VIDEBITVR fortasse prima fronte haec quaestio planè otiosa & invtilis, qua nem­pe Christianorum a­xioma certissimum, tot Scripturae sacrae testimoniis, tot saecu­lorum exemplis, tot piorum Martyrum rogis comprobatum, quasi etiamnū con­troversum in dubium vocari videatur. Vn de etenim, dices, tot tantaeue piorum ae­rumnae, si ex vna hac causa, quòd Deo sim­pliciter & absolutè, Regibus verò, quate­nus adversus legē Dei nil imperent, obtē ­perandū esse, perpetuò iudicarint? Quor­sum verò alio qui Apostolorum respon­sum, [Page 2] Deo magis, quàm hominibus paren­dum esse? Deinde, cùm sola vnius Dei vo­luntas perpetuò iusta sit, caeterorum iniu­sta subinde esse possit; quis ambigat, quin illi vni absque vlla exceptione, his cum a­liqua semper exceptione parendum sit? At certè cum hodie multi Principes exi­stant, etsi Christi nomē ij iactitant, qui im­mensam potentiam ne ab ipso quidem Deo pendentem sibi audacter arrogent, multi adulatores, qui quasi Deos terre­nos eos adorent, multi etiam, qui seu me­tu occupati, seu alia vi coacti, nulla in redenegādum esse Principibus obsequium aut censeant, aut censere videri velint; & vitium praeterea nostrorum temporū hoc esse videatur, vt nil tam firmum sit, quod non convellatur, nil tam certū, quod non controvertatur, nil tam Sanctū, quod non violetur: vere or sanè, ne cuivis rem accu­ratè perpendenti, non modò non invtilis haec quaestio, sed planè necessaria, nostro praesertim saeculo, videatur. Mihi certè causam tot tantarumue calamitatū, qui­bus ab hinc annis aliquot orbis Christia­nus divexatur, examinanti, succurrit il­lud Oseae Prophetae: Oseae c. 5. v. 10. Principes Iudaei iis si­miles fuerunt, qui terminum mouent. i­taque [Page 3] iram meā aquae instar in eos effun­dam. Ephraim verò conteritur in iudicio, quia impia mandata sequutus est. Pecca­tum & Principum, & populi, vno verbo hîc habes. Terminos verè mouent ij Prin­cipes, qui illa iurisdictione non contenti, quam ipsis tribuit Deus Opt. Maximus, eam, quam sibi supremam in omnes reti­nuit, vi invadere conantur. quibus, inquā, nō sat est, bonis corporibúsque subdito­rum pro arbitrio & libidine vti, ni etiam miserorum animas, quod Christi merum peculium est, sibi vendicent, qui solo non contenti, caelum etiam ipsum audacter aggrediuntur, admotísque scalis invadere conantur: nimirum, vt ait Poeta Ouidius,

Populus verò impia mandata sequitur, qui adversus legem Dei quicquam iubentibus aut assentitur, aut assentatur, qui tā ­quam diis thura quodāmodo adolet, qui solium Dei affectantibus, cùm possit, nō repugnat, qui quae propriè Dei sunt, Cae­sari tribuere non veretur. Nemo verò est, qui haec non videat. Si quis Principi im­pia iubenti non obtemperat, cōtinuò re­bellis, [Page 4] perduellis, Maiestatis reus habe­tur. Iis calumniis petebatur Christus, iis­dem Apostoli & primi omnes Christiani. Si quis. Esdrae, (4.) aut Nehemiae (5. ver. 7.) exemplo, Templum Domini extruere parat, regnum affectat, res nouas molitur, in Remp. cuniculos agit. Obstrepere verò Regibus cōtinuò adulatores innumeros audias, si semel restauratum fuerit Tem­plum istud, actum est de regno: non est, quòd vlla amplius tributa, aut vectigalia ab istis hominibus expectes. Quae verò isthaec insania est? Eae demū Respublicae firmae censendae sunt, quarum in medio Templum Dei collocatum est, quae ipsae Templum Dei sunt. Ij Principes verè re­gnant, qui cum Deo regnant, cùm omnes omnino per ipsum regnent. Sapien. 7. At cōtrà quae [...] hominum est, nec Rempublicam bene cōtitutam, nisi everso Templo, nec Regnum, nisi expulso, si fieri possit, Deo Opt. Max. tutū firmúmque putarit? Hinc verò tot Gigantaei ausus, & Gigātaeorum consimiles exitus, tot Principum exitia, tot Gentium excidia. Quod si nossent ij, quid inter Deum & Caesarem intersit, in­ter Regem regum & Regem, inter Dominum & vasallum, quid sibi ille à subditis [Page 5] tributi nomine poscat, quid ipsis in subdi tos permittat: proculdubio ne (que) tot Prin­cipes Regnū Dei turbare conarentur, ne­que etiam in ipso conatu, iusta Dei iudicis & vindicis ira, proprio regno deturbaren tur. Neque verò praeterea tot calamitates, direptiones, vastationes Populus pate­retur. Interest ergo Principum, scire, qua­tenus imperare debeāt; subditorum, qua­tenus parere, ne aut illi alienam iurisdi­ctionem invadendo, aut hi extra iurisdi­ctionem ius dicenti parendo, in poenam incidant. Hic verò est Quaestionis propo­sitae scopus, cuius Sacrā praecipuè scriptu­ram iudicem faciemus.

Quaeritur, An subditi teneantur Regi­bus obedire, si quid adversus legē Dei im­perent? id est vtri potius, Deo an Regi o­bediēdum sit. De Rege, cuius amplissima censetur potestas, si constiterit, de caeteris magistratibus eadem via constabit. Pri­mùm docent Sacrae literae, Deum suapte auctoritate regnare, Reges quasi precariò: Deum per se, Reges per Deum: Deum iu­risdictione sua vti, Reges delegata tan­tùm. Sequitur itaque, Sapien. 6. Proverb. 8. Iob 12. &c. Dei immensam esse iurisdi­ctionem, Regum dimēsam: Dei infinitam [Page 6] potentiam, Regum praefinitam: Dei Re­gnum nullis limitibus circunscriptum es­se, Regum contrà certis regionibus regi, certis cancellis terminari. Deinde Deus ex nihilo creauit caelum & terram. Itaque is iure caeli & terrae dominus est, & verè proprietarius. Quicūque verò terram in­habitant, eius tanquam coloni sunt & emphyteutae: quicunque in terra ius dicunt, & aliqua ratione caeteris praesunt, Dei be­neficiarij & cliētes sunt, ab eóque investi­turā capere & agnoscere tenentur. Deus denique solus proprietarius est, solus do­minus: homines omnino omnes, quo gradu tandem ij sint, coloni, villici, ministri, vasalli, qui quo ampliores fructus perci­piunt, eò maiorem censum debent: quò maiori authoritate potiuntur; eò seuerius rationem reddere tenentur, quò clariorē honorem consequuti sunt, eò grauiori o­neri sunt obnoxij. quod & Scriptura sacra passim docet, & pij omnes, imò praestan­tissimi quique Ethnici semper agnouere. Psalm. 24. Domini, ait Dauid Rex, est terra, & pleni­tudo eius: ac ne homines suis vomeribus sacrificēt, nil terra ipsa abs (que) caeli pingue­dine proferre solet. Ideò verò Deus sibi à suis omnium frugum primitias cōsecrari [Page 7] poscit. & Ethnici ipsi vltrò dicauere, qui­bus sese colonos, ipsum verè Dominum profiterentur. Esa. c. 66. v. 1. 1. Reg. c. 8. Caelum Domini solium est, ait rex Salomon, terra subsellium. Ita­que cum reges omnes eius pedibus subie­cti sint, non mirum, si Deus Rex regum, & Dominus dominantium, Reges verò om­nes, ministri regni eius, iuri dicundo con­stituti, vocitentur. Per me, Sap. 6. v. 1. Prou. 8. vis. Iob. 12. v. 16 Daniel 2. vers. 21. in quit Dei sa­pientia, reges regnant, & Principes iudi­cant terram. At ni faxint, soluo ego bal­theum regum, & cingo renes eorum cin­gulo. ac si diceret: meum est, stabilire re­ges in solio, aut deturbare pro meo arbi­tratu. Hinc solium Regum, 1. Chro. c 9. vers. 8. 2. Chro. c. 9 ver. 8. 1. Chron. c. 29. v. 23. solium Dei dicitur. Benedictus, ait Regina Sabae Salo­moni, Deus tuus, qui te posuit super soliū suum, vt regem loco domini Dei tui, vt facias iudicium & iustitiam. Sic & Salomo­nem alibi in throno Domini, aut in thro­no regni Domini collocatum legimus. Eadem ratione Populus ipse, 1. Sam. c. 9. v. 16. c. 10. ver. 1. 2. Sam c. 6. ver. 21. 2. Reg. c. 20. ver. 5. 2. Chro. c. 1. v. 9. &c. Dei Popu­lus & haereditas perpetuò dicitur: Rex ve­rò administrator eius haereditatis, & dux populi Dei. quo titulo Dauid, Salomon, Ezechias & caeteri pij Principes nomina­tim afficiuntur. Cùm verò sancitur foedus inter Deum & Regem, ea conditione san­citur, [Page 8] vt Populus sit, 2. Reg. c. 11. 2. Chro. c. 33 v. 16. & perpetuò maneat Populus Dei, nempe vt ostendatur, deum sua se proprietate & possessione non exuere, cùm Populum regibus tradit, sed re­gendum, curandum, pascendum tradere, non secus ac is, qui gregi pastorem eligit, gregis nihilominus dominus manet. Hoc perspicuè agnouerūt pij reges, Dauid, Sa­lomon, 2. Chron. c. 20. v. 6. Iosaphat & caeteri, qui etsi Deum Regnorum & Gentium Dominum agno­scebant, nihilo tamen minus regnabant: imò eò magis, quò alacrius deo seruiebāt. Hoc idem Nabuchodonozor ipse, 1. Chron. c. 29. v. 11. quan­tumvis Ethnicus & potens Monarcha, tandem profitetur. quē cùm Daniel Regē regum vocaret, cui Deus caelorum, regum potentiam, Dan. c. 2. v. 37. c. 4. v. 14. & gloriam dedisset: Quini­mo, ait, ô Daniel, verè Deus tuus est Deus Deorum, & dominus Regū, qui regna tradit quibuscum (que) vult, vel omnium homi­num vilissimis. Propterea verò & Xeno­phon ipse, in inaugurando Cyro, deo im­primis litatum dicit: & passim Ethnici e­tiam authores Deum Opt. Max. regē summum praedicant. Hodie verò in Christia­norum Principum inauguratione, ij per­petuò Dei famuli, Populo suo regūdo de­stinati nuncupantur. Cùm itaque reges, [Page 9] Dei vicarij tantùm fint, in Dei solio ipso authore constituti, Populúsque sit Dei Populus: nec verò vicariis, nisi eorum, quo­rum personam gerunt, causa honos defe­ratur; sequitur procul dubio, regibus pro­pter Deum, non adversus Deum, Deo ser­uientibus, non adversantibus, Dei iura tuentibus, non invadentibus, obtem­perandum.

Hîc obiiciant fortè nobis Assentatores aulici, Deum suam omnē in reges autho­ritatem contulisse, caelum sibi retinuisse, terram agendam ferendamue pro libito regibus tradidisse: Caesarem deni (que) diui­sum cum Ioue imperium habere. Digna sanè vox Cleone aliquo impurissimo A­lexandri adulatore, aut Martiale, qui Do­mitiani edicta, Domini deíque edicta vo­care non veretur. Digna & nefandissi­mo Principe Domitiano, quem Domi­num deumue etiam vocari voluisse, Suetonius narrat. At certè & pij Prin­cipis auribus & piorum subditorum ore prorsus indigna. Esai. 48. ver. 11. Manet semper illa Dei omnipotentis sententia: Non dabo no­men meum alteri, non transferam gloriā meam in alium, id est, non eam cuiquam potentiam tradam, quin summū ius mihi [Page 10] perpetuò recipiam. Deus sua se potentia & authoritate nunquam exuit. Psal. 2. Sapien. 6. Sceptrum in manu tenet, quo frementes reges com­pescat & contumaces cōterat. Libram in altera, qua ius iniquè distribuētes exami­net. Supremi verò imperij nulla certiora signa dari possunt. Quòd si aut Impera­tor, cum Regem aliquem creat, saluo sem­per summo imperio id facit, aut rex, puta, Franciae, cum extraneo, vel etiam fratri fi­lióve ditionem regendam possidendám­ve tradit; casus regios, animadversionem Regiam & supremū dominatū perpetuò recipit. quin & si minus in formula inve­stiturae fiduciae ve expresserint, ipso iure excepisse putātur. Quantò verius Deus in omnes Reges, in seruos, inquam, & mini­stros, eam sibi authoritatem retinet, à qui­bus & rationem eum reposciturū, & poe­nas de iis sumpturum, si suo officio malè fungantur, toties legimus? Reges itaque regis regum vasalli sunt, per gladiū regiae authoritatis insigne, investiti, vt eo gladio legem diuinā tueantur, bonos protegant, malos perdāt, non secus ac per ensem, scutum, vexillū, vasallos à Domino superiori feudo investiri videmus, ea lege, vt ei iis­dem armis, quandocumque opus fuerit, [Page 11] militent. Vt verò vasallos eos definiamus, ita & quaecunque vasallis, regibus, appri­mè etiam conveniunt. Vasallus feudum à domino superiore accipit, cū munere iu­ris dicendi & onere militiae coniunctum. Rex regū à Deo, vt iudicet Populum suū, & adversus hostes tueatur. 1. Sam. c. 8. et c. 9. v. 20 Vasallus legem & conditionem à Domino superiori accipit. Rex à Deo iubēte, vt legem suam per­petuò obseruet, & ante oculos habeat. Si fecerit, tum ipsum, tum posteros regnum diu possessuros; sin contrà, contrarium ex­perturos. Vasallus sese domino superiori iureiurando devincit, fidemue & obse­quium promittit. Deut. 17. Rex pariter ex legis di­uinae praescripto sese imperaturum iurat. Vasallus denique, ni ius iurandum seruet, feudum committit, ipso (que) iure sese omni praerogatiua priuat. Rex quoque, si Deum negligat, si ad eius hostes trāsfugiat, si fe­loniam adversus Deū committat, & ipso iure regnum committit, & ex facto plerū ­que amittit. Haec ex foedere inter Deum & regem fieri solito (confoederatorum enim nomine seruos suos dignatur Deus) per­spicua erunt. Duplex autem foedus in Re­gum inauguratione legimus: primum, in­ter Deum & Regem & Populum, vt esset [Page 12] Populus, Dei Populus. Secundum verò, inter Regem & Populum, vt bene impe­ranti bene obtemperaretur. De secundo postea videbimus: de primo hîc nobis a­gendum est.

Foedus inter Deum & Reges.In Ioae inauguratione legimus sanctum fuisse foedus inter Deum & Regem & Po­pulum, aut, vt alibi dicitur, inter Ioradam summum sacerdotem, & vniuersum Po­pulum & Regem, 2. Reg. c. 11. 2. Chro. c. 23 ver. 16. 2. Reg. c. 23. vt esset Populus Dei.

Similiter Iosiam & vniuersum Populum foedus iniisse cū Deo. Vnde intelligimus in hoc foedere faciundo stipulatum fuisse summum sacerdotem Dei nomine, à Re­ge & Populo, tanquam verbis conceptis, An non curaturi essent, vt Deus purè & ri­tè in Regno Iudaico coleretur. An nō sci­licet ita regnaturus esset Rex, vt populum Deo seruire sineret, ínque Dei lege conti­neret. Deinde, an non ita populus Regi obtemperare vellet, vt nihilo secius Deo in primis obsequeretur. Regē verò & Po­pulum tanquam reos promittendi, in le­gem Dei iurasse, seseue solenni sacramē ­to Deo colendo imprimis obligasse. Vn­de ex facto, cum primum istud foedus san­citum est, Iosias & Ioas destruunt idolola triam Baal, & cultum Dei restituūt. Capi­ta [Page 13] verò foederis haec erant in summa: 2. Chro. c. 23. ver. 16. & 17. Vti tum Rex ipse, tum etiam Populus vniuer­sus, Deum ex legis suae praescripto, & sin­guli colerent, & vniuersi colendum cura­rent. si facerent, Deū ipsis affuturum, rei (que) publicae illorum praefuturum. Sin minus, missos facturum & disperditurum: quod ex multorum scripturae locorum collatio­ne apparet. Moses moriturus, Deu. 29.30.31 cap. Deu. 31. v. 26. eas condi­tiones foederis vniuerso Populo recenset, moxue legem, id est, ipsa pacta conventa Domini, in Arca foederis asseruari praeci­pit. Mose vita functo, Iosue c. 1. Iosue constituitur dux Populi Dei. Dominus ita (que) ipse eum admonet, si res suas prospere gerere velit, ne à lege latum vnguem recedat. Deu. c. 27. v. vlt. Ios. c. 5. Ios. c. 24. Is verò cum primum. Israelitae terram Chanaan ingressi sunt, vt palam eis faciat, qua con­ditione in eam possessionem à Deo mit­tantur, sacrificiis ritè peractis, legem corā vniuerso Populo legit, moxue mira, si iis pactis starent, pollicitus, dira, si neglige­rent, minatus. In summa, si legē seruarent, prospere rem gesturos: sinsecus, disiectum ac pessundatum iri obtestatur. Idem quo­que moriturus, & evidentius quidem. Quotiescunque verò eam deserunt, in manus Chananaeorum traduntur, & Tyran­nis [Page 14] mancipantur. Iam idem omnino foe­dus, quod inter Deum & Populum sub iudicibus fuit, sub Regibus & cum regibus obtinuit. Postquam Saul vnctus, electus & planè constitutus est, 1. Sam. c. 12. Samuel his ver­bis Populum affatur; En Regem, quem e­legistis, & petiistis. Ecce Deus posuit eū Regem super vos. Obedite & seruite Deo tā vos, quàm Rex vester, qui est super vos. Alioqui & vos, & Rex vester peribitis.

Quasi dicat: Voluistis Regem, Deus hunc vobis Regem dedit. Ne tamen putetis Deum quidquā de suo iure imminui vel­le, velim intelligatis, Regem non secus ac vos, huic legi custodiēdae devinctum esse, ac, ni fecerit, eandem poenam passurum; denique, Saulem esse Regem quidem vo­bis datum, qui in bellum, vt cupiistis, vo­bis praeeat, at ea lege, vt legem Dei inte­rim sequatur.

1. Reg. c. 2. ver. 4. 1. Reg. c. 6. ver. 12. 2. Chro. c. 6. v. 16. c. 7, ver. 17.Eiecto Saule, quòd pacto non stetisset, Dauid eadem lege Rex constituitur, vt & Salomō quoque Dauidis filius. Si legem meam obseruaris, ait Dominus, ego con­firmabo tecum pactum, quod pepigi cum Dauide. Quodnam verò est hoc pa­ctum? Extat in in libro Paralipomenon his verbis: Nūquam avelletur à facie mea [Page 15] successor ex tua stirpe in solio Israelis, modò filij tui obseruent legem meam tuo ex­emplo. Sin verò idolis seruiant, expellam vos è terra, quam vobis possidendam de­di, &c. 2. Reg. c. 23. ver. 2. Deu. 17. v. 18. 1. Sam. c. 10. v. 25. Hinc liber Legis tempore Iosiae re­pertus, vocatur liber foederis Domini, (quem Deus Sacerdotes Regi tradere iu­bet, proindeue Samuel Sauli tradit) ex cuius praescripto Iosias ipse init foedus co­ram Domino. Hinc etiam Lex, quae in Ar­ca seruabatur, vocatur Pactio Domini cū filiis Israel. 2. Chro. 6. v. 11. Deni (que) Populus seruitute Ba­bylonica liberatus, foedus cum Deo reno­uat, & quòd Pactum Domini violasset, tot se calamitates meritò passum agnoscit. Perspicuum ergo est, Reges, Nehem. 9. tanquam va­sallos in legem Dei tanquam superioris omnium Domini, iurare. At verò, quod an tea attigimus, si fidē non seruant, si legem violant, vt illos feudum propter feloniā, sic hos regnum committere legimus.

Diximus idem esse foedus inter Deum & Reges Iudaeorum, quod antè inter Deū & populum sub Iosue & iudicibus. Vide­mus verò passim populum, Iudic. 9. v. 33. Iudic. c. 2. v. 24. c. 4. v. 2. &c. si quando le­gem neglexit, aut foedus pepigit cū Baal, mancipatum fuisse seruituti Regum Cha­naan, Iabini, Eglonis & caeterorum. Vt au­tem [Page 16] idem foedus est, ita eadē est foe difra­gorum poena. 2. Sam. c. 13. v. 13. 1. Sam. c. 15. v. 26. Saul contra quàm lege Dei sancitū erat, sacrificia tractare audet, mox etiam contra disertum Domini mandatū Agagum Regem Amalecitarum seruat. Propterea & rebellis vocatur à Samuele, & rebellionis demum poenas luit. Sacri­ficasti tu, ait. At praestitisset te obsequutū esse Deo. Obsequium enim praestat sacri­ficio. Reiecisti Dominum Deum tuum, at ipse te reiicit, ne amplius regnes super I­sraelem. Adeo verò hoc iuris obtinet, vt non secus ac propter Maiestatis, affectati­ve propriè regni crimē filij paterno feudo priuantur, non ipsi modo Reges, sed ipso­rum adeò liberi easdem ob causas regno spolientur. 1. Reg. c. 11. v. 33. Salomon à vero Deo ad idola deficit. Ahias Propheta, Regnum Israeliti cum cōtinuo sub Roboamo filio diuisum iri praedicit. Completur denique verbum Domini, ac decem Tribus, pars regni po­tissima, à Roboamo, ad Ieroboamum e­ius seruum deficit. Cur ita veró? Quia, ait Dominus, defecerunt à me ad Astaroth Deum Sidoniorum, & Chamos Deum Moabitarum, &c. disrumpā ego vicissim regnum eorum. Ac si diceret Pactum vio­larunt, conditionem non impleuerūt: ne­que [Page 17] ego itaque amplius teneor. Maiestatē meam imminuere volunt: ego regnum i­psorum verè imminuam. Cum serui mei sint, me è meo regno eiicere student. At e­go per Ieroboamum, per seruum, inquā, eos regno eiiciam. Quid verò, cum hic idē seruus veritus, ne Populus Dei colendi desiderio, Hierusalem revertatur, vitulos in Bethel erigit, & occasionem peccandi Israeli offert? cum, inquam, Populum Dei à Deo, seruū ab hero abalienat & ab du­cit? quaenam tandem est tam ingrati cliē ­tis in patronum, tā nefandi plagiarij poe­na? Moritur ei primùm filius, deinde vni­uersa eius gēs per Baasae facinus extirpa­tur ad vltimum masculum vsque, Propheta illa id circo fieri protestante, quod à domino suo defecisset. Est igitur causa haec & frequens, & idonea, propter quam Rex feudo à Deo accepto priuetur, si legē Dei oppugnet, & à Deo, ad ipsius hostes, ad deos, inquam, gentium transfugiat. Et vt paria crimina pares poenae decent, consi­milem omnium Regum Israelis & Iudae, qui talia patrarunt, exitum, summum, in­quam, exitium in Sacris literis legimus. Tametsi mutata est & Ecclesiae Iudaicae, & Regni quoque ipsius forma, cum quae [Page 18] prius Iudaea terminabātur, per totum or­bem diffusa esse possint: de Regibus tamē Christianis idem prorsus dicendum est. Euangeliū successit legi, Reges Christia­ni Iudaicorum loco sunt. Idem pactum est, eaedem conditiones, eaedem poenae, ni impleantur, idem vin dex perfidiae Deus omnipotens. Vt illi deni (que), legi, sic hi Eu­angelio obseruando, tenentur. cuius pro­pagationem singuli in primis & ante om­nia se curaturos spondent, cum inaugu­rātur. Herodes Christi Domini Regnum, quod provehere debuisset, reformidans, Christum ipsum, quasi regni affectati dā ­nat. En verò & miserè perit, & regnum i­pse suum perdit. Iulianus à Christo ad Gentiles transfugit. At paulò pòst idem Galilaei (ita enim Christum probrose vo­cabat) vindicem dexteram experitur. Ple­nae verò sunt superiorum saeculorum hi­storiae consimilibus exemplis, quae nec nostro etiā saeculo nobis desunt. Aliquot ab hinc lustris plaerique Reges Babyloni­cis poculis inebriati, Christi hosti adver­sus Christum, Lupo adversus agnum mi­litarunt, vt etiamnum plaerique mili­tant. Vidimus verò nonnullos, in flagran­ti crimine, in ipso (que) adeo, quod agitabant, [Page 19] scelere periisse: quosdam etiam è triūpho in tumulum elatos fuisse. Nec caeteros melior manet exitus. Stat nempe perpetuò haec sententia: Coniurent licet omnes re­ges terrae adversus Christum, Psalm. 2. Psalm. 110. & Agnū no­strum diripere conentur, necesse est tan­dem illos manum cedere, pedibus Chri­sti subiici, & Agnum Regem Regum, & Dominum Dominantium, velint nolint, Apoc. c. 19. confiteri. Quid verò de Regibus Ethnicis statuemus? Procul dubio & si ij extrin se­cus non vnguntur à Deo, sunt tamen e­ius vasalli, & ab eo vno potentiam suam acceperunt seu sorte, seu alia quavis for­ma eligantur. Si suffragio: Deus regit cor­da hominum, & dirigit quo ipse vult. Si vel sorte: sors coniicitur in sinum, inquit Salomon, & iudicium eius à Domino. Prou. 16. Is perpetuò vnus est, qui pro suo arbitrio Reges tollit, & statuit, firmat & evertit. Daniel 2. v. 21. Esa. c. 45. Dan. 4. Rom. 13. Hac ratione Cyrum vnctum Domini vo­cat Esaias. Daniel verò Nabuchodonozor & caeteros à Deo potentiam accepisse ait, vt & Paulus, omnes omnino magistratus. Etsi enim Deus legem suam non ita diser­tè his at (que) illis cōmendarit; est tamē quod agnoscāt, se, quod regnant, Deo supremo Regi debere. Itaque si tributum eo nomi­ne [Page 20] Deo persoluere minus curent: saltem quod Deo à subditis debetur, intercipere & avertere ne tētent, aut vlla alia in re di­uinam sibi iurisdictionem arrogent. Id ve­rò propriè affectati regni crimen est, quod Deus in ipsos reges Ethnicos grauissimèe vltus est. Principes, ne in tam atrox crimē incidant, suam à diuina iurisdictionem in primis distinguāt necesse est, & eò quidē accuratius, quod in eodem solo, in eadem re, in homine, inquam, Deus & Rex, ius suum ambo capiūt. Constat homo ex cor­pore & anima, Deus corpus finxit & ani­mā quo (que) inspirauit. Vtro (que) ergo optimo iure vti solus poterat. Quod si liberaliter indulsit Regibus, vt subditorum corpori­bus bonísque, ad eorundem tamē conser­uationem, vti possint: meminisse sanè de­bent, vsum, non abvsum, cōcedi. In primis verò nil quod animae, tributi nomine im­perent, habere se, qui suā ipsi Deo tributa­riam profiteri teneantur. Rex capit tribu­tum censúmve à corpore, iísque, quae cor­poris ministerio acquiruntur coluntúr­ve. Deus ab anima praecipuè, quae suas e­tiam functiones per corpus exercet. Ad tributū illud pertinent fructus, nūmorum pensitationes, & caetera onera tum realia, [Page 21] tum personalia. Ad hoc preces, sacrificia, conciones, cultúsque adeo diuinus, tum priuatus, tum publicus. Quae quidem a­deò diuersa & distincta sunt, vt neutrum alteri officiat; fiscus Dei Caesaris fisco nil adimat, sed cuique ius suum constet. De­nique caelum terrae misceat, omniaue in antiquum chaos reducere velit, qui haec confundat. Haec optimae distinxit Dauid, 1. Chron. 26 ver. 29. qui alios officiarios destinauit in rem dei, alios in rem Regis. 2. Chr. c. 19 Sic & Iosaphat alios in iudicium Iehouae, alios in litem Regis, id est, alios, qui cultum Dei, alios, qui iura Regis tuerentur. Quod si vtrum que tri­butum sibi vendicat Princeps, perinde ac si Gigantum more, caelum petere & scan­dere conentur: Regni affectati reus est, & non secus ac vasallus, qui regalia iura in­vadit, feudum committit, ac eo saepissimè spoliatur: & eo aequius, quod ea vasalli ad dominum superiorem aliqua: Regis ad Deum, homuncionis ad omnipotentem nulla potest esse proportio. Quotiescun (que) enim Princeps aliquis insolenter dicit, Esa. c. 14. ver. 22. E­go scandam caelum, extollam solium meū supra stellas Dei, & ero similis altissimo: At ego contra, Deus inquit, extollam me­ipsum, insurgam adversus te, & excindam [Page 22] nomen tuum ad vltimos nepotes vsque. Et tua quidem consilia evanescent; quod verò semel decreui, mutari nō potest, aut in cassum cedere. Exod. c. 5. & 8. &c. Dicit Dominus Pharao­ni: Dimitte populum meum, vt mihi ser­uiat, vt mihi sacra faciat. Quia verô fastu tumidus, Deum illum sibi notum non esse respondet, praeceps ruit. Nabuchodono­zor vult statuam suam coli, sibiue diui­nos honores exhiberi. Confestim effrenē miseri homuncionis audaciam reprimit Deus. Qui Deus videri volebat, homo esse desinit, & ávia desertaue loca asini instar oberrat, Dan. c. 4. Eo vsque dum, ait Daniel, Deum Israelis supremum omnium Dominum a­gnoscat. Balthasar eius filius, sacris Tem­pli vasis diuino cultui dicatis, ad suam e­brietatem abvtitur. Daniel. c. 5. ver. 23. En verò quia Deo gloriam non tribuit, cuius in manu anima e­ius omnésque viae erant, regno pessunda­to, eadem nocte trucidatur. Alexāder Ma­gnus adulatorum voce delectabatur, qui Iouis filium eum esse, 2. Macha. c. 1. v. 43. & adorandum pro­pterea affirmabāt. En verò inchoatos qua­si de domito orbe triumphos praeproperamors intersecat. Antiochus vniendi regni praetextu, vnum quenque Legem Dei missam facere, & suam sequi iuber. Templum [Page 23] Iudaeorum prophanat, altaria polluit. At multas calamitates, clades, strages exper­tus, fractis prostratís (que) viribus, animi moe­rore tandem conficitur, in eoue, quod Iudaeos ad impietatem adigere voluisset, tā grauia se pati profitetur. 1. Mach. c. 6 Denique si repe­tamus, quis Neronis exitus fuerit, qui Christianos vrbis incendio insimulatos sceleratè cōtrucidauit: quis Caligulae, qui sibi sacrificia instituit: quis Domitiani, qui Dominus Deusue vocarivoluit; quis Commodi & eorum omnium, qui hono­res soli Deo debitos, aut sibi vendicare, aut Deo tollere voluerunt: exitialem eo­rum perpetuo exitum comperiemus. Cō ­trà verò Traiani, Hadriani, Antonini Pij, & caeterorum eiusmodi satis prosperum: qui si minus Deum coluerunt, Christianis saltem suo more colere permiserunt. In summa, vt vasalli rebelles, regnúmve affe­ctantes, & supplicium extremum meren­tur, & feudum ipso iure committunt: ita & hi, qui aut legem Dei ex pacto obserua­re nolunt, aut obseruare volentes inaudi­ta causa persequuntur. Cum itaque videa­mus eodem ferè modo Reges à Deo re­gno investiri, quo vasallos à domino su­periore, feudo, iisdem de causis eo benefi­cio [Page 24] priuari, eodem ferme loco, hos, quo il­los esse, Reges omnes Dei vasallos esse, o­mnino statuēdū est. Hoc verò posito, quae­stio nostra facilè finietur. Si enim Deus est Domini superioris loco, Rex vasalli: quis non Domino potius, quam vasallo, obediendū pronunciet? Si Deus hoc prae­cipit, Rex contra: quis Regi adversus Deū obsequium denegantem, rebellem iudi­cet? Imo verò quis non rebellionis dam­net, siaut Deo segnius pareat, aut Regi ea in re pareat. Denique, si hinc Rex, illinc Deus ad delectū nos vocet: quis Regem, vt Deo militemus, deserendum non sta­tuat? Ergo non modo non tenemur obe­dire Regi contra legem Dei quid imperā ­ti, verùm etiam si obediamus, rebelles su­mus, non secus ac si adversus Regem co­lonus, pro seniore Regis vasallo, arma sumeret, aut edicto superioris, quàm infe­rioris, Vicarij, quam Principis, Ministri, quàm Regis obedire mallet. Ac propterea incidimus in execrationem Micheae Pro­phetae, Micheae 6. ver. 16. qui Dei voce eos omnes, qui im­piis Regum mandatis obsequuntur, dete­statur, & diris devouet. Legem Dei quum dicimus, intelligimus duas Legis tabulas Mosi traditas, quibus tanquam limitibus [Page 25] immobilibus, authoritas Principum om­nium circunscribi debet. Prima, Dei cul­tus, secunda officium erga proximum cō ­tinetur: prima, inquam, Pietas, secunda Iustitia Charitati coniuncta, quibus Euange lij promulgatio non modo non deroga­uit, verùm etiam authoritatem adiunxit. Prima autem vt ordine, ita & dignitate prima censetur. Si quem innocentem Princeps occidi iubeat, si quem spoliari, si cui vim inferri, nemo cui vel tantillū con­sciētiae supersit, parere velit. Si scelus suū, ādulterium puta, parricidium, aut quid si­mile, comprobari flagitet, prodibit inter ipsos Ethnicos Papinianus aliquis, qui Caracallam coram reprehendat, & mori, quàm parere malit:

falsum testimonium dicere non sustine­bit. Quid verò, si nos Princeps cum idolis commercium habere iubeat? si Christum crucifigere? si Deum eiurare, execrari, & quantum in nobis erit, caelo pellere, an nō multò aequius parero detrectabimus?

Quin potius quia non satis est abstinere à malo, ni faciamus etiam bonum, non mo­dò idola non colemus, verùm Deum eo [Page 26] modo, quo praecipit, colemus: nec modò Baali non procumbemus, verùm Deo sa­cra faciemus, qualia à nobis requirit. Ete­nim Deum quidem colere tenemur pro­pter ipsum: at Principem honorare, vt & proximum amare, propter Deum. Quòd si verò proximum laedere, scelus est, si Principem violare, piaculum censetur: quo tā ­dem nomine tantum tāue atrox crimen censebimus, quo ipsa supremi omniū Domini Maiestas petitur? In summa: vt longè grauius est creatorem, quam creaturam, hominem quam imaginem laedere, & in iure grauior est poena eius, qui Maiestatē Regiam laeserit, quam qui statuam ei dica­tam fregerit: ita nō dubium est, quin eos, qui primam legis tabulā violant, grauior & atrocior vindicta, quàm qui secundam, maneat (etsi vna ab altera pendet) adeo (que) cautius adhuc in illa, quam in hac agen­dum sit. Exempla verò maiorum docere nos possunt, quae cautela hac in re sit ad­hibēda. Achabus Rex, Iezabele vxore in­stigante, Prophetas Dei vndequaque comprehensos occidi iubet. 1. Reg. c. 18. Abdias nihilomi­nus, Aulae Magister, eos abscondit & alit. In promptu excusatio est, In omni obli­gatione, quantumvis stricta, Deus perpe­tuo [Page 27] excipitur. Achabus idem, omnes Baa­li sacrificare iubet: Elias nihilo segnius ar­guit Regem, arguit Populum, sacerdotes Baal impietatis convictos ad necē poscit. Invito denique Rege vxorio, frementé (que) impia vxore cultum veri Dei restituere conatur. Sin Achab obiicit, 1. Reg. c. 18. vers. 17. quod hodierni Principes solent, quod Israelem turbet, quod rebellis, quod seditiosus sit, vt om­nium, qui crimine vacant, hoc esse crimen solet: Imò verò, respondet, Tu is ipse es, qui Israelem tua rebellione turbas, qui à Domino tuo ad hostes, à Deo vero ad deos alienos transfugeris. Eo dem modo Sidrach, Misach & Abdenago, Daniel c. 3. Daniel c. 6. Regi Nabuchodonozor parere nolunt, vt neque Da­niel Dario, Eleazar Antiocho, & innume­ri alij. Post verò Christi advētum, Act. 4. v. 19. cum iu­bentur Apostoli Euangelij praedicationē omittere, Iudicate, aiunt, vtrum iustum sit coram Deo, vobis potius, quam Deo obe­dire. Ita modo mandatum Christi imple­ant, quid Reges sentiant, susae deue habent. Ipsi denique Iudaei Aquilam ar­genteam statuámque Caligulae in templo collocari non ferunt. Ambr. Epi­stol. 33. Euseb. Quid verò Ambro­sius, iubente Valentiniano Imperatore, vt basilicam Mediolanensem Arrianis trade­ret? [Page 28] Cōvenior, inquit, à Comitibus & Tri­bunis, vt Basilicae fieret matura traditio, dicentibus Imperatorē iure suo vti, eo quod in potestate eius essent omnia: respondi; Si à me peteret, quod meū esset, id est, fundum meum, argentū meum, ius huiusmo­di meum non refragaturum. quāquam o­mnia, quae mea sunt, essent pauperum: ve­rum ea, quae sunt diuina, Imperatoris po­testati non esse subiecta. Quid verò puta­mus responsurū eum fuisse, si de viuo Dei tēplo idolis mācipando cōsultus fuisset? Exēpla haec & innumerorū Martyrū, qui mori, quā parere maluerūt, quibus plenae sunt Historiae, legis disertissimae instar esse possint. At sanè ne lex quidē disertis ver­bis cōcepta nobis deest. Quotiescun (que) e­nim Apostoli Christianos monēt, vt Regi­bus & Magistratibus pareant, quasi de in­dustria faciant, Deo parendū in primis & ante omnia praemonent: praeposteri istius obsequij, ad quod adulatores Principum simplices cohortantur, nusquam ne leue quidem argumentum reperias. Paul. c. 13. ad Rom. Omnis a­nima, in quit Paulus, superiori potestati subiecta esto; nam nulla est nisi à Deo. (a­nimam omnem dicit, ne conditio vlla ex­cipi videatur.) Satis ex hisce verbis con­cludi [Page 29] poterat, Deo potius, quam Regi pa­rendum esse. Si enim regi propter Deum, certè non cōtra Deum. At ambiguitatem omnem praecidere vult. Princeps (sub­iungit) minister Dei est, propter bonum nostrum, ad faciendam iustitiam. Sequi­tur adhuc idem: quia Domino potius, quā ministro, obtemperandum constat. Nec­dum tamen satis esse putat. Reddite, ait il­le tandem, cui tributū, tributū, cui hono­rem, honorem, cui timorem, timorem: ac si diceret, quod Christus: Matth. 22. ver. 21. Reddite quae sunt Caesaris, Caesari; quae Dei, Deo. Caesa­ri tributum & honorem, Deo timorem. Consimiliter Petrus, Timete Deū, Petr. Epist. 1. cap. 2. Hono­rate Regem. Serui obedite Dominis etiā discolis. Haec eodem, quo dicuntur ordi­ne, facienda sunt. Nempe vt non tenentur dominis serui obedire, si quid adversus Regis mandata imperent: ita nec subditi Regibus, si quid adversus legē Dei. Obiectio∣nes. Ob­iiciunt nobis impij: In iis etiam, quae ad conscientiā pertinent, Regibus obedien­dum esse, & Petrum Paulum (que) nobis, qua­si huius impiae sententiae authores, Roman. 13. ver. 5. 1. Petr. c. 2. obtru­dere non verentur. Indéque quancumque legem sanciat Rex, parendum, quancum­que religionē superstitionémve sectetur, [Page 30] obsequēdum statuunt. Quàm aut ineptè, aut impiè, nemo est, qui non videat. Aiūt, ibi diserte obediendum esse Principibus non propteriram, sed propter conscien­tiam erga Deum. Conscientiam cum op­ponūtirae, perinde est, ac si dicerent: non formidine poenae, sed Dei amore, non ver­berum metu, sed verbi diuini reverentia, parendum esse. Colos. c. 3. ver. 22. Vt pari ratione Paulus, ad Colossenses, seruos ita heris inseruire iu­bet, vt non heri oculo, aut furcae, sed ipsi Deo seruire so putent, nō vt heri gratiam demereantur, cuius oculos etiam fallere possunt, sed vt officio satisfaciant, quod illis imposuit Deus, quem nemo fallere possit. Deni (que) aliud omnino est, propter conscientiam obedire, aliud, in iis, quae ad conscientiam pertinēt. Neque ij sane, qui crucē & tormenta quaevis suscipere, quàm Principibus impia iubentibus parere ma­luerunt, 1 Sam. c. 15 vers. 22. nos ita docuissent. Eiusdem im­pudentiae est, quod idiotis obiicere solēt, Obsequium praestare sacrificio. Nil enim est, quod causam ipsorum citius iugulare possit. Sunt illa verba Samuelis Prophe­tae, Saulem Regem reprehendentis, quod praepostere sacrificando, Dei mandatum secutus non esset. Quod si ipse, quantūvis [Page 31] Rex, Deo obsequi tenebatur: sequitur sa­nè, subditos adversus Deum Regi non teneri. In summa: qui Barbarorum Calu­cuthanorum more, Dei cultum ab homi­nis arbitrio, Religionem à Rege, tanquā Telluris Deo pendere volūt, si Scripturae sacrae, quod opinor, minus tribuunt; Cic. 1. Off [...]. di­scant saltem ab Ethnico Oratore, in omni communitate quosdam esse officiorum gradus, ex quibus quod cuique praestet, intelligi possit, vt prima, ait, Diis im­mortalibus, secunda patriae, tertia pa­rentibus, deinceps reliqua reliquis gra­datim debeantur. Vtcumque verò crimen laesae Maiestatis atrox sit; proximum ta­men sacrilegio, L. 1. ad. L [...]. Iul. Mate [...] digest. quod in Deum diuinás­que res propriè committitur, à Iurecon­sultis vocari, adeò vt Templum effringe­re, quàm vitae Principis insidiari, gra­uius putetur. Et haec quidem cui­vis homini, modo non pror­sus impio, sufficere pos­se videntur.

HAEC Quaestio prima frō ­te difficilis & ardua vi­detur, eò quidem ma­gis, quod cum sub piis Principibus superva­cua, sub impiis pericu­losa videretur, vix quisquam eam, nisi le­uiuscule attigerit. Ex facto quaeritur, Prin­cipi legem Dei abrogāti Ecclesiámve de­struēti, aut extruendā impediēti, an resistere liceat. Hoc verò, si eius iudicio stamus, Scriptura sacra nobis definiet. Si enim, quod ex ea facile probabitur, vniuerso Populo Iudaico licuit, imò si iniūctum fuit, nemo, credo, negabit, quin idem de vni­uerso Populo Christiano alicuius Regni, idem planè statuendum sit. Consideran­dum est hic imprimis, Deum electo ex o­mnibus [Page 33] Populo Israelitico, vt esset sibi peculiaris Populus, foedus cum eodem pepigisse, vt esset is Populus Dei. Extat id pas­sim in Deuteronomio. Deu. c. 7. v. 6. c. 14. v. 1. Vis autē huius Pa­ctionis erat haec, Vt curarent vniuersi, vt Deus à singulis Tribubus & singulorum contribulibus in terra Chanaā purè cole­retur, Ecclesiámque suam in medio eorū perpetuò constitutam haberet. quod tum è multis aliis locis, tum disertè Deuter. 27. apparet. Ibi Moses & Leuitae, quasi Dei nomine stipulantes, Deut. 11. ver. 29. Iosue c. 24. disertius. vniuersum Populum congregāt, hísque verbis affantur. Hodie, ô Israel, Populus Domini Dei tui fis. Ob­sequere ergo Deo tuo, &c. Cum (que), ait Mo­ses, Iord a nem transieris, stantibus hinc ad montem Garizim sex Tribubus, illinc ad mōtem Hebal sex reliquis, Leuitae legem Dei perlegent, ac obseruaturis fausta om­nia, violaturis infausta precabuntur. Vni­uersus verò Populus respondebit, Amen. Quod à Iosue postea tum terram Chanaā ingresso, Iosue 5. ver 24. tum moribundo obseruatum le­gimus. Hinc animadvertimus, vniuer­sum Populum obligatum esse legi Dei cu­randae, Ecclesiaeue tuendae, vt è contra­rio idolis Gentium exterminandis è terra Chanaan quae stipulatio ad singulos per­tinere [Page 34] non potest, sed ad vniuersos tātùm. Quo etiam & illud pertinere videtur, vt omnes Tribus circa Arcā Domini castra­metarentur & tentoria sua figerent: vt quae vniuersorum curae commendata esset, Num. 2. Iudic. c. 19. & 20. ab vniuersis tegeretur. Vsus verò Pactionis istius demonstrari potest. Ciues Gabaa è Tribu Beniamin Leuitae cuiusdam vxorē vi constuprant ad necem vsque. Lenita in duodecim frusta cōcisam Tribubus duo­decim mittit, vt tantum scelus in Israele patratum vniuersi expient. Congregatur vniuersus Populus in Maspha. Postulat à Beniamitis tantis sceleris conscios noxae dedi. Recusant illi. Ac demum Deo approbante, bellum in Beniamitas communi consilio decernitur. Hoc modo secunda Legis Tabula in Tribum integram, quae peccarat, vindicata. De prima verò habe­mus exemplum evidentissimum in libro Iosue. Iosue c. 22. Postquam Rubenitae, Gaditae & Ma­nassaei, cis Iordanem ad sua se receperunt, eximium statim altare in Galiloth propè Amnem extruunt. Videbatur hoc contra mandatum Domini, quo non nisi in Cha­naan sacrificare licebat. ac propterea su­spicio esse poterat, ne alienos deos colere vellent. Re vniuerso Populo, qui trans Ior­danē [Page 35] habitabat, nūciata, indicūtur Comi­tia in Siloh, vbi erat Arca Domini. Cōve­niunt vniuersi. Mittitur ergo ad illos Phi­nes sacerdos, Eleazaris filius, qui de pec­cato in legemcōmisso corām agat. Vt verò publica auhoritate hoc agi sciant, eximij qui (que) ex vnaqua (que) Tribu legati mittūtur, qui cū iis expostulent, cultū Dei corrūpi eo modo, Deū ea rebellione infensum fo­re, nec ipsis modo, sed Israeli vniuerso, vt quondā in Beelphegor: deni (que), ni desistāt, bellū publicè indicant at (que) denuncient. Quod proculdubio cōsecutū fuisset, ni tribus illae protestatae fuissent, se altare illud monumēti tantū instar extruxisse; ex quo Cis Iordanis & Trās Iordanis eādē esse ac perpetuo fuisse religionē appareret. Quo­tiescun (que) verò in cultu Dei vindicādo ne­gligētius se gesserunt, grauissimè afflictos eos fuisse videmus. Nec alia sanè de cau­sa bis à Beniamitis victi fuisse videntur, quàm quod, dum iniuriā priuato factam vlcisci satagerent, dum stuprum punire, in iure Dei vindicādo adeò segnes essent, ac quotidie etiam adulteria cum idolis impunita sinerēt. Fuit ergo primum haec Pactio inter Deum & Populum.

Iam ex quo Reges Populo dati sunt, nō [Page 36] modo non desiit haec eadem Pactio, Foedus in­ter Deū & Popalum. 2 Reg. c. 11. 2. Chro. c. 23 ver. 16. 2. Reg. c. 23. verū etiam perpetuo cōfirmata & repetita fuit. Diximus in Rege inaugurando duplex foedus initum fuisse. Et primum quidem inter Deum, Regem & Populum, sive in­ter summum Sacerdotem, Populū & Re­gem. (Populus enim 11. Chron. primo lo­co ponitur.) Finem verò eius eum fuisse, vt Populus esset Populus Dei, id est, vt is Populus Ecclesia Dei esset. Quorsum san­ciretur inter Deum & Regem, ostēdimus. Quorsum inter Deum & vniuersum Po­pulum, examinandum. Certissimum sanè est, Deum non frustra hoc egisse. Ni enim aliqua authoritas & promittendi, & pro­missa praestandi Populo superfuisset, foe­dus planè supervacuum fuisset. Videtur ergo Deus fecisse, quod in dubiis nominib. creditores facere solent, vt plures in ean­dem summam obligentur, vt eiusdem rei duo plurésve rei promittendi constituan­tur, à quorum vnoquoque, tāquam principali reo solidū peti possit. Ecclesiam vni­co homuncioni cōmittere lubricum erat. Eam itaque vniuerso Populo commēdat atque committit. Poterat Rex in tam lu­brico gradu constitutus, facile in impie­tatem delabi. Ne itaque collaberetur Ec­clesia, [Page 37] Populum intervenire voluit. In ea, de qua agitur, stipulatione, Deus, vel eius vice, summus Sacerdos est Reus stipulan­di; Rex & populus vniuersus, puta Israel, sunt rei promittēdi, ambo ex vna eadém­que causa, & quidem ex voluntate coniū ­ctim obligati. Stipulatur Sacerdos, an nō promittant, Populum fore Populum Dei: an non operam se daturos, vt Deus Tem­plum suum Ecclesiam suam in medio eo­rum perpetuò habeat, vbi ritè colatur? Spondet Rex, spondet Israel, (vniuersitas enim hominum vnius personae vicem su­stinet) & quidem cōiunctim, nō diuisim, L. mortuo. 22. D. defi­deicommis. vt ex ipsis verbis apparet; incontinenti, non ex intervallo. Constituūtur ergo hic duo Rei, Rex & Israel, ideoue aequaliter in solidum obligantur. L. si non singuli. C. si cert. pet. l. penul. D. de duob. reis. 2. & 3. §. 1. D. eod. Quemadmodum ergo, cum Caius & Titius eandem pecu­niam Seio stipulanti coniunctim promi­serunt, singuli ipso iure in solidum tenen­tur, & ab eorum altervtro solidum peti potest: ita tenetur Rex per se, Israel itē per se, curare cauere, ne quid detrimenti Ec­clesia capiat. Vter verò negligat, Deus ab altervtro integram rem petere potest, & eo quidem magis à Populo, quàm à Rege, quo plures, & difficilius labuntur, & ma­gis [Page 38] soluendo sunt, quam vnus. Item vt in duobus correis, praesertim Fiscalis Tribu­ti, vnus ita in solidum tenetur, vt benefi­cio diuisionis per nouellam constitutio­nem Iustiniani concesso vti nequeat: L. cum poss. D. de censib. & ibi Do­ctores. ita Rege & Israele, tributum Deo Regi Regū promittentibus, vterque in solidum te­netur. Demū, quemadmodum in duobus reis promittendi, in iis praecipue contra­ctibus, quorum obligatio ratione culpae committitur, L. cū appa­rebit. D. lo­cati. l. si di­uisa. C. eod. (qualis est hic) vnius culpa nocet alteri; ita si Israel Deū deserat, Rex verò negligenter ferat, tenetur culpa Israelis. Consimiliter, si Rex ad alienos Deos transfugiat, nec transfugiat modo, sed a­lios etiam secum abducat: denique quo­vis modo Ecclesiam perdere conetur: ni Israel eum quasi è fuga retrahat, aut etiam coerceat, eius culpa tenebitur. Breuiter: non secus ac si periculum sit, ne vnus èreis promittendi, sua bona prodigendo, soluendo esse desinat, alteri datur in eum vtilis actio, ne correi culpa damnum pa­tiatur: ita & Israeli in regē, Regi in Israelē, sese idolis mancipantē, aut quovis modo foedus rumpentem, ne aut huius ille, aut vicissim hic illius culpam luat. Quod ve­rò ea stipulatio, de qua agimus, eius generis [Page 39] sit, ex aliis scripturae locis apparet. Saule Rege Israelis constituto, Samuel Sacer­dos & Propheta Domini, 1. Sam. c. 12. v. 14. & 25. his verbis Israe­lem affatur: Tam vos, quā Rex vester, qui est super vos, sequimini dominum Deum vestrum. quod si perseueraueritis in mali­tia, (malitiam vocat, quod hominum im­perium, quàm Dei maluissent) tam vos, quam Rex vester peribitis. Addit verò ra­tionem: quia placuit deo, vos facere Populum suum. Hic vides duos reos manife­stè coniungi in eiusdem poenae stipulatio­ne. Sic Asa, Rex Iuda, Azariae Prophetae hortatu, vniuersum Populum, Iudā nem­pe & Beniamin, in Hierusalem convocat, foedus cum deo percutiendi caussa. Inter­erāt & multi ex Ephraim, Manasse, & Si­meon, (qui) dei pure colendi causa eò se rece­perant. Tum verò, sacrificiis ritè peractis, sancitur foedus, his tanquam conceptis verbis: 2. Chro. c. 15 v. 13. Quicunque non invocauerit Do­minum deum Israel, seu minimus, seu maximus, morte moriatur. Cum maximum dicit, ne Regem quidem ipsum huic poe­nae eximi vides. Quis verò hāc à Rege poenam reposcere possit (de temporali enim hic agitur) nisi vniuersus populus, cui ipse iurat, non secus ac Populus ipsi? Eodē modo [Page 40] legimus, Iosiam Regem, viginti quin­que annis maiorem, vniuersúmque Populum foedus cum domino sanxisse, promit­tentibus ambobus, se legem & statuta do­mini custodituros, continuó (que) quasi im­plendi, 2. Reg. c. 23. v. 2. 2 Chron. c. 4. v. 29. aliqua ex parte, foederis causa, Ba­alis idololatriam destructā fuisse. Et plu­ra forte accuratius legenti testimonia suc currerent. Cur verò velimus vniuersi Po­puli consensum requiri, cur Israelem Iu­dámve ad legis diuinae obseruationem a­stringi, cur sanctè promittere, se perpetuò Populum dei fore, nisi velimus pariter, authoritatem facultatémve ei concessam, qua tum se à periurio, tum Ecclesiam à vastitate vindicet? Quorsum enim foedus cum Populo, vt sit Populus dei, si sese ad alienos deos per Reges abduci patitur, aut pati tenetur? Vt deus purè colatur, fi Populus serui loco est, L. quod at­tinet. 32. D. de reg. inr. quo cum nulla o­bligatio esse possit? Si denique non licet ei operam dare, vt id, quod promisit, prae­stetur, Deus ne cum eo foedus sanxit, qui neque promittendi, ne (que) rem promissam praestandi ius habuit? An verius, foedus cum Populo sanciendo, remue eam fieri stipulando, ius ei esse, & rem promittēdi, & praestandi, & praestandam curandi, evi­denter [Page 41] ostendere voluit? Si ridemus enim & actione summouemus, qui cum seruo filióve familias contraxerit: an non impudentes simus, qui tale quid Deo tribuere velimus? Hinc verò est, quod Regibus foe­dus violantibus, Prophetae Iudam, domū Iacob, Samariam perpetuo alloquuntur, vt eos officij sui admoneant. Nec id tantū, Ierem c. 17. ver. 20. & passim. ne Baali sacrificent, sed vt Baalem etiam, eiùsque Sacerdotes, Rege invito & recla­mante, deturbent & exterminent. Sic cū Achab occidisset Prophetas Dei, Elias Propheta congregat Populum, & quasi Concilium indicit, corripit, coarguit, convincit. Populus verò eius hortatu, Sacer­dotes Baal morte mulctat. 1. Reg. c. 18. v. 19. Nempe officiū suum deserente Rege, est quod suo funga­tur Israel; nec tumultuariè aut temere, sed publica authoritate, Concilio habito, causa ordine cognita. At contra quotioscun­que Regi, cultum Dei violanti, non obsti­tit Israel, quod diximus de duobus reis, quorum vnius culpa alteri nocet, vsu ve­nisse videmus. Vt enim Rex Idololatriae & perfidiae suae, ita Israel negligentiae, cō ­niuētiae, socordiae poenas dedit: & eo qui­dem saepius hoc, quàm illud accidit, quòd Regis plerun (que) exēplum Principes, Prin­cipum [Page 42] Populus sequatur, & vnius exem­plo vniuersi potius peccent, quàm vni­uersorum vnus resipiscat. 1. Sam. c. 31. Exemplis res dilucidior fiet. Cur, quaeso, fusum dele­tum (que) Israelis exercitum, vnà cum Saule Rege putemus? An Deus vlciscitur pecca­ta Principis in Populum? an Patris, in fi­lium? Acerbum est, aiunt Iurisconsulti, parentis scelera, filiorum poenis lui. Alie­ni sceleris quen quam poenas pati, iura nō sinunt. Genes. 18. v. 25. Absit vero, vt is, qui vniuersam ter­ram iudicat, inquit Abraham, perdat iustū cum impio. Quinimo, ait Dominus, vt patris, Deut. 24. v. 16. 2. Reg. c. 14 Ezech. 18. ita & filij anima mea est. Nec pater fi­lij, nec patris filius culpa patietur. Anima, quae peccauerit, morietur. An nō ergo po­tius, quia Populus Sauli legem Dei vio­lanti non resistebat, & pios impiè perse­quenti, Dauidem scilicet & Sacerdotes domini, applaudebat? E multis pauca si­milia proferemus. Saul idem, vt tribus Iu­dae possessiones amplificet, fidem publi­cam, 2. Sam. c. 22 iam inde ab ingressu Chanaan Ga­baonitis datam frangit, ipsos (que) adeo Ga­baonitas, quantum quidem potest, è me­dio tollit. Violabatur eo facto tertium le­gis praeceptū. Deus enim testis eiusce Pa­ctionis fuerat. Quin & sextum, innocuos [Page 43] enim iniustè interficiebat. Vtraque legis Tabula vindicanda erat. Et Saul eiusque familia quidem ea scelera perpetrasse di­cuntur. Interea tamen, Saule iam è viuis sublato, Dauidéque Rege constituto, consultus dominus respondet, tertiū iam an­num, propter idem scelus, terram Israelis vniuersam fame laborare. Nec ea prius desiit, quàm septem è familia Saulis, Ga­baonitis tanquam noxae dederentur. L. crimē. 26. D. de poenis Cur verò hic, cum vnusquisque ex suo admis­so sorti subiiciatur, nec alieni criminis successor constituatur quisquam, vniuer­sum Israelem sceleris huius teneri dicas, ipso reo iam vita functo, & actione cū reo quasi extincta: nisi, quia cum deberet & posset publico & manifesto sceleri sese opponere, negligenter tulit? L. sancimus C. de poenis. Cur poenam irrogari vis, quae nemini absque culpa iu­re infligitur, nisi peccarit? Qua vero pec­carunt, nisi quatenus peccatum tolerarūt? Eodem modo, 1. Sam. c. 8. cum Dauid mandat Ioabo & praefectis Populi Israelitici, vt Populū recenseant, graue eo ipso crimen commi­sisse dicitur. Nempe vt Israel dei iram pro­vocarat, cum Regem peteret, quòd in eius peritia salutem suam collocare videretur: ita hoc facinore Dauid, qui ex multitudi­ne [Page 44] victoriam expectabat. Abacuc 1. ver. 16. Id enim propriè est, quod Propheta vocat, sacrificare reti­bus, & hamis thura adolere: quae species i­dololatriae est. Praefecti quidem, quia prae­videbant id Israeli exitiale futurum, pri­mum paulisper refragantur: deinde etiam dicis causa & perfunctoriè censum agunt. At populus vniuersus plectitur. 2. Samu. c. ult. 2. Chro. c. 21 Nec Da­uid modò, sed & seniores Israelis, qui vni­uersitatem repraesentant, saccum induunt, seseue cinere conspergunt. quod tamen propter Dauid, parricidiū adulterio cu­mulatum neutiquam accidit. Hic quis nō videt, vniuersos & peccasse, & poenitere debuisse, & poenas denique luisse? Daui­dem nempe impia praecipiendo, Deum provocasse: praefectos Populi, quos tam­quam imperij Consortes & Assessores, I­sraelis nomine, reclamare oportuit, aut conniuendo, aut segnius repugnādo, vni­uersos denique ad eum quasi delectū comparendo? Deum verò, non secus ac impe­ratorem, legionis vniuersae delictum, vni­uersali terrore, particulari quorūdam sup­plicio, quadam quasi decimatione casti­gasse? Cur verò tandem, Manasse Rege Templum Dei polluente, 2. Chro. 33. ver. 10. Deum non i­psum modo Manassem, sed vniuersum [Page 45] Populum allo quutum esse legimus, 2. Reg. c. 24. v. 4. Iere. 15. v. 4 nisi vt Israelem, tanquam alterum promitten­di reum admoneret, ni Regem in officio contineret, suo damno futurum? Ecquid enim illud alio qui apud Ieremiam, do­mum Iuda propter impietatem & crude­litatem Manassis Assyriis mancipatā fuis­se, nisi eo ipso, quod sceleri non restitit, sceleris ream fuisse statuamus? August. in Psal. 82. Ambr. in offic. Propterea Augustinus & Ambrosius: Herodes & Pila­tus condemnant Christū, Sacerdotes ne­ci tradūt: Populus ferè illachrymatur. vni­uersi tamen puniuntur. Curita? Quia, quē è manibus impiorum magistratuū eripere poterant, quia non fecerunt, occiderunt. Plura verò in hanc sententiam ex omnis generis Authoribus addi possent, ni Chri­stianis Sacrae scripturae testimonia suffice re deberent. Caeterum quia boni legisla­toris est, non tam curare, vt delicta puniā ­tur, quàm ne vlla committantur, cauere: vt boni Medici diaetā praescribere potius, quae morbos arceat, quàm remedia, qui­bus coerceantur: pius certe Populus, non modo coercebit Principem Legem Dei impiè abrogantem, verùm etiam in pri­mis cauebit, ne quidquam eius culpa ne­gligentiáve sensim introducatur, quod [Page 46] temporis tractu, purum Dei cultum cor­rumpere possit, nec crimina in diuinam Maiestatem publicè commissa, non tole­rabit modo, verum etiam criminum occa­siones diligenter auferet. Quod in cōfrin­gendo aeneo serpente, Ezechiam Regem, in expostulādo cum Cis Iordanis, de alta­ri erecto, Israelē, convocato Concilio pu­blico, fecisse legimus. Itaque licet Israeli, si Rex legem Dei Ecclesiámve evertat, re­sistere; nec id modo: verum, ni fecerit, eiusdem criminis tenebitur, & eandem poe­nam luet. Resistet verò verbo, si verbo op­pugnabitur; vi, si vi; arte, inquam, & Mar­te. Quin & dolo bono, si dolo: cum nihil intersit, vbi iustum bellum susceperis, v­trum aperte pugnes, an ex insi diis. ita ta­men, vt perpetuo dolum à perfidia, quae nusquam licita est, accuratè distinguat. Verùm video iam, August. in [...]suam. 23. q. 22. domi­ [...]. l. 1. D. de dolo ma­lo. quidhic opponi possit. Quid, inquies? An verò vniuersam mul­titudinem, belluam, inquā, illam innume­rorum capitum, tumultuari & concurre­re in eārem, quasi agmine facto oporte­bit? Quis verò in ea turba ordo esse queat? quae Consilij, quae rerum gerendarum spe­cies? Cum de vniuerso Populo loquimur, intelligimus eos, qui à Populo authorita­tem [Page 47] acceperunt, magistratus, nempe, Re­ge inferiores, à Populo delectos, aut alia ratione cōstitutos, quasi imperij Consor­tes & Regum Ephoros, qui vniuersum Populi coetum repraesentant. Intelligimus e­tiam Comitia, quae nil aliud sunt, quàm Regni cuiusque Epitome, ad quae publica omnia negotia referuntur. Eiusmodi erāt septuaginta in Regno Israelitico, quibus quodāmodo praeerat summus Sacerdos, qui de rebus summis iudicabāt, è LXX. familiis, quae in Aegyptum descenderant, seni primū electi. Tum Duces, seu Princi­pes Tribuum, in singulis singuli. Demum Iudices & Praefecti singularum vrbium, id est, Chiliarchae, Centuriones & caeteri, qui totidem familiis praeerant. Denique for­tes, Purpurati, & caeteri, è quibus cōflaba­tur Concilium publicum, quod saepissi­mè indictum legimus, his verbis: 1. Sam. c. 5. 1. Chr. c. 2 [...]. & 28. 1. Chr. c. [...]. Et con­gregati sunt seniores in Rama, vt in ele­ctione Saulis. Et cōgregatus est vniuersus Israel, aut vniuersus Iuda, & Bēiamin, &c. cum vniuersam turbam eo convenisse, ve risimile non sit.

Eius generis sunt in omni Regno benè constituto, officiarij Regni, Principes, Pa­res, Patritij, Optimates, & caeteri ab ordi­nibus [Page 48] delegati, è quibus cōflatur aut Cō ­cilium ordinarium, aut Concilium extra ordinem, Parlamentum, Diaeta, caeteriue conventus, in diuersis regionibus diuersa nomina sortiti; in quibus ne quid aut Re­spubl. aut Ecclesia detrimenti capiat, pro­videndum est. Illi verò vt singuli Rege in­feriores sunt, ita vniuersi superiores. Vt e­nim rectè Basiliensis & Cōstantiensis Sy­nodi, Synodum Oecumenicam Pontifice superiorem esse statuerunt, vt Capitulum Episcopo, Vniuersitatem Actore, Curiam decurione, eum denique, qui ab aliquo coetu authoritatem accepit, eo coetu in­feriorem esse, etsi singulis superiorem; ita dubium esse non potest, quin Israel, qui Regem petiuit & cōstituit, quasi Actorem publicum, Saule superior sit, Israele postu Iante, Israelisue gratia constituto, vt pluribus postea ostēdetur. Itaque cum rebus benè gerendis, ordine opus sit, qui in tan­ta turba seruari nequit: ea verò saepe acci­dant, quae multitudini absque publico pe­riculo ac discrimine dici nō possint: quic­quid vniuerso Populo concedi aut com­mitti diximus, officiariis Regni; quicquid Israeli, Principibus & Senioribus Israelis cōcessum commissum ue dicimus, quod [Page 49] & vsus ipse cōprobauit. Athalia Regina, 2. Chr. c. 25. Ochozia filio Rege Iudae mortuo, vniuer­sam ferè stirpem Regiam delendam curat. Vix puer vnicus Ioas, in cunis adhuc va­giēs, Iosabae amitae prudētia simul & pie­tate, superest. Illa verò rerum summam in­vadit, & sex annos in Iuda regnat. Mussa­bat tum fortè Populus: nec enim prome­re, quicquid animo premebat, tutum erat. Tandem Ioiadas summus Sacerdos, vir Iosabae, consilio cum Principibus Israelis clanculū inito, coniurationéque ritè per­acta, Ioam septimo anno aetatis vngendū coronandumue curat. Matrem verò non modò è solio exturbat, verum etiam è medio tollit, Baalísque idololatriā continuò destruit. Probatur Ioiadae facinus, & me­ritò. Iusta causa mouebatur. Tyrannidem enim, non regnum oppugnabat. Bartol. de Tyrannid. Deut. 17. Tyran­nidem, inquam, primum sine titulo, vt lo­quuntur Iurecōsulti neoterici. Lex enim Regni Iudaici mulieres ad sceptrum non vocabat. Deinde etiam exercitio. Invase­rat enim nepotum regnum summo scele­re, & scelera innumera cōmittebat. quod verò caput scelerum erat, neglecto Deo vero, Baalem adorabat, adorariue iubebat. Iustè verò, & ab eo, cuius munus erat, vin­dicabatur. [Page 50] Ioiadas enim non erat priua­tus, sed Pontifex summus, ad quem rerū etiam ciuilium cognitio tum pertinebat. Deinde, habebat asseclas Principes Iudae & Leuitas, denique erat affinis Regis. Quod verò non indicit de more comitia in Mizpah, non culpatur, vt ne (que) etiam, quod furtiuè consilia iniret, & clanculum coniuraret. Bartol. in Tract. de Guelph. & Gibel. Alioqui enim res minimè suc­cessisset, & in incassum cessisset. Coniura­tio autem bona maláve est, vt bonum, malúmve finem spectat, & ab iis, quorum est, aut secus, initur. Rectè ergo Principes Iu­da fecerūt; malè verò, si secus se gessissent. Vt enim tutor cauere debet, ne pupilli bona depereant; ac, ni faciat, actione tutelae tenetur: ita & hi Populi salutem tueri, qui se totum ipsorum curae tradidit, & credi­dit, suásque in ipsos actiones omnes quo­dammodo transtulit. In summa: vt licet vniuerso Populo repugnare, ita & Princi­pibus Regni, qui vniuersum repraesentāt, non secus ac decurionibus pro corporis vtilitate, contrahere. Vt verò refertur ad vniuersos, Vlp. l. 160. D. de regul. iuris. quod publicè per maiorem partem geritur: ita, quod maior pars Princi­pum seu optimatum fecerit, omnes; quod omnes, vniuersus Populus fecisse dicetur. [Page 51] Verùm hic alia nobis exoritur quaestio. An pars Regni resistera possit.

Statuamus iam Regem aliquem, legem Dei Ecclesiámve abolere: Vniuersitatem consentire, aut maiorem saltem eius par­tem, Principes aut omnes, aut plures con­niuere: partem interim aliquantulam Po­puli, vnum, inquam, aliquem ex Principi­bus Magistratibusue legem Dei retine­re, Deumue rite colere velle: quid licere putes, si Rex aut eam partem ad impia sa­cra cogere, aut ei piis sacris interdicere velit? Hic de singulis, seu priuatis, nō loqui­mur, qui vniuersitatis partes non censen­tur, vt neque tabulae, claui, papilli, nauis: aut lapides, trabes, caementa, domus. Sed de aliqua Provincia vrbéve, quae regni partem faciat, vt prora, puppis, carina, na­uim; tectum, parietes, fundamentum, do­mum facere dicuntur. & de aliquo Magi­stratu, qui eius Provinciae, vrbísve curam gerat. Equidem si exemplis certandū est, etsi ea propter assuetam hominum, in cul­tu Dei defendendo, desidiam, rariuscula sunt: tamen nōprorsus desunt. LOBNA, Iosue c. 21. ver. 13. 1. Chro. c 6. ver. 57. 2. Chr. c. 23. ver. 10. vrbs Sacerdotalis, sese subducit Ioramo Regi Iuda, ab eoue quodammodo defi­cit, quia defecerat à Deo patrum suorum, à quo ipsa deficere nolebat: & forte vere­batur, [Page 52] ne Baali sacra facere cogeretur. Cō ­similiter Antiocho iubente, vt Iudaei vni­uersi, legem ipsius sequerentur, suamue à Deo acceptam desererent: respōdet Ma­thathias: Non obtemperabimus, vt trans­grediamur nostram Religionem. Nec ve­rô id modò; verùm Zelo Phinees corre­ptus, eo ipso, qui ad impia sacrificia con­ciues suos a digebat, sua manu interfecto, arma capit, 1. Mach c. 1. ver. 43. c. 2. ver. 22. c. 3. v. 43. in mōtes sese recipit, manum colligit. Denique pro Religione & patria, pro aris, in quam, & focis, adversus Antio­chum adeò prospere, Deo fauente bellumgerit, vt Hierusalem recuperet, & armis Gentilium, in Ecclesiae perniciem coniu­ratis, fractis, & debilitatis, purum Dei cultum restituat. Quod si spectemus, quis il­le esset, erat Mathathias Machabaeorum parens, ex Tribu Leui. Itaque non licebat ei iure sanguinis, Regnum à Tyrannide vindicare. Qui verò cum illo, initio mon­tigenae, incolae Modin, quibus vicini, aut ij etiam ex vniuersa Iudaea, qui Ecclesiam restitui cupiebant, sese a diunxerant. Cae­terum vniuersi ferè, & maximi qui (que) An­tiocho obtemperabant, eiúsque imperiū vltro patiebantur; adeò vt eius exercitu penè profligato, ipsoue demum miserè [Page 53] mortuo, 1. Ma [...]hab. c 6. v. 21. c. 7. & passim cum excutiendi iugi perpulchra daretur occasio, filium ipsius Regem ac dominum non modo non inviti agnosce rent, verùm etiam ad Regnum capessen­dum invitarent. Possem etiam huc addu­cere exemplum Deborae. Iudic. c. 4. & 5. Deus mancipa­rat Israelem Iabino Regi Chanaan, iāue vicesimum annum ei seruiebat. Itaque tan to tempore ius regni quodammodo prae­scripserat, Israel ferè vniuersus Deos alie­nos colebat. Praecipuè quaeque Tribus, Ruben, Ephraim, Beniamin, Dan, Aser, & caeterae, quarum maiores erant vires, Iabi­no adhaerebant. Nihilominus Debora Prophetissa, quae ius dicebat Israeli, ex­citat ad arma Tribus Zabulon, Nephtali, & Isachar, vel saltem quosdam ex illis tri­bubus, Duce Barac, Sisaram magistrū mi­litiae Iabini fundit, Israelémque tandē iu­go Chananaeorum, invitum, & tantum nó renitentem non liberat modò, verum etiā cultum Dei veri restituit. Verum quia ex­traordinario motu Debora excitata vide­tur, nec disertis verbis Scriptura probat Lobnensium factum, etsi tacēdo consen­tire videatur, vt neque etiam libri Macha­baeorum vsque adeo magna fuit in primi­tiua Ecclesia authoritas, ac praeterea legi­bus [Page 54] magis, quam exemplis, disceptādum vulgo dicant: ex facto, quid iuris statuen­dum sit, examinabimus.

Diximus, Regem iurasse in legem Dei, Ecclesiaeue conseruationem, quatenus fieri posset, spopondisse. Vniuersum item Israelem, tanquam vnum aliquem, idem stipulante Deo, promisisse. Iam verò dici­mus, singulas etiam vrbes, singularumue vrbium, quae Regni partem faciebant, ma­gistratus, idem sigillatim quatenus sua in­teresset, diserte spopōdisse. quod & vrbes & societates omnes Christianas tacitè fe­cisse consequitur. Iosue 24. Iosue senio confectus, & morti proximus, congregat vniuersum Israelem in Sichē ad praesentiam Dei. Erat enim in Sichem Arca foederis Domini. Eò dicuntur convenisse Seniores Israel, Prin­cipes Tribuum, Iudices & praefecti, atque ij adeo omnes, qui publicam authoritatē in singulis Israelis vrbibus obtinebant, & iurasse in Legem Domini, vltroue & spō te Dei omnipotētis iugum elegisse. Vnde evidenter apparet, singulos Magistratus, Vrbium, à quibus mittebantur, nomine spopōdisse se curaturos & operā daturos, vt Deus ex Legis praescripto in medio sui coleretur. Iosue verò tum foedere inter [Page 55] Deum & Populum sanctè percusso, Iosue 24. ver. 15. tabu­lisue foederis ritè consignatis, in perpe­tuam rei memoriam, lapidem illico ere­xit. Itaque si Arca Domini accersenda est, convocantur omnium regionū Vrbium (que) Principes, Chiliarchi, Centuriones, Prae­fecti, & caeteri, 1. Chro. c. 13. 2. Chr. c. 5. 1. Reg. c. 7. 1. Chr. c. 28. Dauidis & Synagogae Isra­eliticae decreto & mandato. Si Templum Domino extruendum, idem prorsus ob­seruatur. Acne quidquā Regibus creatis immutatum putetur, foederi sub Ioa, inter Deum & Populū, item (que) sub Iosia sanciū ­do, iidem omnes intersunt, iidem omnes sigillatim astringuntur. Itaque non Rex modo, sed Regnum, 2. Reg c. 11. 2. Reg. c. 2 [...] 2. Chro. [...] nec Regnum modo vniuersum, sed Regni partes omnes Deo sigillatim fidem & obsequiū promittunt. Non, inquam, Rex modo, sed Israel, nec Israel tantum, sed singulae Israelis vrbes, earumue praefecti, se sanctè Deo devin­ciūt, & quodā quasi hominio ligio in per­petuum adversus quemlibet adstringūt. Exemplum ex iis, quae hodie in vsu sunt, desumptum, rem luculentiorem faciet. In Imperio Germanico, cum Imperator inaugurādus est, adsunt Electores & Prin­cipes, tum Ecclesiastici, tum laici, aut ipsi, aut perlegatos. Item Praelati, Comites, Barones [Page 56] denique omnium vrbium imperia­lium legati, cum mandato in eam rem speciali, ac sese, eósque, quorum vicem gerunt, certis sub conditionibus, Impera­tori submittunt ac subiiciunt. Iam, esto a­liquis, qui Imperatorem vltro agnitum, de gradu eo deiicere conetur, qui ipse imperium affectet, Principes verô & Barones auxilia debita, & tributa consueta Caesari denegent, quin non conniueant mo­do ipsi, sed etiam cum adversario perfi­dè colludant: an non, putas, Argentora­tenses fortè, aut Norimbergenses, qui fi­dem legitimo Imperatori promiserunt, praedonem illum iure optimo arcere & excludere posse? Imò verò ni fecerint, ni laborāti Imperatori succurrerint, an fidei praestitae satisfecisse censebis? cum praeser­tim is, qui praepositum suùm nō protexit, cum posset, L. 3. l. omne delictū. §. vlt. D. de remilit. in pari causa factori habendus sit. Quod si ita est (vti revera in cōfesso est) an non idem Lobnensibus, aut Modinen­sibus, & licet, & ex officio competit, si Deum, cuius obsequio sese in primis de­vinctos sciunt, caeteri Regni ordines de­seruerint? Existat ergo Ioramus, aut An­tiochus aliquis, qui cultum veri Dei tol­lat, qui sese supra Deum extollat: conni­ueat, [Page 57] aut colludat Israel: quid ei vrbi, quae Deum purè colere cupit, faciendum dice­mus? Primùm, dicat cum Iosue, Iosue c. 24. ver. 15. Vos qui­dem vniuersi eligite, vtrum malitis obedire Deo vero, an diis Amorrhaeorum. At e­go saltem & familia mea feruiemus Do­mino. Eligite, inquam, vtrum huic, alienū imperiū nullo iure invadenti, ea in re pa­rere velitis: ego sanè cui fidē praestiti, quo­quo eventu seruabo. Nec vllatenus sanè dubito, quin Iosue omni conatu suo, Iosue c. 19. v. 50. cul­tum Dei veri, in Thamnath Serath vrbe Ephraim, quae eius possessio & familia e­rat, retinuisset, etiamsi vniuersi Israelitae, Deum Amorrhaeorum in terra Chanaan coli voluissent. Quid si verò Rex vlterius pergat, Praefectos mittat, qui nos ad im­pia sacra adigant, Deum denique è medio nostri expellere iubeat? an nō Regi Regi­ísque portam, si possumus, occludemus potius, quam Deum Regem Regum vrbe nostra excludamus? Advertant hic Muni­cipes, Ciuésve & municipiorū ciuitatúm­que Populi Dei praefecti, duplex se foedus iniisse, duplex iufiurandum praestitisse. Primum & antiquissimum Deo, vti Populus sit Populus Dei: secūdum, & proximum, Regi, vti Populus obsequatur Regi, tan­quam [Page 58] duci Populi Dei. 10. Collat. de forma fil. &c. 1. de noua fi­de l. form. Itaque vt Vice Re­gi, adversus Imperatorem Regémve suum coniuranti, quantumvis magnam antè au thoritatem accepisset, si in vrbe nostra ob­sessum dedi posceret, parēdum non foret, imò ex ipsa fidelitatis formula omni mo­do resistendum. Eodem pacto, summum scelus, ac vix vllo modo expiandum arbi­tremur, si Deum in medio nostri habitan­tem, iubente Principe, vasallo, inquam & ministro Dei, aut expellamus, aut in ma­nus hostium, quatenus in nobis situm est, prodamus. Dices tu fortè: Verùm vrbes ad Principem pertinent. itaque aditum iure denegare non possis. At, inquam ego, vr­bes non consistunt in lapidum coacerua­tione, sed in Populo. Populus verò, est Po­pulus Dei, qui deo primum, dein Regi te­netur. Quantum verò ad ipsas vrbes pertinet, etsi ad Reges vrbium potestas, ad mu­nicipes tamen pertinet dominium. Seneca li. 7. de benef. c. 6. 7. &c. Sunt etenim vniuersa in Regis imperio, non in patrimonio. Deus verò vnus est omnium vere proprietarius dominus, à quo & ille imperium, & hic patrimonium habet. Er­go, ais, licebit subditis, Religionis causa à Rege deficere? An nō verò, si semel hoc statuatur, quam rebellioni fenestrā aperias, [Page 59] vides? Attende verò hic patienter, & rem accurate considera. Possem ego vnico ver­bo respondere, cum optio altervtrius da­tur, à Rege magis, quam à Deo deficiendū esse, aut ex Augustino, vbi non est iustitia, August. c. 21 li. 19. de Ci­uit. Dei, & lib. 4. c. 4. ibi non esse Rempublicam. Iustitiam verò non esse, vbi homo ipsum hominem Deo vero tollit, & immūdis daemonibus sub­dit, cum iustitia ea virtus sit, quae sua cui (que) distribuit. Itaque qui eiusmodi dominiis sese subtrahunt, daemoniis sese subtrahe­re, & latronum multitudinem potius, quā Rempublicam deserere. Verum, vt altius rem repetam, videntur, qui eo modo se ge rent, quo diximus, defectorum loco non esse. Deficiunt à Rege vel Republ. qui ho­stili animo, Regis Reipublicae ve imperio sese subtrahunt. Itaque & inter hostes numerantur, & plerunque quibusvis ho­stibus periculosiores existunt. Hi verò, L. 5. D. de cap. minut. de quibus agimus, nil simile habent. Pri­mùm imperata facere non recusant, mo­do ea imperentur, quae iure possunt, aut saltem Deo iniuriam non faciunt. Tribu­ta, vectigalia, munera, oneráque consueta non detrectant, modo id tributi, quod Deo debent, non intervertatur. Caesa­ri Caesarem agenti parent: Caesari fines [Page 60] suos excedenti, alienum imperium affe­ctanti, Dei solium invadenti, superiorem amborum Dominum bello petenti, pa­rere, iniustum putant. Deinde hostili­ter se propriè non gerunt. Hostium est lacessere, provocare, vltro impressio­nes facere. Hi demum lacessiti, armis insidiísque petiti, vix tandem imminen­te vndequaque morte, arma capiunt, sesé­que adversus illatam vim tuentur. Ac pro­pterea cum hostibus non quotiescunque velis, pacem habeas. Neque enim quoties cumque arma depones, aut lacessere desi­nes, deponantilli cōtinuo, & otiū capes­sant. Cum his, quotiescūque optaris, prae­sto est. Desine caedere, cedunt: desine Deū oppugnare, desinent propugnare. Arma si velis iis è manibus excutere, satis est, mo­do ne percutias. Quia enim non inferunt, sed excipiunt ictus, vbi ensem reposueris, statim clypeū abiiciunt, ac propterea plae­run (que) insidiis & perfidiae patent. quod ex­empla recentia satis ostēdunt. Vt verò fu­gitiuū eum seruum nō dixeris, qui vulnus intentanti Domino manum opponit, qui furenti sese subducit persequenti, cellulae suae ianuam, interea dū furor deferuescit, occludit, multo minus hos defectores cē ­sere [Page 61] queas, (cū sanè seruorū nomine & lo­co non censeantur) qui pari aut etiā vehe­mētiori furore percito Principi, portas vr­bis claudant, vbi resipuerit, & ad se redie­rit, imperata facere parati. In eo genere est Dauid dux exercituū Israelis, 2 Sam. c. 21. ver. 22. 2 Sam. c. 25. ver. 28. sub Saule furibūdo rege, qui saepe & calūniis vexatus, & ex insidiis petitus, montiū asperitate se se tuetur, quin & Ceilam quo (que) vrbē furo­ri regis opponere parat. Is enim quoscun­que potest, ad se allicit quidē, verum non vt Saulis vitam, quod evidenter apparuit, petat, sed vt propriam tueatur. Itaque Io­nathan Saulis filius, non veretur cum Da­uide foedus percutere, & identidē renouare quod foedus Dei Iehouae vocatur. Abi­gail verò diserte ait, Dauidē iniquè petitū gerere bellū Dei. 1. Mach. c. 6 v. 60. &c. In eo genere sunt & Ma­chabaei, qui oblatā ab Antiocho pacē, salua Religione, tum cum bellum commodissi­mè geri poterat, recipiūt tum à Demetrio Rege, tum etiā ab aliis. Nostro verò etiam tēpore meminimus eos, qui pro vera reli­gione, adversus impietatem in Germa­nia Galliaue pugnarunt, quotiescunque Dei purè colendi potestas facta est, arma vltro deposuisse, & plaerunque adeò, cum aut Saulem Philistini arma aliò vertere [Page 62] cogerent, aut Antiochum vicinorū impe­tus revocarent, aut aliàs bello continuan­do opportuna essent omnia. Eiusmodi er­go signis possint hi à defectoribus facilè distingui. Est verò & aliud manifestissi­mum, si ita secedant, vt quotiescunque se­cessionis causa sublata fuerit, ni extrema necessitas impediat, redeundum sta­tuant. Tum enim non à Rege, sed à Iora­mo vel Antiocho, non, inquam, à Republ. sed à priuata vnius aut plurium Tyran­nide secedere putantur. Hanc nos di­stinctionem Theologorum Parisiensium coetus (Sorbonam vocant) saepius do­cuit. Anno circiter M CCC. Bonifa­cius octauus Pontifex, Regalia, quae ad Regem Francorum pertinent, sibi vendi­cabat. Annales Franciae. Archiua Camerae Rati­ociniorum Lutetiae. Philippus Pulcher, Rex Francorū, eū per literas a cerrimè obiurgauit. initiū erat. PHILIPPVS, &c. BONIFACIO, fese pro summo Pontifice gerenti, &c. Ac tum quidem vniuersi agnoscebant Pontificem esse vicarium Dei in terra, & Ecclesiae v­niuersae caput. Itaque quod vulgo dicunt, communis error, iuris loco erat. Nihilo­minus tamen convocata Sorbona respondit, L. Barbar. Philip. D. de [...]at. Regem Regnúmque, abs (que) vlla Schis­matis culpa, eiusmodi Pōtificis obsequio [Page 63] sese subtrahere posse. Schisma enim non separationem, sed causam facere. Quod si iusta causa subesset, separationem à Pontifice, non ab Ecclesia, & à Bonifacio quidē propriè, non à Pontifice fore, eovs (que) dum bonus aliquissedem Pontificiā teneret. In quae verò discrimina vniuersi Regni ani­mas ab Ecclesia, ni haec distinctio vera sit, separatas coniicerēt, nemo est, qui nō fa­cile diiudicet. An non verò, rege iura Dei Opt. Max. invadēte, animás (que) hominum, quas Christus sanguine suo liberauit, du­rissima seruitute opprimente, multò ae­quius ea distinctione vti licebit? Annales Car. 6. Mon streletus. Consimi­liter anno M.CCCCVIII. Benedi­cto decimotertio Ecclesiā Gallicanā tri­butis & exactionib. grauante, Clerus Gallicanus à Carolo sexto cōvocatus statuit, Regē & Regni incolas Benedicto obtem­perare non debere, nēpe haeretico, Schi­smatico, ea dignitate prorsus indigno. quod & ordines Regni probarūt, & Sena­tus Lutetianus Aresto cōprobauit. Quin & quos Benedictus decimus tertius, tan­quā Ecclesiae hostes & defectores anathe­mate perculerat, protinus absoluēdos cē ­suit, & ipso iure Ecclesiae cōmunione non exclusos fuisse iudicauit, &, vt aliàs saepè [Page 64] in Gallia, & alibi quo (que) factitatū passim legimus. Nēpe vt evidenter ostenderēt, si is, qui Principē locū obtinet, sese male ge­rat, ab eo sine defectionis crimine secedi posse, & aliud omnino esse, à malo Pōtifi­ce, aliud ab Ecclesia, aliud à Rege impio a­liud à regno secedere. In ea verò causa Lo­bnēses fuisse vidētur, 2. Reg. c. 19. v. 8. quos restituto in in­tegrū dei cultu, inter Ezechiae subditos an numerari legimus. Quod siverò haec distinctio obtinet, cum Papa Principis alicuius (qui eū superiorē agnoscit) iura invadit: an non longe iustius, si Princeps, si vasal­lus, inquam, Regalia Dei iura ad se rapere conetur? Extrau. ed maio. & o­hed. Statuendum ergo tandē, vniuer­sum Populum, Principem impia iubentē, aut pia vetantē, authoribus iis, qui Popu­li authoritatem penes se habent, aut plu­ribus coercere posse & debere. Deinde v­niuersos, aut saltē potiores in singulis re­gionibus vrbibúsve, authorib. praecipuis magistratibus, tāquam à Deo primū, dein à Principe constitutis, impia sacra à suis moenibus arcere iure posse, piáque iisdem tueri: quin & Ecclesiae, quae vna omnino est, pomoeria dilatare posse; ac ni fecerint, diuinae Maiestatis, si saltem potuerint, reos esse.

[Page 65]Superest modo, An priuati repugnare armis pos­sint. L. sicut. 7. [...]. 1 D. quod cuiusque [...] ­niuers. vt de singulis aga­mus, qui priuati dicuntur. Primum ex foe­dere inter Deum & vniuersum Populum, vt sit Populus Dei, singuli non tenentur. Vt enim quod vniuersitati debetur, sin­gulis non debetur: ita nec quod debet vniuersitas, singuli debent. Deinde, non tenenturex officio. Tenetur enim quis­que Deo inseruire in eo munere, ad quod vocatus est. Priuati verò non habent pore statē, non funguntur magistratu, non ha­bent imperium, nō vllū ius gladij. Ita (que), vt gladiū priuatis nō tradidit Deus: ita nec vsum gladij ab iis reposcit. Priuatis dicitur: Mitte gladium tuum in vaginam. Math. 26. Rom 13 At magistratibus: Non geritis gladiū frustra. Illis, si stringant, culpae datur: his, ni cum opus est, stringant, magna negligentia culpae loco est. Quid vero? dices. An non sin­gulis foedus est cum Deo, vt vniuersis? i­diotis, vt magistratibus? Quorsum ergo circumcisio, quorsum Baptismus? quor­sum illa toties repetita tota Scriptura sa­cri foederis mentio? Est sanè omnino: sed longè diuersissimū. Vt enim omnes o­mnino subditi iusti Principis, cuiuscun (que) tandem gradus sint, tenentur ei obedire: quidam verò, peculiari quadā obligatio­ne, [Page 66] vt magistratus, curare praeterea, vt cae­teri obediant: ita omnes omnino homi­nes, Deo quidem inseruire tenentur: at quidam, vnà cum maiori munere, maius onus acceperunt, adeò vt de caeterorum culpa, si negligant, quodammodo te­neantur. Curare debent Reges, vniuersi, quiue ab vniuersis gladium habent, Ma­gistratus, vt Ecclesiae corpus ritè guber­netur: singuli, vt eius tantum Ecclesiae mē ­bra sint. Illi, ne Templum Domini pol­luatur, ne collabatur, sed adversus omnē corruptionem internam, iniuriámve ex­ternam tutum sit. Hi, ne corpus suū, quod Templum Dei est, impurum sit, vt in eo spiritus Dei inhabitet. 1. Corin. c. 3. v. 17. &c. 6.7.19. Qui enim vasta­bit Templum Dei, quod vos estis, ait Pau­lus, Deus quoque eum vastabit. Illis ea de caussa commissus est gladius, quo extrin­secus accinguntur. His commendatus tā ­tum gladius spiritus, verbum nempe Do­mini, quo Paulus Christianos omnes ad­versus Diaboli impetum accingit. Quid ergo facient, si Rex ipsos ad impia sacra adigere velit? Eph. 6. v. 17 Si, qui ab vniuerso Populo authoritatem habent, Optimates sese op­ponant, aut sui saltē magistratus, pareant, obsequantur, & omni conatu, omni indu­stria, [Page 67] tanquam Deo ipsi militantes, pios piorum conatus adiuuent? Habent exem­plum inter alia Cēturionum & militum, qui Principibus Iuda, Ioiadae hortatu, Ec­clesiam ab idololatria, Regnúmque à Ty­rannide Athaliae Reginae vindicantibus, alacriter paruerunt. Sin optimates & ma­gistratus furioso Regi applaudunt, aut saltem non resistunt, praesto est consilium Christi; in aliam ciuitatem se recipiāt. Matth. 10. ver. 23. Ha­bent exemplum piorum è decem Tribu­bus Israel, qui veri Dei cultu per Ieroboa­mū sublato, vniuersis conniuentibus, 2. Chr. c 11. v. 13. c. 15. ver. 9. ad Regem Iuda, apud quem cultus Dei re­manserat, sese recipiunt. Sin alio fugere non datur, vitae potius, quàm Deo renun­cient, crucifigantur potius, quàm Christū, vt Apostolus loquitur, denuo crucifigant. Nolite, ait Dominus noster, timere eos, Hebr. c. 6. ver 6. Matth 10. ver. 28. qui corpus tantum occidere possunt. Ita verò & ipsius & Apostolorum, & innume rorum piorum Martyrum exemplo edo­cti sumus. Ergo nemini priuato licebit armis resistere? Quid ergo de Mose statue­mus, qui Israelem, invito Pharaone Rege, abduxit? De Ehod, Exod 12. &c. Iu. c. 3 [...] v. 16 qui decimo octauo re­gni demum anno, quo Regnum vsucaptū videri poterat, Eglonem regem Moab in­terfecit, [Page 68] Israelemue Moabitarum iugo liberaùit? 2. Reg. c. 9. De Iehu denique, qui Ioramum Regem, cui ipse militabat, interfecit, A­chabi stirpem deleuit, Baalitas ad inter­necionem omnes excídit? An non erant illi omnes priuati? Certè si ipsos per se spe­ctes, quia ordinariè constituti non erant, priuatos dicere queas. At ex quo extra or­dinem vocatos scimus, ipso quasi Deo, suo illos gladio evidenter accingente, nō modo priuatos non censebimus, verum quibusvis ordinariis potiores. Mosis vo­catio & expresso Dei verbo, & signis evi­dentissimis comprobatur. Ehod dicitur à Deo excitatus, qui Tyrānum occidendo, saluum faceret Israelem. Iehu, iussu Elizaei Prophetae vnctus, qui stirpem Achabi de­leret, etsi praecipui quique, Regē eum, an­tequam rem aggrederetur, salutarant. Idē de caeteris, qui ex sacra Scriptura adduci possint, ostendi possit. Iam verò cum ne­que Deus ore suo, neque extra ordinem per Prophetas loquatur, est, quod hac in re sobrij in primis & circunspecti simus. Si quis enim eam sibi authotitatem, quasi diuino spiritu afflatus, arroget, videat sa­nè, ne arrogantia inflatus sit, ne sibi ipse Deus sit, ne sibi ex se magnos illos spiritus [Page 69] sumat. ne itaque concipiat vanitatem & pariat mendacium. Videat verò etiam Po­pulus, ne dum sub signis Christi militare cupit, Theudae forte Galilaeo alicui, aut Barlozbae (quod non ita pridem in Ger­mania Muncerianis áccidit) magno suo malo militet. Nec eo quidē id dico, quod idem ille Deus, qui nobis nostro hoc sae­culo Pharaones & Achabos immittit, liberatores etiam aliquando aliquos extra or­dinem non excitet. Certè ipsius neque iu­stitiae, neque misericordiae quidquam vl­lo tempore decedit. At sanè si minus exte­riora illa signa adsunt, interiora saltē haec agnoscamus ex effectibus oportet, mentē ab omni ambitione vacuam, verum & feruidum zelum, conscientiam denique & sciētiam, ne aut errore ductus, alienis diis, aut furore ambitionis percitus, sibi ma­gis, quam vero Deo seruiat.

Porro ne quid scrupuli supersit, An arma in stepro Reli­gione capi­antur. Exod. 20. ver. 25. Deut. 27. respon­dendum iis videtur omnino, qui Ecclesiā armis defendi non posse aut censent, aut certè, quod verisimilius est, censere videri volunt. Aiunt hi, non sine magno myste­rio Deum vetuisse in Lege, ne altare ferro poliretur. Consimiliter eò, quod in extru­endo Salomonis Tēplo nullus serrae mal­leíve [Page 70] ferrei strepitus auditus sit; Iosue 4. 1. Reg. c. 6. ver. 7. Ecclesiā, quae viuum Templum Dei est, armis nō esse instaurandam, innui volunt, quasi la­pides ipsi ex lapidicinis, abs (que) ferro excisi fuerint. quod ipse Scripturae textus fal­sum esse, arguit. Quod si speciosae isti alle­goriae opponamus, quod Nehemiae quar­to capite legimus, partem Populi caementum, partem ensem, quosdam etiam vtrū ­que in extruendo secundo Templo gestasse, ne nouum opus ab impiis turbaretur, nempe, non vt gladio extruerent, sed ne destrueretur, cauerent: eodemue modo Ecclesiam non propagari armis quidem, sed adversus hostes, qui propagationem eius impedire conantur, propugnari. De­ni (que) pios Reges & Principes innumeros, cultū Dei adversus Ethnicos, armis, quod tota Scriptura adparet, vindicasse. Obii­ciunt illi continuo; illa quidem locum habuisse sub lege: at ex quo Christus gratiā attulit, nec phalerato quidem equo, sed asello vectus Hierusalem ingredi voluit, omnino desiisse videri. Primùm, in confesso apud omnes est, Christum, quandiu in terris egit, non iudicis, sed rei, non Regis, sed priuati partes egisse. Itaque quod ar­ma non tractarit, ad rem nō pertinere. Ve­rum [Page 71] hos iam rogatos velim: An per advē ­tum Christi, ius gladij magistratibus ab­latum putent? Si aiunt: obstat Paulus, Rom. 13. Acto. 23. qui magistratus non frustra gestare gladium dicit, & adversus plebis impetum opem eorum non recusat. Sin contra: cur ius gladij habere eos velint, nisi vt bonos ser­uando, malos male perdendo, Deo, qui i­psos gladio accinxit, inseruiant? Qua verò magis in re, quam in Ecclesia, quae ei dicata est, adversus impios tuenda? in peculio Christi adversus praedones asserendo? Ro­garim deinde, an militiam omnem inter Christianos exauctoratam putent. Si aiūt: Cur ergo Iesus Cēturionis orationem ex­audit? Matth 8. Luc. 3. v. 14. Cur milites Ioannes stipēdio con­tentos esse, nem inem concutere iubet, militiam deserere nō iubet? Act. 10. Cur Cornelium Centurionem, primitias, inquam, Gentiū Petrus baptizat? nec tamen ad cingulum militiae deponendum hortatur? Quod si verò militia iusta est, quae tandem illa iu­stior esse possit, quae superioris iussu, pro Ecclesiae defensione, proue piorum salu­te suscipitur? An enim aut vlla maior Ty­rannis est, quam quae in animam exerce­tur? aut laudabilior militia, quàm qua ex­trema Tyrannis coercetur? Rogarim de­mum, [Page 72] an vlla Christianis bella gerere li­ceat. Si negant: cur ergo milites, Centu­riones, Tribuni militum in Ecclesiam re­cipiuntur, quorum vnum id munus est, vt bello inseruiant? Cur integras legiones è Christianis conflatas legimus, Melitēsem, inquam, victoria tantopere ab antiquis Doctoribus & Historiographis decanta­ta insignem, Mauritianamue martyrio decoratam? Quod si verò licet, vt fortè tu­endis finibus, arcendísque hostibus licere fatebuntur; an non multò aequius, tuendis piis, arcendis impiis, propugnandis deni­que Regni Christi, Ecclesiae, inquam, fini­bus? Apocal. c. 17 ver. 16. Eccur enim alioqui meretricem Ba­bylonicam decem Regum, quos ipsa fascinarit, armis exterminatū tandem iri Ioā ­nes praedicit? Ad haec, quid aliàs, de bello Constantini in Maxentium, Licinium (que) tot panegyricis celebrato, tot doctorum calculis cōprobato? quid denique de Principum Christianorum in Turcas & Sara­cenos expeditionibus statuemus? quorū vnus omniū finis aut fuit, aut esse debuit, ne Templum Domini aut extructum de­struerent, aut extruendū turbarent? Ergo Ecclesia etsi armis non propagatur, armis tamen iustè propugnari potest. Quin non [Page 73] minus martyres sunt, qui in sacro illo bello moriuntur, quam qui crucem Reli­gionis causa patiuntur. Imò sane eo videntur potiores, quòd illi oblatam quidem mortem non recusant, hi verò vltro scien­tes prudentes (que) suscipere videantur. Pro­pagare conantur Turcae suam opinio­nem armis, qui quancunque provinciam armis subegerint, Mahumetis impia do­gmata, sola violentia nixi, inducunt, qui arma in Alcorano suo tantopere commen dauit, vt illac recta ad superos iri, dicere non vereatur: etsi neminem ipsi interea cogunt. At multo magis adhuc is Religio­nis Christíque hostis, & ij Reges, quos i­pse fascinauit, qui luci Euāgelij flammas, verbo Dei verbera, gladio spiritus acies instructas opponunt, omnesue, quantū in iis est, ad impia sacra, oblatis tormētis adigunt. qui quam suam fidem vocant, perfidia, & traditiones suas assiduis pro­ditionibus defendere, & asserere non ve­rentur. Propugnant verò contra pij Prin­cipes & magistratus, qui propagatā pro­pagandámve Christi vineam, ne ab apris vastetur, saepe circundant & muniunt, qui praedicatione verbi ad puram religionem conversos scuto suo protegūt, gladioue [Page 74] tuentur. qui templum Dei, è viuis lapidi­bus extructum, dum ad fastigium vs (que) ad­surgat, adversus violentos impiorū impe­tus, vallo, fossa, aggere, omni industria cō ­muniūt. Haec hactenus, ne quis in ea quae­stione haereat. Sciant itaque vniuersi, aut qui ab iis constituti sunt, Regni officiarij, eorúmve plures, aut singuli, ni Regem Le­gem Dei corrumpentem, restituíve prohibentem, intra fines suos contineant; ex foe dere cum Deo inito grauiter peccare. Ci­ues Provincialésve, qui Regni alicuius a­liquantulam partem faciunt, ni impietatē à suis saltem finibus arceant, quā Rex in­trudere velit, aut piam doctrinam quibus­cunque modis, etiamsi ad tempus secedē ­dum sit, retineant, consimiliter poenae ob­noxios esse. Priuati demum, si impia iubē ­ti pareant, nullo modo excusari. Caeterū ni extra ordinem ad id munus vocatos e­videnter appareat, suapte authoritate ar­ma se capere nullo iure posse. Et ea quidem omnia ex Scriptura sacra constare videntur.

QVIA nobis hîc de legitima Principis authorita­te agendum est, non e­quidē dubito, quin Ty­rannis & malis Princi­pibus haec quaestio odio­sa futura sit. Qui enim quodcunque li­bet, sibi licere putant; non mirum, si ratio­nis & legis vocem sustinere nullo modo possint. At bonis saltem Principibus gra­tam eam fore spero, qui magistratum, qua tandem authoritate potiatur, nil nisi ani­matam legem esse sciunt. Nec verò si quid in illos acrius dicatur, aegrius hi ferent, quasi sua vllatenus intersit. Tyranni Regi­bus, iniusti Principes iustis, è diametro op ponuntur. Itaque tantum abest, vt quod in Tyrannos dicitur, quidquam Regibus [Page 76] detrahat, vt contra quo plus illis detrahi­tur, eò plus gloriae his accrescat, nec illi quidem vituperari possint, quin hi lau­dentur. Illi sanè quid sentiant, susue dé­que habeo. Neque enim ipsis, sed in ipsos scribo. Hi quin consentiant, vix dubitare queam, qui non secus ac Pastores lupos, Medici veneficos, Prophetae Pseudopro­phetas, Tyrannos & iniquos Principes odisse debent. Quod enim odium natura canibus in feras inseuit, ratio certè Regi­bus in Tyrannos ingeneret omnino ne­cesse est: cum illi rapto viuant, hi rapinae coercendae nati & dati sint. Adulatores Tyrannorum frontem forte, si quam ha­bent, contrahent, quos erubescere conve­nientius esset. Amici Regū, scio, nō modo assentientur & annuent, verum etiam ad­stipulari non verebūtur. Vt quis ergo haec legendo, aut studio, aut ira mouebitur, ita se mente affectum putet. Ad rem itaque adgrediamur.

Ostendimus antea, Deum Reges insti­tuere, Regna Regibus dare, Reges eligere. Dicimus iam, Reges à Po­pulo. Populum Reges cōstituere, Regna tradere, electionem suo suffragio comprobare. Quod quidem ita fieri vo­luit Deus, vt quantancunque authoritatē [Page 77] & potestatem haberent, Populo, secundū ipsum, acceptam ferrent. Itaque omnem suam curam, cogitationem, industriam in vtilitatem Populi conferrent. Nec verò se, ob aliquam naturae praestantiam caete­ris hominibus, non secus ac homines gre­gibus aut armentis, praeesse arbitrarentur. Verum eadem omnino cum caeteris sorte natos, suffragiis & tanquam humeris Po­puli, ex humo in eum gradū sublatos me­minissent, in quorum postea humeros rei­publicae onus, magna ex parte, recūberet.

Aliquot ante saeculis, quàm Populus Israeliticus Regem à Deo peteret, Deus le gem Regni sanxerat, quae extat Deutero­nomij xvii. Cum perveneris in terram, quam dominus Deus tuus tibi possiden­dam dedit, in eá (que) habitaueris, ait Moses, tu dices, Cōstituam Regem super me, vt caeterae gentes, quae sunt in circuitu; tum verò eum Regem constitues, quem Do­minus tuus elegerit è medio fratrum tuo­rum, &c. Hic vides electionem Regis tri­bui Deo, constitutionem Populo. Post­quam verò eò ventum fuit, ita prorsus ob­seruatum legimus. Seniores Populi Israe­litici, qui Populum vniuersum repraesen­tabant, (eo enim nomine comprehen­duntur, [Page 78] vt passim, Chiliarchi, Centurio­nes, [...]. Samu. 8. ver. 5. Quinquagenarij, Decuriones, Iudi­ces & praefecti omnium Tribuum Israel, tum verò maximè Principes & Capita tri­buum) conveniunt in Rama ad Samuelē, & partim filiorum Samuelis, qui inique ius dicebant, pertaesi, partim bella eò me­lius gestum iri rati, Regem à Samuele po­stulant. 1. Sam. c. 9. ver. 16. Consulēti Samueli retegit Deus, se Saulem elegisse, qui Populum regeret. Samuel itaque Saulem vngit. quae omnia ad Electionem Regis postulante Populo factam pertinēt. Ac satis fortè fuisse vide­retur, si Samuel electum à Deo Regem Po­pulo adduxisset, & ei parendum esse, mo­nuisset. Nihilo minus tamen quo se Rex à Populo constitutum sciat, Samuel indicit Comitia in Maspha, ibiue quasi re adhuc plane integra & infecta, [...]. Sam. c. 10. v. 17. & seq. quasi, inquam, non dum constaret Saulis Electio, sors ia­citur, quae à Tribubus Tribum Beniamin, è gentibus gentem Metri, è gente Metri, Saulem, eum ipsum, quem Deus elegerat, feligit. Tum verò demum, Populo vniuer­so acclamante, 1. Sam. c. 11. ver. 14. Saul Rex nominatus dici­tur. At tandē, ne sorti omnia tribuat, post­quam liberatis Ammonitarum obsidione Iabezanis, suae virtutis specimē quodam­modo [Page 79] edidit, nequicquam secedentibus quibusdam è Populo, ab vniuersis in Gal­gal, coram Domino rex confirmatur. Hic vides, eum, quem Deus ipse elegerat, quē sors à reliquis selegerat, suffragiis Po­puli Regem constitui. Quid verò Dauid? Evidentius adhuc, Saule reprobato, 1. Sam. c. 16. Sa­muel Dei iussu Dauidem, quem Deus ele­gerat, in Regē Israel vngit. quo facto, Spi­ritus Domini agit in Dauide, Saulē verò continuo deserit. Regnátne verò Dauid propterea? imò errat, vagatur, exulat, ex­trema saepe experitur. nec prius Rex exi­stit, quàm, mortuo Saule, vniuersi Populi Iehudae suffragiis, Rex Iudae primum, se­ptem verò pòst annis vniuersi Israelis cō ­sensu, Rex Israel in Hebron vngatur. Ita (que) bis vngitur, primum à Propheta, Dei iussu in Electionis signum; deinde, iussu Popu­li, dum Rex constituitur. quo semper re­cordētur Reges, se à Deo quidem, 2. Sam. c. [...]. sed per Populum, & propter Populum regnare; nec verò Deo tantum & gladio, vt loquū ­tur, regnum acceptum ferant, qui gladio ipso, per Populum primum accincti fue­rint. Idem prorsus in Salomone obserua­tur: etsi is filius Dauidis erat. Deus elege­rat Salomonem, vt sederet super solium [Page 80] Regni sui, 2. Samu. 7. v. 13. 1. Reg. 5. 1. Chro. c. 28. v. 5. & disertè Dauidi pollicitus e­rat, se illi tāquam Patrem filio affuturum. Dauid ipse Salomonem Regni successorē designarat quibusdam ex Aulae praecipuis praesentibus. Nec tamen id satis fuit. Ita­que convocat Dauid in Hierusalem Prin­cipes Israel, 1. Reg. 1. v. 32. Principes Tribuum, Princi­pes earum turmarum, quae statis quaeque temporibus Regi ministrabant, Chiliar­chos & Centuriones singularum vrbium, 3. Chr. c. 28 v. 1. &c. 29 v. 22. & 24. Praefectos dominij Regij, filios suos, quin & purpuratos omnes, & egregios quos (que) viros, qui de Electione statuerent. Ac in eo coetu, Dei nomine invocato, ab vniuerso I­sraelis agmine Salomon rex proclamatus, in Regē vngitur, inue Israelis solio (ita enim legitur) collocatur. Tum primū ve­rò Principes, Optimates, atque ipsi adeò fratres, ei sese iureiurando publicè de­vinciunt. Ne verò id in ambigua tantum fratrum successione factum putes, eodem omnino modo alios passim constitutos legimus. Mortuo Salomone populus cō ­venisse dicitur, 2. Reg. c. 10. 2. Chron. c. 16. c. 36. c. 22. ad constituendum Roboa­mum. Caeso Amasia, Ozias filius eius vni­cus, ab vniuerso Populo Rex constitui­tur. Post Ioramū, Ochozias, post Iosiam Ioacham filius, cui patris alioqui pietas [Page 81] non parum patrocinari potuisset. Quo pertinet & illud Chusai ad Absalom: 2. Sā. c. 1 [...]. v. 18. Se­quar, ait, eum Regem, quem Deus, Popu­lus & vniuersi ex Israele elegerint, id est Regem legitimè & ritè constitutum. Ita­que etsi Deus lucernam Populo suo è stir­pe Dauidis perpetuam promiserat, etsi, Psal. 132. inquam, Regū Israelis successio ipso Dei verbo comprobata erat, nihilo minus ta­men, cum Reges non prius regnasse vi­deamus, quàm à Populo ritè constituti fuissent; concludere licet, Regnum Israe­lis, si stirpem spectas, haereditarium certè fuisse: at sane si personas, omnino Electi­uum. Quorsum verò haec, si de Electione constabat, vt in confesso est, nisi vt tan­tae dignitatis à Populo collatae recorda­tio ipsos sui officij perpetuò memores fa­ceret?

Ita verò Ethnicos etiam Reges à Popu­lo constitutos legimus. Nempe cum aut foris bellum, aut domilites essent, vnus a­liquis, cuius de fortitudine & iustitia ma­gna erat multitudinis opinio, Hero. lib. 1. Cice. lib. 1. Offic. communi cōsensu in Regē assumebatur. Et apud Medos, inquit Cicero, Deioces ex arbitro iu­dex, è Iudice Rex creatus, & apud Roma­nos primi Reges. Ita (que) cū Romulo sublato [Page 82] centū Senatorum interregnum Quiriti­bus minus gratum esset, convenit, vt po­stea Reges suffragiis Populi, Liuiꝰ lib. 1. comproban­te Senatu deligerentur. Tarquinius verò Superbus ideo Tyrannus habetur, quod neque à Populo, neque à Senatu creatus, sola vi & potentia nixus, imperium tene­ret. Propterea Caesar etsi imperiū vi inva­serat, tamen vt aliquo saltē iuris praetextu imponeret, imperium à populo Senatu (que) accepisse videri volebat. Augustus verò etsi à Caesare adoptatus, haeredem se im­perij nunquam, quasi ex testamēto, gessit. Quin potius Senatui Populoue acceptū tulit, vt & Caligula, Tiberius, Claudius. Nero verò, qui primus vi ac scelere invasit imperium, nullo iuris colore fretus, a Se­natu damnatus fuit. Omnino cum nemo Rex nascatur, nemo perse Rex esse, nemo absque Populo regnare possit: Populus verò contra & per se esse queat, & Rege prior tempore sit: Reges omnes à Populo primùm constitutos fuisse, certissimè cō ­stat. Etsi verò, ex quo virtutē patrum imi­tati filij, nepotésve, Regna sibi quasi haere­ditaria fecisse videntur, in quibusdam re­gionibus Electionis libera facultas desiis­se quodammodo videatur; man sit tamen [Page 83] perpetuò in omnibus Regnis bene con­stitutis ea consuetudo, vt demortuis non prius succederent liberi, quam à Populo, quasi de nouo constituerentur, nec tam­quam sui haeredes Patribus agnasceren­tur, sed tum demum Reges censerentur, cum ab iis, qui Populi maiestatem reprae­sentarent, Regni investituram, quasi per sceptrum & diadema accepissent. In Re­gnis Christianis, quae hodie per successio­nem deferri dicuntur, huiusce rei vesti­gia evidentissima extant. Reges etenim Franciae, Hispaniae, Angliae & caeteri, ab Ordinibus Regni, Paribus, Patritiis, Ma­gnatibus, qui vniuersitatē Populi reprae­fentant, inaugurari solent, & quasi in Re­gni possessionem mitti: non secus ac Im­peratores Germaniae ab Electoribus, & Reges Poloniae à Vayvodis seu Palatinis, vbi ius suum Electio integrum obtinet. Nec verò illis Regius honos in vrbibus Regni prius exhibetur, quàm ritè inaugu­rati fuerint. Vt neque etiam olim Regni tempus, nisi à die inaugurationis, quod in Gallia accuratè obtinuit, computaba­tur. Ac ne ob continuatam aliquot suc­cessionum seriem hallucinemur, in illis iisdē Regnis, saepe filio agnatum, primo­genito [Page 84] secundogenitum Ordines Regni praetulerūt. Annales Cillij. vt in Francico, Roberto Drui­darum Comiti, Ludoicum fratrem; item Roberto Capeti, nepoti, Henricum fratrē secundogenitū, & caeteros aliis. Quin & Regnū idē Populi authoritate, de gēte in gentem, extantibus legitimis haeredibus, translatum fuit, à Merouingiis ad Carlin­gos, à Carlingis ad Capetanos. Quod & in caeteris factū, è verissimis historiis satis cōstat. Ne verò à Francico, quod caeterorū exēplar semper habitū fuit, in quo, inquā, successio plurimū obtinere videtur, rece­damus, Pharamundū anno CCCCXIX electū legimus: Pipinum, DCCLI Pipini filios, Carolū Magnum, & Carolomanum DCCLXVIII non habita patris ratione. Sublato demū DCCLXXI Caroloma­no, non accreuit continuò Carolo Magno fratris portio, vt in haereditatibus fieri so­let, sed Populo & Concilio publico decer­nente. Eodē auctore Ludouicus Pius, an­no DCCCXII quamvis Caroli Magni fi­lius, eligitur. In ipso verò Caroli testamē ­to, Na [...]clorus. quod apud Nauclerum extat, rogat Po­pulū, è suis Nepotibus per Conciliū Re­gni publicū, quē voluerit, eligat, patruos verò acquiescere Populi decreto iubet. Vn [Page 85] de Carolus Caluus, è Ludouico Pio, & Iu­ditha nepos, sese apud Aimoinū Historio­graphū, Regē electū profitetur. In summa: omnes omnino Reges, ab initio electi fuerunt. Et qui hodie per successionē Regnū adire videntur, priùs à Populo constituan tur necesse est. Deni (que) etsi Populus ob e­gregia quaedā merita ex aliqua stirpe Re­ges sibi deligere, in quibusdā regionibus solet; stirpē ipsam, nō surculū deligit; nec ita deligit, (qui)n si degeneret, aliā eligere nō possit. Qui verò ex ea stirpe etiā proximi sunt, nō tā Reges nascuntur, quàm fiūt; nō tā Reges, quàm Regū Candidati habētur. Populus po­tior Rege.

Iā verò, cum Reges à Populo cōstituan­tur, omnino sequi videtur, Populū vniuer­sum Rege potiorē esse. Ea enim vis verbi est, vt qui ab aliquo constituitur, eo minor habeatur; qui ab aliquo authoritatem ac­cepit, suo authore inferior sit. Genes. 39. ver. 4. Dan. c. 2. v; 48. c. 6. v. 1. Putiphar Ae­gyptius constituit Iosephū super familiā suam: Nabuchodonozor Danielem super Babylonicam Provinciā. Darius Praesides centum & viginti super Regnū. Nēpe do­mini seruos, Reges ministros constituere dicuntur. Sic etiam Populus Regem, tan­quam ministrū Reip. constituit. Quod no­mē boni reges nō aspernati sunt; mali etiā [Page 86] affectarunt, adeò vt aliquot saeculorum spacio, ex imperatoribus Romanis nemo, nisi manifestè Tyrānus, quales Nero, Do­mitianus, Caligula, dominus vocari vo­luerit. Deinde Reges Populi causa institu­tos constar. Neque enim propter centum plus minus homūciones, caeteris plerū (que) longè peiores & inferiores, vniuersos crea tos potius, quam illos horum causa, dixe­ris. Ratio verò postulat, vt is, cuius ratio­ne alius extitit, eodem potior censeatur. Sic nauis causa, gubernator à domino nauis instituitur, qui, ne ipsa ad cautes frangatur, aut malè cursum teneat, ad cla­uum sedeat. Et ei quidem in eam rem in­cumbenti, caeteri inseruiunt, ac dominus ipse paret: est tamen ipse nauis seruus, vt mediastinus quilibet, nec à mediastino genere, sed specie tantum differt. In Re­publ. quae naui comparari solet, Rex gu­bernatoris, Populus domini loco est. Illi i­ta (que) publicam salutem curanti, Populus ipse paret & obtemperat: cum tamen non minus sit & censeri debeat ipse Reipub. seruus, ac iudex aut Tribunus quilibet, nec ab his alia re differat, quàm quod ma­iora onera ferre, & plura pericula obire teneatur. Propterea verò quaecum (que) Rex [Page 87] aut bello acquirit, aut cum finitima occu­patiure belli, aut iure dicundo, vt quae in fiscum rediguntur, acquirit ipse Regno, non sibi; Populo, inquam, qui Regnum constituit, non secus ac seruus domino, nec vlla cum illo, nisi authore Populo, ob­ligatio contrahi potest.

Praeterea viuunt innumeri Populi abs (que) Rege: Regē abs (que) Populo, ne mente quidē concipere possis. Nec ideo Regiam digni­tatem quidam adepti sunt, quod à caeteris hominibus specie differrent, iis (que) tamquā Pastores gregibus, quadā naturae praestan­tia praeesse deberent. Quin potius ex eadē massa cretos, in eum gradum Populus ex­tulit, vt si quam authoritatē, si quā poten­tiā haberent, illi acceptam ferrent, ac tan­quā precariā possiderent. quod Francorū antiquus ritus aptè ostēdit, qui in clypeo sublatū Regem proclamabant. Cur enim, quaeso, dicuntur Reges innumeros habe­re oculos, innumeras aures, lōgas manus, celerrimos pedes? An, quod Argo, Gerio­ni, Midae, aut iis, quos fabulae finxerūt, si­miles sint? Minime verò. At sanè, quia Po­pulus, cuius interest, vniuersus suos Regi oculos, suas aures, suas vires ac facultates in Reip. vsum commodat. Recedat à Rege [Page 88] Populus: qui modò oculatus, auritus, ro­bustus & vegetus videbatur, caecutiet, ob­surdescet, repente cóncidet: qui modò magnificè triumphabat, vno momento apud omnes vilescet: qui modò diuinis propè honoribus afficiebatur, ludimagi­strum Corinthi agere cogetur. Subrue i­stius Gigantaeae molis, ac tanquam Rho­diani Colossi imam tantùm basim; cor­ruat ac in frusta comminuatur necesse est. Cum itaque Rex per populum & propter Populum existat, nec absque Populo con­sistere possit; cui mirum videatur, si Po­pulū Rege potiorem esse concludamus?

Populus v­niuersus re­praesenta­tur per Re­gni Officia­rios ordina­riè, per Or­dinum cō ­ventus ex­tra ordinē, aut annua­tim.Porro, quod de vniuerso Populo dici­mus, de iis etiam, vt in secunda Quaestio­ne, dictum volumus, qui Populum vniuer­sum in omni Regno, vrbéve legitimè re­praesentant. qui quidem vulgo, Regni, nō Regis Officiarij censentur. Regis Officia­rij à Rege pro arbitrio creantur, aut exau­ctorantur. quin & eo mortuo nullo loco sunt, & quodāmodo mortui habētur. Re­gni Officiarij contrà à Populo, in Conci­lio nempe publico, authoritatem capiūt, aut saltem olim capere solebant, nec abs­que eodem exauctorari possunt. Itaque pendent illi à Rege; hi à Regno: illi à su­premo [Page 89] Regni officiario, qui Rex ipse est: hi à supremo dominio Populi, à quo ipse Rex, non secus ac illi, pendére debet. Illo­rum munus est, Regem curare: horum, ne quid detrimenti Respublica vsquam ca­piat. Illorum, vt Regi, tanquam domino cuilibet domestici, adesse ac inseruire: ho­rum, Populi iura & Priuilegia tueri, & ne quid Princeps ipse in illius perniciem committat, omittátve, diligenter provi­dere. Denique sunt illi Regis ministri, serui, domestici, ad obsequium tantum­modo instituti: hi contrà Regis in iure dicundo velvti Assessores, Regij imperij consortes, adeo vt omnes quidem illi Rempubl. administrare teneantur non secus ac Rex; is tamen inter eos quasi Praeses, primum tantùm locum teneat. Vt verò Populus vniuersus Rege supe­rior est; ita etiam hi, etsi singuli Rege in­feriores sint, vniuersi tamen superiores censendi sunt. Primorum ferè Regum quàm lata potestas fuerit, ex eo satis ad­paret, quod Ephron Rex Hethaeorum, Genes. 23. & 34. ius sepulchri Abrahamo, inconsulto Po­pulo, concedere non audet: neque Hemor Haeuius Rex Sichem, foedus cū Iacobo fe­rire: nēpe grauiora negotia ad Populū re­ferri [Page 90] solita. Et in iis quidem imperiis, quae tunc temporis vna ferè vrbe circumscri­bebantur, facile id fuit. At ex quo Reges fines suos amplificare coeperūt, nec Popu­lus vniuersus in vnum locum convenire abs (que) confusione potuit; Regni Officia­rij, qui Populi iura ordinariè tuerentur, in­stituti fuerunt, ita tamē, vt si quando opus esset, aut Populus vniuersus, aut eius saltē quaedā quasi Epitome, extra ordinē con­vocaretur. Regni Offi­ciarij in Regno I­srael. In Regno Israelitico, quod o­mniū ferè Politicorū iudicio, optimè cōsti tutū erat, eum ordinē fuisse videmus. Ha­bebat Rex suos pincernas, dapiferos, cu­bicularios, magistros domus, sive oecono­mos, qui familiae suae prospicerēt. Habe­bat & Regnum suos, vnū & septuaginta seniores, & duces ex singulis Tribubus e­lectos, qui Remp. sive pacis, sive belli tem­pore curarent: suos deni (que) in singulis mu­nicipiis Magistratus, qui vt illi vniuersum Regnū, suas singuli vrbes tuerentur. Hi si quando de re maxima deliberandū erat, cōveniebant, nec iis incōsultis, quidquā, quod ad summā Reip. pertineret, decerni poterat. Hos ita (que) convocat Dauid, quan­do Salomonē investiri Regno cupit, quā ­do Politiam à se restitutam examinari & [Page 91] probari; quando reducenda est Arca, &c. 1. Chron. c. 29. v. 1. 1. Chro. 13. v. 1. 1. Sam. c. 14. ver. 45. Quia verò vniuersum Populum repraesen­tant, vniuersus tum Populus convenisse dicitur. Idem denique Ionathan, Saulis Regis sententia damnatū, morti eximunt, ex quo à Rege ad Populum appellatio­nem fuisse apparet. Ex quo verò Regnum propter Roboami superbiā scissum fuit, Synedrium Hierosolymitanum Septua­ginta & vnius virorū, ea authoritate fuis­se videtur, vt non secus ac Rex singulos, hi Regem iudicare possent. 2. Chron. c. 19. ver. 11. Nehe. 11. ver. 9. Huic autē praee­rat Dux domus Iuda, id est, Primarius quis que, ex tribu Iuda electus, vt vrbi Hiero­solymitanae Primarius ex tribu Beniamin. Exēplis res dilucidior fiet. Ieremias mis­sus à Deo, qui vrbi Hierosolymitanae ex­cidium nunciaret, ea propter damnatur primum à sacerdotibus & Prophetis, id est, à Iudicio seu Senatu Ecclesiastico. De­mū ab vniuerso populo vrbis, hoc est, ab ordinariis vrbis iudicibus, Chiliarchis nempe & Centurionibus. Ieremi. 26. ver. 9. & 17. tandem à Prin­cipibus Iehuda; id est LXXI. viris assi­dentibus ad nouam portam Templi, cau­sa cognita absoluitur. Ij verò, in eo ipso iudicio disertè damnant Regem Iehora­bin, qui Vriam Prophetam paulo antè si­milia [Page 92] comminantem crudelissimè truci­dasset. Alibi verò legimus, Sedechiam hu­ius Synedrij authoritatem adeò reveritū esse, Ierem. 37. & 38. vt Ieremiam à LXXI. viris, in tetrum carcerē detrusum non modo nō liberare, verū etiam vix in mitiorem transferre au­deret. Suadētibus autē illis, vt in Ieremiae mortem consentiret, respondet, eum in i­psorū manibus esse, séque ipsis contradi­cere nulla in re posse. Quin & veritus idē, ne in sermones, quos cū Propheta habue­rat, inquirerent, quasi rationem eorū, quae dixisset, redditurus, mendaciū cōminisci­tur. Ergo erāt in hoc regno, regni officia­rij rege superiores, in hoc, inquam, quod nō à Platone aut Aristotele, sed à Deo ipso omnis ordinis authore, omnis Monar­chiae sum̄o institutore, institutū & ordinatum fuerat. Tales erāt in Persico imperio septem Magi seu Sapientes, Esther 1. item [...], quasi honoris regij consortes, & qui regū aures & oculi nuncupabantur, quorū iu­dicio reges acquieuisse legimus. In Spar­tano Ephori, ad quos à rege appellabatur; quíque ipsos etiā reges iudicabant, vt est apud Aristotelem. Aristot. lib. 5. Pol. c. 11. &c. 7. lib. 3. In Aegyptiaco ministri publici regi per Populū eligi tradíque so­liti, eò tantū ne adversus leges quidquam [Page 93] cōmitterēt. Vt verò Aristoteles reges, qui­bus eiusmodi officiarij adiūguntur, legiti mos passim vocat, ita etiā non veretur di­cere, vbi ij desint, non Monarchiā esse, sed aut planè barbaricā Tyrannidē, aut Tyrā nidi quāproximā dominationem. In Ro­mano hunc locū obtinebāt Senatores & Magistratus per Populū creari soliti, Tri­bunus Celerū, Praefectus vrbi, & caeteri, a­deò vt à rege ad populum provocatio es­set. quod Seneca è libris Ciceronis de Re­pub. citat, & historia Horatij tergemini, ob caedē sororis à regiis iudicibus damna­ti, & à Populo absoluti, satis indicat. Sub Imperatoribus verò, Senatus, Consules, Praetores, Praefecti Praetorio, Praesides Pro­vinciarū, quae Populo Senatuíque tribue­bātur, qui propterea omnes Magistratus Populi Romani vocabantur. Itaque cum decreto Senatus, Maximinus Imperator, hostis Reipublicae iudicatus esset, in­que eum Maximus & Albinus à Senatu Imperatores creati essent, milites iurarūt, se fideliter obsequuturos Populo Roma­no, Senatui & Imperatori, Herod. lib. 8 in orat. Ma­ximi & Al­bini ad mi­lites. vtcumque sub Tyrannide hocius violaretur. Ad hodier­na verò imperia quod attinet, (Turcicū, Moschicū, & alia huius generis, magna la [Page 94] trocinia, magis, quā imperia sunt) nullū omnino est, quod si nō hoc tēpore, saltem olim non ita administratū fuerit. Quod si verò illorū culpa & desidia factū est, vt qui busdā locis deteriorē Rēpublicā posteri acceperint, tenentur nihilo minus, qui eū locū hodie obtinent, ad antiquum statum omnia, quantū in se est, revocare. In Ger­manico, quod per Electionem confertur, sunt Electores & Principes tum Laici, tū Clerici, Comites, Barones, Ciuitates, Ci­uitatúmque Legati, qui vt suis quique lo­cis Rempublicam curant, ita etiam in Comitiis, vniuersi Imperij Maiestatē, quan­do opus est, repraesentant. vbi, nequid Res publ. ex priuatis Caesaris studiis odiísve detrimenti capiat, prospicere tenentur. Itaque alius est imperij, alius Imperatoris Cancellarius, alij atque alij huius & illius officiarij, diuersa aeraria, diuersi quaesto­res. Et adeo quidem vulgatum est, Impe­rium Imperatori anteferri, vt Imperator imperio hominium praestare passim di­catur. Speculum Saxonicū. Consimiliter in Polonico eum lo­cum obtinent Episcopi, Palatini, Castel­lani, Nobiles, Ciuitatum regionúmque Legati extra ordinem cōvocati, quorum in coetu tantum nouae cōstitutiones fiunt, [Page 95] & bella decernuntur. Ordinariè verò Re­gni Polonici Cōsiliarij, Cancellarius Rei­publ. Polonicae, &c. etsi suos interea Rex cubicularios, oeconomos, ministros & do mesticos habet. Apud Polonos verò, qui disputet, vter potior sit, Rex, an vniuersus Regni populus per optimates repraesen­tatus, perinde faciat, ac qui Venetiis dis­putet, vtrum dux Republica superior sit. Quid autem de iis Regnis dicemus, quae per successionem deferri dicuntur? Nihi­lò sanè secius res se habet. Regnum Fran­cicum, quod caeteris non ita pridem legū & ordinū praestantia anteponebatur, ita olim constitutum fuit. Etsi verò qui eum locum tenent, suo officio minus satisfa­ciunt; non eò tamen minus tenentur. Ha­bet quidē Rex suum magnum magistrū, seu Archioeconomum, suos cubicularios, venatores, scutarios, pincernas & caete­ros, quorum officia olim à Rege adeò pen debant, vt eo vita functo, suo ipsi officio planè defuncti viderentur. Vnde etiamnū post finem luctus Regij, magnus Magister seu Archioeconomus, quaedam quasi con­cepta verba pronunciare solet, quibus fa­miliam Regiam dimittit, ac sibi quemque prospicere iubet. At nihilominus suos habet [Page 96] Regnum Francicū officiarios, Maio­rem Palatij, qui postea Comes stabuli no­minatus fuit, [...]imonius lib. 5. c. 26. in Carolo Caluo. Mareschallos, Amiralium, Cancellariū seu magnum Referendariū, Secretarios, Quaestores & caeteros: qui quidem olim non nisi in cōcilio publico trium ordinū Cleri, Nobilitatis & populi creabantur. ex quo verò Parlamentū Lu­tetianum statarium factum est, non prius in eo gradu constituti censentur, quàm à Senatu Lutetiano recepti & comprobati sint, & neque etiam absque eiusdem con­sensu & authoritate destitui possunt. Isti verò omnes, primū Regno, id est, vniuer­so populo, deinde Regi, tamquam eius curatori fidem dant. quod vel ex ipsa iu­risiurandi formula perspicuum est. Co­mes stabuli verò in primis, quando Ense liliato per Regem accingitur, (vt ex ver­bis, quae Rex ipse pronunciat, apparet) eo accingitur, vt Rempub. tueatur atque de­fendat. Habet praeterea Regnum Fran­cicum suos sive Pares, § filiusfā. Instit. qui­bus mod [...]ius patriae pot. soluitur. tanquam Regis cō ­sortes, sive Patricios, tanquam Reipubl. Patres, singulos à singulis Regni Provin­ciis denominatos, quibus Rex inauguran dus, tanquam vniuerso Regno, fidem da­re solet. Ex quo, illos Rege superiores es­se, [Page 97] liquet. Hi verò vicissim iurant, se non Regem, sed Regium diadema tuituros, Rempubl. consilio adiuturos, sacro Prin­cipis cōsilio in eam rem, pacis bellíve tē ­pore, affuturos, vt ex formula Patriciatus liquidò patet. Renat. Choppinus lib. 3. Itaque non secus ac Pares Curiae Longobardico iure, in sententiis ferendis, feudi domino non modò asside bāt, verū etiam inter ipsum saepe superio­ris feudi dominum & vasallum cognosco bāt. Videmus etiā hosce Franciae Patricios, inter Regē & subditos saepe diiudicasse; adeo quidē, vt cum Carolus VI. in Ducē Britanniae sententiam ferre vellet, obsta­rent illi, diceréntque, nō Regis, sed Pariū esse eiusmodi iudicium, quorum authori­tati nil derogare posset. Hinc etiam hodie Senatus Lutetianus, qui curia parium seu Patriciorū nuncupatur, quasi Iudex inter Regem & populum quadamtenus cōsti­tutus, imò inter Regem & priuatū quem­libet, singulos adversus Regis procurato rem asserere, si quid cōtraius invadat, qua si obligatione tenetur. Praeterea si quid Rex domi statuat edicátve, si quid cū vici­nis Principibus paciscatur, si quod bellū gerendū est, si quae pax, vt nuper cū Caro­lo V. facienda, authorem senatum fieri o­portet, [Page 98] & in eius acta omnia, quae ad Rem­publicā pertinent, referri. Quae quidē non prius rata sunt, quam ab eo comprobata fuerint. Ne verò Regem metuerent Sena­tores, neque olim in eum gradum, nisi à Senatu nominati cooptabantur, neque absque eiusdem authoritate, legitima de causa exauctorari poterant. Denique & literae Regis, ni à Secretario Regni subscri bantur, & rescripta ni à Cancellario (qui cancellandi potestatem habet) obsignen­tur, nullam authoritatem habent. Sunt & Duces, Marchiones, Comites, Vicecomi­tes, Barones, Castellani, item in Vrbibus Maiores, Vicarij, Consules, Sindici, Scabi­ni, & caeteri, quibus aliqua sigillatim aut Regio, aut vrbs cōmendata est, vt populū tueantur, quatenus eorum iurisdictio pa­tet, etsi quaedam ex illis dignitatibus hae­reditariae hoc tempore habentur. Et haec quidem ordinariè. At praeter haec, quotā ­nis olim, pòst verò aliquantò, quotiescun que saltem necessitas postulabat, habe­batur trium ordinum conventus, quo re­giones vrbés (que) omnes alicuius nominis suos Legatos mittebant, & quidem Ple­bei, Aimoinus. nobiles, Ecclesiastici in vnaquaque sigillatim, vbi de his, quae ad Rempubl. [Page 99] pertinebant, publicè statuebatur. Eius vero conventus ea fuit perpetuò authori­tes, vt non modo, quae ibi statuta forent, sacra sancta (que) haberentur, seu pax facien­da, seu bellum gerendum, sive Regni Pro­curatio cuiquam deferenda, sive vectigal imperādum esset: verum etiam reges lu­xus, desidiae, tyrannidísve causa in coeno­bia detruderentur, eoue authore, vniuersae adeo stirpes regni successione priuarē ­tur, nō secus ac primum, Populo authore, ad regnum vocatae fuerant. Nempe quos cōsensus extulerat, dissensus exturbabat: quos virtutum paternarum imitatio, in e­am quasi haereditatem vocarat, degener & ingratus animus, vt incapaces & indignos fecerat, ita & exhaeredes faciebat. Ex quo sanè liquet, successionem tolleratam qui­dem ad vitandū ambitum, secessionem, interregnum, & alia Electionis in commoda. At sane vbi grauiora damna cōseque­rentur, vbi regnū Tyrannis, vbi regis soli­um Tyrannus invaderet: Populi legitimū conventum, & Tyrāni regísve ignaui ex­pellendi, ádve agnaros deducendi, & bo­ni regis in eius locum adsciscendi, autho­ritatem sibi perpetuo retinuisse. Nimirū habebant fortè hoc à Gallis Franci, authore [Page 100] Caesare lib. V. Cas. lib. 5. & 7. de bel Gallico. de bello Gallico. Fatetur enim Ambiorix Rex Eburonum, ea fuisse tum regum Galliae imperia, vt non minus Populus ritè convocatus, in regem, quàm rex in Populū, authoritatis haberet. Quod etiam in Vercingetorige apparet, qui corā Populi coetu causam suam agit. In regnis Hispaniae, praesertim Aragonum, Valenti­no, Catalanico, ita etiam sese habet. Est e­nim penes Iustitiam Aragonicam, quam vocant, summa regni authoritas. Itaque non verentur magnates, qui populum re­praesentant, regem his verbis tum in ipsa inauguratione, tum tertio quoque anno in conventu publico disertè compellare: TANTVM valemus nos, quantum vos: at super nos ambos est, (Iustitiam Aragoni­cam intelligūt) qui magis imperat, quàm vos. Saepe verò, quae rex rogauit, Iustitia il­la abrogat; quae edixit, vetat. Tributum verò indicere nullum vsquam absque eius conventus authoritate ausit. In Anglico & Scotico penes Parlamentum, quotan­nis ferè haberi solitum, summa rerum est. Parlamentū verò vocant, Ordinum regni conventum, vbi Episcopi, Comites, Baro­nes, Ciuitatū, Regionúmve legati commu ni suffragio de republ. statuūt. Cuius vs (que) [Page 101] adeò sacrosancta est authoritas, vt, quae semel sanxerit, regi abrogare sit nefas. O­mnes verò regni officiarij ab eo conventu fasces accipere solent, quiue ordinariè regi reginaeve in consilio assident. In sum ma: caetera regna Christiana, Hungaricū, Bohemicum, Danicum, Suedicum, & re­liqua, suos regni officiarios regiíve impe­rij consortes habent, quos sua authoritate aliquādo vsos esse, vel in regibus ipsis ex­auctorandis, aut historiae docent, aut re­cens memoria satis ostendit. Nec verò est, quòd iccirco potentiam regiam minui putemus, regésve quasi capitis diminutionē passos. Deum certè non eo minus poten­tem censemus, quòd per se peccare non possit, neque eius imperium angustius, quòd ruere & pessum ire nequeat. Neque ergo regem, si, qui per se peccare posset, a­liena ope sustinetur; si quod fortè impe­riū sua negligentia culpáve amississet, a­liena prudentia diutissimè retineat. An et­enim eo minus sanum aliquē putes, quòd Medici ei assideāt, qui ipsum ab intēperie dehortētur, qui noxiorū ciborū esu inter­dicāt, qui etiā invitū saepe ac renitentē pur gent? An verò medicos illos, qui illius salutem curant, an adulatores, qui insalubria [Page 102] quaeque obtrudunt, magis amicos putes? Haec itaque distinctio omnino adhiben­da est. Alij sunt amici Regis, alij Caesaris. Amici Caesaris sunt, qui Caesari inseruiūt, amici regis imperatorísve, qui Regno. Cum enim quis regni causa, rex dicatur, regnūue in Populo consistat, regno verò perdito, labefactatóve, aut omnino rex esse desinat, aut minus saltem rex sit: qui sanè regni vtilitati student, regis verè amici sunt; qui regni vtilitatem negligunt aut evertunt, verè hostes. Ac vt ne (que) regnum à Populo, neque regē à regno; ita nec amicos regis à Populi regníque amicis sepa­rare vllo modo possis. Imo verò cum, qui verè Caesarem amant, regē eū, quàm priuatum malint: regem verò absque regno ha­bere non possint: iidem sanè regni, qui & Caesaris amici erunt. qui verò Caesaris magis, quā regni, sive Populi amici videri vo­lent, adulatores verè & hostes pernitiosis­simi censendi erunt. Quod si verò illi verè amici sunt, an non regē eo potentiorē & stabiliorē fore manifestū est, vt Theopom pus Ephoris institutis dicebat, quo plures & potentiores eruntij, quibus Populi re­gníve vtilitas cōmēdata cōmissá (que) fuerit?

Dices verò fortasse; Tu mihi Patritios, [Page 103] optimates, regni officiarios narras. An praescri­ptio obstet. Ego vero contrà, nil praeter laruas, & antiqua, tanquā in Tragoediis, paludamenta video: antiquae verò libertatis & authoritatis vix vlla vsquā vestigia cerno. Denique, pleros­que passim sua curare, regibus assentari, Populo illudere videas: vix vsquam, qui Populi eviscerati misereatur, nedum qui misero opē ferat, invenire possis. Quod si qui verò eo animo aut sunt, aut esse putantur, rebelles & perduelles iudicantur, ex­ulant, ac tantum non victum quaeritare co­guntur. Quid? ita res se habet. Tanta ferè semper, & vbique locorum fuisse videtur aut regum audacia, aut optimatū partim praevaricatio, partim ignauia, vt reges qui dem eam, qua hodie plaerique insolescunt, licentiam, quadam quasi longi temporis praescriptione vsucepisse: Populi verò au­thoritatem suam aut tacitè cessisse, aut nō vtendo amississe videantur. Sic nempe plaerumque accidit, vt quod omnes cura­re tenētur, curet nemo; quod omnibus cō missum est, nemo sibi commendatum pu­tet. Nihilominus tamen adversus Populū neque praescriptio, neque praevaricatio ista quidquam facit. Vulgatum est, nullam fi­sco praescriptionem nocere; multò verò [...] [Page 106] manus Tyranni prodidere? Istáne prae­varicatione proditionéve authoritas Po­puli in Regem planè translata videbitur? An, inquā, eo facto quicquam aut libertati Populi demitur, aut Principis licentiae ad­iungitur? Sibi ipsi imputēt, dices, qui eius­modi hominū perfidā fidem elegerint. At enim sunt isti, tanquam Patroni, qui vtili­tati publicae, Populíque saluti & libertati patrocinentur. Itaque non secus ac Patro­nus cum clientis adversario de quota li­tis, vt loquuntur, pactus, si clientis causam prodidisset, ei minimè noceret: nō potest sanè ista quasi Magnatum, in damnū ne­cémque Populi inita conspiratio, quid­quam eius iuri detrahere. Verum & illi in poenam legis, quae in praevaricatores lata est, íncident, & his, ac si res omnino inte­gra esset, & patronum aliū eligere, & ius suum denuo persequi, lex permittet. Et­enim si Populus Romanus Imperatores suos noxae dedit, qui ad Furcas Caudinas indecorè cum hostibus pepigerant, coacti licet, & in summas angustias redacti, nec ea se pactione vllatenus teneri iudicauit; an non multò minus tenebitur Populus id iugum pati, quod non vi, sed vltrò, non mortis metu, sed lucri cupidine, aut si, qui [Page 107] excutere debebant, imposuerint, aut qui poterant, tolerarint.

Iam verò cum à Populo reges constitu­ti sint, Quis sit Re­gum finis. iísque quidam quasi imperij consor tes adiuncti, qui ipsos in officio contine­ant, & singuli quidem rege inferiores, vni­uersi verò superiores: sequitur, vt videa­mus, cur primū constituti fuerint, & quod sit ipsorum maxime officium. Iustum e­nim demum quid ac bonum cēsetur, cum eum finem attingit, ad quem institutum est. Primum sanè palam est, homines natura liberos, seruitutis impatientes, & ad im perandum magis, quàm ad parendum na­tos, nō nisi magnae cuiusdam vtilitatis causa imperium alienum vltro elegisse, & suae quasi naturae legi, vt alienam ferrent, re­nunciasse. Ne (que) enim, ait Aesopus, equus liberè antea vagari solitus, frenum sesso­rémve vnquam, nisi Tauri vincēdispe, ad­misisset. Non itaque existimemus, electos fuisse reges, vt bona multorū sudore par­ta, in proprios vsus converterent: quisque enim sua amat, suáque sequitur. neque, vt publica potentia ad suam libidinem abv­terentur: quisque enim ferè potentiores aur odio, aut invidia prosequi solet. At sa­nè, vt tum singulos à mutuis, tum vniuer­sos [Page 108] ab externis iniuriis, seu iure dicundo, seu vim vi repellendo, defenderent. Pro­pterea, August lib. 19. de Ciui. Dei, c. 15. inquit Augustinus, qui aliorum vtilitati consulunt, imperare dicuntur, vt vir vxori, parentes filiis: ij verò, qui­bus consulitur, obedire. etsi qui ita im­perant, iis verè inseruiunt, quibus im­perare dicuntur. quia, vt ait idem, do­minandi cupiditate non imperant, sed officio consulendi; nec principandi su­perbia, sed providendi misericordia. Seneca verò epistola XCI, Penes sa­pientes, ait, aureo seculo regnum erat. Hi continebant manus, & inferiores à va­lidioribus tuebantur. Suadebant, dis­suadebántque, & vtilia atque invtilia monstrabant. Horum prudentia, ne quid deesset, suis providebat. Fortitu­do arcebat pericula, beneficiis augebat ornabátque subiectos. Officium erat im­perare, non regnum. Nemo quantum pos­set adversus eos, experiebatur, per quos caperet posse, &c. Imperare ergo nihil a­liud est, quàm consulere: Imperij finis v­nicus, populi vtilitas. Imperatorum re­gúmque officium vnum, vt populo con­sulant. Regia verò dignitas non est pro­priè honos, sed onus; non immunitas, sed [Page 109] munus; non vacatio, sed vocatio; non li­centia, sed publica seruitus; quae ideò ho­nore afficitur, quòd primis illis tempori­bus molestias illas, nisi honore quasi con­dîtas, vix quisquam degustare voluisset. Vt nihil eo verius sit, quod ille dicere solebat: Si, quantis molestiis diadema regium in­volutum esset, omnes cognoscerent, qui vel in via repertum capiti imponere vel­let, inventum iri neminem. Cùm igi­tur MEVM illud, & TVVM, orbem in­vasissent, ac de rerum dominio inter ci­ues, mox verò etiam de finibus inter fi­nitimos bella exorirentur: populus ad vnum aliquem confugere coepit, qui tum, ne tenuiores à diuitibus; tum, ne vni­uersi à finitimis vim paterentur, iustè for­titérque provideret. Vt verò aut lites, aut bella magis ingruebant, is etiam e­ligebatur, cuius de fortitudine, aut de industria, magna erat omnium opinio. Itaque reges olim creati sunt, vt domi ius dicerent, foris verò exercitum duce­rent: nec modò hostium excursiones, a­grorum depopulationes, caeterásque cor­poris calamitates depellerent; verùm multò magis flagitia, scelera, vitia arce­rent à republica, aut coercerent: quorum [Page 110] alterum bello, alterum iure perficitur. Id verò ex omnibus tum sacris, tum propha­nis Scriptoribus planū esse potest. Popu­lus Dei primùm Regem alium non habe­bat, quàm deum. Quia enim in medio Po­puli versabatur, & respōsa inter Cherubim in grauioribus causis edebat, & duces bel­li extra ordinem iudicésque designabat: vicariis opus esse apud eos nō videbatur, qui summi regis praesentia perpetuò frue­rentur. Ethnici verò, qui tantis beneficiis carebant, in eum finem reges instituerūt. Itaque cum Populus Dei, iniustitiae filio­rum Samuelis pertaesus, & senectuti Sa­muelis minus confidens, regem exemplo caeterarum Gentium, id est Ethnicorum, postulat: 1. Sam. c. 8. v. 5. & 20. Da nobis, inquit, regem, qui nos iudicet, qualem caeterae gentes habent. vbi primum & praecipuum regis munus attingit. Paulo verò pòst, vtrumque. Quin imo habebimus, ait, Regem super nos, vt caeterae Gentes. Rex noster nos iudicabit, & exibit ante nos, & acies nostras instru­et. At illud semper primo loco, quia ordi­narium & perpetuum est: hoc non nisi extra ordinem, &, vt loquuntur, in casu. Hinc Aristoteles, temporibus Heroicis, reges omnes, iudices & duces belli fuisse, [Page 111] ait. Lacedaemoniorum verò reges, Arist. in Po­lit. c. 11. lib. & 3. lib. suo etiā tempore in exercitu tantum (nec tamen sine scytala, id est mandato Ephororū) absolute imperasse. Similiter cum Medi per effraenem licentiam mutuis sese iniu­riis perpetuò vexarent, Deiocem tandē, cuius in arbitrationibus spectata fuerat iustitia, primùm Iudicem, Herod. lib. mox & Regem elegerunt, satellitésque ipsi, quo facilius potentiores quosque reprimere posset, at­tribuerunt. Cicero verò omnes olim Re­ges fruendae iustitiae causa cōstitutos fuis­se, ait, eandém (que) omnino Regum constitu endorum, quae Legū, rationem fuisse, quò nempe ius omnibus aequabile foret. Quae vel ex ipsa vocum vi, in omnibus ferè lin­guis, manifesta esse possunt. Reges, à regē ­do. regebant enim fines tum publicos, tū priuatos. Imperatores, duces exercitus, Principes, qui primi in acie; vnde princi­pia apud Liuium. Graecis [...], columi­na populi, [...], Principes, [...] duces exercitus. Hebraeis, Iudices, qui & Reges aliquoties in libro Iudicum. Germanis R [...]nigen / Reges, sive à fortitudine, si­ve à prudentia: Bertzogen / Duces, qui acies educunt; Comites, Grauen / quos ex antiquis Alemanorum legibus Iudi­ces [Page 112] fuisse constat. In summa: cùm Ho­merus vocat reges [...], Home. lib. 1 Iliad. aut de­scribit Agamemnonem, [...]: Ouid. lib. 6. Metam. & Ouidius Erich­teum, ‘Iustitiâ dubium, validisne potentior armis;’ exactissimè duobus verbis, regum o­mnium principúmque officium definiis­se videntur. Haec de Ethnicorum regi­bus, quorum quidem exemplo Iudaei reges & petiuerunt, & constituerunt. Itaque Regina Saba Salomoni dicit, i­psum à Deo constitutum esse, vt iudi­cium & iustitiam faciat. 2. Chro. c. 9 ver. 8. Sapten. 9. ver. 7. Ipse verò; Tu me Domine elegisti in Regem populi tui, & iudicem filiorum filiarumue tuarum. Propterea boni reges, quales Dauid, Io­saphat, & caeteri, quia omnibus ius ipsi dicere non potuissent, (etsi in grauiori­bus causis, 2. Sam. c. 15. ver. 2. vt è Samuele apparet, supre­mum sibi iudicium recipiebant) nil prius, neque antiquius habuerunt, quàm vt iudi ces bonos, 1. Chro. 23. v. 4. &c. 26 ver. 29. 2. Chron. c. 19. ver. 1. Rom, 13. & peritos vbique locorum co­stituerēt, rémque iudiciariam sollicitè cu­rarēt, seue gladio magis ad ciues impios coërcēdos, quàm ad hostes arcēdos, accinctos esse putauerunt. In summa: Princeps, ait Apostolus, est minister Dei, in bonum [Page 113] & commodum subditorū institutus, gla­dio (que) tuendis bonis adversus improbos accinctus; cui in eam rem incumbenti honor debetur. Cum itaque reges in commodum subditorum à Deo instituti, & à Populo constituti sint, commodum verò illud duabus maximè in rebus cer­natur; iustitia inter ciues, fortitudine ad­versus hostes: eum sanè principem, qui suae tantùm vtilitati, libidiníve inseruit, qui iura omnia negligit & pervertit, qui in Populum quovis hoste saeuior & tru­culentior est, Tyrannū propriè dici posse: quae verò ita administrentur imperia, vt­cumque lata sint, non nisi magna latroci­nia esse, consequitur.

Hîc nobis vlteriùs paulò progredien­dum est: an etenim Rex, August. lib. 4. c. 4 & 6 de Ciuit. Dei. Vtrum prae­stet Rex Legi. quia iuri dicun­do praeest, ex arbitrio suo ius dicet? Réx­ne, inquam, à lege, an Lex à rege pen­debit? Philonidas: [...]. Respōderet Pau sanias Spartanus vnico verbo: Legibus in homines, non hominibus in Leges authoritatem convenire. Quin & Agesi­laus ipse Spartae rex, Imperatorem Le­gum imperata facere oportere affirmat. [Page 114] Verùm est, Cicer. lib. 2. Off. quòd rem ipsam altiusculè re­petamus. Certè cum Populus ius aequabi­le quaereret, id si ab vno iusto & bono vi­ro consequebatur, eo contentus erat. At quia vix id fieri poterat, & rarò continge­bat: saepè verò, dum arbitria Regum, legū instar essent, eveniebat, vt alia aliis loque­rentur: Leges tum, quae cum omnibus vna eadémque voce loquuntur, à pru­dentoribus, & caeteris Magistratibus pro­ximè inventae fuerunt. Regibus verò id praecipuè muneris commendatum, vt legum custodes, ministri & conseruatores essent. Interdū etiam, quia lex in omnem eventum prospicere non potuerat, quae­dam ex eadem aequitate naturali supple­rent. Ne verò legi vim facerent, optima­tes, de quibus antea, subinde regibus à Populo adiuncti fuerunt. Itaque est, quod reges legi ipsi pareant, eámque tanquam reginam agnoscant, & impotētiam illam muliebrem magis, Iuuenalis. quàm potentiam, de qua Satyricus: Sic volo, sic iubeo, sit proratione volūtas, à se alienissimam esse de­bere putent. Nec verò eò se minus impe­rare sentiant, quòd legi obsequātur. Cum enim lex quoddam quasi organum sit, di­uinitus datum, quo societates humanae [Page 115] regantur optimè & ad beatum finem di­rigantur; perinde ridiculi fuerint reges, qui legi obsequi turpe duxerint, ac Geo­metra foret, qui regula, gnomone, caete­rísque organis, quae à peritissimis quibus­que ad agrimensionē adhiberi solent, vti absurdum & indecorum putaret: aut nau­ta, qui phantasia sua duce, temere errare & vagari, quàm ad versoriam, seu pixidem nauticā cursum nauis rectè dirigere mal­let. Quis verò ambigat, quin legi, quàm regi parére, id est homini, vtilius & hone­stius sit? Lex est boni regis anima: per hāc mouetur, sentit, viuit. Rex Legis organū, & quasi corpus, ꝑ quod illa suas vires ex­erit, sua munera obit, sua sensa eloquitur. Animae verò, quàm corpori, parére, iustius est. Lex est multorum prudētum in vnum collecta ratio & sapientia. Plures autem oculatiores & perspicaciores sunt, quàm vnus. Tutius itaque est Legem, quàm ho­minem, quantumvis perspicacem, ducem sequi. Lex est ratio sive mēs, ab omni per­turbatione vacua, non ira, non cupiditate, non odio, non studio mouetur, non preci­bus, non minis flectitur. Homo contrà, quantumvis rationis particeps sit, ira, vin­dicta, alióve subinde appetitu vincitur, ra­pitúrque. [Page 116] & ita variis affectibus perturba­tur, vt sui ipse compos non sit: nempe, quia ex appetitu & ratione constat, quin hic interdum vincat, fieri nequit. Itaque Valentinianus, imperator bonus alioqui, quia duas vxores simul habere voluit, idē singulis lege permisit. Cambyses Cyri fi­lius, nuptias cum germana sorore, quia sororem deperibat, licitas esse voluit. Cha bades Persarum rex, adulteriorum poenā sustulit. Tales verò subinde leges expecte mus oportet, si legem regi subiectam esse volumus. Denique lex est mens, vel po­tiùs mentiū congregata multitudo: mens verò diuinae aurae particula, vt qui legi pa­ret, deo parére, deumue arbitrum quo­dammodo facere videatur. Contrà verò quia homo ex mente diuina, & anima illa belluina constans, sibi saepe non constat, saepe dementat & insanit; cùm verò ita afficitut, non iam homo, sed bellua est: qui Regi parére mauult, quàm Legi, bel­luae, quàm dei imperium malle videtur. I­taque, ait Aristoteles, Alexandri licèt prae­ceptor, Aristot. lib. de Mundo, & lib. 3. Po­lit. c. 7. Diuinitatem cum nulla re aptiùs, quàm cum antiqua lege Societatis huma­nae bene constitutae conferre queas. Eam qui Reipub. praeficit, Deum praeficit: qui [Page 117] hominem, verè belluam. Quò etiam Prophetae alludere videntur, qui imma­nia illa imperia, belluarum rapacium nomine passim depingunt. An non ve­rò planè bellua erit, qui caecum, quàm oculatum; amentem, quàm mentis com­potem; belluam, quàm Deum, ducem sequi malit? Inde verò factum est, inquit idem, vt cùm primis temporibus reges absolutè imperarent, quorum arbitrium lex erat, paulo pòst inter politiores & ci­uiliores passim legitimi fierent, id est, Legibus seruandis custodiendísque ob­ligarentur: absoluta verò illa potestas, penes Barbarorum reges tantùm ma­neret. Et eam quidem tyrannidi proxi­mam idem ille vocat, tyrannidémque absolutè vocasset, ni à belluis illis spon­tè recepta fuisset. At non est fortè re­gium, dices, voluntatem legibus alliga­tam habere. Imò, inquam, nil magis re­gium, quàm legum vinculis coërcere libi­dinem. Miserum est, non facere omnia, quae velis: miserius verè, velle, quod non licet: milerrimum, posse facere, quod ita velis. Videor mihi audire Durionium Tribunum plebis, adversus legem Sum­ptuariam his verbis intercedentem: Fraeni [Page 118] sunt iniecti vobis, Quirites, alligati & constricti estis durissimo seruitutis vin­culo. Periit libertas. Lex data est vobis, quae vos frugi esse iubet. Quid verò opus est libertate, si volentibus luxu perire, nō licet? Idem ferè hodie reges plaerique re­gúmque adulatores: Periit regia dignitas, nisi regnū nobis perdere liceat. Perierunt reges, si leges conseruantur. Miserum for­tè est viuere, ni quotiescunque insania vexaris, tibi manus conscire conceditur. Quid enim, quaeso, aliud faciunt reges, qui legibus vim faciunt, sine quibus nulla vnquam non modò imperia, verùm etiam latrocinia consistere potuerunt? Cice. lib. 2. off. Valeant ergo Aulicorum assentatorum impia nu­gamenta, qui reges numina, regum respō ­sa oracula vocant; nec verò verentur regi­bus suadere, nil per se iustum esse, sed vt rex ita vel secus iusserit, iustum iniustúm­ve fieri; quasi deus ipse sit, qui peccare nullo modo possit. Certè iustū est, quicquid Deus vult, eò tantùm, quia vult. At quid­quid rex vult, iustū prius esse debet, quàm ipse velit. Neque enim quid iustum est, quia rex sanxit: sed iustus est rex, qui quae per se iusta sunt, sancta esse iubet. Itaque non dicemus, quod Anaxarchus Alexan­dro, [Page 119] de Clyti, quem interfecerat, nece ve­hementer anxio: Themin atque Iustitiam assidere regi, non secus ac Ioui, quae quic­quid ei cordi fuerit, confestim sanciant. Quin potius regnis praesidere, quae, si re­ges legum maiestatem violent, laedántve, poenas ab illis grauissmas reposcat. Non, quod Thrasymachus ille Chalcedonius, Principum vtilitate & libidine ius omne definiri: quin imò Principum vtilitatem iure terminari, libidinē legibus coerceri. Non, quod mater Antonino Caracallae, quod libet, licere: verùm, quod per leges licet, collibescere debere. Non denique, quod ipse Caracalla, Reges à Po­pulo leges accipiunt. Imperatores leges dare, non accipere. Quin potius in omni­bus regnis bene constitutis, regem à po­pulo leges, quas tueatur, quásque intuea­tur, accipere. quod si quid cōtra eas, Deut. 17. ínve earum fraudem faciat, iniustum iudicari. Haec exemplis demonstrari possunt. An­tequam rex esset in Israele, Deus illi Legē per Mosem praescripserat, tum Sacram, tū Ciuilem, quam perpetuò ante oculos ha­beret. Vbi verò Saul electus est & à po­pulo constitutus, Samuel eam ipsi descri­ptā tradit, quam diligenter custodiat. nec priùs caeteri reges, quàm in ipsius verba [Page 120] iurati, 1. Sam. c. 10 ver. 25. & passim. recipiuntur. Ritus verò erat hic, vt vnà cum diademate testimonium (quod Legem Dei doctissimi quique interpre­tantur) regum capiti imponeretur. Cyrus, si quis leges patrias rūpere tentet, tanquā legum custos, 1. Chro. c. 11. ver. 3. 2. Reg. c. 11. ver. 17. & 12 Xenoph. li. 8. Paedias. Xenoph. de Reb. Laced. legibus auxiliū promittit, séque, cùm inauguratur, iisdem colendis obnoxium facit, vtcumque Cambysi, filio Cyri, adulatores quidvis licere obstrepe­rent. Reges Spartae, quos laegitimos vocat Aristoteles, iureiurando singulis mensi­bus renouari solito, Ephoris regni nomi­ne stipulantibus, se iuxta Leges patriae à Lycurgo latas, regnaturos iurabant. Hinc Archidamus, Zeuxidami filius, rogatus, quinam essent Spartanae ciuitatis praefecti? Leges, ait, & legitimi magistratus. Ne ve­rò leges contemptui essent, diuinitus in­spiratas, vel potiùs à deo ipso caelitus ac­ceptas iactabant, quò non ab hominibus homines, sed à Deo Opt. Maximo se iudi­cari putarent. Aegyptiorum reges omnia agebant iuxta Legum decreta, seue legi­bus parendo beatos fore profitebantur. Romulus Romanum regnum instituens, cum Senatu ita paciscitur, vt Populus Le­ges ferat, Dionys. Ha­lic. lib. 1. ipse ne rumpantur, provideat, legumue custos habeatur, Antiochus [Page 121] III. Asiae rex, omnibus regni sui vrbibus scripsit: Si quid in literis, Fulgos. lib. c. 5. 6. quae eius nomine scriberētur, legibus repugnaret, crederēt, se ignaro scriptas fuisse, & propterea non parerent. Etsi verò Iureconsulti quidā di­cunt, Caesarē Octauianū Senatus decreto solutū fuisse legibus; Theodosius tamen, & omnes iusti Imperatores sese legibus al ligatos esse professi sunt, ne, quod vi ex­tortum fuerat, iuris locū haberet. Nimirū armis & potentia Caesaris prostrata respu­blica, nil aliud poterat liberè dicere, ni­si se libertatem amisisse. Quia verò Caesa­rem, Tyrannum nominare non aude­bat, legibus solutum, quod idem erat, ac planè exlegem praedicabat. Idem verò ius in omnibus orbis Christiani benè moratis imperiis perpetuò obtinuit. Ne­que enim Imperator, Rex Franciae, reges Hispaniae, Angliae, Poloniae, Hungariae, & omnes omnino legitimi principes, Ar­chidux Austriae, Dux Brabantiae, Comi­tes Flandriae, Hollandiae, & reliqui priùs in principatū recipiūtur, quàm Electoribus, Palatinis, Patriciis, Paribus, Optimatibus, Baronibus, se secundum leges patrias ius cuique suum reddituros, promiserint. Et haec quidē adeo, vt provinciarū, imò ne [Page 122] vrbiū singularū quidē municipalia iura, in consultis provinciis municipiísve ipsis, vllatenus immutare possint. Sin fecerint, non minus crimen Maiestatis in leges committant, quàm populus in ipsos, si se­cundum leges imperantibus parére recu­set. In summa: Principes legitimi, leges à Populo accipiunt, diadema verò, honoris; sceptrū, potestatis insigne, vt & acceptas tueatur, & ex earum praecipuè tutela glo­riam sibi quaerant. An Princeps nouas leges ferre possit.

Quid ergo est? An non licebit principi nouas leges ferre, veterésve abrogare? Sa­nè, quia regis est, advertere non modò, ne quid contra, ínve fraudem legū fiat, verū etiam, ne quid in ipsis desit, aut redvndet, ne vetustate obsolescant, ne obliuione se­peliantur: si quid abrogandū, surrogandū, derogandū putabit, populū, populíve O­ptimates aut Ordinarios, aut extra ordinē convocatos admonebit, legémque roga­bit. At sanè non priùs iubebit, quàm ab iisdem ritè expensa comprobatáque fue­rit. Vbi verò iusserit, nō est amplius poeni­tentiae locus, eidem omnino parére tene­tur. Quia enim plus exempla, quàm verba mouent; quam tulerit, ipse ferat oportet, cum frustra sanè & iniquè quodammodo [Page 123] Princeps à subditis postulare videatur, vt leges curent, qui quas custodire tenetur, i­pse negligit. Neque enim reges à subditis impunitate, sed aequitate & iustitia differ­re cōvenit. Propterea Augustus, etsi decre­to Senatus legibus solutus dicebatur; cùm adolescentem repraehenderet, quòd in le­gem Iuliam de adulteriis peccaret; ac ille eandem ab Augusto, qui legē tulisset, vio­lari obiiceret, erratū agnouit, ac prae moe­rore cibo abstinuit. Adeò nil magis naturae convenit, quàm vt, quod verbo doces, exemplo ipse doceas. Demosth. in Orat. cōtra Timocratē. Solebat legislator Solon leges conferre cum numismatis, quia illae societatem hominum, vt haec cō ­mercium conseruant. nec ineptè. Quod si verò semel probata mutare, aut extenua re reges iure non possunt, absque Reip. consensu; an non multo minus leges fi­gere, & refigere, sine quibus neque reges, neque homines vsquam esse possunt, Innoc. 3. ad Regē T [...] ­rac. in c. quando. de [...]. sed ferarū instar, aut per syluas vagantur, aut in antris delitescunt? Itaque in imperio Germanico, si quam legem necessariam esse putet Imperator, rogat primùm in Comitiis. Si probatur: Principes, Baro­nes, Ciuitatum legati subsignant, ac demū lex rata esse solet. Iurat verò, se & leges [Page 124] latas seruaturum, & nouas non nisi de co­muni consensu, Renouata anno 1454. & 1538. vllas laturū. In regno Po­lonico lex est, ne vllae nouae constitutio­nes fiant, praeterquam de publico consen su, aut alibi, quàm in Comitiis. In Franci­co, vbi tamen amplissima vulgò censetur regum authoritas, ferebantur olim Leges in trium Ordinum conventu, regióve con silio ambulatorio. Ex quo verò Parlamentum statarium est, frustra sunt omnia re­gum edicta, ni Senatus ille comprobet, cū tamen Senatus seu Parlamenti Aresta, si lex desit, legis vim passim obtineant. Et in Anglico, Hispanico, Hungarico, & cae­teris idem iuris est, vt & in antiquis quo­que fuit. Et enim si à legum conserua­tione regna pendent; leges verò i­psae ab homuncionis libidine: an non certissimum est, nullius vnquam im­perij statum stabilem futurum? An non, si, quod quibusdam áccidit, aut conti­nenter, aut per intervalla mente titubet; regnum etiam titubare, breuíque ruere necesse erit? Quòd si verò, vt ostendi­mus, leges regibus potiores sunt, si reges legibus, vt serui dominis, parére tenen­tur; quis non legi, quàm regi parére ma­lit? quis regi legem violanti obsequa­tur? [Page 125] quis violatae auxilium ferre recuset?

Iam cum Princeps legum dominus minimè sit; An Princeps vitae necís (que) potestatem in subditos habeat. in aliis quatenus dominus censeri debeat, videndum est. Adulato­rum aulicorum axioma percelebre est, Principes in subditos eam, quam domi­ni olim in seruos potestatem, vitae, in­quam, & necis habere. Adeo verò istis nugis principibus imposuerunt, vt plaeri­que, etsi ea saeuitiâ non vtantur, non eo minus tamen sibi licere putent, sed de suo iure quodammodo cedere videantur. Di­cimus verò nos contrà, Principē tamquā legis ministrum & executorem, in eos tantùm, quos Lex iusserit, gladiū stringe­re posse. Sin fecerit, non regem amplius, sed tyrannum; non iudicem, sed praedo­nem; non legis custodem, sed violatorem esse. Hîc considerandum est, in primis cer­tissimum totius huiusce disputationis fundamentum, quo reges vtilitatis publi­cae causa constitutos fuisse statuimus. Eo enim posito tota lis finita est. Quid e­nim? An regem quaesisse homines veri­simile est, qui, quotiescumque collibi­tum esset, quos vellet, temerè necare posset? qui, vt ira vindictáve corriperetur, obvios quosque ad mortē raperet? qui in [Page 126] linguae acie, vt inquit Sapiens, mortem circumferret? Minimè omnium. Nemo est, qui salutem suā ab alieno arbitrio vl­tro pendére velit. vix quisquā amico, vix fratri vitam suam concredere ausit. Multò minus ita (que) extraneo, quamvis praestan­tissimo, cum Athamas in filios, Aiax in a­micos, aemulatione, odio, furore corre­ptus interdum desaeuiat. Sin verò quili­bet, vt vitam suam diligit, ita maximè cō ­seruatam cupit; quam, quaeso, securitatem putes, si mucro tenui de filo suspēsus, cer­uici tuae perpetuò immineat? quas dapes non fastidias, si iste metus adsit? Quod ve­rò tenuius filum deligere queas, quàm si homuncioni in dies, in horas, in momen­ta mutari solito, millies quotidie fraenum rationis, vt variis perturbationibus rapi­tur, excutienti, vitam, salutémque tuam commiseris? Quae, quaeso, spes hunc me­tum, quae vtilitas hoc damnū periculúm­que compensare vllo pacto queat? In no­centes ergo tantùm, quos Legis vox da­mnarit, gladium stringere possunt. An nō verò fortè, quia vitae causa fauorabilior est, quos lex damnarit, absoluere saltē rex poterit? Nihilo sanè magis. Quid enim? Grassatores, praedones, sicarios, raptores, [Page 127] veneficos, magos fortè, & alias humani generis pestes, quod tyrannos passim fe­cisse legimus, & facere etiamnū videmus, praepostera ista clementia foueret. Itaque quod vnum lex violata perfugium habet, Asylū sceleratorum omniū foret. Qui vin­dicando sceleri gladium à Lege accepit, scelus ipsum adversus legē armaret: lupos denique in ouile accerseret, qui arcessere deberet. At certè, quia interdum ea acci­dere possunt, in quibus lex muta, lege lo­quente, legis ratio, regis oratione, quasi interprete, opus habet, cùm quis nempe in legis verba magis, quàm in ipsius sentē ­tiam íncidit, licebit regi, ne summum ius summa iniuria fiat, adhibita in consilium ratione, quae legis anima ipsa est, Legem interpretari: nimirum, quia, quod ex Le­gis sententia est, ex lege ipsa esse iudica­tur. L. nominis et rei. §. verbum ex le­ge. D. de ver. signif. Ne tamē perturbatio vlla sedē rationis occupet, inconsultis Sapientibus, quod Alexandrum Seuerum imperatorem Ro­manum solitum facere legimus, nil planè definiendum putabit. Hoc modo homici­dam quidem seuerè puniet: ei tamen in­dulgebit, qui excussa è manibus securi, transeuntem fortè aliquē occiderit. Gras­satorem morte mulctabit: qui grassatorē, [Page 128] vim vi repellendo, interfecerit, absoluet. In caeteris denique casum à dolo, bonam fidem à stricto iure, quodā quasi boni viri arbitrio distinguet: dolo, aut malae fidei nunquam patrocinabitur. Nec verò pro­pterea minus poterit clementis nomen assequi. Clementior certè est pastor, qui lupum necat, quàm qui seruat: rex, qui sontem carnifici tradit, quàm qui eripit. Si necas, vnius nece innocentes multos morti eripis: sin parcis, quia & istum sua impunitate, & alios paris impunitatis spe ad quodvis scelus patrandum audaciores facis, innocuos postea innumeros illo­rum manibus interficis. nempe quosdam necare, clementia est; quosdam seruare, crudelitas. Itaque vt regi, tanquam cu­stodi Legis, verba interpretari interdum licet; ita & Senatui, in omnibus regnis bene constitutis, iniunctum est, & ex offi­cio convenit, tum interpretationem regis examinare, tum etiam eiusdem seueritati clementiaeve modum adhibere. Quòd si verò hominum corruptela factum est, vt haec minus re ipsa obseruentur; idem ta­men perpetuò ius est, quod in libertatem vindicari oportet. Ne plura exempla in re tā manifesta accumulemus, in Francico [Page 129] regno ita obseruatum fuit. Quos enim rex absoluerat, capite plecti; quos occisos voluerat, absolui saepe vidimus. Interdum etiam scelera, teste rege commissa, impu­nita fuerunt: quia plures testes non suc­currebant. quod sub Henrico II. in cuius­dam extranei, grauissimi criminis à rege ipso accusati, persona áccidit. Cùm quis verò reus amicorum precibus veniā à rege impetrauit, Cācellarius, causa cognita, re­cusare potest. Sin & hîc conniuet, ad iudi­ces nihilominus veniat oportet. qui qui­dem nō modò, an obreptitia venia sit, sed etiā an ciuilis & legitima, diligenter exa­minare debēt. Reus verò, qui codicillos il­los veniales impetrauit, nō prius iis vti & niti potest, quàm sese coram iudicibus sti­terit, capite aperto, genibus flexis, carce­résque vltrò subierit, interim dum causae, quae regem impulerunt, pensitantur. Hae si minus idoneae sunt, mulctatur reus, per­inde ac si rex non condonarit. Si contrà; est sanè, quòd non regi, sed legi eiúsque ae­quitati, vitam acceptā ferat. Haec partim, ne reges aut priuata odia, publica poten­tiâ freti, exerceant, aut publicas iniurias authoritate propria remittant; partim etiam, ne subditi reges adversus leges [Page 130] exorari posse putent, rectissimè instituta fuerunt. Quae si hoc saeculo malè obseruā ­tur; manet tamē id perpetuò ratum, quod dicimus, Leges in regni incolas, vitae ne­císque potestatem habere, non reges, qui legum tantùm ministri & custodes sunt.

Subditi sunt regis fratres, non serui.Enimverò subditi regis serui, vt vulgo dicitur, minimè sunt. neque enim aut bello capti sunt, aut precio empti. Quin po­tiùs, vt vniuersi domini, quod antea pro­bauimus, ita singuli fratrum, seu agnato­rū & consanguineorū loco censendi sunt.

Ne quis miretur: haec est vox Dei, legē regibus praescribētis: Deu. 17. Ne cor suum super fratres suos extollant, èquorū medio de­lecti sunt. è qua Bartolus ipse, licet in sae­culo tyrannorum feraci natus, non vere­tur elicere, subditos non esse regis seruos, sed fratres, & fratrum-loco & conditione etiā habendos. Itaque Dauidem subditos eo nomine compellare non pudet. 1 Chr. c. 28. Bartol in tract. de re­gim. Ciuit. Prisci verò reges vocabantur Abimelech, quod Hebraicè sonat Pater meus rex. Nimirum Deus opt. maximus, cuius quotidie clemē tiam, rarò seueritatē, etsi iustissimam, sem­perue cum misericordia coniūctam ex­perimur, Principes vicarios suos docere voluit, non metu, sed amore subditos re­tinendos [Page 131] esse. Nec verò nobis ipsi succen­seant, quasi eo pácto quid regiae domina­tioni detrahatur. Verè eò amplior est, quò diuturnior. Malus verò, inquit ille, Cic. lib. 2. Off. diutur­nitatis custos metus, cùm oderint, quem metuant; &, quem quisque odit, periisse expetat. At contrà, cùm ad opes tuendas nil aptius sit, quàm diligi, benevolentia vel ad perpetuitatem fidelis est. Itaque qui subditos fratrum loco habet, in me­diis periculis tutus videatur; qui seruorū, in eo metu versetur necesse est, in quo procul dubio dominus esset, Plato lib. 8. de Repub. Seneca. qui in medio ser­uorū agmine, solus in aliqua sylua relin­queretur. Quot enim quis seruos, tot & hostes habet. quod omnes ferè tyranni, à subditis caesi, experti sunt: cùm bonorum regū contrà subditi non minus de illorū, quàm de propria salute soliciti sint. Huc pertinet, quod passim apud Aristotelem legitur, Aliud est seruire, a­liud obedi­re: aliud li­bertas, a­liud licēti [...]. & ab Agasicle rege Spartae pro­nunciatum fuit, Reges imperare tanquam patres filiis, tyrannos tanquam dominos seruis. Quod ita accipiendum est, vt pa­triam potestatem non in atrocitate, sed in pietate, vt ait Martianus Iurisconsultus, consistere intelligamus. L. 5. D. de parricid. Quod enim sub glandibus obtinuit, vt patri filium manci­pare, [Page 132] & occidere impunè liceret, non mo­dò inter Christianos locum non habet, sed inter Ethnicos bene moratos etiam erga seruos iampridem obsoleuit. Itaque & pater inauditum filium occidere ne­quit, quin in Corneliam de sicariis ínci­dat: l. 2. ad leg. Corn. de si­car vbi Vlp. leg. 1. C. de parri­cid. & lege Pompeia de parricidiis, non minus tenetur pater, qui filium, quàm fi­lius, qui patrem occiderit; adeo vt Ha­drianus imperator patrem, qui filium suum in venatione necauerat, quia no­uercā adulterare dicebatur, tanquam la­tronem, in insulam deportari iusserit. Ad seruos verò quod attinet, admonemur in Sacris literis, Ecclesiast. 33 Cic. lib. 3 Off. eos tanquam fratres tracta­re: in prophanis, saltem vt mercenarios quosque: iure verò ciuili tum Aegyptio­rum, Diod. Sic. lib. 2. c. 2. tum Romanorum, ex Antoninorum constitutione, non secus in eum, qui pro­prium seruum occiderit, poena dicitur, quàm qui alienum. Quin & seruus, cui dominus aegrotanti non prospexerit, quémve esurire patiatur, L. 1. D. de his, qui sunt su [...] [...]el al. iuris. liberatur ei­us potestate: & libertus, cui patronus atrocem iniuriam intulerit, potest a­ctionem criminis ei intendere. Quòd si verò longè interest inter seruos & fi­lios, inter dominos & patres, nec tamen [Page 133] olim apud Ethnicos dominis in seruos saeuire licuit: quid, quaeso, de eo patre dicemus, qui cum Atreo tragicè excla­mabit, Natis sepulchrum ipse est pa­rens; de eo principe, qui subditorum in­auditorum caede adeò recreatur, vt ali­quot millia vno die interficiat, qui cruo­re nunquam satiatur, qui Caligulae, qui propterea orbis Phaëton vocitabatur, exemplo, vnam populo ceruicem, quam vnico ictu amputare possit, subinde exoptat? An non adversus hanc rabiem legis auxilium implorare, & eum gla­dium, quem legi custodiendae, tuen­dísque bonis acceptum, in bonorum necem, legísque contemptum strin­git, tamquam tyranno extorquere li­cebit?

Sequitur iam, vt videamus, An omnia sint Regis. si minùs vitae, an bonorum saltem dominus di­ci possit? ac primùm in bonis cuiusque priuatis dispiciendum est. Nulla ferè ho­die in principum Comitatu vox crebrior est, quàm eorum, qui regis omnia esse, di­cunt. Itaque quod ipse à subditis capiat, nō auferre, verùm quod nō auferat, vten­dum donare: adeó que pervasit haec opinio [Page 134] quorundam principum mentes, vt mise­ros subditos, non secus ac boues arato­rios, quicquid arent, quidquid terant, sibi arare tereré (que), dicere nō vereantur. Et qui­dem ita ex facto sese habet, etsi ius planè contrarium sit. Meminerimus hîc perpe­tuò, Reges in vtilitatem populi creatos esse, & qui populi commodis student, re­ges; qui suis, quod ait Aristoteles, tyran­nos verè censeri. Cùm igitur sua quisque amet, plaerique etiam aliena appetant, an verisimile est homines aliquem quaesiuis­se, cui omnia sua magno labore conquisi­ta, vltro donarent; an potiùs, qui, vt sua cui (que) diuiti aequè ac pauperi constarent, operam daret? qui sibi cuncta attribueret; an potiùs, qui sua cuique aequabili iure tribueret? qui tanquam fucus invtilis, a­pū labores exhauriret; an potiùs, qui mel­la conseruaret? qui denique propria cu­iusque invaderet; an qui ne ab hostibus invaderentur, prospiceret? Quid, quaeso, mea refert, dicat Agricola, hostis, an rex mea mihi rapiat, si aequè fame pereo? pere­grinus, an ciuis horreum meum everrat, cellam exhauriat, domum diruat, si aequè esurio, cōtabesco, compluor? barbari mi­litis, an Romani manu cadam, si aequè óc­cido? [Page 135] Cur hostis, dicet ille, barbarus, si tu ciuis? Cur tyrannus ille, si tu rex? Imò ve­rò quò homicidio parricidiū grauius est, eò scelus regis scelere hostium in pari damno superat. Quòd si verò homines re­gem creando sua quique regibus non do­narunt, sed conseruanda commendarunt; quo tandem, nisi praedonum titulo, ea sibi vendicare queant? Propterea Pharaones Aegyptiorum, rerum priuatarum cuius (que), ipso iure domini non erant, Genes. 45. sed tum demū fuisse dicuntur, cùm sua quique frumento commutassent. Etsi de eius contractus vi disputari sanè & ambigi potest. 1. Reg. c. 21 Non po­terat etiam Achabus rex Israel Nabothum cogere, vt vineam suam venderet; quin potius etiamsi voluisset vendere, ex lege diuina non poterat. Imperatores Roma­ni, quorum immensa iactatur authoritas, L. venditor. 13. D. de cō. praed. diuid. nihilo plus iuris habuerunt. Hodie verò nullum regnum est, in quo non liceat sin­gulis, etiam vilissimis, adversus regem a­pud Iudices ius suū persequi, ita vt saepius rex, quàm priuatus causa cadat: vbi verò cécidit, legi parére aequè teneatur. Nec obstat, Seneca lib. de benef. 7. c. 4. 5. 6. quòd quidam ex imperatorum fa­miliaribus scripsêre, Iure ciuili omnia re­gis esse, Caesarémque omnia habere. Iidem [Page 136] enim suam ita sententiam interpretantur, vt ad reges vniuersorū imperiū pertineat, ad singulos proprietas, omniáque Caesar imperio, singuli dominio possideant. Sci­tum verò est illud apud Iurecon [...]ultos, non si quis nauem aut domum in vni­uersum vindicare potest, l. naue. 36. D de evi­ctionibus. idcirco singu­las tabulas, vel singulos lapides posse vendicare. Itaque regnum Germaniae, Franciae, Angliae, rex asserere, vindica­re, evincere iure poterit: neminem tamen probum, nisi cum manifesta iniuria, pro­prio lare excludet, quasi idem, qui vni­uersorum, singulorum etiam possessor es­se debeat, aut iure possit.

An Rex sit regni pro­prietarius.An verò patrimonij regij, publici, in­quā, dominij proprietarius dominus est? Hoc sanè caput paulo accuratiùs nobis tractandum est. Notandum hoc primùm, aliud esse fisci, aliud principis patrimo­nium: alias, inquam, res imperatoris, re­gis, principis, alias Antonini, Henrici, Philippi. Res regis sunt, quas ipse, vt rex, possidet: res Antonini, quas vt Antoni­nus. Et illas quidē à populo, has à paren­tibus accepit. Haec distinctio in iure Ciui­li crebra est, in quo a liud imperij, aliud Caesaris patrimoniū dicitur; alius fiscus [Page 137] Caesaris, aliud Reip. aerariū; l. bene à Ze­none. C. de quad. prae­sc. l, vnus de quaest. Mag. lib. 12. C. l. fi­scus. D. de iure fisci. alius Caesaris a­lius fisci imperatorij procurator; alij Co­mites sacrarum largitionū, alij rerum pri­uatarum: adeo vt, qui tanquam imperator praefertur priuato in hypotheca, tanquam Antoninus postponi interdū possit. Con­similiter in imperio Germanico aliae sunt res Maximiliani Austriaci, aliae Maximi­liani Imperatoris; & alij imperij, alij i­psius quaestores, vt etiā alio iure sunt gen­tiliti ae principum ditiones, alio, quae Ele­ctoratus dignitatibus annexae sunt. Quin & alij sunt apud Turcas fundi seu horti patrimoniales Selimi, alij fundi fiscales: & illi quidem in mensam principis, hi in sustentationem Imperij tantùm impen­duntur. Sunt tamen regna, vt Francicum, Anglicum & caetera, in quibus priuatum patrimonium reges non habent, sed pu­blicū tantùm, à populo acceptum: in qui­bus propterea ea distinctio nō adhibetur. Ac quantū ad res priuatas principis, si quae sunt, attinet; non dubiū est, quin earū pro­prietarij sint, nō secus ac singuli ciues, qui­ (que) eas iure ciuili vēdere distraheré (que) ꝓ ar­bitrio possint. At certè fisci, regni, patrimo nij regalis, quod domaniū vulgato voca­bulo nūcupatur, ꝓprietarij domini nulla [Page 138] ratione censeri possunt. L. cùm ser­uus. 39. §. vit. D. de leg 1 l. vni­uersi. 9. & [...]s [...]q. [...] de f [...]ndo pa­trimon. Quid enim? An quia te aliquis pastorem gregis causa fe­cit, gregē ipsum deglubendum, divendē ­dum, agendum ferendúmque pro libito tradidit? An quia te populus ducem iudi­cémve vrbis regionísve alicuius cōstituit, vrbis regionísve alienandae, vendūdae, per­dendae potestatē fecit? Cùm verò populi vnà cum regione fiat alienatio, an sui dis­trahendi, prostituendi, mancipandi cui volueris, idcirco tibi authoritatem dedit? Deinde, num regia dignitas possessio est, an potiùs functio? Si functio, quid cū pro­prietate commune habet? sin possessio; an non saltem eiusmodi, vt is, à quo tradi­tur, populus sibi perpetuò proprietatem retineat? Denique, si patrimonium fisci, seu domanium, reipub. dos verè dicitur, & ea quidem dos, cuius distractione, dila­pidationéve & respub. ipsa, & regnum, & rex denique ipse perit; qua tandem lege dotem istam alienare licebit? Infatuetur ergo Vuenceslaus Imperator, insaniat Ca­rolus VI. Galliae rex, regnúmque, aut eius partem Anglis donet vendátve: prodigat Malcolmus Scotiae rex regios fundos, re­giámque gazam exhauriat: quid seque­tur? Qui regem adversus exterorum impetus [Page 139] elegerunt, regis dementiâ serui exte­rorum fient: qui suis sigillatim opibus ea ratione caueri voluerunt, vniuersi praedae exponentur: quae sibi quisque, qúaeve pu­pillis, vt in Scotia, ademerit, vt remp. do­taret, leno aliquis abliguriet. Si verò, quod iam saepius diximus, reges in vsum populi creati sunt; quis tandem vsus erit, si non modò vsus, sed etiam abvsus con­cessus est? Cui bono tot mala, cui vtilitati tot damna, tótque pericula? Si, inquam, dum libertati meae incolumitatíve pro­spicere volo, memet ipse mancipo, memet ipse vnius libidini expono, memet in cō ­pedes numellásque induo? Itaque hoc iu­ris vt natura insitū, ita & vsu apud omnes ferè gentes comprobatū videmus, vt rem­pub. regi suo arbitratu minuere nō liceat; ísque, qui contrà faxit, non regem, sed ty­rannum agere censeatur. Certè cùm reges crearētur, aliquas opes iis tribuere neces­se fuit, quibus tum regiū decus seruarent, tū verò maximè regia onera sustinerent. i­ta etenim & honestas & vtilitas poscere videbatur. Ad munus regium pertinebat, iudices vbique locorum constituere, qui munera non caperent, quíque ius venale non prostituerent; praeterea vim, quae iu­ri, [Page 140] si quando opus esset, opē ferret, praestò habere, tutas vias, tutum cōmercium prae­stare, &c. Sin bellū metueretur, adversus hostes vrbes praesidio munire, valló (que) cin­gere, exercitū alere, armamentaria instruere. Scitum verò est illud, ne (que) pacem abs­que bello, neque bellū absque milite, ne­que militem absque stipendio, neque sti­pendium absque tributo consistere posse. Ad pacis itaque onera sustinenda, institu­tum fuit domanium; (qui apud Iurecon­sultos Canon vocitatur) ad belli, tributū; ita tamen, vt si quid grauius ingrueret, ex­tra ordinem indictio succurreret. Quorum quidē omnium finis est, vtilitas Reipubl. vt qui in priuatā ea convertat, regis nomi­ne planè indignus sit. Est enim Princeps, ait Paulus, Rom. 13. Dei minister in bonum populi, eíque vt in id incumbat, tributa & vectigalia persoluuntur. Et verè omnia ferè olim hanc originem habuisse videntur vectigalia Romanorum, vt tutae essent merces pretiosae, ex India, Arabia, Aethiopia advehi solitae, adversus pyraticas incursiones, qua rū causa classis publicè instruebatur. quo in genere erat vectigal maris Rubri, Plin. lib. 19. c. 4. Peda­tica, Nauigia, Portoria & caetera, vt viae publicae, quae propterea Praetoriae, Cōsu­lares, [Page 141] regiae vocabantur, tutae à latronibus, Archid. in Can. si quis Romipetas & peregr 24. q. 3. Bal. in c. 1. §. cō ­uenticula. de pace iu­reiur. fir. l. 2. D. ne quid in loco publ. §. via­rum. l. magis pu­to. D. de re­bus eorum. planaeue & faciles praestarentur. quod etiamnū onus regio cognitori incūbit, vt Pontes publici restaurarentur, vt ex con­stitutione Ludouici Pij, duodecim super Sequanā, vt naues traiiciendis fluminibus praestò essent, &c. Salinarū vectigalia nul­la erāt, imò plaerae (que) in priuatorū dominio erant; quia quae natura vltrò dabat, nō ma­gis, quàm lux, aura, profluens vēdi posse vi debātur. Cū (que) rex quidā Lycurgus nomi­ne, in Asia minore, salinis vectigal imponere coepisset, quasi natura suā liberalitatem restringi nō patiente, derepente exaruisse dicuntur. Etsi verò hodie,

Qui primus tamē hoc vectigal Romae instituit, Liuius Censor, vnde Salinatoris cognomen ade­ptus est, ob necessitatem reip. praesentissi­mā fecit. In Gallia verò Philippus Longus ob eandē causam, in quinquenniū tantum obtinuerat; cuius cōtinuatio quos motus pepererit, nemo nescit. Tributa denique in bellica stipendia instituta fuisse, vel ex eo apparet, quòd stipendiariam & tribu­tariam Provinciam facere, idē re ipsa sit. Sic Salomon tributa imperat muniendis [Page 142] vrbibus, 1. Reg 9 & 12. c. Postell. lib. 3. de rep. Turc. & armamentario publico instru­endo, quibus propterea, iis confectis, po­pulus sub Roboam leuari cupit. Turcae verò ipsi tributum provinciarum, Sacrū po­puli sanguinem appellant, quem profun­dere, aut aliò, quàm ad populum defendē dum, convertere, sit nefas. Itaque quaecun que rex bello acquirit vbivis gentiū, quia communibus opibus acquirit, populo ac­quirit, non sibi, quasi seruus institor domi­no. Quin etiam si quid per matrimonium fortè adipiscitur, (quod, inquā, purè sim­plicitérque vxoris sit) regno acquiri pu­tatur: quia praesumitur non eam ipsam v­xorē ducere, quatenus Philippus, aut Ca­rolus est, sed quatenus rex. Contrà verò, vt Reginae partem habent eorum, quae mariti nondum in regnū cooptati, acquisiue­runt constante matrimonio, ita eorū quae post regnum adeptū, nullam planè; quia publicis opibus, non priuatis regis nūmis parta censentur. quod in regno Francico inter Philippū Valesium & Iohannā Bur­gundam vxorem iudicatum fuit. Ne verò pecuniae in alium vsum extorqueantur, iurat Imperator, se nulla, nisi conventus pu­blici authoritate vectigalia impositurum, tributáve indicturum. Idem reges Polo­niae, [Page 143] Hungariae, Daniae, Angliae consimili­ter, ex Leg. Eduardi primi. Francorum re­ges olim in trium Ordinum conventu ve­ctigalia imperabant. Vnde etiam est lex Philippi Valesij, ne collectae indicantur, nisi summa necessitate vrgente, deue tri­um Ordinum consensu. Quin & olim col­lectae illae in arcis per singulas dioeceses recondebantur, selectísque viris (Electos etiamnum vocant) custodiendae trade­bantur, quibus militibus oppidatim con­scriptis per eorundem manus stipendia numerarentur. quod & in aliis regioni­bus, vtputa Belgicis, fieri solebat. Hodie saltem, ni Senatus cōsentiat, rata nō sunt, quaecunque imperentur. Sunt verò quae­dam provinciae, quae non nisi de Ordinum consensu, ex pacto tenentut, vt Linguado cana, Britānica, Provincia, Delphinatus & caeterae quaedam; vt & in Belgio planè omnes. Denique ne fiscus, quo tanquam liene tumente, caetera membra contabe­scunt, omnia ad se rapiat; suum vbique lo­corum fisco demensum tribuitur. Cùm itaque tandem constet, quae regibus ordi­nariè aut extra ordinē tribuuntur, tribu­ta, vectigalia, domaniumue adeo quod vocatur, vniuersum, (quo nomine Porto­ria, [Page 144] isagogica, exagogica, regalia, bona [...], caduca, commissa, & caetera huiusmodi comprehendimus) in populi vtilitatem & defensionem, regniue sustē tamentum attributa fuisse: & ita quidem, vt iis neruis succisis, populum labascere; iis subrutis fundamentis, regnū corruere necesse sit: sequitur sanè, eum, qui in dis­pendium populi, populum onerat, qui è publico damno lucrum captat, ipsumue adeo proprio gladio iugulat, regem non esse: contrà, verum regem, vt publicorum negotiorum curatorem; ita & publi­carum opum administratorem, non au­tem proprietarium dominum esse. qui quidem domanium regium non ma­gis, quàm regnum ipsum, alienare, aut dissipare possit. Quòd si verò aliter se gesserit, sanè si reipublicae interest, vt quisque sua propriáque re bene vtatur, multò magis, vt re publica quis bene vtatur, reipublicae interest. Ac propter­ea si dominus, qui sua prodigit, ad a­gnatos & gentiles authoritate publica de ducitur, suísque rebus abstinere cogitur; multo sanè aequius curator Reipubl. qui rem publ. in publicam perniciem con­vertit, aut funditus evertit, ab iis, quorum [Page 145] interest, quibúsque ex officio convenit, omni administratione, ni admonitus de­sinat, spoliari poterit. Quòd autem rex in omnibus legitimis imperiis, patrimonij regij proprietarius dominus non sit, faci­le est ostensu. Ne antiquissima illa sae­cula petamus, quorum imaginem ha­bemus in persona regis Hethaeorum E­phron, qui ne agrum quidem suum, Genes. 23. in­consulto populo, Abrahamo vendere au­det. In omnibus imperiis id iuris ho­diè vsurpatur. Imperator Germaniae, antequam coronetur, sanctè iurat, se ex his, quae ad Imperium imperiíque patri­monium pertinēt, nihil alienaturum, dis­tracturum, oppigneraturúmve. Si quid verò recuperet, aut acquirat viribus pu­blicis, Imperio, non sibi quaesitum iri. Sleid. lib. 1. & Bulla aurea. Ita­que cùm Carolus quartus, vt Vuenceslaus filius designaretur imperator, Electo­rum cuique centum coronatorum millia pollicitus, quia pecuniam in numerato non habebat, illis eo nomine telonia, ve­ctigalia imperialia, oppida, proprietates & iura, pignoris titulo obligasset, acerri­ma dissertatio coorta est, & plaerique op­pignerationē irritā esse iudicarunt. quae sa­nè nō valuisset, nisi iis ipsis, qui imperium [Page 146] tueri debebant, l. 1. & pas­sim, c. de cō. re. alien. Naucler. in Chron. Genes. 46. eám (que) oppignerationem imprimis oppugnare, quaestuosa fuisset. Propterea verò Vuenceslaus ipse coactus est tanquam incapax, sese Imperio abdica re, quòd regalia iura, ducatus praesertim Mediolanensis, sibi eripi passus esset. In regno Polonico lex verusta est, de nō alie­nandis terris regni Poloniae, renouata M.CCC.LXXV. per regem Ludoui­cum. Est eadem in Hungarico. vnde legi­mus, Andream Pannoniae regem circa an­num M.CC.XXI. apud Honorium tertiū Pontificem postulatum fuisse, c. intellecto. de iureiurā do, in De­cretal. Polydor. Virgil. In Cod. Hispā. par. 5. t. 5. Con­stit. 9. quòd neglecto iureiurando, dominica praedia distraxisset. In Anglico, lege Eduardi, an­no M.CC.XCVIII. In Hispanico pariter ex constitutione sub Alfonso facta, reno­uata demum M.D.LX. in Toletanis co­mitiis, quae quidem leges sancitae fuerunt, cùm longo antè tempore cōsuetudo vim legis obtinuisset. At certè in Francico, in quo, tanquā caeterorū exemplari, diutius haereo, hoc ius perpetuò sacrosanctum e­rat. Lex est regni antiquissima, Iura, in­quam, cum ipso regno nata, de domanio non alienando, anno M.D.LXVI. etsi malè obseruetur, renouata. Excipiuntur tantùm duo casus, Panagiū siue Appenna­gium [Page 147] (alimenta) liberis fratribúsve at­tribuendum; ita tamen, vt ius clientela­re perpetuò retineatur. deinde, Papon Are­stor. lib. 5. tit. 10. act. 4 si ne­cessitas bellica postulet, cum pacto ta­men redhibitorio. Quod interim v­trumque, irritum olim censebatur, nitriū Ordinum conventus iussisset: hodie verò, §. 5. 11. & 16 legis regiae latae 1566. ex quo Parlamentum statarium factum est, ni Senatus Lutetianus, qui Senatus Parium est, & Camera ratioci­niorum publicorum comprobarint, & praefecti fisci etiam, edicto Caroli VI. & IX. Vsque adeò verò hoc verum est, vt si quam Ecclesiam prisci Galliae reges do tare vellent, etsi ea tum causa fauora­bilis in primis videbatur, Aimoi. & caet. Aimoi. lib. 4. c. 41. optimatum consensum adhibere tenerentur. vt ex­emplo esse potest Childebertus rex, qui absque Francorum & Neustrasiorum cō ­sensu monasterium diui Vincentij Pari­siensis dotare ausus non fuit, vt neque Clodoueus II. & caeteri. Quin ne re­galia quidem, aut ius nominandi prae­latos cuiquam Ecclesiae remittere pos­sunt. Si qui verò fecerunt, vt in gra­tiam Senonensis Ecclesiae Ludouicus XI. Altissiodorensis Philippus quartus; Ni­uernensis Philippus Augustus, Senatus, [Page 148] irritum pronunciauit. In hanc legem rex Francorum Rhemis inaugurandus iurat: quam si violet, perinde valeat, ac si de Turcico Persicóve imperio contrahat. L. peto. 69. §. praedium. D. de leg. 2. Hinc Constitutiones, sive, vt vocant, sta­tuta Philippi Sexti, Ioannis Secundi, Ca­roli Quinti, Sexti, Octaui, de revocandis iis, quae per maiores suos alienata fue­rant. Anno 1329. 1360. 1374. 1401. 1483. Hinc rescissae in Turonico trium Ordinum conventu, cui Carolus VIII. in­tererat, Ludoici vndecimi patris, aliena­tiones plaeraeque, Anno 1483. 1522. 1531. 1549. Are­stis etiam Curiae. Anno 1560. & haeredibus ablata, quae Tancredo Castellano, de ipso bene merito, propria authoritate donarat, op­pida. Quod & in postremo trium Ordinū conventu Aureliae habito, denuò sanci­tum fuit. Haec de fundis publicis. At quò regnum Regi praeferri evidentiùs appa­reat, eúmque, quam à populo accepit ma­iestatem, priuata authoritate minuere non posse, neminem suo imperio exime­re potest, neque vlla regni in parte, sum­mi imperij iure cedere. Paulus Ac­mil. lib. 3. Conatus est ali­quando Carolus Magnus, Francicum re­gnū Germanico imperio subiicere. Fran­ci verò, verba faciente Vascone quodam principe, acriter restiterunt. Ac res ad ar­ma prolapsa fuisset, si Carolus vlteriùs [Page 149] perrexisset. Consimiliter, cùm pars ali­qua regni Francici, Anglis tradita fuit, Anno 1105. 1200. 1269. 1297. 1303. 1325. 1330. summum ius perpetuò ferè exceptum fuit. Si quando verò vis extorsit, vt foedere Britiniaco, quo rex Ioannes, in Vasconia & Pictonibus summo iure cessit: Anno 1360. neque pactum seruauit rex, neque magis potuit aut debuit seruare, quàm tutor curatór­ve captiuus, vt tum ille erat; qui vt se redi­meret, bona pupillorum obligaret. Eo­dem iure Senatus Lutetianus foedus Confluentinum rescidit, Anno 1465 & 1525. quo Carolus Bur­gundus Ambianum & vicinas vrbes re­gi extorserat: nostro etiam tempore Ma­dritianum pactum, inter Franciscum pri­mum captiuum, & Carolum quintum Imperat. de Ducatu Burgundiae. Anno 1420 Monstrelet. c. 225. Caroli sexti verò donatio regni Franciae mortis causa, in Henricum Angliae regem collata, summae ipsius insaniae argumentum, si alia desint, idoneū esse potest. Vt autem alia o­mittam, quae in hanc rem dici possent, quo iure tandem regnum regníve partem vllā donare aut vendere rex possit: cùm illa in populo, nō in moenibus consistāt: L. liber ho­mo. 103. D. de verb. ob­lig. l. si emptor. 34. §. 1. libero­rū verò hominū nō sit cōmerciū. cùm ne libertos quidē patroni cogere possint, vt a­lio loco, quàm illis placeat, domiciliū suū [Page 150] ponant. D. de contr. empt. l. pe­nult. C. de oper. libert. Maximè verò, cùm non serui, sed fratres; nec fratres modò regis singuli sint, sed vniuersi domini regni dici de­beant?

An Rex sit Regni vsu­fructuarius.An verò, si minus regni proprietarius rex est, regni saltem domaniíque vsu fru­ctuarius dici potest? Sanè ne vsufructua­rius quidem. Fructuarius pignori dare potest. Diximus verò, reges fisci patrimo­nium oppignerare non posse. Fructua­rius de fructu donare suo arbitrio potest. Regis contrâ dona immensa, irrita censen­tur: impensae non necessariae rescindun­tur, superfluae resecantur: quod in alium, quàm in publicum vsum converterit, ra­puisse censetur. Nec verò minus lege Cincia tenetur, quàm priuatus ciuis apud Romanos quilibet: in Gallia praesertim, absque Camerae ratiociniorum, quam vo­cant, consensu, nulla dona valent. Hinc Camerae ordinariae sub prodigis regibus annotationes: Trop donné, soit repeteé; id est, immensa est haec donatio, iraque re­petatur. Haec eadem verò, qualecumque tandem rescriptum à rege accipiat, se nil, quod regno reíque publicae damnosum sit, admissuram sancte iurat: etsi certè pa­rum sanctè obseruat. Fructuarius de­nique, [Page 151] quo modo fructibus suis vtatur fruatúrque, lex non curat. Regi contrà, quo modo, & in quem vsum iis vti de­beat, lex praescribit. Itaque prisci Galliae reges, dominicos reditus quadrifariam partiri tenebantur. Pars vna impendeba­tur in sustentationem ministrorum Eccle­siae, & inopum: altera, in mensam princi­pis: tertia, in familiarium stipendium: po­strema in refectionem arcium, pontium, aediúmque regiarum. Residuum si quod erat, in aerario reponebatur. Qui verò mo­tus anno circitèr M.CCCC.XII. in Lu­tetiano trium Ordinū conventu fuerint, quòd Carolus VI. in suam libidinem, Monstrele­tus in Ca­rolo 6. suo­rúmve, omnia convertisset, quódque do­mesticae rationes, quae antea nonaginta quatuor Francicorum numorum millia non excesserant, in tam misero reipublicae statu, ad quingentorū quadraginta Fran­cicorum millia excreuissent; ex Historiis satis constat. Vt autem dominici reditus ita impendebantur, ita & oblationes seu auxilia in bellum, vt & indictiones seu ta­leae in militum stipendia tantùm destina­tae erant. In caeteris regnis nihilo sanè plus authoritatis rex habet; imò in plaerisque minus. vt in Imperio Germanico & Polo­nico. [Page 152] Hoc vero ideò in Francico probare voluimus ita se habere, ne, quò quis plus iniuriae audet, eò plus etiam iuris habere putetur. In summa, quod antè diximus, regis nomen non haereditatem, non pro­prietatē, non vsumfructum, sed functionē & procurationem sonat. Vt Episcopus ad animae, rex ad corporis curam salutém (que) (in iis, Ex Concil. Valent. in c. 1. de his, quae fiunt à praelatis ab­sque cons. Capit. quae ad bona publicà attinent) in­stitutus est: vt ille bonorum sacrorum, hic profanorum dispensator est: &, quem ille in Episcopalibus, hic in dominicis praediis potestatem, & nihilo maiorem habet: praediorum Episcopalium, abs­que consensu capituli, alienatio non va­let: vt nec dominicorum, absque concilio publico, optimatúmve senatu: fructuum sacrorum pars vna aedificiis, altera paupe­ribus, tertia sodalibus, quarta Episcopo ipsi dicatur: idem verò fermè in reditibus regni dispensandis regem praestare debe­re videmus. Non obstat, quòd hodie pas­sim contrà vsurpetur. Et enim non, quòd Episcopi plaerique pauperibus tollant, quae in lenones profundant, aut praedia omnia nemoráque vastent, officium Epi­scoporum vllatenus immutatum est. No, quòd imperatores nōnulli omnimodam [Page 153] potestatem sibi tribuerunt. neque enim quisquam in sua causa iudex esse potest. Quòd si verò Caracalla aliquis dixit: quā ­diu gladius superesset, pecuniam non de­futuram; aderit & Hadrianus Caesar, qui dicat, se sic gesturum principatum, vt sciat rem populi esse, non suam. quod vnum ferè regem à tyranno distinguit. Non, quòd Attalus Pergamenorum rex, popu­lum Romanum, Florus lib. 2 Liutus l 70 Tacitus lib. 14. regni haeredem institue­rit: quòd Alexander Aegypti, Prolemaeus Cyrenorum regnum, populo Romano, aut Prasutagus Icenorum Caesari legaue­rint. Ista sanè magna vis, Iuris vim debili­tare non potest: imò, quò maior est, eò minus ius nostrum laedit. Quae etenim Romani, iuris praetextu capiebant, si is praetextus defuisset, nihilominus vi oc­cupassent. Videmus verò nostro ferè tē ­pore, Venetos imaginariae cuiusdam ad­optionis praetextu, quae absque vi ridi­cula planè fuisset, regnum Cypri occu­passe. Non obstat quoque donatio Con­stantini in Syluestrem Pontificem. ista enim palea Gratiani iampridem exole­uit, igníque damnata est Non dona­tio Ludouici Pij in Paschalem, Romae nempe, cū parte Italiae. quia enim donabat [Page 154] Pius, Volater. lib. Geogr. 3. quae nō possidebat, nemo restitit. At Carolo patri, Francorum regnum impe­rio Germanico subdere volenti, Franci iu­re restiterunt; &, si perrexisset, vi resistere parabant. 2. Reg. c. 9. 2. Chro. c. 8. Non, quòd Salomonem Hira­mo regi Tyri, viginti oppida tradidisse legimus. neque enim ea donauit, sed cre­ditori in solutum tradidit, ac intra certum tempus recuperauit. quod ex ipso textu liquet. Erant verò praeterea fundi steriles, à reliquiis Gentium culti, quos ab Hira­mo receptos Israelitis demum excolen­dos incolendósque dedit. Nihilo magis obstare potest, quòd in quibusdam fortè regnis ea pactio inter regem & populum nō ita disertè intercedat. l. 2. §. ius reipub. D. de admini­strat. rer. ad ciuit. pert. l. tutor 27. D. de admin. tutor. Et enim vt ea etiā nulla sit, constat tamen iure Naturae, reges reipubl. non eversores, sed moderatores esse, ius reipublicae suis pactionibus mu­tare non posse; dominos tantùm, cùm pupillis prospiciunt, non secus ac tutores haberi: dominum verò eum non censeri, qui ciuitatem libertate spoliat, l. si fundū. §. si tutor. D. depositi, & expres­siùs Extra­vag. dere iudicata, c. intellecto. & manci­pij instar divendit. Non denique, quòd quaedam regna sint à regibus ipsis parta. quia enim non suis, sed publicis manibus, viribus, opibus regna acquirunt; nil verò magis rationi consentaneum est, quàm vt [Page 155] ea, quae publicis opibus, & communibus ciuium periculis parta sunt, absque com­muni consilio non alienentur; l. 2. & pas­sim, C. de interd. cōm. re. alienat quod & in­ter ipsos praedones obtinet. Societatem humanam dirimit, qui contrà facit. Itaque etsi imperiū Germanicum Franci, iidém­que Gallicum regnum vi occuparint; id tamen iuris in vtroque obtinet. In sum­ma: statuamus tandem oportet, reges pa­trimonij regij non proprietarios, non fructuarios, sed administratores tantùm esse: cúmque ita sit; multò sanè minus, aut rerum priuatarum cuiusque, aut rerum publicarum, quae ad singula municipia pertinent, proprietatem, vsum fructúmve sibi tribuere posse.

Hic tamen nobis, antequam vlteriùs progrediamur, scrupulus eximendus est. Cùm Populus Israeliticus regem postu­lasset, dixit Deus Samueli: 1. Sam. c. 8. v. 14. Audi vocem populi: verùm significa ei primùm, quod­nam sit futurum ius Regis, qui regna­bit super eos. Tum verò Samuel hoc Re­gis ius futurum inter alia exposuit, vt a­gros, vineas, oliueta cuiusque capiat, quae ministris suis donet, res cuiusque priu [...] ­tas in suum vsum convertat: denique [...] psos in seruitutem redigat. Mirum ver [...] [Page 156] quanti hunc textum Aulici nostri faciant; qui aliàs vniuersam Scripturam Iudibrio habent. Vult hîc Deus Opt. Max. Popu­lo Israelitico ipsius leuitatem ostendere. qui cùm Deum ipsum praesentem haberet, qui iudices, ducésque belli, quotiescun­que rogabatur, pios & probos ipsi elige­ret; lubricum tamen homuncionis, in ho­ras mutari soliti, quàm Dei immortalis immutabile imperium mallet. Indicat ita (que) illis, quàm lubrico in loco sit rex constitu­tus, quàm procliuis virium in violentiam lapsus, quàm praeceps regni in tyranni­dem mutatio. Regem etenim, quem ei tradat, gladium in ipsos stricturum, sua potestate praeposterè vsurum, ius in vi o­mne positurum. Hoc verò, quod vltrò si­bi accersant malū, tum demum sensuros, cùm remedio locus non fuerit. Denique, non, quod sit ius regum, sed quod ius sibi reges tribuere soleant: non, quid facere ex officio debeant, sed quid plaerumque ex maleficio vsurpent, hoc in textu descri­bitur. Id autem ex Deuteronomio XVII. capite, quo Deus Legem regibus praescri­bit, manifestè liquet. Hîc dicit Samuel, Regem subditos loco seruorum habitu­rum: Deuter. 17. illic praecipit Deus, ne cor suū super [Page 157] fratres extollat; ne, inquam, in subditos, quos consanguineorum loco habere te­netur, insolescat. Hîc, currus fabricatu­rum, equites instructurum, propria cu­iusque invasurum dicit: illic, ne equos congreget, ne aurum argentúmve accu­mulet, ne populum in Aegyptum, id est, in seruitutem reducat, monetur. Hîc Achabus depingitur, qui Nabothi vine­am scelere acquirit; illic Dauid, qui ne aquam quidem periculo suorum hau­stam, bibere iustum putat: 1. Reg. c. 21. 2. Sam. c. 23. ver. 16. hîc praedi­cit Samuel, Regem, quem iuri custodi­endo postularint, exlegem futurum: il­lic contrà Deus, Legem suam regi per sacerdotes tradi iubet, quam describat, perpetuoue ante ocules habeat. Ita­que Samuel ipse, sacerdos summus, Le­gem ipsam regiam, quae Deuter. XVII. extat, Sauli in volumine descriptam tra­dit. quod certè minimè fecisset, si eandem violare ius fuisset. In summa: perinde est, ac si dixisset Samuel: Petiistis regem exemplo caeterarum gentium, plaeri (que) verò sunt tyranni. Regem, qui vobis ius diceret: plaerique verò quicquid velint, sibi licere arbitrātur. Interim tamen Deū, cuius ipsa voluntas iustitiae regula est, vltro deseritis. [Page 158] Extat autem apud Herodotū Historia, Herod. lib. 1 è qua facilè cognoscitur, quàm procliuis sit regni in tyrānidē mutatio, cuius Samuel populum admonitum volebat. Deioces propter insignem iustitiae commendatio­nem à Medis, iudex primū eligitur: mox, vt, si qui iuri resisterent, eos compescere posset, cum idonea potestate rex consti­tuitur. Tum satellites petit, dein arcem Ecbatanam, adversus contumacium iniu­rias sibi extrui curat: demum in propriis iniuriis vel minimis vlciscendis totus est: ad extremum verô regis vultum intueri, regis in conspectu ridere, aut spuere, cri­men iudicatur. Vsqueadeò periculosum est, impotēti animo, qualis est plaerorum­que hominum, nimiam potentiam concedere. Non ergo docet eo in loco Samuel, absolutam esse regis potentiam; imò contrà populum, ne dissolutae hominis impo­tentiae, nimium potentiae tribuat, admo­nitum cupit. Non regis vim exaggerat, sed aggere coercendam dicit: non effrae­nem aliquā licentiam regi concedit: quin potius fraenum iniiciendum, tacitè suadet. Hac verò oratione moti Israelitae, regum suorum potentiam temperasse videntur: quod & omnes prudentes nationes, sive [Page 159] proprio, sive hoc eodem exemplo, sive e­tiam alieno periculo edoctae, sapienter fecerunt, vt exiis, quae sequuntur, mani­festum erit.

Diximus in constituendo rege duplex foedus initum fuisse; primum, Foedus sive pactū inter regem & populum. Deuter. 17. 1. Samu. 10. ver. 25. 2. Sam. c. 5. ver. 3. 1. Chro. c. 11. ver. 3. 2. Reg. c. 11. v. 17. & 12 2. Chro. c. 23 ver. 3. 2. Reg. c. 23. ver. 3. inter Deum & regem & populum, de quo suprà: secū ­dum, inter regem & populum; de quo no­bis iam agendum est. Saule rege consti­tuto, traditur ei lex regia, secūdum quam imperet. Dauid in Hebron init foedus coram Domino, id est, Deo teste adhibito, cum omnibus senioribus Israel, qui vni­uersum populum repraesentabant: tum verò demum in regem vngitur. Ioas quo­que cum vniuerso populo terrae, in domo Domini, Ioiada summo sacerdote verbis praeeunte. Impositum verò dicitur ei vnà cum diademate testimonium; quod plae­rique legem Dei, quae passim eo nomine vocatur, interpretantur. Cōsimiliter Iosias promittit, se obseruaturum praecepta, te­stimonia & statuta, in libro foederis com­praehensa. quibus nominibus intelligun­tur leges, quae tum ad pietatem, tum ad iustitiam pertinent. Quibus omnibus in locis dicitur foedus initum cum vniuerso populo, vniuersa multitudine, omnibus [Page 160] senioribus, omnibus hominibus Iudae: vt intelligamus, quod etiam sigillatim ex­primitur, non modò principes Tribuum, verùm etiam omnes Chiliarchos, Centu­riones, magistratùsque inferiores adfuis­se, vrbium nomine, quae singulae per se cū rege paciscerentur. In eo pacto agebatur de creando rege. Populus enim regem faciebat, non rex populum. Itaque non dubium est, quin Populus stipularetur, rex promitteret. Stipulatoris verò partes in iure potiores censentur. Stipulabatur ille à rege, an non iustè & secundum leges regnaturus esset? hic, facturum sponde­bat. Populus demum se iustè imperanti, fideliter obsequuturum respondebat. Ita­que promittebat rex purè, populus subconditione: quae si non impleretur, po­pulus ipso iure omni obligatione solu­tus censeretur. In primo foedere seu pacto, Pietas in obligationem venit: in secundo, Iustitia: illo promittit rex, se piè obeditu­rum Deo: hoc, se iustè imperaturum popu­lo: illo, se gloriam Dei; hoc, vtilitatem populi curaturum: in illo inest conditio, Si legem meam obseruaris; in hoc, Si ius vnicuique suum tribueris. Illius, ni im­pleatur, Deus propriè vindex est; huius, [Page 161] legitimè vniuersus Populus, quíve vni­uersum populum tuendum susceperint, regni proceres. In omnibus verò legiti­mis imperiis ita perpetuò obseruatum fuit. Persae, sacrificiis ritè peractis, Xenophon lib. 8. Paed. hanc cum Cyro conventionem faciunt: Tu primùm Cyre, si quis Persis bellum fa­ciat, aut leges violet, promittísne auxi­lium patriae tuae, omnibus viribus tuis? Ac vt spopondit; Nos Persae, aiunt illi, vicissim tibi auxilio erimus, si quis tibi patriam tuenti obsequi nollet. Xeno­phon verò hanc conventionem [...], id est confoederationem vocat, quo mo­do Isocrates orationem de Officio subdi­torum erga principem, [...]. Xenophon de Repub. Lacedaem. Inter reges Spartanorum & Ephoros foedus singulis mensibus renouabatur, etsi illi semper ex Heraclidis erant. Vt verò iura­bant reges, se secundum leges patriae re­gnaturos; ita Ephori, si fecissent, regnum in ipsorum manu stabilituros. Dionys. Halicar. lib. 1. Consimi­liter in regno Romanorum Romulus cum Senatu & populo hoc pactum facit. Populus leges ferret, ipse rex latas custo­diret: Bellum populus decerneret, ipse gereret. Etsi verò Imperatores plaerique vi & ambitu magis, quàm vllo iure [Page 162] imperium Romanorum adepti sunt, & le­ge regia, quam vocant, omnimodam po­testatem sibi arrogarunt; quae tamen ex­tant legis illius fragmenta tum in libris, tum in Romanis inscriptionibus, satis do cent, Reipublicae curandae & administrā ­dae, non evertendae, & per tyrannidem op­primendae facultatē concessam illis fuisse. Quin & legibus sese teneri, professi sunt boni imperatores, & senatui imperiū ac­ceptum tulerunt, & ad senatum grauissi­ma quaeque retulerunt, eóque inconsulto, quidquam, quod ad summam rei pertine­ret, decernere nefas putarunt. Quôd si ve­rò hodierna imperia spectemus, nullum sanè est, quod eo nomine dignum censea­tur, in quo inter Principem & subditos pactum eiusmodi non intercedat. In impe­rio Germanico, nō ita pridem solebat rex Romanorum, in Imperatorem coronan­dus, fidē & hominium praestare imperio, non secus ac vasallus seniori, cùm investi­turam feudi accipit. Licet verò per Pon­tifices verba cōcepta, in quae iurabat, pau­lò immutata fuerint, Specul. Sa­xon. lib. 3. artic. 54. res tamen eadē per­petuò manet. Itaque Carolum V. Austria­cum certis legibus & cōditionibus in im­peratorem cooptatum scimus, vt & ali­os, [Page 163] qui sequuti sunt, quarum summa erat: Leges latas custoditurum; nouas, incon­sultis Electoribus, non laturum: publica publico consilio curaturum: nil aliena­turum oppigneraturúmve ex iis, quae ad imperium pertinent; & caetera, quae sigil­latim ab Historiographis recensentur. Cùm verò imperator Aquisgrani corona­tur, Sleid. lib. 1. & 2. Coloniensis Archiepiscopus stipula­tur primùm, An non sit Ecclesiam defen­surus, iustitiam administraturus, impe­rium conseruaturus; viduas, orphanos, o­mnésque omnino miseratione dignos protecturus? Quod vbi solenniter ante aram iurauit, rogantur principes, quíque imperium repraesentant, an ipsi eidē pro­mittere velint. Nec verò priùs aut vngi­tur, aut gladium, reipubl. defendendae nomine, aliáve imperij insignia accipit, quàm iusiurandum illud praestiterit. Ex quo sanè manifestum est, imperatorem purè, principes imperij sub conditione obligari. In regno Polonico quin idem obseruetur, dubitabit nemo, qui ritum in Henrici Andegauensis electione corona­tionéque nuper admodum obseruatum intellexerit. In primis cùm conditio de v­traque religione, tum Euangelica, tū Ro­mana, [Page 164] conseruanda apposita fuit, quam conceptis verbis ter stipulantibus proce­ribus, ter spopondit. In Hungarico, Bohe­mico & caeteris, quae recensere longū esset, idē planè fit. Nec verò tantū, vbi electionis ius integrum hactenus mansit, verùm etiā vbi successio mera vulgò obtinere puta­tur, eadem prorsus stipulatio intervenire solet. Rex Franciae quando inauguratur, rogant primùm Laudunensis & Belloua­cus Pares Ecclesiastici, populū, qui adest, vniuersum, eúmne regem esse cupiat iube­átque? vnde etiam à populo tum eligi in ipsa inaugurationis formula dicitur. Vbi populus cōsensisse videatur, iurat, se leges Franciae priuilegiá (que) ac iura in vniuersum omnia tuiturum, domanium non aliena­turum, & caetera; quae etsi interpolata fue­runt, & longè diuersa ab antiqua formula, quae extat in Bibliotheca capituli Bello­uacēsis, in quam Philippus primus iurasse comperitur; nihilo minus tamen disertè satis exprimuntur. Nec verò priùs accin­gitur gladio, vngitur, coronatur à paribus, (qui & ipsi corollis ornati sunt) sceptrúm­que & virgam iustitiae accipit, aut rex pro­clamatur, quàm populus iusserit: neque etiam priùs ei pares iurant, quàm ipsis fi­dem [Page 165] dederit, se leges accuratè custoditu­rum. Eae verò sunt, ne patrimonium pu­blicum dilapidet, ne vectigalia, portoria, tributa suopte arbitrio imponat indicát­ve, ne bellū decernat, pacémve faciat: de­nique, ne quid in publicum, nisi publico consilio statuat. Item sua senatui, sua Co­mitiis, sua regni officiariis constet autho­ritas; & caetera, quae perpetuò in regno Francico obseruata fuere. Vbi verò pro­vinciam aliquam, vrbémve ingreditur, priuilegia eiusdem confirmare tenetur, ín­que eius leges & consuetudines sese sa­cramento devincit. Quod nominatim apud Tholosates, Delphinates, Armori­cos, Provinciales, Rupellanos ipsos obti­net; quorum cum regibus conventiones disertissimae sunt; quae frustrà omnes es­sent, nisi locum conditionis in contractu tenere censerentur. Extat antiquorum re­gum Burgundiae iusiurandum, his verbis: Omnibus legem, iustitiam, maniburgiū, In Annal. Burgund. id est tutelam, conseruabo. In Anglia, Scotia, Suedia, Dania idem ferè mos est, qui in Francia. At certè nusquam disertiùs, quàm in Hispania. In Regno enim Aragonico, peractis multis ceremo­niis inter eum, qui iustitiam Aragonicam, [Page 166] seu publicam maiestatem repraesentat, in sublimiori quodam solio, & regem in­augurandum, qui illi fidem & hominium praestat, lectísque legibus & conditioni­bus, quibus implendis obligatur, his tan­dem verbis Proceres lingua vernacula re­gem affantur: Nos, qui tantum valemus, quantum vos, (ita enim fert idioma Hi­spanicum) & plus possumus, quàm vos, regem vos eligimus, cum his & his condi­tionibus. Inter vos & nos vnus imperat magis, quàm vos. Ne verò se perfuncto­riè tantùm aut consuetudinis antiquae obseruandae causa iurasse putet, tertio quoque anno in publico conventu haec eadem verba ei repeti solent. Quòd si re­gia potentia fretus insolescat, leges pu­blicas violet, fidem datam denique ne­gligat; tum sanè ipso iure, summo eo a­nathemate devotus censetur, quo olim Ecclesia Iulianum imperatorem aposta­tam devouit. Cuius quidem ea vis est, vt non pro eo amplius, sed in eum preces concipiantur; ipsi verò sua fide & obli­gatione planè soluti sint, eo iure, quo va­sallus seniori excommunicato parére neque ex officio debet, neque ex sacra­mento tenetur. quod tum Concilij, tum [Page 167] Conventus publici apud eos decreto san­citum est. In Concil. Tolet. 4. c. 74. & in Tolet. 6. lib. 2. Feud. t. 28. §. 1. Consimiliter in regno Castel­lae, Concilio indicto rex inaugurandus publicè primùm admonetur sui officij; mox perleguntur conditiones disertissi­mae, quae ad reipublicae vtilitatem perti­nent. Tum iurat rex, se eas diligenter & fideliter obseruaturum. Demum verò magnus Equitum magister illi sese iure­iurando adstringit, quem caeteri deinde principes ciuitatùmque legati suo qui­que ordine sequuntur. Quod & in Lusi­tanico, Legionensi, caeterísque Hispaniae regnis perinde obseruatur. Neque verò minores principatus alio iure instituti fuerunt. La ioyeuse entree. Extant Brabantinorum caetero­rúm que Belgiae populorum, Austriaco­rum, Carinthiorum & caeterorum cum Principibus suis disertissimae conventio­nes, quae sanè conditionum locum obti­nent. Brabantini verò in primis, ne vlli ambiguitati locus daretur, conditionem istam expresserunt. In duce enim suo in­augurando, conventionibus antiquis, quibus nil ferè ad reipub. conseruationē deest, coram duce perlectis, ni eas omnes obseruarit, sibi integrum esse alium quem libet suo arbitratu eligere, palàm ei di­sertèque [Page 168] protestantur. Ipse verò tum in eas, accepta conditione vltróque agnita, sese sacramento devincit. Quod etiam postremò in Philippi Hispaniarum regis inauguratione obseruatum fuit. Ludouicus Guicciard. In summa: inter regem & subditos con­tractum mutuò obligatorium esse, ne­mo negare possit; nempe vt bene impe­ranti bene obediatur, qui quidem iureiu­rando ab illo primùm, deinde ab his confirmari solet. Quaero verò hîc, cur iurat aliquis, nisi vt ex animo se ac se­riò loqui ostendat? An verò quidquam naturae magis consentaneum est, quàm vt ea, l. 1. D. de pact. l. non minorem. 20. D. de transact. quae placuerunt, seruentur? De­inde cur rex primus iurat, stipulante populo, nisi vt conditionem sive taci­tam sive expressam recipiat? Cur verò conditio contractui apponitur, nisi, eò tantùm, vt, ni ea impleatur, contractus ipso iure solutus sit? Quòd si verò con­ditionis implendae defectu contractus ipso iure solutus est, quis periurum populum vocet, qui regi conditio­nem, quam implere debuit & potuit, negligenti, legémque, in quam iura­uit, violanti, obsequium deneget? Quis [...]ò contra eum regem foedifragum, [Page 169] periurum, eo beneficio prorsus indi­gnum non censeat? Et enim si vasal­lum clientelae nexu lex liberat, lib. 2. Feu­dor. t. 26. §. 24. & t. 47 in quem senior feloniam commisit, etsi sanè senior fidem propriè non dat vasallo, sed vasallus ipsi: si patronum clienti fraudem facientem lex duodecim Ta­bularum sacrum esse iubet: Dionys. Ha lic. lib. 2. si liberto adversus patroni atrocem iniuriam a­ctionem ciuilia iura permittunt: si ser­uum ipsum iis casibus, potestate he­rili liberant, cùm tamen naturalis tantùm, non ciuilis obligatio insit: an non mul­tò magis solutus erit populus ea fide, quam regi praestitit, si rex, qui primus ipsi, tamquam domino procurator, so­lenniter iurauit, fidem fregerit? An non verò etiam si non isti ritus, non ea sa­cra, non ea sacramenta intervenirent; satis tamen ipsa natura docet, Reges ea conditione à populo constitui, vt bene imperent? iudices, vt ius dicant? duces belli, vt exercitum adversus ho­stes educant? Quòd si verò saeuiunt, iniuriam inferunt, hostes ipsi fiunt; vt reges non sunt, Cicer. 1. Off. ita nec agnosci à popu­lo debere. Quid si, inquies, populum ali­quem [Page 170] vi subactū, in sua verba iurare prin­ceps coegit? Quid si, inquam ego, praedo, pyrata, tyrannus, cum quo nulla iuris vl­lius societas esse censetur, admoto gladio, syngrapham ab aliquo extorserit? An non scitum est, fidem vi elicitam non ob­ligare? maximè verò, si contra bonos mo­res, contra Naturae ius quidquam promit­tatur? Quid verò magis cum Natura pu­gnat, quàm si populus sibi ipse catenas & compedes iniiciat? si iugulum se suum mucroni obiecturum, si manus sibi ipsi se violenter allaturum, principi (quod idem planè est) promiserit? Itaque inter re­gem & populum mutua obligatio est, quae sive Ciuilis, sive Naturalis tantùm sit, sive tacita, sive verbis cōcepta, nullo pacto tol­li, nullo iure violari, nulla vi rescindi po­test. Cuius quidem tanta vis est, vt prin­ceps, qui eam contumaciter violet, tyran­nus; populus, qui vltrò rumpat, seditio­sus verè dici possit.

Qui sint tyranni.Iam cùm hactenus regem descripseri­mus; sequitur, vt Tyrannum paulò accura tiùs describamus. Regem eum esse dixi­mus, qui regnum sive per stirpem, sive per electionem delatum, ritéque commissum, legitimè etiam regit atque gubernat. Eum [Page 171] itaque tyrannum, vtpote regi planè con­trarium esse, sequitur, Arist. c. 10. lib. 5 Polit. Bartol. in tract. de Tyrannide. qui aut vi malí que artibus imperium invasit, aut vltro spon­téque delatum regnum contra ius & fas regit, contráque leges & pacta, quibus sese sacrosanctè devinxit, pervicaciter administrat. Quod etiam vtrumque in vnum e­undémque hominem cadere potest. Ille vulgò dicitur Tyrannus absque titulo, hic Tyrannus exercitio. Potest verò fieri, vt & vi occupatum regnum, iustè; & iure delatum, iniustè quis regat. At certè cùm regnum ius sit magis, quàm haereditas; & functio, quàm possessio; videtur, qui suo munere malè fungitur, quàm qui munus non ritè accepit, eo nomine dignior. Sic Papa malè ingressus, dicitur intrusus; ma­lè gubernans, dicitur abvtens. Pythagoras Dicebat il­le [...]. Praestat extraneus quivis iustus, non modò ciui, verùm & consanguineo. Ita etiam nobis dicere liceat: Princeps nō ritè constitutus, modò iustus sit, cuivis ritè inaugurato, qui iniustè gubernet, longis­simè praestat. Cùm etenim reges pascēdo, iudicando, curando populo sint instituti: malo sanè me fur pascat, quàm pastor de­voret; malo mihi praedo ius dicat, quam [Page 172] iudex vim faciat: malo me empiricus cu­ret, quàm medicus ritè infulatus veneno interimat: malo falsus tutor mea bona be­ne administret, quàm legitimus disapi­det. Xenophon. Plutarchus in Alexan. in Aemilio, Caesare. Suetonius in Caesare, c. 75. Deinde vtcumque illum ambitio sol­licitet, videri possit quodammodo vim primò fecisse, vt postea iustitiam exerce­ret, vt Cyrus, Alexander, Romani, qui vi­ctis plaerumque autonomiam & immu­nitates priuilegiáque concedebant: cùm hic sanè eò tantùm, vt iniustè regnet, ius suum iactare videatur, quod hodie non modò Moschi, Turcaeve; verùm & Chri­stiani principes permulti faciunt. Itaque illorum factum tractu temporis interdum convalescit: August. lib. 4. de Ciuit. Dei, c. 4. horum quò senescit magis, eò deterius evadit. Quòd si verò, ait Au­gustinus, sunt illa regna, magna tantùm latrocinia, in quibus iustitia locum non habet: sunt in eo quidem pares, quòd v­terque latro, vterque praedo, vterque in­iustus possessor est, cùm sanè non minus fur iniustus possessor sit, qui rem alienam inuito domino capit, quàm qui oblata malè vtitur. At eius certè longè grauius flagitium est, qui interimendum, quàm qui conseruandum cepit; eius, inquam, qui vano titulo fretus, iniustè, quàm qui [Page 173] eo titulo planè destitutus, iustè tamen re­gnum vi occupatum gubernat. Iam ve­rò & Tyranni absque titulo, differre in­ter se possunt. Sunt enim qui fines alie­nos ambitiosè invadunt, quales Nim­brodus, Ninus, Chananaei, vt suos di­latent. Hi etsi inter suos reges dican­tur, in illos tamen, quos vltrò nec la­cessiti invadunt, tyrannidem exer­cent. Sunt, qui regnum suffragiis de­ferri solitum adepti, haereditarium frau­de, ambitu, corruptela aliísve artibus facere conantur. quorum exempla non longè petenda forent: qui sanè eò pe­iores illis existunt, quò fraus, quàm vis odiosior, ait Cicero, esse debet. Sunt, qui nefando parricidio patriam ipsi in­vadunt, ac viperarum instar, matrem in ipso enixu eviscerant. quales qui du­ces belli creati à populo, rempubli­cam invadunt, vt Caesar Romae dicta­turae praetextu, ac plaerique Italiae prin­cipes. Sunt & foeminae, quae regna legi­bus patriis masculis tantùm deferri soli­ta, occupant, eorúmve administrationem ad se rapiunt: vt Athalia Iudaici, Semy­ramis Assyrij, Agrippina Romani imperij sub Nerone filio; Mammea sub Alexan­dro [Page 174] Seuero; Semiamira sub Heliogabalo; Brunechildes aliquot Frācici regni. Quae quidem impuberes filios ita educari cura­bāt, vt puberes facti voluptatibus tantùm indulgerent; itáque omnium rerum po­testas penes eas tantùm earúmve seruos, ministros & proagogos remaneret. Sunt denique ij, qui desidia, ignauia, luxu, legi­timorum alioqui principum abvtentes, ipsós (que) voluptatibus, deliciísque inescan­tes, quales sub Gallicis praesertim Mero­uingiis quidam Maiores palatij ob illa egregia ministeria creati, regiam, authori­tatem ad se totam transferunt, nudúmque nomen regibus relinquunt. Qui quidem omnes eius generis sunt, vt quamvis caete­roquin iustè gubernarent, eo tamen ipso, quòd iurisdictionem illam praedonum tā ­tùm iure habent, meritò tamen tyranni sine titulo censeri possint. Iam Tyran­ni exercitio qui dicantur, non tam facilè, ac, quinam verè reges, definire possis. Et­enim quia illis libido, his ratio imperat; & haec quidem ipsa sibi suos limites praescri­bit, illa verò contrà nullis finibus circum­scribi potest; quod sit propriè regum ius, facile; quae verò, quantaeue tyrannorum iniuriae, difficulter admodum explicari [Page 175] queat. nimirum, vt rectum vniforme at (que) vnicum est; obliquum contrà varium & multiplex; ita ius simplex est, & paucis verbis explicabile, cùm iniuriae nullis ca­sibus definiri possint, quin perpetuò plu­res omittantur, quàm explicentur. Etsi verò certae regulae sunt, quibus eos si non depingere, saltē vt agnosci possint, aptè de­lineare queas; nulla tamen certior, quàm si artes tyrannicas cum regiis virtutibus actionibúsque contuleris. Tyrannus emi­nentes in segete spicas demerit; primores reipub. dolo, fraude, calumniis opprimit; conspirationes in se initas subinde, quò citiùs eos è medio tollat, comminiscitur, vt Tiberius, Maximinus & caeteri: deni­que, ne consanguineis quidem ac fratri­bus parcit: Rex contrà, non fratres modò quasi consortes agnoscit; verùm etiam optimates omnes fratrū loco habet, iísque dignitatem suam acceptam ferre non ve­retur. Tyrannus adversus nobiles, igno­biles & quasi terrae filios extollit; qui quòd sua omnia ipsi debeant, quibuslibet in re­bus adulentur & inseruiant: Rex vnum­quemque in suo gradu tuetur, Proceres tanquam regni amicos fouet, iísque non minus, quàm sibi consultum cupit. Tyrā ­nus [Page 176] viros graues & iustos odio prosequi­tur, suspectós (que) habet, ac ne qui tales eva­dant, omni arte curat; quia verò nō priùs se tutū putat, quàm omniū mores corruperit, popinas, ganeas, lupanaria, ludos, vt Cyrus domandis Sardis, instituit: Rex cō ­trà viros bonos vndequa (que) accersit, invi­tat, inuitos ad se trahit; ne verò desint, lite­rarios ludos aperit, gymnasia instituit, se­minaria virtutū vbi (que) locorū excolit. Machiau. in Principe. Tyrā nus congregationes publicas, quantum in se est, aut vitat, aut tollit, convētus Or­dinum, Comitia, diaetas reformidat, ac ve­spertilionis instar lucem hominum refu­git; Aristot. c. 11 lib. 5. Polit. quin & colloquia, sermones gestús (que) subditorum suspecta habet: Rex, quia te­ste caelo viuit, in multitudine Senatorum gloriatur, iísque inconsultis nil agendum putat: nec modò eos conventus non vere­tur, verùm reveretur in primis & hono­rat. Tyrannus subditos inter se collidit, factiones inrep. serit, fouet & alit; vnius ope alteram delet, ac superstitem tandem opprimit, ex eóque tanquam vlcere, quod perfidi chirurgi solent, lucrum perpetuū captat; denique, quod Vitellius ille, olere hostem mortuum, praesertim ciuem, dice­re non veretur, aut saltem sentit: Rex pa­cem [Page 177] inter subditos, vt pater concordiam inter liberos, conseruat, rixarum semina suffocat, cicatricem quam citissimè obdu­cit, ne rebellium quidem caedem absque lachrymis audire potest. Itaque quos hic adversus hostium impetus tuetur & de­fendit; ille, quovis hoste perniciosior, proprium mucronem in sua viscera vt adigant, cogit. Tyrannus exteros in praesidiis collocat, arces adversus ciues extruit, po­pulum exarmat & arce expellit, barbaris & stigmatitiis satellitibus circūstipatur, otacoustas & delatores in subditos, tan­quam exploratores in hostem, publico ae­re conducit: Rex adversus hostes nō tam se moenibus, quàm populi benevolentiâ tuetur; quot ciues habet, Liui. li. 2. c. 1 Dionys. Halic. lib. 5 de Arunte filio Porsenae. tot se satellites habere putat; non tam quot circum se habeat, quàm ne quos habere cogatur, cogitat; arces arcendis hostibus, non coërcendis ciuibus extruit; in Populo denique praesidium suum omne collocat. Itaque etsi habet ille lictores & satellites innumeros, qui turbam summoueant, nō summouent ij tamen metum, Proverb. 14. vers. 28. suspicio­nem, miserósque miserae mentis tumul­tus: vtcumque arcem vrbis muniat, ar­cem interea summam, mentem, inquam, [Page 178] tyrannorum tyrannus Metus & Pauor oc­cupat. Bartol. in tract de Tyrannid. Hic neque in turba, animo turba­tus est, neque in solitudine sollicitus, ipsa conscientia tutus, ipsa turba stipatus, vr­bem, forum, plateas securè obambulat. Tyrannus, si ciuiles dissensiones desint, bellum foris gerit, munimenta extruit, qualia Pharao, vt Iudaeos, Polycrates, vt Samios occuparet, quò caetera minus at­tenderent: ideóque bellum semper aut parat, Aegid. Rō. de reg. prin. aut minatur, aut imminere simulat; accersit denique potiùs, quàm arcessat. Rex nunquam nisi coactus, nunquam ni­si reipublicae causa, bellum facit, nun­quam denique hamo aureo piscatur, aut bellum suscipit, è quo plus respublica periculi metuere, quàm lucri sperare pos­sit. Ille demum artes omnes init, quibus opes subditorum exhauriat, vt in victu quaerendo anxij, de libertate recuperan­da minus cogitent; itaque omnia in fiscū converrit: hic in priuatorum opibus suas consistere ratus, apud subditos suas quo­dammodo opes deponit, seue tum am­plissimum thesaurum habere putat, cùm subditi diuitiis affluunt. Demit ille mul­tis, quod paucis iîsque indignis donet; exhaurit omnes, vt in paucos profundat; [Page 179] publica diruit, vt sua aedificet? sanguinem populi ad deliquium vsque elicit, quem a­dulatoribus aliquot ebibēdum propinet: hic sibi suísque commodis demit, vt populo largiatur, publica extruit atque ornat, vniuersos locupletat, sanguineue adeò suo populum alit & sustentat. Si ille, quod interdum Tiberius, Nero, Commodus & caeteri, viscerationes populo concedit, fa­cit, vt populum eò faciliùs postea evisce­ret, ipsiue sua quasi viscera comedenda apponit: cùm hic sanè, si venam secet in­terdum, si sanguinem eliciat, ad incolumi­tatem populi salutémque tuendam, non propriam libidinem exatiandam, faciat. Itaque vt hunc Scriptura sacra pastori, Proverb. 18. ver. 5. ita & illum leoni rugienti cōparat, cui tamē vulpes saepissimè copulata est. Quae enim totius iniustitiae, ait Cicero, capitalissima est, etsi reipsa id facit Tyrannus; id tamen ita ferè curat, vt tum cùm maximè fallit, vir bonus esse videatur. Itaque pietatem erga Deū simulat, Aristo. c. 11. lib. 5. Polit. quam Aristoteles artiū tyrannicarum potissimam vocat. Verùm, vt populus quidquā in eum moliri verea­tur, quem, quia Deum reveretur; Deo cha­rum esse verisimile sit. Studium erga rem­publicam; verùm, non tam vt reipublicae [Page 180] prosit, quàm ne sibi ipsi noceat. Iustitiae quo que & fidei laudem in quibusdam re­bus, nimirum leuioribus, affectat; verùm, quò faciliùs in grauioribus iniuriam face­re & fallere possit; non secus sanè, quàm latrones, & qui maleficio & scelere pascū ­tur, qui sine iustitiae portiuncula saltem a­liqua diu consistere nullo modo possent. Clementiae denique; verùm ita, vt sce­lestis quibusdam veniam indulgeat, quos morte mulctare, clementia summa est. Breuiter, quod rex ipse est, tyrannus callidus videri vult; & vt virtutis amore homines incēdi scit, ita & virtutis vmbra aliqua de­cipiendos esse nouit: at certè vtcumque vultum fingat, vulpina cauda semper pro­minet; Tho. Aquin. in secund. secund. q. 12. art. 11. vtcumque obganniat, rictus & ru­gitus leonem prodit. Porrò vt regnū bene constitutum omnia caeterorum bonorum regiminum commoda in se habet; ita & tyrannis omnium prauorum incommoda & vitia continet. Habet ab aristocratia re­gnum, quòd optimates quique in consili­um adhibentur; habet & ab oligarchia ty­rannis, quòd pessimi & corruptissimi quique. Vt illic multitudo regum, hîc tyran­norum caterua dominatur. Habet regnū à politia, quòd omnium ordinum convē ­tus [Page 181] habentur, ad quos optimi quique, de republica deliberaturi, mittendi deligun­tur: habet & à democratia seu ochlocratia tyrānis, quòd, si minus eos conventus im­pedire possit, saltem vt corruptissimi qui­que ambitu & malis artibus eò mittantur, sollicitè curet. quod nostris etiam tempo­ribus factitatum scimus. Sic passim regis vultum tyrannus, regni speciem tyrannis imitatur: & quò astutiùs, eò diutiùs durat; cùm tamen vix vlla, teste Aristotele, ad centesimum vsque annum pervenisse le­gatur. In summa: Rex studet vtilitati pu­blicae, tyrannus propriae. At sanè cùm, vt sunt homines, nusquam reperiri queat, qui omnibus in rebus vtilitatem publi­cam spectet, nec diu consistere, quin vlla­tenus eius rationem habeat: vbi vtilitas publica praevalet, rex & regnum; vbi pro­pria, tyrannus & tyrannis locum habere dicentur. Haec de tyrannis exercitio, Bartol in tract. de Tyrann. & de Regim. ciui. in quibus deprauatissimorū morum ratio­nem non habemus, qui non tam malum principem, quàm malum virum facere dicuntur. Si cui verò haec descriptio vsquequaque non satisfaciet, praeterquā quòd accuratiores fortè tyrannorum imagines in Historiis inveniet, viuos [Page 182] & spirantes tyrannos, omnibúsque nu­meris absolutos hoc tempore, quos intueatur, multis in regionibus, quod & Aristoteles suo saeculo conqueri­tur, habet. Ac tandem ad summam quae­stionem his tanquam gradibus perve­nimus.

Vidimus, quomodo reges, sive secundū capita, sive etiam secundum stirpes eligantur à Deo, & constituantur ab vniuerso populo, quid rex, quid regni officiarij praesta­re teneantur, quantum pateat illius potentia, quantum etiam horum munus & offi­cium, quae pacta quámque sancta in rege constituendo intercedant, & quae iis con­ditiones insint, sive tacitae, sive expressae; demū, quis tyrannus absque titulo, quis e­tiam exercitio: sequitur modò tandem, cùm legitimo Regi, suóque officio tum er­ga Deum, tum etiam erga populum bene fungenti, tanquam Deo obediendum esse constet; vt, an, & per quos, tyranno resisti, quibús (que) modis iure possit, Qui tyran­nos abs (que) ti­tulo coercere teneantur. edisseramus. Ac de eo, qui absque titulo tyrānus vulgo vocitatur, primùm agendum est. Ergo Ni­nus aliquis populum nullo sibi iure devinctum, nulla iniuria lacessitus, vi invadat: Caesar patriam rémque publicam Roma­nam [Page 183] opprimat: Otto Frising Chron. 5. c. 7 Atmoi. li. 4. c. 1. Greg. Turō. lib. 4. c. 51. lib. 5. c. 39. lib. 8. c. 29. Popelus dolo parricidió­que regnum Polonicum ex electiuo haere­ditarium facere conetur: Brunichildis ali­qua Francici administrationem vnà cum Protadio suo totam ad se transferat; aut Ebroinus, Theodorici ignauia fretus, gu­bernacula regni invadat, populúm (que) ser­uitute opprimat: quid hîc iuris statuemus? Primùm docet nos ius Naturale, vitam & libertatem nostram, qua sine vita vix vita­lis est, adversus omnem vim & iniuriam cōseruare & tueri. Inseuit id Natura cani­bus adversus lupos, tauris adversus leo­nes, colūbis adversus accipitres, pullis ad­versus miluos; longè verò magis homini adversus hominē ipsum, si ipsi fiat lupus. Itaque repugnare, necne liceat, qui ambi­git, cum natura ipsa pugnare videtur. Ac­ceditius Gentiū, quo distincta sunt domi­nia, fixi limites, constituti fines, quos quis­que adversus quoslibet defendere tene­tur. Itaque non minus licebit resistere A­lexandro, si nullo iure fretus, nulla iniuria lacessitus gentem aliquam cum potentis­sima classe invadat, quàm Diomedi pyra­tae, si vno myoparone mare infestum red­dat. Nec enim eo posito, Diomedem Ale­xander iure, sed impunitate tantùm supe­rat. [Page 184] Non minus Alexandro regionem ali­quam depopulanti, quàm grassatori pal­lium involanti; non minus, si vrbem machinis subruat, quàm latroni, qui parietem suffodiat. Accedit verò po­tissimùm ius Ciuile, quo societates ho­minum, qúaeque certis legibus consti­tutae sunt, vt illae vno, hae alio modo gu­bernentur; aliae ab vno, vel paucis, a­liae ab vniuersis regantur: quaedam im­perium muliebre respuant, nonnullae admittant: quaedam reges ex quadam stirpe, quaedam promiscuè eligant: & caetera. Hoc ius si quis vi dolóve rum­pere tentet, quia societatem, cui debet omnia, violat, quia in patriam cunicu­los agit, cui naturâ, cui legibus, cui sa­cramento devincti fumus, ei omnes re­sistere tenemur; adeò vt, si negligamus, proditores patriae, desertores societa­tis humanae, iuris contemptores verè fimus. Vt verò nos adversus hosce ty­rannos, iura naturae, gentium, ciuilia, arma capere iubent; ita nec vlla omni­no ratio dehortari potest. Non inter­venit iusiurandum, non pactum vllum, non vlla obligatio, neque publica, ne­que priuata. Itaque vel priuato cuilibet [Page 185] tyrannidem huiusmodi, si intrudatur, depellere licet. Non habet hîc locum Lex Iulia maiestatis, L. vlt. D. ad leg. Iul. ma­iestat. quae perduelles in pa­triam, aut in principem punit. Ne­que enim princeps is est, qui rempu­blicam alienósve fines, nullo iure fretus, invadit: neque perduellis, qui patriam armis defendit. Quin potiùs huc per­tinet iusiurandum, quod Athenis pu­beres omnes praestare in Aglaurae tem­plo solebant: Pugnabo pro sacris, pro legibus, pro aris & focis, sive solus, si­ve cum multis; & ne patriam meam deteriorem, quàm accepi, posteris tra­dam, omnibus viribus enitar. Bartol. in tract. de Guelph. & Gibel. Non leges de seditiosis. Seditiosus est is, qui contra publicam disciplinam popu­lum defendendum suscipit. Seditio­nem autem non facit, sed tollit, qui e­versorem Patriae, publicaeue discipli­nae coercet. Habet verò contrà locum lex de Tyrannicidis, Plin. lib. 4. Alexan. ab Alex. lib. 6. c. 4. quae & viuos prae­miis, & mortuos epitaphiis & statuis honorat, vt Harmodium & Aristogi­tonem Athenis: Brutum & Cassium in Graecia statuis aeneis, publico decre­to: Aratum Sycionium quoque; quòd pa­triam illi à Pisistrati, Caesaris, Nicoclis [Page 186] tyrannide liberassent. Xiphilinus in Augusto. Quod quidem vs­que adeo probauit antiquitas, vt Xerxes ipse, Plutarch. in Arato. Athenis devictis, Harmodij & Aristo gitonis statuas, in regnum suū transferet; Seleucus in pristinam sedem reportandas curaret: Valer. Ma­xim. lib. 2. cap. vlt. Rhodij verò easdem vrbi suae ap­pulsas, cùm in hospitium publicè inuitas­sent, sacris etiam in puluinaribus colloca­rent. Habet etiam Lex de desertoribus & proditoribus adversus eos, qui patriam oppressam neglexerint, cùm eos, qui me­tu hostium languorē simulant, clypeúm­veabiiciunt, pari cū illis poena afficiendos esse statuat. l. 3. & l. o­mne deli­ctum. §. vlt. D. de remi­lit. Ad hoc itaque tamquam in­cendium publicum, omnes singulósque conclamare, cum hamis & falcibus con­currere, aquam conferre oportet. Non expectandus praefectus vigilum, si ob­dormiat; non praefectus vrbi, si cunctê­tur: certatim quisque aquam hauriat, tectum scandat, flammam arceat opor­tet. Si etenim, dum Capitolium furtim conscendunt Galli, consopiti sunt mi­lites, dormiunt vigiles, muti sunt canes; anseres ipsi excubent, vigilent, ad arma conclament, oportet. Et illi quidem exauctorabuntur, infamia mulctabuntur, ínque perpetuam rei memoriam suspen­dentur; [Page 187] hi contrà, & in Capitolio perpe­tuò nutrientur, & immortali laude deco­rabuntur.

Haec, dum tyrannis, vt loquuntur, est in Fieri, id est, dum Tyrannus molitur, ma­chinatur, cuniculos agit. At certè si semel ita rerum potiatur, vt populus victus, sese iureiurando ei devinciat, respublica op­pressa, suam in eum potestatem transfe­rat, regnum in suarum legum mutatio­nem ritè consentiat: tum sanè, quia titu­lum, quem antea nullum habebat, ade­ptus est, nec ex facto tantùm, sed iure pos­sidere videtur, etsi Populus [...], id iugum recepit; aequum tamen est, vt obtemperet, & Dei voluntati, qui regna de gente in gentem suo arbitrio transfert, placidè acquiescat. Alioqui e­nim nullum est regnum, cuius iurisdictio in dubium revocari non possit: id tamen, modò, qui prius sine titulo tyrannus e­rat, eum titulum adeptus, legitimè guber­net, & tyrannidem non exerceat. Itaque iure optimo restitit regis auspiciis po­pulus Iudaicus Sennacheribo Assyriorū regi, Palestinam invadenti. 2. Reg. c. 24. & 25. Ierem. 37. At damnatur punitúrque Sedechias rex, vnáque vni­uersus Populus, qui post fidem ritè datam, [Page 188] nulla iniuria lacessitus, à Nabuchodono­zore deficit. nimirum, vbi fides data est, non est vllus amplius poenitentiae locus; ac vt in proeliis quidem quisque, quantum viribus potest, eniti debet; vbi verò ca­ptiuus fidem dederit, praestare tenetur: ita & contendat populus omni cona­tu, vt sua iura retineat: at vbi sese alie­no iuri, non tam nolens, quàm non vo­lens, subiecit, imperium victoris aequo animo patiatur. Sic Pompeius, Cato, Cicero, & caeteri, bonorum ciuium offi­cio fungebantur, cùm arma adversus Cae­sarem rempublicam evertentem arripue­runt, nec excusari possint ij, quorum de­sidiâ factum est, vt illorum conatus mi­nus foelicem exitum consequerentur. Augustus ipse cuidam Catonem con­vitiis proscindenti, respondisse legi­tur; bonum ciuem fuisse Catonem, qui praesentem reipublicae statum mutari nollet, qui quidem absque summo o­mnium discrimine mutari nequeat. Quin & Brutus, Cassius, Casca, & caeteri, qui, re adhuc flagrante, Caesarem interfece­runt, accusari non possint. Itaque pu­blico decreto statuae aeneae Athenis i­psis erectae fuerunt, iuxta Harmodij & A­ristogitonis [Page 189] statuas, Xiphilinus in Augusto. cùm Augustum & M. Antonium caeso Caesare fugerent. At cer­tè seditiosus fuerit Cinna, qui lege regia iam lata, qua populus suam in Augustum omnem potestatem contulerat, in eum conspirasse legitur. Consimiliter dum regnum Francorum Carlingi à Merouin­giis, aut Capetani à Carlingis ad se rapere conabantur, absque vlla seditionis culpa resistere licuit: ex quo publico consilio, Ordinúmque authoritate translatum fuit regnum, non amplius licuit. Idem verò prorsus iuris est, si quae foemina regni Sali­ci gubernacula occupet, si quis merè ele­ctiuum regnum haeredibus asserat, quam­diu leges illae publicae, authoritate Con­cilij vniuersi, id est eorum qui populum vniuersum repraesentant, abrogatae non sunt. Nec verò spectare hîc oportet, v­tra factio maior sit, vtra potentior, v­tra clarior. Plures libidine, quàm ra­tione reguntur: itaque plures fermè ty­rannidi, quàm reipublicae inseruiunt. At Roma est, inquit Pompeius, vbi Se­natus. Senatus, vbi legum reveren­tia, libertatis amor, patriae conseruan­dae studium. Itaque etsi Romam Bremius occupare videtur; Roma interim Veiis est, [Page 190] vbi Camillus, qui Romam vindicet à ser­uitute. Veios itaque migrent Quirites o­portet, eúmque omni studio, omni cona­tu, omni industria adiuuent. Etsi, inquam, Themistocles, relictis Athenis, in classem CC. triremium cum bonis omnibus sese recepit, non ideo quisquam ex illis ciuita­te priuatus est. Plutarch. in Themist. Quin potius, vt ille respon­disse legitur: Ducentae hae triremes, sunt nobis vice ciuitatis totius Graeciae ma­ximae. quia ad defensionem eorum omni­um, qui salutem publicam tueri volunt, comparatae sunt. Non etenim vbi arca fuerit, ibi continuò ecclesia Dei erit: po­test enim capi à Palestinis. Non, inquam, vbi aquilae visentur, vbi legionum nomi­na audientur, ibi continuò Romanum exercitum esse consequitur. At omninò sanè, vbi qui patriam adversus tyrannidē tueatur, qui seruitute oppressum populū ad pileum vocet, qui muliebrem impo­tentiam coerceat, qui adulatores ignauiâ principis ad omnem iniuriam abvtentes comprimat, qui ambitionem intra suos limites manere iubeat. Et haec quidem de tyrannis absque titulo dicta sunto.

Ad eos verò, qui tyrannidem exercent, sive ij iure primùm, sive vi imperium a­depti [Page 191] sunt, quantum attinet, Adversus Tyrannos exercitio quātū iure cōcedatur. cautè admo­dum nobis examinandum est. Primùm sa­nè consideremus oportet, Principes o­mnes homines natos esse: propterea non minus à perturbatione rationem, quàm a­nimam à corpore separari posse. Non est ergo, quòd non nisi perfectos Principes habere velimus; sed potius nobis optimè consultum putemus, si vel mediocres na­cti fuerimus. Itaque non, si quibusdam in rebus princeps modum non seruat; non, si rationi interdum non obtemperat; nō, si segnius vtilitatem publicam curet; non, si aut in iure dicundo minus diligens, aut in bello propulsando minus acer: conti­nuò tyrannus erit. Equidem cùm non vt bobus, homo, hominibus deus aliquis, sed homo eadem sorte natus praesit; vt su­perbus princeps fuerit, qui hominibus tamquā bestiis abvti voluerit; ita iniquus populus, qui in principe deū, in lubrica i­sta natura diuinitatē quaesiuerit. At certè si rempublicā cōsultò evertat, siiura proter­uè pervertat, si nullā fidei, datae nullā con­ventionum, nullam iustitiae, nullam pie­tatis curam habeat; si suorum ipse sit ho­stis, si denique eas artes, quas enumeraui­mus, aut omnes, aut praecipuas ineat; tum [Page 192] sanè tyrānus, (etsi id nomen antè nō malè sonabat) id est Dei hominū (que) hostis, iudi­cari poterit. Ergo nō de minus bono prin­cipe, sed de pessimo; nō de minus prudē ­ti, sed de malitioso, & veteratore; non de iuris imperito, sed de iuris cōtemptore; nō de imbelli, sed de populi hoste regní (que) va­statore agimus. Illū iuuare posset pruden­tiâ senatus, iuris cognitione praetor, belli peritiâ tribunus: hic optimatibus, senato­ribus, ducibus belli vnam ceruicem optat, quā vnico ictu amputare possit, nec vllos magis odio prosequitur. Et ille quidem & si iure tolli etiam posset, tolerari tamen vt­cumque queat: hic cōtrà, quò diutius to­leratur, eò intolerabilior evadit. Praeterea, vt principi nō, quod libet, licet, ita nec po­pulo saepe, ꝙ licet, expedit. Saepe etenim accidere potest, vt remediū, quod adhibe­tur, ipso morbo deterius sit. Itaque omnia prius, quàm ferrū adhibere; omnia prius, quàm arma experiri, sapientem decer. Si quid ergo per vim fraudémve, adversus remp. geri videant, qui Populū repraesen­tāt, principē admoneant primùm: nec ve­rò expectēt, dū malū ingrauescat, & vires acquirat. Est tyrānis febri hecticae similis, quae primò facilis curatu, difficilis cogni­tu; [Page 193] postea verò cognitu facilis, curatu in primis difficilis evadit. Ita (que) principiis ob stabūt, nec quidquam vel minimum prae­termittent. Si verò pergat, nec saepius ad­monitus resipiscat, sed eò tātùm tendat, vt impunè quidvis patrare possit; tum sanè tyrannidis reus peractus est, & quaecun­que adversus tyrannum seu iure, seu iusta vi licent, adversus eum adhiberi possunt. Est tyrannis nō modò crimen, sed omniū criminum caput, & quidā velvti aceruus. Tyrannus rempubl. subruit, ex vniuersis praedam agit, omnium vitae insidiatur, o­mnibus fidem violat, omnē sacri iurisiu­randi religionem contemnit. Itaque quo­vis latrone, praedone, homicida, sacrilego, tantò est sceleratior, quantò plures & vni­uersos, quàm singulos offendere, grauius est. Quòd si censentur illi omnes infames, si capite plectuntur, si morte poenas luunt; quis poenas tam atroci crimine dignas cō ­minisci qucat? Deinde probauimus, re­ges omnes regiam dignitatē à populo ac­cipere; populum vniuerium rege potio­rem & supetiorem esse; regem regni, im­peratorem imperij supremū tantùm mi­nistrum & actorem esse; populū verò, verè dominum existere. Sequitur ergo, tyran­num [Page 194] in populum, tanquam feudi domi­num, feloniam cōmittere, regni imperií (que) sacram Maiestatem laedere, rebellem esse: ac propterea in easdem leges incidere, & longè grauiores poenas mereri. Itaque, ait Bartolus, In tractat. de Tyran. & in tract. de Regim ciuit. poterit is deponi à superiore, vel ex lege Iulia de vi publica, iustissimè puniri. Superior verò, vniuersus populus est, quíve eum repraesentant, electores, pa­latini, patricij, ordinum conventus, & cae­teri. Quòd si verò eò progressus fuerit, vt non absque vi armata expelli possit; tum sanè licebit illis populum ad arma vocare, exercitum conscribere, & tanquam adver sus hostem patriae reí (que) publicae iudicatū, vim, dolum, omném que machinam expe­riri. Denique de eo eandem sententiam, quae de Manlio Capitolino lata fuit, ferre licebit: Valerius lib. 6. c. 3. Manlius fuisti mihi, cùm praecipi­tes ageres Senones. Iam quia vnus factus es ex Senonibus, vnde eos depulisti, tu i­pse praecipitandus es. Non íncident pro­pterea regni officiarij in crimē seditionis. In seditione enim duas omnino partes es­se necesse est; quae cùm de contradictoriis plaerū (que) certent, vnius iustam, alterius in­iustam causam esse consequitur. Iusta sanè erit, quae leges defendet, quae communem [Page 195] vtilitatem tuebitur, quae regnum iis prae­sertim authoribus cōseruabit. Iniusta contrà, quae leges violabit, legum violatores defendet, patriae eversores tuebitur. Iu­sta, inquit Bartolus, Bartol. in tract. de Guelph. & Gibell arg. l 3. §. cùm i­gitur D. de vi et vi ar. Thom. Aq. sec. secun. q. 12. art. 11. in fine. quae tyrannicum re­gimen deponere volet: iniusta, quae iustū. Licita, quae ad bonum publicum: illicita, quae ad priuatum tendet. Itaque, ait Tho­mas, quia regnum tyrānicum, quod non ordinatur ad bonum cōmune, sed ad pri­uatum regentis, non est iustum; perturba­tio istius regni non habet rationem sedi­tionis. Non incident quoque in crimen Maiestatis. l. 1. D. ad leg Iul. ma­iest. Committitur hoc crimen in legitimum principem. Legitimus verò princeps, nil nisi lex animata est. Itaque cùm is, qui leges, quantum in se est, exa­nimat, eo nomine censeri non possit: hi, qui in ipsum arma capient, eo crimine nō tenebuntur. Committitur & in rempub. At quia illa demum ibi est, Cic. Pa­rad. 4. vbi legum au­thoritas valet, non vbi priuata tyranni li­bido rempub. absorbet, tyrannus eius cri­minis reus erit, qui publicam maiestatem laedit: vindices reipub. hi, qui tyrannum, sua authoritate freti, éxque officio oppu­gnabunt. Neque enim hoc casu singuli, sed vniuersi, non, in quam, sub diti, sed do­mini [Page 196] ab actore suo rationem rei gestae re­petere videntur. Nihilo magis perfidi censebuntur. Est inter principem & po­pulum vbique locorum mutua & reci­proca obligatio. promittit ille, se iustum principem futurum: hic, si talis fuerit, se obsequuturum. Obligatur ergo populus principi, sub conditione: princeps, popu­lo purè. Itaque si minus adimpletur con­ditio, solutus est populus, irritus contra­ctus, obligatio ipso iure nulla. Perfidus ergo rex, si iniustè imperet; perfidus popu­lus, si iustè imperanti non obtemperet. At omni perfidiae crimine vacuus populus, si iniustè imperanti publicè renunciet, aut regnum retinere illegitimè cupienti, [...] 160. D. de reg. Iur. ar­mis evincere conetur. Ergo licet regni of­ficiariis aut omnibus, aut saltem pluri­bus, tyrannum coercere. Nec verò modò licet, verùm ita quidem illis ex officio in­cumbit, vt, ni fecerint, nullo pacto excu­sari possint. Neque enim putent Electo­res, Palatini, Patricij, caeteríque Optima­tes, eò tantùm creatos & institutos esse se, vt semel fortè in rege inaugurando sese antiquo more paludatos conspiciendos exhibeant, vt palliatam quandam fabu­lam ludant, vt Rolandi, Oliuarij, Renal­di, [Page 197] caeterorúm (que) procerum personam eo die, quasi in scena induāt, vt Arthuri men­sam rotundam, quam vocant, specie qua­dam repraesentent: caeterùm, postquam di­missa est turba, & Calliopius, Vale, dixit: suis se partibus optimè functos arbitren­tur. Non ista per iocum dicuntur, non ista perfunctoriè fiunt, non sunt isthaec pue­rorum ludi, qui regem, vt est apud Hora­tiū, per fabulam creant: quin potiùs sciāt Optimates, vt in honoris, ita & in oneris partem se vocari, & rempub. commissam & commendatam esse regi quidem, vt su­premo eius ac praecipuo tutori; ipsis ve­rò, vt cōtutoribus. Ita (que) vt tutores (etiam honorarij) dati sunt, Vlp. l. 3. D. de adm. & peric. tut. et curat. quasi obseruatores actus eius, qui tutelam praecipuè gerit, qui rationem ab eo assiduè exigant & sollici­tè curent, qualiter conversetur: ita & hi, vt obseruent regem, (qui, l. 27. D. eod. quantum ad providentiam pupillarem, tantùm domini lo­co habetur) ne quid in populi detrimen­tum gerat. Item vt contutoribus imputa­tur, tutoris, qui gerit, factum, ni, cùm deberent & possent, l. 24. D. de administ. et peric. tut. l. 3 D. de suspec. tut. & cur. suspectum fecerint remo­uendúm (que) etiam curarint, nempe si cum iis administrationem non communicet, si nō ex fide tutelam curámve geret, si do­lum [Page 198] admittet, si (qui)d sordidè aget, vel per­niciosè pupillo, si quid intercipiet ex re­bus pupillaribus, si pupillo inimicus es­set: denique, si nimis rusticus, segnis, imperitus, &c. ita & optimates ex principis fa­cto tenebūtur, ni ipsius tyrannidē aut tol­lant, aut antevertant, aut segnitiē sua vigi­lātia & diligētia suppleāt. Deni (que), vt, quo­tiescunque non facit tutor nomine pupilli, quod quivis paterfamilias idoneus fa­ceret, non videtur defendi: vt verò meliùs defendatur, contutores prospicere tenen­tur; ita multò aequius, si non patremfami­liâs, sed hostem agat princeps, optimates in ipsum agere poterūt ac debebunt. cùm sanè nihilo minus ex ipsius facto, l. 10. & 33. D. de adm. & peric. tu­tor. & cur. ac è proprio teneantur. Attendāt optimates prae­terea, regem in administranda republ. primas partes tenere quidem; at ipsos secundas, tertias, suas quosque suo loco. Non ergo, si ille suas malè agat, hi sequentur; non, si rempubl. perdat, conniuebunt. respublica enim iis non secus, quàm illi concredita est; & ita quidem, vt non mo­dò ipsi per se suo officio bene fungantur, sed principem in officio suo contineant. Denique, vt rex vtilitatem reipubl. cura­turum se promittit; ita & illi. Non igitur, [Page 199] si fidē frangat, suo se propterea sacramen­to absolutos putabunt, non magis ac epi­scopi, si pontifex haeresim tueatur, aut Ec­clesiam perdat: imò eò magis implendo sacramento sese obligari putabunt, quò il­le magis foedifragus fuerit. Itaque si collu­dunt, praevaricatorum; si conniuent, deser­torum & proditorum; si rem publ. à tyran­nide non vindicant, tyrannorum nume­ro censentur. vt certè patroni, tutores, re­guli denique sunt, si quam tuendam susce­perunt, omnibus modis tueantur at (que) de­fendāt. Haec verò etsi satis per se firma, ex­emplis etiam demonstrari possunt. Reges Chananaei, Iudic. 5. qui populum Israeliticum du­ra seruitute, tum corporali, tum spirita­li, premebant, (commeatu enim & armis interdicebant) tyranni verè erant, exerci­tio, inquam, non absque titulo. Eglon e­nim & Iabin vicesimum ferè annum pla­cidè imperabant. Deus verò excitat ex­tra ordinem Ahod, qui Eglonem ex insi­diis confodiat; & Deboram, quae exer­citum Iabini profliget, atque eo ministe­rio populum ex tyrannide liberat. Non id quidem, quòd magistratibus ordina­riis, principibus tribuum & caeteris mi­nus liceret: quin potius Debora suam [Page 200] ipsis ignauiam desidiam (que) improperat, & nonnullos etiam propterea execratur. At certè Deus, populi sui misertus, desidiae ordinariorū extra ordinem succurrebat. Ro­boamus Salomonis filius, tributis non ne­cessariis populum leuare recusat, rogatus ab vniuerso populo in Comitiis insolescit, August. lib. [...]7. de Ciuit. Dei, c. 22. adulatorúmque consilio fretus, grauiora etiam arrogāter minatur. Ambigit nemo, quin iuxta foedus inter regem & populum primùm initum, eam superbiam coerce­re optimates potuerint. At in eo peccatum fuit, quòd per secessionem fecerunt, quae in Comitiis faciunda erant: deinde, quòd à stirpe luda (cui regnum Deus ipse attri­buerat) ad aliam sceptrum transtulerunt. Denique, quòd saepe aliàs áccidit, rem iu­stam & legitimam, iniustè fecerunt. In a­liis imperiis crebra eiusce rei exempla oc­currunt.

Liuius li. 1.Brutus tribunus celerum, & Lucretius praefectus vrbi, adversus Tarquinium Su­perbum populum convocant: cuius au­thoritate regno pellitur. Quin & bona e­ius in fiscum rediguntur. Vnde satis appa­ret, ipsum, si praehensus fuisset, secundum leges publicas proculdubio mulctatum fuisse. Causae verò narrantur hae: quòd mo­rem [Page 201] tolleret, quo rex senatum consulere solebat, quòd suo arbitrio pacem bellúm­que faceret, quòd foedera, inconsulto po­pulo, senatúque, iniret: quòd leges, qua­rum custos esse debuerat, violaret; in sum­ma; quòd foedus inter reges & quirites, vt antè retulimus, sancitum negligeret. Ad imperatores verò Romanos quod atti­net, palam est sentētia, qua senatus Roma­nus Neronem hostem reipubl. iudicauit, vncóque & gemoniis damnauit: qua Vi­tellium ignominiosè mutilatum, pérque vrbem tractum, morte mulctauit: qua Ma­ximinum imperio spoliauit, Maximum verò & Albinum in eius locum suffecit. Quibus aliae ex probatissimis authoribus adiungi possint. Nec verò Traianus im­perator se aut legibus solutum putauit, aut poenae tyrannorum exemptum vo­luit; qui cùm gladium praefecto Praeto­rij traderet: Si bene, inquit, imperaue­ro, pro me: sin contrà, adversus me strin­gito. Consimiliter Franci, Concilij pu­blici authoritate, curantibus regni offi­ciariis, Childericum primum, Sigeber­tum, Theodoricum, Childericum ter­tium regno expulerunt, aliósque ac non­nullos ex alia stirpe, propter tyrannidem [Page 202] iis suffecerunt. Quin & propter desidiam, ignauiam, insaniam, quâ aut exterorū in­iuriis, aut adulatorū mulierùmve libidini & impotentiae patebant, quosdam exau­ctorarūt, & quasi Phaethonti habenas ab­stulerūt, ne vniuersi incendio eodem con­flagrarent: vt Theodoricum Ebroini cau­sa, Dagobertum Plectrudis & Theobal­di ipsius amasij, & caeteros: nempe perin­de esse rati, sive mulier, sive mulierosus princeps imperaret; seu tyrannus, seu sub ignauo principe tyrānuli dominarentur; seu denique ipse diabolus esset, seu à dia­bolo ipso possideretur. Non ita verò pri­dem Ludouicum vndecimum, principem imperiosissimum, curatores triginta sex recipere coegerunt, quorum cōsilio rem­publicam gerere teneretur. Ecquid autem aliàs iuris habuerint aut Carlingi Mero­uingiorum loco in regnum cooptati, aut qui hodie obtinent, Capetani, Carlingis publici Concilij decreto antelati; nisi po­pulo vniuerso, per regni Cōcilium, quod trium Ordinum conventum vocant, qua­si per epitomen repraesentato, & illos ex­auctorare, & hos auctoritate sua in solio stabilire iure licuit? Eodem pacto Impe­rio Germanico spoliatos legimus Adol­phum [Page 203] M.CC.XCVI. quòd pecunia corruptus, bellū fecisset regi Galliae in gratia Angli: Vuenceslaum M.CCCC. et­si non tam mali principes hi dici possunt, Froissar. lib. 1. cap. 1. & seq. quàm minus boni. Anglico Eduardus se­cundus ob tyrannidem in subditos, prae­sertim Proceres, quos inaudita causa de medio tollebat, Elisabetha vxore ipsius Parlamentum regni adversus eundem im­plorāte: quo authore, regno indignus iudicatus est. Nō ita pridē Christiernus Dani­co, Ericus Suedico, Maria regina Scotico nuper admodū. quod & in Polonico, Hungarico, Hispanico, Lusitanico, Bohemico, & caeteris, factitatum, historiae fide dignae testātur. Quid verò de Pontifice ipso? Car­dinales, inquiunt, quia ipsum elegerunt, aut si minus officio suo fungantur, patriar chae, (qui) primates sunt post Cardinales, pos­sunt, eo inuito, certis de causis convocare Concilium, in eóque pontificem iudica­re. Ant. de But. Cōsil. quod positum est inter Cōsil. Paul. de Castro, vol. an­tiq. nu 412. inc [...]p viso puncto. Si per notorium delictum scandalizet vniuersam Ecclesiam: si sit incorrigibilis: si reformatio necessaria sit tam in capite, quàm in membris; si contra iuramentum praestitum Concilium congregare nolit, & caerera. Ex facto verò multos Concilij auctoritate destitutos fuisse legimus. Sin [Page 204] verò, Mart. Lau­dens. in tra­ctat. de Cardin. in 2. q. 35. Philip. Dec. in quodā cō silio, cuius verba fue­runt Andr. Barb. in d. consil. 1. lib. 1. c. 6. Bald. in c. o­lim. col. pen. de rescri. in Decretal. Bonifacius 8. de maior. & obed. ait Baldus, pervicaciter abvtantur; primò vtendum est verbis; secundò, her­bis, id est medicamentis; postremò, lapi­dibus. & vbi non sufficit virtutis ingeniū, valere debet armorum praesidium. Quòd si verò & doctorum ferè omnium calculis, & Conciliorum decretis, & ipsis rebus gestis probatur, Concilium Papam depone­re, vt loquuntur, iure posse, qui tamen re­gem sese regum iactat; & quantò sol lu­na, tantò imperatore superiorem vendi­tat; quin etiam regum imperatorúmque pro libito exauctorādorum authoritatem sibi arrogat: quis tandem dubitare queat, quin à Concilio publico cuiusque regni, non modò tyrannus, sed rex regno, obsuam insaniam perniciosus, deponi & ex­auctorari possit?

Age verò, in naui ista nostra politica vi­no sese ingurgitet nauarchus, adiutores plaerique aut dormiant, aut mutuis pocu­lis inebriati imminentem scopulum lu­dibundi intueātur. Nauis interea aut eum cursum nō teneat, quem domino expedit, aut breuì pessum itura videatur: quid hîc suppraefecto alicui, vigili & solicito, faci­endum putes? An dormientibus aurē vel­licabit, aut latus fodiet tātùm: interim ve­rò, [Page 205] ne quid caeterorum iniussu facere videatur, periclitanti naui opem atque operam suam nō praestabit? Quae verò isthaec aut a­mentia, aut potiùs impietas fuerit? Agedū, inquā, cùm tyrannis, vt ait Plato, Plato lib. 8. & 9. de Re­p [...]b. quaedam phrenesis sit et ebrietas, princeps rempub. funditus evertat, optimates pleri (que) collu­dant, conniueant; saltē consopiti sint: Po­pulus, qui reipub. dominus est, ministrorū illorū aut fraude, aut negligentia, quae ipsa culpa est, in summas angustias redactus sit: existat interea optimatum vnus aliquis, qui grassantem tyrānidem animadvertat, & ex animo execretur; quid huic adversus illam faciendū putes? An collegas sui tan­tùm officij admonebit, qui ipsi, quantum possunt, officiunt? At, praeterquā quòd ad­monere periculosum est, & eo rerum statu crimen capitale censetur; perinde faciat, ac qui, caeteris auxiliis spretis, proiectis ar­mis, apud praedones, in media sylua leges citet, & orationem de iustitia habeat: id verò verè est, quod dicitur, cum ratione in­sanire. Quid ergo? ad gemitus populi ob­surdescet, ad latronum ingressum obmu­tescet, & oscitabit denique, l. 3. & l om­ne del [...]ctū. §. vlt D. d [...] re milit. & manus in sinum inseret? At si vel in caligatum, qui metu hostium languorem simularit, [Page 206] proditoris poenam iura statuunt: quam tandem in eum statuemus, qui, quos ipse tuendos suscepit, sive malitiâ, sive igna­uiâ prodit? Quin potiùs, nautis per ce­leusma, quae opus erit, imperabit: cura­bit, ne quid respub. detrimenti capiat, ac rege etiam inuito & renitente, regnum, per quod ipse rex existit, conseruabit, re­gémque ipsum, tanquam phreneticum, aut furiosum, ni aliàs possit, pedibus ma­nibúsque revinctum, sanabit. Enimverò non est, vt diximus, vniuersa regni admi­nistratio regi à populo commendata: vt nec pontifici vniuersalis ecclesiae episco­patus, C. nullus. in Carthagin. Concil. Do­ctores Pon­tificij. (aiunt) sed optimatum cuique provirili. At certè, quia concordia ab ciuitate proficiscitur; ne qua inter Pares aemulatio esset, rex institutus fuit, qui supremum in administratione reipub. locum teneret. Iurat rex, se salutem regni curaturum, idem optimates etiā singuli per se. Num ergo, si rex, aut optimates plaerique, neglecta fi­de, rempublicam aut perdant, aut pericli­tantem deserant, debebunt propterea cae­teri rempubl. deserere, aut saltem minus defendere tenebūtur, quasi suo iureiuran­do soluti sint? Quin potiùs tum maximè fidem suam praestare debent, cùm caeteri [Page 207] negligūt; praesertim cùm in cum finē prae­cipuè, tanquam ephori, sint instituti: ac quidque demum iustum censeatur, cùm finem suum attigit. Num etenim si plures eandem rem promiserūt, vnius periurio alterius obligatio perimitur? num, si plu­res eiusdē summae correi sunt, vnius frau­de caeteri liberantur? Num, si plures contutores pupillum malè tuentur, ibi illorū culpa vnus aliquis vir bonus tutelae onere minùs tenetur? Quin potiùs, nec illi perfidiae infamiā vitare possunt, ni quatenus in iis po sitū est, fidei suae satis facere conentur: nec hi sese periculo tutelae malè gestae iudició (que) eximere, ni caeteros cōtutores suspectos agāt. cū sanè nō modò tutor vnicus caeteros suspectos agere possit, l. 3. D de ad­minist. et peric tutor. & cur l. 3. D. de suspect tut, & curat. et remouēdos curare; verùm etiā remotus. Ita (que) qui re­gno imperióve vniuerso opem operám (que) suam promiserint, quales Comes stabuli, Mareschalli, Patricij & caeteri, aut qui ali­cui speciatim regioni, vrbíve, quae regni partem faciat; quales Duces, Marchiones, Comites, Maiores & caeteri, vniuersae rei­publicae, eíve reipublicae parti, quam ipsis secundū regem populus cōmiserit, tyran­nide oppressae succurrere tenentur. Et illi quidem vniuersum regnū à tyrānide vin­dicare [Page 208] debent, si possunt: hi, tan quā tuto­res per regiones dati, eam regni partē, cu­ius tutelam susceperunt. Illi, inquā, tyran­num coercere, Machab. li. 1. c. 3 v. 45. hi à suis finibus arcere te­nentur. Itaque Mathathias, tāquam opti­matum vnus, caeteris partim conniuenti­bus, partim colludentibus, Antiocho re­gnum Iudaeorum tyrannicè opprimente, populum arma capturis his verbis affatur: Restauremus statū populi nostri, dimice­mus pro populo nostro, pró (que) sanctis lo­cis nostris. Vnde nō pro religione tātùm, sed pro patria, pro focis, inquam, non mi­nus iustè, quàm pro aris arma capi posse adversus tyrannum, (qualis is erat) liqui­dò apparet. Ne (que) enim repraehenduntur à quo quā, quòd regnum evicerint, sed quòd regiam dignitatem, quae ad tribum Iudae pertinebat, sibi vendicarint. Exempla eó­dem pertinētia apud historiographos plurima occurrūt. Iustin. lib. 1. Diodor. lib. 2. cap. 37. Arbactus Mediae praefectus, Sardanapalum inter mulieres pensa distribuentē, opés (que) regias in meretrices pro­fundentem, interficit. Vindex Galliarū, & Galba Hispaniarū Praesides, à Nerone, cō ­niuente ad ipsius tyrannidem senatu, deficiūt, vná (que) Gallia & Hispania vniuersa. Verùm insigne est in primis Laconicū illud [Page 209] iudiciū; quod sanè ab eo senatu profectū, apud omnes gētes in rem iudicatā trāsire debet. Cum Lacedaemonij Byzantiū pos­siderēt, Clearchū ducē exercitus vrbi prae­fecerāt, qui frumentū ciuibus ereptū, mi­litibus extraneis distribuebat. Interea ve­rò familiae ciuiū fame peribant. Anaxilaus igitur, vnus ex vrbis optimatibus, ea tyrā ­nide cōmotus, de patriae deditione cū Al­cibiade paciscitur. at (que) is paulo pòst in vr­bem recipitur. Anaxilaus Spartae accusatus ob Byzātij deditionem, causam suam ipse agit. Spartani hominē absoluerūt: (qui)a, aiūt, bella gerēda sunt cum hostibus, non cū re­rum naturâ. Nil verò magis naturae repu­gnat, quàm si, qui vrbem aliquā defendere tenētur, ipsis hostibus iniquiores sint. Haec Lacedaemonij, qui iustè regnabant, quibus vix vlli boni reges non assentiantur. Nimi­rū, qui bene regnare cupiūt, quid in tyran­nos statuatur, quid optimates iure possint, quid populus ipse, sús (que) dé (que) habent. Ve­rùm vlteriùs adhuc nobis ꝓgrediendū est.

Tenetur nautarum quilibet, si nauar­chi culpâ negligētiáve nauis periclitetur, manū admouere. Tenetur Optimatū qui­libet, si principis collegarúm (que) scelere vel de sidia respub. pereat, laborāti succurrere, regnū deni (que) in solidum, eiúsve saltē eam [Page 210] partem, quae sibi commissa fuerit, à tyran­nide vindicare. An verò tandem mediasti­no cuilibet idem licebit? An Herdonio Sabino, Euno Suriano, Spartaco gladiatori fortè, an, inquā, priuato cuilibet seruos ad pileum vocare, subditos ad arma ciere, manus denique cum principe conserere, si tyrannis vrgeat, licebit? Minimè verò. Singulis seu priuatis respub. commissa non est; imò ipsi optimatum & magistratuum cu­rae, non secus ac pupilli, cōmissi sunt. Ita­que non tenentur rempubl. tueri, qui sei­psos tueri non possint. Singulis neque à Deo, neque à populo gladius cōcessus est. Ita que si gladium iniussi stringāt, l. 1. C. de se­ditiosis. seditio­si sunt, quamvis causa iusta videatur. Sin­guli denique principem non constituunt, sed vniuersi. Itaque vniuersorum, eorum, in quā, qui vniuersos in regno, regione, vr­béve quae regni partem faciat, repraesen­tant, iussum expectent oportet, aut vnius saltem ex illis, l. 8. l. 9. D. de aucto. & constuto. et cur. antequam adversus prin­cipem quidquam moliantur. Et enim vt pupillus, non nisi tutore authore, actionē intendere potest, etsi pupillus quidē do­minus verè est; tutor verò pro domino tantùm, quantū ad pupillarem providen­tiam attinet, habetur: ita neque populus, [Page 211] nisi iis authoribus, in quos suam authoritatem & potestatem transtulit, sive ij ordinarij magistratus sint, sive in conventu pu­blico extra ordinem creati; quos, inquā, gladio suo in eam rem accinxit, quibus seregendum curandumue tradidit: Seneca lib. 1. de Benef. qui de­nique, non secus ac praetor ille Romae, qui inter seruos & dominos ius dicebat, eo loco verè constituti sunt, vt si quae lis interregē & subditos oboriatur, iudices & vin­dices se praestent, ne ipsi subditi in sua ipsorum causa sententiam pronuncient. Ira (que) si vectigalia & tributa iniqua imperari, si quae contra pacta ínve fraudem fieri vide­antur, nec tamē optimatū vllus reclamet, aut repugnet, conquiescendum sibi putēt, ac cogitent, optimos medicos morbū vt antevertant, aut tollant, venae sectionē, hu­morum evacuationē, scarificationem saepe imperare. Ita enim rerum natura compa­ratum esse, vt vix vllum malum absque al­tero curari, vix quicquā boni abs (que) impro­bo labore acquiri possit. Habēt exemplū populi Israelitici sub Salomone, qui tributa, quae ad templū extruendū, regnúmque muniendū grauissima imperabātur, nō recusauit; quia publico cōsilio, ad Dei gloriā reique publ. decus & ornamentū ea impe­rari [Page 212] iudicabat. Habēt & Christi Seruatoris nostri, qui etsi Rex ipse regū erat, (qui)a tn̄ pri­uatā personā tū sustinebat, tributū libēter ꝑsoluit. Iob 34. v. 30 Si manifestae tyrānidi faueāt opti­mares ipsi, aut saltē nō repugnēt; recordēt, ꝓpter peccata populi, Deo permittente, regnare hypocritas. qui, ni se ad Deū ipsi ex corde cōvertāt, nullis machinis everti possint. Ita (que) nō pedibus, nō manibus, sed genib. flexis opus esse. Deni (que), malos prin­cipes ferāt, meliores optent, & nō secus ac grandinē, illuuiones, tēpestates, caeterás (que) naturales calamitates, tyrānidē illam sibi aequo animo ferendā, aut sedes mutandas putent. Si Dauid in montes sese recipit, & Sauli tyrāno parcit; (qui)a nō erat ex optima­tibus populi: Christus, (qui)a regnū ipsius nō erat de hoc mūdo, in Aegyptu fugit, sesé (que) tyrānidi subducit: Paulus, quia singulorū Christianorū, nō magistratuū, officiū de­scribit, vel Neroni ipsi obediendū esse do­cet. At si optimates oēs, aut plaeri (que), aut v­nus saltē aliquis manifestā tyrānidē coer­cere, aut magistratus ab ea regni parte, quae sibi cōmissa fuerit, arcere conetur, & ita (qui) ­dē, vt is sit, (qui) eius expellēdae praetextu aliā nō invehat; tū sanè, tanquā agmine facto, certatim ad delectū cōcurrāt, obnixè pedibus [Page 213] manibús (que) opē ferāt, ac tāquā Deus i­pse caelitus signū pugnae adversus tyrānos dederit, rēpub. regnū (que) à tyrānide vindicare conētur. Et enim vt populū per tyrānos, ita & tyrannos per populū punit & casti­gat Deus: ratū (que) perpetuò est, quod Syra­chus dicit, Ecclesi. 10. Regna trāsferri de gente in gentem, propter iniquitates, iniurias & scele­ra principū: omnē verò tyrānidē parū diu­turnā existere. Sic Centuriones & milites, Ioiadae summi sacerdotis iussa alacriter ex­equūtur in vindicanda Athaliae reginae ty­rānide. Sic pij oēs ex Israele, ad Machabae­os sese recipiunt, partim vt verū Dei cultū, partim vt rempub. adversus impios & ini­quos conatus Antiochi tueātur: Deus verò iustis eorū conatibus fauet, & prosperum exitū largitur. Quid veró? An nō etiā ali­quando ex ipsis priuatis vindicē tyrānidis aliquē Deꝰ excitare potest? An nō idē ipse, 1. Machab. 3. v. 43. &c. qui tyrānos è plebe, nullo titulo, nullo praetextu fretos, puniendo populo excitat, li­beratores etiam vel ex ima plebe excitare poterit? An nō idē, qui Iabino, qui Egloni populū mancipauit, ꝑ Ehodē, Baracū, De­borā, eūdē ab optimatib. derelictū libera­uit, & quasi manumisit? Quid ergo iam obstat, dices, (qui)n idē Deꝰ, (qui) nobis tyrānos hoe [Page 214] tempore immisit, tyrannorū vltores etiam extra ordinem mittat? Cur, si Achab saeuit in viros bonos, si Iezabel Nabotho falsos testes subornat, non erit & Iehu, qui fami­liam Achabi deleat, qui sanguinem Nabo­thi vindicet, qui Iezabelē canibus lacerā ­dam proiiciat? Certè, quod antea respon­di, vt iustitiae, ita ne (que) misericordiae diuinae, vllo tempore quidquā decedit. At verò, cū evidētia illa signa, quibus extraordinariā illorū heroū vocationē Deus confirmare solebat, nobis hoc saeculo vtplurimùm de­sint, videat populus, ne, dum sicco pede, duce aliquo impostore, mare transfretare cupit, in gurgitem, quod Iudaeis accidisse aliquando legimus, praeceps ruat: ne, dum vindicē tyrannidi quaerit, sequatur fortè aliquem, qui, eo tyranno expulso, tyranni­dem ipsam ad se transferat: ne denique, dū reipub. merere gestit, priuatae alicuius libidini militet: itá (que), quod multis rebusp. praesertim Italicis áccidit, dū praesens ma­lum arcere conatur, longè grauis accersat.

In summa, vt hunc tandem tractatū cō ­cludamus, principes eliguntur à Deo, constituūtur à populo. Vt singuli principe in­feriores sunt; ita vniuersi, & qui vniuersos repraesentant, regni officiarij, principe su­periores [Page 215] sunt. In cōstituendo principe in­tervenit foedus inter ipsum & populum, tacitum, expressum, naturale, vel etiam ci­uile, vt bene imperanti bene pareatur, vt reipub. inseruienti omnes inseruiant, vt legibus obtemperanti omnes obsequantur: & caetera. Huius verò foederis seu pacti, regni officiarij vindices & custodes sunt. Qui hoc pactū perfidè & pervicaciter vio­lat, is verè exercitio tyrannus est. Itaque regni officiarij ipsum & secundum leges iudicare, & renitentem vi coercere, si aliàs non possunt, ex officio tenentur. Hi duo­rum generum sunt. Qui regni vniuersi tu­telam susceperunt, quales Comes stabuli, Mareschalli, Patricij, Palatini & caeteri, sin­guli per se, caeteris conniuentibus aut col­ludentibus, tyrannum coercere debent: qui alicuius partis, regionísve, quales du­ces, marchiones, comites, consules, ma­iores, tyrānidem tyrannū (que) ab ea regione vrbéve arcere iure suo possunt. Porrò sin­guli sive priuati adversus tyrannos exer­citio, gladium non stringent; quia non à singulis, sed ab vniuersis constituti sunt. At adversus eos, qui absque titulo sese intru­dunt, quia nulla pactio intercessit, pro­miscuè admittuntur. Quo in genere cēse­ri [Page 216] possunt ij, qui ignauia desidiáve legiti­mi principis abvtentes, tyrannidem in i­psius subditos exercent. Et haec hactenus: quibus ex secunda quaestione, quae fortè desunt, adiungi possunt.

SVccedit iam alia quaestio, in qua certè definienda, cōscientia magis, quàm sciētia opus est, quae (que), si charitas hoc saeculo locū suū obtineret, planè otiosa esset. At quia, vt nunc sunt mores, charitate ipsa nil quidquā est inter homi­nes aut carius aut rarius; videtur etiā à no­bis breuiter tractanda. Tyrāni, tum anima rū, tū corporū, tū ecclesiae, tum reipublicae regníve, coërceri, expelli, & puniri per po­pulū possunt. Vtrū (que) iā rationib. evicimus. Verū, quia vel ea fraus tyrānorū, vel ea subditorū [Page 217] simplicitas plaerū (que) est, vt vix antè cognoscātur illi, quàm rapuerint; aut hi de sua salute cogitent, quā fermè perierint, in eás (que) angustias redacti, hi, à quibus suis vi­ribus emergere nō possunt, alienas implo­rare cogūtur: quaeritur, vtrū iis religionis, aut reipub. regni Christi, aut regni sui cau­sam tuētibus, principes Christiani auxiliū ferre iure possint? Et multi quidē, cū affli­ctis opē ferendo suas se opes aucturos sperarunt, protinus licere iudicarūt. Sic enim Romani, Alexāder, Magnꝰ & caeteri multi, tyrānorū coercendorū praetextu, pomoeria saepe sua pro tulerunt. Nec ita pridē vidi­mus Henricū II. Franciae regē, bellū intu­lisse Carolo V. Principū Imperij, & quidē Protestātiū liberādorū defendēdorū (que) praetextu: vt etiā Henricū VIII. Angliae regem, Protestātibus Germaniae opē ferre paratū, vt Carolo V. negotiū facesseret. At si aut periculi aliquid inde metuat (ur), aut lucri mi­nus sperari possit, tū sanè plaeros (que) princi­pes, liceat, nec ne, disputantes audias. Et vt illi pietatis praetextu, aut ambitionem, aut quaestū tegebāt; sic hi desidiae suae iusti­tiā obtēdūt, cū sanè nec illos verè hortaret (ur) pietas, quae aliena tm̄ quaerit, nec hos iusti­tia dehortati debeat, q̄ tota foras spectat, [Page 218] & quasi proiecta est. Ergo, vtris (que) postha­bitis, in religionis primùm causa quid ve­ra pietas, quídque iustitia suadeant, videa­mus. Primùm ratum sit, Vnicam esse eccle­siam, cuius caput Christus, cuiúsque ita mēbra inter se cohaerent consentiúnt (que), vt nullum ex illis vel minimum, vim laesio­némve pati possit, quin caetera laedantur & dolorem percipiant, vt vniuersa Scriptura docet. Propterea comparatur Ecclesia corpori. Corpus verô saepè non brachij mo­dò, aut cruris, sed minimi etiam digiti lae­sione afficitur, aut vulnere perit. Frustra i­taque iactet aliquis, huius sibi corporis sa­lutem cordi esse, qui, quod totū tueri po­test, membratim dilaniari & discerpi pa­titur. Comparatur aedificio. Aedificium verò, quamcunque in partem cuniculi a­gantur, totum saepe corruit; quamcunque contignationem flamma invadat, in vni­uersum periclitatur. Ridiculus itaque fue­rit, qui fortè quòd in hypogaeo habitet, flā ­mam à tecto arcere cunctetur. Malè sanus, qui cuniculos contrariis eludere nolit; quòd in hunc, non in illum parietem ad­moueantur. Comparatur & naui. Nauis verò tota simul periclitatur, tota simul pe­rit. Ita (que) aequè tuti sunt, qui in prora, ac qui [Page 219] in puppi; qui in carina, ac qui in transtris; si tempestas saeuiat. cùm certè vel vulgato proverbio, qui in eodem periculo versan­tur, in eadem naui esse dicantur. His po­sitis, certè qui eius dolore, incendio, iacta­tione non commouetur, ex eo corpore nō est, in familia Christi non censetur, locum in Arca nullū habet. Qui verò vel tantillū cōmouetur, nihilo magis dubitare debet, an ecclesiae membris vexatis opē ferre de­beat; quàm, an sibi ipsi, an se ipsum iuuare, cū omnes in ecclesia vnū simus. Quin po­tiùs quis (que) in suo munere suā iis opē ope­rámque praestare tenetur: & eo vtique ma­iorem, quo amplioresà Deo opes, nec tam possidendas, quàm dispensandas accepit.

Haec Ecclesia vt vnica est, ita etiam sin­gulis Principibus Christianis in vniuer­sum & in solidum commendata atque commissa est. Quia enim vni alicui vni­uersam committere, lubricum erat; singu­lis verò singulas eius partes, ab eius vnita­te planè alienum: vniuersam singulis, sin­gulas eius partes vniuersis cōmisit Deus. Nec verò vt propugnent eam tantùm, ve­rùm etiam, vt, quantū possint, propagan­dam curent. Itaque si vnam eius partem, Germanicā fortè, aut Anglicam, princeps [Page 220] regionis illius curet, alteram verò oppres­sam, si opem ferre possit, deserat & negli­gat, Ecclesiā deseruisse censetur, cùm sanè sponsa Christi vnica sit, quā, ne vsquā vio­letur, corrumpatúrve, omnibus viribus ꝓ­tegere ac tueri debeat. Huius vniuersae in­staurationē vt priuati quique genibus fle­xis, ita magistratus, pedibus, manibus, to­tis, inquam, viribus promouere tenentur. Neque enim alia est ecclesia Ephesina, alia Colossensis, & caeterae; sed singulae illae vni­uersae ecclesiae partes sunt: vniuersa verò, regnū Christi est, ꝙ omnes priuati optare debēt; reges verò, principes, magistratus, amplificare, dilatare, propugnare & ꝓpa­gare vbi (que), & adversus quoscun (que) tenētur. Propterea apud Iudaeos vnicū tēplū erat, à Salomone extructū, ꝙ vnitatē ecclesiae repraesentabat. Ridiculus verò & plecten­dus foret aedituus, qui partē tantùm aliquā sartā tectā curaret, caeteras cōplui patere­tur. Consimiliter reges Christiani omnes, cùm inaugurantur, gladiū tuēdae nomina­tim catholicae seu vniuersae ecclesiae accipi­unt. quo in manū accepto, omnes plagas Orbis designant, ín (que) orientem, occasum, meridiē, septētriones eum vibrant, ne vlla eius pars excepta censeatur. Cùm verò ec­clesiae [Page 221] protectionē eo ritu suscipiunt, verā proculdubio intelligunt, non falsam. Ita­que ei, quam veram & puram esse profi­tentur, in integrum restituendae operam suam praestare debent. Ita verò à piis prin­cipibus obseruatum fuisse, exempla doce­re possunt. Tempore Ezechiae regis Iuda, 2. Chro. c. 3 [...] iampridem mancipatum erat regnū Israel regi Assyriorum, nimirū inde ab Osea re­ge. Itaque si ea Ecclesia Dei tantùm, quae in regno Iuda erat, non etiam vniuersa, E­zechiae commissa fuisset; si, inquam, eodē modo custodiendi fuissent limites agro­rum in ecclesia defendenda, ac in tributo fortè imperando; Ezechias, proculdubio, ea praesertim tempestate, qua Assyrij orbis imperio potiebantur, sese continuisset. At videmus, eū inuitasse per veredarios vni­uersum Israelem, subditos, inquam, regis Assyrij, ad Pascha celebrandum in Ieru­salem: quin & pios in Israele, in diruendis excelsis suis, in ditionibus nimirum E­phraim & Manasse & caeteris, quae As­syriis parebant, adiuuisse. Sic etiam legimus Iosiam regem, in primis pium, 2. Reg. c. 22. 2. Chro. [...]4. v. 6. & 35. non regnum suum modò, verùm & I­sraeliticum, regi tum Assyriorum pla­nè addictum, cultu idolorum repurgasse. [Page 222] Nimirum vbi Dei gloria, vbi Christi re­gnum agitur, nulli limites, nulli fines, nul­li cancelli, piorum principum zelum ar­cere debēt. Sin vis fortè maior immineat, recordentur horū exemplo, qui verè Do­minum timent, neminem metuere posse. Haec piorum principum exempla, ex quo ecclesia, quae priùs Palaestina circūscribe­batur, per vniuersum orbem diffusa fuit, Christiani principes multi insequuti sunt. Erant Constantinus & Licinius imperatores ambo: ille Orientis, hic Occidentis. E­rant & collegae pari potestate praediti. Notum verò est, quod vulgo dicitur; Pa­rem in parem non habere imperium. Ni­hilo minus tamen Constantinus Liciniū Christianos, in iísque nobiles plaerosque, religionis sive causa, sive praetextu, relegā ­tem, divexantem, contrucidantem, bello petit, religionis liberum cultum Christia­nis vi impetrat: fidem denique frangentē, & ad pristinam saeuitiā revertentē Thes­salonicae morte mulctari iubet. Constan­tinus, inquam, ille Magnus, cuius vsque a­deo pietas ab omnibus illius saeculi Theologis celebratur, vt de eo quidam dictum velint, quod est apud Esaiam Prophetam: Reges Ecclesiae nutricios & pastores fu­turos. [Page 223] Eo mortuo, diuisum fuit Romanū imperiū inter filios, aequo iure, nulla cui­quā adiuncta praerogatiua: ex his Constās Orthodoxos, Constantius natu maior Ar­rianos fouebat. Et hic quidē Athanasium Arrianorum hostem, Alexandria expule­rat. Certè, si limitum vlla ratio haberi de­buit, inter fratres debuit. Interim tamē minatur ille fratri, ni Athanasium restituat, vi facere paratus, ni quamprimùm eum hic in integrum restituisset. Quòd si verò vni­us episcopi restituendi causa haec facere non dubitauit: an non multò aequius, cùm pars populi aliquanta opprimitur, cùm auxilium implorat, Optimatibúsque au­thoribus religionem suam tueri cupit? Sozom. lib. 7. c. 18. Sic & Theodosius, Attico episcopo suadente, adversus Chosroëm Persarum regem bel­lū suscepit, vt Christianis religionis causa vexatis succurreret, etsi ij priuati verè erāt. Quod sanè iustissimi illi principes, qui tot leges sanxerunt, quiue tantam iuris curā habuerunt, minimè fecissent, si eo facto a­lienos fines, & iura gentium violari iudi­cassent. Quorsum verò tot expeditiones principum Christianorum in Syriam ad­versus Saracenos, quorsum toties impera­tae decimae illae Saladinides, quorsum tot [Page 224] bella socialia adversus Turcas, tot adver­sus eosdem indictae cruciatae, si quibusvis Christianis principibus, etiam remotissi­mis, ecclesiā Dei tyrānide, Christianos ca­ptiuos seruitutis iugo liberare non licuit? Quibus verò argumētis impellebantur ad id bellū, quibus rationibus vrgebātur? ni­si, quòd ecclesia vna esset, quòd Christus o­mnes omnino ad delectū vndiqua (que) voca­ret? quòd communia pericula cōmunibus armis depellēda essent? quae omnia pariter huic nostrae causae planè cōveniunt. Quòd si verò licuit illis adversus Mahometem, nec modò licuit, verùm vt alacribus prae­mium, ita & ignauis & cunctatoribus poe­na statuta fuit: cur non & adversus Christi hostē? Si, inquā, in Graecos Troiā nostrā obsidentes; cur nō & in Sinonē incendiariū? Deni (que), si Christianos seruitute corporea (neminē enim cogunt Turcae) liberare piū fuit; an nō multò magis miserorū animas manumittere, ín (que) libertatē restituere? Et haec quidem tot piorū principū exempla, legis instar esse possunt. Verùm quid Deus ipse per os Prophetarum in eos qui Eccle­siae instaurationē non promoueant, aut af­flictionē negligant, passim decernat, au­diendū est. Gaditae, Rubenitae, & dimidiatribus [Page 225] Manasse, Num. 32. Iosue c. 4. v. 12. Deuter. c. 3. ver. 20. petunt à Mose suā sibi su­is (que) familiis portionē tribui cis Iordanē. Et Moses quidē tribuit: verùm ea lege at­que conditione, vt Fratres, caeteros, inquā, Israelitas, in consequenda terra Chanaan non adiuuent modò; verùm, quia primi portionem obtinuerunt, praecedant eos, & in prima acie sint collocati. Sin minus; eosdem diris devouet, anathemate percu­tit, atque iis comparat, qui ad Cadesbarne rebelles iudicati fuerant. Quid enim? ait: Fratres vestri belligerabūtur; vos verò in­terea hîc quiescetis? Quin potiùs traiicie­tis Iordanē, nec priùs huc ad penates ve­stros regrediemini, quàm Deus hostes suos expulerit à facie sua, requiém (que) fratribus vestris, non secus ac vobis, concesserit. Tum demum verò innocentes eritis co­ram Domino & Israele; nimirum quos pri­mos tanto beneficio dignatus est Deus o­ptimus maximus, ni fratres adiuuent, ni laborum socij sint, ni praecedant, gra­uissimae poenae proculdubio manent. Iudic. 5. Con­similiter cùm Debora duce, Nephtha­litae & Zabulonenses in Iabinum tyran­nū arma cepissent, ac interim tribus Ru­ben, quae prima in armis esse debuerat, se­se fistula inter gregum pascua oblectaret; [Page 226] Galaad intermedio amne sese tutum pu­taret; Dan maris imperium iactaret; Asser denique montium asperitate confideret; Spiritu Dei per Prophetissam loquente, di sertissimè omnes damnantur. Maledicite Meroz, ait Angelus Domini, diris devoue­te habitatores eius; quia non venerunt in auxilium Domini cum strenuis. At bene­dicta Iahel vxor Heberi Cinaei, quae (licèt foedus cum gentibus causari potuisset) Si­saram nihilo minus ipsum hostilis exerci­tus ducem confodit. 2. Sam. c. 11. vers. 11. Itaque piè Vrias: Ar­ca, inquit, Israel, Iuda, habitant sub tento­riis, sub pellibus degunt, noctem saepe in­somnem sub dio transigunt: ego verò cum vxore epulabor, genio indulgebo, delitia­bor? Viuit Deus, nunquam hoc faciam. Impiè contrà principes Israel, Amos 6. qui montiū Samariae difficultate, Sionís (que) munitione freti, luxu diffluunt, cnviuantur, comessantur, in eburneis lectis dormiunt, capillitiū pervngunt. Interea verò Iosephum con­tritum, cruciatum, mirè vexatum despici­unt, nec eius afflictione vllo modo com­mouentur. Propterea verò, ait Deus exer­cituum, superbiam domus Iacob odi, ma­gnificas ipsius aedes detestor. Iuraui per a­nimam meam; Tradam ciuitatem, & cir­cuitum [Page 227] eius. Qui verò tantopere luxuria­bantur, in transmigratione mox primi e­runt. Impiè quoque Ephraimitae, qui Ge­deoni & Iephtae victoriam adeptis & triū ­phantibus non modò nō gratulantur, ve­rùm invident; Iudic. 8. & 12. quos tamen periclitantes deseruërant. Item Israelitae, qui Dauide re­rum potito, exclamant: En caro tua, & os­sa tua sumus nos: qui priùs, eodem in an­gustias redacto, dicebant; 2. Sam. c. 5. Non est nobis pars in Dauide, nō in filio Isai. Impiè Christiani illi nomine tenus omnes, qui sacris Ecclesiae epulis communicare volunt, ca­licem amaritudinis cum fratribus ne de­gustāt quidem, qui salutē in Ecclesia quae­runt, salutem & incolumitatē ecclesiae & membrorum suorum non curant. Deni (que) vnum Patrem Deum, vnam familiam ec­clesiam agnoscunt, vnum se in Christo corpus esse profitentur: ne (que) tamen aut Chri­sto in mēbris affecto opem ferunt, aut in­opi opes suas impertiuntur. Quam verò eius impietatis poenam futurā puramus? Moses comparat desertores fratrum, Numer. 32. rebel libus Cadesbarne. Horum verò nemo, ita decernente Deo, terram Chanaan ingres­sus est. Ne vllam ita (que) in Chanaan caelesti sibi sedem quaerant, qui Christo miserrimè [Page 228] cruciato, ac millies quotidie morienti, o­pémque illorum ostiatim quasi imploran­ti non subveniunt. Christus ipse aeterno i­gni damnat eos, qui ipsum peregrinantē non exceperunt, frigentem nō fouerunt, nudum non vestierunt, inopem non iu­uerunt, captiuum non liberarunt. Ignem itaque aeternum paratum sibi sciant opor­tet, qui quotidie talia patientē, surda aure praetereunt, quantumvis magna interim miracula edere videantur: & adeò qui­dē, vt quibusvis infidelibus tolerabilius, quàm illis futurum sit. Quid enim? Iu­daeíne propriè, Scribae, inquam, & Phari­saei, Christum crucifigunt? Ethnicíne, Tur­cae, Christiani denique quidam in mem­bris suis persequuntur, cruciant, dive­xant? Minimè sanè. Iudaei impostorem, Ethnici maleficum, Turcae infidelem, alij haereticum credunt & profitentur. Ita­que si mentem illorum omnium spectes, è qua vulgò crimen metimur, noxios illi omnes, impios & poenam meritos per­sequi, Christum propriè occidere non vi­dentur. At verè persequuntur, verè occí­dunt ij tantùm, qui quem Messiam, Re­demptorem, Deum profitentur, in suis membris torqueri ac crucifigi, cùm impe­dire [Page 229] possint, vltrò patiūtur. In summa: August in ps. 82. Ambros. lib. 1. de Offic. Gratian. in Decret. qui quem neci eripere potest, non eripit; aequè tenetur, ac qui occídit. Quia enim noluit opem ferre, voluit occídi. In crimine verò voluntas ipsa spectari debet. At certè eo grauius est, Christianorū praesertim Prin­cipum, qui Religionis causa vexatis opem nō ferunt, homicidium, quo plures, quos liberare possent, interficiunt; & quo fra­trem, quàm quemlibet, interficere, scele­ratius est. Atrocius, quàm ipsorum Tyrā ­norum scelus: quo virum bonum, iustum, pium, innocentem, quàm latronem, im­postorem, magum, haereticum interfi­cere: quo Deum, quàm quemlibet homi­nem petere, flagitiosius est. quo denique perfidia in pari facto ignorantiam su­perat.

An verò de iis, qui tyrannide oppressis rémve publicam adversus tyrānidē defendentibus, nō opē ferunt, idem statuere li­cebit? cū nō tam arctae necessitudinis, non tam arcti foederis ratio habeatur; cum, in­quam, non de Ecclesia, quae vna omnium est, quae vna vniuersa (que) singulis commis­sa est: sed de Republica, quae alia aliorum esse potest, alia aliis sigillatim com­mendata est, hîc agatur? Proximus est, [Page 230] ait Christus, nō Iudaeus Iudaeo tantùm, sed Samaritano, & cuivis homini. Proximum autem debemus, vt nos ipsos, amare. Ita (que) nō Iudaeus Iudaeū tantùm, sed & quēlibet peregrinum etiam & ignotum, latroni, si possit, eripere tenetur, si officio suo satis­facere velit. Nec disputabit quisquam, an liceat alium defendere, qui seipsum tueri iustum iudicabit: cùm sanè alium, quàm semetipsum, defendere eo iustius sit, quo quae mera caritas, quàm quae autira, aut vindicta, aut alia animi perturbatio facit, iustiora existunt, & in propriis iniuriis vl­ciscēdis, nemo modum teneat: in alienis, licet grauioribus, immoderatissimi qui (que) modum tenere possint. Verùm, est quod ab Ethnicis ipsis discamus, quid à nobis humana societas hac in re, quídque com­munis omnium natura requirat. Quia, ait Cicero, Cic. lib. 1. & 3. Off. vna omnium hominū natura est, hoc vel Natura ipsa praescribit, vt homo homini, quicumque sit, ob eam ipsam ta­men causam, quód homo sit, consultum velit. Sin minus; omnis humana cōsocia­tio dissoluatur, necesse est. Ita (que) vt iustitiae duo fundamenta sunt: primū, ne cui no­ceatur; deinde, vt omnium, si fieri possit, vtilitati seruiatur: ita & iniustitiae duo ge­nera [Page 231] sunt; vnum eorum, qui inferunt; al­terum eorum, qui ab iis, quibus infertur, si possunt, nō propulsant iniuriā. Nam qui iniustè in quempiam facit, aut ira, aut ali­qua perturbatione incitatus, is quasi ma­nus violenter videtur afferre socio: qui autem non defendit, nec obsistit, si potest, iniuriae, tam est in vitio, quàm si aut parē ­tes, aut amicos, aut patriam deserat. Ita, quod ille facit, ira facere iudicatur, quae furor breuis censetur: quod hic, mala mēs verè & malus animus, qui tyrannus per­petuus est. Et illius furor vtcumque, huius destinatum consilium nulla ratione ex­cusari queat. Dices: Vereor, ne dum ab il­lo iniuriam depello, huic faciam iniuriā. Imò verò iustitiae praetextu iniustitiam tuam tegere vis. cùm, si te ipse cōsulas, nō te iustitia, vt officium deseras, sed quaevis alia causa potiùs moueat. Et enim, vt ait ille alio loco, aut inimicitias, aut laborem, aut sumptus suscipere non vis, aut etiam negligentia, pigritia, inertia, aut tuis stu­diis, quibusdámve occupationibus sic im­pediris, vt eos, quos tutari debeas, deser­tos esse patiaris. Dum verò tuum te nego­tium agere dicis, ne cuiquam facere videa­ris iniuriam, in alterum iniustitiae genus [Page 232] incurris. Deseris enim vitae societatem: quia nil confers in eam studij, nil operae, nil facultatum. Haec Ethnici philosophi & politici, piè sanè magis, quā multi hoc saeculo Christiani. Hinc vicinus, ni domi­no saeuienti seruū eripiat, legibus Roma­norum tenetur. Diod. Sic. lib. 2. cap. 2. Apud Aegyptios verò, qui obiter hominem à latronibus caedi, aut quamlibet iniuriam pati comperisset, ne­que subvenisset, si potuisset; mortis erat reus: sin minus, latrones coram magistra­tu accusare tenebatur. Quod si neglexis­set; plagis ad certum numerum, tridua­nóque ieiunio plectebatur. Quod si id verò vicino in vicinum iure licet; imò ex officio incumbit; si obvio cuique in latro­nem: an non multò magis licebit bono principi, non seruis quidem adversus sae­uientem dominum, aut filiis adversus fu­rentem patrem; sed regno adversus ty­rannum, reipublicae adversus priuatam v­nius libidinem, populo, domino, inquam, adversus seruum & actorem publicum, o­pem ferre & patrocinari? imò verò si ne­glexerit; an non, vt ille latronis, hic tyran­ni nomen poenásque merebitur? Hinc Thucydides, Thucyd. lib. 1. Non ij modò, ait, tyranni sunt, qui alios in seruitutem redigunt, ve­rùm [Page 233] longè potius ij, qui, cùm eam violen­tiam reprimere possint, non curant. in primis verò, qui Defensores Graeciae & com­munis patriae vocitari volunt; patriae ve­rò oppressae non opitulantur. & rectè. Ty­rannus enim quam violenter in vadit ty­rannidem, violenter retinere quo dāmo­do cogitur. quia lupum, vt dicebat Tybe­rius, auribus tenere sibi videtur, quem ne­que absque vi retinere, neque absque peri­culo dimittere potest. Itaque crimen cri­mine vt extinguat, multa scelera patrat, ac aliis iniuriam inferre cogitur, ne sibi i­pse iniuriosus sit. Hic verò princeps, qui tyranni scelera, innocentúmque caedem, quae impedire potest, otiosus spectat; quia ex eo quasi gladiatorio Iudo voluptatem captat, tantò tyranno criminosior est, quantò qui gladiatores committit, ipso homicida gladiatore; quātò qui volupta­tis causa, eo qui metu necessitatéve coa­ctus, hominē interficit. Si opponūt quidā: Verùm culpa est, rei alienae sese immiscere: Pompon. de reg. iuris, l [...]g [...]6. respondeat Terentianus Chremes: Homo sum: humani à me nihil alienū puto. Si, ꝙ alij, vt latebras impietati quaerāt, distinctos esse limites, distinctas iurisdictiones; in a­lienā verò messem falcē iniicere nō licere: [Page 234] nec ego sanè consulo, vt eo praetextu fines alienos invadas, iurisdictionē alterius ad te rapias, messem vicini in areā tuā tradu­cas, quod plaeri (que) eo praetextu faciunt. Nō, inquam, vt arbitri illius exemplo, de quo Cicero, Cic. 1. Off. rem controversam tibi ipse adiu­dices. Quin potius principē regnū Chri­sti invadentem coerceas, tyrannum intra limites suos contineas, populo afflicto, reipublicae prostratae, manum auxiliarem porrigas. Ita verò id praestes, vt non tuae v­tilitati, sed humanae societati omnino cō ­sulas. Cū enim iustitia tota foras spectet; īniustitia sui tantùm rationem habeat: iu­stè demum id feceris, si commodorū tuo­rum rationem nullam habueris. Breuiter, si princeps fixos pietatis & iustitiae limites violēter transilit, poterit vicinus piè iusté­que extra limites suos prosilire, non vt in­vadat aliena, sed vt suis illum contentum esse iubeat: quin impius & iniustus erit, si negligat. Si princeps in populum tyrāni­dē exerceat, nō minus aut segnius illi opē feret, quàm illi, si populus seditionē mo­ueat: imò eò promptiùs debebit, quò plu­res, quàm vnum pati, miserabilius est. Si Porsena Tarquinium Superbum Romam reducat; multò aequius Constantinus à [Page 235] populo senatú (que) Romano accersitus, Ma­xentium tyrannū vrbe expellet. Denique, si homo homini lupus fiat, quin & homo homini deus, vt est in proverbio, esse pos­sit, nil planè vetat. Itaque Herculem in deorum numerū retulit Antiquitas, quòd Procrustem, Busyridem, & alios tyrānos, humani generis pestes, orbísque monstra vbique terrarum puniret & domaret. Sic & imperium Romanum, quamdiu liberū stetit, Cic. 2. Off. Orbis terrae adversus tyrannorum latrocinia patrocinium vocitabatur: quia regum, populorum, nationum portus & refugium erat Senatus. Sic Constantinus à Romanis in Maxentium tyrannum ac­cersitus, ducē exercitus Deū habuit, cuius expeditionem vniuersa ecclesia miris lau­dibus extulit, cùm tamen eandem habe­ret authoritatem Maxentius in Occiden­te, quam in Oriente Constantinus. Caro­lus Magnus quoque in Lōgobardos bel­lum suscepit, à Patriciis Italiae in auxilium vocatus; cùm tamen & Longobardorum regnum iampridem stabilitum esset, & ni­hil ipse iuris in illos sibi vendicare posset. Consimiliter cùm Carolus Caluus rex Francorum, praesidem eius regionis, quae Sequanam & Ligerim amnes interiacet, [Page 236] Lambertum ducem & Iamaetium perty­rannidem de medio sustulisset, Ioan. Auen­tin. in An­nal. Boioa­riae. ac caeteri Galliae optimates ad Ludouicum Germa­niae regē, Caroli ex alia matre fratrē, con­fugissent, auxiliū in Caluū eiús (que) matrem Iudithā, sceleratissimā foeminam petituri: is in amplissimo principū Germaniae coetu supplices audiuit, quorū vnanimi cōsilio, restituendis exulibus, bellū in Caluū pu­blicè decretum fuit. Denique, vt tyranni vbique locorū extiterunt aliqui; ita & a­pud omnes Historiographos vindicatae per Principes vicinos tyrānidis, defenfi (que) populi exempla passim extant, quae prin­cipes hodierni, in tyrannis tum corporū, tum animae, tū reipub. tum ecclesiae Chri­sti, coërcendis, imitari debent, ni ipsi tyrā ­ni meritissimo iure nominari velint.

Ac (vt tandē vno verbo hunc tractatū cōcludamus) iubet pietas, legē Dei custo­dire, Ecclesiám (que) tueri; iustitia, tyrannos, iuris reíque publicae eversores, coërcere; charitas, oppressis succurrere, manumue adiutricem praebere. Qui verò haec tollūt, pietatem, iustitiam, charitatem de medio tollere & extinguere omnino volunt.