplex dispositio quae sit é definitio­ne simplicis Syllogismi colligitur. Sic é definitione Syllogismi Compositi intelligitur quae sit Composita dispositio.

Simplex Syllogismus est, ubi pars consequens quaestionis cōsequitur in propositione, pars Antecedens in Assumptione. Perperam definiunt Simplicem Syllogismum ex eo quod simplicibus enūtiatis constat. Nam in simplici syllogismo aliquando composita Axiomata dispo­nuntur.

Simplicis Syllogismi
  • Propositio ex consequente parte quaestionis & argu­mento tertio solūmodo constat.
  • Assumptio ex Anteceden­te parte quaestionis & ar­gumēto tertio duntaxat efficitur.
Simplex est
  • Affirmatus
  • Negatus
Hic etiam & deinceps vo­cabulorum apparet in­opia quia eisdem no­minibus Affirmatus syl­logismus & affirmatum Axioma appellantur: sed res longé diversae sunt.

[Page 106] Affirmatus Syllogismus est, quādo omnes Syllogismi par­tes sunt affirmatae.

Negatus est quando altera Antecedentis pars negetur, cum complexione. Itaque si omnes Syllogismi partes sunt negatae erit Syllogismus sophisticus & fallax.

Simplex Syllogismus est
  • Generalis.
  • Specialis.
  • Proprius.

Generalis é Propositione & Assumptione generalibus. Omnes Syllogismi partes sunt aliquando genera­les: veruntamen & generalis ille etiam erit, qui ex Propositione & Assumptione generalibus solummo­do constat.

Specialis est ex altera tantúm generali. Ad constituen­dum ergo Syllogismum specialem oportet semper unam Antecedentis partem esse generalem, alte­ram aut particularem aut propriam: quód si utra (que) Antecedentis pars particularis extiterit, captiosus crit Syllogismus.

Proprius est ex utraque Antecedentis parte propria. Quando itaque utra (que) Antecedentis pars est Axio­ma proprium, Syllogismus dicitur Proprius.

Simplex Syllogis­mus est vel
  • Contractus.
  • Explicatus.
Partitio simplicis Syllogismi ita in arte instituitur, ut in cōmuni differē ­di usu deprehen­ditur. Nā usus unā Syllogismi speciē semper contraxit: alias veró suis om­nibus partibus ab­solvit & distinxit.

[Page 107] Contractus est quando argumentum pro exemplo ita sub­jicitur particulari quaestioni, ut tamen utranque partem quaestionis antecedere intelligatur & assumptione affir­matur.

Consideranda sunt in ista de­finitione
  • 1. Quód quaestio sit particularis non generalis aut propria.
  • 2. Quód argumentū sit species vel subalterna vel specialissima.
  • 3. Quód argumētum sua natura an­tecedat utran (que) quaestionis par­tem, etsi in usu disserendi postpo­nitur quaestioni particulari.
  • 4. Quód argumentum in assumpti­one semper sit affirmatum.

Quidam homo est doctus, ut Socrates. Hîc syllo­gismus est contractus; caret enim parte & propositi­onis & assumptionis. Quaestio (ut vides) est enuncia­tum particulare: argumētum tertium huic quaestio­ni postponitur. Atque hujusmodi certé illustratio & explicatio particularis quaestionis per exemplum speciale quaestioni postpositum, est cúm simplicissi­ma, tum claritate judicii maximé illustris. Nā quám primum quaestio sic per exemplum speciale declara­tur & explicatur, mens nostra intelligendo rem to­tam illico assequitur, & tali judicio ita contenta est, ut illustriorem rei explicationem non desideret. Vn­de fit, ut etiamsi possit Syllogismum hunc tribus par­tibus integrum explere & distinguere, tamen prop­ter claritatem judicii, quae in ista particularis quaestionis tam succincta explicatione inest, syllo­gismo sic partibus contracto contentus sit. Verun­tamen si quis velit ex contracto syllogismo inte­grum partibus & absolutum efficere, is sané ductu [Page 108] praecepti, quod contracti definitione comprehen­ditur, idipsum efficere potest facillimé. Nam si argu­mentum tertium praeponatur utri (que) parti quaestio­nis particularis & assumptione affirmetur, efficitur integer syllogismus.

Quidam homo est doctus, ut Socrates.
Socrates est doctus,
Socrates est homo,
Quidam igitur homo est doctus.

Syllogismus iste appellatur contractus, etsi inte­ger sit & nulla pars desit, ob eam causam, quód in communi disserendi usu semper deprehendatur par­tibus quibusdam contractus. Quare non ideo dicitur contractus, quia nunquam partibus suis possit com­pleri; potest enim ad integrum (ut videmus) syllogis­mus revocari, si argumentum utrique quaestionis parti praeponatur, & assumptione affirmetur. Sed ra­tio disserendi (ut dixi) quae hanc syllogismi speciem semper contraxit, ei nomen contracti imposuit, a­deo ut etsi per artem omnibus membris absolutus & explicatus reddatur, tamen idem nomen retineat.

Possunt syllogismi contracti esse vel
  • Generaliter affirmati,
  • Specialiter affirmati,
  • Proprié affirmati.
Possunt syllogismi contracti esse vel
  • Negati generales,
  • Negati speciales,
  • Negati proprii.
AFF. GENE.
Omnis homo est rationalis,
Omnis homo est animal,
Aliquod igitur animal est rationale.
AFF. SPE.
Aliqua bellua est fugienda,
[Page 109]Omnis bellua est animal,
Aliquod igitur animal est fugiendum.
AFF. PRO.
Plato est bonus,
Plato est Atheniensis,
Quidam igitur Atheniensis est bonus.
NEG. GENE.
Nulla audacia est laudanda,
Omnis audacia est vitium,
Ergo aliquod vitium non est laudandum
NEG. SPE.
Nulla arbor est extirpanda,
Aliqua arbor producit cerasos,
Ergo Aliquid producens cerasos non est extir­pandum.
NEG. PRO.
Plato non est bonus,
Plato est Atheniensis,
Quidam ergo Atheniensis non est bonus.

CAP. XI. De prima specie syllogismi simplicis explicati.

Syllogismus dicitur explicatus, non quód nunquā quibusdam partibus in excellentium & pruden­tium hominum oratione contrahatur: hoc enim fal­sum est: sed quód ille prior, de quo egimus, semper in prudentissimorum authorum scriptis contrahitur: hic vero aliquando contrahatur, aliquando autem integris partibus absolvatur & explicetur. Ita (que) quia in differendi usu suis partibus saepissime explicatur, & etiam respectu illius qui semper contrahitur, ap­pellatur explicatus syllogismus.

Duae affectiones sunt, quae omni explicato syllogismo cōmunes existunt.
  • 1. Propositio syllogismi ex­plicati semper erit genera­lis aut propria. Proposi­tio contracti syllogismi non semper est gene­ralis aut propria, sed est aliquando particu­laris.
  • 2. Complexio erit similis an­tecedenti aut parti debili­ori. Speciale est debili­us generali: negatum affirmato. Ergo, Si ali­qua pars antecedentis sit specialis aut nega­ta, complexio erit spe­cialis & negata.
Species syllogismi explicati duae sunt
  • Prima.
  • Secunda.

Prima species syllogismi explicati est, ubi argumentum semper utranque quaestionis partem sequitur negatum in altera parte.

Hie duo atten­denda sunt.
  • 1. Argumentum sequi debet utran­que partem quaestionis.
  • 2. Argumentū sēper negari oportet in altera antecedentis parte, id est, in propositione vel assump­tione. unde fit ut conclusio sem­per sit negata, quia est similis parti debiliori. Ergo Omnes syl­logismi, qui in hac specie con­cluduntur, sunt negati.

[Page 111]Oportet argumentum tertium in hac syllogismi specie semper negari, aut in propositione aut in as­sumptione. Nam si utraque antecedentis pars fuerit affirmata dispositio, erit incōstans & lubrica, quia ex tali dispositione conclusio falsam sententiam com­plectens potest deduci, tametsi & propositio vera existat, & assumptio etiam vera, ut:

  • Omnis homo est animal
  • Omnis equus est animal
  • Omnis ita (que) equus est homo.
    • utra (que) antecedentis pars est vera: cōclu­sio tamen est falsissi­ma. Alterā ergo an­tecedētis partē sem­per esse oportet ne­gatam.

In hac specie fiunt syllogismi generaliter negati, specialiter negati, & proprié negati.

CAP. XII. De secunda specie syllogismi simplicis explicati.

SEcunda Species explicati Syllogismi est, quando argu­mentum antecedit in propositione, sequitur affirmatum in assumptione.

In hac specie argu­mentum tertium
  • Antecedit consequentem in propositione.
  • Sequitur antecedentem in as­sumptione.

Argumentum tertium in assumptione semper e­rit affirmatum. Nam si aliquando negetur, conclu­sio falsam sententiam complectens ex antecedente de ducetur, tametsi utraque antecedentis pars vera sit. ut:

Omnis homo est animal Nulla bellua est homo ergo. Nulla bellua est animal.
Hîc & propositio & assumptio verā sen­tentiam complecti­tur: & tamen con­clusio falsa est: ideo­que ista dispositio so­phistica est.

Haec eadem ratio facit ut assumptio contracti syl­logismi sit semper affirmata. Si enim aliquando ne­gata extiterit, hujusmodi dispositio parit conclusio­nis falsitatem, etsi antecedens syllogismi pars vera fuerit: ut,

Brutus est homo.
Brutus non est Cicero.
Itaque Cicero non est homo.

Quinetiam oportet propositionem cujuslibet ex­plicati syllogismi esse generalem aut propriam. Par­ticularis propositio semper lubricam dispositionem & fallacem efficit.

CAP. XIII. De Syllogismo connexo primo.

SYllogismus compositus, est ubi tota quaestio est pars al­tera propositionis affirmatae & compositae, argumentum pars reliqua.

Propositio compositi syllogismi semper erit
  • Affirmata, non negata.
  • Compositum axioma, non simplex.

In propositione compositi syllogismi utraque pars quaestionis semper cum argumento tertio dispo­nitur.

Tollere in composito syllogismo significat specialem con­tradictionem ponere. Quoties itaque vox ista Tollere in [Page 113] aliqua definitione adhibetur, intelligendum est, specialem, id est particularem aut propriam contra­dictionem esse instituendam, nunquam veró con­tradictionem duorum generalium.

Compositus syllogismus est
  • Connexus.
  • vel
  • Disjunctus.
    • Ex copulato aut discreto a­xiomate cōpositi syllogismi propositio nū ­quā efficitur.

Connexus syllogismus est syllogismus compositus proposi­tionis connexae. Si quando igitur compositi syllogismi propositio extiterit axioma connexum, tum syllogis­mus dicetur connexus.

Connexi duo sunt modi
  • Primus.
  • Secundus.

Primus modus connexi est qui assumit antecedens, & concludit consequens. Assumere hîc significat non affir­mare, sed repetere & retinere, quale propositum e­rat in antecedente propositionis. Si argumentum affirmaté positum est, affirmaté sumendum & in as­sumptione sic retinendum: si negatum erat, negaté.

Quod si pars antecedens propositionis aliquando tollatur, ex vero antecedente efficietur falsa com­plexio: ut,

  • Si Plato sit bellua, Plato vivit.
  • At Plato non est bellua.
  • Ideoque Plato non vivit.
    • Dispositio fallax est quia antecedēs pro positionis tollitur in Assumptione.

CAP. XIIII. De syllog. con. 2.

SEcundus modus connexi tollit consequens, ut tollatur antecedens. Hîc semper erit enuntiati particu­laris [Page 114] aut proprij contradictio: secus conclusio inep­ta fuerit, quia potest esse falsa, tametsi veritatem e­nunciet utraque antecedentis pars: ut,

  • Si omne animal ridet, omnis bellua ridet.
  • At Nulla bellua ridet.
  • Ergo Nullum animal ridet.
    • Hic quia con­tradictio gene­ralis est non spe­cialis, ideo in­constans existit dispositio.

Quod si consequens aliquando assumatur non autem tollatur, esse potest falsitas in conclusione, etsi veritas fuerit in antecedente: quod hercle sig­num est sophisticae dispositionis.

CAP. XV. De syllogismo disjuncto primo.

DIsjunctus syllogismus est, cujus propositio est axioma disjunctum. Habet duos modos.

Primus modus disjuncti tollit unam antecedentis par­tem, & concludit reliquam.

CAP. XVI. De syllogismo disjuncto secundo.

SEcundus modus Disjuncti propositione partibus omnibus affirmata assumit unam, & tollit reliquam. Quód si a­liqua propositionis pars negata extiterit, sophisticé concludetur.

Potest hîc syllogismus effici ex propositione copulata nega­ta: sed illa copulata negata vim obtinet disjūcti affirmati.

Non sunt plures syllogismi species.
Enthymema est imperfectus syllogismus.
Inductio est nomen argumenti.
Exemplum est argumentum specici.
[Page 115]Dilemma est argumentum á contrariis.
Sorites est progressio enthyme matica.

CAP. XVII. De methodo secundum Aristotelem unica.

MEthodus est dianoia variorum axiomatū homogeneorī, pro naturae suae claritate praepositorū, vnde omniū inter se convenientia judicatur, memoria (que) comprehēditur. Viden quā ista elegāter methodi vim cōplectatur definitio?

Tribus illa quidē per­accuraté comprehen­ditur: Methodi
  • Genere.
  • Forma, quae est subjectis & subjectorum adjūctis il­lustrata:
  • Fine.

Methodi genus Dianoia est. Nam quae in Dianoia communis essentia est ad plures species aequaliter diffusa, illius pars una methodus est. Essentiam in Dianoia communem appello, illam axiomatum ex axiomatis deductionem mentis discursu informatā. ut rem velut á capite arcessamus ac paulo altius re­petamus: mentis humanae in rebus disponendis ju­dicandis (que) actiones pro rerum natura ac conditione distinctae sunt. Res universae, quae aciem judicii sub­eunt, aut perspicuae natura illustresque sunt, aut du­biae & confusae. Quae per se clarae sunt & quandam na­tivam perspicuitatem complectuntur, illae accersito aliunde lumine, quo illustrentur, opus non habent. Talibus rebus in unam sententiam comprehensis, propterea quód ipsarum ex sese oriatur notitia, non autē ab aliis antecedentibus derivetur, simplici qua­dam aestimatione contēti statim assentimur, nihil de earum veritate aut falsitate dubitātes. At vero qua­rum rerū natura obscurior paulo est magis (que) inversa, hae quam in se non habent, ab aliis lucem accipiunt, [Page 116] cujus vi ipsarum obscuritas evanescat & cōfusio dis­sipetur. Hiis igitur ut quandam perspicuitatem cla­ritatem (que) é rerum aliarum splendore deductā quasi imprimamus, non ad eas simplicem animi aestimati­onem afferimus, sed easdem mentis quodā discursu cōponendo & cōparando alias ex aliis disceptamus. Quapropter mens pro dispari rerum natura in qui­busdā clara per se & illustri, in nonnullis dubia & in­certa, duplici munere in judicando fungitur. Nam aut eas simplici aestimatione abs (que) maiore rationis agitatione expēdit iis (que) continuo assentitur, aut eas adhibito in aliis cum aliis prudenter componendis discursu (hunc enim simplici rerum aestimationi op­ponimus) tādem dijudicat. Illa mentis actio noetica appellatur, & judicio veritatis falsitatis (que) deservit: haec autem dianoetica. Sed actio dianoetica non est uniusmodi. Nam illo rationis discursu, quo alia cum aliis ad aliquid inde deducendum componuntur, vel quaestionem cum argumento disponimus ad colligē ­dam consequentiam, vel axiomata varia pro naturae claritate inter se annectimus ad ipsorum ordinem deducendum & explicandum. In priore actione sub­tilitatem syllogismi, in posteriore methodi dignita­tem meditamur. Vides iam cur Petro Ramo me­thodus appelletur Dianoia, quia nempe compara­tione claritatis & notitiae adhibita enuntiata ex enuntiatis deducit & disceptat. Vt enim in syllogis­mo ex antecedente in propositione & aslumptione conclusio colligitur ac judicatur: sic in methodo cū generalissimis subalterna, cum subalternis specialis­sima componēdo ordinem universorum deducimus & constituimus. Dianoia igitur methodi genus esto.

Forma methodicae definitionis quaenam est? for­ma [Page 51] sita est in ratione quadam praeponendi axioma­ta pro naturae in singulis claritate. Hic duo occurrūt. Quorum utrun (que) velim á te diligentius animadver­ti. Continent enim methodi principem partem & singularem á caeteris omnibus differētiam. Alterum est, ut axiomata methodo disponenda sint nota & illustria: alterum veró ut eorum collocatio ex illa notitia & claritate dirigatur. Cum igitur de rebus ad legem methodi digerendis illud dicatur, oportere eas esse notas, id est enūtiati vel syllogismi praecepto judicatas (hiis enim velut instrumentis rei natura illustratur, ex qua illustratione oritur scientia) quid aliud dicitur, quám illud, methodum non esse argu­menti aut artis inveniendae viam, non esse enuntiati constituendi rationem, non quaestionis concluden­dae & demonstrandae legem, non (inquam) ullius rei praeceptionem esse aut definiendae, aut in membra dividendae, aut resolvendae in media, aut retexendae in terminos: sed esse regulam ordine quodam res u­niversas disponendi, quae per alia praecepta excogi­tatae jam inventaeque sunt, per alia praecepta definitae ac distributae, quae non modo enuntiati, sed etiam si ita necesse sit syllogismi luce demōstratae cognitae (que) sunt. Illud ergo teneatur rem ante inveniendam esse & axiomatico aut syllogistico judicio cognoscendā atque explorandam, quam methodici theorematis ductu ordine collocandam. Neque hoc est quoddam inane postulatum nulla ratione nixum, sed necessi­tatis cujusdam & naturae lex. Quomodo enim ulla potest institui dispositio, nisi praecessit rerum dispo­nendarum inventio? rerum inventarum primam collocationem necesse est axiomate perfici & con­tineri. Nam quod simplicissimum est, id prius eo & [Page 118] antiquius esse dicimus, quod é simplicissimis com­positum est. At dispositio unius argumenti cum uno, unde enuntiatum constat, est omnium dispositionū simplicissima: caeterae veró dispositiones mixtae & compositae. sic in syllogismo texendo duplicis dispo­sitionis usus cernitur. Nam ut argumenti cum argu­mento nuda & simplex collocatio efficiatur, id totū enuntiati est: ut veró hoc illove modo antecedat ar­gumentum aut sequatur, id syllogismo debetur. De quaestione syllogismo concludendo si quis perconte­tur, sitne syllogismo prior, opinor confitebitur: prae­sertim cum re incerta & dubia illustratio rei dubiae posterior sit. At quaestio ex ambiguitate & obscuri­tate enuntiati nascitur: unde fit ut axioma syllogis­mum antecedat. Quin & in methodo multiplicis collocationis artificium usu quodam exprimitur. u­trum porro dicemus materia materiae artificiosam formationem priorem esse? Si quis dixerit, dicat e­tiam bona cum venia fabricam Aristotelici Lycaei ante consummatam perfectam (que) fuisse, quám archi­tectus lapides, coementum, ligna conquisisset, & ad dolandum comparasset. Quid aliud est methodus quám materiae enuntiato aut syllogismo aestimatae ad elegantiā ordinis statuendam per artificiosa quae­dam formatio? Et quae ratio est cur rerū ignotarum ordo quaereretur? immó si res non explicatae adhuc sed tibi prorsus incognitae aguntur, quo tandem ve­lut perpendiculo, perpetuae collocationis ratio diri­getur? sublata rerū disponendarum luce & notitia, nulla quasi Cynosura est, qua multiplicis dispositio­nis cursus ille sapienter gubernetur. Qui veró ante­cedentibus judiciis in enuntiato & syllogismo prae­teritis ad hoc postremum methodicae constructionis [Page 119] decurrit, idem mihi meditari videtur quod ille, qui per nulla intermedia spatia á calce ad carceres in curriculo conficiendo pervenire vult. Est haec omni­um, qui magnum á literis nomen unquam accepe­runt, rata & constituta hypothesis, ut primó res co­gitetur, deinde certa dispositionis forma judicetur, sed é partibus judicii, cum tripartitum sit, prima est argumenti cum argumento ad enuntiatum forman­dum dispositio: secunda est tertii argumenti ad stru­endum syllogismum collocatio: tertia est materiae ex antecedentibus Logici artificii partibus repetitae & in unum comportatae methodica exaedificatio: a­deó ut qui non á primis per intermedia ad extremū contendat, is stultitiae á summis philosophis condē ­netur. ubi jam est qui neget materiam methodo propositam ante notam esse debere & intelligenter explicatam, quám ordine aliquo devinciatur? Vides ex hac insuper disputatione, in quarum rerum col­locatione versetur methodus. Equidem enuntiata duntaxat sunt, in quibus ad certum ordinem com­pellendis methodus lucem ostendit suam. Enuntia­ta (inquam) aut solitaria & libera á syllogismo, aut in syllogismum illigata.

Sed nota ista & clara enuntiata, quae methodicae dispositionis subjecta sunt, duobus á Ramo adjun­ctis exornantur.

Nam esse debent
  • Varia
  • &
  • Homogenea.

Priore adjuncto non tam discrepantiam in axio­matis, quae nullo modo abesse potest, quám numeri rationem attingit. ut enim nulla ordinis structura in illis est, quae unam eandemque sententiam [Page 120] complectuntur: sic de unius aut paucissimorum or­dine neutiquam laboratur.

Posteriore adjuncto axiomatum disponendorum cognatio comprehenditur. Atque haec in artium praeceptis velut imperatoria lege [...] requiri­tur. Quae enim in scientiarum disciplinis traduntur, ea esse debent, non ut in cōsitionibus fieri interdum [...]olet, diversarum arborum sarmenta, sed quasi ex ea­dem stirpe efflorescētes surculi. Heterogenea in pictu­rae lineamentis damnata est: potestne igitur in ele­gantissimae artis descriptione probari? Nulla vn­quam á Lycurgo sancita lex est, á qua lex Homogenei potuit exercendae justitiae religione & dignitate su­perari. Illa rerum undiquaque corrogandarum & in­ferciendarum licentiam coercet: illa praestituendis & regendis artium finibus praesidet: illa rerum alie­narum sublata confusione perspicuitatis & brevita­tis magistra est. Ac proinde non injuria artificiosae doctrinae theoremata, quae methodo collocanda sunt, arcta quadam cognatione oportet contineri: quomodo enim alioqui in generalissimis, subalter­nis, specialissimis locorum gradus eleganter & apté distinguerentur? Cúm in ipso methodicae dispositi­onis negotio propriis aliena interponis & admisces, si é germanis membris unum Heterogeneo recté praeponatur, alterum certé perinscité consequitur. Si hoc suo loco & justo ordine consequatur, illud perperam & nullo judicio antecedit. Quod enim é diverso corpore accersitum aliquo uno é duobus membris arctissimae cognationis vinculo colligatis prius posteriusve est, fieri non potest quin idem pri­us altero aut posterius sit. In artium igitur documē ­tis ad methodi normam gradatim distinguendis lex [Page 121] Homogenei dominetur. Quin & in caeteris commen­tationibus omnia ad homogeniam quandam revo­centur, ne accumulandis & implicandis heteroge­neis, lumen elaborati ordinis obscuretur. Quanquā hîc non nimis severa methodus est: non illius ab­solutae cognationis rationem efflagitat: sed rebus utcunque homogeneis contenta est. Quae igitur e­jusdem quaestionis explicationem continent & ad eundem finem referuntur, ea quodammodo homo­genea judicantur. Sic quae in Miloniana Cicero per­oravit, cúm ejusdem rei tractatione & fine conveni­ant, in homogeneis censentur. Sed ex iis quae in me­thodicae definitionis forma occurrebant, prius illud satis jam explicatum est, oportere scilicet enuntia­ta, quae methodo componuntur, nota esse & illustria.

Sequitur jam posterius, in quo ratio quaedam me­thodicae collocationis dirigendae spectatur. Metho­dus axiomata nota & manifesta disponit. Sed quo tandem modo & ordine? quis locus uniuscujusque? cujus rei ductu graduum distinctio constituetur? Hîc excita intelligentiam tuam, & quid dicatur diligen­ter attende. Perspicies methodico artifici non ma­gis praecepti lucem deesse ad enuntiata quaelibet ordine excellenti disponenda, quám prudenti con­viviorum moderatori ad convivas variae conditio­nis & dissimilis fortunae pro cujusque dignitate col­locandos. Finge enim senatores, equites, plebeios uná confluxisse. Moderator iste quid aget? Senatores ad primas sedes deducet, quia sunt dignitate prin­cipes: equites transmittet ad intermedias, quia sunt senatoribus dignitate proximi: plebeios ad postre­mas relegabit, quia genere conditionis postremi sunt. Quod veró huic moderatori in collocandis cō ­vivis [Page 122] notata discrepantia conditionis & dignitatis est: idem erit methodicae collocationis magistro ad res omnes suis sedibus aptissimé digerendas obser­vata in singulis notitiae & claritatis differentia. E va­riis igitur iisque notis enuntiatis, quod clarissimum notissimumque est, id primo loco disponatur: quod lumine noticiae proximum est, id secundo colloce­tur: quod notionis claritate tertium est, id tertio statuatur: sic é reliquis deinceps consequentibus notiora semper minus notis praeponantur: & quod obscurissimum est ad extremum locum detrudatur. Quare animadversa in enuntiatis notitiae & clarita­tis differentia est quasi ordinis constituendi magi­stra, quae unicuique enuntiato suam & propriam se­dem designet atque attribuat. Si á methodicae disci­plinae magistro percontere, cur in descriptione grā ­maticae literam syllabae, syllabam voci, vocem orati­oni praeposuerit: respondebit á litera syllabam, á syllaba vocem, á voce orationem splendore notitiae superari. Verumenimveró cúm claritatis & notitiae differentia nobis velut facem aliquam praeferat ad sedem cujuslibet enuntiati explorandam & distin­guendam: quomodo tandem differētiam istam de­prehendemus & assequemur? quomodo é duabus enuntiationibus utra sit notior, aut é pluribus quae notissima sit intelligemus? Hujus rei disceptatio & é Logicae inventionis argumentis repetenda est & eisdem dirimenda. Argumenta artificialia sunt, aut inartificialia. De luce artificialium, si quis eandem cum tenuissimo inartificialiū lumine comparatam negaret excellentem esse, pluribus disserendum pu­tarem. Sed cúm neminem feré lateat, quae vis insit in argumentis inartificialibus rei explicandae atque [Page 123] illustrandae, eandem ab artificialibus totam deriva­ri: illud tanquam probatum & concessum sumo, ar­tificialia inartificialibus esse praeponenda. Artificia­lia sunt prima, vel orta de primis. Quae oriuntur de primis, ea naturam corum argumentorum, quorum vi procreantur & constant, omnino referunt ac imi­tantur: adeo ut si de primorum dispositione trans­acta res sit, nulla esse possit in ortorum collocatione difficultas. Prima ita (que) argumenta attendamus: ea vero sunt, Causa, effecta, subjectum, adjūctum, dissentanea, comparata. Causa effecto notior est & illustrior: nec mirum, cum fons sit cognitionis & scientiae. Quin & subjectum quodammodo notius est adjūcto. Dislen­tanea veró aequalem notitiae lucem, & comparata vi comparationis similem naturae claritatem com­plectuntur. Ac proinde si de rebus ad methodicê collocandum propositis quaeratur, utra notior sit, quo argumenti genere comprehendatur statim in­tuere. Si rei explicatae & tractatae causa sit aut sub­jectum, notitiae differentiam affecutus es. Nam cau­sa effecto absoluté clarior est: subjectum etiam ad­juncto illiustrius. Sin vero dissentaneum aut com­paratum fuerit: de collocatione minimé laborabis. Non enim magni interest, cum in utroque aequalis ratio notitiae appareat, hoc an illud diversum, hoc an illud disparatum praeponatur, & in comparatis parum refert hoc an illud antecedat: ut é duobus similibus, hoc an illud priore loco disponatur. De ortis diximus, in iis nempe primorum naturam comprehendi & referri. Quae ita (que) de causis oriun­tur, notiora sunt illis, quorum origo ab effectis de­ducitur. Ex quo fit ut conjugata causa conjugatum effectum, notatio ex causis, notationem ex effectis, [Page 124] distributio é causis distributionem ex effectis noti­tiae claritate vincat. Sic reliquorum ortorum notitia debet ex illorum, quorum naturam ratione originis repraesentant, claritate aestimari. Vides quid velim. Notitiae differentiam ex argumentorum affectione repeto & discepto. Enuntiata artificialibus aut in­artificialibus argumentis constant, explicantur, ju­dicantur. Explicationem artificialibus comprehen­sam qualibet inartificiali notiorē esse dicimus. Sed illa ex artificialibus instituta tractatio pro artificia­lium natura & conditione distinguitur: adeo ut quae enuntiata causas vel subjecta sequentium comple­ctuntur, ea caeteris illustriora habeantur. Sed visne adhuc ut disertius explicem, quomodo illa in singu­lis notitiae differentia dijudicanda sit? Dicam cer­té ut potero: si minus assequor quod volo, sit tamen in re positum atque natura. Id itaque Notius appel­lo, quod explicari intelligique possit, tametsi illud, quocum splēdore notitiae comparatur, minimé ex­plicetur, & intelligatur. sic é duabus Logicae parti­bus si quaeras utra sit notior, inventionem nomina­bo: quid ita? quia inventionis explicatio institui & intelligentia comprehendi potest, etiam si nulla ju­dicii tractatio & cognitio praecesserit. At tradere doctrinam judicii & cognoscere non potes, nisi anté inventio tractatur & cognoscatur. Sic enuntiatum syllogismo, syllogismus methodo clarior est. Cur tan­dem? quia syllogismi natura sic est comparata, ut propter quaedam ab enuntiato assumpta, demōstrari & á quoquam percipi non queat, nisi enūtiatum de­monstretur anté & percipiatur. At veró enuntiati demonstratio perfici scirique potest, praecepto syl­logismi methodique nondum tradito & intellecto. [Page 125] Si omissa enuntiati & syllogismi disciplina, ad me­thodi vim enodandam animo (que) consequendam ac­cesseris, inanē certe operam posueris. Nam methodi definitio ex nonnullis cōstat, quorum explicatio est enuntiati aut syllogismi propria. Itaque ad metho­dum praecepto exprimendam & mente complecten­dam enuntiati syllogismique intelligentiam afferre debemus. Sic in physiologia elementum notius est quam meteoron; metallum, planta: quia elemen­tum sine hiis declaratur & intelligitur: horum ve­ró declaratio & cognitio ex elementorum doctrina repetitur. Sic animal homine, homo Socrate notior existit. Non enim quid sit Socrates anté constabit, quám hominis naturam compertam habueris. Nec quid sit homo prius elucescet, quám de natura ani­malis constiterit. At veró de animali, quid sit, id co­gnitum nobis & exploratum esse potest, tametsi quae natura hominis Socratisque existat ignoremus. sic arbor platano, color albedine, sapor dulcedine ab­soluta notiore prior est. Nam explicatio cognitio­que & arboris ad platanum cognoscendam, & colo­ris ad albedinem intelligendam, & saporis ad natu­ram dulcedinis comprehendendam sic est necessa­ria, ut haec sine illis haudquaquam illustrari & defi­niri, illa sine hiis tractari cognoscique possint. De­nique quicquid causam aliorum subjectumve conti­net, illius natura enucleari subtiliter, & sub intelli­gentiam cadere potest, tametsi ea, quorum causa aut subjectum est, nondum enodentur & illustren­tur. Quapropter id caeteris notitiae claritate semper antecellit, sine quo explicari caetera intelligi (que) non possunt, ipsum veró sine caeteris commodé potest. Hanc in exploranda notitiae differentia praeceptio­nem [Page 126] si quis sibi ob oculos proponat ac velut ducem sequatur, non facile aliquando labetur. Cum igitur res methodo disponendae occurrunt, ille ad hanc regulam tanquam ad perpendiculum separatim ex­igendae & accuratissimé expendendae sunt: atque illius ductu methodicae collocationis universa ra­tio dirigenda & gradibus distinguenda: sic quod ab­soluta notione primum est primo loco, quod lumi­ne notitiae proximum est secundo, quod claritate naturae tertium est, tertio disponetur: atque idem in caeteris disponendis modus observandus est. Ecquid ista intelligis? Attende quid ex hac tam concinnae dispositionis forma, quae á notioribus ad ignotiora progreditur, P. Ramus concludat.

Disponetur ex Homogeneis axiomatis primo loco absolu­ta notione primum, secundo secundum, tertio tertium, & ita deinceps: itaque methodus ab uniuersalibus ad singu­laria perpetuó progreditur. Istud consectarium diligen­ter excute, & in Ramei judicii dianoiā inquire. Res Enthymemate conclusa est: assumptionem, quae o­missa est, ad syllogismum explendum, & vim judicii illustrandam addamus,

Ab absoluté notioribus ad ignotiora methodus semper progreditur.

Vniversalia sunt absoluté notiora: specialia ignotiora.

Ab universalibus itaque methodus semper ad specialia progreditur.

Annon ista prudenter á P. Ramo accuratéque concluduntur? Syllogismi propositio illustrem & minimé dubiam sententiam complectitur: atta­men tibi fortasse, qui in dialogo methodum ali­quam á tenebris ad lucem progredientem fingis, falsa videbitur & admodum captiosa. Oppones [Page 127] haud dubie illam Notioris partitionem, id est, ju­gulatam iam saepe & confossam theoriam, immo ab ipso Aristotele 6. Top. cap. 3. refutatam. Fortasse vero (inquit Aristoteles) absoluté notum est, non quod omnibus totum existit, sed quod nobis ani­mo bene constitutis & affectis notum est: quem­admodum id absoluté salubre est, quod homini­bus corpore bene habentibus salubre est. Hic A­ristoteles Aristoteleae partitionis membra non sa­tis consideraté alibi disjuncta, sapienter veréque confundit. Quod itaque nobis mente bene com­positis, id Aristoteli natura absoluteque notius est, & contra. Neque vero si origo notitiae ex obser­vatione rerum singularum sensu preceptarum ex­istat, idcirco res singulares sunt nobis notiores. Vides é minutissimis seminibus originem magni­tudinis suae truncum accepisse, semen tamen trun­co majus non est. Vides ingenti aliquando flam­mae é scintilla principium lucis accessisse: scintilla tamen á flamma luminis splendore superatur. sic e­tiamsi notitiae in generalibus origo ex observatio­ne singularum defluxit: generalia tamen singulari­bus luce claritatis praestant. Illud itaque teneatur, methodum non ab ignotioribus ad notiora, aut á tenebris ad lucem progredi, sed á rebus absolu­té clarioribus ad obscuriora semper procedere. Assumptionem veró videamus: universalia sunt ab­soluté notiora specialibus. Mitto authoritatem Aristo­telis: ratione pugno. Quae intelligi explicarique possunt absque specialium intelligentia, quae com­munes specialium causas complectuntur, ideo­que ad eorum illustrationem explicationemque adhibentur: specialibus sunt absoluté notiora. [Page 128] At universalia explicari intelligique possunt absque specialium intelligentia: at universalia communes specialium causas complectuntur, ideoque ad expli­cationem specialium illustrationemque adhiben­tur. Hinc universalium Aristotelica eulogia. Vniver­salia sunt Aitiotera, Archoeidestera, Epistemonicotera. Quid ergo? ecquis iam est ex omni theoricorum grege, qui specialia generalibus dicere audeat no­tiora? Sed ut prioris syllogismi assumptio plenius intelligatur, definiendum universale & exponēdum est. Vniversale est, quod inest in pluribus, & á quo nulla est ad speciale reciprocatio consequentiae: ut unum inest in pluribus quā duo; & si unum sit, sequi­tur esse duo. Aristotelica sané & illustris definitio: in qua viderur mihi p [...]ilosophus quasi signum aliquod sustulisse ad dirigendam methodicae dispositionis rationem: immo tanquam digito demonstrasse quid in methodo primum esse velit, quid secundum, quid tertium. Quaere á grammatico cur primo loco ety­mologiam, secundo syntaxin exposuerit, responde­bit nomen, verbum, adverbium, conjunctionem, quae sunt etymologiae, inesse in oratione quae est syn­taxeos: non autem orationem in nomine aut in ver­bo. Contendetque si sit etymologia, non ideo sequi syntaxin esse: at si aliqua orationis structura sit, ety­mologiam esse necesse est. Si Rhetori objicias ordi­nis inversionem, quód elocutionem pronuntiationi, tropum figurae praeposuerit, statim de ordinis con­cinnitate perorabit: dicetque si pronuntiatio sit, e­locutionem praecessisse: quia pronuntiatio est apta elocutionis enuntiatio: non autem si elocutio sit, pronuntiationem esse. Sic tropus inesse potest in fi­gura, non autem figura in tropo. Nam tropus est [Page 129] vocum figura conjunctarum. Qui istam universalis definitionem perspectam habet & cognitam, annon Dialectico judicium inventioni praeponenti succen­sebit? Annon evincet argumētum inesse in pluribus, quám enuntiatum aut syllogismum aut methodum? Methodus non inest in syllogismo: syllogismus non inest in enuntiato: enuntiatum non inest in argu­mento, at argumentum inest in hisce omnibus. Et ab argumento ad enuntiatum & syllogismum nulla est reciprocatio consequentiae. Nam si enuntiatum sit aut syllogismus, sequitur esse argumentum: at si argumentum fuerit, non ideo sequitur enuntiatum aut syllogismum esse. Sic si methodus sit, enuntia­ta sunt, eaque suo aut syllogismi judicio nota: at si e­nuntiatum aut syllogismus extiterit, non ideo me­thodus est. Si ab Arithmetico sciscitere, cur ante simplicem Arithmeticam praecepta comprehende­rit, quám de comparata disseruerit: cur notationi numerationem, numerationi primae in additione & subductione conjunctam, in multiplicatione & divi­sione postposuerit ac subjecerit: equidem Arithme­ticam simplicem comparata, notationem numera­tione, numerationem primam conjuncta generalio­rem esse respondebit. Nam si haec fuerint, illa esse necesse est: non autem si illa extiterint, haec etiam idcirco extitisse sequitur. Quid geometra? Annon eandem de geometriae dispositione rationem inter­rogatus reddet? Affirmabit punctum pluribus inesse quám lineam, lineam pluribus inesse quám superfi­ciem, superficiē quám corpus: & á puncto ad lineam, á linea ad superficiem, á superficie ad corpus, nul­lam esse reciprocae consequentiae vim: ideoque se in constituenda geometriae methodo pūcto lineam, [Page 130] lineae superficiem, superficieri tractationem corporis subjecisse. Intelligis opinor jam tandem quid Ra­mus universale appellet: Non loquitur de logici ge­neris simplici illo quidem & unius tantúm vocis ca­tegoremate: sed eo genere aliquid generalius sub nomine universalis cōprehēdit. Omni generi id tri­butū est ut universale sit: at omne universale, quo­modo jam universale interpretamur, non est genus. Linea superficie generalior est ad propositae defini­tionis rationem: linea tamen superficiei genus nul­lo modo dici potest. Intelligis porro quám illa vera sit assumptio. universalia sunt absoluté notiora speciali­bus: & nisi malis texendae methodi rationem á re­bus absoluté ignotioribus progredi, nisi plus tene­bris quám luci, & confusioni quám ordini tribuas, de propositionis etiam veritate confitebere. Facilé profecto adducor ut putem velle te P. Ramo de propositione & assumptione non illibenter assen­tiri, nisi complexio tantopere displiceret. Vides e­nim concessa syllogismi antecedente parte, dupli­cis methodi labefactari vanitatem.

Nam si methodus ab universalibus ad specialia perpe­tuó progrediatur, unicam esse necesse est. Verumenimve­ro ut unitas methodi invisa tibi atque odiosa est: sic Ramea de unitate methodi instituta demonstratio inconstantiae cujusdam elencho ridicula: ideoque eam in responsionis tuae principio vehementer ex­agitas. Hujus theoriae analysin breviter subducen­dam esse censeo, non tam ad demonstrationem uni­cae methodi ab inconstantiae crimine vindicandam, quám ad falsitatem frivolae disceptatiunculae illu­strandam. Primúm id Ramo placere doces, ut me­thodus sit unica.

[Page 131] Si Ramus (inquis) duplicem methodum intellexisset, u­nam inveniendi alteram docendi, hanc divisionem in capite de methodo expressisset.

At hanc divisionem in capite de methodo non exprimit.

Ramus ita (que) duplicē methodū non intelligit, sed unicam.

Methodi vocabulo P. Ramus, dum in refutatione multiplicis methodi pro more Aristotelicorum in­terpretum loqui vult, modó argumenti inveniendi praeceptum, modó enuntiati & syllogismi doctrinam comprehendit: cúm tamen unicam duntaxat rei in­ventae jam ac judicatae ad ordinem redigendae me­thodum esse statuat. Quoties igitur methodum in­ventionis aut enuntiati aut syllogismi nominat, to­ties non methodicam rerum ordine disponendarum praeceptionem significat, quae P. Ramo proprié me­thodus est, & Logici judicii pars ultima, sed metho­di voce ad notanda inventionis, enuntiati, syllogis­mi praecepta abutitur. Id cúm tu minimé animad­verteres, ad Ramum levitatis condemnandum ina­ni altercatione delapsus es. Hujus prioris syllogis­mi etsi conclusa thesis verissima sit, consequentia tamen lubrica est, ab illo, quem attigi, erroris fonte nata. Nam utraque via & illa scilicet argumenti in­veniendi & haec argumenti jam inventi ac judicati ordine digerendi á P. Ramo celebratur: nec tamen ex eo consequitur utranque viam in capite de me­thodo explicari debuisse. Id enim esset non metho­dum partiri, sed membra heterogenea, caput nem­pe cum pede confundere & permiscere. At veró si inveniendi methodo rationem quandam rei priús inventae & aestimatae ad ordinem reducendae com­prehenderet: equidem tibi de propositionis conse­quentia assentirer, diceremque si methodum rei or­dine [Page 132] collocandae duplicem esse putavisset, unam in­veniendi, alteram docendi, dicerem (inquam) istius partitionis elegantiam in capite de methodo ex­primere Ramum voluisse: immo debuisse. Ve­rúm perge: docuisti id Ramo propositum esse, ut methodi unitatem probet & exornet. Iam disseris fieri non posse ut methodus docendi secundum Ra­mum sit unica. Huc Rami effecta & Talaei testimo­nium producis. Illa tali judicio concluduntur.

Qui in methodo explicanda ab inferiori ad superius sive á specie ad genus procedit, & docet insuper methodum ab universalibus ad particularia semper progredi, secundúm cum duplex est methodus docendi scientias.

At Ramus in methodo explicanda ab inferiori ad supe­rius sive á specie ad genus procedit, & docet insuper metho­dum ab universalibus ad particularia semper progredi.

Ergo secundúm Ramum duplex est methodus docendi scientias.

Conclusionem istam disjunctione nescio qua mi­rifica illustras.

Ergo aut duplex est methodus docendi scientias secun­cundúm Ramum, aut unica tantúm methodus tam inveniē ­di quám judicandi.

Propositio inerti sophismate sophistica est. Non enim methodi per definitionem explicatio metho­dus est, admonitionem quandam complectens, quid primo loco, quid secundo, quid tertio disponendum sit. Definitio (inquam) argumentum est, non autem argumentorum dispositio: materies est methodi praecepto formanda & figuranda, non est ipsa me­thodus. Ac proinde si quis in methodo definienda & explicand [...] ab inferiori (ut loqueris) ad superius procedat, & doceat praeterea methodum ab univer­salibus [Page 133] perpetuó progredi, non ideo tamen sequitur ut methodus ex illius opinione duplex sit. Sed facis in assumptione injuriam P. Ramo. Non enim in na­tura methodi explicanda ab inferiori ad superius, aut á specie ad genus procedit: sed definitio metho­di est é prioribus & superioribus constituta. Constat enim ex genere, forma, & fine. Quid? illustratio con­clusionis é disjunctione quám arguta est? P. Rami Dialectica tibi illius disjunctionis ineptias notare potuisset. Quae est enim disjuncti necessitas, cúm propter interjectum medium nulla sit partium ne­cessaria oppositio? Ista duo in eundem eleganter conveniunt, ut & methodi unitatem approbet, & tamen viam inveniendi argumenti á ratione ejus­dem judicandi discrepantem faciat. At testimo­nio fortasse Talaei demonstratio unicae methodi convincitur levitatis. Methodus (inquit Talaeus) hic nulla agitur inventionis, neque methodus e­nuntiati, aut syllologismi: Quid ex ista oratione colligis?

Iam (inquis) tertiam methodum lucrati sumus, unam in­veniendi, alteram enuntiati vel syllogismi, tertiam Rami ab universalibus.

Immo veró non rationem tripartite methodi, sed opinionem tripartitae stultitiae lucratus es. Nam in­veniendi methodus non est Talaeo rerum disponen­darum forma aliqua, sed excogitandi argumenti praeceptio: atque haec est sapientiae tuae pars prima. Deinde methodus enūtiati & syllogismi nihil aliud eidem est, quám regula argumenti cum argumento conjungendi ad judicium veritatis, & quaestionis cum tertio argumento disponendae ad judicium cō ­sequentiae: non est ordinis constituendi magistra: [Page 134] atque haec est sapientiae tuae secunda pars. Postre­mó quód é Talaei testimonio quintuplicem metho­dum non concluseris, unam inventionis, alteram enuntiati, tertiam syllogismi, quartam ab univer­salibus, quintam definitionis ab inferiore ad supe­rius, sive á specie ad genus procedentis, id sapientiae tuae tertia pars esto. Quapropter in Ramea unicae methodi demonstratione nulla levitatis offensio est: immo eam vim habet ut duplicem methodum con­vellat, & unicam ab universalibus perpetuó pro­gredientem concludat. Nam si verum fuerit, eam non ab ignotioribus absoluté, sed á simpliciter no­tioribus informandam esse: verum similiter est esse duntaxat unicam eamque ab universalibus semper procedentem: quoniam universalia absolutae noti­tiae splendore specialibus antecellunt. De commo­dis, quae illam á generalibus dispositionem conse­quuntur, & de incommodis, quae é methodo á spe­cialibus progrediente redundant, in Admonitione disserui. Atque hactenus de forma methodi: cui addita est é subjectis, in quibus disponendis ver­satur, & subjectorum duobus adjunctis illustra­tio.

Restat methodi finis. Ille veró quis est? Certé Ordo é variorum & homogeneorum axiomatum pro claritate notitiae instituta collocatione dedu­ctus. Huc pertinet Ramea é similibus exornatio.

Vt spectatur (inquit) in axiomate veritas & falsitas, in syllogismo consequentia & inconsequentia: sic in methodo consideratur, ut per se clarius procedat, obscurius sequatur, omninoque ordo & confusio judicatur. Si roges igitur quem ad finem disponatur, ex homogeneis axioma­tis primo loco absoluta notione primum, secundo [Page 135] secundum, tertio tertium, & ita deinceps: responde­bo ut sublata confusione splendor elegantissimi or­dinis eluceat: Quid? Ordo iste quam secum utili­tatem assert? Sané permagnam. Nam quód res ar­tibus comprehensae aut quacun (que) commentatione explicatae facilé intelligantur, quód etiam memoriae commendentur ac conserventur, id quantumcun (que) est, certé eximium quiddam & singulare est, totum ordini debemus.

Sed definitio methodi, quae hisce tribus perficitur Genere, nempe Dianoia; forma, quae sita est in axio­matum dispositione pro naturae claritate; fine, quem ordinem esse diximus, satis opinor explicata est. Iam si aliquid de usu adjunxerimus, nihil erit quod diside­retur amplius. Age igitur usum methodi si placet il­lustremus. Sed in illustratione ista tanto erimus breviores, quanto in methodicae definitionis expli­catione fuimus longiores.

Vsus methodi cernitur in commētationum ordi­ne vel texendo vel retexendo. Ille usus methodi ge­nesis, hic analysis dicitur. Commentation um gene­ra varia sunt: quorum nonnulla ejusmodi existunt: ut artis conformatio: tractatio ethicae aut theolo­gicae quaestionis: tum ex hiis interdum omnibus constituta forensis oratio vel poema, epistola, communes loci. Habemus á Petro Ramo in quin­que liberalium artium conformatione nobilissimum constitutae methodi exemplum: sed harum arti­um institutam á generalibus dispositionē anté ex­posuimus. Quid cúm ethicae quaestionis tractatio ordine quodam digerenda sit, quid (inquam) fa­ciendum est? certé idem quod methodi definitione praecipitur: quod Petrus Ramus in illarum artium [Page 136] exaedificatione jam praestitit: id est omnia explicatae quaestionis axiomata sunt pro notitiae in singulis claritate sive pro ratione (ut ita dicam) generalita­tis disponenda. Notitiae enim & generalitatis (lice­at quaeso ista jam voce uti) animadversa in singulis enuntiatis differentia admonebit quid primo loco disponendum sit, quid secundo digerendum, quid tertio collocandum, quid quarto quintoque reser­vandum, quid transmittendum ad extremum. Hu­jus differentiae dijudicandae ac cognoscendae ratio­nem suprá notavimus. Eam hîc subjicere ex ante­cedentibus repetitam non alienum fore judico. At­que ut res tota disertissimé explicetur & evolvatur, illius differentiae dijudicandae rationem, quae unica fere est, tamen minutatim discerpemus: ut si diffe­rentiae intelligendae ratio hisce verbis comprehen­sa minus dilucida videatur, statim an alio modo ex­pressa satisfaciat, attendamus. Age itaque: Quod causas aut subjecta aliorum continet: quod explicari in­telligique aliis nondum intellectis & explicatis potest: quod inest in pluribus: á quo non conv [...]rtitur consequentia: id absoluté notius est, id generalius. Non me fugit, quod hîc quadrupliciter expressum est, id in unam ean­demque rem cadere posse & comprehendi. Sed vo­lui hujus differentiae deprehendēdae modū ista varie­tate illustrare. Proponatur jam ad methodicé dis­ponendum ethicae alicujus quaestionis confecta ex­plicatio. Illam si placet vulgarem, quód Virtus ex­petenda sit, assumamus. Fingamus quaestionis argu­menta jam inventa esse, & enuntiati aut syllogismi judicio aestimata: ea (que) in locum unum confusa: hoc nempe modo. Virtus animum praeclaré comfor­mat & excolit, cur non igitur eandem studiosé per­sequeremur? [Page 137] Sed cúm virtus pro duplici facultate mentis bipartita existat, alia nempe intelligentiae, alia voluntatis, docebo utranque in rebus expe­tendis numerandam esse. Si quid verae gloriae, si quid sanae & ingenuae voluptatis usquam est, id certé in virtute potest deprehendi. At veró res verissimae gloriae ornamento commendata, & honestam vo­luptatem complexa nunquam fugienda est. Nam Virtus est illa quidem divinitus delibata: adeo ut sceleris cujusdam sit in illius studium non incumbe­re. Quid virtus voluntatis, annon etiam ejusmodi est quae nostros animos ad se rapere debeat? Certé. Nā ductu quodam prudentiae in regendis affectibus ver­satur, quo quid optabilius esse potest? Fortitudo ex magnitudine excelsi animi ad juris constituti de­fensionem propendet. Iustitia ex syncerae volunta­tis aequitate ad jus exercendum affecta est. Virtus voluntatis vel tota continetur interna actione ad voluntatem conformandam, vel conformata jam voluntate sese ad aliorum usum externis actionibus diffundit. Prior illa vel temperantia est, quae in cor­poreis voluptatibus coercendis sita est; vel Praotes quae in ira comprimenda versatur. Posterior quae se­se ad aliorum usum externis actionibus diffundit, aut usum possessionum, aut rationem juris intue­tur.

Intuenti mihi in virtutis naturam praeclaré sen­tire videntur illi, qui virtutem in rerum expeten­darum numero ponendam esse censent. De virtute intelligentiae ut loquar, Prudentiam si quis neget expeti oportere, is lumen animi, quo consilia & su­scipiuntur & diriguntur, tollendum esse fateatur ne­cesse est. Haec rempub. pace florentem ab hostili [Page 138] impetu tuetur. Haec legibus latis civitatem constitu­it: haec homines á fera agrestique vita ad humani­tatem & societatem colendam traduxit. Quae usum possessionum intuetur liberalitas est, virtus illa qui­dem ad subsidium alienae necessitatis optanda & co­lenda.

Vides hîc varia axiomata eaque homogenea con­fundi uná & commisceri. Quaero á te quae tandem dialecticae pars adhibenda sit, ad istam confusionem tollendam & unumquodque axioma ordine & suo loco digerendum. Nunquid ratio inveniendi argu­menti ad exprimendam ordinis elegantiam con­fert? certé inventionis praecepto non est opus. Nam omnia illa, quibus istam de virtute quaestionem ex­plicatam vides, jam inventa sunt. Inventa subjecta & adjuncta: repertae definitiones & partitiones. Quid ergo? cúm ad ordinem conformandum nul­lus usus logicae inventionis sit, an axiomatis judicio opus est ad singula suis sedibus apté distinguenda? Atqui veró quae argumenta inventio ad arguendam quaestionem suppeditavit, ea in axiomate disposita jam sunt ac judicata. Est (inquam) definitio cum re definita, partitio cum re partita in enuntiato con­juncta & aestimata: eodemque modo caetera argu­menta. Num igitur syllogismi praeceptis utemur? At veró quicquid in hiis rebus dubium erat & con­troversum, id syllogismi legibus disceptatum jam est & conclusum. Quid nunc restat? Sola (ut vides) su­perest methodus. Lumine igitur artificiose metho­di adhibito, generalissima primis locis, subalterna mediis, specialissima postremis disponemus. Quid ergo ex illis omnibus est generalissimum? certé illa sententia: Intuenti mihi in virtutis naturam, [Page 139] praeclaré sentire videntur illi, qui virtutem in rerum expetendarum numero ponendam esse censent. Haec est summa totius rei comprehensio & quasi de­finitio: ac profectó axioma é tot axiomatis genera­lissimum. Nam est subjectum ad cujus explicatio­nem illa enuntiata comparata sunt. Quód si quaesti­onis per enuntiata explicatio fuerit, quaestionem praecessisse necesse est. At si quaestio extiterit, non tamen sequitur explicationem quaestionis existere. Quare propositio summam rei propositae comple­ctens, primo loco statuetur. Agedum, quaenam e­nuntiata huic generalissimae definitioni proximum gradum obtinere debent? ecquid virtutis partitio in virtutem intelligentiae & voluntatis? certé defi­nitioni partitio semper est adjungenda, nisi aliquid fuerit quod ad singula partitionis membra genera­tim attineat. Estne igitur aliquid rei distributae partibus generalius? est profectó: idque hisce tri­bus sententiis comprehensum. Nam virtus est illa quidem diviuitus delibata, adeó ut sceleris cujus­dam sit in illius studium non incumbere. Ac cúm animum praeclaré cnnformet & excolat, cur non e­andem studiosé persequeremur? Si quid porró ve­rae gloriae, si quid sanae & ingenuae voluptatis us­quam est, id certé in virtute potest deprehendi. At veró res ornamento verissimae gloriae commendata & honestam voluptatem complexa nunquam fugi­enda est. Haec caeteris consequentibus generalio­ra sunt cúm in singulis intelligentiae & voluntatis virtutibus insint communiter. Quid quód illa tria argumenta syllogismis conclusa, sint etiam singu­lis suis locis collocata? Nam primó enthymema quaestionem virtutis efficiente concludens, de­inde [Page 140] eandem ab effecto disceptans, tum vi adjuncto­rum judicans disponitur. Sed expositis iis, quae rei partitae membris communia sunt, quid jam ex illa confusione ad collocandum separabimus? equidem virtutis distributionem. quid ita? quia explicari in­telligique potest absque sequentibus: quia in pluri­bus inest quám ulla rerum consequentium. sed cúm virtus pro duplici facultate mentis bipartita existat, alia nempé intelligentiae, alia voluntatis, docebo u­tranque in rebus expetendis numerandam esse. Hîc methodi lex jubet ut partes eodem ordine tracten­tur, quo distributae fuerint: & transitionum vinculis si longior inter eas intersit explicatio colligentur. Primúm itaque de virtute intelligentiae, id est, de prudentia dicendum est. Nam lumine prudentiae cae­terae virtutes communiter diriguntur, ita ut explica­ri prudentia sine illis, illae ignorata prudentiae natu­ra intelligi non possint. de virtute intelligentiae ut loquar, Prudentiam si quis neget expeti oportere, is lumen animi quo consilia & deliberationes suscipi­ūtur ac diriguntur, tollendum esse fateatur necesse est. Haec homines á fera agrestique vita ad humani­tatem & societatem colendam traduxit: Haec legi­bus latis civitatem constituit. Haec civitatem pace florentem ab hostili impetu tuetur. Sic enim tria ista prudentiae effecta digerenda sunt. Nam si civitatis conservatio extiterit, sequitur esse civitatem jam constitutam: sequitur etiam quosdam ad colendam societatem traductos esse. at consequentia haec re­ciproca non est: ideoque colendae societatis insti­tuta ratio prior conservatione civitatis est. Primo distributionis membro exposito, secundum debet succedere. Quid? virtus voluntatis non etiam ejus­modi [Page 141] est, quae ad se nostros animos rapere debeat? Nemo refragatur. Nam ductu prudentiae in regen­dis affectibus versatur: quo quid optabilius esse po­test? Virtus autem voluntatis vel tota continetur interna actione ad voluntatem conformandam, vel conformata jam voluntate sese ad aliorum usum ex­ternis actionibus diffundit. Prior illa vel temperan­tia est, sita nimirum in corporeis voluptatibus coer­cendis, vel Praotes quae in ira comprimenda versa­tur: utraque certé propter istam tam excellentem facultatem ab omnibus expetenda. Posterior quae sese ad aliorum usum externis actionibus diffundit, usum possessionum aut rationem juris intuetur. Quae usum possessionum intuetur liberalitas est, virtus illa quidem ad subsidium alienae necessitatis optanda inprimis & colenda. Quae rationem juris spectat, ea aut ex sincerae voluntatis aequitate ad jus exercen­dum affecta est, ut justitia: aut ex invictae voluntatis magnitudine ad juris constituti defensionem pro­pendet, ut fortitudo. Vides horum axiomatum ordi­nem. Primó explicatum est illud, quod cuilibet in voluntate virtuti commune est. Deinde partitio ea­rum virtutum, quae voluntatis sunt, subsequitur. Tum partitionis membra tractantur, & ex methodi lege suis locis collocantur. Nam ut voluntas interna a­ctione solummodo conformetur, id conformatae vo­luntatis externis actionibus prius est & generalius. Sic juris constituendi ratio juris constituti defensi­onem antecedit. Atque haec est quaestionis proposi­tae methodica genesis: quam ideó per partes singilla­tim disceptavimus, ut facilius methodi dianoia u­susque elucesceret. Eandem collocationis formam Theologi in Theologicis commentationibus medi­tantur: [Page 142] quam ego in hominū doctissimorum excel­lentissimis concionibus cum summa voluptate per­saepe animadverti. Primúm enim de quo dicturi sunt solent proponere, & velut illustri quadā definitione summatim cōprehendere. Deinde nisi rei distributae mēbris commune aliquid occurrat, statim thematis propositi membra distinguunt. Tū factae distributio­nis primam partem definiunt consimiliter, &, si mul­tiplex fuerit, partiuntur: immó omnibus argumento­rū generibus, omnibus judicii modis illustrant ac persequuntur. Id cúm fecerint, adhibita transitione ad partē distributionis secundam digrediuntur, ean­dem (que) eodē modo, quo primam tractant eleganter & expediunt. Sunt igitur Theologi, qui suas nobis vi­gilias cōmunicant, in exploranda notitiae & genera­litatis differentia ad ordinē deducendum valdé di­ligentes & accurati. Quae pars explicari intelligi (que) abs (que) alterius explicatione non potest, eam non an­té tractant, quám alteram exposuerint. Quid de o­ratoribus loquar? Equidem eundem in orationibus texendis ordinē studiosé consectantur. Studium eo­rum in hoc genere declarant illa de ordinis confor­matione rhetorum praecepta. Volunt enim exordiū primó constitui: tum narrationem subsequi: deinde confirmationem adjungi: postremó epilogū attexi. Hîc ego eorum diligentiam magis amplector, quám judiciū probo. Si Aristotelē de prima & vltima parte rogent putetne scilicet utranque necessariam esse, minimé ille quidem de necessitate assentietur. Ne (que) herclé injuria. cui enim rei partes illae deserviunt? quid spectant? in altera attentio & benevolentia quaeruntur, in altera misericordia cōmovetur. Atqui veró diserti hominis de instituta controversia dispu­tatio [Page 143] attentionem & benevolentiam conciliat: im­mó etiam si res erudité tractetur, ad misericordiam concitandam valet. Sed demus utrius (que) partis usum esse: in quo ego certé non repugno: at illa tamen praeceptio [...] nō est: praesertim cúm mul­tae orationes exordiis talibus at (que) epilogis praeter­missis & jam habitae sint & deinceps haberi possint. Illud veró quod de narrationis & cōfirmationis or­dine praecipiūt, non satis cōstanter praecipere viden­tur. Quid? an narratio attexenda statim exordio est? si de rei summa definitione & cōprehensione loquū ­tur plané assētior. Exponendū enim est quid sit illud quod in controversiā venit. Sin veró aliud quiddam intelligūt (quod certé faciunt ii, qui alia parte, quā propositionem appellant, statū positae cōtroversie & summam totius causae cōprehendunt) non video cur exordiū narratio statim in omni oratione subsequa­tur. Stultum enim esset quod in media aut alia ora­tionis parte narrari cōmodissimé potest & debet, id exordio festinanter subjicere & alieno loco inculca­re. Quinetiam fit saepe ut narratio argumentorum momentis disceptanda sit ac confirmanda. utrū igi­tur legitimae praeceptionis vim habet, si quis á narra­tione confirmationē loco & ordine semper distingu­endam esse dicat? Quid dicam abs (que) tali narratione qualem rhetores plerun (que) intelligūt, complures o­rationes á disertissimis hominibꝰ habitas esse? Scho­lae profectó nostrae, cúm res longa oratione eloquen­tissimé gravissimé (que) explicatur, non semper istius narrationis elegantiam requirunt. Sin veró ea opus fuerit, eo loco adhibetur, quē causae natura cōcedit. Quapropter nulla hîc á Rhetoribus cōstans, & cer­ta lex de methodo orationis proponitur, sed lubrica [Page 144] & incerta praeceptio. Ego veró non aliam orationis ordine disponendae viam oratori praescripserim quā Theologo. una ab universalibus ad particularia ea­demque methodus perpetuó adhibenda est, sive é suggesto concionere, sive in curia aut foro perora­veris, sive in schola quocunque modo declamaveris, sive ad expoliendum poema, sive ad texendam epi­stolam incubueris, sive ad communes locos digeren­dos animum retuleris. Generalissima primis sedibus constituenda: subalterna transferenda ad medias: specialissima ad infimas deturbanda. Haec enim via est intelligentiae & memoriae: haec accuratissimi cō ­pendii magistra. Veruntamen cúm delectare, move­re, fallere auditorem denique volumus, Crupsis me­thodi adhiberi potest, sed ita, ut ordo, nonnihil in­terruptus, non plané sublatus videatur.

Metho­di ob­scura­tio fit
  • Occultatione ho­mogeneorum, ut cúm lumina
    • definitionū, remo­ventur.
    • partitionū, remo­ventur.
    • transitionū, remo­ventur.
  • Assūptione hetero­geneorū, ut cúm vel
    • Digressio á re fit
    • cōmoratio in re fit
  • Inversione ordinis, cúm specialia genera­libus praeponuntur.

Atque haec de methodi genesi. Sequitur methodi analysis, qua tum utimur, cúm contextae disputatio­nis ordinē reteximus, & singulorū dispositionem ad methodicae collocationis legem expēdimus: ut cō ­stare possit, sintne primis locis generalissima, subal­terna intermediis, specialissima postremis colloca­ta. Sed cúm methodicae analyseos exēpla varia ea­ (que) longé illustrissima á Ramo, Freigio, Makilmanaeo proposita sint, nulla á me in hoc tempore proferen­tur. Methodi igitur controversia sic disputata sit.

DE PRAEDICABI­LIVM REFVTATIONE G. T. DISPVTATIO.

MAGNVM nomen praedicabilium & illustre jamdiu fuit, adeo ut or­namentis Logicae disciplinae nemo satis excultus putaretur, qui non ad reliquum apparatum, Porphy­rianas praedicabilium elegantias asciverit. Hinc illa praedicabilium in philosophorum populo mirifica jactatio, hinc ac­cersitae ad disserendum ab intimo artificio subtilita­tum deliciae: hinc omnes explicatae in thesi tuenda distinctionum arculae. Arrisit igitur praedicabilium sapientia vehementer, sed iis, quos Porphyrianae cepit institutionis concinnitas, & qui nihil scire malint, quám sese aliquid fateri nescivisse: iis etiam, qui rejecta in disquirenda veritate libertate judicii, sub Aristotelicae authoritatis umbra delitescunt. At­que hi bellé sibi philosophari videntur, si vel Ipse di­xit opposuerint, vel distinctionis medicamentum adhibuerint. Istorum tamen in scholarum umbracu­lis frequenti concertatione succreuit praedicabiliū gloria, & ab humili ducta venit ad summum. Sed [Page 146] ecce, quod natura fert in omnibus feré rebus, conse­nuit jam sic herclé pené, ut ad nihilum recidisse vi­deatur. Percellit sine dubio Peripateticos tam inex­spectatae ruinae cogitatio, cúm nempe ipsi secum at­tendunt, quorum Categorematum gloria immorta­lis esse debebat, eorum perelegantem fabricam Pa­risiensibus artificiis dissipatam corruisse. Quanquā si subducta ratione liberiús aliquantó cogitent, mi­nús illi quidem dolebunt, splendorem illum praedi­cabilium defloruisse: quem vident levissimae distin­ctionis sophismate constitisse. Ego etsi ea ad immor­talitatem nata arbitrabar, tamen quia accuratissi­ma veritatis ratione, quasi de sua sede depelluntur, statuo herclé in illis fuisse, non verum Dialecticae sanguinem, sed succum sophisticum: non aliquid na­tivi coloris, sed multum fucati nitoris. ut veró nuga­toria praedicabilium subtilitas illustretur, in eam (si placeat) luce adhibita Logici judicii inquiramus, & veluti in membra articulosque universum opificium distinguamus.

Contendo igitur praedicabiliū doctrinam esse & ipsa tractatione vitiosam & inani consilio institutā. Eorum tractatio sita est, partim in illustrāda verita­te singulorum, partim in iis ordine & Methodo di­gerendis. Veritas autem Categorematum est defi­nitionibus & partitionibus comprehensa. Agite ita­ (que), si singulae & definitiones integram rei essentiam accuratissimé demonstrent, & partitiones rei parti­tae naturā prudenter legitimé (que) distinguant: immi­nutae majestatis crimen apud Aristotelicos deprece­mur, & quae anteá praedicabilia rejecimus, ea ample­ctamur mirificé & exornemus. Sin veró in Porphy­tianam praedicabiliū fabricam insignes partitionum [Page 147] elenchi & definitionū sophismata illigentur, ea sané non minús liberé repudiemus, quám studiosé veri­tatis effigiē indagemus. Praedicabile igitur quid tan­dē est? Praedicabile est vox simplex & affirmata, quae de a­lio praedicatur. Bené herclé de tractationis progressu sperandū est, cúm in ipso vestibulo tot occurrant so­phismata. Praedicabile est vox. At quid ita? An quia voce exprimitur? Sic herclé philosophantur Peripa­tetici. Dicant igitur lineam, superficiē, corpus, trian­gulos & quadrangulos in Mathematicis: Saturni stellam, ac Mercurii, Solē & Lunā in Astronomicis: hominē, belluam, plantam in Physicis: prudentiam, justitiam, Aristotelicam beatitudinē in Ethicis: Do­mū, Civitatē, Monarchiam in Politicis: dicant (in­quam) hasce tot res tam multis artibus comprehē ­sas esse voces: harū certé nulla est, ad quam expri­mendā non desideretur vox. Quód si tam variae res his in a [...]tibus explicatae, etsi singulae singulis vocibus effera [...]tur, non ideó tamē voces dicendae sunr: quid est quód Praedicabilia voces appellentur? Cur in de­finiēdo Praedicabili vox pro Genere adhibetur? De­finitio rei definitae naturam & causas interpretatur: Ac proinde si vox sit Genus in definitione praedica­bilis (ut herclé pro Genere usurpatur) aliqua pars naturae illius, quam habent praedicabilia, nomine vo­cis cōprehenditur. At hoc clarissimae veritati repug­nat. Nam integra singulorum Praedicabiliū essentia cōstare potest, etsi nunquā ullas per voces exprima­tur. utrū Genus & Species nomina sunt ac voces, an potiús res ipsae animo intellectae, & hominū sensibus per voces velut per symbola quaedam repraesenta­tae? utrum rerum formae ac proprietates sunt é rerū numero in classem vocum transferendae? Annon [Page 148] animal & homo, annon anima rationalis & facultas ridendi, essentiam suam naturamque tueri possunt, nisi nominis illius, quo appellentur, adminiculo su­stentētur? Si hujusmodi Totum, cujus materia & forma ad singulas species communiter attinet, sit vox: si pars com­prehensa in Genere, & constituta é Generis natura, sit vox [...] si res illa, quae rei formatae substantiā persicit, & per quam Genus in species dividitur, sit vox: si etiam naturalis pro­clivitas, & insita facultas (ut ait Valerius) quae toti subje­cto, soli, & semper convenit, sit vox: fatebor herclé Genus, Speciem, Differentiam, Proprium, & caetera quaecunque praedicabilia, esse voces. At haec omnia, etsi vocibus ex­plicantur, voces tamen non esse perspicuum est. Vox est nota, qua unaque (que) res vocatur & nominatur: a­liud (que) est nomē rei, aliud res nomine significata. Res universae anté extiterunt, quám nomine insigni­rentur: erant animalia, ut homines, belluae, pis­ces: arbores erant ac plantae: erant rerum singula­rum differentiae ac proprietates, priusquam appel­lationem essent aliquam sortitae. Nam cúm vox nihil aliud sit, quám adjuncta nota, qua unumquod­que nominatur: necesse est ut essentia subjecti sit anté é suis causis constituta, quám sibi adjunctam appellationem habeat: sic res singulae erant primó á praepotente Deo creatae, deinde jussu Dei, ab A­damo suis quaeque nominibus vocatae. Nisi forté dicere placeat, res universas non modó essentiam á natura, sed nomen etiam secum afferre. At istud Heraclitici delirii est; putare scilicet naturam uni­cuique rei simul cum absolutione essentiae nomen tribuisse. Rectiús veró Aristoteles, qui secundo & tertio capite, libro primo de Interpretatione disserit: Nomi­na rebus pro arbitrio hominum prudenter attribui. Quod [Page 149] si Genera, Species, Differentiae, Propria, Accidentia, sint nomina vocesque, equidem natura Generum, Specie­rum, Differentiarum, &c. ex hominum arbitrio & instituto pendebit: quo quid singi potest absurdiús? Ait praetereá Aristoteles, sensae metis & rerum notiones animo informatas esse apud omnes populos easdem, signa veró & voces, quibus sensa mentis interpretamur, pro gen­tium varietate differre & mutari. Quód si igitur praedi­cabilia sunt voces, sic ut vox communem quandam Categorematum essentiam complectatur; profectó ut voces pro consuetudine loquendi in unaquaque gente variantur: sic praedicabilium natura mutabi­lis & incerta existet. Quinetiam vocibus illae propri­etates Grammaticae Etymologiae & Syntaxeos de numero, casu, declinatione, & conjugatione, de con­venientia, & rectione accidunt. At istas affectiones ad naturam Generis, Speciei, Differentiae pertinere si quis affirmet, eum ego ad Antyciras relegandum existimârim. Quare Praedicabilia voces non sunt, sed sensa mentis, & notiones intellectu conceptae: Non dicent opinor Enunciata aut syllogismos esse voces: at Enunciata & Syllogismi é praedicabilibus constāt, & vocibus exprimuntur.

Agedū Praedicabile est vox. Qualis obsecro? Simplex & affirmata. Qui unūquod (que) praedicabile definiūt sim plici voce, nō modó á Porphyrio & Aristotele diffē ­tiunt, sed etiam naturalis usus veritati adversantur. Porphyrius cū exēpla generis, differētiae, proprii vult exhibere: nō simplices tantúm voces, sed compositas etiam proponit. Corpus animatū genus esse ait animalis, speciem veró corporis: mentis ac rationis participē esse, ho­minis differentiā: in senectute canescere, propriū: Porphy­rius ergo non arbitratur, naturā generis, differentiae, [Page 150] proprii una simplici voce semper comprehendi. Et Aristoteles in Topicis exprimit definitionē, & pro­prium, quae in praedicatorum sunt numero, plurium vocabulorum ambitu. Valerius item differentiam hominis tribus expressit vocibus: Ratione praeditum esse. Itaque horum hominum judicio, Praedicabile non semper simplici voce comprehenditur. Immo veró nec necesse est: nam res ipsae & sensa animi sive uno nomine designētur, sive nullarum vocum com­prehensione explicentur, eodem redeunt, & eandem sententiam naturamque retinent: veritatem, con­sequentiam, ordinem non vocum numero meti­mur, sed é rerum sensis ac natura aestimamus. Fert consuetudo sermonis, ut res simplex non simplici tantum voce declaretur, sed etiam plurimarum vo­cum circuitu exponatur: sic forma murorum Galli­corum apud Caesarem, materia regiae solaris apud Ovidium, proprietates quarundam virtutum apud Ciceronem, adjuncta accidentia Magnanimi apud Aristotelem, forma beatitudinis apud eundem: mul­tis vocibus veluti notis quibusdam ad hominum in­telligentiam describuntur. Concludamus ergo Prae­dicabilis notionem, si quando sermone evolvatur, non esse simplici voci semper alligatam. Quid an Praedicabile semper est vox affirmata? Genus e­quidem Species, Proprium & Differentia, affirmata voce explicantur: At Individuum & Accidens saepe etiam negato vocabulo: ut Socrates; Non Socrates: hîc duo contradicentia individua sunt, quorum po­sterius negatur. Appius Claudius est caecus: hîc Accidens enuntiatur de subjecto: at caecitate quae­dam negatio comprehēditur visivae facultatis. Nam Privantia (ut Aristoteles testatur) sunt in certo sub­jecto [Page 151] negationes habituum. Frequenter fit ut In­dividua & Accidentia in Enunciato disposita ne­gando efferantur: ut Catilina non est Cicero: Ca­tilina non est bonus: & id sané est, quod Porphy­riani contendunt, videlicet Praedicabilia de sub­jecto affirmaté semper, non autem negaté praedi­cari. At enim sive velint simplicis Categorematis intelligentiam affirmatione exprimi, sive affirma­té de subjecto enunciari: errant vehementer, si de omni Praedicabili loquuntur: ut aperté demonstra­vimus. Porró quám accuraté interpretatur Praedi­cabilium essentiam affirmatio? Generis, Speciei, & Differentiae natura, etsi nulla ratio habeatur affir­matae vocis, cognosci tamen & intelligi potest. Vt i­gitur Praedicabilibus advētitium est simplicibus vo­cabulis exprimi: sic eisdem adjunctū est, ut affirmen­tur. Eorum naturā valdé tenuiter definit: immo veró cúm de usu Praedicabilium differemus, Praedicabilia affirmatione ineptissimé definiri oftendemus.

At ne illud quidem, ut Praedicabile de alio praedice­tur, in definitione Praedicabilis approbari potest. Adventitium hoc quidem est, non insitum in natu­ra Categorematum: ut de aliis enuncientur. Si­quidem tota Generis, Speciei, Differentiae, Proprii, Accidentis natura & esse & cognosci potest, tamet­si nulla accesserit praedicatio. Categoremata tum demum alia de aliis praedicantur, cúm judicii prae­ceptis in Enunciato disponantur: adeo ut praedi­catio ista Categorematum é dispositione eorun­dem oriatur, ideoque in judicio, si uspiam, expli­canda. Quid quod Aristoteles principio Categoriarum Categorema in simplex & compositum distribuat? Et sim­plex Categorema id esse ait, quod Enuntiationem non facit. [Page 152] Ergo Aristotelis judicio Categorema simplex non praedicatur. Nam praedicatio ex dispositione Cate­gorematum in enuntiatione nascitur: at id Aristoteli simplex Categorema est, quod nondum in enuntiato disponi­tur: ideo simplex Categorema Aristoteli non praedi­catur: Cúm veró praedicatio existit, tum Categorema com­positum efficitur, id est, (ut ait in Categoriarum principio A­ristoteles) integrum Axioma. quin Porphyrius & Valerius cúm exempla ad illustrationem Praedicabilium sub­jiciunt, res nudas & ab omni praedicatione liberas proponunt. Apud Valerium, animal, homo, piscis, a­vis, virtus, dicuntur species: animal, color, substantia, quantitas, pro Generibus ponuntur: ratione praeditum esse pro Differentia: hinnire, bene dicere, canescere se­nem, pro propriis. Sic apud Porphyrium praedicabilia nuda, & ad praedicationem minimé conjuncta re­peries. Quare ex horum sententia Genus, Species, Differentia, Categoremata esse possunt; tametsi non prae­dicantur. At possunt (inquies) praedicari. Et pos­sunt (inquam) Peripatetici seposita Aristotelis authoritate, in disceptanda Aristotelis disciplina li­bertatem judicii assumere. Praedicabilia remit­tunt Peripateticis istam potentiam, & ea se in sua definitione facilé carere patiuntur. Definitio erenim legitimé instituta, quae sit rei natura ex­ponit, non autem quae esse possit: constat defini­tio (inquam) ex iis, quae rei definitae, non sola potestate, sed actu insunt. Sic argumentum in Lo­gica Inventione definitur esse id, quod affectum est ad arguendum: nam affectum esse ad arguendum actu inest in argumento, non autem potestate: adeo ut rei arguendae facultas sit veluti forma ar­gumenti Logici. Sic anima rationalis est actu in [Page 153] homine, etsi fortasse non actu semper invenien­do & judicando ratiocinatur: sed ecce ista praedi­candi ratio non omnibus potest Praedicabilibus convenire: Siquidem natura speciei ita est compa­rata, semper ut subjiciatur, praedicetur veró nunquam: Nam quod aiunt in isto enuntiato, Socrates est homo, speciem praedicari, vehementer errant; cúm homo sit Genus Socratis, non species. Spe­cies cum eo duntaxat argumento disponitur, ad quod mutuam relationem & naturae affectionem habet: at speciei relatio tota est ad Genus suum, & Species est pars illius in Genere comprehensae essentiae: unde sit ut species sit semper quiddam in­ferius. Quód si ergo sit homo species Socratis, So­crates erit Genus hominis: nam species est solius Generis species, non autem alterius rei: perin­de sané est ac si quis diceret, animal esse speciem hominis. Nam quae ratio hominem constituit spe­ciem Socratis, eadem animal efficiet speciem ho­minis: ac quae ratio est, ut animal sit Genus homi­nis, eadem est ut homo sit Genus Socratis & Plato­nis. Nam ut in animali comprehēditur essentia, quae communiter attinet ad constituendum hominem & belluam, sic in homine & communis materia, & communis forma est: quae utraque ad essentiam So­cratis & Platonis constituendam attinet.

Habetis jam Porphyriani Praedicabilis definitio­nem, totidem pené distinctam sophismatis, quot est in explicatione rei definitae particulas comple­xa. Sequitur jam Praedicabilium distributio: Praedi­cabilia praedicantur de uno, ut Individuo, aut de pluribus. Atqui (inquam) Genus, Species, Differentia, Pro­prium, Accidens, & Individuum, Existent Categore­mata, [Page 154] tametsi nunquam praedicentur: ut ex Ari­stotele, Porphyrio, Valerio demonstravimus. Aristo­teles simplicia Categoremata appellat, quae soluta ab Axiomatica dispositione minimé praedicantur. Quomodo igitur ista partitio Praedicabiliū naturam complectitur? Annon ista praedicatio adventitia est & accidentaria? Annon Potestate duntaxat praedica­bilibus simpliciter absque dispositione consideratis convenit? At ut definitio naturam definiti ex iis quae actu sunt definit, sic partitio naturam rei partitae debet ex iis quae actu sunt distinguere. Quid si homi­nem inrebus urbanis domi versantē ita partiremur? Homo depugnat in acie cū uno hoste aut cum pluri­bus: Annon partitionis sapientiam amplecteremini? Equidē in partiendo Praedicabili consimilis elegan­tia adhibetur. Nam ut homines in rebus urbanis do­mi versantes, in potestate quadam sunt, ut depug­nent: sic Praedicabilia habent potestatem, ut praedi­centur: ut illi tum demum pugnāt, cum in acie com­minus disponuntur: sic Praedicabilia tum demum praedicantur, cum fuerint in Enuntiato collocata: ut etiam pugna in acie cum uno aut cum pluribus in­stituta naturam non demonstrat hominum in rebus urbanis versantium: sic praedicatio illa de uno aut de pluribus in Axiomate enata, vix ullam naturae particulam in Praedicabilibus declarat. Sic Generis natura non in eo sita est, ut de pluribus praedicetur: sed ut essentiam pluribus communem habeat: sic Diffe­rentia est causa, per quám res est id, quod est: utrúm veró sit uni propria, an de pluribus possit enuntiari, id Differentiae essentiā non designat. Quare Praedi­cabilium ista divisio insipida admodū est, & nugato­ria, quod magis deinceps elucebit. Sed age primum [Page 155] divisionis membrum quodnam est? Profectó Indivi­duum. Litigant de Individuo Peripatetici: alii in clas­se praedicabilium reponūt: quidam de Individui prae­dicatione ad rem unam alligata subirati, é possessio­nibus Categorematum penitus expulerunt: nonnul­li mitiús cum Individuo agunt: permittunt enim In­dividuo in praedicabilium regno locum, at ita, ut non in sua habitare, sed in aliena civitate peregrinari dicatur. Quid ergo? Retinendumné in Praedicabili­bus an alió amandandum? Non praedicatur de plu­ribus. Quid tum? Ideoné é praedicabilium numero excludendum? Elenchum tam inscitae consequen­tiae non probo: nam ut Praedicabile semper de pluribus enuncietur, id herclé placitum est alicujus sophistae in umbra scholastica somniantis: non invētum philoso­phi accuraté disserentis: est (inquam) petitio prin­cipii, cúm in definiendo praedicabili dicitur, praedi­cabile esse id, quod de pluribus praedicatur. Tā her­clé id erit praedicabile quod de uno enunciatur, quā id, quod de plurib. praedicatur. Sic nihil interest, utrū speciei natura sit unius propria, an multorū cōmunis: nec refert utrum Differentia uni solummodó conve­niat, an pluribus attribui possit. At dicetur Individua esse infinita, & esse res singulares: & propterea in Dialecti­cis non explicanda: Concedatur esse infinita, quod ta­men á vero alienissimum est: quid an non ad certa & finita Genera revocari possunt? Quid annon prae­ceptio de illis tradi, quae cōmunē singulorū affectio­nē notet? nolumus singula Individua singillatim in arte explicari: sed naturā ad singula cōmuniter atti­nētē generali praecepto comprehēdi. Sic etsi res ipsae sub sēsum cadāt, & videantur numero pené infinitae; tamen theoremata, quibus illorum affectiones & [Page 156] proprietates explicantur, possunt esse finita & [...]. Quare Individuum in antiquam possessio­nem ei legatam testamento Porphyrii traditamque vindicetur & restituatur. Agedum, Individuum est, quod essentiam singularem, & alicui prop [...]iam comprehen­dit:

Estque aut
  • 1. Determinatum, ut Achilles.
  • 2. Vagum, ut quoddam animal.
  • 3. Demonstrativum, ut hic homo.
  • 4. Per excellentiam, ut poëta pro Homera.
  • 5. Per circumscriptionem, ut Laërtis filius pro Vlysse.

An non Dialectici isti de Individuo rhetoricantur egregié? Docent (que) loquendi formulis ut exprima­tur Individuum? Aliquando nomine proprio signifi­catur, & tum appellationem sortitur Determinati: saepe voce generaliore & minimé definita notatur, & tum Vagum nominatur, ut quoddam animal: Atqui (in­quam) Vagum istud, quod affers, non semper Rem singularem, ac propriam notat: ut cúm dico quoddam a­nimal ratiocinatur; non singillatim de Socrate, sed generatim de homine intelligo: at homo individu­um non est, sed quiddam individuis superius: immo veró qui vago favent individuo, illudqué volunt in numerum aggregari rerum singularum; illi diffe­rentiam proprii & particularis enunciati, non modó á gravissimis Logicae disciplinae authoribus celebra­tam, sed etiam á minutissimis Dialecticis retentam tollunt omnino, dissipantque. Nam si quidam homo sit individuum: si (inquam) id omne sit individuum, cujus natura per hasce particulas Quidam & aliquis restringitur, omnia enunciata, quorum Anteceden­ti [Page 157] sive subjecto particulae istae (quidam & aliquis) ad­junguntur, erunt singularia ac propria: & sic nullum aliquando particulare existet axioma. Nam Enun­tiatio quaelibet erit propria & singularis, cúm de indivi­duo praedicatum dicitur, ut ait Valerius. At quotiescun­que (Quidam & aliquis) antecedenti praeponuntur, consequens enunciatur de individuo. Quinetiam si Vagum istud probamus, Syllogismus é particularibus contextus enunciatis, similiter probandus est. Si­quidem syllogismus, cujus partes sunt enunciata propria ac singularia, ad syllogisticas praeceptiones accommodaté factus, vim assert legitimae conclusio­nis. At particulares syllogismi propositiones sunt e­nunciata singularia, & de re individua, quia subje­cta harum propositionum sunt vaga individua: unde fit ut syllogismus é particularibus conflatus probe­tur: quo quid potest esse á Logicis institutis alienius? Non dicam quam vim habeat Vagum illud subcon­trariae oppositionis, quam Aristoteles tantopere la­befactavit, inducendae & confirmandae. Nam si va­gabunda illa retinemus; quid est quod Aristoteles istam oppositionem repudiet? Quidam homo est doctus: Quidam homo non est doctus: quanquam hercle cum vago Individuo tollatur particulare ax­ioma, tolli etiam oppositionem subcontrariam é duobus particularibus instructam necesse est. Quare subtilitas illius Peripatetici nimis licenter peregri­nata & vagata est, á quo fuit illius vagabundi Indi­vidui concinnitas in Logicam introducta. Sed enim quibus praeterea loquendi modis significatio Indivi­dui exponitur? certé cum rerum generalium natura ad notationem rei singularis per grammaticam pro­nominis demonstrativi elegantiam restringitur: de­inde [Page 158] cúm synecdoche Generis ad significandam in­fimam speciem adhibemus: postremó cúm é Meto­nymia Adjuncti subjectum notamus: Nam ut in illo exemplo, poëta pro Homero est synecdoche gene­ris pro specie: sic in hoc, Laërtis filius est Metony­mia adjuncti pro subjecto. At (bone Deus) quid sibi volūt istae ineptiae? Quā nobis inveniendi ant dispo­nendi argumēti disciplinā interpretantur? Quid ad illustrandā Categorematis naturā attinet, formulas quasdā proponere exprimēdi Individui? An si calleo quot dictionū generibus res possit declarari, ideo quibus partibus natura rei distinguatur intelligo? Proprietas nominis, Tropus Metonymiae, Tropus synecdoches, sunt inquā ista earūvocū adjuncta, per quas tanquā notas & symbola, res Individuae ac sin­gulares explicantur. At quàm praeclara partitio est, quae rei naturam partitur non ex propriis differētiis, sed ex adjunctis ac circumstantiis earū vocū, quae ad rem significandam sunt constitutae? Quid quód non modó redundet Individuorum partitio, sed etiā claudicet: Nam & aliae formulae existunt, quibus In­dividuum notatur, ut cúm é Metonymia subjecti in­telligimus adjunctum: sic ab Hannibale caesa apud Cannas. 60. millia Romanorum dicimus: ubi Han­nibal pro adjuncto sibi exercitu sumitur. Sic ex pos­sessore res possessa intelligitur: jam proximus ar­det Vcalegon, id est Vcalegonis domus: sic Metony­mia efficientis pro effecto usurpatur: Tum Cererem corruptam undis cerealiaqué arma expediunt; Hîc Ceres pro frugibus, quae Aeneae navibus vehebantur, accipitur: sic per Metaphoram & alia loquendi ge­nera possunt singularia & Individua intelligi & de­signari. Sed quid est cur non similem diligentiam in [Page 159] caeteris praedicabilibus consumserunt? Possunt her­clé & illa variis locutionibus adumbrari. Sic Genus interdum e specie significatur, ut in illo carmine, Qui Curios simulant, & Bacchanalia vivunt. Curios dixit pro temperantibus, Bacchanalia pro quolibet Intēperantiae genere. Alter erit Typhis, id est guber­nator; At (que) iterum ad Trojam magnus mittetur A­chilles, id est bellator: sic ad significandum Genus, Generis definitio potest adhiberi, ut animal ratio­nale pro Homine. Sic Accidentia & caetera Praedi­cabilia possunt singula pluribus modis exprimi: at (que) hactenús de Individno: sequuntur communia illa Praedicabilia, quae semper De pluribus dicuntur, eaqué sunt Genus, Species, Differentia, proprium, Accidens.

Communium Praedicabilium divisio est ejusmodi, ut in eam omnium sophismatum sordes innexae & implicatae videantur.

Partitio ista est vitio inconstantiae levicula:

Nam dividitur modó
  • 1. Inquin (que) partes, ut jam propo­suimus.
  • 2. In decem Genera, Substantiam, Quantitatem, Qualitatem, &c.
  • 3. In quatuor membra, ut in Topico primo, in Accidens, Genus, Pro­prium, Definitionem.
  • 4. In tria, ut in Analytico primo, in Generalissimum, subalternum, Specialissimum.
  • 5. In duo, in simplex & compositū.

Dicamus igitur Praedicabilia esse quin (que) esse de­cem, esse quatuor, esse tria, esse duo.

Deinde est sophismate multarum partium delira partitio: Partitionis sūma laus in Dichotomia par­tium [Page 160] contrariarum elucet: at ista est praedicabilium in varia membra dissectio.

3 Praeterea quid est, quod Species, Differentia, Pro­prium & Accidens, in communibus duntaxat Praedi­cabilibus numerentur, & pluribus semper attribui putentur? ut est Species subalterna, cujus natura ad res varias est generatim diffusa: Sic est Species specialissi­ma, quae naturam obtinet uni propriam, non pluri­bus communem. Quid Differentia? Est certé aliqua, quae uni solummodo convenit, ut rerum singularum formae singulares: non igitur quaelibet Differentia communis est: sic etiam sunt individuis sua Propria, quae in nullam aliam rem possunt cadere: sic & multa Accidentia propter naturam singularem & in­dividuam, de uno tantúm enunciantur. Quare qui dicit omnem Speciem, omnem Differentiam, quaelibet Propria & Accidentia habere naturam multis communem, ita ut semper de pluribus praedicentur, is inscitiam pro­dit suam, & in crimen incurrit clarissimae falsitatis.

4 Quid dicam quám manca partitio sit? Certé dupliciter mutila est: Primó, quód in partitione at­tributorum multa attributa omittat; deinde quód in generali rerum distributione, res in enunciato subje­ctas non attingat. Agedum partitio est instituta ea­rum rerum, quae in enunciato praedicantur. Atque hinc est, quód singulorum enunciatorum praedicata é praedicabilibus depromi arbitrentur. Annon ita (que) partitio ista omnia praedicata complecti debuit? Complectitur herclé argumenta generis & speciei: sed é suo in alienum locum traducta: de causis for­mam sub Differentiae nomine comprehendit; parti­culae quaedam effectorum & adjunctorum in Proprio & Accidente pueriliter confunduntur. At ecce tan­dem [Page 161] quám nulla argumenta Logicae artis excludan­tur. Restat ista tam sapiens divisio in Efficientē, Ma­teriam & Finem: profligavit subjectum, Dissentanea, & omnis generis comparata: amandavit etiam con­jugata, Notationem, integrum & membra: Distri­butionem é subjectis aut adjunctis non agnoscit: pi­aculum est in praedicabilibus meminisse testimonii. Cum Definitione sic agit Peripateticorum familia, ut in Eunucho Thais cum Phaedria: modó exclu­dunt illam Peripatetici: modó revocant. Quid igitur faciet Definitio? nonne eat? praesertim cúm accersa­tur ultró: non redeat? Non hercle si ipsam obse­crēt. Nam multó potius fuerit, quasi in latissimo In­ventionis campo domicilium tenere: quám in gur­gustium illud praedicabilium detrudi ac compingi. Videtis quám multa illustria argumenta ista Praedi­cabilium distributione repellantur, & abjudicentur. Atqui ista omnia sunt Logica Categoremata, & eo­rum pleraque simplicia & affirmata. Quid itaque de illius propositionis ridicula consequentia dicemus? Si habeat (inquiunt) praedicatum, erit é numero praedicabi­lium: Per herclé sapienter. In quibus ergo Praedica­bilibus erunt horum enunciatorum praedicata? Plan­ta est ex elementis constituta: Pisces sunt in aqua: virtus non est vitium: Quot sunt in coelo stellae, tot sunt in terra homines: ut fulvum spectatur in igni­bus aurum, Tempore sic duro est inspicienda fides: Homo constat ex humo: Grammaticae duae sunt par­tes, Etymologia & Syntaxis: Aristoteles dixit terram esse immobilem: istarum (inquam) enunciationum attributa, é quibus praedicabilibus de sumuntur? No­va herclé praedicabilia excogitanda sunt, ad quae ho­rum enunciatorum praedicata referantur. At dicent, [Page 162] instabunt (que) Peripatetici, hujus propositionis attri­butum, Virtus non est vitium; posse ad Genus, aut Accidens revocari. posse herclé non dubito. Potest Peripaticus, qui jam in Lycaeo spatiatur, declamare in Phalerico. Sed quid possit fieri non laboramus; quid jam fiat, inquirimus. Argumentum in enun­ciato dispositum aestimari debet ex affectione & ex relatione, quam ad illud, quocum disponitur, habet: estne vitium ita sua natura affectum ad virtutem, ut Genus ad speciem? Estne vitium Accidens virtutis? Estne vitium species, Differentia, proprium virtutis? Scio vitium esse posse Genus, si in Axiomate dispo­natur cum Avaritia. Vitium similiter erit Accidens, si ita enuntiem, Animus est vitio affectus. Probé (in­quam) intelligo & agnosco unam eandem (que) rem pro varia affectione ad res varias, ad disparia argumen­torum Genera posse referri: ut homo causa erit, re­spectu suorum effectorum: homo administrat rem­publicam: homo erit subjectum ratione Adjuncto­rum: homo est praeditus virtute. Homo Adjunctum erit, si spectetur é relatione subjecti sui: homo incolit terram: homo dissentaneum erit, si illius ab aliis re­bus consyderetur dissensio: homo non est bellua. Ho­mo Genus erit respectu Socratis: Homo species erit animalis: & erit res definita si addatur Definitio. Vi­des igitur eandem rem pro diversa affectione & re­latione in diversas argumentorum species cadere, adeo ut summae inscitiae sit, dicere Praedicatum alicu­jus enunciati, esse idcirco Genus aut Accidens, quia esse po­test Genus aut Accidens, si illius dispar relatio adres dispa­res consideretur. Si argumentum in enunciato colloce­tur, illius natura expendenda est & distinguenda pro relatione quam habet ad illud, cum quo conjungi­tur: [Page 163] quód si dicerem hujus enunciati attributum, Ho­mo est distinctus colore vario & eleganti, esse Genus; An non me velut pueriliter balbutientem excipere­tis asperiús? Color in isto Axiomate Adjunctum est hominis, & tamen color Genus esse potest, si ad ni­gredinem aut albedinem respicias. Consimili ratio­ne indoctum in eruditorum numero reposuerim, quia potest adhibita diligentia á cognitione disci­plinarum erudiri. Verumenimveró multorum Axio­matum attributa ejusmodi sunt, ut ea ad unum ali­quod é Praedicabilibus revocare, sit prorsus Impos­sibile. Immo si illa ratio valere debet ad totidem ar­gumenta é Praedicabilium partitione excludenda: propterea quód ad Praedicabilia revocari possunt: equidem valere similiter debet ad omnia Predica­bilia praeter unum amputanda ac removenda. Nam omnia Praedicabilia subire possunt rationem Acci­dentis, si considerantur, ut adjunguntur subje­cto: & singula ad Generis classem referri; si eorum affectio spectetur ad subjectas species.

Sed objicietur fortasse Categoremata illa, quae distributione Praedicabilium minimé includun­tur, non praedicari, & ideo non esse Praedicabi­lia. Sine dubio luculenta objectio. Perinde me­cum ista enunciata, & liberrimae cogitationis a­cumen aliquantisper suscipe. Hector patriae de­fendendae causa pugnavit: Arbor non est lapis: Homo constat ex humo: Rhetoricae duae sunt partes, elocutio & pronunciatio. An non in pri­mo exemplo Finis de effecto finito praedicatur? In secundo Disparatum de Disparato? In tertio Notatio de nomine notato? in quarto partes de Toto praedicantur? Sed concedatur argumenta ista [Page 164] non praedicari. Quid an ideo non erunt praedicabi­lia? Hîc Porphyrium & Aristotelem appello, quo­rum uterque Simplex Categorema id esse vult, quod sim­pliciter & ab Axiomatica dispositione liberum consideratur. At categorema non praedicatur, nisi in Axiomate collocetur: praeterea Accidens & proprium á Porphyrio per vocabulum praedicandi non definiuntur: Attamen Porphyrio proprium & Accidens sunt praedicabilia. Quocirca divisio ista praedicabilium sic est efforma­ta, ut etiamsi sola enunciatorum attributa partia­tur, multa tamen attributa perinscienter omise­rit. Sed ecce insignis adhuc elenchus apparet. Instituta est partitio rerum. Res in enunciato dis­positae, sunt vel subjecta vel attributa: Quid causae est cur in rerum distributione comprehenderentur res attributae, excluderentur veró res subjectae? Annon enunciata tam ex subjectis constant, quám ex attributis? Annon subjecta sunt aequé Logicae Inventionis argumenta ac attributa? An (inquam) ulla pars Logicae potiús de praedicato quám subje­cto praecipit? Nomina in Grammatica Syntaxi fere supponuntur & antecedunt natura: verba no­minibus apponuntur, & de iisdem quasi praedican­tur. Quód si Grammatista aliquis in Grammatica­rum vocum partitione rejectis nominibus verba so­lummodó complecteretur: annon sibilis exploden­dum diceretis? Terra caeteris elementis substerni­tur: Annon si in divisione elementorum terra omit­tatur, divisionis fatuitatem miraremini? persimi­lis dividendi sapientia est, cúm in rerum partitio­ne res subjectae rejiciuntur. Quamobrem conclu­damus, distributionem Categorematum dupliciter mancam esse: & quód numero rerū attributarū clau­dicet: [Page 165] & quód rerū subjectarū naturā non attingat.

5 Disseruimus de variorum membrorum in par­titione Praedicabilium defectu, doceamus quám fieri potest breviter, esse eandem partibus qui­busdam redundantem. Quinque traduntur Praedi­cabilia, Genus, species, Differentia, Proprium, Accidens. Atqui (inquam) species non est Praedicabile ad Praedicabilium doctrinam. Nam Praedicabile est, quod praedicatur: At species fieri nequit ut ali­quando praedicetur: Nam cúm integra speciei re­latio sit ad Genus, ideoqué cum solo Genere in e­nunciato disponatur, semper herclé Generi subji­cietur, ut antea demonstravimus. Quinetiam Pro­prium sub Accidente comprehenditur. Nam Acci­dens aliud est proprium, aliud commune; sic ex uno Praedicabili duo inepté facta sunt. Immó ut in eadem partitione species pro uno membro, Ge­nus pro altero statueretur: id tale est, ut omnes omnium partitionum ineptias superare videatur: Proprium est species Accidentis, & Accidens Ge­nus proprii: perinde est ac si quis subjectum visi­vae facultatis partiretur in lucem, colorem, albe­dinem: cum albedo sit species coloris, & color Ge­nus. Sed quid est, quod de proprio in Dialecticis praecipiatur? Certé quid sit commune non minus intelligere oportet, quám quid sit proprium. Atta­men de communi nulla in Logicis praeceptio expli­catur, quid sit, & quot modis dicatur.

De Genere.

Disceptata est Praedicabilium partitio: at qua­lis tandem? Satin' concinna & elegans? Sané veró. elucet in ea laus excellentissimae inconstantiae: ad­est [Page 166] concinnitas in partium multitudine pulcherrimi sophismatis: splendor etiam praeclarissimae falsita­tis accessit: Quis venustatem illam é membrorum defectu non admiretur? Quis in partium distinctio­ne ornamentum redundantiae non amplectatur? E­quidem ita est insigniter adornata partitio, ut nul­lam feré sophismatis elegantiam desiderari putes. Sed mittamus illam aliquando, & illius membra, quám sint lineamentis suis efficta solerter dispicia­mus. Quid ergo est Genus? Genus est vox communis quae de pluribus specie differentibus praedicatur in Quid. Praedicabilia non esse voces antea exposuimus; ut Genus sit quiddam commune, & ratione essentiae suae, & voce illa, qua velut symbolo exprimitur, vehe­menter assentimur. Nam Generis essentia non est propria unius, sed multorum communis: unde fit ut in Generis nomine existat communitas; sed quae ad definiendam Generis naturam minimé requiratur. Quin & de praedicatione, quód adventitia sit, & ad definitionem praedicabilium inanis, supe [...]iús dispu­tavimus. Reliquae sunt duae particulae, quibus Generis natura á caeteris distincta continetur: earum prior est, ut Genus praedicetur de differentibus specie: posterior, ut Genus praedicetur in Quid utraque profectó schola­stici ingenii anilem subtilitatem olet, rationem ac­curatissimae veritatis non sapit. Illud enim quale est quód Genus dicatur praedicari de pluribus specie differenti­bus? Quid (inquam) hîc est Differre specie? Equidem differre specie nihil aliud est, quám differre forma es­sentiali. Quod ab Aristotele 8. cap. lib. 10. Metaphysicorū exponitur diserté: Quaecun (que) (inquit) in ratione sunt contrarietates, eae faciunt differre specie, id est, quae res sunt forma contrariae, eae differunt specie. Nam ratio pro forma u­surpatur. [Page 167] Sic 7. cap. lib. 1. Physicorum ratio formam sig­nificat: Vnum specie (inquit) & ratione idem. Non pos­sunt inficiari istud Peripatetici. si quaeramus ab illis cur hominem & brutum esse species diversas affir­ment, quid respondebunt? An ideó species esse di­versas dicent, quia Accidentibus differunt? Dicant igitur in definiendo Genere, Genus esse vocem de pluribus affirmatam, qua accidentibus differant. Di­cant etiam hominem esse genus Socratis, Platonis, Theophrasti, quia homo de iis praedicatur, quae dif­ferunt inter se vehementer Accidentibus. At non sic insaniunt, non sic á praedicabilium illa celebri disci­plina volunt desciscere. Quód si igitur hominem & brutū non idcirco species diversas appellent, quia accidentibus differāt, necesse est ut species dispares esse existiment, propter disparē rationem essentiae. specierum essentia in materia & forma posita est. At specierū sub eodem genere comprehensarū materia cōmunis & eadem est. Ac proinde differentia homi­nis & bruti, & caeterarū specierum, é materia non po­test esse ulla. Restat ita (que) ut hominem & brutū spe­cies esse differentes eam ob causam statuant, quia differunt forma essentiali. Atqui veró istiusmodi de­finitio naturam Generis á specie non distinguit. E­tenim species de pluribus forma essentiali differentibus praedicatur in Quid. Hîc me Peripatetici quasi dormi­entem vellicabunt, dicentque Individua, de qui­bus species enunciatur, numero duntaxat, non spe­cie differre. Plumbea herclé & misella distinctio. Forma est causa per quam res est id quod est. Ergo si Socrates, Plato & Aristoteles existunt, necesse est ut per formam existāt propriam ac suam. Sed hujus rei disceptatio, cúm de specie agimus, uberiús per­agetur. [Page 168] Praeterea cúm res universae per formam es­sentialem aliae ab aliis distinguantur, quid est, quod differentia formae essentialis sic est in Generis defi­nitionem traducta, tanquam esset ad res sub Gene­re comprehensas solummodó alligata? Id certé [...] non est rem generalem in specie exprimere. Deinde cúm Genus & species sint Relata, cur Genus per formam potiús definitur quám per speciem? Annon hîc Aristotelicae disciplinae institu­tio violatur? vult Aristoteles Relata Relatis defini­ri: & meritó: nam si Relatorum unum é mutua alte­rius affectione constat, necesse est, ut naturam Rela­torum é mutua illa & reciproca affectione explice­mus: qua intellecta intelligētiam Relatorum adep­ti sumus. At nulla Generis relatio est ad formam, nulla formae affectio ad Genus. Porró vocabulū spe­ciei, non pro Logica specie, quae est pars Generis, sed pro causa formali in Generis definitione usurpare, est subtilitatis inconcinnae & ridiculae. Attamen for­tasse cúm elenchi deprehensi infantiam intuentur Peripatetici, contendent se Logicam speciem non causam formalem intelligere. Expendamus igitur quid dicatur: removeamus ortam é forma essen­tiali differentiam, & quaeramus quid reliquum sit, quo species sub eodem Genere comprehensae diffe­rant: nullam profectó in speciebus differentiam es­sentiae comperiemus. Aufer singillatim & hominis & belluae propriam formam: eadem erit & commu­nis utriusque substantia, nempe corporea essentia, tum etiam facultas vitae sensusque. ac veré quidem ista dicuntur. Nam definitio illa ( species est pars Ge­neris) á Porphyrio & Valerio prudenter approbata, quid tandem vult sibi? Anne demonstrat species ei­dem [Page 169] Generi subjectas inter se consentire & com­munione essentiae copulari? Homo igitur & bellua, ut sunt species, id est, partes animalis sui Generis, quomodó differunt? Homo habet á Genere suo cor­poream essentiam praeditam facultate vivendi ac sentiendi: Bellua similiter ab eodem Genere hanc ipsam essentiam accipit; quomodo igitur differunt? Certé hinc colligere licet, summam esse in specie­bus eidem Generi subjectis communionem natu­rae, non ullam differentiam. At (inquies) si id ita est, cur species ejusdem Generis dicuntur oppositae inter se & repugnantes? dicuntur equidem opposi­tae, non quatenus species sunt, id est, partes é com­muni Generis essentia constitutae: sed quia forma propria & essentiali dissentiunt. Atque haec forma non é Genere deducitur, sed speciebus jam consti­tutis aliunde ingeneratur. Tota herclé specierum essentia, ut sunt species, in hoc sita est, ut videli­cet sint partes Generis sui: hoc igitur posito & constituto, species ad idem Genus pertinentes, remota forma essentiali, summam ejusdem natu­rae cognationem obtinere: videamus quaenam dici possint differre specie Logica. Species veré definitur pars generis, at partes ejusdem Generis, ut vide­mus, communem & eandem habent essentiam, non differentem: hinc sit, ut idem Genus species inter se minimé dissidentes comprehendat: quód si ergo partes ejusdem Generis conveniant, relin­quitur ut inde gignatur specierum differentia, un­de essentiae in speciebus distinctio emanat. At dif­ferentia essentiae in speciebus, quatenus sunt spe­cies, é specierum sub diversis Generibus compre­hensione exoritur: adeo ut eae sint differentes spe­cies, [Page 170] quae sunt differentes partes: differentes autem partes esse non possunt, nisi sint partes Generum differentium. Nam idem Genus partes habet cog­natione essentiali devinctas. quapropter si quis jam sciscitetur, quaenam differant specie, respondebo, ea differre specie, quae habent diversas species. At sola Genera duo vel plura habent diversas species, ut a­nimal & color: sub animali homo, sub colore albedo continetur. Itaque sola Genera differunt specie. pa­ri ratione si percontere quae differunt Genere, re­spondebo, ea differre Genere, quae habent diversa Ge­nera, ideoque solae species differunt Genere. Atque hoc modo differentia Relatorum comparanda est & explicanda, secus si differentiam Generis & spe­ciei interpretere, á relatione Generis & Speciei, quae tenenda est, discedetur. Dic patrem differre servo, il­lico apparet dissipatam esse relationem; relatio ser­vi non ad patrem sed ad dominum est. Soli itaque domini differunt servo, qui diversum habent servū: & servi soli differunt domino, qui diversum habent dominum. Ac proinde qui comparationem de Relatorum natura velit instituere, ei relatio est ac­curaté observanda: alioqui profligata relatione er­rabit pueriliter. At si Porphyrianum aliquem inter­roges, quae differāt specie: respondebit ea differre spe­cie, quae differunt forma essentiali. At aliud est species, aliud forma essentialis. Non quaero quae differant forma essentiali, sed quae differant Logica specie, quae est pars Generis. Quid est quod aliunde defi­nitionem speciei, é sua nempé relatione ad Genus instituas, aliundé veró differentiam speciei é for­ma, nescio qua, repetas? Annon vides definitione si legitimé informetur, non modó naturam rei ex­plicari; [Page 171] sed etiam rei á caeteris differentiam conti­neri? Definitur animal esse id, quod corpoream ha­bet essentiam, facultate praeditam vitae sensusque. Ecquid ferendum sophisma putaretis, si quis anima­lis differentiam á rebus caeteris é forma hominis re­peteret. De animalis distinctione ab iis, quae anima­lia nō sunt inquiro: tu mihi animalis ab animali dif­ferentiam é forma hominis aliunde assumpta repo­nis: Animal habet animam rationalem: non ut ani­mal, sed ut homo est. Animal á rebus caeteris fa­cultate vitae sensusque distinguitur: sic unuscujusque rei distinctio á caeteris, é forma propria non aliena repetitur. Ergo specierum differentia é specierum forma disquiri debet: at forma specierum in eo ver­titur, ut species sint, non modó partes, sed Generis partes. Non ignoro Specie significari & partem Generis, & formam essentialem, & etiam pulchritudinem. Sic Ge­nere significatur & pater, & Totum partibus essentiale. Irriserim tamen si quis Logico genere definito, in­terrogatus quae differunt Genere, respondeat ea Genere differre, quae patre differunt: quia etiam Ge­neris est ita significatio. Sic cúm definiatur species pars Generis, si quis interrogatus, quae differant spe­cie, respondeat, quae differunt forma essentiali, aut pulchritudine: annon irrisione dignum judicaretis? Quocirca particula de specie differentibus in Ge­neris definitione est commentum singulare.

Quid altera in Generis definitione argutiola? Quam nam tandem sapientiam proponit? Mirifi­cam certé & pené divinā. Docet enim Genus respon­deri cúm interrogatur, Quid est? Demus si placet verum id esse, attamen Generi advētitium est, non insitum & naturale. Pendet siquidem ab hominum arbitrio: [Page 172] nisi enim de specie ita interrogetur, Genus respon­deri nequit. Generis natura & esse, & cogitari po­test, tametsi nihil interrogetur: verumenimvero fal­sum est, Genus responderi ad eam quaestionem, Quid est? Aristoteles in posterioribus Analyticis cōtendit, illā quaestionē ( Quid est?) definitione semper explicā ­dam & dissolvendā esse. Si percōtanti quid sit Diale­ctica, dixeris esse artem: risum commovebis. Non e­nim quaeritur é quo rerum Genere sit Dialectica, sed de integra Dialecticae natura. Definitio totam rei essentiam, Genus partem tantummodo comple­ctitur. Respondetur itaque definitio, interroganti ( Quid est?) At ex eo tamen definitio neutiquam definitur. Est enim Accidés Definitionis ut ad quae­stionem ( Quid est?) exponendam respondeatur, natura & essentia definitionis non est. Cur ita (que) Ge­nus per hanc particulam ( Quid est) definitur, cúm sit á Genere quám á definitione multo alienior?

Definitio Generis quám sit instituta sapienter, intelligimus? Quid sequitur? Divisio Generis in Ge­neralissimum & Subalternum. Id laudo & approbo, ni­hil hîc reprehēdo praeter Valeriana Generis exem­pla. Non enim Substantia, Quantitas, Qualitas sunt in numerum summorum Generum aggreganda, ut deinceps exponemus.

Sed priusquam á Genere discedimus, duo gene­ricae definitionis velut ornamenta intueor, quae stri­ctim excutienda censeo. Eorum prius est, quód Genus sit quiddam simile materiae. Quid fingi potest subtilius? Genus non modó complectitur materiam, ex qua subjectae partes constituuntur, sed etiam formam ad species suas communiter attinentem: ut cernere li­cet in animali; ac proinde non magis est materiae [Page 173] simile, quám formae. Immo veró non similitudo for­mae & materiae, sed materiae formaeque veritas Ge­nere comprehenditur. Posterius veró ornamentum est, Quod sublatis differentiis rationali & irrationali, Ge­nus animal non tollitur. Quid ita? Quia (inquit Por­phyrius) sine illis potest animal cogitari. Cogitari pos­se absque rationali & irrationali essentiam anima­tam ac sentientem concedo. At (inquam) elegan­tissime Porphyri, cujusce nobis consequentiae deli­rium excudisti? Cogitari potest, Ergone est? Et in rerum manet natura? Vin animal esse separatam quandam á singularibus Idaeam? Nam si Differen­tiae illae tollantur, & tamen animal existit, erit her­cle abstracta Idaea: at segregatas illas á singulari­bus Idaeas Aristoteles. 4.5.11. cap. lib. 53. Metaphysi­corum vehementer labefactavit. Idaearum mentio Porphyrianae cujusdam quaestionis de Genere & spe­cie memoriam refricat. Quaerit Porphyrius suae in­stitutionis initio, utrum Genera & species sint substan­tiae, an animo tantúm cogitentur: & si sint substantiae, u­trúm corporeae, an incorporeae existant: sejunctae á materia, an cum eadem conjunctae. Ait Porphyrius arduas esse dif­ficilesque quaestiones: quomodo igitur dissolvit? Equidē Rhetorica praeteritione utitur; difficilem locum si­lentio praetermittit. Nos veró his quaestionibus sic satisfaciemus. Non arbitramur Genera & Species esse phātasmata, aut solivagas nudas (que) cogitationes: sed id dicimus rerum notiones animo comprehen­di: sed res ipsas extra mentem esse. De universo a­nimalium genere cúm cogitamus, communis om­nium animalium notio animis inest: sed ipsa anima­lia, in terra, aqua, & aëre sunt: Ergo genera & spe­cies sunt substantiae, extra animum positae, sed no­tiones [Page 174] horum Generum & specierū animo cōtinen­tur. Generū veró quaedam sunt corporea, ut animal, arbor, metallū: quaedā incorporea, ut mens, & ange­lus: illa conjuncta cū materia physica, & sensili; haec abstracta á materia. Nemo opinor é Peripateticis, cui Aristotelis Idaearū refutatio explorata sit, dicet, Genera & species esse res abstractas:si essent res ab­stracte, quomodo suā essentiā rebus subjectis cōmu­nicare potuissent? Quomodo potest res esse per id, quod ab ipsa lōgé separatū est? Sed de Genere satis.

De Specie.

Valerium in definienda Specie nescio quae accu­ratior cogitatio perpolivit. Nam ait Speciem esse, quae subjicitur Generi: Nondum tamen est, quod voluit, plené satis, & enucleaté assequutus. Nam ut Spe­cies subjiciatur Generi, etsi verissimum id quidem est, tamen adjunctam Speciei affectionem potiús notat, quám Speciei essentiam subtiliter exprimit. Speciei natura in eo versatur, ut Species sit pars Ge­neris, constituta nempe é materia & forma Gene­ris. Sed ista pervulgata Speciei definitio qualis est? Species est vox communis, quae praedicatur de pluribus nu­mero differētibus. Docuimus Speciem non esse vocem, docuimus Speciem tam esse rem singularē & unius propriam, quám multorum communem. De praedi­catione etiā satis multa loquuti sumus:ac cúm idem de quaestione ( Quid est?) in Speciei definitione mor­bus insideat, quem Generis defintio á spiritu nescio, quo sophistico cōtraxerat, eadē sané medicina esto. Quanquā hercle Speciei ne adventitium esse potest ut interroganti ( Quid est?) respondeatur. Restat par­ticula illa de pluribus numero differentibus agitanda, & [Page 175] expendenda. Quid est Differre numero? Certé nihil a­liud, quám differre Accidentibus. Putant ergo Peri­patetici Individua proprietate solummodo Accidē ­tium, non autē forma essentiali differre. In quo sané ab Aristotele magistro vehementer dissentiunt. Is e­nim. ca. 3. li. 10. Metaph. ait, Quaecun (que) differunt, differre aut Genere, quorum nēpe ne (que) materia cōmunis est, ne (que) mutua generatio: aut Specie, id est, Forma, ut ex Aristotele probavimus. Atqui (inquā) singuli homi­nes & individui non differunt Genere, quia singulo­rum hominum cōmunis est materia, & homo ex ho­mine generatur. Necesse est igitur ut homines singu­li, differant specie id est forma essentiali Quinetiam annon vident formam esse causam, per quam res est id, quod est? Quódsi ergo res individuae ac singulares existant, certé per formā suam & propriam existent. Non dicent, opinor, Individua per cōmunem Formam esse id quod sunt. Si Plato sit Plato per animā ratio­nalem, id est, cōmunem formam, equidem Socrates erit Plato, quia Socrates habet animam rationalē: at Plato est Plato per aliam formam, nempe suam & propriam. Praeterea si Individua non differunt Forma, sed duntaxat Accidente, una eadem (que) erit omnium Individuorū sub eodem Genere cōprehensorum es­sentia. Hinc fit ut Agamemnonis & Simonis eadem numero sit & una substantia, si Accidentia utriusque semoveantur. Immó singulorum hominum una & eadem futura est essentia, Accidentibus remotis. At ne cogitatione quidē fingi potest quomodo singulo­rū hominū eadē numero & una existeret substantia. Longé alia ratio est de foemina ac mare, alia de So­crate & Platone. Nam unitatis Accidētibus servata autē essentiali Forma, potest unus numero idē (que) esse [Page 176] foemina & mas, quod de Tyresia ab Ovidio traditum est. Verúm ut duae pluresve substantiae, quales sunt Socrates, Plato, Xenophon, Diogenes, in unam & eandem numero essentiam coalescerent, detractis Accidentibus & servata cōmuni illa forma, id tale est, ut stuporem potiús incutiat, quám fidem aliquam afferat. Deinde veró si Individuorum materia sit communis, nulla subsistet particularis substantia. Nam Peripateticorum judicio sola singularia subsi­stunt. At illorum judicio omnia praeter Accidens sunt communia, cum nullamformam esse putent In­dividuam ac singularem. Itaque ex Aristotelicorum opinione, nihil in rerum natura subsistet, praeter Ac­cidens. Sic nullus erit particularis homo, sed com­munis & Idaealis: si enim sit particularis & singula­ris homo, erit talis aut á singulorum Accidentium proprietate, aut á singulari essentia: at singularis hominis essentiam ex Accidentibus cōstituere, non est ejus hominis, qui rationis disciplinam profite­tur. Natura cujuslibet rei est é causis, non Acci­dentibus constituta. Porro cúm nulla sit singularis materia, nulla singularis forma, ut illis placet, nul­lus homo dicetur singularis ab essentia. Nullus ita­que homo est nisi communis & Idaealis. Immo cúm nulla sit singularis substantia, sed quaelibet sit com­munis, neque deus, neque daemon, neque homo ul­lus erit: nam ad istorum disciplinam nulla subsistet aut Dei, aut hominis, aut daemonis essentia, cúm singularia tantummodo subsistere dicantur, ab istis veró sola Accidētia efficiantur singularia. Quod so­phisma ut est vel á specie veritatis remotissimum, sic hercle barbarae prorsus & horrendae impietatis por­tentum complectitur. At (inquies) Forma Individuo­rum [Page 177] ut Socratis & Platonis non aliter quám Acci­dentiū proprietate possunt explicari. Quid tum? An hinc sequitur Formas rerum singularium nō esse div [...]rsas? Immo id sequitur magnā esse in rebus obscuritatem, magnam nostris animis offusam esse caliginem, ut qui rerum naturam pervidere ac dispicere non pos­sint. Veruntamen ex illa generali causae ratione, in­telligimus esse rerum singularum formam aliquam, per quam res singulae sint, id quod sint: & non modó absolutionem essentiae suae adipiscantur, sed etiam á caeteris distinguantur. Quare illa Numeri differentia, nihil aliud sit, quám propriae & individuae formae dif­ferentia: vel commentitia habeatur, concludatur (que) imam quam appellant Speciem, de rebus forma diffe­rentibus enuntiari. Definitio itaque ista, quam illi volunt esse Infimae speciei, etiam Generi cōvenit: nam Genus de pluribus forma differentibus affirmatur & praedicatur. Verumenimvero Species, an non rela­tione naturae cúm Genere conjungitur? Cur itaque per Genus non definitur? Quam vim affert illa Nu­meri perinepta differentia ad explicandam speciei naturam? An si calleo quemadmodum justitia, Pru­dentia, Fortitudo, de quibus virtus dicitur, inter se quadam Accidentium proprietate differunt, an (in­quam) idcirco quid sit virtus intelligo? Sciam, si pla­ceat, Speciem de numero differentibus praedicari: quid, an ideo natura speciei mihi comperta & explorata est? Si dicam, certé mentiar. Ac proinde si maximé ve­rum esset, speciem infimam numero tantúm diffe­rentibus attribui, ut est sine dubio falsissimū: tamen alienum in definitione speciei & heterogeneum vi­deri debet. Quid si dicamus speciem ita esse natura comparatam, ut de alio haudquaquam possit prae­dicari? [Page 178] Quid tum fiet praedicationi illi, quae de Nu­mero differentibus instituitur? Quid huic tam splendi­dae definitioni dicemus? At pervicit ratio hujusce praedicationis sapientiam esse in Categorematum explicatione insipidam valde ac otiosam: & si appro­banda esset, minimé tamen in speciem convenire; ut quae Generi semper in Enunciato subjiciatur. Splendor itaque hujusce tam eximiae definitionis obscuretur necesse est & evanescat.

Perge veró, speciei partitio qualis est? Species est subalterna aut specialissima ▪ Probaretur mihi summo­pere speciei distributio, si in definienda specie spe­cialissima mihi cum Peripateticis conveniret: vo­lunt illi Speciem specialissimam esse non individuam ac singularem, sed Individuis proximé superiorem. Sic ho­mo est illis species Socratis & Platonis: in quo ap­paret insignis hallucinatio. Intuere naturalem illum rationis & humanitatis usum, undé Dialecticae prae­cepta non temeré arripi, sed prudēter observari de­cet. Attende quid in eo Speciei & Generis nomine si­gnificetur: utrum in communi sapienter disserendi consuetudine, hominem appellant speciem Socra­tis: Cicero ait 2. Philippica. Dum Genus hominum ex­tabit: haec oratio Hominem genus singulorum homi­num efficit: perinde est ac si dixisset, dum ulli omni­no homines extabunt. ut veró hîc homo efficitur Genus, sic singuli homines efficiuntur Species. Idē Ci­cero in hunc modū post reditum loquitur. Messenius legem speciatim promulgavit de salute mea: vocabulo Spe­ciatim res individua ac singularis comprehenditur: quasi diceret legem singularē ac ad meam salutem proprié attinentem promulgavit. Sic in primo ora­torio Ciceroni Genus est, quod species cōmunione quadam [Page 179] sui similes complectitur. Species veró, quae Generi, ex quo e­manat, subjicitur. Sic Seneca Hominē speciem animalis di­xit, Genus veró Catonis & Lucretii. Sic jurisconsulti lo­quuntur, cúm Hominem Genus, Stychum & Pamphilum species appellant. Quid Plato? Is in regno verissimé do­cet, Quicquid est species alicujus, id ejus ipsius partem esse: Ergo Platonis judicio si homo sit species Socratis, ut Peripatetici statuūt, homo erit pars solummodo So­cratis, & Socrates erit Totum, ex quo illa pars dedu­citur. At quid tandem Aristoteles? annon & ille huic sententiae suffragatur? Certé cap. 1.3.4. lib. 3. Metaphys­appellantur ultima Genera, ut homo. Item cap. 1. lib. 1. Me­taph. Hominū Genus arte, inquit & ratiocinatione vivit: & in libello de longitudine vitae, ait hominū Genus esse lon­gioris vitae quám equorū. Eant nunc Peripatetici & sub­tilitates suas ostentent: dicant errare Aristotelē, aut scipsos caecutire fateātur. Porphyrius & Valerius an non Speciē definiunt, quae Generi subjicitur? Sané veró: Ita (que) si homo sit species Platonis, homo Platoni sub­jicitur, si illa Porphyrii & Valerii sit vera de specie o­ratio. At dicetur fortasse Platonē, Ciceronē, Senecā, juriscōsultos parū acuté disserere: dicant hercle. Ve­runtamē cōcedent (opinor) eos homines humano & naturali more hominū locutos fuisse, cū hominē genus apellēt Bruti & Cassii, Brutū veró & Cassium Species. Atqui nihil ulla in arte explicādū est, quod nō ex u­su & observatione effloruerit. Sic nauticae praecepta é nautarū usu deducta sunt: sic militae documēta é mi­litum experientia & cōsuetudine emanarūt. Quód si ergo naturalis disserendi usus in summis & prudētis­simis hominib. hāc orationē approbat, Homo est genus Socratis, Socrates est species hominis, quid est cur in ipsa bené disserēdi arte repudietur? Cōtēdit Aristoteles [Page 180] usum esse artis magistrum: contendit omnes disci­plinas ex usu & experiētiae observatione & inductio­ne effloruisse. An si imaginē tibi pingendā posueris, eam ab exēplari discrepātem efficies? Naturalis ra­tio est exemplar; ac Dialectica est ad illud exemplar quasi depicta imago. In usu naturalis rationis (ut vi­demus) homo dicitur Genus Catonis, Cato Species ho­minis: at in Dialectica á Peripateticis conficta homo appellatur Species Catonis, Cato individuū hominis ne­scio quod. Quare hi omnes imaginē exemplari con­trariā definxerunt. Agedum quaenam analogia inter Genus generalissimū & Speciem specialissimā existit? Ge­neralissimū est, quo nihil est superius: ideo (que) generalissimi unica esse potest collatio, nēpe cum iis, quae ipsi sub­jiciūtur. Quid ergo? ut analogia teneatur, annon spe­cialissimum esse debuit, quo nihil est inferius? An non specialissimi unicam similiter collationē fieri opor­tuit, cum iis scilicet, sub quibus ut superioribus com­prehenditur? At specialissimi duplex collatio facta est, una cum inferioribus, altera cum superioribus: ut confertur homo cū animali, & Socrate: Homo est species animalis rei superio­ris, homo est species Socratis rei inferioris. Analogiā ita (que) inter Generalissimum & specialissimum á Peripateticis inversam & sublatā videmus, quam retinere exorna­re (que) debuerunt. Quocirca illorum Speciem specialissi­mā non agnoscimus: sed ut Genere generalissimo ni­hil superius, sic specie specialissima nihil esse inferius statuimus: & ut illius unica collatio est, nēpe cū infe­riorib. sic hujus unica relatio est, nēpe ad superiora.

De Differentia.

Speciei definitio hujusmodi fuit: sequitur Differē ­tia, ad cujus naturā declarandam variae definitiones [Page 181] sunt á Peripateticis consictae. Differētia est quae de plu­ribus specie differentibus affirmatur in quale quid. At defi­nitio ista cuilibet differentiae non competit, nam in­dividuorū differentia est uni propria, non multorum communis. De caeteris in definitione comprehensis anté satismulta diximus. Illud interim notetur á dif­ferentia rem dici Qualem: Nam sciscitan [...]i Quale est? Responderi potest Differentia. 2. Differentia es [...] qua dis­cernuntur & differunt singula: quae definitio latiús pa­tet definito: nam proprio res aliae ab aliis distinguū ­tur. 3. Differentia est qua species superior est Genere. At per proprietatē etiam species superat Genus, quare & ista definitio plus complectitur quám definitum. 4. Differentia est qua Genus dividitur in Species: idem adhuc sophisma est. Nam per Accidentia & propria distribui potest Genus in species. Quid igitur erit Differentia? Profectó est causa per quam res est id quod est: habet unaquaeque res suam differentiam sive formam: falsissimumque est Differentiam ad spe­cies astringi: Inest in singulis speciebus sua & propria differentia: inest etiam in Generibus, inest in rebus universis.

Distributio Differentiae quae tandem est? Differen­tia vel cōmunis est, vel propria, vel maximé propria. Quae­nam est ista divisionis infantia? Duo priora membra non conveniunt Differentiae, quae est tertium Praedi­cabile: Communis Differentia est Accidens commune: Propria Differentia est Accidens proprium. Divida­mus liberalitatem in temperantiam, fortitudinem, & affectionē in pecuniis dandis sitam. Annon bilem divisionis commoveret insulsitas? Quid itaque Peri­pateticis dicemus differentiam partientibus in Ac­cidens, proprium, & seipsam.

De Proprio.

Consimilis Logica in explicatione proprii adhi­betur. Proprium aliud est, quod uni tantū speciei convenit, sed non toti: Aliud quod toti speciei, sed non soli: Aliud quod soli & omni speciei, sed non seper. Aliud quod omni, soli (que) & semper convenit. Perinde est ac si quis Dialecticam tri­bueret in Grammaticā, Rhetoricam, Geometriam, & artem bene differendi. Nam ut in hac Dialecticae partitione, sic in illa Proprii divisione tria priora mē ­bra sophisticam valde alienā & heterogeneam com plectuntur. Quód Propriū non sit praedicabile, quód Propriū ineptissimé cōstituatur species Accidēti op­posita, cū Accidēs sit Genus proprii, satis abundé su­periús explicavimus. Illud etiā non minús futile est, quód dicitur Propriū speciei esse propriū. Relatio est Ge­neris ad speciem, nulla autē Proprii ad speciem. Pro­prium si notet adjunctam affectionem, semper relati­onē habet ad subjectū. Quin & notandū est Generi ut subjecto, nō modó speciei accidere: & propria aliqua sunt res individuae ac singulares, non communes.

De Accidente.

Accidens est quod adesse & abesse potest subjecto, sine in­terituejus. At (inquam) calor est adjunctum ignis: hu­mor adjunctum aquae: nemo tamen dicturus est ig­nem aquam (que) remanere ac subsistere, si calor & hu­mor detrahantur. cogitari fortasse possunt. Quid tū? ergo esse & subsistere? hujus consequentiae deliri­um est suprá refutatum. Verumenimveró Accidens Peripateticis magnopere videtur placuisse. Nam bis in distributione differentiae est repetitum: quater in divisione proprii inculcatum: & nunc denuo itera­tum. Mitto quanta confusio sit in nomen Accidentis [Page 183] implicata: Mitto quód Accidens fiat species Proprio opposita: mitto quód Accidentia omnia putentur vo­ces communes: cúm tamen definitio Accidentis ita sit instituta á Peripateticis, ut singularibus & individu­is Accidentibus conveniat.

De Praedicabilium Methodo.

Tractationē Praedicabilium bipartitā esse diximus: prior tractationis pars fuit in illustranda singulorum veritate per definitiones & partitiones: sequitur po­sterior tractationis pars, quae methodū Praedicabiliū attingit. Quis ita (que) Methodi splēdor in Praedicabiliū tractatione elucet? An natura priora primo loco di­sponūtur? Anunūquod (que) pro naturae sue claritate di­geritur? Valerius orditur á specie: quid ita? Vt faciliús rem difficilē pueri cōcipiant. Quid huic Vltrajectino tā pueri­liter philosophanti faciemus? Fingamus id esse ad puerorum intelligentiam cōmodius: quid? an idcirco clarissimi ordinis dignitas violanda? An idcirco Lo­gicarū legum majestas proculcanda? Nulla personae circumstātia, nulla tēporis necessitas, nulla cosilii in quoquā aut voluntatis ratio ad Logicas leges infrin­gēdas valere debet. Sed ecce adulterina causa á Va­lerio praetexitur. Nā cúm Genus materiam formam (que) ad species cōmuniter attinentem cōprehendat, sit (que) specie notius & illustrius, equidē natura Generis ex­plicata nisi sit & intellecta, erit species puero ad in­telligēdum difficillima. Quid Differentia cur non illa anté tractatur, quám natura Generis & speciei ex­plicatur? ut Genus speciem superat lumine notitiae, eandem (que) natura antecedita: sic Differētia est Gene­re & specie tū simplicior, tum natura prior & cōmu­nior. Nam si sit forma, non ideo Genera, & species [Page 184] sunt; sed si sint Genera & species, formam esse ne­cesse est. Quin & Accidens & Proprium si pro Adjun­ctis sumantur, sunt anté explicatiús enodāda, quam tractatio Generis ac speciei concinnanda. Nam sim­plicia consentanea sunt priús singillatim & subtili­ter exponenda, quā orta de simplicibus cōsentaneis illustranda. Postremó Proprii tractationem anté in­stituere quám pertractetur Accidens, est magnae in­scitiae. Nā primó Genus definiendū, tum distinguen­dum in suas species: at Accidens est Genus Proprii.

De usu Praedicabilium.

Praedicabilium doctrina quám sit toto tractationis genere vitiosa, multis persecuti sumus. Percurre singulas definitiones, partitiones etiam singillatim cōtēplare: perlustra universi opificii in collocatione structurā: profectó nihil in definitionib. sanú & inte­grū: nihil in patitionibus castū & incorruptū, nihil in artificiosa singulorū dispositione accuratum & splē ­didum deprehēdes. Nemini igitur mirum videri de­bet, si rejectis Praedicabilibus, elegantius quiddam & tractationis genere luculētius cōsectemur. Verū agi­te: sit explicatio Praedicabiliū variis scholastici inge nii sophismatis & subtilitatum commentis distincta: at fortasse utilitas Praedicabiliū singularis est, & fusa latissimé. De eorū igitur usu aliquātisper disseramus.

Vsus Dialecticae partim in Analysi efformati exem­pli, partim in novarū commētationū Genesi cernitur. Quomodó igitur oratorū consilia, philosophorū in­venta, quomodo poëtarum sapienter cogitata, Por­phyrianis Praedicabilium institutis resolvūtur & ex­pēduntur. utuntur ii omnes ratione, differunt subti­liter & acuté: ecquid veró quaecun (que) ab iis ad rem il­lustrandam [Page 185] afferuntur rationes, eae ad unū aliquod ē Praedicabilibus referri possunt universae? Multa pru­denter definiunt: partiuntur etiam interdum accu­raté: de efficiente & fine rei propositae loquuntur sae­pissimé, materiam in differendo & subjectū. frequen­ter notant: rerum & levem é diversis dissensionem, & illam acriorem repugnantiam é disparatis & con­trariis illustrant elegātissimé. Quid dicam de omnis generis comparatione? Equidem venustare parium mirifica exaggeratione majorum & minorum, lumi­nibus similium & dissimilium, orationem suam ma­gnificentiús exornant; surgunt nonnunquam á no­minis interpretatione; & aliquando accersitis testi­bus premunt acerrimé. Cum igitur in ista tā multa & tam praeclara inciderimus, ad cujus Praedicabilis clas­sé referemus? Profectó nulla illis sedes est, nullū ho­spitium in Praedicabilibus: ejecta jamdiu é finibus Praedicabilium & exterminata jacuerunt. Quid cúm opus aliquod meditamur ipsi & quasi exaedificamus, quam tandē operā praestant Praedicabilia? Quid si rē propositam é Genere, Specie, Differentia, Proprio, Acci­dente solummodo demonstres, mirabilem acuminis jejunitatem prodes. Immo si ad orationem poliendā vel texendam epistolā, Quin (que) praedicabilia duntaxat adhibueris, summā in Praedicabilibus imperfectionē deprehēdes: & inopiā tuā deplorabis. Vin' ita (que) pro­positā thesin definitionū & partitionum ornamentis distingui? vin' dissentaneorū & cōparatorū splendore illuminari? vin' causarū, effectorū, subjectorū pōdere confirmari? vin' deni (que) testium gravitate vehemen­tius urgeri? Relinquédae sunt Praedicabilium aediculae: demigrādū est ad Logicae Invētionis domicilia, ea (que) pertentāda diligenter & peragrāda. Sed ecce injuriā [Page 186] sine dubio Praedicabilibus facio, qui ea vel ad Analysin contexti operis, vel ad novae fabricae Genesin velim adhiberi. Agite veró removeatur Analysis ista, aman­detur etiam Genesis; quis erit obsecro Praedicabilium usus? Elucebit certé in praedicatione rerū judicanda. Honorifica utilitas: quis dubitat? Ista veró tā beata praedicatio, annō ex enūciati dispositione enascitur? Non repugnas. Cur igitur de praedicatione in secūda Dialecticae parte nō praecipitur? Cur id quod disposi­tionis & judicii propriū est, nudis & simplicibus prae­dicabilibus attribuitur? Affectio affirmationis & ne­gationis é cōjunctione argumētorū oritur: an idcir­co Logicae Invētionis argumēta, ad affirmationis & negationis judiciū descripta esse dicā? An ubi argu­mentorū praecepta explicātur, ibi ratio affirmandi & negādi tradēda? Opinor refragabere. sed admittatur praedicatio: quomodo illius naturā interpretaris? Praedicatio alia (inquis) est propria, alia figurata: sané veró concinné. Factus enim es é Porphyriano rhetor. At herculé te in Logicis rhetoricantē rhetorculi velli­cabunt: non ferent etiam grāmatistae: Proprietas & fi­gura annon sunt vocū adjunctae circumstantiae? Annō illa, si arte saltē aliquādo tradatur, in grāmaticis, haec in rhetoricis explicatur? Nō probat Heterogeniam istā Aristotelis lex Catholici. An tibi Logica partitio vide­retur, quae rē Logicā ex vocibus, quibus exprimitur, immo ex vocū adjunctis distribuit? Quid si humanū corpus partiremur in pallae alicujus simplicem colo­rem, & chlamydis varium florētem (que) colorem; annō partitionis sapientiā irrideretis? ut palla & chlamys non sunt partes corporis: sic Voces, quibus ad sensus nostros explicantur categoremata, minimé sunt ca­tegorematum partes: ut etiā simplex color est pallae [Page 187] adjunctū, & colorū varietas adjunctū chlamydis: sic proprietas & figura sunt vocum adjunctae circūstātiae.

Perge veró, & laudem sic distributae praedicationis neutiquam praedicato. Praedicatio alia est ordinata, alia inversa. Bene mones: mirificam rerum Logicarum inversionem Aristotelicos peperisse agnosco: nihil feré hoc loco prudenter & ordine digessisse: ubi i­stius Inversae praedicationis usus? Quinam Oratores, Philosophi, Poetae, historici eam scriptis suis un­quam expresserunt? Inversam appello, cúm aut species de genere praedicatur, aut subjectum particulare de communi accidente. At (inquies) non caret frequenti usu: ut in his exemplis: Quidam homo est Socrates: Aliquod al­bum est animal [...] erravit herclé ingenii tui subtilitas; etenim in utroque exemplo Adjunctum de Subjecto praedicatur, ideó (que) recta & legitima praedicatio ex­hibetur non inversa. Deinde non modó ab omni dis­serendi usu abhorret, sed alium etiam elenchum cō ­plectitur. Nam cúm ordinata praedicatio in omnia ca­dat praedicabilia, inversa ad omnia similiter attinere debuit. At ad tria solummodó pertinet, nempe ad genus, speciem & Accidens. Nam quod ad differen­tiam & Proprium attinet, est in illis quidē reciproca conversio, non autē ulla inversio. Et quando recipro­cantur in praedicando cum suis affectis, illa praedica­tionis reciprocatio ejusmodi est, ut minimé dicenda sit praepostera & inversa, sed nativa & legitima: Qua­re cúm eadem contrariorum ratio sit, & aequé laté patens natura, ista praedicationis distributio ut ini­qua videatur necesse est, cúm ordinata sit omnium praedicabilium, Inversa tantummodo trium.

Quid illa tertia praedicationis divisio, quám con­cinna est? Praedicatio est essentialis, aut accidentaria. Es­sentialis [Page 188] cúm Genus de Specie, aut Differentia de reforma­ta praedicatur, Accidentia cúm Proprium aut Accidens sub­jecto tribuuntur. At (inquam) cúm Definitio de Defi­nito, partes de Toto enunciātur, efficitur praedicatio essentialis. Praeterea quando Dissentaneum cum Dissentaneo, Comparatum cum Comparato, Mate­ria cum Materiato disponitur, quales istae erunt prae­dicationes? In his non Genus de Specie, non For­ma de Formato, non Proprium & Accidens de Sub­jecto pronunciantur. Haec itaque praedicationis di­visio, omissis partibus manca est. Porro cúm Propri­um subjecto suo attribuitur, quid est cur Contingens & Accidentaria praedicatio dicatur? Proprium cum sub­jecto dispositum parit enunciationem veritatis non fortuitae, sed necessariae & perpetuae, At dicere Axi­oma esse necessariae veritatis, & tamen partes Axio­matis contingenter cohaerere, & aliam de alia acci­dentarié praedicari, id tale est ut repugnantiam di­centis arguere videatur. Quinetiam praedicationis hujus usus in Axiomate composito aut nullus est, aut per herclé mediocris.

Sed mittantur hae praedicationum ineptiae, quae si uspiam tradendae sunt, certé de iis in judicio praeci­piendum est. At veró sunt é Dialecticis resecandae, velut sarmenta inutilia. Non enim viam inveniendi argumenti attingunt, non rationem judicandae in Enunciato veritatis. noveris praecepta affirmationis & negationis: contradictionis vim callueris: theo­remata de veritate & falsitate animo comperta ha­bueris: genera simplicis Enuntiati & compositi in­telligentia comprehēderis: nihil praeterea est quod ad judicanda Axiomata desideres: nullus ibi huic tam delicatae praedicationi locus est. Verúmenim­veró [Page 189] á praedicationis sophismate abeamus, & reli­quas Praedicabilium utilitates prosequamur. E prae­dicabilibus rerum cognatio intelligitur, & generalitas cog­noscitur. At (inquam) quamplurimae res sunt, é prae­dicabilibus exclusae, quae frequentissimum disseren­di usum habent: plurimarum igitur rerum cognatio & generalitas, é praedicabilium cognitione non ef­florescit. Porro cui argumentorum consentaneorum natura explorata est, & universa ratio necessariae ac fortuitae in Axiomate veritatis perspecta, eum late­re non potest, qua sint res singulae cognatione devin­ctae, qua naturae conspiratione copulatae. Quám ve­ró laté pateantres, sintne generales an speciales, cúm cujusque argumenti affectionem é praeceptis inveniendi didiceris, dimittam te ad generalis & specialis Enunciati praecepta, ut inde quid generale, quid speciale sit, intelligas. Ac proinde istae utilita­tes multó meliús ac pleniús aliunde, quám ex prae­dicabilibus hauriuntur.

Quid veró sequitur? Valent Praedicabilia (inquis) ad Definitiones & partitiones constituendas. At (inquam) e [...]si omnium Praedicabilium notitiam assequutus fu­eris, tamen quomodo conficienda definitio, quomo­do partitio informanda sit penitus ignorabis. Nihil enim in Praedicabilibus de re definienda aut parti­enda praecipitur. Fateor definitionem perfectam é genere & forma constitui: at descriptio quae est im­perfecta definitio, non semper est é Praedicabilibus perpolita. Sic & permultae divisiones sunt, quas si quis é Praedicabilibus velit instituere, operam ina­nem sumpserit.

Agedum utilitatem Praedicabilium disceptemus adhuc, & doceamus eam esse praedicabilium descrip­tionem, [Page 190] ut ad Inventionis & judicii usum nullo feré modo referri possint. Nam ut de Invētione primúm dicamus aliquid, si á Peripateticis sciscitemur, an Praedicabilia sua idcirco descripserint, ut essent inve­niendi praecepta, equidem ipsi sibi si constare volue­rint, vehementer pernegabunt. Nam & Praedicabi­libus alium finem proposuerunt, & aliam de inve­niendis argumentis tractationem á Praedicabilium doctrina separatam informarunt. Quód si ad inven­tionem argumenti tradita esse affirment, primó in­cident in magnae crimen levitatis: quód quinque Praedicabilia illa ex Inventionis domicilio ad alium finem abrepta, denuó ad Inventionem transfe­rant. Deinde elencho offendent inanissimae tau­tologiae, quód Praedicabilium duas tractationes excudant, unam extra Logicae Inventionis termi­nos, alteram intra ipsos Inventionis fines inaniter repetitam. Fatebuntur itaque Peripatetici, id si­bi consilii non fuisse, ut rationem excogitandi ar­gumenti praedicabilibus complecterentur. Quid ergo? An horum praedicabilium institutis vias con­formandi judicii persequuntur? Dicant si velint: sed herclé mentientur parúm verecundé. Immó veró eorum Descriptio sic est instituta, ut multa Logici judicii praecepta in iis disponendis neuti­quam possint exerceri. Praedicabilia Peripateticorū judicio sunt omnia affirmata: non igitur praecepta negationis Praedicabilium dispositioni inserviunt. Persaepe in syllogismo tertium argumentum ne­gatur: ut semper sit in secunda eorum figura, ali­quando in prima, nonnunquam in tertia: qua­re si Praedicabilia sunt affirmata, cujusvis Enuncia­ti praedicatum, cujusvis syllogismi tertium argu­mentum, [Page 191] non é Praedicabilibus deducitur, cúm & multa Axiomata, & multi syllogismi sint nega­ti. Praeterea cúm Praedicabilia sint solummodó at­tributa, Praedicabilia ad Enuntiatorum constitu­tionem, & ad syllogismos primae tertiaeque figurae sunt ineptissima. Enuntiata non modó ex Attri­butis, sed ex subjectis etiam constituuntur. At subjecta non é Praedicabilibus sed aliunde derivan­tur: immó & plurimorum Axiomatum Attributa, haud quaquam é tribu Praedicabilium evocantur. In tertiae figurae syllogismis, argumentum tertium perpetuó subjicitur: In prima modó subjecti locum obtinet, modó attributi. Itaque in consiciendis harum figurarum syllogismis haerent Peripatetici, cúm se á praedicabilibus suis desertos esse vident. Praedicabilia enim nisi ipsis Attributi locus in Enun­tiato & syllogismo concedatur, ita indigné fe­runt, ut Peripateticis nullam sui copiam factura sint. Perinde etiam se habet, cúm de compositis aut Enuntiatis, aut syllogismis agitur, secedunt ab istis Praedicabilia, & parúm sibi honorificum pu­tant, sic ad omnia pervulgari; nec sané immeritó. Sunt enim simplicia, non autem é pluribus concre­ta. Quae veró in compositis illis disponuntur, ea aut omninó, aut maximam partem sunt composi­ta. Quapropter quid hisce tam delicatis praedica­bilibus faciemus, quae possunt nullum fere usum aut in Inventione, aut in judicio praestare? Rejicienda certé aut limatim polienda.

Illud veró ad extremum, priusquám á praedicabi­libus discedimus, á Peripateticis percontemur, quid sit cur Prophyriana Praedicabilia ab Aristotelicis (ut vo­cant) praedicatis differre arbitrentur. Hîc certé magni­ficas [Page 192] in praedicabilis & praedicati distinctione subtilita­tes ostentant. Sed annon intelligunt Porphyrium esse Aristotelicae in Topicis disciplinae interpretem? Id sané ipsum profitetur. Desinant itaque de Praedi­cabilium & Praedicatorum differentia tam pueriliter balbutire: cúm Porphyrius id sibi proposuerit, ut quae ab Aristotele sint minús diserté exposita, ca ip­se exponeret disertissimé: verúm non est quod de­crevit assequutus. Nam cúm multa de suis aliena & nugatoria inculcavit, tum etiam quaedam nimis li­center depravavit, adeo ut magnam Aristoteli con­tumeliam inurant, qui Porphyrianas quisquilias ad Aristotelicam disciplinam aggregandas esse contē ­dunt. Veruntamen fingamus Porphyrium esse in ex­plicandis Topicae disciplinae praedicatis fideliter ac­curatéque versatum; quid demum praeclarae rei ef­fecit? Aristoteles Logici usum artificii ad scholasticam de quatuor praedicatis cantilenam perinepté alligavit. Nam Dialecticae artis facultate non solùm leviculae de Genere, Accidente, Proprio, Definitione quaesti­ones judicantur, sed res universae quaecunque hu­manam intelligentiam subeunt, intelliguntur, expli­cantur, disceptantur. usus Dialecticae in Ente & non Ente cernitur: Cùm praecepta Inventionis in prax­in traducuntur, Dialectica exercetur: at tum nihil cum ulla quaestione negotii est. Cúm Enunciata per se manifesta judicantur, munere Dialecticae fungi­mur: at hic nullus quaestioni locus est. Cúm Axioma­ta pro claritate naturae suae disponimus, & ordinis elegantiam meditamur, artificium Logicae disciplinae adhibemus; at nullam potest in ista commentatione partem sibi quaestio vendicare. Pudeat igitur com­munem illam Dialecticae facultatem á caeteris omni­bus [Page 193] ad quatuor illa misella praedicata sevocasse. Pudeat Logicae humanitatis usum sic in angustum compegis­se; ut in illa duntaxat quaestione tractanda versetur, quae in utramque partem interrogat hoc modo; Estne animal ge­nus hominis an non? ut possit nempe Dialecticus u­tram velit quaestionis partem assumere. Quasi veró non sit eadem respondendi potestas, & affirmando & negando, cúm simpliciter ita quaeritur; Estne ani­mal genus hominis? Atqui veró universae Dialecti­cae vim ad hujusmodi quaestiunculas astringere, est delirii (ut videris) propé singularis. Omnis quaestio, quocunque modo interroget nihil interest, Diale­ctico proposita est, ea (que) est argumentorum generi­bus tractanda, & dispositionum modis aestimanda & collocanda.

Quae disciplina continet absolutam facultatem omnis quaestionis explicandae, ea sibi propositam habet omnem quaestionem: nulla enim quaestio fin­gi potest, cujus veritas aut falsitas Enunciati prae­ceptis judicari, cujus consequentia ex syllogismi le­gibus disceptari, cujus ordo Methodi institutis conformari nequit.

At Dialectica continet absolutam facultatem omnis quaestionis explicandae;

Dialectica igitur sibi propositam habet omnem quaestionem.

Sed quid tandem est, cur Topicae disciplinae magister totam Dialecticam ad hujusmodi de Genere, Accidente, Proprio, Definitione quaestiunculas in utramque partem in terrogantes alligaverit? Quae eum ratio impulit, ut id tam inconsultó faceret? Egregia sané & admirabi­lis: tali enim judicio concludit;

Omnis quaestio, quae indicat Genus, Proprium, Accidens, [Page 194] Definitionem, est de Genere, Proprio, Definitione, Acci­dente:

At omne problema est quaestio, quae indicat Genus, Ac­cidens, Proprium, Definitionem.

Omne igitur problema est, de Genere, Proprio, Definitio­ne, Accidente.

Propositio hujus syllogismi elencho sophistica est. Nam genera quaestionis pro rerum indicatarum numero perperam dividuntur. unica enim quaesti­one possunt res variae comprehendi, & judicari: cúm tamen non de iis singulis, sed de earum una quaestio sit instituta. Quaeratur utrúm homo sit a­nimal necne? vides in hac quaestione multa prae­ter essentiam corpoream facultate vitae sensusque praeditam indicari. Nam animalis nomine non modó hanc, quam dixi, essentiam, sed etiam quan­titatem trifariam dimensam, motum, vim respi­randi, colorem indico. Sic hominis nomine fa­cultatem numerandi, ridendi, disserendi, compre­hendo. Quod Aristoteles secundo Topico confirmat, qui (inquit) dixit unumquodvis, quodammodo multa dix­it, eó quódplura ex necessitate sint unicuique consequen­tia. Quare etsi animalis & hominis nomine com­plectimur tam multa: nemo tamen quaestionem hanc: An homo sit animal? dixerit esse de quanti­tate, aut de motu, aut de respiratione, aut de numerandi facultate institutam. Qui itaque sic ra­tiocinatur: Quaestio ista indicat proprietatem, at­tingit naturam generis, notat definitionem & ac­cidens, ergo est de proprietate, est de genere, est de definitione & Accidente: qui (inquam) hoc mo­do ratiocinatur, suam indicat in disserendo insci­tiam, non propositam thesin concludit. Nam po­test [Page 195] quaestio de rei natura institui, in qua tamen in­dicetur naturae adjuncta proprietas.

Assumptio syllogismi clarissimae falsitatis sophi­stica complectitur. Qui dicit omne problema esse quae­stionem, quo indicatur aut Genus, aut Proprium, aut Definitio, aut Accidens, perinde facit ac si diceret Grammaricae artis omnem facultatem numero sin­gulari, casu nominativo, genere masculino, praesenti tempore cōtineri. ut enim alia sunt quam­plurima in quibus Grammatica facultas sita est; sic multa sunt, eaque illustria praeter haec quatuor prae­dicata, quae Dialecticae praeceptis explicantur. Cúm quaero an Dialectica constet ex Inventione & Iudi­cio, hîc quaeritur de partibus, non de Genere, Pro­prio, Definitione, aut Accidente. Si quaeritur, An mun­dus sit á Deo conditus? An homo sit ad Dei glori­am creatus? An homo ex humo dicatur? quaeritur herclé de efficiente, de fine, de notatione, non de Genere, Proprio, Definitione, Accidente. Quaeri consimiliter potest de caeteris argumentis. at de tot argumentorum generibus in Logica Inven­tione descriptis, Genus & Definitio duo sunt: Pro­prium & Accidens, alia duo, in adjunctis & effectis nimis promiscué comprehensa. Omittuntur Effici­ens, Materia, Forma, Finis, Subjectum, Dis­sentaneum, Comparatum, Conjugata, Notatio, Partitiones, Testimonium. At haec omnia quaeri possunt, & proposita quaestione indicari: atqui hîc Aristotelici Interpretes de Differentia hallucinan­tur. ajunt Differentiam ideo omissam fuisse, quia sub Ge­nere comprehenditur. At Generis & Formae lon­gé dissimillima est ratio: sub Genere communio naturae; sub ratione Differentiae propria essen­tia [Page 196] rem formatam non modó absolvens, sed di­stinguens á caeteris continetur. Ludunt etiam cúm dicunt speciem á disciplinis rejici, quia nihil de ea ab Aristotele praecipitur: & quia nulla ars tradit de singularibus; at (inquam) Peripateticis Species est quiddam commune, & praecepta de singularibus possunt esse generalia. Sed ecce nititur probare A­ristoteles omnem Dialecticam disputationem esse de Gene­re, Proprio, Definitione, Accidente, At qua ratione istud conficit? Omne (inquit) Categorema, est Genus, Defini­tio, Proprium, Accidens. Atqui (inquam) Logicae In­ventionis multa categoremata sunt, quae omnia ex ista partitione excluduntur: sed enim partitionem categorematis quomodó confirmat?

Si omne (inquis) categorema dicitur conversim aut non conversim: omne categorema est de Genere, Proprio, Defi­nitione, Accidente.

At omne Categorema dicitur conversim aut non conver­sim. Ergo

Omne Categorema est de Genere, Proprio, Definitione, Accidente.

Propositionis consequentia est perabsurda: Nul­lum enim est argumenti genus, quod non reciprocé dicatur, aut non reciprocé. At ex decem illis argu­mentorum generibus, Proprium est Adjunctorum particula, Accidens in Effectis simul & Adjunctis cō ­prehenditur. Genus est Distributionis particula. De­finitio est locus integer: reliqua sunt multa argu­menta: causae omnes, subjecta, dissentanea, compa­rata, conjugata, notatio, distributio, testimonium, hîc omittuntur: quae omnia sunt categoremata, quae de re proposita conversim dicuntur, aut non conversim. Ac proinde cúm multa sint praeter Genus, [Page 197] Proprium, Accidens, Definitionem, Logicae Inventionis Categoremata, quae cum re proposita, quam arguūt, reciprocantut, aut non reciprocantur, necesse est il­lius propositionis consequentiam, esse nimis plum­beam & nugatoriam. Perinde est ac si quis de elocu­tionis Rhetoricae figuris sic ratiocinaretur: Si om­nis figura est totius sententiae, vel non totius senten­tiae, omnis figura est exclamatio, Prosopopoeia, aut Epizeuxis, aut Anadiplosis: Certum est quampluri­mas esse praeter has quatuor Elocutionis Rhetori­cae figuras; quae omnes cadunt in totam sententiam aut non in totam. Hoc igitur argumento probatum non est, omne Categorema esse de Genere, Proprio, Defini­tione, Accidente. Sed detur ista Aristoteli propositio, quae longé est falsissima:

Omne Categorema est de Genere, Proprio, Definitione, Accidente: Assumamus pro Aristotele: ipse enim etsi est pollicitus, se firmissima ratione convicturum, omnem Dialecticam disputationem esse de hisce quatu­or praedicatis, tamen lubrica & praecipite oblivione hunc syllogismum praeteriit: cujus propositionem ab adjuncta categorematum reciprocatione & con­versione superiore (ut videmus) syllogismo confir­mavit: sed elencho (ut exposuimus) inanissimae cō ­sequentiae:

At omnis disputatio Dialectica est de Categoremate: at (inquam) omnis quaestio, omnis disputatio, sive sit de Aristotelico categoremate, sive de rebus aliis, si­ve habeatur de fictis, sive de veré existentibus, sive de probabilibus, sive de necessariis, sive Enuntiato judicetur, sive syllogismo concludatur, sive metho­dica collocatione digeratur: omnis (inquam) dis­putatio, omnia humanae mentis consilia, & cogitati­ones [Page 198] Dialecticae praeceptis explicantur & tractan­tur.

Hinc absurdissimé concluditur, Omnem disputatio­nem Dialecticam esse de genere, proprio, definitione, acci­dente.

Quocirca ex his intelligitis omnem Dialecticae usum á Topico doctore ad scholasticam de quatuor praedicatis altercationem valde imprudenter revo­cari. Quód si quis de propria uniuscujusque praedi­cati tractatione inquirat, profectó eam mi [...]ifica so­phismatum exornatione sic illustratam reperiet, ut Topicae sapientiae architectus summo studio cavisse videatur, ne quis eum sophismatis corrogandis ali­quando superaret. Non est consilii mei singula mi­nutatim persequi: sed unius in Topicis particulae exemplum subjiciam, ut ex hoc, velut ex ungulis leonem, caetera judicetis. Aristoteles quarto Topi­co generis disciplinam interpretatur. Definit libro primo Topicorum genus hisce verbis: Genus est, quod praedicatur de pluribus differentibus in quid. Multae sunt (ut videtis) in hac definitione particulae. Ex his in­signes de generis problemate locos exornavit miri­ficarum negationum. 1. Si de nulla specie praedicatur, non est Genus. 2. Si habet unicam solummodó speciem, de qua praedicetur, non est Genus. 3. Si definitio generis non prae­dicetur de specie, non est Genus. 4. Si non praedicatur de specie differentibus, non est Genus. 5. Si non praedicatur in quid, non est Genus. 6. Si in subjecta specie sit, ut accidens, non est Genus. Sic Aristoteles secūdo Topico de acci­dente philosophatur. Si quid (inquit) inest in subjecto, ut Genus, id non est Accidens. Si inest ut definitio, non est Accidens. Quis inquam fuit ita pacatae mentis, ut non posset hisce quisquiliis vehementiús commoveri? [Page 199] Quid causae est cur res unica, quae unico praecepto potuit subtiliter comprehēdi, in tot vanissimas prae­ceptiunculas dispertiretur? Ex una doctrina plures instituere, & quod semel explicatum sufficit, id ad­hibitis tautologiarum cumulis centies iterare, nihil aliud est, quám Aristotelica lege De Catholicis viola­ta, seipsum aliis vel miserādum condonare, vel pro­pinare deridendum. Atque haec habui de Praedica­bilibus Aristotelicis & Porphyrianis quae dicerem, quae si enucleaté satis disceptata sunt, Rameae disciplinae adscribite; sin minús, imbecillitati meae.

FINIS.
EPISTOLAE DE P. RAMI …

EPISTOLAE DE P. RAMI DIALECTI­CA CONTRA IOHANNIS PISCATORIS responsionem defensio GVLIELMI TEMPELLI.

CANTABRIGIAE, Ex officina Thomae Thomae celeberrimae A­cademiae Cantabrigiensis Typographi. 1584.

EPISTOLAE DE P. RAMI DIALECTICA CON­TRA IOANNIS PISCATORIS responsionem defensio Gulielmi Tempelli.

QVOD libello ad me misso inscrip­sisti epigramma elegantissimis phaleuciis comprehensum, cepi ex eo (ornatissime Piscator) non me­diocrem voluptatem: non quód de laudibus meis aliquid ipse liben­ter audire soleam, sed quód sic afficiar ingenio Poë­tae, ut potius Catullum aliquem, quám Piscatorem loqui existimem. In eo certé vicit Catulli lepidam illam & delicatam Musam epigramma tuum, quód tantum tribuat amori Socratico, id est, ut ego interpretor, studio exquirendae ac disceptandae veritatis. Ille fere totus est in decantandis suis Lesbiis. Non ignoro tamen lusisse eum per quidem scitis versiculis multa de amore: sic, ut cum reli­quis rebus deferat plurimum, amori profectò con­cedat omnia. Sed amor iste ejusmodi est, ei ut ni­hil [Page 204] sapiat praeter Lesbiam. Quod cúm ita sit, ut­cunque par alioqui phaleuciorum elegantia fue­rit, dabit veniam, si ipsum á te, Romanum nempe á Germano, Catullum á Piscatore, subjecti argu­menti dignitate superari contendam. Ac proinde necesse fuit delectari me epigrammate tuo, si pha­leucii vel in numero concinnitatem probavi, vel in argumento adamavi gravitatem. At veró mul­tó mihi illa justior causa delectationis videri de­bet, quám tua ad Epistolam meam responsione con­tineri video. Nam quem nonnullis phaleuciis a­morem & verbo & generatim complexus es, eun­dem in scripta responsione membratim persecutus facto & usu expressisti. Deinde cúm te mirifica cupiditate satis desiderio meo faciendi ad respon­dendum accessisse perspciam: ferreus certé sim, nisi delecter studio voluntatis tuae. Quód si diligimus eos in quibus elucet significatio doctrinae & inge­nii, cúm tamen nihil adhuc ad nostram utilitatem contulerint: quantó ii magis diligendi sunt, á qui­bus beneficium accepimus? id est, qui nobiscum ingenii sui & disciplinae fructus communicare vo­lunt. Scripsi ad te quid mihi de animadversioni­bus tuis videretur, rogavique ut quia Rameae praeceptionis velut salus ageretur, excitares vim omnem ingenii tui, & te ad accuratiorem uberio­remque logicae artis disceptationem referres: quo [Page 205] meam de Rami praeceptis opinionem beneficio di­sceptationis tuae vel confirmare possim, si recta est, vel corrigere, si perversa. Hoc tu munus cúm non gravatè susceperis, sic es in eo diligenter versa­tus, ut nihil antiquius habuisse videare, quám ut ea é tuis subtilissimis commentationibus depro­meres, quae saniorem, & meis utilitatibus aptiorē, quám Rami nonnulla praecepta, doctrinam conti­nerent. Habeo igitur gratiam de isto studio: quo herclé ita delector, ut me tibi hoc nomine plurimū debere putem. Veruntamen, ut verè dicam, etsi in eo multum operae posuisti, ut refutato argumento epistolae meae, & tanquam nova schola explicata, mihi exquisitam magis castamquè è tuis animad­versionibus disciplinam traderes: tamen quod optimis viris interdum accidit, plus es spe & stu­dio secutus, quám reipsa & opere assequutus. Si ingenii subtilitas & distinctionum argutiae ad tu­endam animadversionis tuae doctrinam valerent, nunquam illa quidem concideret, sed quasi ornata splendidiús obstrueret P. Rami luminibus. Est e­nim tua sic acuté & subtiliter instructa responsio, ut si quando in logicum minús attentum & erudi­tū inciderit, eum facilè possit in errorem inducere. Quod persuade tibi á medici, non tam ad minuen­dam veritatē animadversionis tuae, quám ad acu­minis adhibiti ornandam laudem. Ecquid ergó ea, [Page 206] quā ingenio & industria perpoliuisti, responsione non moveor ad publicatas in P. Rami dialecticam animadversiones probandas & retinendas? Si me edita responsione moveri negem, certé mentiar. Moveor enim, quia mihi cum Io: Piscatore res est homine amicissimo, ut illi in nonnullis logicae artis quaestionibus peregrinanti quodammodo & jam aliquandiu erranti subveniam. Quaeritur de­tuis in P. Rami dialecticam animadversionibus, sintne tollendae, an propter utilitatem retinendae. Ego missis ad te literis tollendas esse disserui. Tu retinendas esse respondes. Inquiramus, si placet, in responsionem istam: ejusque singulas partes di­sceptemus.

CAP. I. De Logicae artis definitione.

EXtat tua adversus Rameam logicae artis defini­tionem animadversio, qua docere vis Eam ali­quid vitiosi é cujusdam & particulae redundantia, & vocis manca significatione collegisse. Ego scripta epistola ad labem objectae redundantiae diluendam sic disserui, ut tuam animadversionem corruere necesse sit, si or­bata patrocinio ingenii tui & velut deserta diutius constiterit. Nam si particula Bene artis vocabulo mi­nimé continetur, non Rami definitio redundans, sed tua inanis animadversio videri debet. At particulam illam non esse artis voce comprehensam summa ra­tione demonstravi. Quid tu institutae demonstratio­ni re­ni [Page 207] respondes? Equidem praefaris de artis definitio­ne: deinde ad demonstrationem refellendam ag­grederis. Artis definitioni tantum concedis, ut in ea summam hujus controversiae sitam esse putes.

Quod si (inquis) ars recté definitur habitus bene quippi­am efficiendi: planum est particulam Bene vocabulo artis contineri, ac proinde in definitione dialectices ex­pressé positum redundare.

At ars recté definitur habitus bene quippiam efficiendi;

Itaque particula Bene vocabulo artis continetur.

Si positae controversiae vis artis definitione verta­tur, alia tibi propositione, alia assumptione ad parti­culam Bene artis vocabulo includendam opus esse video. De propositione respondi jam tibi in epistola, cúm dicerem, etiamsi artem habitum esse detur bene agendi, non idcirco tamen perfectionem agendi, quae finis est cujusvis disciplinae, materia formave artis contineri. Ac proinde cúm eandem cramben reponas, habitae praefationis elegantiam remittere tibi potuimus. Si putas á me confictae tautologiae crimē afferri, recognosce mecum quid isto animad­versionis enthymemate concluseris:

Ars est habitus bene agendi.
Ita (que) particula Bene artis vocabulo continetur

Ecquid mea hujus consequentiae negatio diversis comprehensa refellittur▪ respondes ‘Eandem á me cantilenam cani, & sententiam partim fal­sam, partim á proposito alienam identidem repeti.’

Itane ludere placet in re seria? si negetur syllogis­mi á te judicata consequentia, annon illa lucem in­genii tui desiderat, quia sic illustrati possit, ut nega­ta temeré & stulté repudiata videatur? at tu omissa illustratione consequentiae, quam afferre debuisti, de [Page 208] admissa tautologia cum adversario litigas: quasi quod mihi repetitae cantilenae vitium periniqué ob­jicis, non in idem incurras ipse. Nam quo argumen­to & consequentia ad particulam Bene é logicae ar­tis definitione excludendam in animadversonibus usus es: ejusdem argumenti consequentiaeque vim, tanquam novum quiddam exponeres, in disputati­onem inductae praefationis conjecisti. Vtrúm veró justa consecutionis negandae causa sit, hinc facilé constabit. Quod ad explicandam rei definitae natu­ram adhibetur, id omne re definita non inest, nisi sit é causis rei essentiam constituentibus informata de­finitio. Tu veró artis naturam sic definis, ut ad tex­endam definitionem videare adjuncto & fine con­tentus esse. Id cúm ita sit, verendum mihi non fuit, cúm tua artis definitio ejusmodi causas de quibus loquor, non complectatur, ne derivatam inde con­sequentiam inconsideraté rejecisse judicer. Tenes jam negatae consequentiae rationem. Híc ego lon­giús progressus ad frangendam prolepsin disputavi. Objici enim potest, Etiamsi particula Bene artis voce non includatur, haudquaquam tamen in speciei, id est, logicae artis definitione iterandam esse, cúm generi definiendo inser­vierit. Doceo ejusdem rei tautologiam non fieri: sed quae res generatim exposita est, eandem in logicae definitione exponi speciatim. Bene agere est quiddā generale, perfectionem illius actionis, quae est com­munis artium singularum, complectens. Bene veró Disserere est speciale quiddam, Logicae actionis quasi summum bonum continens. Non inficior eandem vocem usurpari: sed vocis disparem significationem esse contendo: nimirum in artis descriptione gene­ralem: in Logicae definitione specialem: illic absque [Page 209] tropo: hîc ex generis Synecdoche adhiberi. Habesne quod huic loco respondeas?

Si (inquis) artis finis est bene agere: ergo ars é suo fine recté definietur habitus bene agendi.

Hîc meam objectae tautologiae refutationem non diluis: sed concessam, de qua disputes, sententiolam arripis. Placet equidem te istis ipsis vestigiis perse­qui. Si é posito Artis fine vocabulum Habitus ad ex­plendam definitionem inferri vis, peccas vitio con­sequentiae. Eo autem remoto, illud tibi affentior, Artem, é suo fine rectè definiri, dummodo mihi te­cum de hujus adverbii significatione conveniat. Si Recté definire idem tibi sit, quod recté discribere: ar­tis discriptionem é fine peraccommodatam esse fa­teor. Sin veró id adverbio Recté intelligis, nullam ut artis definitionem accuratiotem esse putes: illud etiam putato, eam definitionem, quae rei definitae materiam formamque explicar, non esse praestan­tissimam. At ejusmodi opinio Io: Piscatore indigna fuerit. Sed ars é suo fine recté describitur. Quid tum?

Si igitur (inquis) artis finis sit bene agere, dialecticae fi­nis erit bene agere.

Communem singularum artium finem agno­sco. Quorsum istud? video elegantulam conclusio­nem.

Dialecticae finis est bene efficere actionem disserendi [...]
Ita (que) dialectica definienda est ars disserendi abs (que) parti­cula Bené.

Eximiam certé consequentiam: id est, ab eo quod modó approbâras longé alienam. Docuisti artem é suo fine recté definiri. At tibi Dialecticae finis est actio­nem [Page 210] disserendi bene efficere. Ac proinde hoc fine dia­lectica definienda est: adeo ut vel tuo judicio par­ticula Bene in artis Logicae definitionem transferen­da sit. Tantum abest ut hujus enthymematis de­ducta consecutione profeceris, ut recté judicata valere conta te vehementer possit. Vides jam quid á me adversus primi syllogismi propositionem dis­putetur: in quam disputationem quae sunt á te vari­is locis dispersa contuli.

Assumptio jam qualis sit & quám nervosa vi­deamus. Ais artem recté definiri bene quippiam effi­ciendi habitum. Longé abes (erudite Piscator) ab illa accurata definiendi ratione, si hanc artis de­finitionem velut germanam & exquisitam admi­seris. Nonné tibi Habitus pro qualitate est cre­bris actionibus comparata? id si ita est, habitus artis erit expositae artis cognitio é frequenti exer­citatione & usu. Atqui veró artis essentia ex illa cognitione & facultate, quám homines frequenti actione consequuntur non pendet. Finge homi­nem esse plumbeum in artibus & plané peregri­num: ideone dicetur evanuisse artis natura & ad nihilum recidisse? Qui sic dicit, perinde facit ac ille, qui anima numerante sublata, omnem tem­poris durationem tolli putat. Hic igitur prius é po­steriore, & rei naturam é fortuito levissimoque ad­juncto definis. Est enim ars artis percepta cogni­tione prior & antiquior: estque non cujusdam ne­cessitatis, sed eventus fortuiti, si eam homines mente & intelligentia comprehenderint: adeo ut qui artem Habitu definit, is artem non sua & innata vi, sed adventitia artificis facultate definiat. Ve­rúm tuistam de artis definitione assumptionem, ne [Page 211] sua imbecillitate corruere possit, prosyllogismo de­monstras.

Si artifex (inquis) vocatur, is qui potest aliquod praeclarum opus parere, ars recté definitur praecla­ri operis pariendi facultas quaedam.

At illud verum est: ideo & hoc.

Illa de qua loquitur propositio, Praeclari operis pa­riendi facultas, est qualitas in mente artificis orta é frequentibus actionibus. Ac proinde propositio est perinfirmae consequentiae. Non enim, si artifex ex artis & descriptae cognitione & cognitae exer­citatione quandam praeclari operis pariendi facul­tatem assecutus est, idcirco illa artificis facul­tas erit artis essentia, qua definiri debeat. An Eu­clidis facultas illa bene numerandi variis parta actionibus erit Arithmeticae artis natura, per quam definienda est? Nec tamen, cúm haec di­co, arti operis efficiendi facultatem eripio. E­quidem do tibi contineri arte facultatem istam. Sed alia est artis facultas: alia artificis. Illa ar­ti nativa est & ingenerata: estque praeceptorum velut lumen quoddam, quo artifex in agendo di­rigitur: haec frequenti usu & actionibus acquiri­tur. illa ortu prior: haec posterior. illa primó & per se in arte quasi sedem obtinet: haec in ho­minis mente & cogitatione insidet. Illa tan­quam exemplar est: haec velut imago ad illud ex­emplar conformata: ita ut rectiús elegantiúsque fecisses, si artis naturam é sua potiús atque insi­ta facultate, quám ex adjuncta cognitione, quae in mente artificis sita est, nata é frequenti usu, explicâsses ac definisses. Quinetiam si rem causis [Page 212] naturam definiti continentibus interpretari liceat: id quod in arte definienda Ramum videmus praesti­tisse: inane opinor fuerit, adjunctas qualitates ad de­finiendum conquirere. Esset hoc solis clarissimam lucem repudiare: & stellulae nescio cujus minutissi­mum radium consectari. Ad Aristoteleam artis de­finitionem convincendam levitatis, nonnulla á me in ethicis tali syllogismo disputata sunt. Habi­tus perceptionem usumque artis potiús notat, quám illius essentiam accuraté complectitur. Ars itaque non est habitus. Tu quasi alienae & ineptae argumentationis sophismate offenderetur, enthy­mematis antecedentem tuis argutiis in responsione pervellis. Das tamen mihi habitu perceptionem artis notari: Id est, das mihi artem non esse habitum. Ego perceptionis voce non modó acquirendae artis ra­tionem, sed etiam traditae artis acquisitam cogni­tionem intellexi. At inter artem ipsam & expli­catae artis intelligentiam tantum interest: ut al­tera alteri nequeat sic convenire, quemadmo­dum tu arti habitum attribuis. De usu veró non concedis: sed quod de eo afferitur, id hoc modo re­fellis.

Vsus artis non est res quae habetur.
Habitus notat rem quae habetur,
Habitus ita (que) usum artis minimé notat.

Qualem nobis assumptionem opponis? Concedo habitu notari rem ipsam quae habetur. Quid? nihil­ne praeterea Habitus vocabulo comprehensum di­cemus? Definis tu Habitum sic, ut qualitatem dicas frequentibus partam actionibus. Ac proinde voce Ha­bitus non modó rem ipsam, id est, qualitatem, sed efficientes habitus causas complecteris. Vtrúm [Page 213] ergo ea Assumptionis sententia est, ut dicas ha­bitu rem solummodó, quae habetur, significari? an potiús, ut & qualitatem ipsam, & qualitatis ef­ficientem causam intelligi arbitrere? Si illud vis, assumptionem vel tuo judicio habes convi­ctam falsitatis. Sin veró hoc, ineptam tali antegres­sa assumptione conclusionem deduxisti. Sed ad­dis, ‘Vsum non esse habitum, sed quiddam ex habitu profe­ctum: Vtitur enim artifex habitu mentis suae, id est arte.’

Nego hunc artis usum, de quo disseritur, esse quiddam ex habitu profectum. Ego usus dictione exercitationem artis ad habitum consequendum intelligo: tu de usu cognitae jam artis & in habi­tum velut mutatae respondes. Quare nondum mea adversus Aristoteleum habitum oratio Pisca­toriana responsione infringitur. Sed & illud mihi in ethica artis definitione minus probatur, cúm dicitur arti vera ratione nitendum esse: quia po­test id vera ratione niti, quod fortuitae naturae est. At vel in mechanicarum artium praeceptis requi­ritur, ut nunquam in errorem artificem deducant: quód herclé fieri potest, si contingentem verita­tem comprehenderint. Quomodó refutantur haec á te? ‘Tum demum (inquis) reprehensio haec tua vim ali­quam habere videretur, si artis vocabulo praecepta artis, ut tu intelligis, ab Aristotele intelligerentur. at is artis nomine habitum quendam, hoc est, quali­tatem in mente artificis crebris actionibus compara­tam, intelligit.’

Haeccine est Logica & erudita responsio? concedes­ne [Page 214] necessariam in arte praeceptis descripta verita­tem requiri? in arte, ut est habitus in mente artifi­cis, eandem requiri non concedes? sed probari for­tuitam veritatem ferrique posse? Equidem si Ari­stoteles ipse viveret, mallet credo de elencho defini­tionis confiteri, quám istam á te ad se tuendum di­stinctionis subtilitatem mutuari. Eritne ars aliud si libris descripta spectetur, aliud veró, cúm illius cognitionem actione frequenti artifex assecutus est? Si eandem naturae vim rationemque obtine­at & mandata literis & perfecté cognita ab artifice, jaceat necesse est allatae distinctionis concinnitas. Sin veró disparem naturae facultatem sortita sit, & ipsa á sese quasi desciverit, postquam mente artifi­cis insedit: tu mihi istam discrepantiam nota: do­ce eam esse vim in artis parta cognitione, ut ar­tis naturam immutet, ut praeceptis necessariam veritatem eripiat, & eisdem imprimat contingen­gentem. Artis usus conjecturalis esse potest: at ip­sa praecepta, sive ad res probabiles & fortuitas, si­ve ad res necessarias explicandum adhibeantur, semper De omni sunt. An veró ars illa vel Etymo­logiae & Syntaxeos in Grammaticis, vel Elocuti­onis & Pronuntiationis in Rhetoricis, vel simpli­cis & comparatae numerationis in Arithmeticis, vel expositae mensurae in Geometricis, in eam na­turae varietatem incurrit, ut libellis descripta per­petuae veritatis sit, ab artifice veró intellecta, lu­bricae & infirmae? Si quid traditi artificii quasi ner­vos incidat, credibile est id esse aut artis percep­tam cognitionem, aut ex percepta cognitione praxin. At sola artis intelligentia non magis vim artis enervat, quám impressa Philosopho­rum [Page 215] animis humani corporis scientia ossa & venas infringit.

Quód ad praxin attinet, illa artis sanitatem confirmat, non attenuat: immó si quid maculae collegerit, id statim eluit; si quid morbi contrax­erit, confestim medetur. Artis & veritatis non dissimilis ratio est. ut enim illae virtutum fibrae, quantumvis frequens usus accesserit, eo tamen non eliduntur: sic etiamsi ars sese quotidie tan­quam in circo & palaestra exercuerit, nihil ta­men vel firmitatis suae amittit vel projicit digni­tatis. Quare si ars, quam naturae facultatem habet descripta, eandem retinet intellecta, & usu expressa tuetur: erit Piscatoriana distinctio con­ficta quidem subtiliter, non ad veritatem apté co­gitata.

De Confusione quam objicis, vide quid respon­deam. Fateor differre ab arte artis praeceptum, ut nempe á toto partem. Quid tum? summa argumentationis tuae ejusmodi est.

Si (inquis) ars & artis praecepta differunt dum con­tingentem veritatem praeceptis attribuis, quam anteá arti attribueras, artis praecepta cum arte confundis.

At verum primum, ideoque & secundum.

Primúm fallis me sophismate deductae in pro­positione consequentiae. Non enim si quid inter artem & artis praeceptionem intersit, idcircó ea­dem affectio utrique tributa communiter alteram cum altera confūdit. Vides differre á corpore mem­bra corporis. an si eandem qualitatem integro & membris attribuerim, integri ac membrorū nasce­tur [Page 216] confusio? Communi affectione propria cujus (que) rei natura non tollitur: sed in quo res alioqui discre­pantes conveniunt, eâdem ostenditur. Deinde ut i­stam defensionem mittam, quid habes in quo me possis meritó coarguere? Cúm de arte loquor & ei­dem veritatis affectionem tribuo, cúm tamen ve­ritatis affectio praeceptorum sit, facio id quod prae­stantes in dicendo & disserendo Philosophi, Cice­ro nempe Ramusque, faciunt: id est, utor Rheto­rica Synecdoche, qua scilicet ex integro membra significari intelligique volo. Si novum esset artis vocem pro artis praecepto usurpari, aut si quem de eo loquendi genere dubitare crederem, Cicero­nis usu Synecdochen istam & authoritate confir­marem. Quód si itaque Tropicos idem mihi sit ars & artis praeceptum: quomodo rerum duarum na­turam oratione confundo, cúm res á me duntax­at una intelligatur & explicetur? Postremó, ubi ob­secro vel arti vel artis praecepto fortuita est á me tributa veritas? tantum abest ut praeceptis eandem concesserim, ut cur concedenda nequaquam sit, gravissimo in Ethicis argumento demonstrave­rim.

Habes jam á me (doctissime Piscator) tuam de artis definitione excussam praefationem: qua si dis­sensionis nostrae summa continetur, ut tu affirmas: non dubito quin politioris judicii homines, tua ar­tis definitione rejecta, mihi sint de Ramea assen­suri. Reliquum nunc est, ut quid adornatae contra primam animadversionem tuam demonstrationi meae respondeas videamus.

Doceo particulam Bene, sive perfectionem agen­di (eôdem enim redit argumentatio, sive de illa se­paratim, [Page 217] sive de hac disputetur) non comprehendi artis vocabulo.

Perfectio agendi non est pars illius essentiae, é qua ars constituitur.
Perfectio agendi igitur artis vocabulo non conti­netur.

Enthymematis antecedentem tali syllogismo cō ­clusi.

Quod est ex artis essentia, id continetur praecep­tis, tanquam materia; praeceptorumve methodo, tanquam forma.

Perfectio agendi nullam partem sui é materia formave artis assumit.
Perfectio agendi igitur non est ex artis essen­tia.

Quid istis respondit Piscator? Equidem subducta analysi syllogismi mei sic loquitur: ‘Iam illa tua conclusio an cum animadversione mea pug­net, tu videris.’

Certé jam vidi. Dum particulam Bene artis voca­bulo contineri dicis, nonne illud intelligis, esse eam scilicet, artis essentia comprehensam? Neque ego hoc é meo sensu, sed é tuo interpretor. Quid e­nim illa tua in responsionis prooemio verba so­nant?

Etsi (inquis) perfectio agendi non est inclusa simplici­ter in Rámea definitione, ut pars essentiae, quo modo continetur in definitione priore, qua nempe ars dici­tur habitus bene quippiam efficiendi, &c.

Annon hic disertis verbis testaris perfectionem agendi esse partem essentiae illius, quae artis est? Quód si igitur te authore perfectio agendi sit ex ar­tis essentia: meo autem Syllogismo perfectionem [Page 218] agendi non esse ex artis essentia concludatur: An­non pugnat cum animadversione tua cōclusio mea? pugnat herclé si aliqua fuerit contradicentium e­nunciatorum pugna. Sed vis tu pugnam istam di­stinctione interposita dirimere.

Hoc (inquis) apparet te vocabulum artis aliter usurpa­re, atque ego usus sum. Ego enim artis vocabulo usus sum, ad significandum habitum quendam & faculta­tem in mente artificis: tu veró idem vocabulum u­surpas ad significandum legitimam praeceptorum de­scriptionem.

Mitto tuam de artis vocabulo inanem distinctio­nem. Vide quid mihi ex ista responsione ad Piscato­rianae animadversionis denudādam imbecillitatem occurrat. Si meam animadversionis tuae reprehensi­onem inanem esse placet, quia ars tibi non legiti­mam praeceptorum descriptionem ut mihi, sed ha­bitum quendam & facultatem in mente artificis sig­nificat: equidem pari jure animadversionem tuam velut levem & nullius ponderis repudiandam esse constat: quia abs te artis vocabulum alio sensu at­que á P. Ramo usurpatur. Ac proinde si mea re­prehensio non attingit animadversionem tuam: profectó nec tua attingit Rami definitionem ani­madversio. Ego facilé patior videri me non satis ae­quum reprehensorem, dummodo tu de institutae a­nimadversionis iniquitate fateare. Quanquam hu­jus distinctionis afferendae nulla tibi necessitas fuit, praesertim statuenti perfectionem agendi velut par­tem essentiae in arte cōtineri. Ac porro veritus ne id á me dicatur, quod revera dicitur, perfectionem a­gendividelicet non esse inclusam arte, id est, artis praeceptis praeceptorumve methodo: ais arte etiam [Page 219] sic definita eandem includi: ad expugnandam scili­cet demonstrationis meae assumptionem.

Est (inquis) inclusa aliquo modo, videlicet ut effectum in efficiente, quomodo succus palmitum inclusus erat in vite, & fructus in semine.

Bene est. Si effectū ergo efficiente non includatur, frigere istam responsionem necesse est. At qui pro­bas effectum efficiente inclusum esse? Contracto syl­logismo rem conficis.

Succus palmitum est inclusus in vite ut efficiente.
Succus palmitum est effectum.
Aliquod itaque effectum efficiente includitur.

Possum vel nihil detrahens causae meae dicere probari mihi cōclusi syllogismi partes singulas. Non enim si aliquod effectum efficiente includatur, id­circo sequetur perfectionem agendi arte includi. Si quis Ciceronem Athenis natum esse concluserit, quia aliquis orator Atheniensis est, irriseris credo conclusiunculae vanitatem. Sed ecce in contracti syllogismi propositione erras. Vitis enim, ex qua suc­cus in palmites transfunditur, est succi subjectum: adeo ut succus palmitum vite, non ut efficiente, sed ut subjecto, includatur. Illa veró naturalis in vite fa­cultas & vis, quae efficiens authorque hujus trans­fusionis est, non habet in se inclusum succum. Affers ergo ad confirmationem quaestionis exemplum sub­jecti, cúm efficientis exemplum afferre debuisses. Eandem vim habet illud á fructu exemplum. Non enim quatenus semen rei efficiendae vim habet, in eo continetur fructus. Aliud est materia seminis, a­liud formatrix in semine facultas. Nego igitur ista facultate, qua seminis materia formatur ac figura­tur, fructum includi. Quocirca si perfectio agendi [Page 220] sic continetur in arte, ut succus palmitum in vitis ef­ficiente facultate, aut fructus in vi seminis formatri­ce: profectó ex arte perfectionem agendi prorsus excludis. Ego perfectionem agendi totius artis viri­bus effici concedo: non tamen in arte conclusam esse largior.

Nam si actionis perfectio totius artis viribus effe­cta includeretur arte, sequeretur aliquod ef­fectum efficiente includi.

At veró nihil in rem effectam ab efficiente trans­fusum efficiente includitur.

Itaque actionis perfectio totius artis viribus effe­cta arte non includitur.

Ad hunc modum cúm in epistola disseruerim, vi­deri vis acumine allatae responsionis assumptionem syllogismi mei evertisse. Sic enim ais: ‘Quomodo transfundi quippiam ex efficiēte posset, nisi ef­ficiente comprehēderetur? Verbi gratia, quomodo suc­cus ex vite in palmites posset transfundi, nisi vite succus contineretur?’

Atqui veró laberis sensu orationis meae. Non enim id intelligo, quippiam ex efficiente sic transfundi, ut succum ex vite in palmites (quod enim hac ratione transfunditur, id efficiente continetur) sed cum di­co aliquid ab efficiente in effectum transfundi, id di­co, aliquid efficientis vi, & facultate effici: ut manu pingentis aliquid efficitur, quod tamen in ipsa ma­nu non inest. Hîc ergo inanem laborem suscepisti. E­go quod facultate efficientis efficitur, id efficiente minimé inclusum esse disputo. Tu ad me refellen­dum disseris, quod ex efficiēte, id est, subjecto trans­funditur, ut succus ex vite in palmites, id efficiente contineri. Cum ergo aliud sit vi efficientis effici, a­liud [Page 221] transfundi ex efficiente, quatenus efficiens ra­tionem subjecti obtinet: nihil ista responsione ad minuendam proximae assumptionis veritatem asse­cutus es. Ad convellendam igitur demonstrationis meae assumptionem docuisti, perfectionem agendi in arte locatam esse. Sed urgeri etiam adhuc misel­lae assumptionis ruinam video. Non placet tibi ora­tionis genus, quo eam ad exprimendam usus sum. Dico quod arti summum bonum proponitur, id nul­lam partem sui é materia formave artis constitutae assumere. Hanc tu loquendi formulam reprehendis, hoc nempe argumento:

Artifici proprié finis propositus esse dicitur non arti.
Qui igitur finem arti propositum esse dicit, lubrico sermo­ne utitur.

Vtcunque ego lubrica oratione usus sum, tu certé lubricam consequentiam valdeque fallacem procu­disti. Dicatur proprié de homine, si placet, vox illa Propono: an idcirco si rei inanimatae apta & illustri modificatione accommodetur, dicetur incōstantem & lubricam orationem peperisse? Potes isto argu­mento omnem Rhethoricae elocutionis usum reji­cere: quod certe non est Piscatoris, id est, hominis diserti & eloquentis. Sed genere orationis meae re­prehenso, ad assumptionis exagitandam sentētiam redis. Ac primó, quód consideretur á me artis finis ut res constans é partibus, id ferre non potes: quia non est De omni.

Artis fini (inquis) absque ulla exceptione partes attri­buere non est De omni.
Tu sic attribuis.
Facis igitur quod non est De omni.

Immo veró, ut de propositionis vitio constare pos­sit, [Page 222] sit, qui non cujusvis sed tantúm alicujus artis fini partes attribuit, is legi Catholici haud quaquam paruisse dicetur. Nam si finis sit, suam é causis essen­tiam, forma nempe & materia, habeat necesse est. Haec enim Logica causarum consideratio sic de om­ni est, ut in quam non cadat, nulla plané res sit. Sed propositionis tuae veritatem video speciali exemplo demonstratam.

Actio (inquis) Bene disserendi non est res é partibus constituta.
Actio bene disserendi est finis alicujus artis.
Itaque alicujus artis finis non est res é partibus consti­tuta.

Confirmationem propositionis expecto, eādem­ue non judicatam leviter, sed é pondere gravissi­mae rationis deductam. Eam tali Enthymemate concludis.

Logicae actionis perfectio, si cum actione disserendi confe­ratur, nec se habet ut materia ad formam, nec ut for­ma ad materiam, sed ut adjunctum ad subjectum.

Actio igitur bene disserendi non est res é partibus con­stituta.

Nunquam ego consequentiam istam Piscatoria­ni judicii esse dicam: ita fallax mihi crede & captio­sa est. Perinde enim est ac si quis ita differeret: a­nima si cum corpore conferatur, est corporis adjun­ctum, non materia formave corporis: itaque id, quod constat animo & corpore, non est é partibus consti­tutum. Sentisne patêre jam imbecillitatem conse­quentiae? Tu quae sit partis ad partem affectio con­sideras: quam cúm adjuncti ad subjectum esse depre­hendis: inde ipsum totum non esse é partibus coag­mentatum concludis. Si alió cogitationem conver­teris, [Page 223] & Bene disserendi actionem velut totum quid­dam spectaveris, perspicies disserendi actionem in partes distingui posse. De hoc quid ego te diutius admoneo, cúm jam id ipsum praestiteris? In perfe­ctione enim agendi etiam te judice, quia finis est artis, ipsa actio, materiae: perfectio formae analo­giam quandam habere videtur. Ac proinde quam contexuit disputationem Piscator, eam jam con­texit ipse. Sed quando tandem susceptam thesin conficies? Quaestio mihi tecum est de perfectione agendi, utrúm arte includatur. Tu eum lubrico sermone uti doces, qui ait arti finem esse proposi­tum: deinde non cuilibet fini partes tribuendas es­se disputas. Non est Piscatoris hominis subtilissimi de re aliena tātopere litigate. Age igitur, rem ipsam aggredere.

Quod (inquis) ex arte manat ac depromitur, id arte in­cluditur.
Perfectio agendi ex arte manat ac depromitur.
Perfectio igitur agendi arte includitur.

Video elaboratam dianoiam. Sed decipis me ser­monis ambiguitate. Si Manare ex arte idem tibi sit, quod artis vi & facultate effici, nova tibi propositio­ne ad inferendam conclusionem opus est. Non enim quod facultate artis efficitur, id arte includitur; sed contrá potiús, quod ab efficiente generatum est, id non est efficiente cōprehensum. Poteram adhibita inductione rem persequi, nisi id nimis longum esset. Vides Physicam formam, efficientem nempe & au­thorem corporeae quantitatis: num idcirco corpo­ream quantitatem forma inclusam esse dices? An quia Polycleti artificio Iovis statua effecta est, ideo eandem Polycleti artificio delituisse contendes? Sin [Page 224] veró putas perfectione agendi, sic ex arte manare, ut sanguinem é corpore, vel succum é vite: peccas assumptionis sophismate: cúm perfectionis agendi longé alia ratio sit, quám ut ex arte sic fluat, quem­admodum é subjecto adjunctum, aut é toto pars constitutae essentiae. sed enim pergamus adhuc: hanc de perfectione agendi assumptionem collatione si­milium, & Piscatoriana finis descriptione, é generis argumento in literis ad te meis illustravi. Finis con­structi aedificii materia formave ejusdem non in­cluditur: simili ratione nec finis artis, arte. Negas placere tibi comparationis protasin. Vis enim ae­deficii fabrica aedificii finem includi: idque vi hujus argumenti:

Commoda habitatio materia aedificii formaque contine­tur
Aedificii finis est commoda habitatio.
Itaque aedificii finis materia ejusdem formaque contine­tur.

Mihi de propositione non persuadebis, commo­dam nempe habitationem sic includi materia for­maque constructi aedificii, ut pars sit illius essentiae, ex qua aedificii fabrica constituitur: nisi summa ra­tione viceris. Quae est ergo propositionis illustratio?

Vitiosa (inquis) aedificii materia formaque habitatio in­commoda continetur.
Bona igitur aedificii materia formaque habitatio commo­da includitur.

Quis tibi de antecedente enthymematis conces­serit? Non enim incommoda habitatio vitiosa aedifi­cii materia formaque ita comprehenditur, ut ad vi­tiosae fabricae constituendam essentiam pertineat. Nonne tu tertio animadversionum capite ex Aristo­tele [Page 225] alias tradis esse causas essentiae, ut materiam formamque: alias generationis, ut efficientem & finem. Tuo igitur judicio finis aedificii ex aedificii essentia excludetur, & ad generationem pertine­bit. Quinetiam dum integram rei essentiam ex ma­teria formaque tanquam partibus constare eodem capite disseris, ecquid rei constitutae essentiae fi­nem includis? Quare cúm ipse finem aedificii ex e­jusdem fabrica removeris, non est constantiae tuae tantopere urgere, ut ego commodam habitatio­nem in eandem patiar includi. Non ignoro, é vi­tio sive materiae, sive formae, sive utriusque, habita­tionem sequi hominum utilitatibus minús opportu­nam: & contrá, si quis velut sana atque apta ma­teria ad instruendam aedificii coagmentationem utatur (modó summa ratio habeatur accommoda­tissimae formae) fatebor commodam habitandi fa­cultatem inde secuturam: inepté tamen fecerit, si quis ex istis concluserit, commodam habitationem esse factae structurae partem essentialem. Vides é re­rum collocatione ad methodi legem prudenter in­stituta intelligentiae facilitatem existere: ideone ex intelligentiae facilitate velut parte concretam me­thodi naturam dicemus? Sed ais porro ad convel­lendam similium comparationem istam, opus artis cum ipsa arte á me confundi, & pro exemplo artis exemplum operis artificiosi induxisse. Id si fecerim, fatebor erravisse me, & rei propositae perlevem ex­plicationem subjecisse. Sin aliud quiddam praestite­rim, nae tu minus cogitatam analysin subduxisti ora­tionis meae. Quaestio mihi tecum est De fine artis, sitne inclusus arte. Affero cúm alia argumenta, túm hanc collationem similium: in qua non opus artis cum ar­te [Page 226] confunditur, sed bina artificiosé constructa opera finiū qualitate conferuntur. Inde error extitit, quód me ad generis cōfirmationem speciei inductione u­sum esse putares, cúm ego praesentem controversiā non exemplo speciei, sed similitudine illustraverim. Quanquam hercle si erra vissem, de admissi erroris foelicitate gratulari ipse mihi potuissem. Ais enim Novae subtilitatis invētionem ex eo tibi suppeditatam esse. Quis non ista mercede vel saepius erraret? Quae veró nova haec subtilitas? Certé in eo sita est, quód Vi artis Logicae ars Logica informata sit. Tibine (subtilissime Pis­cator) hujus subtilitatis inventum debemus? Nisi oc­curreret illa in P. Rami commentationibus & quasi luceret, non gravaté paterer vendicari eam abs te & propriā censeri inventionis tuae. Hanc etiam Fre­dericus Beurhusius, quem tu hominem Ramozelo­tam appellas, acceptam á P. Ramo Logicis commē ­tariis anté celebravit, quā de Piscatoriana animad­versione quicquam audiretur. Fieri autem potest, ut [...]u similitudine quadam Ramei ingenii in eandem, quam ille, subtilitatem incideris: adeo ut quamvis ab illis, qui Rami disciplinam frequentiús pergustâ­runt, nova judicetur: Piscatori tamen non antiqua illa quidem sed á Piscatore excogitata videatur.

Sed mitte istam de novae subtilitatis laude digres­sionē: restat principis assumptionis altera probatio é Piscatoriana descriptione finis. Finis est causa ex­terna, id est, ut ipse interpretatur, causa extra effectū consistens. Vnde á me cōcluditur, finem materia rei compositae forma (que) non includi. Hîc te pondere al­lati argumenti sic oppressum esse video, ut nullam e­labendi rationem invenias: immo tanquam mihi de tota cōtroversia assentirere, doces & diversorum di­stinctione [Page 227] & exemplo, finem destinato non inesse ut partem quae essentiam constituit. Sic enim scribis: ‘Etsi finis in destinato est, quod attinet ad finis efficiendi potestatem: non tamen finis in destinato inest, ut pars essentiam constituens, quomodo insunt materia & forma. Exemplo declarare conabor. Munitio pe­dis finis est calcei, &c.’

Attende quid adversus te é tuis verbis disputem. Nullus finis inest effecto finito ut pars essentiam cō ­stituens. Agnoscisne propositionem? Vide quid as­sumam. Eupraxia est finis, nempe artis. Expectas fortasse in conclusione occultationem ad tegendam ruinam animadversionis tuae. Sit ita. Non dicam igitur é posito antecedente sequi, eupraxiam videli­cet effecto finito non inesse ut partem essentiae. Ve­rúm meo ipsius gladio (sic enim loqueris) quasi ju­gulum meum petis. Eum igitur si placet, distringe. est (ut video) ejusmodi:

Qui dicit Piscatorē fini nomen causae externae affingere, illius judicio finis causa interna est & effecto inclusa.
Tempellus dicit Piscatorem causae externae nomen finis affingere.
Illius igitur judicio finis est causa interna ut effecto in­clusa.

Pugnas equidem obtuso ferro. Quid enim propo­sitione tua infirmius? Alienae sententiae commemo­ratio & ex ea adversus authorem deducta conclusio non potest in eo, qui id agit, contrariae opinionis ne­cessitatem inferre. Id si fieret, optimi homines & in explicanda veritate versati pessimis opinionibus la­borarent. Paulus Actorum 17. ait appellari nos á quibusdam Atheniensibus poetis genus Dei, ex quo concludit non esse putandum, numen illud praestan­tissimae [Page 228] mentis, quo res universae reguntur ac conti­nētur, esse auro argentove consimile. An igitur Pau­li judicio genus Dei non sumus? Sed dices eam, qua sum usus, argumētationem esse Paulinae dissimilem: quia nempe sic loquor, tanquam commentitiū quid­dam fini á te tributum esse statuerem. Hoc si putas, non es sententiae meae satis aequus interpres: cum fi­nem semper in iis causis numerandum esse senserim, quarum est extra effectum, consistere. Ne (que) cum vo­cabulo affingendi utebar, finem esse é causarum in­ternarum numero significare volui, sed leviter tan­túm indicare, quātopere Piscatorem externae causae nomen deceperit: quippe qui amore levissimi adjū ­cti in methodi cōfusionem inciderit. At veró ubi tua argumenti mei, vel, si placet, tui, refutatio? Dico é Piscatore, finem esse causam externam: ideo (que) effe­cto non includi. Quid refellenti Piscatorem Pisca­tori respondes? Certé doces finem videri mihi cau­sam internam: deinde binis argumentis disputas fi­nem finito effecto nō inesse ut partē essentiae. Si ista responsione objecti argumenti refutationem conti­neri vis, nihil erit tam firmū, quod non ejusmodi re­futatione potiús cōfirmetur quám infringatur. Nam in altera responsionis parte plané mihi de rei con­clusae veritate assentiris: in altera, si quid argumenti sit, id totum erit á conficto testimonio.

Hactenus cujusdam in Logicae artis definitione particulae objecta redundantia refutata sit. Sequitur ut de vocabulo Disserendi illud videamus, sitne man­cum significatione nimisque contractum, an ex lege Catholici vim omnē Logicae actionis interpretetur. Tu Disserendi verbo Dialecticae artis facultatē omnem cō ­prehendi negas, sed unam duntaxat illius particulam, nempe [Page 229] methodum notari: unde consequi vis, meliús Dialecticam de­finiri artem docendi. Quid de antecedēte hujus enthy­mematis sentirem exposui in epistola: id est, falsam esse demonstravi: cum P. Ramo Disserendi vox illa ita laté pateat, ut omnes Logicae doctrinae virtutes cō ­plectatur: nec quia modificatae significationis sit, ideo repudiandā esse. Quae est Piscatoriana ad hunc locū responsio? Fatetur de tropi elegantia & frequē ­tissimo usu: docendi tamen vocē voci disserendi prae­ferendam esse contendit. Quid tum? Num si vox do­cendi Disserendi vocem dignitate vincat, idcirco dis­serere in Rami definitione unam tantummodo Lo­gicae artis particulam notat? De hoc enim quaeritur. Quod hercle argumento cōparatae praestantiae nun­quam evinces: cúm dispositum syllogismo peccet vi­tio inanissimae consequentiae. Habesne in hanc sen­tentiā aliud? Certé nullū. Quid ergo affers? Equidem docendi vocabulū vocabulo disserēdi anteponendū esse probas. Atqui veró ab instituta quaestione rece­dis. Non enim quaeritur utra vox praestantior [...]it, sed utrū Disserendi voce vim omnē Logicae artis Ramus comprehenderit. Attamen sequemur te, & in istam de praestantia orationem inquiremus. Age igitur: quo probationis argumento uteris?

Disserendi verbum (inquis) omnem Dialecticae vim non comprehendit: cúm docendi vox omnes differentiae partes complectatur.

Itaque disserendi verbo docendi vox est anteponenda.

Hîc tu controversa inter nos & addubitata quae­stione ad texendā cōsequentiā pro argumēto uteris: at ubi hujus quaestionis, quae tuae dianoiae beneficio in antecedētē syllogismi ir repsit, cōfirmatio? Equidē remittis nos ad animadversiones tuas: in quib. é tro­pi [Page 230] declaratione constare ais, non omnem dialecticae facultatē verbo Disserendi comprehensā esse. Expen­damus ita (que) quid in ista animadversione nervorū sit.

Disserere ex prima modificatione methodicam rerum col­locationem significat.

Disserere igitur in Ramea Logicae definitione omnem dia­lecticae vim non continet.

Quid? satin' scité disseris? quasi veró quae vox ni­tet ornatu Metaphorae, ea non possit authore rhe­tore aliquem á Synecdoche colorem accipere. Dis­serere, si Metaphoram spectes, methodi dispositionem notat: si é Metaphora factam Synecdochen consi­deres, universam Logicae actionis naturam comple­ctitur: non potes enim quin fateare, posse eam vo­cem ex Synecdoche partis pro toto usurpari, quae é prima modificatione Metaphorae lucem accepit. Si quis ita disputet, Bonitatis vox Terentio é tropo iro­niae notat improbitatem: itaque bonitatis vox Ci­ceroni é Metonymia adjuncti virum bonum non sig­nificat; an consecutionem probaturus es? fallacē si­militer in enthymemate tuo consecutionē agnosce. Ac proinde nihil isto ad thesin praestantiae conclu­dendam argumento profecisti. Ecquid alia ratione propositam quaestionem explicas? alia certé, eaque ad hanc formam conclusa:

Vox propria est anteponenda modificatae
Docere est vox propria: disserere modificata.
Illa igitur huic anteponenda est.

Si plus semper esset in quavis voce propria per­spicuitatis, quám est in modificata luminis, tan­tum ego syllogismi tui propositioni tribuerem, ut putarem nihil á te proferri potuisse verius. Cúm veró propriae voci alius tropus luce par sit, alius [Page 231] propter frequentissimum usum splendore antecel­lat: erit propositio tua acuta illa quidem, sed ta­men falsa. Si Marc. Ciceronem audire vis, is te tertio oratorio docebit, rem clariorem interdum translato quám proprio & illustriorem effici. Hic verborum domina ac magistra consuetudo loquen­di est: adeo ut qui tropus publicé & privatim in ro­stris, in curia, in campo & acie, á patriciis & ple­beis, ab eruditis & indoctis adhibetur, is vocabulo proprio, quod fortasse aniculae alicui ex ore intra domesticos parietes aliquando excidit, longé prae­ferendus sit. Quare si aliqua vox propria á modi­ficata perspicuitate & luce vincitur: vehementer errat, qui omnia propria translatis anteponit. Praeterea abest ab illa, quam tantopere cogitas, veritate Assumptio. Nam Docere est vox judicii pro­pria non inventionis. In animadversionibus affir­mas Sermonis esse docere: rationis discere. Si igitur vox docendi ad rationē transferatur, r [...]opicos trans­ferri necesse est. Deinde ais Disserendi verbum ex Metaphora usurpatum, idem valere quod docere. Atqui Disserere, cúm Metaphora est, Methodi dun­taxat dispositionem significat. Quód si eadē solum­modo vis sit vocabulo docendi subjecta, existet mo­dificatio, si Logicae artis reliquis actionibus tribue­tur. Quid quód á te, ut in Epistola monui, duo duntaxat docendi genera constituantur? quorum alterum declaratione enuntiati, alterum syllogis­mi demonstratione vertitur: ita ut ab inventio­ne & Methodo vocem istam removeris: tuaque Logicae artis definitione legem Catholici violave­ris. Sed ecce de argumenti inventione, respon­des in tua definitione inclusam esse. Quo istud [Page 232] modo conficis? equidem singulari enthymemate.

Declaratio & demonstratio perficiuntur usu argumento­rum.
Itaque qui Logicam iis actionibus definit, eandem definit argumentorum inventione.

Ludis profectó. Quid enim esse potest ista conse­cutione vitiosius? Vides aliam esse artem inveníen­di argumenti, aliam de inventi argumenti usu: ita ut si quid hac arte definitur, minimé sequatur eti­am illa definiri. Convenientia & rectio in Gram­maticis nominum & verborum usu fere consumun­tur: an ideo qui Grammaticam convenientia & re­ctione definit, is eandem é nominum & verbo­rum etymologia definit? fateor argumentorum u­sum constare non posse, nisi argumentorum inventio accesserit. Veruntamen qui ait Logicam esse ar­tem argumenti judicandi, non ideo dicit Logicam. esse inveniendi doctrinam. Consimili judicio ad Me­thodicae dispositionis vim tua artis Logicae definitione includendam uteris.

Si methodus adhiberi potest cúm plures quaestiones do­centur, methodus docendi verbo includitur.
At methodus adhiberi potest cúm plures quaestiones de­centur.
Quare methodum docendi voce inclusam esse constat.

Dicamne propositionem esse Piscatorianae ele­gantiae? vis tu Methodum vocabulo docendi includi, quia Methodus adhiberi potest, cum plures quaestio­nes ad docendum proponuntur. Vis ergo pari ra­tione pronuntiationem elocutionis voce contineri, quia pronuntiatio adhiberi potest, cúm plures sen­tentiae ad eloquendum offeruntur. Si hoc inepté cō ­sequitur, illud vitiosé concluditur: cúm par sit in u­troque [Page 233] enthymemate ratio consequentiae. Isto con­clusionis genere nonne inventione dispositionem facilé incluseris? Plures (inquis) quaestiones do­cendo explicatae possunt methodo collocari: itaque metho­dus docendi verbo continetur. Ecquid siquis ita ar­gumentetur, plura argumenta inventionis arte cogitata possunt facta dipositione judicari: itaque dispositio voce inventionis includitur: ecquid (in­quam) si quis ita argumentetur, non dispositio­nem inventione aequé eleganter includit, ac tu me­thodum vocabulo docendi comprehendis? Sed de redundantia in Logicae artis definitione satis dispu­tatum est.

CAP. II. De materia & forma dialecticae.

SEquitur de materia dialecticae formaque oratio tua. Materiam dialecticae vis esse argumenta: formam veró argumentorum cum quaestione dispositionem. De ma­teria sic adversus te in epistola disserui, ut eam non argumentis, sed totius artis Logicae praeceptis con­tineri docuerim: Dispositionem veró argumentorum cum quaestione formam dialecticae esse non posse, cúm sit forma non artis, sed operis arte confecti, nec cujuslibet operis, sed illius duntaxat quod syllo­gismi praeceptis contexitur. Quomodo ista in edita responsione diluis?

Fateor (inquis) me arti tribuisse quod proprié conve­nit operi artis. Deinde peto ab aequis lectoribus, ut me, tanquam metonymicos locutum, intelligant.

Multum debes Rhetoricae Metonymiae: sed ta­men illa te invita certé defendit: immo ne de­fendit quidem: cúm non utare ea, sed illius nomi­ne [Page 234] ad speciem defensionis abutare, Nonne tibi in memoriam venit quid animadversionum tuarum capite secundo explicetur?

Est vera (inquis) & legitima hujus artis in inventio­nem & judicium partitio, quippe sumpta ex causis artem constituentibus, materia scilicet & forma. Materia enim dialectices argumenta sunt: nam ex his explicatio quaestionis constat. Forma est argu­mentorum cum quaestione dispositio: quae facit ut ex­plicatio quaestionis intelligi possit.

Vbi hîc locus est Metonymiae? quaeritur utrúm in hac oratione de materia formaque, vox illa Dia­lectices Piscatori significet artem ipsam, an veró o­pus vi artis conformatum. Tu ab aequis lectoribus petis, ut te metonymicôs locutum intelligant. Equi­dē non aequi lectores, sed expositae sententiae perin­iqui interpretes fuerint, si ullam hîc metonymi­am agnoverint. Doces Logicae artis partitionem constare ex materia formáque: & hanc ipsam artis materiam positam esse in argumentis. Nam quor­sum illa Conjunctio Enim additur, si vox Materiae a­liam in membro sequente, in antecedente aliam sig­nificationem complexa sit? Sed finge te locutum metonymicos: ecquid tropo isto assequeris, ut cul­pa vaces? Quód si Logici operis materia argu­mentis non continetur, non tam te liberas ob­jecto crimine, quám crimine recenti obstringis. Atqui veró argumenti materia non est argumen­tum: cúm totum non sit partis materia: immo nec syllogismus, nec methodus ex argumentis tan­quam materia, constituitur: sed utriusque mate­ria enuntiatis constat. Neque si enuntiata ex argumentis conflentur, idcirco argumenta, quá [Page 235] talem vim obtinent, & é natura sua spectantur, pro materia syllogismo methodoque erunt. Lapis est pars in aedificio materiae. Vulgares lapides é ter­ra constitutos esse scimus. Quid? an ideo terra di­cetur materia aedifici [...]? immó non terra, sed lapis é terra concretus. utrúm veró argumentum, syllo­gismus, methodus, é Logicorum operum numero sunt, nulla esse potest controversia. Gloriare jam (ar­gutissime Piscator) de tropo metonymiae: pete ab aequis lectoribus ut te in illa de Logicae materia di­sputatione Rhetorem esse putent. Ego certé malim me Rhetorē non censeri, quám in definienda, immó decurtanda logici operis materia tantopere errare. Sed tāquā Rhetorū officinae diffideres, affers ad cau­sam sanandam elegantioris distinctionis pharmacū. Dico Logicae artis materiam esse praecepta. Quid tu?

Concedo (inquis.) Sed ego materiam non structurae ar­tis, id est, praeceptionis, sed ipsius artis, quatenus in mente artificis, ut facultas quaedam consideratur, in­dicare volui.

Quid? quám modo svavissimé complexus es, tam inhumaniter projicis metonymiam? si de materia di­alecticae locutus, materiam ipsius artis, ut est in men­te artificis, notare voluisti; nō potes dicere te é tro­po metonymiae Dialecticae voce Dialecticae artis o­pus intellexisse. Hîc itaque superiorem illam tuam é Rhetorum arculis deprōptam respōsionem refellis. Ac cúm sit eadem ars, sive eam libellis explicatam sive ab artifice intellectam consideres: non potest commentitiae distinctionis levitas, superiore capite pleniús refutata, disputationē meam eludere. Nam ut descripti artificii, sic artificii animo comprehensi & intellecti materia é praeceptis non argumen­tis [Page 236] tota est: cúm idem utrobique artificium sit, ejus­dem naturae ac facultatis. Rationem illam, quam ad confirmandam de materia Dialecticae orationem subjecisti, pene praeterieram. Vis argumenta mate­riam esse Dialecticae, quia ex argumentis explicatio quaestionis constat. Revocemus ad integri formam syllogismi enthymema tuum.

Ex quo quaestionis explicatio constat, id Dialecticae materia est.
Ex argumentis quaestionis explicatio constat.
Argumenta igitur sunt materia Dialecticae.

Sive artem ipsam, sive ab arte profectum opus vocabulo Dialecticae interpretere: falsissimae pro­positionis elencho offendis. Non enim vel explicatae quaestionis, id est, alicujus Logici operis materia erit artis constitutae materia: vel eadem erit cujusvis Dialectici operis materia, quae unius est, nempe tra­ctatae quaestionis. Ita á te disseritur, quasi nullum ab arte Logica, praeter quaestionis explicationem, opus pareretur. Vides argumentum & enuntiatorum me­thodicam collocationem in iis operibus numeran­da esse, quae sunt Logici artificii. At quo explicatio quaestionis perficitur, id argumenti, id methodi ma­teria nō est. Vides jam de materia Dialecticae, quám tua sit captiosa & inconstans oratio.

Consimili oratione constitutam á te Dialecticae formam tueris. Dico argumentorum cum quaestione dispositionem non esse formam Dialectices: quia forma ejusmodi est ut toti arti conveniat. Hanc veró nec inventionis nec judicii doctrina capit. De his quid tandem Piscator?

Hîc rursum (inquit) artis Dialecticae partes enumeras quatenus ea voce descriptio artis intelligitur. At ego [Page 237] Dialecticam ut habitum seu facultatem quandam disserendi in mente Dialectici seu disputatoris con­sideravi, qua sané ratione dispositio argumentorum cum quaestione, id est, facultas disponendi argumenta cum quaestione, si cum ipsa argumentorum inventio­ne, hoc est, argumentorum inveniendorum facultate comparetur, ut forma ad materiam se videtur habe­ve: & utraque hac facultate universam artis disse­rendi vim atque naturam contineri.

Responsionis hujus pars prima, quae Logicae artis leviculam distinctionem continet, refutata jam est: cúm docuerim artem non esse aliam, dum libris de­scribitur; aliam, dum ab artifice intelligitur. De re­sponsionis parte altera utinam siluisses. Habet enim impressam notam & inconstantiae & falsitatis. Hîc ar­gumentorum cum quaestione dispositio est facultas tibi in artificis mente argumenta disponendi, non est ipsa argumen­torum dispositio. At veró suprá ab aequis lectoribus pete­bas, ut te de argumentorum dispositione loquentem, putent non de forma ipsius artis, sed de forma Logici operis locutum esse metonymicos. Quomodo cōcinere inter se ista pos­sunt? Dispositio argumentorum est facultas in mente arti­ficis argumenta disponendi: & eadem ipsa dispositio argu­mentorum est forma Logici operis. Non potest eisdem verbis in eadem sententia utrunque intelligi. Potes­ne de ista inconstantia satisfacere? Potesne etiam de falsitate? Cogita ipse tecum quám Logicé veré­que disserueris. Quaeritur de forma Dialecticae quae sit. Tu respondes argumentorum dispositionem cum quaestio­ne, id est, facultatem quandam in artificis mente argumenti cum quaestione disponendi esse formam Logicae inventionis. ubi (ornatissime Piscator) acumen tuum? Quaeri­tur de forma totius Dialecticae: tu cujusdam in Lo­gica [Page 238] particulae formam notas. Ecquid de Ciceroni­ani corporis forma interrogatus, de Ciceronis pe­de respondebis? Illuseris credo in illum, qui de to­tius grammaticae forma sciscitanti, de Etymologiae forma responsurus est. Dispositio tibi est forma in­ventionis: at quae erit interea dispositionis forma? Agitur enim de forma communi utriusque. Deinde quis te de Logicae inventionis forma sic differentem audiet? facultas inveniendi argumenti constare potest, etiamsi non accesserit argumentorum cum quaestione collocatio. At veró si formam semoveris interire rem ipsam necesse est. Praetereá in parti­bus é toto distinctis, quomodó potest altera alterius esse forma? Video istis facultatibus inventionis scili­cet & dispositionis, universam Logicae artis naturam á te distingui. Quanquam herclé illa argumento­rum cum quaestione collocatio in methodum non cadit: cúm haec tota sit in notorum axiomatum or­dine conformando. Miraris esse me isti tuae formae tam iniquum, eam ut descriptae syllogismo arti convenire negem: cúm tu non modó syllogismi, sed eti­am enunciati doctrinam hac forma comprehendi putes. Fa­cilé te ista admiratione liberaveris, si rem omnem expendas diligentiús. Ais facultate disponendi argu­menti Logicae inventionis formam contineri. At Logicae inventionis propria forma quî potest in enunciati syllogismique doctrinam convenire? Ac cúm tibi ar­gumenti disponendi facultas non in arte descripta includa­tur, sed in Logici artificis mente insideat, mirabor si hu­manae mentis facultas rei libellis explicatae forma esse queat. Hoc tamen quantum in te est, studes argumentis efficere: altero de enuntiati forma, de syllogis­mi forma altero. Dispositio (inquis) argumenti cum quae­stione [Page 239] simplici nihil aliud est quám enunciatum. Quid tum? ideone facultas humanae mentis in disponen­dis cum quaestione argumentis forma erit traditae de enunciato doctrinae? Animae rationalis cum cor­pore conjunctione nihil aliud efficitur, quám ho­mo. An idcirco praepotentis Dei facultas illa, quae hujus conjunctionis author est, explicatae de homi­ne praeceptionis forma dicetur? es profectó mirus artifex consequentiae: sed fortasse in reliquo accu­ratior. Audiamus igitur. Syllogismus dispositione ar­gumenti cum quaestione ut forma definitur. Quid hinc deduces? an ex eo concludes syllogisticae doctrinae formam esse humanae mentis facultate disponendae cum argumento quaestionis inclusam. Non est ho­minis de syllogismo disserentis tam asyllogistos concludere. Hanc enim conclusionem superiori de enunciati forma consequentiae plané genuinam esse video. Miraris tu eripi á me expositis de enunciato & Syllogismo praeceptis formam hanc tuam. Ego vicissim miror his concedi eandem á Piscatore, ho­mine perpolito é Logicorum schola, & maximarum rerum disciplinis instructo. Non hic magna argu­mentatione opus est, sed animi attenta cogitatione & aequitate: quam si judices nostri ad hanc contro­versiam cognoscendam attulerint, non dubito quin mecum sensuri sint, non posse vel Logici operis for­mam vel humanae mentis in texenda dispositione facultatem, existere formam descripti in Logicis artificii: cúm artis descriptio sit ista hominis facul­tate antiquior: cúmque formam non sejunctam lo­cis á reformata, sed etiam conjunctam esse opor­teat.

CAP. III. De argumenti definitione.

FEcit vocabuli cujusdam á te notata Catachresis, ut P. Ramo de argumenti definitione in animad­versionibus minimé assentirere. At Catachresis ista, si ulla saltem fuerit, valere non potest ad labem Ra­meae definitionis: praesertim cúm nullum ex omni­bus vocabulis aptius huic loco, nullum elegantius occurrat. Quid adversus istud Piscator? in voce ar­guendi Catachresin esse docet: ideoque minús ido­neam esse: qua veró ratione? quod est abs te con­clusum enthymemate, id pleno syllogismo dispona­mus.

Si apud probatissimos authores, maximé apud Ciceronem, totus argumenti usus demonstranda syllogismi con­clusione vertatur: argumenti vox ad significandam enuntiati declarationem traducta usurpatur Cata­chresticos.

At apud probatissimos authores, &c.

Itaque argumenti vox ad, &c.

Non est novum peccare te connexae propositio­nis consequentia. Nosti vocis varium usum esse posse eumque satis elegantem. Quód si demonstraveris nullum esse in argumenti vocabulo aptae significati­onis usum, quem non Cicero scriptis suis ac erudi­tissimi authores expresserint: dabo tibi secuturam Catachresin, si quis ab istorum hominum usu disces­serit. Sin veró fuerit hujus vocis significatio aliqua, minimé illa quidem incommoda, quam nec Cicero nec ii de quibus loqueris probatissimi authores usu explicârunt, equidem si relicta Ciceroniana vocis significatione aliam prosequamur, non potes de in­ducta [Page 241] Catachresi jure conqueri. Non ignoras dispu­tandi vocabulum Ciceroni doctissimisque scriptori­bus idem semper valere, quod docere. ideone dispu­tandi vox á tropo ad putationem vitis exprimēdam revocata, Catachresticos usurpari dicetur? Nam quód assumis argumenti usum á M. Tullio aljisque totum ad syllogismi demonstrationem referri: [...]ide ne Ciceronis nomine magis confidenter abutare, quám P. Ramum veré reprehendas. utrúm definitio, qua quid sit declaratur, á Cicerone sub nomine ar­gumenti comprehenditur? cúm in oratore ait, nosse debere oratorem argumentorum locos, id est, signa, quibus sitne: definitiones quibus quid sit: recti pra­vique partes quibus quale sit explicatur.

Noverit (inquit) hic quidem Orator quem summum es­se volumus argumentorum & rationum locos. Nam quoniam quicquid est, quod in controversia aut in contentione versetur, in èo aut sitne, aut quid sit, aut quale sit quaeritur: sitne, signis: quid sit, de­finitionibus: quale sit, recti pravique partibus: quibus ut uti possit Orator non ille vulgaris, &c.

Quaenā sunt illa argumēta, quae nota oratori esse vult? nonne signa, definitiones, recti pravi (que) partes?

Quibus rebus sitne, quid sit, quale sit, explicatur, cae res á Cicerone pro argumentis habentur.

At signis, definitionibus, recti pravique partibus quaestiones istae explicantur.

Ac proinde ut signa & partes, sic definitio, qua quid sit, absque syllogismo declaratur, Cice­roni argumentum est.

Antonius oratorio secundo adversus Diogenis Stoici Dialecticā concludit, eam scilicet demitten­dā esse: quia (inquit) in excogitandis argumentis muta [Page 242] [...]mìum est, in judicādis nimium loq [...]x. Nonne hîc cúm caetera argumēta, tū etiam definitionem, quae ad ex­plicandam rei definitae naturā adhibetur, similitudi­nes, dissimilitudines, partitiones notat, quibus saepis­simé nulla deducta cōclusione rem subjectam expo­suit ac illustravit? Cúm igitur conclusi syllogismi & propositione & assumptione pecces, nō potes in ar­gumenti vocabulo é P. Rami usu Catachresin infer­re. Verúm ad Rameam argumēti significationē per­vellendam & vocis Declaramenti concludendam dig­nitatem alio argumento pugnas.

Vox propria voci Catachresticos usurpatae praeferenda est.
Declaramentum est vox propria: argumentum est vox Catachresticos usurpata.
Declaramentum itaque argumento praeferendum est.

Complexus es propositione minimé veram sen­tentiam. Illa enim in Latina lingua vox propria, quae non est nata veteribus seculis, sed o [...]rta nudiusterti­us: non confirmata usu Romanorum, sed unius Ger­mani expressa sermone: non sata á Cicerone, sed in­venta á Piscatore: illa (inquam) vox propria voci Catachresticos quidem usurpatae, sed usurpatae ta­men á magistris linguae Latinae & frequēter, non est praeferenda. Sed quî probas Declaramentum esse vocē propriam? Magni facio authoritatem tuam Pisca­tor: hîc tamen non admitto. Quod si rem Ciceronis usu disceptari placet, intelliges sic cum Declarandi vocabulo uti, ut non modó enunciati simplicem ex­plicationem, sed syllogismi conjunctam demonstra­tionem significet. Crassus primo oratorio, ubi ponti­ficum libros & duodecim tabulas ornat, ait, Actionū generibus quibusdam majorum consuetudinem vitam (que) de­clarari: [Page 243] id est, qualis fuerit demonstrari. Nonne de­claratio ista est quasi ex effectis conclusio? In parti­tionibus oratoriis, quibus Cicero pater filium ad di­cendum instituit, ejusmodi sententiam comperies: Propriae notae argumentum est, quod nunquam aliter fit, certumque declarat, ut fumus ignem. Quid dici potest planiús? argumento propriae notae res dec [...]atur, ut fumo ignis. Sed concedes fortasse Declarare idem Ciceroni valere quod demonstrare, tropicos nempe usurpatum: nec tamen inde consequi, ut vox pro­pria non sit, cúm ad notandam enunciati explicati­onem refertur. De consecutione, impetrabis á me ut incōstantem esse putem, si in Ciceronis usu tropum esse viceris. At quantumvis excellas ingenio, nun­quam id effecturus es. fac tamen id ita esse: nonne par Catachresis in declarandi & arguendi vocabulo consequetur? arguere cúm enunciati explicationem notat Catachresis tibi est. cur non igitur declaratio, cum syllogismi dianoiam interpretatur, dicetur u­surpata Catachresticos? Quód si in utraque dictio­ne Catachresin admiserimus, non potes Rameo vocabulo repudiato confictam á te vocem isto no­mine substituere. De voce argumēti, sitne in ea Ca­tachresis, anté disputatum est. Quocirca cúm & propositione & assumptione labare: nondum De­claramento tuo argumentum cedet dignitate. Non me movent convitia illa, quae in Rameam enun­ciati definitionem conjecisti, dum in ea contineri dicis novum, inauditum, ineptum, ridiculum loquen­di genus. De novitate & ineptiis Ciceronianae o­rationis usus satisfaciet. Si is majore irrisio­ne excipitur, qui ait in enunciato argumentum cum argumento disponi, quám qui dicit in propositione [Page 244] declaramentum cum declaramento collocari: fatebor Ramum nugatorio & ridiculo loquendi genere offendisse. Beurhusianam argumenti partitionem irrides: tanquam voces illae, Arguens & Argutum, minore aures nostras quám declaramentum suavitate ferirent. Non dubito quin Fredericus Beurhusius, quo [...] ingenio & doctrina, tibi sit de sua Rameae disciplinae tam sollicita defensione admodum cu­mulaté & prudenter responsurus. Non est cur de voce Declaramenti tantoperé labores: praesertim cúm ea sublata, duplex argumenti usus satis lu­culenter distingui illustrarique possit. Docui in e­pistola ad te mea hunc argumenti bipartitum u­sum ita notum Petro Ramo & exploratum fuisse, ut & eundem distincté atque erudité explicarit, & ejusdem ignorationem clamosis sophistis fre­quenter objecerit. Quid hic responsionis attuli­sti? fateris minimé latuisse Ramum, alia enunciato declarari, alia demonstrari Syllogismo. Sed duplicem argumenti usum ab eo conquereris, nec distinctum esse nominibus, nec in exemplis Logicae Inventionis distin­cté proponendis observatum. Immó veró Piscator: dum argumenti usum nominibus á Ramo distin­ctum esse negas, facis eruditissimo Philosopho in­juriam. Nam quem tu usum Declarationem appel­las, cum Ramus Axiomaticum judicium, judicium e­nunciati, judicium veritatis nominat. Quod veró ti­bi demonstratio est, id illi judicium Dianoeticum est Synecdochicos, judicium Syllogismi, judicium conse­quentiae. Sed usus iste in Logicae Inventionis exemplis non est (inquis) distincté observatus. Vis herclé & declarationis & demonstrationis exempla ad cujusvis praecepti illustrationem afferri: illa veró his methodica [Page 245] collocatione praeponi. Equidem non satis ista á te ex­quisito judicio ponderantur. Quorsum obsecro in­ventionis exempla á Logicae disciplinae magistro in­ducta sunt? annon ut explicari sententia praecopro­rum & rei traditae usus declarari queat? at id exem­plis unius generis non minús praestatur, quám effi­citur duorum: ut quid sit materia & quomodó co­gitanda sit, aequé é declarationis multiplici exem­plo intelligitur, ac si demonstrationum myriades accederent. Illud certé constat, nullam in syllo­gismi dianoia, si ipsam ex sese spectes, vim inesse ad illustrandum quid sit causa, quid effectum, quid dissentaneum aut comparatum, quid denique aliud quodvis argumentum: hoc, inquam, syllogisticae dis­positionis forma non efficitur, sed lumine duntaxat illius argumenti, quod ad concludendum syllogis­mum adhibetur. Sexto animadversionis capite alla­tum á te est é Genesi 18. demonstrationis exemplū, nempe de Materia, conclusum enthymemate. Consto (inquit Abrahamus) é pulvere & cinere. Ac proinde in­dignus sum qui loquar cum Deo. utrum jam vi deductae consequentiae, an solo argumento, quo Abrahamus ad concludēdum utitur, quid sit materia illustratur? si traditae de materia praeceptionis integra illustra­tio non dispositione syllogistica simpliciter & per se considerata, sed luce adhibiti argumenti perficitur: quae tandem in inventione est demonstrati exempli necessitas? Quod de Materia disputo, idem de cae­teris praeceptis intelligi volo. Aliud est intellecto praecepto nosse inveniendi argumenti viam: aliud invento argumento uti: illud monita inventionis: hoc theoremata judicii praestant. At veró cúm ad percipiendam Logicae inventionis doctrinam, cujus [Page 246] usus argumenti inventione cernitur, á grammaticis & rhetoricis accedet puer: quid illi Syllogistica de­monstratio, de qua ne audivit quidem, ad intelligen­dam argumenti cogitandi rationem prosutura est? Quomodo inventis argumentis utendum sit, tum demum é judicii praeceptis cognoscat, postquam in­ventionis viam percalluit. usus, inquam, iste qui de­monstrationis est, tum ab eo & percipiatur & cure­tur, cúm ad instituta syllogismi discenda pervenerit. Non omnia eodem loco, sed singula suis locis tradē ­da discipulo. Vt sola Etymologica Etymologiam ad­discenti, Syntactica Syntaxin: sic in arte inventionis cognoscenda versanti, solam inventionem expone­re convenit, non eidem demonstrationem obtrude­re syllogisticam. Haec si vera sint, non est necesse De­clarationis & demonstrationis exempla in quolibet in­ventionis capite adhiberi. Neque veró Methodicae dispositionis cura tanti Ramo esse debuit, ut Decla­rationem demonstrationi semper praeponeret: quem tamen ab eo in plerisque ordinem teneri patet. Non id in exemplis spectavit, quae enuntiati esset ac syl­logismi vis, sed quid lucis ad inventionem illustan­dam haberet comprehensum enuntiato & syllogis­mo argumentum: ideo (que) nuda interdum argumenta ad nullam collocationem revocata ab eo inducun­tur. Quod ille nunquam egisset, si vel Declarationem enuntiati, vel Syllogismi demonstrationem ad lucem de­scriptae inventionis necessariam putavisset. In iis re­bus methodi dispositionem meditamur quae rei pro­positae explicationem continent. Cúm veró Declara­tio & demonstratio, quatenus tales sint, & é sua natu­ra spectentur, nullam secum illustrandae facultatem expositae de argumento inveniendo praeceptionis [Page 247] afferant: non debuit P. Ramus de ordine Declaratio­nis & demonstrationis in inventionis arte tantopere laborare. Quamobrem, Piscator optime, de omis­so duplicis usus duplici nomine & de neglecta me­thodo, non est cur deinceps conquerare. Qua in ha [...]c sententiam demonstratione usus es, eam fal­lac [...]m esse scito. Est enim in effectorum categoria co [...]clusum syllogismo exemplum. Non refragaris: sed [...]ex causa non ex effecto conclusionem esse dispu­tas. Exempli allati quaestio est, sintne Parmenio & Philotas morte multandi: quaestionis disceptatio ejusmodi est.

Qui in necem Alexandri conjurarunt, morte multandi sunt.
Parmenio & Philotas in necem Alexandri cōjurarunt.
Parmenio igitur & Philotas morte multandi sunt.

Nonne hîc ex effecta conjuratione concluditur, efficientē conjurationis causam é medio tollendam esse? At conjuratio (inquis) ad poenam inflictam se habetut causa ad effectum. Quid tum? quasi haec ipsa conjuratio non sit etiam Parmenionis & Philo­tae effectum. Qui igitur In capite de effectis nullam de­monstrationem esse dicit, quid sit ex effectis demonstra­tio non valde attendit. Non minore sophismate Ex­emplum procreantis causae é Virgilio depromptum rejicis. Ais, [...]oncludi ab effectis, non disputari ab efficientibus. No­tum exemplum est: Non tibi Diva parens, &c. Quae­ritur quid hîc á Didone concludatur. Tu Aeneam non esse Venere & Anchise natum concludi putas, ab effecto scilicet, quia Aeneas non miseretur amantis Didonis, ho­spitae benignissimae. Quid hoc aliud est, quám Didonis Logicum in hoc loco judicium prorsus evertere? Il­la in Aeneam acerbius invehitur: concluditque [Page 248] eum agresti esse immani (que) natura. Quo argumēto? Certé, quia patre Caucaso satus, & á tigribus educa­tus est. Vides hîc ex efficiente ad effectum argumen­tationem institutam esse. Sed in tuenda argumenti Ramea definitione nimium diu constitimus.

CAP. IIII. De subjecto Dialecticae.

COnsequens est ut de Logicae artis subjecto dis­putemus. Ac primó utrúm subjecti explicatio in artis praeceptis informanda sit. Tibi distinctio sub­jecti si non in quavis arte, at in Logicis tamen vide­tur necessaria. Id similium collatione explicas.

Vt (inquis) in musica cantus in mollem ac durum di vi­ditur: cujus utriusque canendi non eadem certé ra­tio est; Sic mihi videtur de quaestionis distinctione in Dialectica, cúm illa dividitur in simplicem & conjunctam.

Non probas mihi similitudinis excogitatae prota­sin. Nam cantus, de quo in musicis praecipitur, qui­que in mollem ac durum tribuitur, non magis est subjectum illud, in quo musicae praecepta exercen­tur, quám numerus est subjectum Arithmeticae. Vt enim de numero praecepta tradita ad res alias nu­merandas adhibentur, sic explicata de cantu docu­menta rationem viamque res alias canendi conti­nent, nempe sacras aut profanas: oeconomicas aut politicas: jocosas aut graves. At res istae divinae, hu­manae, domesticae, civiles, joculares, severae, non exponuntur in musicis: sed sola de illis canēdis prae­ceptio. Verúm ejusmodi res, dicet fortasse quispiam, musici artificii subjecta non sunt: sed de his com­posita [Page 249] cantilena. Esto. Verúm igitur cantilenae illae in musica docentur? Pernegabis opinor: cúm neque Psalmi Davidis, nec lyricae S [...]phus cantiunculae, nec Odae Horatianae in [...]a tractentur. Quid ergo? prae­ceptio hercle, cujus ductu Psalmos Davidis, Odas Horatianas, carmine Lesbiae virgunculae cantare possumus. Cantus itaque, de quo praecipit musica, est modulandae cantilenae doctrina: non est illa ipsa cantilena, quae musico artificio constructa canitur: perinde ut axioma in Logicis est doctrina texendi axiomatis & judicandi: non est illud ipsum axioma, quod texitur ac judicatur. Sed rationem subjicis ad musici subjecti praeceptionem concludendam:

Molles & durae cantilenae dispari ratione canuntur.
Itaque molles duraeque cantilenae sunt ipsae in musicis ex­plicandae.

Nunquam ista tam levi consecutione ipsas canti­lenas in musici artificii fabricam illigabis: nisi pla­ceat descriptas artes infinita rerum ipsarum multi­tudine cumulare. Id si concedimus tibi, instabit sta­tim grammaticus, & de ipsis vocibus in artem gram­maticā inducendis pro sua facultate loquetur. Con­tendet enim voces illas casus & temporis dissimili ratione flecti: ideo (que) non modo de ipsis praeceptiun­culas nescio quas, sed eas ipsas in grammaticis ex­plicādas esse. Vrgebit etiam perpolitus é Ciceronis Tusculano rhetor aliquis: & cúm dissidēti vocis sono varii affectus complexae sententiae pronuntientur, de ipsis sententiis in artem rhetoricā transferendis dissertissimé perorabit. irruet in te Dialecticus, & fa­teri coget non modo quaestionē in Logicis legitima partitione distinguendam esse, sed infinitam caete­rarum rerum supellectilem isthic comportandum. [Page 250] Vides alio judicio rem definitam, alio testimonium explicari. Vniversa igitur rerum definitarum & testi­moniorum multitudo conquirenda undique at (que) in descriptionem conjicienda Logici artificii. Sin veró tibi grammaticus, rhetor, dialecticus disputare in­scité & inepté concludere videntur, fatere non satis accuraté & nervosé pro mollibus durisque cantile­nis disserere Piscatorem.

Quid jam fiet similium Redditioni tuae, cum pro­tasis omnino conciderit? Agedum videamus sitne Quaestio subjectum artis Logicae: id enim sequitur. Ad­versus animadversiones tuas isto syllogismo dispu­tatum est.

Subjectum artis Logicae est totius artis com­mune.
Quaestio non est totius artis communis.
Quaestio igitur non est subjectum artis Logicae.

Quam tu syllogismi partem refellis? Dum te qua­si é laqueis adhibitae propositionis distinctionis sub­tilitate expedis, magis te profectó induis. Aliud est tibi artis Logicae subjectum, aliud artificis Dialectici.

Logicae artis subjectum, sunt ipsa (inquis) disserendi seu docendi instrumenta: nimirum ea quae tu enu­meras, inventio argumenti, Axioma, Syllogismus, Methodus. Facultatis illius, quae est in mente artifi­cis, quaestio subjectum est.

Nae tu praeclarus es distinctionū architectus. Lo­gici artificis facultate nonne explicari res universae possunt? Sive re ipsa constent, sive é cogitationis fig­mento nascantur: sive necessariae, sive fortuitae sint. Nonne eaedem res tam laté diffusae, tam numero in­finitae, tam genere dissimiles, Dialecticae scientiae praeceptis intelliguntur, exponuntur, disputantur? [Page 251] Hoc si das, erit idem artis & artificis subjectum: si negas, nega etiam é viribus & facultate artis arti­ficis facultatem definiendam ac terminandam esse: An tibi excidit é mente, Eum a te artificem nominari, qui potest artis praeceptis expedité uti, & eorum viopus ali­quod praeclarum parere? Ad quas itaque res expli­candas ac disserendas artis praecepta adhiben­tur, ad easdem sese vel te authore ipse artifex ex­ercebit. Percurre cogitatione artes singulas: in­telliges statim in ejusdem operis effectione & ar­tem & artificem versari. Qui ab arte artificem subjecto discrepantem facit, is plané ignorat in­strumento descrîptae artis formari opus ab artifi­ce & expoliri. Aliasne res dimetitur radius Geome­tricus, alias is qui radio Geometrico utitur? Quae acie adhibiti ferri secantur, nonne ei, qui ferrum adhibet, eadem subjecta dicentur? est herclé ars velut instrumentum artificis: adeo ut quae res facul­tate effici possint traditi artificii, in eas solas in­cumbat artifex. Quód si idem sit artis & artificis subjectum, in magno opinionis errore versatur, qui aliud Dialecticae, aliud dialectico ad expli­candum subjicit. Tu Dialecticae subiectum contine­riputas illis disserendi seu docendi instrumentis, nempe inventione argumenti, enuntiato, syllogismo, methodo. Si docendi instrumentis ipsa inventionis, enuntiati, syllogismi, methodi praecepta notas: in definiendo Logicae doctrinae subjecto vehementer erras: cúm praecepta sint expositae, artis materia ex qua con­stat, non autem subjectum, in cujus sese tractatio­ne exercet. Sin veró hisce instrumentis non praecep­ta sed praeceptorum vi contextum opus intelligis: primó, quid est cur ea á te significari instrumenta [Page 252] affirmes, quae á me enumerata sunt? Ego argumenti inventione inventionis praeceptum, axiomate axio­matis doctrinam, syllogismo & methodo regulam consequentiae & ordinis intellexi. Vtcunque senten­tiam tuam interpretere, nunquam te falsissimae ora­tionis crimine liberabis. Deinde, dum argumenta, quae inventionis praecepto eruuntur, enuntiata quae enuntiati institutis judicantur, syllogismos qui syllo­gisticis legibus disceptantur, methodū quae metho­dicae regulae subsidio efficirur, dum (inquam) ista vis esse subjecta artis Dialecticae: quam modo subjecti distinctionem intulisti, cam hac oratione tollis. Quid enim aliud est, praeter argumenta & argumen­torum in enuntiato, syllogismo, methodo disposi­tionem, in quo Logicus artifex elaboret ac consistat. Quaestio est tibi dialectici artificis subjectum, quid hoc aliud est, quam dicere enuntiatum quod declaratur aut demonstratur, id esse quod tractatur á diale­ctico? Sed hominis Logici subjectum á te nimium angustis finibus circumscribi video. Nam si artis fa­cultate metiri artificis facultatem & terminare con­venit: quae res ab arte explicari, eae ab artifice dis­putari possunt. Cum igitur Logica ars non modó in rebus declarandis & demonstrandis ponatur, sed e­tiam & argumenti inventionem & ordinis structu­ram meditetur: ad eadem ipsa referent etiam sese Logicae doctrinae magister & discipulus. Videorne tibi (subtilissime Piscator) distinctionis tuae subti­litatem exagitasse & convellisse? Vt syllogismi á me conclusi propositinem hujusmodi in distinguendo argutiis eludere voluisti, sic vim deductae assump­tionis non minore subtilitate declinas. Illud vides contra te assumi, quaestionem non esse totius artis [Page 253] communem. Quomodo te expedis? respondes, te Quaestionem appellasse Metonymicé id ipsum quod ad do­cendum proponitur: & revera idem cum Ramo dialecticae subjectum posuisse, id est, ens & non ens. Hîc tua te fefellit Rhetorica. Quam tu mihi Metonymiam no­minas? an causae aut effecti? at nec efficientem nec materiam ad rem effectam significandam usurpas: nec ex effecto efficientem intelligis. an subjecti, aut adjuncti? Doce subjectae quaestionis nomine notari rem quaestioni adjunctam: aut denique voce Quaestio­nis quaestionis subjectum declarari. Si Quaestio idem tibi sonet, quod Rameum Ens & non ens: certé non metonymiam, sed partis pro toto Synecdochen ex­cudisti. At hanc quaestionis vocabulo sententiam complecti non poteras: cúm Quaestio id tibi solum­modo sit, quod docetur: id est vel declaratur enun­tiato, vel syllogismo judicatur. Nam quód mihinon satis constantem de quaestione dispuiationem obji­cias: non ego inconstans disputator, sed tu minús consideratus interpres extitisti. Dico Quaestionem non semper esse axiomatici judicii subjectum: cúm multa enuntiata propter insitam lucem naturae, nul­la adhibita quaestione, axiomatici judicii praeceptis judicentur. ubi veró inconstantia? Pauló post affirmas (inquis) quaestionem ex argumentorum conjunctorum am­biguitate nasci. Quasi utrunque istud non satis con­stanter affirmem. Nam ista pereleganter conveni­unt, ut & aliquid explicetur interdum axiomatico judicio, quod non sit Quaestio: & Quaestio ex argu­mentorum conjunctorum ambiguitate oriatur. At veró dum Quaestionem non semper axiomaticae prae­ceptionis subjectum esse contendo: id tibi non ob­scuré hisce verbis significo, quaestionem scilicet axio­matico [Page 254] judicio nonnunquam explicari. Per quidem recté colligis. Semper enim id sensi, multas esse Quaestiones quae enuntiati praeceptis tractarentur. Ergo (inquis) fateare necesse est, esse aliquam simpli­cem quaestionem. Fateor (doctissime Piscator) id­que perlibenter: si simplicem quaestionem appel­las, quae judicatur axiomate. Haeccine est obje­cta inconstantia? Dico esse aliquam simplicem quaestionem, eam nempe quae enuntiato exponi­tur. Et contendo insuper Quaestionem é disposito­rum argumentorum ambiguitate nasci. Etiamne eam, quae enuntiato declaratur? convince sensisse id ipsum me: ac non potius locutum Synecdochi­cos, id est, vocem Quaestionis pro conjuncta quaestione posuisse. Sed utar ea defensione cúm premor acriús: Sentio igitur utranque Quaestionem ex argumento­rum conjunctorum ambiguitate existere. nam am­biguitatis vocabulo rei obscurae ignorationem com­prehendo, de rei sive natura sive veritate dubitetur ac quaeratur. Sed eritne illa Simplex quaestio é numero axiomatum? erit certé: quippe quae argumenti cum argumento dispositionem complexa sit. ut si quaera­tur quid sit dialectica: quaeritur haud dubié de axio­mate, illo nimirum, Dialectica est. Si quis etiam de il­lius vel partibus, vel fine, vel adjunctis quaerat: de his enuntiatis quaerit, dialectica habet partes: dia­lecticae finis est aliquis: dialecticae quaedam adjuncta sunt. Est itaque in utroque quaestionis genere argu­mentorum ad enuntiatum constituendum dispositio quaedam: adeo ut sive de Simplici, sive de conjuncta quaestione quaeratur, quaeritur de axiomate. Pergamus veró: Si de Quaestione in Logicis praecipiendum est, in qua artis parte id fieri debet. Ego hujus praecep­tionis [Page 255] sedem in arte dialectici judicii esse statuo: quia é rei enuntiato adjunctae ignoratione Quaestio oritur. Hanc tu rationem ferre non potes: quia non solúm de pronuntiati veritate quaeritur, sed etiam de rei natura. Sic enim disseris.

Quaestio de rei natura non est quaestio de enuntiato.
Aliqua est quaestio de rei natura.
Aliqua igitur quaestio non est de enuntiato.

Confecta jam res est de propositione. Etenim proximis fere versiculis sic est convulsa, ut prorsus evanuerit. Cúm igitur in Simplici quaestione, quae de rei natura existit, argumentum cum argumento di­sponatur: etiamsi de rei natura quaeratur, quaeretur tamen de pronuntiato. Sed de allati argumenti con­sequentia non assentiris. Quaestio antegressa argu­mentorum dispositione nascitur: ideoque si doctrina quaestionis in dialecticis exponenda sit, in arte Lo­gicae dispositionis exponi debet. Ad institutae conse­quentiae refutationem, ais: Non majorem rationem esse ut ibi de quaestione praecipiatur, ubi praecipitur de illius originali causa, quám ubi de illius adjuncto. Quid? tam frivolam á Piscatore comparationem? Quaestionis originem quam ponis? dispositionem opinor argu­menti cum argumento. Quaestionis adjunctum quodnam esse putas? Quaestionis adjunctum (in­quis) est ipsa in universum disserendi ars. Bene est. De quaestionis adjuncto, id est, ipsa disserendi arte, ubi tandem praecipitur? profectó in ipsa disserendi arte. Texe jam parium comparationem tuam: Aequé lice [...] praecipere de quaestione in integra arte dialectices, ac in parte dialectices. Potest ista comparation [...] quicquā cogitar [...] levius? Si integra disserendi ars sit adjunctū quaestio­nis: pars illa de judicio erit quaestioni adjuncta: [Page 256] adeo ut qui explicari quaestionem vult, ubi quaestio­nis adjunctum tractatur, id est, integra disserendi ars, is explicandae quaestionis locum non definiat. Sed de quaestionis exponendae loco orationem tuam excutiamus adhuc & disceptemus. Quaeritur utrúm rei explicatio commodiús eo loco informetur, in quo rei pro­positae causas enodamus ac persequimur: an veró, ubi ad­juncta exponimus. Equidem inanissimae quaestionis ansam suppeditatam esse video. Cúm enim causa­rum & adjunctorum notatio rei propositae explica­plicationem contineat: frustra quaeritur, hîc an il­lic res explicanda sit: Primúm definitione rei natura declaretur: tum legitima partitione distin­guatur: sic tamen ut si quid singularum partium commune occurrat, id anté tradatur, quám con­stituatur partitio: Deinde é toto distinctae par­tes suis quaeque locis pertrectentur, & expositis affe­ctionibus illustrentur. Quis jam huic quaestioni locus esse potest? Si quaeras de natura hominis, sitne tra­ctanda, ubi hominis é Causis origo disputatur, an ubi hominis adjuncta notantur, ridiculam plané quaestiunculam effeceris. His enim causarum & ad­junctorum argumentis de humana natura disseri­mus: ita ut causarum & adjunctorum explicatio non sit aliud: aliud de homine instituta tractatio. Perin­de tamen quaeritur, ac si rerum causae exponi potu­issent, rerum tamen ipsarum tractatio ad alium lo­cum reservari. Ac proinde cúm ista quaestione Pisca­toriana responsio nitatur, parem laudem vel labem potiús utraque obtineto. Verúm rei docendae locus alius in causis, alius in adjunctis esto. Vtrúm adjuncta rerum aliarum communia, an vero rei subjectae propria intelligis? Si communia, sequetur insignis rerum [Page 257] perturbatio & tractationis insolentia, si res eo loco tractetur, ubi de communi adjuncto ars loquitur, Physicae qualitates, calor, frigus, humor, siccitas, sunt per omnes homines fusae generatim. An idcirco, ubi qualitatum istarum doctrina traditur, eodem loco de homine praecipiendum est? Nemo ita plumbeae cogitationis est, qui id dixerit. An ergo propria ad­juncta dicis? Atqui veró rei natura est anté é cau­sis declaranda, quám de adjunctis propriis institu­enda praeceptio: nisi fortasse legem methodi viola­re quám tueri praestiterit: adeo ut si ad argumento­rum dispositionem origo quaestionis revocetur, non anté quaestionis vim definiendo ac dividendo inter­pretari liceat, quám ad Logicae dispositionis ar­tem perventum sit. Porro neque id á te veré dicitur, Integram disserendi artem esse adjunctum quaestionum, cúm in declaranda quaestione & demonstranda non ars integra, sed integrae artis pars aliqua verta­tur; enuntiati scilicet & syllogismi theorema. Quare quod in Logici subjecti disputatione mihi impertis disciplinae, ea me facilé carere patiar.

CAP. V. De Piscatoriana partitione documenti in declaramentum & argumentum.

DOcumenti partitio ideo mihi nullo pacto probari potuit, quia unam eandemque rem pro duplici usu duplicem statuere nō convenit. Non enim est in duplici usu ea vis, ut rei naturam velut avocatam ab unitate conduplicet. Tune ista probas? Equidem pro acumine ingenii tui contrá disseris: rem (que) duplicem effici contendis, Si res generalis intelligatur. An igitur [Page 258] unum idemque genus, si ad duplicem usum refera­tur, pro duplici genere statuetur? differenti usu di­stinctio actionum efficitur, non autem illius rei, á qua actiones proficiscuntur, in duo genera distractio inducitur. Sed quod de genere locutus es, id speciali exemplo illustras. Sic enim equum, ut genus, in cer­tas species distribuis. Equorum alii sunt aratores, alii ve­ctores. Atqui (inquā) in hac distributione idem genus pro duplici usu duplex nō fit: sed idem genus in duas species pro dispari specierum affectione distingui­tur. Dispar veró specierū usus dissimilis (que) affectio nō facit, ut idē genus vim duplicis generisobtineat. Ma­nus ad apprehensionē, oculus ad aspectū, pes ad in­cessū cōparatus est: ideone unū idem (que) totū corpus in bina corpora quasi divellitur? Agitur de duplici generis usu, quatenus est genus: tu mihi duplicē usū specierum sub eodem genere comprehensarum op­ponis, alterum huic, alterum illi speciei proprium & congruentem. Quamobrem minimé ad causam ac­commodaté disputas. Veruntamen urges strenué: & ad concludendam rei ex usu distributionem valenti syllogismo pugnas.

Ex fine rem partiri licet,
Vsus rei est rei ad suum finem applicatio.
Ita (que) ex usu rei rem partiri licet.

Haec est tua dianoia. non enim ipse argumentatio­nem contra quā differam, é meo sensu deprōpsi, aut in istā conclusionis formam illigavi. De propositione assentior tibi: nec tecū de assūptione luctabor: at de conclusione reclamo. Nō enim deducta est vi neces­sariae dispositionis, sed é vitiosa collocatione precario emersit. Idē argumentū tertium, quod in propositio­ne disponitur, in assūptione assumi debet. At tu aliud [Page 259] argumentū propositione cōplexus es: aliud in assūp­tionē transtulisti. Propositio de fine: assūptio non de fine, sed de rei ad suū finē applicatione loquitur. At finis, & applicatio rei ad suū finē non parúm inter se differūt. Sed remitto tibi lubricae dispositionis elen­chū. Concedo insuper licere nobis pro vario usu rem in partes tribuere. Quid tū? an ideo una eadem (que) res velut amissa unitate formae, in duplicē naturā, aliam ab alia formae ratione dissidentē, concessura est. Vna eadem (que) lingua partim ad loquendū, partim ad gu­stādū, & dentiū in alimento concidendo juvandā fa­cultatē est homini tributa divinitus: id circone ejusdē linguae nascetur in duplicem commutatio? Instituta é fine & usu distributio non tollit rei unitatem, gemi­namque naturam inducit, sed varias ejusdem rei af­fectiones ostendit. Perge veró: una, ut vides, eadem­que res generalis pro duplici usu duplex non effici­tur. num id potest in speciem specialissimam con­venire? Si intelligis (inquis) rem singularem & specialem, equidem multiplicitatem illam (ut ita loquar) aliquo modo concedendam puto. Etsi enim res una numero manet, tamen pro vario usu varias rationes recipit. Quid hinc tandem concludes? Vna eademque res varias rationes re­cipit: itaque una eademque res est duplex. Variae ra­tiones in Platonem cadunt: Nam & militiam obiit, & adolescentes literarum disciplinis instituit: nun­quid igitur idem Plato in duos Platones divide­tur? Diversa (inquam) ad res diversas affectionis ratio rei naturam ad bina naturae genera non re­digit. Illud Equi exemplum, quo ad tuam documen­ti distinctionem convincendam usus sum, ais esse e­lencho homonymiae sophisticum. Quid ita? quia (inquis) Documentum consideratur á me ut genus: tu veró equum [Page 260] consideras, non ut genus, sed ut speciem specialissimam. Est haec commentitia responsio non vera refutatio. Ne­go enim tuam Documenti considerationem esse ejus­modi quam dicis: quia te authore Documenti distin­ctio nō est generis in species distributio. Agnoscisne verba? At in species generi subjectas Documentum partirere, si Documentum ut genus in facta distinctio­ne spectares. Deinde quomodo potest idem sui ipsi­us esse genus? unum idemque Documentum est, quo & declarari aliquid & demonstrari potest. Potesne Platonem ut genus comtemplari, si modó militiam obeat, modó in Academia doceat? Quapropter cúm tua exempli mei refutatio in eo posita sit, ut osten­das Documentum esse á te consideratum ut genus: rue­re eam necesse est, cúm ad illam te Documenti consi­derationē non retuleris. Sed in Documenti divisione quomodo membrorum Subdiuisionem á reprehēsi­one vindicas? si membrorum distributionem perse­quare, dico fore ut dissidentibus generibus eaedem species affingantur. Hîc aequitatem meam imploras Vt putem scilicet á te distributionem documenti non pro ge­neris in species divisione, sed pro distinctione quadam proba­ri. Ego me non iniquum rerum aestimatorem haberi cupio. Si te generis partitione usum esse dixerim, quid habes de quo jure conqueri possis? Nonne ais Documentum á te spectari ut genus? Si in illa distributio­ne cōsideretur ut genus illa distributio, ut generis in species distributio, cōsiderabitur. Equidē quae illa cū ­que distributio sit, valde alieno loco inculcatam esse video. Nā argumēti usus in Declaratione & demonstra­tione non est Logicae inventionis, sed judicii. Qui igi­tur in arte inventionis sic Documentum partitur, is á lege Homogenei discedit. Orna jam quantúm potes [Page 261] factae divisionis elegantiam: é Logicae tamen inven­tionis finibus exterminata ubi consistet nō reperiet.

CAP. VI. Vtrúm argumenta per se considerari dicantur.

NOn est magni negotii quomodo argumenta in dialectica inventione considerentur, exponere. Piscator illa per se considerari posse negat, adductus hac non levi, ut ipse putat, ratione:

Si consideratur argumentum per se, consideratio argumēti sine eo quod arguitur esse potest.
At consideratio argumenti sine eo quod arguitur nulla esse potest.
Ita (que) consideratio argumenti per se nulla est.

Consecutionem propositionis minús constantem esse docui, quia Ramea illa per se consideratio ejus­modi est, ut mutuae inter argumenta relationis con­siderationem nō excludat. Nam rationes solae & per se considerantur, dum non in unam sententiam con­nexae, sed sejunctae ab enuntiati collocatione spectā ­tur. Affersne gravissimae responsionis pondus ali­quod ad mea ista refellenda, & tuendam expositae á te propositionis consequentiam? Sané veró, tan­quam tibi non in propositione, sed in assumptione restitissem, ad texendam assumptionis demonstra­tionem incumbis.

Nullum (inquis) relatum potest considerari sine eo, ad quod refertur.
Argumentum est relatum.
Argumentum igitur non potest considerari sine eo, ad quod refertur.

Perinanem operam navasti. Quem enim habes non assentientem tibi de istis? Superioris syllogismi [Page 262] assumptionem probavi semper & complexus sum. Propositio totam rem continet: eam ego refutan­dam suscepi. Cur non igitur, quae á me adversus pro­positionem disputantur, evertis? Dico posse argu­menta per se spectari, id est libera ab axiomatis dis­positione, mutuae interim affectionis consideratio­ne non sublata. Primó non posse argumentum considerari sine eo, ad quod refertur, Piscator concludit: quasi id á quoquam sanae mētis vocetur in controversiam. De­inde fatetur se non assequi posse, quomodo ulla argumenti consideratio esse possit absque axiomate. utrúm prudenter Logicé (que) responderis judices nostri viderint. Dicis te Rameam illam argumenti considerationem asse­qui non posse. Quid tum? an si ignoretur á Piscato­re idcirco in rerum natura non existit? experiris in isto genere considerationis facultatem tuam, ar­gumenti exemplum proponis, cujus collationem cum eo, ad quod refertur, sic instituis,, ut interveniat axioma tanquam perficiendae collationis necessarium instru­mentum. At veró, Piscator optime, axioma illud, cujus beneficio illa tua argumentorum collatio perficitur, non est illud axioma quod argumentorum sic colla­torum dispositione deinceps efficitur. Tu tamen conferri argumentum cum argumento non posse, nisi alicujus interventu axiomatis, facta periclitati­one ingenii tui in specialis argumenti exemplo de­monstras.

Cúm (inquis) unde argumentum sumptum sit inquiro, ita cogitationem insti [...]: argumentatur ille ad hunc modum: Homo [...] animal. ergo homo sentit: Quomodo igitur animal ad sensum se habet? certé ut subjectum ad proprium adjunctum: ex quo enun­ciato nempe (Animal ad sensum se habet, ut subje­ctum) [Page 263] jam intelligo argumentum istius enthyme­matis á subjecto sumptum esse.

Quaestio est, thesi ad hypothesin revocata, utrúm illa argumenta Animal nempe & Sentit, considerari possint non disposita isto axiomate, videlicet, Animal sentit. Tu nisi enūciato intercedente considerari pos­se negas. Quo tandem enunciato? certé illo, Animal ad sensum se habet, ut subjectum. Nonne vides á posita quaestione recessisse te? Quaeritur de illo axiomate animal sentit, ad cujus nempe constituendā dispositi­onē argumenta inventa sunt. Tu eo misso, aliud axi­oma opponis conflatū á similibus: id est, mentis dia­noiam, qua, velut instrumento, non argumentū cum argumento in suo & proprio enunciato disponitur: sed inventi argumēti mutua ad aliud affectio exqui­ritur ac disceptatur. Qua disceptata affectione & in­tellecta, existit statim inventi argumenti cum alio dispositio: ut postquā facta disquisitione compertum habes; Hominē sese habere ad risum, ut subjectū ad propriū adjunctū, tū ista inter se argumenta sic disponis: Ho­mo est risibil [...]s. Vide jam quid ad acuendam intelligen­tiam tuam á me disputetur. Mutuae inter argumenta affectionis disceptatio dispositionē argumenti cum argumento in suo ac proprio axiomate antecedit: ut tuo de animale, & meo de homine exemplo constat. At Ramea argumenti per se consideratio est mutuae in­ter argumenta affectionis disceptatio. Ita (que) Ramea argumēti per se cōsideratio axiomaticā illam dispo­sitionē, ad quam texendā argumenta haec, quorū af­fectio explorata jam est, invēta sunt, antecedit. Pos­sumne jam impetrare á te, ut ásuscepta opinione dis­cedas? & de intellecta argumenti consideratione, li­beri nempe á dispositione axiomatica, fateare?

CAP. VII. De argumenti, in artificiale & inartificiale, partitione.

VT Ramea argumenti consideratio non satis magno judicio reprehensa est: sic prima argu­menti distributio nullo argumento rejecta est. Non enim argumētum ideó inartificiale dicitur, quia nul­lum de eo inveniendo praeceptum traditur, (nam quorsum id á Ramo diceretur, cúm excogitandi te­stimonii rationem explicârit) sed quia arguendi vim ab artificialibus assumit. Quám ista refellis apté? Vi­deo á te declinari institutam controversiam, victo haud dubié verissima Rameae sententiae interpreta­tione. Ais quaeri duntaxat de vocis ratione, recténe scilicet á Ramo usurpetur: quasi Ramus inartificialis argumenti nomine ad significationem adventitiae in arguendo facultatis abuteretur. Atqui veró (inquā) á proposita quaestione ad novam descivisti. Nam quaeritur in animadversionibus tuis de prima argu­menti partitione, sitne recta an vitiosa. Tu vitiosam esse putas propter posterioris membri falsitatem. Falsitatem ex eo convincis, quód non minoris artis sit co­gitare quodnam testimonium extet ad sententiam confirmā ­dam, quám rei causas, effecta, subjecta exquirere. Iam veró utrúm Logicae distributionis vitium in verbis an in re positum est? Res est quae in partes tribuitur: de rei, non vocabuli distributione praecipitur: ita ut si quid vitii in distributione sit, id in rebus ipsis, non re­rum vocabulis consistat. Quare si prima argumenti distributio tibi vitiosa videatur, necesse est ut vitium in re ipsa esse arbitrere. Deinde ais esse in posteriore divisionis membro falsitatem. utrúm vocabulum ipsum [Page 265] pro membro habetur Dialecticae partitionis, an veró res vocabulo comprehensa & expressa? Quód si res ipsa sit distributionis membrum, non autem nomen rei: illa de qua loqueris falsitas, cúm sit in distributionis membro, erit certé non adjuncti no­minis, sed rei distributione explicatae. Postremó, si de voce tantúm quaestio est, non autem de re, quid est cur utriusque membri nomen non rejece­ris? Non enim aptiús causae effectóve convenit, ut argumenta artificialia appellentur, quám testimonio, ut inartificiale nominetur. Nam testimonii aequé ac causae effectique inventio artis subsidium lu­menque desiderat. At tu istam argumenti distri­butionem, non propter vitium utriusque membri, sed propter posterioris membri falsitatem repudi­andam esse censes. Quare si ea, qua uteris, oratio sit sententiae tuae interpres: fateare necesse est quae­stionem mihi tecum non de vocabuli Catachresi, sed de vitio rei distributione expositae. Sed quae sunt illa ad exprimendam distributionem commodiora vo­cabula? equidem quibus Cicero usus est, cúm argu­mentum divisit in insitum & assumptum. Istáne tu praeferenda arbitrare? exuscita tuas illas eruditas cogitationes, & apténe satis voces eae argumenti di­videndi naturam interpretentur ac notent, attētiús intuere. Nullum enunciatum est quod non argumē ­tis constet. At ex qua parte quaestionis duo in idem enunciatum conjuncta argumenta eruuntur? ut si i­stud axioma proponatur: Socrates disputat: quaero abs te sintne argumenta ista ex antecedente quaesti­onis an consequente deprompta? Insitum argumē ­tum id tibi est, quod in ipsa quaestione quasi insitum est at (que) inhaeret. At veró unde positiá me enunciati [Page 266] argumenta eruenda sunt, nullā quaestionem subesse vides. Si igitur insitum argumentū sit, quod in quaestio­ne insitū est, & illius partibus eruitur: assumptū ve­ró, quod ad quaestionis probationem extrinsecus as­sumitur: non erit ista argumenti in insitum & assump­tum partitio Catholica: utpote quae suis membris non omnia, sed quaedam duntaxat argumenta com­prehendat. Quinetiam si assumptum argumentum no­minas, quod extrinsecus ad quaestionis confirmatio­nē assumitur: insitum veró, quod in quaestione insitū est & inhaeret: profectó cum insitis quibusdam as­sumpta confundis. Nam Comparata, quae é numero insitorum sunt, non inhaerent partibus quaestionis, sed aliunde efferuntur. Ovidius 4. Trist. infinitis mi­seriis se oppressum esse conqueritur. Quo argumen­to? collatione parium. Littora quot conchas, quot amoena rosaria flores, &c. Notum carmen est. Doce quomodo Paria ista quaestionis partibus inhaereant & inclu­dantur. Quapropter cúm vocabula illa ejusmodi sig­nificationē complectantur, qualem ipsorū definitio­nibus expressam esse video: nunquam evinces Ra­mea ab illis significationis commoditate superari.

CAP. VIII. De causae definitione.

DIsputatum est de argumento generatim. Viden­dū nunc est quid in singulorum argumentorum animadversione vindicanda effeceris. Ramea causae definitio tanquam legē Catholici contempsisset, vel invita quidē expletur á te accessione particulae. At­qui cúm verbo Est cujuslibet causae vim P. Ramus cō ­prehenderit, videtur particula Fit in causae definiti­onē potiús irrupisse quám ulla necessitate cōcessisse. [Page 267] Sed de necessitate hujus particulae exhibēdae respō ­des: quia verbo, est, singule causae minimé notātur.ubiratio?

Efficiens (inquis) & Finis verbo, est, non notantur.
Efficiens & Finis sunt causae.
Aliquae igitur causae verbo, est, minimé notantur.

Quis te ejusmodi propositione differentem feret? ut efficiens Ramo causa est, á qua res est: sic finis ei­dem causa est, cujus gratia res est. Ramo igitur ver­bum Est, efficientis & finis vim notat. Sed dices ver­bi significationem latiusá Ramo diffusam esse, quám consuetudo loquendi feret. Non est (inquis) usitatum dicere, aliquid ab aliquo, aut alicujus rei gratia esse.

Visne authoritatem sine ratione apud nos valere tuam? At tibi ista dicenti non credimus: praesertim cúm Magistro Ciceroni tecum de ista loquendi for­ma non conveniat. Tu Inusitatum dicendi genus esse contendis: ille tamen frequenti usu expressit. Quid enim illae sententiae volunt? Sic & utilitates ex amici­tia maximae capientur: & erit ejus ortus á natura quám ab imbecillitate gravior & verior. Laelius. Africanus se osten­dit illa forma, quae mihi ex imagine ejus, quám ex ipso erat notior. som. Scip. Quid autem interest ab iis qui postea na­scuntur, sermonem fore de te, cúm ab iis nullus fuerit, qui anté nati sunt. Ibid. Ita fit ut motus principium sit ex eo, quod ipsum á se movetur. Ibidem. Sunt autem privata nulla natura, sed aut veteri occupatione, ut qui quondam in va­cua venerunt: aut victoria. Offic. 1. Ars, cúm á natura sit profecta, nisi naturam moveat & delectet, nihil egisse videa­tur. Orat. 3. Nervi infidibus ita sonāt, ut á motu animi sunt pulsae. Ibidem. Praebebo etiam hostiam, ut Coriolanus sit pla­né alter Themistocles. de clar. Orat. Omnium istiusmodi quae­relarum in moribus est culpa, non in aetate. Cat. Senectus est natura loquacior. Ibid. Potesne tu esse civis, propter quem [Page 268] aliquādo civitas non fuit. Par. 4. Sed quid ego cōmunes leges profero, quibus omnibus es exul? Ibi. Nonne ista exempla demonstrant, ferre loquendi usum ut dicamus ali­quid ab efficiente esse? Porto de fine ista é Cicerone esto. Incolumitatis ac salutis omnium causa videmus hunc statum esse hujus totius mundi atque naturae. Orat. 3. Quid in arboribus? In quibus non truncus, non rami, non folia sunt denique, nisi ad suam retinendam conservandamque natu­ram. Ibidem. Orationis autem ipsius, tanquam amorum, est vel ad usum comminatio & quasi petitio: vel ad venusta­tem ipsa tractatio. Ibidem. Magna dissidia ac plerunque ju­sta nasci, cum aliquid ab amicis, quod rectum non esset, po­stularetur, ut aut libidin [...]s ministri, aut adjutores essent ad injuriam. Laeli. Amicitiae expetendae sunt praesidii adjumē ­tique causa. Ibidem. Ecquid exemplis hisce non claris­simé docetur, Ciceroni usitatum esse dicere, aliquid alicujus rei gratia esse? Ecquid te inconsideratae o­pinionis non convincunt? Quam extremis versicu­lis distinctionem attexis, illa de verbi Ramei digni­tate nihil detrahitur. Nam qui materiam formam­que ut integri mēbra spectat, is materiam formam­que ut integri causas considerat.

Rei essentia est vi causarum quatenus sunt causae.
Verbum Est notat rei essentiam.
Ac proinde verbum Est notat vim causarum, qua­tenus sunt causae.

CAP. IX. De causae divisione in externam & internam.

SI tuam causae partitionem non tueris foeliciús, quám Rameam causae definitionem refellis: non [Page 269] sum tibi de allatae disciplinae elegantia assensurus. Causa tibi externa est vel interna. Hic á lege methodi descivisti. Nam si rei effectae finis extiterit, necesse est praecessisse materiam & formam. At si materia fuerit, non ideo sequitur finem esse. Nec si de fine primúm cogitetur, idcirco caeteris causis natura prior dicetur. Quid habes, quo me in istis erravisse confirmes? Primó, Apodosin antitheseos meae ais mini­mé perfectam esse: quia solius materiae mentionem facit, cúm de forma loqui debuisset. Nimis curiosam in re aperta diligentiam desideras, si quod ejusdem est cum re­bus expositis analogiae, id nunquam in disserendo licet omittere. Deinde cúm dico, si rei effectae finis extiterit, necesse esse materiam formamque prae­cessisse: Ais me falsam causam pro vera subjicere. Quae­ritur de materia & fine (nam de formae nomine prop­ter analogiam sileo) utra harum causarum sit prior na­tura: E prioris definitione materiam fine priorem esse concludo. Quid ad hoc refellendum Piscator? Ait hujus antecessionis causam non in fine sed in re effecta esse positam. Quasi veró hujus rei causam é fine, ac non potiús é prioris definitione repetiverim. Mate­ria antecedit finem. Cur tandem? quia si materia sit, non sequitur esse finem. Hîc materiae antecessio non ascribitur fini, sed é prioris natura concluditur. Non potes igitur me eo fallaciae genere usum esse dicere, quod Aristoteles vocat á non causa pro causa. Sed quid illud est, quod affirmes, Rem effectam in causa esse, cur materia finem antecedat, non autem finem ipsum. Das igitur materiae, ut fine prior existat: & de violata methodo tanquam confiteris. Deinde commenti­tiae causae elencho offendis. Nam vera antecessionis causa ac princeps ordine naturae divinitus instituto [Page 270] continetur. Cogitemus, si placet, de ejusmodi mate­ria cujus adhuc nullum effectum sit: & quaeratur quae causa sit, cur haec finem antecedat materia. An materiae effectum in causa est? At nullum est. Quae est itaque argumenti tui vis? Verúm progre­deris docesque Finem posse aliquando antecedere. Quid inde deduces?

Finis aliquando materiam antecedit.
Finis itaque doctrina debet doctrinam materiae ante­cedere.

Vidin' quám fallaciter argutere? Quám vitiosae consequentiae author sis? Enthymematis antecedēs utrúm de omni an aliquo tantúm fine loquitur? Si de omni, non est in illa contingenti finis antecessio­ne satis virium ad absolutā doctrinae antecessionem concludendam: cúm absoluta doctrinae antecessio é rerum necessaria antecessione peti debeat. Sin ve­ró de aliquo duntaxat: equidem alicujus finis ante­cessio, non potest generalem de omnium finium an­tecessione doctrinam inferre. Quód si hoc argumē ­tum pro fine valere vis: patiare quaeso & istud vale­re pro antecessione materiae.

Materia aliquando antecedit finem.
De Materia igitur anté praecipiendum est, quám de fine.

Si hanc de materiae antecessione conclusionem non probas: erit aequitatis tuae deductam pro finis antecessione consequentiam rejicere. Sed enim Fi­nis aliquando materiam antecedit. Audio quid dicatur. Sed confirmationis argumentum expecto. Quomo­do igitur istam finis antecessionem concludis? Cer­té duobus exemplis: altero creati mundi: altero constructi aedificii.

[Page 271]
Deus (inquis) in primarerum creatione primúm de fine cogitavit, id est, gloria sua: tum mundum creavit.
Itaque Finis Dei cogitatione antecessit materiam mundi.
Deinde.
Architectus primúm movetur fine ad construendum aedi­ficium: tum materiam curat.
Itaque aedificii finis architecti cogitatione aedisicii mate­riam antecedit.

Quaestio mihitecum est de ipso fine, utrúm ma­teriam antecedat. Tu susceptam de fine cogitatio­nem opponis: eamque materia priorem esse con­cludis. At aliud est finis: aliud suscepta de fine cogi­tatio. An de forma aedificii priús inita deliberatio quám de materia, efficiet ut forma actu & natura materiam antecedat? Potest isto argumento tolli causae efficientis antecessio, si quis de structura aedi­ficii cogitans, priús de forma, qualem esse velit, quám de architecto quis adhibendus sit, deliberet. Primúm, de fine cogitatur; ideone finis primúm in rerum natura & actu existit? Si quis de sine cogitet suscipiendae in Germaniam peregrinationis, nem­pe eruditorum familiaritate & uberiore rerum sciē ­tia: ideone jam reipsa & actu est cogitata illa vel fa­miliaritas vel uberior rerum scientia? Veruntamen audes confidenter dicere: Si materia fuerit, sequitur praecessisse Finem. Nihil profectó, ad rem. Nam haec, de qua loqueris, antecessio est cogitationis duntaxat, non rei ipsius antecessio. Possumus cogitatione infi­nities partiri magnitudinem: an idcirco magnitu­do est infinité dividua? Quare aliud in controver­siam vocatur: aliud á te concluditur.

CAP. X. De formae partitione.

AMplificatam á te efficientis distinctionem, im­mo & finis distributionem facilé pateris inuti­lem justis de causis & supervacaneam censeri. Sed de repudianda partitione formae non assenteris. For­ma tibi alia substantialis est: accidentalis alia. Cúm ista partitione non omnesformas, sed duntaxat formam rei physicae & externam corporis figuram comple­xus sis [...]dico Logicas de artis materia forma (que) leges á Piscatore violari: praesertim cúm Logica forma sit entium & non entium communis. Quid huic loco respondetur? Ait affirmationis meae de legum Lo­gicarum violatione nullam rationem afferri. Non est Philosophi in re aperta & omnium oculis expo­sita, orationis vanitatem ad adversarium convin­cendum adhibere. Nunquid is nullam rationem af­fert qui adversus te syllogismo instructo pugnat?

Formae partitio cōsentanea Logicis legibus com­plectetur membra entium & non entium cō ­munia.

Piscatoriana partitio non complectitur membra entium & non entium communia: sed duas particularis entis species notat.

Itaque Piscatoriana partitio non est partitio for­mae Logicis legibus consentanea.

Hoc conclusionis genere cúm disseruerim: audes tamen de omisso affirmationis meae argumento pa­lam conqueri. Verúm qua usus ratione sum, Ea non infringi partitionem, sed partium definitiones refelli dicis. Immo veró ipsam partitionem allati argumenti vi­ribus expugnatam esse constat. Id fecerim necne, [Page 273] qui de ista controversia cognituri sunt, hii omnes judicanto. Equidem ea defensione uteris, Tanquam distributionis partes aliud tibi significassent dum totum in eas partirere: aliud veró dum easdem definires. Quo quid potest fingi alienius? Potestne fieri ut I. Piscator philosophus praestanti ingenio, & excellens doctri­narum laude, accidentalem formam in sua formae distributione entium & non entium communem putet: & tamen eandem accidentalem formam particularis entis speciem, id est, nihil aliud quam externam corporis figuram definiendo efficiat? Sa­tius multo esset de partitionis deformitate, quám de tanta labe ingenii & memoriae confiteri. Sed de violatis á te Logicis legibus demonstrationem requiris. Tu ad partitionis confictae laudem sigil­latim disputas. Quód si inductam á te disputatio­nem infregere, Logicarum legum violatio satis enu­cleaté demonstrabitur. Age igitur: quomodo in hac formae distributione legem De omni servatam esse vincis?

Omnis forma (inquis) est substantialis aut acciden­talis.

Est igitur divisio proposita De omni.

Ad eam, quam partitione comprehendisti, sen­tentiam est ista revocanda disputatio & expenden­da. Dum Formam in substantialem & accidentalem tri­buebas, de Physica rei naturalis forma & externa corpo­ris figura duntaxat cogitabas. Abest igitur á veritate enthymematis antecedens, cúm omnis forma non sit Physica forma, aut externa corporis figura. For­ma virtutis & vitii, forma syllogismi, forma de­scriptarum artium, forma rerum fictarum: hae (in­quam) tot formae, neque in formarum Physicarum [Page 274] numero sunt, neque in externis corporum figuris numerantur. Sed extat, ut video, comprehensi en­thymemate antecedentis illustratio.

Omne ens (inquis) est substantiale aut acciden­tale.
Omnis forma est forma entis.
Omnis igitur forma est substantialis aut acciden­talis.

Si nomine Substantiae Logicam é causis consti­tutam essentiam intelligis, propositionem mitto. At veró assumptione peccas, cúm rerum non entium, id est, cogitatione fictarum aliqua forma sit. Non est ergo Formae proposita distributio De omni. Nunquid veró homogenea? Haud dubié:si te disserentem au­dire volumus. Definitio formae ad praecepta Logicae perti­net: ideoque Logicae artis est formam partiri. Concedo ejusdem artis esse utrunque praestare. Quid tum? Num igitur Piscatoriana Formae partitio, quae For­mam Physicam & externam corporis figuram solummo­do continet, in Logicis homogenea est? Reclama­bis opinor: quia ex affirmatione indefiniti generis non potes quamvis speciem concludere. Non quia homo doctus est, ideo Thersiten doctum esse sequi­tur. Similiter etiamsi Formae partitio sit in Logicis ho­mogenea: non idcirco tamen Piscatorianam Formae partitionem consequitur esse homogeneam. Quód si res integro syllogismo spectetur, judicii falsitas fa­cillimé elucebit.

Formae partitio est in Logicis homogenea.
Piscatoriana partitio est formae partitio.
Piscatoriana igitur partitio est in Logicis homogenea.

Propositio, si sententiam specialem complexa sit, parit in secundo explicati syllogismi genere insig­nem [Page 275] asyllogistiam. Nosti enim de propositione in ea dispositionis forma semper generali praecipi. Si de qualibet partitione propositio generatim loqua­tur: vides te admissae falsitatis crimine teneri: cúm aliqua formae partitio esse possit, quae rem á Lo­gicis alienam & alterius artificii propriam compre­hendat. Verúm accuratius aliquid á te ad positae quaestionis conclusionem profectum esse video. Sic enim concludis.

Quae formae partitio De omni est, habetque membra rei partitae homogenea, ea est in Logicis homogenea.
Piscatoriana formae partitio est De omni, haberque mem­bra rei partitae homogenea.
Piscatoriana itaque formae partitio est in Logicis homo­genea.

Convictae jamdudum & eversae assumptionis e­lenchum intucor. Nam tuae demonstrationis refu­tatione, quam modó instruxi, propositam distribu­tionem nō esse De omni apparet. Inde etiam patet, cúm res partita sit Logicae disciplinae propria, parti­tionis veró membra de Physica forma & externa corporis figura ad alias partes pertineant, non esse Distributionis tuae partes toti quod distribuitur homo­geneas. Licet itaque adversus controversam parti­tionem concludere, neutiquam in Dialecticis eam homogeneam existere. Non opus est ut exponam quám inscité cum re generali, entium scilicet & non entium communi, contra legem Catholici rem spe­cialem é physicis aliave arte repetitam, copulaveris. Etenim ipse de hac violata lege fateris. At qua ra­tione dici possit, te legi methodicae minús paruisse, non intelligis. Id ego tibi non gravabor exponere. Non ignoras posteriora prioribus, ignotiora notio­ribus, [Page 276] specialia generalibus ut praeponantur, id á lege methodi alienum esse. Si quaerā á te sitne phy­sicae formae & corporeae fere cujusvis figurae explica­tio, Logicae doctrinae preceptis, arithmeticis docu­mentis, geometriae institutis posterior, ignotior, spe­cialior, dabis sine controversia id ita esse. Quod cúm concesseris, concedas etiam necesse est, qui de phy­sica forma & externa corporis figura in Logicis prae­cipit, ab eo methodicae collocationis legem negle­ctam esse. Quare in tua formae partitione, omnes de artis materia formaque leges violantur.

CAP. XI. De rei explicandae facultate, an in subjecto & adjuncto par sit.

QVod adversus parem in subjecto & adjuncto rei arguendae facultatem á me disputatum est: id interposita distinctione sic elevas, tanquam animadversionem tuam haudquaquam attingeret. Dico virtutis utilitatem magis é subjecto, in quo ex­ercetur, quám ex adjuncta laude illustrari: ideoque quod ponitur á te non esse De omni. Quaenam est hujus argumenti é distinctione elevatio? Ais te non de vi illustrandae sententiae sed probandae ac demonstran­dae locutum esse: quasi ego illustrandi voce non idem intellexerim. Loquor (inquam) de virtutis utilita­te demonstranda ac probanda. Neque est cur Ca­tachresin vereare, si quid syllogismi conclusione il­lustrari dixerim. Nihil itaque allata distinctione proficis. Sed illud tibi adhuc refellendum superest, quod pro subjecti illustriore in arguendo faculta­te disserui.

CAP. XII. De propriae qualitatis defintione.

POstquam Ramum non de qualitate praecipere o­stendi, sed ad illustrationē praecepti de adjuncto, ut alia quaedam adjuncta, sic qualitates recensere: cum in propriae qualitatis exemplo proferēdo com­munem loquendi consuetudinem secutum esse di­co. In quo videor tibi Ramum potiús accusare quám excusare. Nam:

A quo in explicatione artis scholastica & Porphyriana loquendi forma adhibetur, is reprehendendus est.
At Ramus cōmunem loquendi consuetudinē secutus, scho­lasticam & Porphyrianam loquēdi formam adhibet.
Ramus igitur reprehendendus.

Non concedet tibi de assumptione Ramus, id est, usum esse se voculis scholasticae & Porphyrianae cantilenae non cōcedet. Ne (que) enim id Scholasticu esse & Porphy­rianū, quicquid Porphyrianis praedicabiliū cantiun­culis continetur: sed quod sic est inertissimi sophistae propriū, ut tātūmodo in scholae umbraculis resonet, á cōmuni veró eruditorum usu abhorreat. Ac proin­de etsi idem loquatur quod Porphyrius, tamen cúm excellentium philosophorū usu approbetur, possit (que) non modó in schola, sed etiam in publicae vitae thea­tro usurpari, nō ideo Porphyrianum esse. Nam quod ad tuam proprii definitionem attinet, vide ne in ea tuenda speciem potiús defensionis quám veritatem praestiteris. Quaeritur de propria qualitate, recténe defi­niatur id, quod soli subjecto convenit. Doceo definitio­nem non esse Catholicam: quia potest subjecto soli aliquid convenire, quod tamen propria qualitas non est: idque duplici exemplo illustravi. Piscato­ris [Page 278] responsio ejusmodi est, Me ut dicat elencho sophistico & ex figura dictionis non observata falli. Nam si remota ellipsi grammatica, propriae qualitatis definitio addito genere expletur, orietur statim reciprocatio: cujus vi efficietur, ut iis de anima & arbore exemplis minimé conveniat. Errare in ista disputatione facilé possum: sed elenchum me é figura dictionis non observata sophisticum con­traxisse nego. Etenim sive in definitione exprima­tur genus, quod ellipsi grammatica intellectum est, sive prorsus tollatur: tuetur vim suam refutatio mea. Non enim adversus integram definitionem, sed contra definitionis partem eam, quae formae vim obtinet, argumentabar. Definitionis forma ejusmo­di esse debet, quae non aliis rebus, sed soli definito conveniat: ac proinde, cúm forma propositae á te definitionis non in rem definitam modó, sed etiam in alia nonnulla cadat, erat justissimae reprehensio­nis locus. Id igitur á te ad objecti argumenti refu­tationem explicari debuit, expressam in definitio­ne formam, etiam per ellipsin grammaticam remo­to genere, non in rem aliam, sed in propriam dun­taxat qualitatem convenire. Quod cúm plané omi­seris, non argumentum meum Logica responsione diluis, sed expositam responsionem vitio omissae re­futationis enervas. Porro ut multiplici responsione abundasse videare, Ais te non propriam qualitatem, sed proprium generaliter definîsse. Quasi causae tuae ista di­stinctione tantopere consuleres. Nam quale á te cunque proprium definitione declaretur: idem elen­chus redit. Semper enim de non reciproca forma conquerar. Quinetiam & illud addam, ut te ad pro­ferendum aliquid exquisitius incitem, esse posse adjunctum soli subjecto conveniens, quod tamen [Page 276] non sit proprium adjunctum. Proprium adjunctum est cum subjecto reciprocum, & eidem non secun­dū quid, sed simpliciter cōvenit. De reciprocatione proprii adjuncti cum subjecto, Piscatorem secundo animadversionum libro tertio capite differenten [...] appello. Placet enim tuo testimonio, quod tibi gra­vissimum videri debet, susceptam tecum contro­versiam disceptare. Quorsum haec? attende quid assumam. Dico adjunctum, quod soli subjecto con­venit, aliquod profectó esse, quod non sit cum sub­jecto reciprocae naturae, quodque eidem non simpli­citer, sed secundum quid tribuatur. Vides facul­tatem metiendi triangulos & quadrangulos soli sub­jecto rationis participi convenire. Attamen ad­junctum istud non est é propriorum adjunctorum numero. Non enim cum subjecto rationis participe reciprocum est: nec eidem simpliciter convenit, quatenus nempe est subjectum rationis particeps, sed secundum quid, quatenus est tale, nempe ma­thematicum. Quapropter proprii adjuncti alia tibi cudenda definitio.

CAP. XIII. De liberalitatis & avaritiae oppositione.

QVinetiam alia ad contrarietatem liberalitatis & avaritiae evincendam excogitanda dispu­tatio. Quae est enim, quam commenta­tus es, demonstratio? Ex adversorum definitio­ne liberalitatem & avaritiam adversa esse con­cludis.

Contraria quae inter se velut é regione perpetuó adver­santur, adversa sunt.
[Page 280]Liberalitas & avaritia perpetuó inter se velut é regione adversantur.
Liberalitas igitur & avatitia adversa sunt.

Syllogismi tui assumptio (est enim infirma valde­que lubrica) habet ad declinandum periculum rui­nae, & velut excipiendos impetus, instructum é con­trariis effectis prosyllogismum.

Dare libenter, quoties, quibus dandum est, & sibi reti­nere, inter se é regione adversantur perpetuó.
Liberalitas dat libenter, quoties, quibus dandum est: a­varitia sibi retinet.
Liberalitas igitur & avaritia inter se é regione perpe­tuó adversantur.

Profiteris syllogismi propositione majus quid­dam, quam praestare potes: Constat é tua disciplina avaritiam liberalitati generaliter sumptae adversam esse. Sic enim affectū in pecuniis occupatū partiris.

Affectus ille est liberalitas aut illiberalitas, id est, ava­ritia. Liberalitas est moderata aut immoderata, illa generis vocabulo propter excellentiā nominatur libe­ralitas. haec prodigalitas seu effusio dicitur.

Cúm igitur avaritiam liberalitati generaliter u­surpatae adversantem effeceris: profectó avaritiae effectum eritillius liberalitatis, quae species est, effe­cto non adversum sed disparatum. Avaritia, si te par­tientem audimus, est moderatae liberalitatis disparatum: qui inter se velut é regione non opponuntur. Cur igitur utriusque effecta disparata esse negemus? Quare de elegantiore deinceps propositione meditare, ne cu­jus opera contexitur, ejusdem artificio retexatur. Ad illustrandam harum, de quibus agitur, qualita­tum oppositionem, dico liberalitati illiberalitatem opponi ut adversum: atque inde cosequi, ut avaritia [Page 281] illiberalitatis species á liberalitate velut á disparato suo dissentiat. An á te ista refelluntur? Negas herclé avaritiam esse illiberalitatis speciem idque ejusmo­di syllogismo.

Species non significat unam prorsus eandem (que) rem cum genere.
Avaritia significat unam prorsus eandem (que) rem cum illi­beralitate,
Avaritia igitur non est species illiberalitatis.

Falleris in assumptione. Mihi constituendae do­ctrinae causa illiberalitatis vocem illam pro genere avaritiam & effusionem comprehendente adhibere visum est: adeo ut binis nominibus non eandem sen­tentiam sed discrepantem significationem subjece­rim. Ne (que) id novum est in discriptione artificii eam licentiam assumere, ut nova nomina rebus accom­des; cúm idem M. Cicero & Io: Piscator fecerint. Nō dissimilis est error ille, dum illiberalitatis speciem effusionem negas esse posse.

Nimia liberalitas non est species illiberalitatis
Effusio est nimia liberalitas
Effusio igitur non est species illiberalitatis.

Vt tu nimiae liberalitatis nomine vitiosam in profunden­dis pecuniis & perditam licentiam complecteris: Sic ego illiberalitatis voce non, ut tu, avarum nimisque te­nacem animi effectum, sed qualitatem intelligo vio­lantem officia liberalitatis, partim effusé turpiter­que largiendo: partim nihil dando, sed omnia reti­nendo. Quod cúm ita sit, propositionem specie glo­riosam, sed reipsa falsam & inanem peperisti. Nimia enim liberalitas, id est, vitiosa in profundendis pe­cuniis affectio esse potest species illius qualitatis, á qua liberalitatis officia violantur, id est, illiberalita­tis. [Page 282] Violare liberalitatis officium, est illud quidem generale: effusé pecunias & inconsideraté projice­re, speciale.

CAP. XIIII. An exemplum contradicentium é prima Tusculana recté adhibeatur.

LIberalitatis & Avaritiae contrarietas sic est á te disceptata leviter, ut judicii tui sapientiam ad a­lias theses reservasse videare. Ad quas tandem? non herclé ad istam de contradicentium exemplo quae­stionem. Quod ut appareat, rem ipsam é Ciceroni­ani exempli analysi aestimemus. Id tibi placere intel­ligo. In subducēda analysi, id primó spectandum est, quid sit illud quod in quaestionem vocetur ac tracte­tur. Age igitur; quid tandem est, de quo quaeritur & disputatur? Tu illud quaeri putas, Vtrúm scilicet mortui sint miseri. Non est mirum si in argumentorum ana­lysi hallucinere, cúm in propositae ad tractandum quaestionis notatione, tantopere erraveris. Quod Marcus Attico, ut fateretur, extorsit; de eo prae­sentem controversiam existere, sine controversia est. At Marcus Attico extorsit, ut fateretur: quid tandem? Illud nimirum, Si mortui omnino non sint, eos ne miseros quidem esse. Quamobrem de eo quaeri certissimum est, utrúm si mortui omnino non sint, dicendum sit eos esse miseros. Ecquid tibi illam, de qua disseritur, quaestionem veré, & ad Ciceronis sententiam accommodaté, indicare videor? Sed Attici ista confessio, id est, ipsa quaestio, quo argumenti genere, quo judicio ex­plicatur? Erat Attici opinio ex Epicuri secta, [Page 283] Mortuos non esse: eos tamen miseros esse ju­dicabat. Attende quomodo refutetur istud á Marco.

Quód si (inquit Marcus) mortui non sint, (ut vos E­picurei opinamini) & tamen tuo judicio sint miseri: sequetur mortuos esse, & non esse.
At haec pugnantia sunt, esse nempe & non esse.
Itaque si mortui non sint, fatendum est, eos ne miseros qui­dem esse.

Quod in hoc syllogismo á conclusione deducta a­liud est, id erit conclusae quaestionis argumentum. At in syllogismi antecedente, si quaestionem excepe­ris, nihil dispositum vides, praeter illa contradicen­tia, Esse scilicet & non Esse. Contradicentium igitur argumento quaestionem disceptatam esse constat. Tua veró analysis conclusionem sic distrahit, ut pri­ore conclusionis membro argumentum concluden­dae quaestionis, posteriore ipsam conclusam quaesti­onem contineri putes. Hanc enim analysin Cicero­niani judicii instituis.

Mortui non sunt.
Mortui itaque non sunt miseri.

Hic subjecti, non contradictionis argumento, rem con­troversam tractari affirmas. Habes me tibi non repug­nantem. Atqui veró facta conclusio eadem cum At­tici confessione esse debuit. Quam veró tu conclusi­onem deducis, in ea non Attici integra confessio, sed confessionis membrum continetur: adeó ut in rei propositae analysi nimiúm errâsse videare. Sed e­nim Attici confessionem non esse vi contradictio­nis expressam argumento doces.

Si (inquis) proposita contradictione id duntaxat effici­tur, ut alterum enunciatorum verum sit, alterum [Page 284] falsum: vis contradictionis hanc Attico confessionem non extorsit.

At proposita contradictione id duntaxat efficitur, ut alte­rum istorum enunciatorum verum sit, alterum veró falsum.

Itaque vis contradictionis hanc Attico confessionem non extorsit.

Quid contradictione efficiatur statim videro. Id herclé tua assumptione efficitur, te ut putem omni­nó latere, qui Marci in disputando sensus, quod in­stitutum fuerit. Marcone propositum fuisse dicemus veritatem horum enunciatorum, Mortui sunt, Mortui non sunt, lumine expositae contradictionis illustrare? Non agitur (Pis [...]ator) de enunciatorum contradi­ctione ad veritatis illustrationem in nudo axioma­te: sed de contradicentium argumento ad confessi­onem Attici eliciendam ac concludendam. Conclu­sit Marcus, si mortui non sint, fatendum est, eos ne miseros quidem esse. Iam contradictione explicata, non id effi­citur, ut utra contradicentium axiomatum pars ve­rior sit intelligamus, sed Attici assensio de illa Marci conclusione extorquetur.

CAP. XV. An exemplum é Martiale & Cicerone in illo de privantibus capite legitimum sit.

NIsi majus quiddam in Martialis exemplo praesti­teris quám in superiore Ciceronis: de tuo re­texendae disutationis artificio interdum dubitabi­mus. Agitur de illo Martialis disticho (notum ex­emplum est) lucísne aliquid ad privantium discipli­nam illustrandam contineat. Piscator negat: Ra­mique judicium in distichi inductione desiderat.

[Page 285]

Consecutio (inquit) enthymematis illius, quod P. Ra­mus ad privantium illustrationem attulit, dependet á natura proprii.

Itaque exemplum istud é Martiale inconsideraté Ra­mus induxit.

Primúm syllogismi tui consequentiam per qui­dem lubricam esse demonstravi. Non enim si vitiosa consecutio á Martiale rem subjectam é privantibus concludente adhibetur: idcirco inconsideraté facit, qui Martialem privantium argumento usum esse contendit. utrúm recté consequatur, id ille viderit, qui privantium argumento institutam thesin con­cludit. Deinde antecedentem syllogismi tui refello: vel potiús antecedentis allatam ratiunculam. Ha­bes enim hujusmodi prosyllogismum.

Particula, Solus, est nota proprii,
Distichi consecutio pendet á particula, Solus.
Distichi igitur consecutio pendet á natura proprii.

Restiti tibi de propositione: contendique particu­lam Solus, non semper propriae qualitatis esse notam. Tum assumptionem convinco. Nam si consecutio penderet á particula Solus: equidem cúm illa particula sit tibi nota proprii, sequeretur adjuncti argumentum in il­lo disticho adhiberi: quia proprium é numero ad­junctorum est. At si cum quaestionis partibus singil­latim conferatur: nullo pacto adjunctum esse pote­rit. Quae jam est ad ista profecta á Piscatore respon­sio? fateris herclé te de removendo Martialis disticho é classe privantium minús recté judicasse, illudque, cúm en­thymematis consecutionem é proprii natura pendere diceres, non satis Logicé pronuntiasse. Confecta res est. quid vl­teriús litigamus? Quaeritur an illud é Martiale di­stichon retinendum sit, uterque nostrum de retinen­do [Page 286] assentitur. Veruntamen in applicatione exempli nonnulla dissensio est. Sit quidem inter nos, dum­modo illustrandis privantibus inserviat. Vis tu ad privantia distichon pertinere, sed ratione cujus­dam prosyllogismi, quo principis syllogismi assump­tio approbatur. Hac enim analysi distichon re­texis.

Quibuscunque nunc opes dantur, ii divites sunt.
At Aemilianus non est dives: quia est pauper.
Quare. Aemiliano non dabuntur opes.

Hujus syllogismi nec Assumptio nec conclusio in Martiale est. Non quaeritur utrúm Aemiliano opes da­buntur, sed utrúm Aemilianus in paupertate per­mansurus sit, si jam sit pauper. Res est argumento privantium conclusa in primo Connexo.

Si opes nullis nisi divitibus dantur, Aemilianus semper erit pauper, si jam sit pauper.
At opes nullis nisi divitibus dantur.
Aemilianus igitur semper erit pauper, si jam sit pauper.

Nullum ego in Martialis disticho prosyllogismum agnosco: siluit de propositione Martialis. Rem to­tam assumptione & conclusione confecit. Illa ver­siculo posteriore: haec priore expressa est. Qua­propter distichon istud non ratione prosyllogismi, qui nullus est, sed ratione allati ad concludendam quaestionem argumenti, privantium doctrinam il­lustriorem efficiet. Verumenimveró, quasi parúm tibi mecum de retinendo disticho conveniret: me­am tui de distichi consecutione prosyllogismi refu­tationem convellis. Primúm pro aequitate tua lar­giris mihi particula Solus, propriam semper qualitatem non designari. Bene est. Video jam quám captiosé [Page 287] & inconstanter disserueris. Nam si particula illa sit aliquando duntaxat nota proprii: concludere non potes, quód pendet ex illa particula, id pendere é natura proprii. Crinium rubor est aliquando nota improbi: an idcirco quod é crinium rubore consequitur, id á natura improbi pendere dicetur? Excita te (claris­sime Piscator) & in prosyllogismi tui dianoiam in­quire diligentiús. Concludis pendere é natura pro­prii consecutionem inducti é Martiale enthyme­matis: at singulari elencho concludis. Nam in propositione instructi prosyllogismi aliud cōsequens cum tertio argumento disponis: aliud veró in con­clusione cum antecedente quaestionis. Si legitimae dispositionis formam sequimur: ejusmodi conclu­sio deducetur.

Particula, Solus, est aliquando nota proprii.
Distichi consecutio pendet é particula, Solus.
Distichi igitur consecutio pendet ab eo, quod est ali­quando nota proprii.

Aliud itaque quaeris: aliud veró concludis: si le­gitimae dispositionis author haberi vis. Sed ais te pro­prii nomine propriam qualitatem non intelligere: neque id é verbis tuis posse colligi. Quid ergo proprii no­mine complexus es? Adjunctúmne aliud, quod non sit qualitas, & tamen proprium? At quodcunque adjun­ctum intelligatur, eadem vis erit reprehensionis meae. Dicam nempé in illa particula non semper proprii adjuncti rationem inesse: id (que) revera é spe­ciei synecdoche intellexi. Quid, quód ipse affirmes nullum hîc ex adjunctis argumentum afferri? Si proprii vocabulo proprium adjunctum nō significetur: quid tandē eo nomine interpretaris? an propriā causam [Page 288] effectúmve? an subjectum proprium? Nullus hîc propriis causis effectisve locus est, nec quidem sub­jecto proprio. De caeteris argumentis assentiere, credo, mihi, te voce proprii eorum nullum intellige­re. Quód si tuam analysin probamus: verisimile est te proprii appellatione, causam aut subjectum com­prehendisse. id si concedatur: non tamen elaberis. Quaestio enim est non illa, utrúm opes dabuntur pauperibus, sed haec, utrúm Aemilianus sit perpetua paupertate laboraturus. Illa particula, quae tertii ar­gumenti locum obtinet, cum hujus quaestionis par­tibus comparata, nec propria causa nec subjectum proprium esse potest. Verumenimveró nefas est ut aliud quiddam proprii nomine quám adjunctum notetur. Non ignoro dici proprias causas, propria effecta, propria subjecta. Sed quatenus propria sunt, eatenus ad aliquid pertinent. Pertinere veró ad ali­quid est adjuncti propria affectio ad subjectum. Cō ­munitatem rerum adjunctum esse patet: cur ergo de proprietate dubitamus? Quód si igitur illa par­ticula significationem adjuncti habeat: annon ad­juncti argumento quaestionem á Poeta expositam esse dicis? Negas dici idá te. At (inquam) utcunque neges: sequi tamen illud ex oratione tua necesse est, si proprium omne in adjunctorum classe reponatur. Illud autem ais te di­cere, á me particulam, Solus, cum argumento propositi enthy­mematis perperam conjungi: in eo (que) disputas, nullam scilicet argumenti partem ea particula contineri. Quasi veró (Pis­cator argutissime) aliud quiddam illi particulae at­tribuerîm, quám est tributum á te. Nonne tu enthy­mematis consequentiam á natura proprii illa parti­cula comprehensi pendere vis? tuo igitur judicio particula ista argumenti tertia pars erit, si ex aliquo [Page 273] [...] [Page 274] [...] [Page 275] [...] [Page 276] [...] [Page 277] [...] [Page 278] [...] [Page 276] [...] [Page 280] [...] [Page 281] [...] [Page 282] [...] [Page 283] [...] [Page 284] [...] [Page 285] [...] [Page 286] [...] [Page 287] [...] [Page 288] [...] [Page 289] saltem argumento extiterit consequentia. Atque haec de Martialis disticho. Quod ad duo illa Orato­ris exempla attinet: P. Ramum, quem scriptis ani­madversionibus reprehendisti, omni reprehensione liberas. Etenim concedis mihi duplicis affectionis rationem in hisce exemplis spectari posse. Nulla er­go justae in Rami praeceptionem Privantium ani­madversionis causa suit: cúm harum affectionum altera ad naturam privantium explicandam valere queat.

CAP. XVI. De Comparatis.

GRaves illae controversiae sunt (clarissime Pisca­tor) de Ramea Dialectica, quas hactenus per­secuti sumus: sed illa est longé gravissima de Compa­ratis. Nam si tibi de Comparatorum animadversionibus assentiendum sit: si accuratae illae quidem & in artis descriptione legitimae judicentur: Rameae disciplinae elaborata institutio amittet laudem suam, & tanquā adulterinis coloribus commēdata ad hominum fa­mam emanasset, contemnetur statim & ruet: Sin ve­ró inanem in animadversionibus & futilem praecep­tiunculam peperisti: non erit cur de Rameae doctri­nae ruina metuamus. Disceptemus igitur controver­siam istam: & in tuam ad Rami dissipanda Compara­ta responsionem diligentiús inquiramus. Disserui in epistola ad te mea, ejusmodi esse Comparatorum definitiones tuas, ut artificiosae materiae duplicem legem violaveris, Homogenii nempé & Catholici. De violata lege Homogenii, habes hoc modo expli­catam argumentationem.

Qui in definitione comparati, non quae sit essen­tia, [Page 290] ac natura comparati, sed quae sit in eovis consequentiae cúm enthymemate collocatur, exponit: quique argumentum Logicae inven­tionis per syllogismi antecedentem & conse­quentem definit: is legem Homogenii violat.

At Piscator in definitione comparati non expo­nit quae sit natura comparati, sed quae sit in eo vis consequentiae, cúm enthymemate dis­ponitur: at Piscator Logicae inventionis ar­gumentum per syllogismi antecedentem & consequentem definit.

Piscator igitur legem Homogenii in definiendo comparato violat.

Quam tandem ad hujus syllogismi refutationem tuae illae Mersenses Musae responsionem emiserunt? de propositione concedis? Ad assumptionem eludē ­dam sic loqueris.

Non proposui mihi quid sit comparatum definitionibus meis explicare, sed quid sit argumentatio á compa­ratis.

Tua igitur reprehensio nihil laedit definitiones meas.

Hoc te modo Piscator expedis? hac distinctione nixus tuam de comparatis doctrinam sartam tectā esse concludis? Perinde facis ac imperiti gladiato­res. Nam dum parva velut declinatione corporis il­latam plagam effugis, ictum nō minorem excepisti. Non definis quid sit comparatum. Esto. est enim exigui momenti res id omittere, quod praestare debuisti. At definis quid sit argumentatio á comparatis. Suscepisti munus & minimé necessarium & alieno loco: & in eo versatus es non satis ad doctrinae veritatem ap­té. Nulla illius rei explicandae necessitas tibi fuit, quae tua sublata definitione é Rameae inventionis [Page 291] judicjique praeceptis commodissimé intelligitur. Deinde judicandi argumenti regula non est in agro Logicae inventionis serenda, sed quasi in hortulos judicii transferenda. Hanc tu insitionem minus op­portuno loco factam agnoscis. Postremó in hujus novellae plantae conformatione nimiúm erravisti. Ecquid enim illa est argumentationis á comparato satis Logica & accurata definitio? Nosti in omni ar­gumentatione, id est, syllogismo, id solummodó spe­ctari, quomodo quaestionis cum argumento tertio sit informanda dispositio. Hoc generale est. Nonne idē in singulis syllogismorum speciebus tenendum est? Quód si omnis syllogismus sit quaestionis cum argu­mento disponendae regula ad deducendam conse­quentiam: equidem syllogismus ille, cujus argumē ­tum tertium est á pari vel impari, legitimam quaesti­onis cum argumento collocationem solummodó in­tuebitur. Atqui veró tui illi á pari, á majore, á minore syllogismi aliud quiddam intuentur & explicant. Nō enim nos in eo erudiunt, que madmodum cum argu­mento paris vel imparis disponere quaestionem de­beamus: sed suo more indicant, quo argumenti ge­nere syllogismus jam factus probetur ac concluda­tur. De Pari & impari probabilitate in enthymematis an­tecedente & consequente loqueris. Quam obsecro lucem habet ista praeceptio ad exponendam rationē dispo­sitionis syllogisticae? Num me docet probabilitatis co­gitatio, hoc an illo loco antecedens quaestionis, hoc an illo consequens cū argumento disponi oporteat? Quamobrē tradi á Piscatore praeceptū video, invito fortasse & aliud meditante, ut nempe intelligere quea­mus, quando syllogismus aliquis contexitur, cujus argu­mentum est á Pari vel impari. Obsecro te (Piscator [Page 292] subtilissime) illúdne theoremate aliquo syllogismi, an Logicae de Pari & Impari inventionis praecepto cognoscitur? E syllogismi doctrina nihil profectó aliud intelligitur, quám dispositionis ratio quaedam ac forma. At in tua comparatorum praeceptione non de modo legitimae dispositionis intelligendo, sed de illo, quod syllogismorum legibus disponitur, argu­mento cognoscendo agitur. ut quae é marmore co­agmentetur columna scire possimus, ecquid archi­tecturae de rei construendae ratione praeceptum at­tendendum est? immo veró rei ad structuram adhi­bitae animadversa & notata natura, quae é marmo­re columna, quae ex alia materia confletur, aperté indicat. Similiter ut quaenam á pari vel impari ar­gumentatio sit calleamus, non argumentationis le­ges expendendae sunt, sed rei argumentatione com­prehensae natura exploranda. Quocirca sive argu­mentum Comparati, sive nescio quam á comparato argu­mentationem definias: non te legitimae disciplinae authorem, sed confictae, & heterogeneae praecepti­unculae artificem praestas.

Quod ad legem Catholici attinet, adversus eam te dupliciter peccasse docui. Nam & generale per speciale definis: & vicissim speciale generaliore quám par est definitione declaras. De illo peccato sic est in epistola disputatum.

Legitima cujusque comparati definitio conveni­re debet omnibus in suo genere comparatis, sive declarationi, sive demonstrationi inser­viant.

Piscatoriana cujusque comparati definitio non convenit omnibus in suo genere comparatis, sed iis solummodó, quibus syllogistica demō ­stratio [Page 293] conficitur.

Piscatoriana igitur cujusque comparati definitio non est legitima.

Quomodó de isto peccato satisfacis? non probas herclé propositionem syllogismi. Negas enim tuas cō ­paratorum definitiones iis comparatis, quae ad declarandum adhibentur, debere convenire. Quid ita?

Definitio (inquis) argumenti á comparatis non debet convenire declaramento per comparata.

At Piscatoriana definitio est definitio argumenti á com­paratis.

Itaque Piscatoriana definitio non debet convenire de­claramento per comparata.

Non potes quin te propositione decipi fateare, si de re proposita liberé veréque statuere placet. Nam etsi argumenti usus in judicii doctrina pro biparti­ta ratione judicii distinguitur: tamen argumenti in Logicae inventionis arte explicatio ejusmòdi esse debet, ut si naturam generalem complecta­tur, generali definitione expositum proponendum sit. Quód si idem Nauta & malos scandat, & per foros cursitet: idcircóne quia se ad disparem usum accommodat, varia definitione distinguen­dus est? Sevoca eum cogitatione ab istis actioni­bus, & vide num aequiús sit, sic Nautae definire naturam, ut ad cum & scandentem & cursitantem pertineat communiter definitio: an veró sic, ut fa­cta definitione cursitantem per foros Nautam so­lummodó interpretere. Tenes quid velim. Secerne cogitatione similiter ab illo duplici usu argumentum: & munus Logicae inventionis á judicii actionibus di­stingue. Intelliges sic formandam esse in Dialecticae inventionis artificio definitionem argumenti, id est, [Page 294] rei generalis & é judicii praeceptis ad Duplicem u­sum deinceps referendae, ut argumento congruat generatim, sive quid enuntiato illustret, sive con­vincat syllogismo. Causa, sive declaret, sive demon­stret, eadem definitione comprehenditur: cur idem in comparato non probamus? Sed fuisset profectó humanitatis tuae, definitis quae ad demonstran­dum valent, comparatis, non contempsisse reli­qua. Quanquam (habeo enim quod assumptioni tuae opponam) utcunque Axiomati judicii compara­ta é definitionibus tuis exclusa esse disseras: ea tamen cum caeteris in Parium definitione videris conjun­xisse. Ramus ait, Argumentum Paris esse, cúm Par explicatur á Pari. Hoc ille de quolibet argumen­to Paris nulla interposita exceptione pronuntia­vit. Tu repudiata Rami de Paris argumento senten­tiola, adhibita rhetorica correctione affirmas, Po­tiús argumentum á Pari esse, cúm in antecedente & con­sequente enthymematis par est ratio veritatis. Si tua o­ratio sit Rameae sententiae correctio, tantum com­prehendet, quantum est Rami monito comprehen­sum: nisi placeat dicere vel Ramum de quibusdam partibus speciatim locutum esse, vel te in eo Ra­mum correxisse, quod minús generaliter praecepis­set. At in altero singularem tractationis inscitiam Ramo affingeres: in altero adhibitae correctionis infirmitatem proderes. Qui ait Ramum de iis tan­túm paribus monuisse, quibus quaestio concluditur: is cum non observatae legis Catholici condemnet necesse est: cúm id exponat in genere, quod decla­rari in specie oportebat. Qui veró Ramum velut nimis generaliter praecipientem reprehendit: is me doceat, si á levitatis crimine excogitatam correctiūculam tue­ri [Page 295] vult, aliqua Parium argumenta esse, quae non pos­sunt á Paribus explicari. Quód si itaque Ramus generatim praeceperit, nec tamen tu, cúm Ra­meae sententiolae correctionem instituis, Ramum in eo reprehenderis & correxeris: verisimile est, sic á te Parium definitionem continuatam esse, eam ut putares in omnia Paria convenire. Haec si ve­ré dicuntur, qui potest verum esse, Piscatorianam definitionem esse solius definitionem syllogistici compa­rati?

De altero adversus legem Catholici peccato Pis­catorem habemus confitentem: immó & agnoscen­tem se reprehensionis meae beneficio, quám suae cō ­paratorum definitiones imperfectae essent, deprehē ­disse. Quid? num etiam singulas (Piscator optime) explevisti pro tuo ingenio ac perfecisti? Sané veró. Nam tibi,

Argumentatio á Pari est, quum in antecedente & con­sequente enthymematis sive affirmativé sive negati­vé concepto par est probabilitas, & antecedens ve­rum est.

Argumentatio á Majori est, quum enthymematis ante­cedens affirmativé conceptum magis probabile est, quám consequens item affirmativé cōceptum, & ta­men verum non est.

Argumentatio á Minori est, quum enthymematis ante­cedens affirmativé conceptum, minus est probabile quám consequens item affirmativé conceptum, & ta­men verum est.

Haeccine est tua discplina? Siccine Maersensem juventutem instituis? Primúm nullus in Logicis huic disciplinae locus est, inventio viam inveniendi argu­menti, non praeceptionem argumentationis ex in­vento [Page 296] argumento informandae tradit. Non igitur Tripartita ista argumentatio in area Logicae inventio­nis seri potest. Quid? quod nequeat etiam in judicii hortulis succrescere? Non feret Argumentationis tam alienum & peregrinum ramusculum enuntiati me­thodive doctrina. An itaque syllogismorum ager ad plantam istam procreandā & educandam aptus est? Fundit equidem velut é complexu suo cujusvis Ar­gumētationis communem stirpem: & si qui inde efflo­rescunt surculi aequé laté diffusi, eos tuetur & fovet. Ista veró specialia & tanquam curta sarmenta, quae in cōparatorum gratiam Piscator extulit, non parit aliquando sed aspernatur ac repellit. Nonne lex Ca­tholici vetat in generali disponendae quaestionis do­ctrina admiscere specialem? Fatebere mecum haud dubié Argumentationis disciplinam esse singulis quae­stionibus, quae in controversiam veniunt, & cuilibet argumētorum dianoeticae dispositioni communem: tuae veró Argumentationis praeceptum esse proprium Comparatis, ad Paria nempe, Majora, Minora alligatum. Quapropter si ne (que) in inventionis neque in judicii doctrina quicquam loci sit Comparatorum argumenta­tionibus relictum tuis: quid est cur illas tantopere ex­osculêre & praedices? Deinde quod est á me contra veteres animadversionum tuarum de formanda á Comparatis argumentatione definitiones suprá di­sputatum, esse scilicet eas sic instructas, ut regulam disponendae cum argumento quaestionis non inter­pretentur, sed de comparato argumento, quando enthymemate disponitur, cognoscendo admonitiū ­culam contineant: idem adversus recentes hasce, quae edita responsione pervulgantur, disputatum e­sto. Porró In definienda á comparatis argumentatione de [Page 297] antecedentis veritate ac falsitate loqueris: quasi dianoeticae dispositionis intersit, veritasne in ante­cedēte sit, an falsitas. Rationem necessariae colloca­tionis & consequentiae, non veritatis & falsitatis, in syllogismo spectandum esse constat. Verúm non mo­dó generatim de Piscatorianis syllogismorum de­finitionibus, sed in specie singillatim videamus. Ais In omni á Pari syllogismo antecedens verum esse. In eo decipi Piscatorem inductione exempli demonstra­bo. Nunquid hujus enthymematis antecedens ve­rum est?

Fortitudo non est virtus.
Itaque timiditas non est vitium.

Vides á Pari quaestionis demonstrationem esse. At falsum est é virtutum choro excludi fortitudi­nem. Hîc igitur non est legi De omni obtempera­tum. Immo veró, dum parem in antecedente & consequente probabilitatem esse contendis, id Ca­tholicum non est. Quód si ejusmodi syllogismi te­xantur:

Dialecticae est bene disserere.
Itaque alicujus artis est bene disserere.
Deinde.
Virtus est expetenda.
Iustitia igitur expetenda est.

Nonne in harum argumentationum anteceden­te & consequente par est probabilitas? Attamen nulla hîc á Pari argumentatio est. Sed in illo en­thymemate é specie genus; in hoc é genere species concluditur. Ecquid A Majori argumentatio est de­finita subtiliús? Hîc tibi Enthymematis antecedens af­firmativé conceptum non est verum. Quomodo igitur de isto enthymemate satisfacies?

[Page 298]
Principes, cum in acie versantur, perduntur in­terdum.
Milites ergo multó minús servantur.

Etiamsi de antecedente affirmatam cogitatio­nem susceperis: de veritate tamen minimé dubita­bis. Quid quod inde etiam clarissimé pateat: peti­tionem principii á te peti, dum In quavis á Majori syl­logistica dianoia á negatione probabilioris procedendum es­se disseris: cúm expositi enthymematis antecedens affirme­tur, non autem negetur. Errasne similiter in disciplina Minorum? Vis in omnium á Minori syllogismorum ante­cedente inesse veritatem. Etiamne si fictum antecedens agitur?

Solis equi praecipites é via ferebantur.
Multó igitur magis alii equi.
Deinde.
Pegasus usus est volatu.
Aves itaque multó magis utentur.

Vtrius (que) enthymematis pars antecedens est rem fictam falsamque complexa. At ad tuae definitionis legem vera esse debuit. Si quis te idcirco coargue­rit, quód In qualibet á Minori demonstratione antecedens minus probabile esse putes quám consequens, potésne ali­quid ad defensionem tuam concinnae distinctionis depromere? Assumam ad hanc rem é tuis animad­versionibus enthymema.

Pater coelestis dedit vobis corpus.
Dabit itaque multó magis vestitum.

Nonne magis verisimile est praepotentem Deum, qui es [...] ipsa majestas, ipsa excellentia, ipsa bonitas, homini rem praestantiorem quám vilioré esse largi­turum? Quod est Dei majestati infinitae & excellen­tissimae bonitati convenientius, ad id eum descen­dere [Page 299] cernimus. At rei praestantioris donatio, quám vilioris concessio magis tantae majestati convenit, tantaeque bonitati: adeó, ut quanto excellentior sit Deus, tantó probabilius sit, eum esse potius in ex­cellentibus muneribus conferendis, quám in vilio­ribus largiendis versaturum. Quod si ita sit: erit pro­positi enthymematis antecedens consequente pro­babilius. Sentisne jam (clarissime Piscator) in defini­enda á comparatis argumentatione quam inanem operam posueris? Num tibi veterno oppressus esse videor, dum istam tam levem institutionem refello? Sed ecce, definitiones non modó argumentatio­nis á Comparatis, sed etiam argument: meditaris.

Argumentū tibi á
  • Pari.
  • Majori.
  • Minori.
[...]si argum [...]tum comparat [...] á sententia.
  • Ae (que) probabili.
  • Probabiliori.
  • Minus proba­bili.

Si de istis definitionibus legem Catholici consu­lueris, intelliges vitiosum esse rei generalis natu­ram é speciali interpretari. Logica enim compara­torum quantitas pari & impari probabilitate patet illa quidem latiús. Nequé veró, si probabilitas enunti­ati fuerit, non inscité facit, qui Logico argumento eandem attribuit. Quinetiam nonné hae comparato­rum recentes definitiones, quibus tu naturam expo­nis comparationis duntaxat syllogisticae, in cae­tera comparata cadunt? Attende de Pari exempla ista.

Magna dignitas in virtute est: sed aequé magna deformitas in vitio.
Magnus calor in igne est: sed aequé magna frigidi­tas in elemento contrario.

Vt non est verius inesse magnā in virute dignita­tem, [Page 300] quám magnam deformitatem in vitio: sic pro­babilius non est magnum calorem igne, quám ele­mento contrario magnam frigiditatem contineri. Cúm ergo sententiae cum sententia ae qué probabili absque syllogismi demonstratione esse possit compa­ratio: qui potest esse Catholica Paris argumenti defi­nitio? Eandem legem in Majoris & Minoris definitio­ne violatam esse conqueror. Quid enim adversus ista exempla oppones?

Multum est in Cicerone virtutis: at veró plurimū eloquentiae.
Deinde.
Plurimum est in Catilina nequitiae: at Logici ar­artificii parum.

Hîc sententia probabilior cum re minús probabi­li: & vicissim sententia minús probabilis cum pro­babiliori comparatur. Instituta tamen comparatio declaratione, non demonstratione, perficitur: ita ut fatendum tibi sit, Majoris & Minoris argumenti defi­nitionem rebus pluribus, quám rem definitam con­venire: Quapropter si haec á me veré disseruntur, non es ampliorem laudem é recentibus comparato­rum definitionibus, quám é veteribus consecutus. Ecce veró: etsi quartae reprehensionis beneficio ve­terum definitionum levitatem te deprehendisse a­gnoscis: eandem tamen velut infirmam exagitas: quia & proposita duarum definitionum reprehensio­ne, reprehensionem solummodo priorem confirma­verim: & tuam á Pari argumentationem eodem jure non reprehenderim. Equidem studio brevitatis, & rei facilitate propter reprehensionis analogiam ad­ductus, cúm posterioris reprehensionis uberiorem confirmationem, túm etiam tuae á Pari argumentatio­nis [Page 301] specialem ac propriam refutationem omitten­dam esse censui. Non est quód succenseas: est poti­us quód habeas gratiam. Quanquam herclé neu­trum omittitur: non tamen utrunque expressum di­co: sed reprehensionis similitudine comprehensum & inclusum. Exemplum illud de Satrapa quod á me ad tuam Majoris definitionem refutandam indu­ctum est, subtiliter excutis. In eo posita est contro­versia, Vtrum illius enthymematis antecedens sit minús probabile. Quod si minús probabile fuerit, ut in Epi­stola docui, & tamen tuo judicio sit argumentatio á Majore, sequetur argumentationem á Majori esse vitiosissimé definitam. ut á te ista diluuntur?

Concedo (inquis) antecedens minús probabile esse, si con­sideretur quatenus est conceptum negativé: at ex regulis argumentandi á Majori percipere potuisti, antecedens in hujusmodi enthymematis, cum ratio argumenti investigatur, considerari affirmativé, si­cut & consequens.

Assentiris mihi de causae veritate. Nam in isto, de quo agitur, enthymemate, nulla unquam fuit ante­cedentis affirmatio. At Affirmativé (inquis) conside­ratur, cúm ratio argumenti investigatur. Quasi veró an­tecedentis consideratio esse posset, cúm nondum esset enthymema. Si partium é quibus concrevit an­tecedens separatam cogitationem intelligis, decli­nas á quaestione. Quaeritur enim de antecedente, utrúm enthymemate dispositum affirmetur: Non utrúm partes illae, quae ad constituendum enthymematis antece­dens tandem transferuntur, affirmationem habeant Quód si ita de Terentiano exemplo cogitemus; Sa­trapes potest sufferre sumptum: erit quidem affirmatio: sed non erit Terentiani enthymematis antecedens.

[Page 302]Verumenim veró mittamus definitionum tuarum tam egregia sophismata: illud quaeramus sitne ad ar­tis institutionem commodius singulorum comparaterū naturam in definitionum minutias sic concîdere & discerpere, ut Piscator: an candem generali & illu­stri definitione comprehēdere, ut P. Ramus. Ramus, dum uniuscujus (que) comparati naturā suo loco & sin­gillatim exponit, una eadem (que) definitione compa­rata argumenta, quorū duplex est usus, cōplectitur. Primó, quia inanissimae operae fuerit, rei plures defi­nitiones confingere, cúm una ad propositae rei expli­cationem possit satiffacere. Deinde videri possit in Logicae inventionis doctrina non modó otiosae subtilitatis, sed etiam erroris non ferendi, sic ar­gumenti praeceptum explicare, ut argumenti na­turam pro duplici usu duplici definitione distra­has. Argumenti in declarando & demonstrando u­sus totus est dispositionis & judicii. Inventio, si ar­gumenta invenerit nudéque exhibuerit, munere suo perfuncta est. Iudicii est, quomodo inventis u­tendum sit, videre: ideoque ad argumentorum usum distinguendum & illustrandum duplex Logica de­scripta est, enuntiati scilicet & syllogismi: illa ad de­clarandum, haec ad demonstrandum accommoda­ta. Quód si igitur argumenti usus ad judicii doctri­nam pertineat, nec debuit nec potuit, P. Ramus Logicae inventionis argumentum insuper definire, quatenus ad declarandi demonstrandive usum ad­hibetur. Grammatici nominis duplex est usus: alter convenientiae: alter rectionis. Annon irrise­ris si quis pro duplici usu duplicem grammatici no­minis definitionem in Etymologiae doctrina procu­derit? ut non Etymologiam cum Syntaxi: sic nec [Page 303] inventionem cum judicio permiscere convenit. Per­miscet veró, qui id in Logica inventione tradit, quod est judicii praeceptis exponendum. Vtrúm veró Ar­gumenti usus sit totus judicii, nemo opinor dubitaverit. Quomodo enim istam dianoiam & qua subtilitate dissipabis?

Declarare & demonstrare est totum judicii.
Argumenti usus in declaratione & demonstratio­ne est.
Argumenti igitur usus est totus judicii.

Si Ramus hunc argumenti usum in inventione exposuisset, coactus fuisset inani iteratione in ju­dicii praeceptis legem Catholici violare: non so­lúm contra illam legem de Homogeneis peccare in­ventioni admiscendis heterogeneis. His Ramus ar­gumentis adductus, non duplicem comparati cu­jus (que) definitionem pro usu bipartito confecit. Quid Ioannes Piscator? Quae illum ratio impulit, ut Du­plicem definitione excogitaret? certé duplex argumenti usus. O te non ista satis accuraté expendentem.

Duplex (inquis) est argumenti usus.
Ita (que) duplex argumenti definitio in Logica inventione constituenda est.

Exuscita praestantem illam vim ingenii tui, & re­eténe in consimili enthymemate consequentia de­ducatur attende.

Duplex est nominis grammatici usus.
Itaque duplex nominis grammatici definitio in Etymologia constitui debet.

Nonne vides iisdem vestigiis instructa cōclusione judicii tui infirmitatē illustrari? Porro facis perinde acsi dissereres oportere eandērē in diversis institutae doctrinae partib. cōtra legē homogenei & Catholici [Page 304] bis explicari & repeti. Quare si Ramum ad unam solummodo argumenti definitionem statuendam justissimae causae commoverunt: Ioannes Piscator nullo judicio binis definitionibus cujusque compa­rati naturam distinxit. Vide jam (erudite Piscator) quid á me adversus tuam disciplinam disputetur:

Quae definitio praeceptum judicii continet, ea non est tradenda in inventione.

Piscatoriana cujusque comparati definitio prae­ceptum judicii continet. Nam sic est instructa, ut declarationem solummodo aut demon­strationem respiciat & interpretetur.

Piscatoriana igitur cujusque comparati definitio non est tradenda in inventione.

Si é finibus inventionis excludendae animadver­siones tuae sunt: quam illae vim habent ad Ramea comparatorum praecepta evertenda? Nondum Ra­meae institutionis vitia diceris correxisse, si correcti­ones tuae ejusmodi sint, ut in locum substitui non possint correctae disciplinae.

CAP. XVII. De exemplo dissimilium é Virgilio.

ECquid jam in comparatorum doctrina quasi ve­terno quodam commentitiae nescio cujus é Ra­mischola profectae disciplinae tibi oppressus esse vi­deor? Vtinam ita tibi foeliciter successisset, ut mihi somnum istum animadversionum tuarum vigiliis e­ripere potuisses. Quid? quod tibi in Virgiliano dissi­milium exemplo dormitare videor? In prima Virgilii Ec­loga Tyterus de perversa opinione, quam de urbe Romana susceperat, confitetur. Quaeritur quo ar­gumenti [Page 305] genere confessio Tyteri explicetur. Ramus pastoris confessionem dissimilitudine contineri pu­tat. Nam perinde est ac si hoc modo Virgilianus pa­stor loqueretur: Fateor jam Mantuam non esse Romae si­milem: ut nec canibus catuli, nec matribus hoedi, nec magnis parva similia sūt. Piscator reprehēso Ramo aliter ver­ba Poetae explicanda censet, ad hunc nempe modū: Canibus catuli & matribus hoedi similes sunt: at Mantua Romae non est similis. Vtrius explicatio Virgiliani Pasto­ris sententiam veriús ac luculentiús interpretetur, é subducta analysi judicetur. Quaestio est, utrúm Man­tua Romae similis sit. Fatetur se id olim putâsse Tyterus. Hactenus tibi cum Ramo convenit. Nunquid jam Pastor se opinione lapsum esse existimat? Sané veró errorem agnoscit & confitetur. Sed confessionē istā quo argumento comprehendit? Fateor jam (inquit) Mantuam non esse Romae similem. Quibus (obsecro) enuntiatum istud argumentis conficitur? Si compa­ratione dissimilium, cōfecta res est. Quid enim aliud vult Ramus, quam expositae confessionis enuntiatum constare dissimilibus?

Quae res sunt qualitate dispares, eas dissimilium argumentorum genere includi necesse est.

At in Mantua & Roma qualitatis dissimilitudo notata Tyteri illo enuntiato exprimitur.

Quid ergo causae est, cur Tyteri confessionem illo axiomate comprehensam non putemus dissi­milium argumento contineri?

Piscatorne ista probat? probat herclé. Ait enim Quaestionem esse, utrúm Roma sit similis Mantuae: re­sponsionem veró ad quaestionem propositam esse hanc: Ro­ma Mantuae similis non est. Recté profectó mones. Nonne ista ad positam quaestionem responsio est é [Page 306] Dissimilibus constituta? Non refragabere. Atqui herclé Virgiliani pastoris eadem plané est cum ista responsione confessio. Sed enim de confessionis adhibita illustratione disputas, teque in hoc ve­hementer exerces, ut quaestionis illustrationem probes esse á similibus. Quorsum istud? remittet tibi istam diligentiam Petrus Ramus. Quaeritur enim quibus argumentis constet enuntiatum il­lud, quo confessionem suam Pastor ille complex­us est: non quaeritur de confessionis illustratione, quo argumenti genere disputetur. Veruntamen quoniam & hîc Rami judicium tantopere desideras, non erit alienum, si in tuae analyseos elegantiam in­quisivero, & quantum Ramo judicii gravitate prae­stes expendero. Age igitur: quid illud est quod illu­stratur? Tyterus (inquis) confessionem sui erroris illu­strare vult, id est, hanc sententiam: Roma Mantuae simi­lis est. Quo tandem pacto (clarissime Piscator) po­tes esse in analysi accuratus, cúm in definienda quaestione, quae illustranda est, per sané mul­túm aberres? Vult erroris sui confessionem illustra­re Tyterus. Concedo. sed illo é similibus enuntiato confessionem inclusam esse nego. Confitetur enim, non illud, Romam Mantuae esse similem, sed hoc, Romam Mantuae esse dissimilem. Illo enuntiato error Tyteri: hoc autem, confessio erroris continetur. Si illud é similibus constitutum axioma illustratur, equidem Tyteri errorem illustrari consequetur. At vel tuo judicio, non error Tyteri, sed erroris confessio ad il­lustrandum proponitur. Ne (que) veró illud de sentētia­rum cohaerentia argumentum ullam vim habet. In­tueamur enim in adhibitae Dianoiae sapientiam: ea est isto informata modo.

[Page 307]

Quae sententia cohaeret cum axiomate consequente per conjunctionem, Sic, ea á consequente axiomate illu­stratur.

At haec sententia, Roma est similis Mantuae, cohaeret cum axiomate consequente per conjunctionem, Sic.

Ita (que) haec sententia, Roma est Mantuae similis, illustra­tur á consequente axiomate.

Refer de Assumptione ad P. Ramum: ille doce­bit, te in eo Similium enuntiato errare vehementer: esse enim ad speciem duntaxat Simile, sed re ipsa dissimile. Perinde enim est, ac si Pastor ille dice­ret: Se prudentiorem aliquo rerum usu factum, putare jam Romam Mantuae non esse similem. Quid enim illa ver­ba sonant? Putavi stulté urbem, quam dicunt Ro­mam, esse huic nostrae similem. Qui se stulté opina­tum esse dicit, cúm Romam Mantuae similem esse judicabat: annon is aperté fatetur Romam esse Mantuae dissimilem? Erroris confessio, etiam te authore, prioribus illis versiculis comprehenditur. At erroris confessio haec est, Roma Mantuae non est similis: Itaque contracta non Similium, sed dissimili­um comparatio á pastore Tytero primis versibus explicatur. Id si ita est, non é similibus, sed dissimi­libus constituta sententia cum axiomate conse­quente adhibitae conjunctionis vinculo connecte­tur. Porro dum contractam similitudinem á Pasto­re illustrari contendis, ipse á te dissentis. Nam in animadversionibus sic Poetae verba explicanda censes, facilé ut appareat id esse, quod á Ty­tero tractatur, concretum é dissimilibus axio­ma. Quod si igitur veram animadversiones tuae a­nalysin complectuntur, vitiosa analysi emissam responsionem infecisti. Sin veró non cadit in [Page 308] responsionem tuam labes ista, non potes ab ea a­nimadversionem vindicare. Verumenimvero illu­strationis quam affers analysin? illustrationis Con­troversia tota in eo posita est, utrúm nempe Virgilianus Pastor in illa de Catulis & hoedis oratione naturae simili­tudinem declaret. Tu Pastoris errori ejusmodi senten­tiam affingis.

Vt Catuli qualitate naturae sunt canibus similes, hoedi veró matribus.
Sic Roma est aliqua naturae qualitate Mantuae simi­lis.

Comparationis protasin sic exponendam esse, ar­gumento confirmas.

Si pastor novit naturam pecudum, pastor catulos cum canibus, & hoedos cum matribus simili naturae qua­litate comparavit.

At Pastor novit naturam pecudum.

Pastor ita (que) catulos cum canibus & hoedos cum matribus simili naturae qualitate comparavit.

Physica illa Pastoris cognitio, utcunque dubia & suspecta videatur, mittatur tamen. Quid? num legitimam propositionis consequentiam esse statuis? Quasi veró non possit Tyterus naturam pecudum tenere, & tamen in ea comparanda minimé versa­ri. Non sic pendet é naturae cognitione ejusdem comparatio, ut si naturam procreantis causae per­callueris, non possis eandem cum rebus aliis non conferre. Quid es iisdem vestigiis conclusae argu­mentationi responsurus?

Pastor novit quantitatem pecudum.

Ita (que) Pastor Catulos cum canibus, & hoedos cum matribus quantitate, non qualitate compa­ravit:

[Page 309]Quód si istam tibi ratiocinationem probari ne­ges: nega consimiliter instructae á te proposi­tionis consequentiam. Quomodó igitur est institu­ta comparatio? quid volunt illa verba? Sic canibus catulos similes, &c. Iudicari id é comparationis red­ditione potest. Cujus ergo rei qualitate Romam cum Mantua Tyterus comparavit? naturaene, an magnitudinis qualitate? certé magnitudinis. Nam oculorum testimonio edoctus de Romanae urbis magnitudine confitetur istis versibus.

Verúm haec tantum alias inter caput extulit turbes
Quantum lenta solent inter viburna cupressi.

Quód si in redditione Tyterus Romam cum Mā ­tua magnitudinis qualitate confert: credibile est in propositione etiam Catulos & hoedos cum ma­tribus magnitudinis qualitate conferri. ut enim nec canibus Catuli, nec matribus hoedi similes mag­nitudine sunt: sic nec Roma Mantuae. At (inqui­es) Pastor affirmat Catulos similes esse canibus. Immó veró non illa affirmatione naturae similitudi­nem in sobole notat: sed judicii sui errotem in ur­bis Romanae comparatione significat: quasi dice­ret: quae est inter canes & Catulos magnitudinis comparatio, eandem jam inter Mantuam & Romam animadverti. At canibus Catuli dissi­miles sunt. Sic etiam Roma Mantuae dissimilis est.

CAP. XVIII. De generis subalterni & subalternae speciei divisione.

DE necessitate partitionis, qua subalterni generis & subalternae speciei naturam distinguendam censuisti, [Page 310] dixi me tibi nullo modo assentiri potuisse. Tu de u­triusque partitionis utilitate respondes. In quo á posita thesi discessisti. Non enim quaeritur, sitne ad rem aliquam utilis distributio, sed utrúm eam secum neces­sitatem afferat, ut in dialecticis explicanda sit: Ve­runtamen, si placet, Piscatorem de novae partitionis utilitate disserentem audiamus. Quám tu igitur pri­oris divisionis utilitatem statuis? utilitatem (inquis) non contemnendam divisionis prioris videre mihi videor, ad constituendum scilicet ordinem methodicum rerum in disci­plinis explicandarum. Si de ista tibi utilitate concede­rem, minimé tamen sequeretur partitionem istam in Logica inventione utiliter explicari. Logici de in­ventione praecepti finis est argumenti inventio: me­thodicam rerum explicandarum dispositionem non intuetur. Ac proinde utcunque methodicae colloca­tionis utilitatem praedices, cúm Logicae inventionis finem non attingat: non erit ea tanti ponderis, tua ut distributio co nomine in Dialecticis retinenda sit. Sed quo argumento istam ordinis constituendi utilitatem suades? habes equidem hoc modo ex­pressam demonstrationem.

A genere generalissimo per intermedium ad infimum ge­nus ordo methodicus progreditur,
Subalterni generis divisio de genere generalissimo, inter­medio, infimo admonet.
Itaque subalterni generis divisio de ordinis methodici progressu admonet.

Fateor haec á te ita esse contexta callidé, ita sub­tiliter conclusa, ut possint ab homine non ni­mis diligente facillimé praeteriri. Si quis veró a­liquid ad ista attentae & eruditae cogitationis at­tulerit, tuum & in propositione & Assump­tione [Page 311] errorem deprehendet. Si eam propositione sententiam complecteris, ut putes methodum non sem­per á genere generalissimo, per intermedium ad infimum, sed duntaxat aliquando progredi: é particulari propositio­ne in secundo syllogismi explicati genere asyllogi­stiam peperisti. Sin veró non aliquem, sed omnem metho­di progressum á genere generalissimo institui deducique pu­tas: ipse te falsitatis crimine obstrinxisti. Quomodo obsecro est in descriptione Logici artificii deducta methodus? ab explicatione argumenti ad enuntia­tum, ab enuntiato ad syllogismum, á syllogismo ad methodum progreditur. Atqui veró argumentum non est enuntiati, syllogismi, methodi genus. Logi­cae igitur artis methodica dispositio non est á gene­re generalissimo inchoata, continuata intermedio, infimo definita. Neque tamen, dum ista disputo, á generalibus ad specialia methodum semper confor­mandam esse inficior. Aliud est generale: aliud Lo­gici generis argumentum. Generale generis argumē ­to latiús patet. Id enim omne complectitur, quic­quid re alia prius naturâ existit. Ad hunc modum argumentum erit enunciato generalius: quia est enunciato naturâ prius. Non tamen argumentum erit enunciati genus. Sic literam syllaba, syllabam voce generaliorem esse dicimus: attamen nefas est, vel literam syllabae, vel syllabam vocis genus consti­tuere. Quód si igitur aliqua fuerit methodi dispositio, quae non fluit é genere generalissimo per genera intermedia ad extrema: in falsissimae propositionis elenchum inci­disti. Quid Assumptio? estne propositione accurati­or? equidem si quae potest esse in sophismate accu­ratio, propositionem plané vicit. Sic est enim á Pis­catore adornata, ut cúm falsissima sit, ad speciem ta­men [Page 312] pulcherrima, & ab omni fuco alienissima vide­atur. Piscatoriana subalterni generis divisio, nonne de ge­nere generalissimo, intermedio, specialissimo monet? quis negat? Atqui veró dum istud assumis, non id assumis quod est propositione comprehensum. Propositio loquitur de generis generalissimi dispositione per intermedium deducta ad infimum. Etenim ab horū generum dispositione tibi ordo methodicus progredi­tur. At assumptio de generalissimi, intermedii, infi­mi dispositione non agit, sed dispositionis cogitatio­ne remota simpliciter de tribus generibus meminit. Et quidem recté quarti in syllogismo argumenti e­lenchum creavisti. Non enim tua subalterni generis partitio illud monet, genus generalissimum esse pri­mo loco disponendum, intermedium secundo, tertio infimum collocandum. Quamobrem nisi partitio­nem subalterni generis meliore deinceps argumento tueare, nunquam mihi de partitionis utilitate per­suadebis. Sed in demonstranda fortasse posterioris divisionis utilitate aliquid praestas exquisitius. Quid igitur affers, ut subalterna species utiliter partita vi­deatur?

Quod (inquis) ad definitiones generum infimorum ac­curaté constituendas conducit, id utiliter in Diale­cticis traditur.

At Piscatoriana subalternae speciei divisio ad definitio­nes generum infimorum accuraté constituendas con­ducit.

Piscatoriana igitur subalternae speciei divisio utiliter in Dialecticis traditur.

Non sum assumptionem syllogismi approbaturus, nisi confirmatam á te illustriori aliquo argumento ac disceptatam. Quam ergo confirmationem habet? [Page 313] certé ejusmodi.

Cujus subsidio proximum infimi generis genus cum spe­cifica differentia invenitur, id ad constituendas ge­nerum infimorum accuratas definitiones conducit.

At subalternae speciei divisione proximum infimi generis genus cum specifica differentia invenitur.

Itaque subalternae speciei divisio ad definitiones generum infimorum accuraté constituendas conducit.

Quis te in assumptione sic differentem probabit? certé definitione proximi generis quodnam sit prox­imum genus, & quomodó inveniendum sit, intelligo: ut etiam specificae differentiae definitione admoni­tus, specificam differentiam excogito & teneo. Rei cu­jusque integra natura definitione exponitur & cog­noscitur. Iam veró eadem ratione exquirimus rem ac invenimus, qua illius naturam compertam habe­mus & cognitam. At subalternae speciei divisione quid genus aut quid propria forma sit non intelligi­mus: ac proinde expositi praecepti ductu genera propriasque formas non invenimus.

Sed promissae inventionis viam quam prudenter explices videamus.

Primó (inquis) á genere infimo per genera intermedia oportet ascendere ad summum genus: summo genere invento, dividendo rursus descendendum est ordine, donec genus proximum cum specifica generis diffe­rentia repertum fuerit.

Ita me musae illae Dialecticae ament, ut ego istam de generis & formae inventione praeceptiunculam ejiciendam é Logicorum scholis & explodendam judico. Quid enim non ad torquenda potiús adoles­centum ingenia labore inanissimo, quám ad eadem erudienda continet? ut genus infimo proximum inve­niri [Page 314] possit, vis nos á genere infimo ad summum per interme­dia genera gradatim ascendere. Obsecro te, Piscator ali­oqui vigilantissime, qui sic ascendit, nonne anté in generis insimi genus proximum incurrit, quám as­pirat ad summum? si incurrit: cur ad supervacane­am altioris ascensionis molestiam cohortaris? At fortasse, etiamsi in genus proximum inciderimus, il­lud tamen velut hominem ignotum praeteriri con­tendes. Bene est. si genus proximum noverimus: su­persedendum ab ascensionis labore: Si plané igno­ramus: nihil tua nos praeceptio adjuvabit. Iubes á genere insimo per genera intermedia progredi. Si quae sint illa genera intermedia nescimus, non faciliús ad summum genus per ea veniemus, quám ascende­mus per aliena. Tota enim res est, cúm prioris insti­tutae ascensionis gradus ignoramus, posita in casu & temeritate fortunae. Prima igitur praecepti tui pars frivolae cujusdam subtilitatis est. Quid secun­da? Invento (inquis) summo genere, dividendo rursus descendendum est. Primúm, quomodo de generis ge­neralissimi inventione constabit? an factae ascensi­onis vi natura summi generis nota mihi & explora­ta efficitur? Intelligam fortasse ex interrupta tan­dem ascensione ad aliquod summum pervenisse me: sed utrúm summum illud sit hujus generis in­fimi, quod definire volumus, generalissimum ge­nus, id me ascensio ista non docebit, sed generis generalissimi notata definitio. Si quis aedificium conscenderit, is cúm sese altiús efferre non possit, inde conjiciet se aedificii fastigium attigisse: sitne veró Cumani an Tusculani fastigium, non id as­censione cognoscit, sed ex animadversa utriusque fastigii differentia intelligit. Non igitur ascen­dendi [Page 315] ad summum genus labor ille Logico disci­pulo summi generis notitiam tradit. Verúm per­ge: inventum summum genus est. Quid tum ag­gredi oportet? Tribuendum certé in partes genus ge­neralissimum. Id enim proximum est. Praeclaré mo­nes. Peracta res est. Sed de partibus é summo ge­nere distinctis quid fiet? An pars utraque simili­ter dividenda? Negabis credo. Vtra igitur? Ea profectó, quae infimi generis, de quo quaeritur, subalter­num genus est. Atqui veró unde intelligam hanc po­tiús, quám illam partem, obtinere rationem ad istud infimum genus generis subalterni? Sola instructae di­visionis cogitatio ad istam subalterni generis cogni­tionem non valet. Quid ergo? Equidem explicata generis subalterni & intellecta natura de ista cogni­tione satiffaciet. Verúm quousque producenda di­stributio? Dum hercle infimi generis proximum genus cum propria forma occurrat. Scité profectó. Sed quomodo utra pars sit infimi generis genus proximum cogno­scetur & dijudicabitur? Rei cognoscendae expeditis­sima ratio é definitione est. Si quid sit virtus tenere velim, non ullas distributiones, sed virtutis defini­tionem consulerem. Pari ratione non ulla quātum­vis accurata partitio, quodnam sit rei definitae ge­nus ostendit, sed generis definitione ista controver­sia dirimitur ac disceptatur: adeo ut etiamsi in par­titionibus conformandis & pertrahendis vehemen­ter elabores, ne hilum tamen proficias, nisi ad rem cognoscendam definitionis lumen & praeceptum at­tuleris. Vbi veró interea Propria forma est? Si genus & generalissimum & subalternum in solas species, nulla facta mentione formarum, partiamur: quomo­do é productis partitionibus in Formam infimi generis [Page 316] incidemus? Cúm nulla in toto divisionis cursu oc­currat. Hîc itaque á tua praeceptione deserimur. Sed finge genus per adjunctas differentias in species es­se distributum. Ecquid me in eo distributionis pro­pria facultas erudit, ut quae sit forma generis defi­niendi calleam? Non hoc vi distributionis, sed formae praecepto cognoscitur. Quid loquar, quám sit ista Definitionis inveniendae via laboriosa, longa, cursu & recursu circunducta? Miror posse Piscatorem, homi­nem libero & erudito judicio istis ascensionū ac des­censionum ad rem definiendam ineptiis, tantopere delectari. Ejusdem farinae est illa, quam praedicas, Ad definitionem exquirendam praedicamentorum conside­ratio. Multas res esse non ignoras, quae Aristotelico praedicamentorū gurgustio non concluduntur. Quo modo istis á Ioanne Piscatore prospicitur? Deinde non pauca Praedicamenta sunt, quae nullam á sum­mo genere per intermedia ductam ad specialissi­ma descriptionem habent. Ecquid horum Praedi­camentorum contemplatio ad rei naturam é defini­tione explicandum conferre potest? Porro cúm de Rami Logica agatur, in qua elegantias Aristo­telicae de praedicamentis disciplinae minimé exposi­tas esse vides: cur tanquam Ramus brevissimam rei definiendae & apertissimam rationem non com­prehenderit, nos á Rami Dialectica ad organum Aristotelis, ab eleganti & succincta praeceptione ad agreste & prolixum sophisma, á Logicae inven­tionis praeclarissimis institutis ad sordidissima prae­dicamenta dimittis? Mitte ista (ornatissimé Pis­cator) Praedicamenta: mitte conquisitas ad texen­dam definitionem ambages: praesertim cum eo, quo intendis, istis ascensionum & descensionum [Page 317] velut Maeandris ac flexibus pervenire non pos­sis.

CAP. XIX. De Ovidiana animalium divisione.

QVid sis subalterni generis subalternae (que) speciei divisione assecutus, viderint Logicae disciplinae magistri. Sequitur Ovidiana animalium di­stributio. Hanc tu é subjectis sumptam esse dicis. E­go ad Ramum tuendum, genus in species tribui:tum unamquamque speciem subjecto loco declaratam esse disserui. Quid Piscator? Etiam adhuc E subjectis partitionem esse coniendit: & tamen esse porró generis in species divisionem. Sic enim ad se defendendum dis­serit:

Divisio é subjectis est divisio generis in species.
Piscator ait Ovidano exemplo divisionem é subjectis cō ­tineri.
Ita (que) Piscator non negat Ovidiano exemplo divisionem generis in species comprehendi.

Vtinam tantúm valeres ingenio, ut posses te ve­ram propositione sententiam comprehendisse, cer­tissimis rationibus confirmare. Faceres Logicis a­lumnis gratissimum, dum res illas, quae dissimili ha­ctenus praecepto explicatae sunt, cōfundendo & ve­lut in unum temperando, laborem perdiscendi mi­nueres. Sed non est ingenii, non facultatis tuae. Vi­des speciei & subjecti naturam valde discrepantem esse. Vides generis & adjuncti disparem rationem existere. Possuntne igitur, quae alia ab aliis naturae vi tantopere sejuncta sunt, ea sic conjungi ac permi­sceri, ut subjectum possit in speciem, & adjunctum in genus commutari. Sed dices te id minimé intellige­re, [Page 318] subjectum speciei, aut adjunctum generis natu­ram induere: sed Divisionem é subjectis esse generis in species per subjecta distributionem: ut ex illa Ovidiana animalium divisione liquet, quam hac forma no­bis in animadversionibus exhibes. Animalia, alia sunt in coelo, ut stellae; alia in aere, ut aves: alia in aqua, ut Pi­sces: alia in terra, ut homines & bestiae. Atqui veró dum id respondes, Omnem é subjectis divisionem esse gene­ris tributionem in species per subjecta: Rem prorsus fal­sam inducis. Falsitatem qua ratione demonstrem attende. In una eademque distributione, non du­plex, sed unica duntaxat totius ad partes contine­tur affectio. Aut igitur subjecta ista, Coelum, Aer, A­qua, Terra sunt totius distributi partes: aut anima­lium species illae, Stellae, Aves, Pisces, Bestiae & Ho­mines. Nam duplex partium relatio ad totum con­stare non potest, nisi duplex totius distributio ex­titerit. Id si ta fuerit: sumpta é subjectis divisio es­se non potest generis in species distributio. Deinde quód in sumpta é subjectis divisione pro exemplo adhibetur ad comprehensam in distributione parti­cularem sententiam illustrandam & exponendam: id positae distributionis pars esse nequit. At species illa, quae parti é toto adjuncto distinctae aliquando nominatim subjicitur: quid tandem aliud est, quám illustre exemplum, quo particularis sententiae ex­positio conficitur? Vt si hoc modó totum aliquod partiamur: Animalia quaedam in aëre sunt, ut aves: quaedam in aqua, ut pisces: quaedam in terra, ut be­stiae & homines. Nonne quaelibet pars est specia­li exemplo demonstrata & exposita? Perinde cer­té est, tanquam res esset hisce plenioribus expressa syllogismis: [Page 319]

Aves sunt in aëre.
Aves sunt animalia.
Quaedam igitur animalia sunt in aëre.
Deinde.
Pisces sunt in aqua.
Pisces sunt animalia.
Ideoque aliqua animalia sunt in aqua.
Postremó.
Homines & bestiae sunt in terra.
Homines & bestiae sunt animalia.
Aliqua itaque animalia sunt in terra.

Ecquid jam ex istis & errorē tuum & erroris fon­tem perspicis? Id tu pro distributionis parte nume­ras, quod ad partis expositionem syllogisticam pro speciali exemplo adhibetur. Quamobrem noli dein­ceps adversus Ramum gloriari, Nunquam adjūctum in subjecta, sed in species per subjesta dividi: nunquam subje­ctum in adjuncta, sed in species per adjuncta distribui: sic enim tricescima respōsione loqueris. Loqueris veró non minús abs (que) ratione & inscité, dū ais, divisionē generis in species esse posse, Sive species é subjectis, sive ex adjunctis, sive ex causis, sive ex effectis sumptae atque constitutae sint. Quasi veró in generis distributione species sunt aut é subjectis concretae, aut ex Adjun­ctis conflatae, aut ex causis efformatae. Cúm genere solae causae contineantur ac notentúr: fieri non po­test, si analogiam & relatae affectionis vim tueri vo­lumus, quin solū effectū, nō causa, non subjectū, non adjunctū, speciei argumēto significetur ac referatur. Sed enim negas Poetae propositū fuisse, animal primúm in species dividere, deinde species illas subjectis locis illustrare. [Page 320] Itane veró? Quid ergo illis versibus Poeta medita­tur? Nisi Ovidiana divisio sic explicetur, nulla erit á Poeta generis in species formata distributio: sed adjuncti in partes subjectas distinctio, & partium subjectarum é specialibus exemplis illustratio. At­qui veró vel Piscator ipse de generis in species di­stributione confitetur.

CAP. XX. An sit artis Logicae, praecipere de vocis ambiguae in suas significationes distinctione.

Cúm te de vocis ambiguae in suas significationes distinctione in Dialecticis praecipientem anim­adverterem: statim de praeceptionis heterogeneia admonui, tali nempe syllogismo:

Non est artis Dialecticae distinguere ambiguam vocem.
Piscator praecipit de ambigua voce distinguenda.
Id itaque facit quod non est artis Dialecticae.

Istam tu conclusionem quasi dispositionis genere vitiosam, é quatuor nimirum terminis constitutam rejicis. Est enim (inquis) medium duplex. Equidem nisi id tibi, quod satis apté dicitur, ad reprehenden­dum arripere decretum esset: nihil adversus syllo­gismum hunc afferre potuisses. Propositio terminum quartum tibi videtur complecti. Quasi veró quem propositione terminum expressi, non cundem as­sumptione repetiverim. Cúm dico artis Dialecticae non esse, ambiguam vocem distinguere, id dico, artis Dialecticae non esse, de ambiguae vocis distinctione praecipere. Neque est hoc novum loquendi genus, [Page 321] sed Ciceronianum, id est, elegans & usitatum. Quid? illud in partitionibus Oratoriis quale est? Dialectica (inquit) quibus positis quid sequatur distinguit & judicat. Id est, de distinguendo & judicando praecipit. Simile illud est: dum in Bruto suo de C. Sicinio Orator ait, Eum, probatum esse ex hac inopi ad ornandum, sed ad inve­niendum expedita Hermagorae disciplina, id est, ad tra­denda de ornando & inveniendo praecepta. Hinc & illa non dissimilis loquendi forma in secundo Ora­torio: Dimittamus (inquit Antonius) totam istam artem, quae in excogitandis argumentis muta nimium est, in judi­candis nimium loquax. Id est, in explicanda praeceptio­ne argumenti cogitādi & judicandi. Quid ergo cau­sae est, cur mihi quarti termini elenchum tam com­fidenter objicias? Ad propositionis meae refutatio­nem illa referri possunt, quibus probare vis praecep­tum de verbis ambiguis distinguēdis ad artem Dia­lecticae pertinere.

Quicquid (inquis) ad bene & artificiose disserendum pertinet, de eo in Logicis praecipiendum est.
Distinctio ambiguae vocis in sua significata ad bene & artificiosé disserendum pertinet.
Itaque de ambiguae vocis distinctione in sua significata in Logic is praecipiendum est.

Quî potes Logicae doctrinae discipulis de assump­tione persuadere? Cúm vocis in suas significationes distinctio viam nec inveniendi nec judicandi argu­menti contineat? Quám igitur assumptionis confir­mationem affers?

Quae (inquis) Dialecticae subjecto continentur, de iis di­stinguendis praecipere debet Dialectica.
Voces subjecto Dialecticae continentur: quia de vocibus bene disseri potest.
[Page 322]De vocum igitur distinctione praecipere debet Diale­ctica.

Primúm, quid potest esse syllogismi propositione vitiosius? Nam coelum, elementa, respub. Dialecticae subjecto continentur: tamen de coeli, elementorum, reip. in suas significationes distinctione nō est Logici artificii praecipere. Deinde captiosa assumptione lu­dis. Non enim Voces, si earum multiplicem signifi­cationem spectes, aut grammatica numerorum, ca­suum, generum, personarum, temporum adjuncta consideres, sunt Dialecticae subjecto comprehen­sae: sed quatenus argui ex illis aliquid explicarique potest. Sed assumptionis veritatem prosyllogismo disceptas:

De vocibus bene disseritur.
Voces ergo Dialecticae subjecto continentur, quatenus nempe earum multiplex significatio disquiritur.

Attulisti in prosyllogismo sophisma consequen­tiae. De tecto bene disseritur: ideone Logicae doctri­nae artifex de significatione tecti distinguenda prae­cipiet? Immo cúm á communi loquēdi consuetudine & rhetorica synecdoche didicerit, quid vocabulo tecti significetur, tum demum de tecto bene disseret. Quid jam prolepsi tuae fiet? Nunquam ego Vocum in suas significationes distinctionem ad aliquod Ra­meae distributionis genus revocari posse dicam. Li­bero te illo metu.

Atque ita sit syllogismi mei defensa propositio. Quomodo assumptionem refellis? Dico Piscatorem de Ambigua voce distinguenda praecipere. Negas e­jusmodi á te praeceptionem institui. Quód si hercle rem exposita distributione tractare & exemplis illu­strare, sit praeceptum tradere: quis á Piscatore de [Page 323] Voce ambigua praecipi negabit? Etenim rem in partes tribuis: idque adhibita dichotomia: tum distributio­nis posteriorem partem exempli inductione decla­ras: de priore etiam tractaturus, nisi id P. Ramus jam praestitisset. Ais deinde De nominis ambigui distinctio­ne utiliter praecipi in Dialecticis: & ais, pertinere hoc ad bene disserendum. Si ad bene disserendum praeceptio de Voce ambigua utiliter pertineat: pertinuit certé ad susceptae animadversionis cōstantiam de ea prae­cepisse: adeo ut aut inconstans & non satis diligens animadversor habeare, si non praeceperis: aut non multae fidei, si preaceperis.

CAP. XXI. De testimonii distributione.

QVicquid in Testimonii distributionem novae sub­tilitatis contulisti, id propter inductam confu­sionem abjudicandum esse disserui. Nam rei divisae singula fere membra sub singulis comprehen­dere vitiosum certé est, cúm non á generalibus ad specialia in divisione descenditur, sed rei propositae heterogeneas & aequé laté patentes affectiones ad­hibita partitione separatim exponimus. Quam tu objectae confusionis refutationem expromsisti? Ne­gas harum divisionum alias sub aliis comprehendi: idque si­milis distributionis exemplo illustras: teue pari facto P. Rami tueris. Deinde urges ut doceam tua distributione Lo­gicae disciplinae leges violari. Quód ad Similis distributio­nis exemplum attinet, sic habeto; eo istam cōprehen­sionem & crimen objectae confusionis non refelli. Nam é triplici distributione, quam affers, secūda sub tertia, & utraque sub prima continetur. At quamodo [Page 324] (inquis) comprehendentur aliae sub aliis, cúm sint é diversis rerum generibus desumptae? Res heterogeneae heterogeneas non poss [...]nt mutuó comprehendere. Video quám scité & subtiliter ratiocinêre.

Quaeres (inquis) sunt diversi generis, eae aliae sub aliis non possunt comprehendi.
Propositarum divisionum membra sunt sumpta é diver­sis generibus.
Itaque alia sub aliis comprehendi non possunt.

Non possum quod propositione complexus es, de eo tibi assentiri. Videris enim omnem comprehen­sionem Logico generi, quod est totum cujus essentia communiter ad partes diffunditur, alligare. Ego ve­ró cam non eisdem finibus circumscribo, sed pro to­tius natura comprehensionis rationem definio. To­tum est quod partes comprehendit. Quám igitur la­té patet natura totius: tam laté patebit compre­hensio. Toto non genus tantúm, sed integrum, sub­jectum, adjunctum continentur. Possunt igitur par­tes dissidentibus generibus subjectae aliquo toto cō ­prehendi id quód é distributionibus allatis liquet. Homo (inquis) est creatus aut generatus: idem est philoso­phus aut opifex: nec non bonus aut malus. Negabisne ha­rum distributionum partes alias sub aliis contineri? Quód si ita distributionem instruxero: Homo bonus est philosophus vel opifex: itemque malus est, philosophus vel opifex: annon apparet illico partes diversorum ge­nerum sic esse comparatas, sese ut possint mutuó comprehendere? Quare in allato Similis distributio­nis exemplo nullam vim probationis inesse vides. Nam quod Te pari facto P. Rami tueris: id ad Pisca­torem crimine liberandum valere non debet. Primó non concesserim, idem te in tuis divisionibus ac Ra­mum [Page 325] in efficientis distinctione praestitisse. Ille effi­cientem pro dispari rei efficiendae modo distinxit: tu vis testimoniorum diversa genera distributione quadam exponere. Ille á generalibus ad specialia in partienda efficiente descendens non est mirum si speciales efficiendi modos sub generali comprehen­dat. Deinde Praestiteris idem quod Ramus. Quid tum? Quaero Ramus recténe fecerit an secus. Si recté: Piscatorem certé laudo, quód Ramum recté disse­rentem imitatus sit. Si Vitiosé: non est hoc qui­dem censoris & animadversoris quod vitiosum est id animadvertere nolle & corrigere. Atqui illa effi­cientis distinctio, etsi sanum usum habet, non est ta­men pro Logicis legibus satis accurata. Mitto primi modi distinctionem. Quid illa [...] Efficiens sola efficit aut cum aliis. Hîc non rei efficiēdae dispar ratio, sed levis­simum efficientis adjunctum notatur: unde non do­ceor, quomodo efficientes in rei efficiendae modo differant, sed quid eisdem, cúm rem efficiunt, ad­jungatur. Efficiens est, á quares efficitur. At nihil ab effi­ciente, quatenus sola est, aut socia, efficitur. Idem de tertia distinctione disputo. Adjungitur efficienti, ut per se, aut per accidens efficiat, id est, interna vel ex­terna facultate. Quid? quód adjuncta possint eis­dem modis distingui? Adjuncta sola sunt, aut cum aliis: suntque internae vel externae facultates. Vbi igitur lex Catholici? Quinetiam illud Consilii mem­brum non in Dialecticis explicandum est, sed ad Ethica demittendum. Neque hoc cúm dico, a­liud dico quám Ramus. Etenim Efficientis distin­ctiones minús illae quidem Ramo probabantur: sed ad usum retinebantur, dum accuratius aliquid oc­curreret.

[Page 326]Verumenimvero superest ut Logicae doctrinae le­ges tuis distributionibus violari doceam. Tu, quasi tibi fictum crimen intendissem, hujusmodi defensio­one uteris.

Si violavi (inquis) Logicae disciplinae leges, aut regu­las dividendi, aut artificiosae materiae formae (que) leges violavi.
At nec regulas dividendi, n [...]c artificio sae materiae formae (que) leges violavi.
Itaque leges Logicae doctrinae non sunt istis distributio­nibus violatae.

Quando es mihi pro tuo singulari acumine Assumptionem probaturus? Non violavi (inquis) leges dividendi. Esto. non leges artificiosae materiae. Im­mo veró (Piscator) violata est Lex De omni: vio­lata Lex Catholici. Istam, si placet, demonstratio­nem aggrediamur. Dum ais, Testimonium omne contineri verbis aut factis, id De omni non est. Ali­quod enim Testimonium utrisque continetur: id quod á te ipso prudenter animadversum esse vi­deo. Deinde cúm solis verbis factisve contineri, in omne Testimonium non cadat, an divisio Ca­tholica videtur? Testimonii voce generatim com­plectimur & id, quod solis aut verbis aut factis conti­netur, & id quod utris (que) conjunctim testamur. Quo­modo igitur De inaequali rerum specialium conjūctione cū generali excusabere? Quid? dum Testimonii divini & humani mirificam tautologiam efficis, num legi Ca­tholici obtemperas? num perspicuitati disciplinae cō ­sulis? Testimonium veré divinum in verbis pronuntiatis & scriptis, in factis, in promissionis testimonio persequeris. Etenim Dei collocutio cum hominibus, quam ad verba pronuntiata retulisti: sacrae literae, quas ver­bo [Page 327] scripto comprehendisti: poenae divinae, quas fa­ctorum testimoniis subjecisti: Evangelia & sacra­menta, quae in promissionum classe posuisti: Aposto­lorum de Christi dictis, factis, afflictionibus testimo­nia, quae memoriae confessione inclusisti: haec (in­quam) omnia sunt in divinis numerāda testimoniis. Cur Divini Testimonii partes á suo toto separâsti & distraxisti? Cur non easdem in sua potiús & propria familia distinxisti, quám minutatim concisas variis locis dispersisti? Generalia generaliter & semel: spe­cialia specialiter & semeltradenda sunt. Quod de Testimonio Divino loquor, idem de Humano intel­ligi volo. Humani testimonii species, quae hîc é suo genere distingui debuerunt, sunt aliis divisionibus expositae: tanquam cujus familiae essent, plané nesciretur. Humanas leges in tribum & scripti verbi & confessionis: placita Philosophorum ad eandem tri­bum: proverbia & dicta sapientum in classem confessio­num: pignus & porrectionem manus in gregem factorum: testimonia de rebus sensu perceptis ad confessionem me­moriae transtulisti. Verbi pronuntiati, promissio­nis, jurisjurandi neutiquam meministi: tanquam istis humanum testimonium nunquam contine­retur. Debebas Humani testimonii locum pro tuo ingenio luculenter illustrâsse: at eundem tam jejuné exiliterque tractas, tanquam nihil prae­ter fatui & ebriosi testimonia ad expoliendum hunc locum & ornandam varietatem Humani te­stimonii excogitari potuisset. Nunquid praeterea illa distributio est De omni? Qua dicitur, Omne testimonium esse promissionem, aut confessionem. V­tri divisionis membro poenae divinae subjiciun­tur? At dices Deum illis de sua erga impios vo­luntate [Page 328] testatum esse. Agnosco Promissionis defini­tionem. Sed obsecro te, an testari de nostra vo­luntate non possumus, nisi aliquid promiserimus? Equidem latissimum promissioni campum conces­sisti. Qui pollicetur quippiam: testatur ille quidem de voluntate. Sed qui testimonio significationem voluntatis includit, non is statim aliquid dicetur polliceri. Si argumento vel eruditorum authoritate secùs esse conviceris, fatebor me tibi de istis Testimo­niorum distributionibus nullo jure restitisse. Si id mi­nús poteris, debes herclé, cúm non omne Testimo­nium sit promissio aut confessio, cumque generale cum speciali copuletur, de violatione Legis de omni & Catholici confiteri. De admisso in methodū peccato non contendis: sed errorem admonitus á me, per­libenter agnoscis & corrigis.

Vides jam (Piscator doctissime) docuisse illud me, Logicae disciplinae leges á te in Testimonii varia distributione violatas esse, id est, per Synecdochen generis De omni, Catholici, & legem methodi. Ve­runtamen allatae á te divisiones tanquam per om­nia legitimae, Rameae vel potiús Ciceronianae di­visioni tanquam in legem Catholici peccanti, prae­ferendae tibi videntur. Tuae tam multiplicis distri­butionis sapientiam excussimus, sic opinor, ut non sis tuam distributionem Rameae deinceps praelatu­rus. Peccat (inquis) Ramea divisio in legem Catholici. Potesne admissi peccati demonstrationem aliquam conficere? Certé. Nam

Cujus (inquis) divisionis membra cadunt in alia ar­gumenta ea non est Catholica.
At Ramea divisio testimonii in divini [...]m & humanum habet membra, quae in alia argumenta cadunt.
[Page 329]Ramea igitur divisio non est Catholica.

Nequa vis Assumptionem syllogismi tui possit e­vertere, adhibito prosyllogismo caves eidem ac di­ligenter prospicis.

Causae & effecta sunt argumenta alia.
Rameae divisionis membra cadunt in causas & effe­cta.
Cadunt ita (que) in alia argumenta.

At quomodo Rameae divisionis membra in Cau­sas & effecta conveniunt? Causa (inquis) efficiens est divina vel humana. Essectum it [...]m est divinum vel humanum. Divinum, ut creatio mundi. Humanum, ut aedificia & vestes. Nae tu Rameae distributionis sententiam non satis acuté aut accommodaté in­terpretaris. Id illi Divinum testimonium est, quod á Deo testante: Humanum quod ab homine testante proficiscitur. Iam veró á testante vel Deo vel homi­ne profecta sententia, quî potest in Causam aut effectum cadere? Causa efficiens dicitur divina, non quia causa efficiens est Deus testans de re aliqua: sed quia vel Deus est, vel aliquid divini continet. A­liud est esse Deum: aliud esse Deum testantem de re aliqua. Deinde Effectum nominatur divinum, non quia á Deo testante, sed quia á Deo creante & efficiente producitur. Nunquam igitur islo argumento Rame­am testimonii distributionem sophismate irretitam esse concludes.

CAP. XXII. De vi probationis in testimonio.

AGe veró: de testimonii distributione confecta res est. Quid de Logicae inventionis controver­sia [Page 330] restat? Restat ut de vi probationis, qualem in testi­monio statuamus esse, disputemus. Concessi in Epi­stola, & jam etiam perlibenter concedo & profiteor, tantam esse in divino testimonio probationis vim, ut nulla major esse possit. Sed tantarum virium cau­sam exposui, nempe infinitam Dei potentiam, infi­nitam cognitionem, sapientiam, bonitatem. Benefi­cio istorum artificialium effici docco, ut divinum te­stimonium maximum in rei confirmatione pondus complectatur. Sic igitur á me differitur:

Divini testimonii in probando vis dependet ab artificialibus illis, infinita nempe potentia, sapientia, bonitate.
Itaque divinum testimonium nudé, per se, & seor­sim ab illis artificialibus consideratum, non ita magnam probationis vim praestat.

Quid istis respondet Piscator? videtur omissae pro­positionis consequentiam negare: eamque contra­riae consequentiae approbatione refellere. Haec enim est dianoia tua.

Si rei alicujus vera ratio afferri potest, eam ipsam esse quoque oportet.
Maximae in testimonio divino probationis vera ratio af­ferri potest.
Itaque divinum testimonium vim probationis habet maximam.

Recessisti in ista conclusione á posita controver­sia. Quaeritur enim, non utrúm Divinum testimoni­um habeat maximam probationis vim, sed utrúm per se, & absque illis artificialibus nudé consideratum, maximam probationis vim afferat. Deinde, ut tibi alienae conclusionis elenchum remittamus: quid est, cur te propositione nō errâsse arbitremur? Non [Page 331] enim cujus rei vera ratio afferri potest, curita sit, id­circo illares é natura sua, & per se, absque vi alterius con­siderata, eo modo affecta est. Angeli & Sanctorum ani­mae florebunt semper divinae gratiae beneficio, & im­mortalitatem consequentur. At si vel illos, vel has absque divina gratia consideres, de caduca fragi­líque natura fateare necesse est. Aliud igitur est, esse vi propriae naturae: aliud, beneficio alienae fa­cultatis. Remove istam alienae facultatis vim, res equidem eo modo jam esse desinet. Ac proinde, si quae res sit subsidio adventitiae facultatis, eam sic es­se concedo: non tamen ex sese; sed beneficio alte­rius.

CAP. XXIII. Vtrúm axioma affirmans, an affirmatum dici debeat.

DEvenimus jam tandem ad Logici judicii con­troversas quaestiones, non minús fortasse, quám superiores illas, ad explicandum difficiles, sed tamē numero pauciores. Nunquid & hic ad tuendas ani­madversiones consimilem responsionis elegantiam secutus es? utrúm axioma affirmans an affirmatum dici debeat, propter controversiae levitatem differendū non putavi. unde nullam tibi plura dicendi justam causam oblatam esse videris conqueri. Erit igitur de quo deinceps commentari possis. Ais axioma appellandum esse potiús affirmans, quám affirma­tum.

Ipsum (inquis) enuntiatum affirmat, aut negat.
Enuntiatum igitur dicetur affirmans aut negans, potiús quám affirmatum aut negatum.

Antecedentem enthymematis lubricam & infir­mam [Page 332] esse video. Nam illa affirmationis actio, est poti­ús mentis argumentum cum argumento ad rem af­firmandam componentis, quám enuntiati: adeó ut enuntiatum non tam agere aliquid, quám pati videa­tur. Dabis opinor mentis facultate aliquid affirma­ri. Quid illud est? enuntiatúmne an pars enuntiati? si enuntiatum mentis facultate affirmatur, recté dice­tur affirmatum. Sin veró enunciati tantúm pars: affir­matio non erit integri enuntiati affectio.

CAP. XXIIII. De veri axiomatis definitione.

AT veri axiomatis definitione plus controversiae, plus difficultatis inest. Tu Rameam definitio­nem tua substituta tollendam esse judicâsti. Ego tua refutata retinendam esse contendi. Quid jam Pis­cator? Equidem de allatae á se definitionis falsitate consitetur: Rameam retineri vult: adeó ut é nume­ro animadversionum animadversionem istam ex­cluserit. Veruntamen meam sublatae animadversio­nis refutationem minús illi probari intelligo. Voluit verum enuntiatum id esse, in quo consentanea consequentia­ve componuntur, aut dissentanea inconsequentiáve disjun­guntur. Demonstravi apposito exemplo, dissentanea componi posse etiam remanente axiomatis verita­te: ita ut in enuntiati defimenda veritate erret, qui putat, dissentanea cúm in axiomate disponuntur, semper esse disjungenda. Animadvertísne quo judi­cio concluserim?

Dissentanea componi possunt in aliquo enuntia­to vero, ut composito:
Itaque falsum dicit, qui dissentanea in nullo enū ­tiato componi poste dicit.

[Page 233]Ecqua consequentia firmior esse potest? Audia­mus ergo responsionem tuam. Ais non dicere te, dis­sentanea componi posse in nullo enuntiato: sed id duntaxat affirmare, Dissentanea non posse in axiomate simplici componi, sed semper disjungi. Tua ergo veri enun­tiati definitio dispositionem consentanei ac dissen­tanei argumenti propriam simplicis axiomatis effi­cit. Ex quo singularem contradictionem procudisti. In animadversionibus lib. 2. cap. 5. ais dissentanea com­positis enuntiatis enuntiari. Deinde ejusd. lib. cap. 8. af­firmas ea dissentanea, quae sunt contraria medio carentia, axiomate disjuncto collocari. Tum in conscripta respon­sione das mihi dissentanea in discreto componi. Si haec á te veré dicuntur, (ut profectó longé verissimé) illud certé sine ratione sit, dum argumenti dissentanei dispo­sitionem á composito avocatam simplici enuntiato alligas. Nonne hoc levitatis cujusdam est? Nonne porró le­gi Catholici adversaris, dum rem ad res plures com­muniter attinentem astringis paucioribus? Dissenta­neorum dispositio compositi simplicisque enuntiati cō ­munis est. Attamen eos cancellos dissentaneis prae­stituisti, ut é sinibus enuntiati simplicis egredi non possint. Quamobrem si in veri axiomatis definitione dissentanei dispositionem composito axiomati com­munem cum simplici facis: erit mea tuae definitio­nis reprehensio justissima ac verissima. Sin veró dis­sentanei collocationem vis in definitione illa propri­am esse enuntiati simplicis, in duo non mediocria incurris vitia: alterum levitatis: alterum violatae legis Catholici. Verúm dum in exempli mei refuta­tione & conficta veri axiomatis definitione tuenda verfaris: plus á te praestatur operae quám profertur veritatis. Quaeritur utrúm in axiomate illo, Quan­quam [Page 334] Piso est doctus, tamen est improbus, ejusmodi sit ar­gumentorum compositio, quae tuae definitionis infir­mitatem prodat & convincat. Das tu componi in eo dissentanea: & tamen sequi negas allatae definitionis rui­nam. Quid ita? quia (inquis) fieri potest ut in eo con­sequentia componantur. Hoccine est aliquid legitimae defensionis? Ecquid consequentium compositio ad tuam vindicandam definitionem valet? Quid ergo es his enuntiatis responsurus? Quanquam Socrates est homo, tamen est animal. Deinde, Thersites est ma­thematicus & homo. Vides in utroque axiomate com­poni consequentia. Attamen & illud est axioma ri­diculum, quia partes non sunt discretae: & hoc pla­né falsum. Ac proinde tua de consequentium composi­tione responsio nullarum virium est. Sed consequen­tium compositionem ex illo discreto de Pisone enuntiato ex­clusam esse concedis: téque in texenda definitione erravis­se: nihilominus te propositum tuum per me obtinere potu­isse. Cur tandem? an quia praeclarae istius compo­sitionis nulla mentio facta est? quasi veró ad tuen­dam ab interitu definitionem tuam, quicquam in illa compositione momenti sit ac ponderis. Prolep­sin meam de dissentaneotum disjunctione in illo discreti axiomatis exemplo valdé exagitas. Post­quam aliquandiu disserueris, tandem perspicis ora­tionis meae reprehensionem tuam non ad instituti mei sententiam, sed ad id quod dici videbatur, per­tinere. Reptehensionis summa huc redit, ut omnem enunciati compositionem & disjunctionem unico vinculo contineri affirmes: ideoque reprehendendum esse me, quód dissentanea in negato discreto utroque modo segregari dixe­rim. Atqui veró non ego coarguendus sum, sed desiderandum in Piscatore judicium. Possunt enim [Page 335] enuntiati partes duobus modis segregari, nempe vel negatione vinculi, vel segregativa facultate vinculi. Cúm dico, Fabulla non est bella, hîc negatione vincu­li pars á parte dividitur. At cum illud enuntio, So­crates est bonus vel malus, tum vinculi segregativa fa­cultate ab argumento argumentum disjungo. Pari ratione compositionis modum in enuntiatis bipar­titum esse statuo. Nam componi dicitur enuntiatum & affirmatione vinculi, & vicongregativae conjun­ctionis. Ruit igitur instituta adversus prolepsin me­am tota illa tua tam acuta disputatio.

Illud veró, quod de consequentia & inconsequentia in definiendo enuntiato vero complexus es, non sa­tis herclé maruram in te ac velut de coctam Logicae disciplinae intelligentiam declarat. Nam veritatem enuntiati compositi affectione consequentiae definire, est rei prioris naturam é posteriore interpretari. Deinde, non est id De omni. Ecquid enim copulatum axio­ma istam consequentiam capit? in isto enuntiato, Socrates est bonus & doctus, nulla est consequentia aut in­consequentia, si dispositionem enuntiati propriam tā ­tummodó spectemus. Quatenus veró alterum ex al­tero sequitur, aut non sequitur, id fit non axiomaticae collocationis vi, sed dianoeticae dispositionis facul­tate. Discreto consequentiam & inconsequentiam attri­buis, quia aequipollet copulato. At (inquam) in copulatum non cadit illa consequentiae & inconsequentiae affe­ctio. Quomodo igitur copulati ratione tribuetur dis­creto? sed Piscatoriani argumenti vim attendamus.

Discretum (inquis) aequipollet copulato.
Itaque quae consequentiae affectio cadit in copulatum, ea­dem cadit indiscretum.

Num igitur grammatistam sic differentem pro­babis? [Page 236] babis?

Multa singularia aequipollent uni plurali.
Quod igitur uni plurali convenit, id etiam illis singularibus.

Si grammatista veré tibi & sapienter disserere vi­deatur, cadere aliquando posse in duo nomina, ut sint praesentis temporis, fateare necesse est. Sin ve­ró in grammatista asyllogistiam esse putas: puta cō ­similiter te discretis enuntiatis é posita ae quipollentia non magis gratificari posse, quám multis singularibus grammatista gratificatus est. Non multum dissimi­le illud est, quód de axiomatis disjuncti consequen­tia & inconsequentia disseris.

Quae mutari (inquis) possunt in connexa, habent conse­quentiam & inconsequentiam.
Disjuncta possunt mutari in connexa.
Habent igitur consequentiam & inconsequentiam.

Quam propositione consequentiam incluseris, eam fallacem esse contendo. Nam si disjuncto, quatenus mutatione efficitur connexum, tribuitur consequentia: non habet eam disjunctum axioma, si ipsum ex sese & é sua natura spectetur. Causa, si comparati natu­ram induit, erit quantum vel quale [...] at in sese consi­derata, neutrum crit.

CAP. XXV. De veri axiomatis distributione.

PEtebam á te ut quoniam veri axiomatis distributio Catholica non esset, eandem subtiliús limares ac perpolires. Peractam rem esse dicis. ubi tandem? E­quidem ad animadversiones tuas remittor: Ad quas cúm accessi, nihil me illae adjuvant. Ais generalem es­se divisionem enuntiati, non specialem enuntiati veri. Ni­hil [Page 237] hîc novi. quid tum? Subjicis statim definitiones contingentis veri, contingentis falsi: necessarij veri, necessa­rij falsi. Haeccine est Piscatoriana Rameae distributio­nis expolitio? Qui rem sic expolit, is mihi nullam limam adhibet. Quam enim labem vis efsugere, in eandem incurris. Dividis enim enuntiatum in contin­gens, & necessarium: utrunque scilicet in verum & fal­sum. Dum eaedem partes differenti Toti tribuuntur, utrúm Catholicas esse dicemus? At quomodo (in­quies) in eadem membra duplex totum dispertio, cúm nulla plané instituatur partitio? si res specie & verbo spectetur, omissae partitionis laudem es con­secutus. Sin veró quid in rei natura positum sit con­templemur, re ipsa enuntiatum contingens & necessari­um partitus es. Quid enim est contingens verum? cer­té Contingens verum est axioma contingens, quod sic verum est, ut aliquando possit esse falsum. Sic, Contin­gens falsum est axioma contingens, quod sic falsum est, ut aliquando possit esse verum. Nonne hic axiomatis contingentis apertam distributionem intuemur?

Ad quarum rerum inter se dissidentium definiti­onem idem genus adhibetur, in easdem naturâ & facultate distributum jam est. Vt quibus rebus defi­niendis animal, ut genus, inservit, in eas naturae vi & reipsa animal distinctum esse patet.

Atqui veró ad contingentis veri & falsi definitio­nem explicandam axioma cōtingens, tan­quam genus, á Piscatore adhibetur, etiamsi é grammatica ellipsi non exprimatur.

Axioma igitur contingens á Io. Piscatore in verum & falsum secatur.

Idem plané in necessarij axiomatis explicatione [Page 238] praestitisti. Necessarii in verum & falsum partitio nō est expressa nominatim, sed in specierum definitio­nibus velut retrusa & recondita delitescit. Quid quod ipse peccari adhuc in illa distributione in legē Catholici fateare, quantumvis magnam operam in ea limando posueris? Sed peccati causam prorsus a­lienam statuis & commentitiam.

Que (inquis) affectio est communis rerum naturaliū, humanarum, divinarum cum enuntiatis, ea si enun­tiatis tribuatur, non est Catholica.

At contingentiae & necessitatis affectio est communis rerum naturalium, humanarum, divinarum cum e­nuntiatis.

Non est igitur, si enuntiatis tribuatur, Catholica.

Si quis assumptionem neget, vereor ne is tibi ne­gotium facessat. Quid enim habes eam ad demon­strandam? Docebit te contingentiam rerum separata­rum & axiomate nondum dispositarum, quales cre­do sunt illae naturales, divinae, humanae, aliam esse: ali­am veró enuntiati. Illam, si per se cōsideretur, esse li­beram ab affectione affirmationis & negationis, ve­ri & falsi: hanc affirmationi & negationi, veritati & falsitati semper alligatam. Sic rerum humanarum, divinarum, naturalium necessitatem non faciet ean­dem, quam enuntiati: cúm enuntiati necessitas é rerum inter se dispositarum affirmatione, negatio­ne, veritate, falsitate, dependeat. Quapropter contin­gentie & necessitatis affectio, quae in Dialecticis expli­catur, est propria axiomatum. Partitionem enunti­ati in Homogeneum & Heterogeneum, in recipro­cum & non reciprocum, nullam in Rami Logicis ag­nosco. Enuntiati postremam divisionem in simplex & compositum non esse Catholicam, singulari doces [Page 339] argumento.

Argumentum (inquis) in simplex & comparatum: syllogismus in simplicem & compositum: corpus na­turale in simplex & compositum dividitur.

Itaque non est conveniens legi Catholici enunciatum distribuere in simplex & compositum.

Miror te isto tam levi argumento in fraudem in­duci potuisse. Quid est simplex enuntiatum? Nonne cujus argumenta verbi vinculo continentur? sim­plex illud in argumentis non est aliquid ejusmodi. Notat enim argumenti naturam minimé cum alio comparatam. Deinde syllogismi dispositio simplex dici­tur, non quia in ea verbi vinculo connectuntur ar­gumenta, sed quia partes quaestionis separatim in syllogismi antecedente cum argumento tertio dis­ponuntur; altera scilicet in propositione, in assump­tione altera. Sic in Physicis, corpus appellatur sim­plex, habita ratione ad illam ex clementis constitu­tam mistionem: non quód in Physico corpore ali­qua argumenta in unam sententiam verbi vinculo illigentur. Perró enuntiatum compositum quid est? Id sané, quod vinculo conjunctionis cōtinetur. Ecquid argumentum ideó comparatum dicitur, quia in eo ad duo pluráve argumenta vincienda adhibetur cō ­junctio? Atqui veró nomen comparati obtinet, quia cum alio quopiam quantitate aut qualitate confer­tur. Si unde syllogismus appellationem compositi adep­tus sit, ignoras, syllogismi compositi definitionem consule. Loquitur de integrae quaestionis collocatio­ne in propositione: eamque ob causam compositus nominatur: non autem quód instrumento con­junctionis argumenta conjungat. Sciscitare etiam á physiologo, ideone corpora vocentur composita, [Page 340] quód facultate conjunctionis congregativae aut segregativae ad continendas sententias utantur, an potius, quód é simplicibus corporibus tem­perentur, ac misceantur? Quamobrem mitte de­inceps istiusmodi adversus Rameas enuntiati di­stributiones argumenta: immo ut legi Catholici pa­reatur, adhuc divisionem enuntiati in contingens & necessarium subtilius & diligentius perpolito. Si meam in ista expolitione operam desideres, vide quid afferam:

Axioma est verum aut falsum.
Verum, quando pronuntiat utîres est.
Falsum, contra.
Axioma deinde est contingens aut necessarium.
Contingens, quod sic verum falsumve est, ut contrá esse possit.
Necessariū, quod semper verum falsumve est: & illud affirmatum appellatur De omni: hoc veró impossibile.

CAP. XXVI. De enuntiati discreti contradictione.

QVaeritur an Discretum negatum connexo affirmato possit contradicere. Affirmat Talaeus: quia idem consequens de codem antecedēte affirma­tur ac negatur. Negat Piscator: Quia antecedentis di­versa ratio est in connexo affirmato & discreto negato. Nam in illo est ficta ex hypothesi affirmatio: in discreto est conces­sio antecedētis tanquam absoluté veréque affirmati. At (in­quam) cum affirmato connexo discretum negatum contradicit, antecedēs discreti negati non alio mo­do conceditur ac ponitur, quám antecedens conne­xi: [Page 341] ita ut eadem sit antecedentis ratio. Refellisne ista pro tua facultate erudité? Primúm ais id á me pro confesso sumi, quod est in controversia: nempe Dis­cretum negatum affirmato connexo aliquando contradicere. Deinde miraris negari á me antecedētis discrimen illud. Nonne orationem meam valenter expugnas? Disputatur in mea animadversionis tuae refutatione eandem esse in discreto negato & connexo antece­dentis rationem. Tu istud non diluis, sed quia ex Ta­laei opinione, & ex hypothesi locutus, dico negatum discretum affirmato connexo contradicere, idcirco á me principium peti contendis. Ecquid ista re­sponsione eadem antecedentis ratio convellitur? Ecquid tua admiratione efficitur ut dispar sit? Sed disparem esse testimonio recté loquentium confir­mas. Hîc tu sensum atque intelligentiam eorum, qui sapienter rectéque locuti sunt, é tuo sensu ac in­telligentia interpretaris ac definis.

CAP. XXVII. Vtrúm disjuncto axiomate significetur, unicúm é disjunctis esse verum.

DOcui proposito exemplo animalis in rationale ac irrationale distributi, id ab enuntiante signi­ficari & intelligi, unicum distributionis mēbrum de toto diviso verum esse, non utrunque: ut si id ve­rum fuerit, omne animal rationale esse; falsum sit, omne animalirrationale esse. Hîc tu me quasi tergiversantem & in definienda quaestione erran­tem reprehendis. Non est (inquis) quaestio, utrúm al­terum é disjunctis sit falsum, si alterum sit verum. Immo hoc ipsum quaeritur, si illud addideris, ab enuntian­te [Page 342] significari id & intelligi. At nemo (inquis) sana men­te praeditus, quum divisionem de genere diviso enuntiat, vel ipse intelligit, vel aliis significare vult, unicum é disjunctis verum esse: sed nihil aliud agit, quám ut species ejus gene­ris, de quo loquitur, enumeret. Ac ne videare nihil in hanc sententiam argumenti attulisse, mirisica sub­tilitate disseris.

Quo disjuncto numerus partium declaratur, in eo non si­gnificatur é disjunctis unicum esse verum.
At eo Disjuncto, in quo divisio de genere diviso enuntia­tur, numerus partium declaratur.
Eo ita (que) disjuncto, in quo divisio enuntiatur de genere diviso, non significatur é Disjunctis unicum esse ve­rum.

Concidere syllogismi tui propositionem necesse est, si eodem axiomate utrunque prestetur: id est, si & Partium numerus notetur, & é disjunctis unicum esse verum significetur. Illius enuntiati, in quo De genere diviso enuntiatur divisio, duplicem vim & rationem, esse perspicio. si consideres dispositam in eo distribu­tionem, equidem distributionis vi partes enumerat. At veró Disjunctionis instructae facultate & instru­mento sic partem á parte disjungit, ut nisi unica de toto vera esse possit. Nam quód castigandam esse censeas orationem eam, qua subjecti in adjuncta, & adjuncti in subjecta, distributionem nomino & ap­probo, satisfactura tibi credo est de castigatione ista, instituta adversus eam Cap. 19. disputatio.

CAP. XXVIII. Vtrúm affirmatio & negatio sint compositi syllogismi affectiones.

QVod plené disertéque in Epistola demonstra­tum est, non posse scilicet affirmationem & ne­gationem syllogismo composito attribui, id totum distinctiunculae cujusdam subtilitate eludis. Est (inquis) syllogismus compositus, affirmatus vel nega­tus á conclusione nominandus: Affirmatus, uti (que) cujus con­clusio fuerit affirmata: negatus, cujus conclusio negata. Si tibi de ista distinctione assentiamur: quivis é com­positis syllogismis negatus esse potest: quivis etiam affirmatus, si secundum disjunctum exceperis: ut fa­cilé intelligas, nullam affirmationis aut negationis rationem in compositis haberi, sed rem omnem as­sumendo & tollendo confici: utrúm veró affirmatum aut negatum sit, quod assumitur tolliturve, nihil in­teresse. At quid absurdius esse poterit, quám si affir­mationis & negationis affectio sit compositis syllo­gismis tribuenda, ex ea tamen compositorum syllo­gismorum modos alios ab aliis distingui?

CAP. XXIX. An syllogismus simplex in generalem, specialem, pro­prium, recté dividatur.

IN extremae controversiae disputatione accipio quod das. Das enim vindicasse me sensum Rami á reprehensione tua. Quod ad Coronidem attinet, qua disputationem nostram concludis, potest remitti illa tibi: praesertim cum sine ea satis in Logicae discipli­nae artificiis beati esse possimus.

[Page 344]COnfeci jam (ornatissime Piscator) insti­tutae adversus responsionem tuam dispu­tationis curriculum: in quo sic versatus sum, ut meminerim semper & congressum esse me cū eruditissimo philosopho, & certasse cum ho­mine amantissimo. Si quid mihi non satis co­gitatum & meditatum exciderit, debes id non modo ignoscere mihi pro excellenti humani­tate, sed etiam corrigere pro ingenio singula­ri. Vtcunque ceciderit, persuade tibi, sic fave­re me gloriae tuae, te ut cupiam omnium disciplinarum ornamentis ex­cultissimum esse.

FINIS.

Errata.

Pag. 4. lin. 3. nativae. 15.9. argumenta prima. 22.1. virtus. 23.6. viribus. 26.6. eodem, vascula. 38.27. duabus. 39.5. aliquam notam. 47.13. neutrum. 52.16. distributioni. 55.31. complexae. 75.28. earum 76.23. naturam rei. 125.20. notione. 127.17. perc eptarum. 129.17. praecepto. 161.1. multa. 2. reiecit, dele in. 163.24. perpende. 215.6. virtutis. 223.8. retexit. 226.23. nova non. 273.17. infregero. 284.29. disputationis. 291.30. invito.

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.