ART. I. Affertur prima divisio Entis realis, & osten­ditur solum DEVM esse Ens necessarium.

ENS reale, primo dividi­tur, in finitum, & infinitum; 1 hoc est, in creatorem, & creaturam: quaequidem divisio, multis aliis modis tradi & proponi solet: qui­dam enim hanc divisionem sic propo­nunt. Ens, aliud est à se, aliud ab alio, alii [Page 2] sic Entium, alia sunt seu existunt per essen­tiam, alia per participationem: alii sic Ens, aliud est necessarium, aliud contingens. DEVS gloriosus est Ens infinitum, ab alio non habens existentiam: item est Ens per essentiam, & summe necessarium: Creaturae vero sunt entia finita, ab alio existentiam habentia, ideoque non neces­saria, sed contingentia.

Duo primi modi proponendi hanc 2 divisionem, explicatione non egent, duo vero postremi, non ita perspicui sunt: id­circo longiorem explicationem postu­lant; ego exordiar à postrema divisione, quae est in Ens necessariunt, & Ens contin­gens. Dicitur DEVS gloriosus Ens ne­cessarium, quia necesse est eum semper actu existere; neque enim potest DEVS privare seipsum suo esse, id est, existentiae actu, neque aliud quidpiam id potest, cum ab alio non pendeat. Creaturae ve­ro sunt entia contingentia; id est, contin­genter existunt: pendent enim à conser­vativa virtute causae liberè agentis; id est, DEI, qui antequam, dedit iis esse, po­tuit illud non dare, & postquam dedit potest auferre.

[Page 3]Multa hic objici solent de necessitate substantiarum separatarum, corporum 3 coelestium, materiae primae, naturarum universalium, & propositionum necessa­riarum: quibus aeterna veritas à Philoso­phis tribuitur: verum quia spinosae istae quaestiones, multos sua difficultate deter­rent, & avocant à studiis Philosophicis: ego iis omissis, ad alia pergam, quae ma­gis necessaria, & jucunda sunt.

ART. II. Proponitur secunda divisio Entis realis, & pro­batur solum DEVM esse Ens per essentiam.

ALtera divisio est in Ens per essentiam, & Ens per par­ticipationem: 1 Ens per essen­tiam, est DEVS glorio­sus, qui vi suae essentiae existit: entia vero per par­ticipationem, sunt entia creata, quae non habēt actualem & realem existentiam, in [Page 4] mundo, nisi communicatam & participa­tam, ab alio, à quo producta sunt; hoc est, à DEO. Vt autem intelligatur, quo mo­do DEVS dicatur vi suae essentiae ex­istere, teneantur haec fundamenta: Primo, Existentia DEI est de ejus essentia; hoc est, non est quid superadditum divinae es­sentiae, neque à nobis concipi debet, tan­quam quid ei superadditum, sed est ali­quid in ipsa DEI essentia inclusum, non minus, quam animalitas aut rationalitas, in essentia humana clauditur: hoc autem sic ostenditur: omnis perfectio substantia­lis est de essentia DEI (non enim esset essentia DEI infinitae perfectionis, si daretur aliqua perfectio, quam ejus essen­tia non claudit in se) sed existentia est substantialis perfectio ut cuivis manife­stum est: ergo est de essentia DEI. Si­cut igitur est de essentia hominis esse ani­mal, aut corpus, aut substantiam, ita est de essentia DEI esse aliquid actu existens.

Contra vero, neque necesse, neque 2 possibile est, existentiam creaturae, esse de ejus essentia. Non est necesse, quia essen­tia creaturae, non est, infinitae perfectionis. Non est possibile quia quicquid est de es­sentia [Page 5] rei, illud necessario rei competit, ejusque affirmatio de ea re est necessaria, & aeternae veritatis. At existentia ita se non habet in creaturis: non enim verè di­co, necesse est rosam existere, aut necesse est tonitru existere: possunt enim non ex­istere. At verè dico, necesse est rosam esse florem: aut tonitru esse sonum, etiam rosa & tonitru non existentibus. Vnde patet has esse praedicationes essentiales: non ve­ro illas. Haec ratio non solum probat ex­istentiam non esse de essentia creaturae: sed etiam existentiam, non necessario es­sentiam creaturae consequi, aut ab ea di­manare. Quicquid enim est essentiale promanando illud necessario de re cui est essentiale affirmatur: at existentia actualis (ut dictū est) contingenter creaturis com [...]petit. Interim admittimus existentiae ca­pacitatem seu potentiam, non contingen­ter, sed necessario, & essentialiter, compe­tere omni reali enti, sive creato, sive in­creato: sed non idem de actuali existentia dicendum est.

Secundum fundamentum sit hoc: Si 3 quis quaerat undenam sit, quod DEVS existat, & non possit, non existere: nulla [Page 6] potest afferri ratio, praeter hanc unam, vi­delicet quia ejus essentia, est infinitae per­fectionis; id est, omnem perfectionem in se claudit atque adeo etiam existentiam. Vnde patet DEVM rectè dici vi suae essentiae existere. At si de creaturis mo­veatur quaestio, undenam videlicet sit, quod illae, jam actu existant: non respon­dendum est illùd ideo fieri, quia talis est earum essentia, aut quia ea est essentiae ip­sarum conditio: earum enim essentia est indifferens ad existere & non existere; id est, potest existere vel non existere pro DEI arbitrio. Sed respondendum est, veram illius rei rationem esse, quia earum essentia, quae prius erat possibilis & apta ad existendum solummodo, jam ipso ex­istentiae actu à DEO & causis secundis [...]onata est. Non ergo possunt creaturae di­ci existere vi suae essentiae, sed vi causa­rum, à quibus productae sunt, praecipuè autem primae causae. Vnde sequitur ea non esse, entia, per essentiam suam, sed per participationem & receptionem existen­tiae, à prima causa. Praeterea hujus rei ra­tio, reddi potest, ex hoc fundamento, ad­modum perspicuo: ea est essentiae divinae [Page 7] conditio, ut non possit non existere, neque existentiam suam ab alio participare: ea vero est essentiae creatae conditio, ut pos­sit pro arbitrio primae causae, existentiam habere aut non habere, & ut non possit existere, nisi participando existentiae actum, à prima causa. Vnde patet, primam causam, vi suae essentiae, existere: causas vero secundas, seu entia creata, vi suae es­sentiae, non existere, sed per actionem primae causae, à qua actualem existentiam accipiunt.

Tertium fundamentum. Essentia crea­turae rectè & verè appellatur potentia, 4 existentia vero creaturae benè dici potest actus superadditus essentiae: hoc autē sic declaratur: sicut materia Physica appel­latur potentia, & forma Physica actus, quia materia in se, & ex se, nullam habet formam, sed formae capax est, seu potest recipere formam: sic essentia creaturae po­test dici potentia, quia neque in se claudit existentiam, neque eam à se habet, sed ejus capax est seu potest eam recipere, & participare à prima causa: at contra DEI essentia, longè aliter se habet, in se enim claudit existendi actum: ideoque non se [Page 8] habet ad existentiam, ut potentia ad actū, nulla enim potentia in se claudi [...] actum, sed ad actum tanquam ad quid exter­num refertur. Atque haec de divisione Entis in finitum & infinitum.

ART. III. Affertur tertia divisio Entis realis, & explicatur quomodo DEVS sit actus purus.

TErtio dividitur ens reale, in illud quod merè est actuale, illud quod merè est 1 potentiale, & illud quod est partim actuale, partim po­tentiale, seu ex potentia & actu mixtum. Ens merè potentiale, est illud quod actu non existit, sed existere potest: tale ens est rosa hyeme. Notandum hic est Philosophos passim dicere, ea entia quae actu non existunt, sed realiter existe­re possunt, esse in potentia objectiva: ob­jectum enim potentiae productivae quae causis inest, est id quod à causis est pro­ducibile, [Page 9] seu id quod à causis existentiam nondum accepit, sed accipere potest. Ens igitur aliquod possibile, quamdiu non actu existit, est objectum potentiae pro­ductivae cau [...]arum, ideoque dicitur esse in potentia objectiva, quia videlicet ha­bet eam potentiam, quae competit rebus quamdiu sunt objecta potentiae alicujus causativae. Vbi vero illud ens actu pro­ductum est, & existentiam accepit à cau­sis, non ampliùs est objectum potentiae productivae causarum, & ob id dicitur non esse in potentia objectiva.

Ens merè actuale, seu actus purus, est DEVS gloriosus, cui haec summa & per­fecta 2 actualitas tribuitur: primò, ad indi­candam ejus simplicitatem, ei enim re­pugnat omnis compositio, ex potentia & actu; id est, ex principio aliquo potentia­li, vel imperfecto, & principio actuali; hoc est, actuante & perficiente illud alterum principium, ut postea declarabimus in doctrina de DEO. Secundò, ad remo­vendam, & excludendam omnem poten­tiam, quae imperfectionem aliquam ar­guit. Tria autem sunt potentiarum gene­ra, quae ob imperfectionem suam DEO [Page 10] tribui nequeunt: nimirum potentia obje­ctiva quae nihil est aliud, quam rei produ­cibilitas, à causis suis: secundò, potentia passiva, quae rebus competit, quatenus possunt ab agente aliquo pati & trans­mutari: tertio potentia ad non esse. Pri­ma potentia est, rerum non existentium, ideoque DEO qui necessario existit, nec unquam potuit non existere, attribui nequit: duae posteriores sunt rerum ex­istentium quidem, sed mutabilium & pas­sibilium: DEVS autem est immutabilis, & impassibilis. At potentiae activae lon­gè alia est ratio, nam potentia activa ut bene observarunt Metaphysici, potiùs virtutis; vel facultatis nomen meretur, quam potentiae, nam unumquodque agit in quantum est in actu, unde ipsa vis agendi, actualitas quaedam est. Sed in­quiet aliquis: omnis potentia est suo actu imperfectior: quicquid autem est imper­fectum, vel absolutè, vel comparativè à DEO removendum est. Respondetur, potentiam etiam activam in creaturis, saepenumero esse perfectiorem suo actu, idque quia creaturae perfectio in opera­tione, & exercitio potentiae est posita, [Page 11] estque perfectior cum agit, quam cum non agit: at DEVS non ita se habet, ejus enim summa & infinita perfectio, ac beatitudo, in eo est posita, quod sit DEVS, ideo (que) non melius aut perfectius se habet, cum agit, quam cum non agit.

Ens constans ex potentia & actu, est Ens finitum actu existens in mundo: dicitur 3 autem ejusmodi ens, constare ex actu & potentia, seu esse partim actuale, partim potentiale, ob duas rationes: Primò, quia in entibus finitis, variae reperinntur com­positiones, nimirum ex genere & diffe­rentia, ex materia & forma, ex partibus integrantibus, ex essentia & existentia, ex essentia existentè & subsistentia, illi super­addita, ex subjecto & accidente. In om­nibus autem his compositionibus, (ea so­la excepta quae est ex partibus integran­tibus) est unum principium potentiale & receptivum, quod ob id appellatur po­tentia, alterum actuale & perfectivum, quod ob id dicitur actus: prioris generis principium, in omni compositione sub­sternitur & posterioris generis princi­pium ei superadditur. Hinc patet entia fi­nita rectè dici composita ex potentia & [Page 12] actu. Secunda ratio est haec. Entia [...]inita, quamvis actu existant, & sic aliquem actum & perfectionem habeant, non ta­men sunt mere actualia & perfecta, sed habent tria illa potentiarum genera im­perfectionem arguentium. Primo enim priusquam existant, habent objectivam illam potentiam ad existendum. Secun­do, cum existunt, habent potentiam pas­sivam, & receptivam novorum acciden­tium. Tertio, habent potentiam ad non esse, possunt enim à prima causa aboleri, & in nihilum redigi.

ART. IIII. Affertur quarta divisio Entis realis, quae est petita a modis existendi.

QVarta divisio Entis realis, 1 peti potest à modis existen­di; hoc est, modis actuali existentiae superadditis: in omni enim Ente, actu existente, haec tria consi­derari possunt: Primo, quod habeat talem essentiam & naturam, per quam consti­tuitur [Page 13] in certo genere Entis, & ab omnibus al [...]is entibus distinguitur. Secundo, quod actu existat in mundo, & sic habeat existen­di actum, suae essentiae superadditum. Tertio, quod habeat talem existendi mo­dum, suae naturae convenientem: substan­tiae enim singulares, & completae, ita sunt & existunt, ut non in alio sint, sed per se existant, contra vero accidentia singula­ria, ut haec albedo, haec negredo, ita sunt & existunt, ut non per se, sed in alio ex­istant: unde patet duos esse generales mo­dos existendi, ipsi existentiae superaddi­tos; prior est perseitas existendi, seu modus existendi per se, & non in alio: posterior est, modus existendi in alio, & non per se.

His positis, quarta divisio Entis realis, sic concipi potest: omne Ens reale, vel ita 2 existit, ut nullo modo alteri in esse aut communicari possit, vel ita existit, ut actu in alio sit, aut saltem in alio esse possit: exempli gratia, hic homo, hic equus, hic lapis, nullo modo alteri insunt, per mo­dum partis, aut formae essentialis, aut ac­cidentalis, vel quasi formae: contra vero horum membra iis insunt, per modum partium, & accidentia ipsorum iis insunt, [Page 14] per modum formarum accidentalium: dixi, aut saltem in alio esse possit, propter animas humanas à corpore separatas, quae quamvis actu non sunt in alio, in alio ta­men esse possunt, ad modum partium. Vt autem haec melius intelligantur, enu­meranda sunt earum rerum genera, quae aliquo modo dici possunt esse in alio, per modum partis, aut formae.

Primo accidentia existunt in subjecto suo: secundo, partes tum essentiales, [...]um 3 integrales, in toto suo: tertio, ipsa natura rei totalis, & singularis, est in eo cujus est natura, per modum formae, natura enim rei, seu essentia, se habet ad modum for­mae: id vero cujus est essentia, se habet ad modum materiae, ideoque non solum uni­versalis natura, inest in singularibus, sed etiam singularis natura, inest in eo suppo­sito cujus est natura: sic singularis natura Petri, est in ipso Petro: hoc est in Petro includitur: Petrus enim non est humani­tas Petri, sed est quid constans, ex sua hu­manitate singulari, & subsistentia ei super­addita, ideoque singularis ejus humani­tas, ei inesse dicitur.

4 Quaecunque ad has tres classes refer­ri [Page 15] possunt, ea non subsistere, seu per se ex­istere, sed alteri inexistere, (si ita loqui li­ceat) dicenda sunt; ea vero quae ad nul­lam istarum classium referuntur, subsiste­re seu per se existere dicuntur: subsisten­tia enim nihil est aliud, quam modus qui­dam existēdi, quo Ens aliquod ita existit, ut nullo modo alteri rei insit, sed aliis re­bus ei inexistentibus substernatur, & sup­ponatur, unde ejusmodi Ens Latinè sup­positum, Graecè hypostasis vocatur.

Notandum hic est, haec vocabula hy­postasis, & subsistētia, esse valde ambigua, & 5 sex significata habere, quorum tria prima minus propria sunt, & apud Philosophos non usitata: tria vero postrema, magis Philosophica sunt. Primo, accipitur hypo­stasis seu subsistentia, pro ipsa re subsi­stente; hoc est, pro supposito, aut persona. Secundo, pro vero esse, non pro inani ejus specie, item pro esse fixo et perma­nente. Tertio, pro eo quod quovis modo subest: quo pacto in aedificio fundamen­tum, in columna basis, in vino faex, in urina sedimentum, hypostasis et subsi­stentia dicitur.

Apud Philosophos autem subsistere, 6 [Page 16] primo, sumitur pro esse per se; hoc est, non in subjecto inhoesionis, quo pacto omnis et sola substantia, sive ea sit uni­versalis, sive particularis, sive item sit completa et totalis, sive incompleta et partialis, verè dicitur Ens subsistens, seu Ens per se non in alio existens; contra ve­ro accidentia, hoc modo non subsistunt, sed in alio existunt. Secundo, illud subsi­stere dicitur, quod non existit in alio, ita ut ab eo pendeat quoad existendi actum; id est, ita ut propter imperfectum suum existendi modum extra illud, et per se existere nequeat. Hoc significatu non so­lum negamus accidentia, sed etiam sub­stantias universales subsistere, idque quia à primis pendent quoad existentiā actua­lem, nam in iis et earum beneficio ex­istunt. Secundo negamus materiam, om­nesque formas substantiales, è materiae potentia educibiles, hoc modo subsistere: ita enim pendent à supposito in quo in­sunt, ut per se et extra omne supposi­tum existere nequeant. Dixi▪ formas è ma­teriae potentiae educibiles, ad excluden­dam animam humanam, cujus alia est ra­tio, ut statim p [...]ebit. Dixi, extra omne [Page 17] suppositum, quia materia potest quidem existere, extra hoc vel illud suppositum, ut extra Socratem, aut extra Platonem, potest enim his mortuis alterius supposi­ti constitutionem ingredi, et ab eo susten­tari, non tamen potest existere extra om­ne suppositum. Tertio, negamus ipsas substantias singulares, abstractis nomini­bus significatas; hoc est, singulares essen­tias substantiarum creatarum hoc modo subsistere, singularis enim humanitas Pe­tri, ita in ipso Petro existit, ut per se et extra omne suppositum existere nequeat, singularis item humanitas CHRISTI, ita in CHRISTO existit, ut modo in­effabili ab ejus gloriosissima persona pen­deat in suo esse. Quamvis igitur singula­res homines, per se & nullo modo in alio existant, singulares tamen naturae huma­nae, non per se, sed in singularibus suis suppositis, hoc est, hominibus existunt. Dicet aliquis: singularis homo, & singula­ris natura humana, idem sunt. Responde­tur, illud esse falsissimum, singularis enim homo, non est singularis humanitas, sed est quid constans, ex singulari naturâ hu­manâ, & subsistentiâ ei superadditâ, ut in [Page 18] progressu patebit. Vnde secunda persona Trinitatis, à Theologis dicitur assumpsis­se singularem naturam humanam, non vero singularem hominem.

7 At contra, hac significatione, subsi­stentiam tribuimus; primo, omnibus sin­gularibus substantiis completis & praedi­camentalibus, hoc est, concreto nomine significatis, quales sunt, hic homo, hic equus: item personis adorandae Trinita­tis, idque quia haec omnia in nulla re ex­istunt tanquam partes, aut formae essen­tiales, aut accidentales. Secundo, hoc sen­su etiam asserimus essentiam Divinam seu Deitatem, quamvis in tribus perso­nis adorandae Trinitatis existat, revera subsistere, idē etiā dicimus de anima hu­mana, quamvis ea sit in corpore, ut forma in materiâ, et in cōposito, ut pars in toto: idque quia neque essentia DEI à per­sonis divinis, in suo esse pendet, hoc enim imperfectionem arguit, neque anima ra­tionalis à materia et composito: potest enim existere sine illis et revera existit, cum à corpore separatur.

Tertio, id subsistere dicitur, quod 8 neque actu ne (que) potestate existit in alio, [Page 19] h.e. quod nō potest includi in aliquo sup­posito: hoc significatu iis omnibꝰ negatur subsistentia, quae in aliquo supposito exi­stunt, sive ab eo pendeant quoad existen­di actum, sive non; quo pacto animam humanam, & gloriosissimam DEI essen­tiam, subsistere negamus: illa enim est in homine ut pars in toto; haec vero, ineffa­bili modo, in tribus personis Trinitatis existit: ideoque hoc sensu sola & omnia supposita, subsistere & subsistentiam ha­bere dicimus: suppositum enim omne ita existit, ut nullo modo possit in alio suppo­sito existere, tanqùam accidens in subje­cto, pars in toto, aut natura in eo quod naturā habet. Hinc est quod dicant Philo­sophi, suppositum esse quid incommu­nicabile pluribus, et omnino ineptum ad existendum in alio. Ex his patet, in quarta hac divisione Entis, subsistentiam ultimo hoc modo accipiendam esse: nam in ea per Ens subsistens, intelligo illud, quod nullo modo alteri inest, tāquam accidens in subjecto, pars in toto, aut natura, sive universalis, sive singularis, in suo supposi­to. Per Ens vero alteri inexistens, intelli­go id, quod aliquo modo est alteri com­municabile, h. e. aptum alteri inesse.

ART. V. Explicatio istarum vocum Ens, Essentia, Ex­istentia, Subsistentia, Suppositum, & Persona.

ESSENTIA variis mo­dis à Philosophis describi 1 solet. 1. sic, Essentia rei est id quod definitione explicatur. 2. sic, Essentia est id, per quod, res constituitur, in certo genere Entis, & ab omnibus aliis distinguitur. 3. sic, Essentia est primum ac radicale, & intimum principium omnium rei actionum, & proprieta­tum ▪ e. g. multarum operationum huma­narum principia sunt habitus in animis hominum existentes: habituum principia sunt potentiae naturales ab essentia fluen­tes: potētiarum principium est natura seu essentia humana: ipsa vero essentia huma­na, ex anima & corpore constans, nullum habet principium, sui productivum, & [Page 21] effectivum, in homine existens: h. e. nihil in ipso homine inveniri potest, à quo pro­fluat, aut dimanet ejus essentia. Dixi eam, nullum habere principium effectivum, in homine existens, quia certum est, eam ha­bere principia constitutiva, tum Physica, tum Metaphysica. Cùm igitur rerum po­tentiae naturales, potentiarumue opera­tiones, ab essentia, originem suam trahant essentia vero, nullam habeat causam effi­cientem, se priorem, in ea re, cujus est es­sentia, meritò ea dicitur primum, ac radi­cale, et intimum principium omnium rei proprietatum, et actionum.

Denique essentia, sic non incommo­dè, 2 describe potest. Essentia est id, quod sum­mè necessariò, & omnium primò, rei convenit. Dico summè necessariò, ad excludenda accidentia communia, quae contingenter adsunt illi rei cujus accidentia sunt. Dico omnium primò, ad excludenda propria accidentia, quae licet necessario conve­niant suo subjecto, non tamen primo ei insunt, sed priùs inest essentia, à qua di­manant. Haec igitur est generalis regula, Quicquid summè necessariò, omnium primò, & intimè rei iuest, illud est rei essentia: quicquid ve­rò [Page 22] aut contingenter inest, aut propter aliud à quo profluit, quicquid item est adventitium, & non in­timum, illud est aliquid essentiae superadditum, non verò ipsa essentia.

3 Existentia praecipuè ab essentia differt munere, et officio: essentiae enim munus est, rem in certo genere entis, constituere, eamque ab aliis omnibus distinguere. Sic homo per essentiam suam, quatenus nimi­rum est animal rationale, ab omnibus aliis entibꝰ distinguitur. At existentiae munus est efficere, ut res talē essentiam habens, sit extra causas suas (ut loquuntur Meta­physici) aut potius, ut sit extra causarum virtutem, et potentiam productivam: res enim cum non existit, dicitur esse in po­tentia causarum suarum: quia est produci­bilis à causis suis, & per earum potentiam effectivam, existere potest: at ubi actu producta est, et existendi actum accepit, non ampliùs, est in causarum potentia ef­fectiva, sed educta est ex statu potentiali­tatis, in statum actualitatis, et durante eo statu, nō est per causarum potentiam pro­ducibilis; oportet enim, eam perire, et ex­istendi actum, quem jam habet, amittere priusquam, à causis suis, denuo produci, et existentiam accipere queat.

[Page 23]Differt hoc officium existentiae, ab of­ficio 4 essentiae, quod essentiae munus, in omnibus rebus, sit stabile, et perpetuum: contra vero, existentiae munus, in quibus­dam, sit variis mutationibus obnoxium, quia ipsa nunc adest, nunc abest: e. g. exi­stentia rosae, aut tonitrus, quibusdam tem­poribus exercet suum munus, aliis vero temporibus non exercet: ut hyeme, cum rosa, et tonitrus, sunt in causarum suarum potentia, ut loquuntur. Contra vero, ha­rum, et similium rerum essentia, suum munus, perpetuo exercet: sive enim rosa existat, sive non, rosa est flos, naturâ, et es­sentialiter, ab omnibus aliis floribus, di­stinctus: et Physici habent, scientiam de rosa, etiam cum non existit: quia norunt rosam esse florem, ab aliis floribus distin­ctum, non solum naturâ seu essentiâ, sed etiam proprietatibus, virtute, et efficacia: non enim putandum est, rosam cum non existit, amittere essentiale suum discrimē, ab aliis floribus, aut cum iis, quoad essen­tiam confundi. Ex his colligi potest, haec definitio existentiae: Existentia, est modus es­sentiae superadditus, efficiens, ut res eam essen­tiam habens, sit extra suas causas in mundo.

[Page 24] 5 Explicatis his vocibus, Essentia, & Existentia, facile est, scire quid sit Ens: differt enim Ens, ab essentiâ, & existen­tiâ, ut concretum, à duobus abstractis: item ut id, quod habet ab iis, quae ab eo habentur: nihil enim aliud est Ens, quam id, quod habet essentiam, aut existentiam. Notandum hic est Ens, duobus modis accipi, participialiter, & nominaliter, ut lo­quunter. Ens, ut est participium, verbi sum, significat id, quod est actu existens: Ens vero, quatenus est nomen verbale, significat id, quod habet essentiam, exi­stentiae capacem, sive actu existat, sive non: & ut loquitur Suarez, significat ipsum esse, non ut exercitum actu, sed in potentia, vel aptitudine. Sic vivens, ut est participium, significat actualem vsum vitae: ut vero est nomen, significat id so­lum, quod habet eam essentiam, quae po­test esse, vitalis operationis principium.

6 Subsistentia propriè, & in tertio sig­nificatu accepta, in hoc convenit, cum existentia, quod neque haec, neque illa, sit ipsum Ens, aut essentia Entis, sed modus Entis: differt tamē ab eâ, primo, quod ex­istentia latiùs pateat, quam subsistētia: illa [Page 25] enim competit omnibus, tum substantiis, tum accidentibꝰ: haec vero convenit, solis substantiis singularibus completis, quate­nus concretis nominibus signifiicantur: ut huic homini, huic equo, huic leoni: nam ut superiori articulo monui, haec huma­nitas singularis, aut haec equinitas singu­laris, non subsistere, sed alteri inexistere dicitur: nimirum quia illa inest huic ho­mini, haec vero huic equo. Secundo, diffe­runt existentia, & subsistentia, ratione muneris, seu officii sui, munus enim exi­stentiae, est efficere, ut res aliqua actu sit in mundo, extra causarum virtutem, aut potentiam: munus vero subsistentiae est, efficere, ut res, nullo modo possit esse in alio, vel ut pars in toto, vel tanquam acci­dens in subjecto, vel tanquam natura, seu essentia, in eo, quod habet essentiam. Tertio, differunt, ut determinans & determinatum: sicut enim essentia, est ex se, indifferens ad ex stere, & non exi­stere, ita existentia, est ex se indifferens ad esse in alio, & esse per se, seu subsistere h. e. existentia est in differens ad modum existendi innitendo alteri, ut sustentanti, & ad modū existendi per se, sine depen­dentia, [Page 26] ab alio recipiente et sustentante. Subsistentia igitur sic describi potest: Sub­sistentia, est modus existentiae superadditus, à quo res habet, quod non in alio, sed per se existere possit. Vnde a quibusdam dicitur omni­moda perseitas existendi.

7 Ex his, quae jam dicta sunt, colligere possumus, in qualibet singulari substan­tia, concreto nomine significata, tres hos actus cerni posse: primo, actum essentiae singularis, per quem substantia ea est tale individuum, [...]b omnibus aliis distinctum: secundo, actum existentiae, per quem sub­stantia talem singularē essentiam habens, est extra causas suas in mundo: tertio, actum subsistentiae, per quem ea ita est extra causas suas, ut non inexistat, aut in­nitatur alteri, sed aliis ei inexistētibus sub­stet, & supponatur: unde ut supra dictum est suppositum appellatur.

Suppositum facile explicatur, jam co­gnita 8 natura subsistē [...]iae, nihil enim aliud, est suppositum, quam id quod subsistentiam habet, suae essentiae, & existentiae superadditam: seu id, quod in existendi actu nulli alteri innititur, sed aliis rebus ei innitentibꝰ fub­sternitur, & supponitur. Potest etiam sic [Page 27] explicari: suppositum est id, quod nullo modo est communicabile pluribus, nullo item modo, al­teri inesse potest, ad modum▪ partis, aut formae. Singularis igitur humanitas Petri, non est suppositum, quia verè dicitur esse in Pe­tro: item natura humana CHRISTI, non est suppositum, ob eandem rationem: at ipse Petrus, est suppositum, quia non inest alteri, tanquam pars in toto, accidens in subjecto, aut natura in eo, quod naturam habet. Similiter CHRISTVS, & quaelibet alia persona Trinitatis, est suppositū ob­eandem rationem. Accidentia non sunt supposita, sive sint universalia, sive singu­laria, quia subjectis suis insunt, & innitun­tur. Substantiae etiam universales, nō sunt supposita, quia singularibꝰ communican­tur, & insunt. Denique DEVS gloriosus, quatenus est communis, ineffabili modo, tribus personis Trinitatis, non est suppo­situm: id (que) quia, est de ratione suppositi, quod non possit communicari, aut inesse alteri supposito: at DEVS, aut Deitas, com­municatur, & inest tribus personis Trini­tatis.

Persona, in hoc differt, à supposito, 9 quod omnis persona, sit suppositum, sed [Page 28] non omne suppositum, sit persona: per­sona enim nihil est aliud, quam supposi­tum ratione praeditum: unde à Boe [...]io sic describitur: Est rationalis naturae, individua substantia. Quare suppositum, recte dividi­tur, in rationale, & irrationale. Supposi­tum rationale, appellatur persona: suppo­situm irrationale, ut, hic equus, hic lapis, non habet peculiare nomen sibi imposi­tum. Persona dividitur, in creatam, & in­creatā. Personae increatae, sunt tres: Pater, Filius, et Spiritus sanctus. Persona creata, vel est Angelica, ut Gabriel, Michael: vel hu­mana, ut Petrus, Iohannes.

ART. VI. An in creaturis, suppositum, & singularis ejus natura, re differant.

NOn statui, hic eventilare 1 celebrem illam contro­versiam, de discrimine, & diversitate essentiae, ab ex­istentia: utrum videlicet sit realis, an vero, solius rationis: ea enim quaestio, nullam habet utilitatem in Theologia, & spinosior est, [Page 29] & difficilior, quam ut ab iis, capi possit, qui in Metaphysica rudes, ac tyrones sunt. De discrimine tamen subsistentiae, et naturae, seu essentiae, pauca dicam: istius enim quaestionis determinatio, insignem usum habet, in Theologia.

Duobus modis, proponi solet haec 2 quaestio: primo, sic; Vtrum in suppositis creatis, subsistentia sit aliquid positivum, & realiter distinctum, ab essentia singula­ri, cui superaddita est; an vero non sit. Se­cundo, sic; Vtrum suppositum, & singula­ris ejus natura, re differant: e. g. utrum Petrus, et singularis ejus natura humana, revera idem sint; an vero Petrus, qua Pe­trus, includat aliquid reale, et realiter di­versum, à singulari ejus natura. Sive hoc, sive illo modo, proponatur quaestio, eadē controversia est; ideoque breviter respon­deo, Petrum, et singularem ejus naturam, realiter differre, tanquam includens et in­clusum, seu tanquam compositū, et prin­cipium ejus constitutivum: suppositum enim omne creatum, ut Petrus, includit naturam singularem, et aliquid ei super­rdditum, subsistentiam nimirum: vel (ut planius dicam) omne suppositum crea­tum [Page 30] est realiter compositum, ex essentia singulari, et subsistentia, ei superaddita, quam nonnulli suppositalitatem, alii per­sonalitatem vocant. Si igitur compare­mus, suppositum, ad naturam singularem, distinguuntur ut totum & pars; at si com­parationem instituamus, inter naturam ipsam singularem, & subsistentiam, ut in­ter singularem naturam humanam Petri, & Petri subsistentiam, seu personalitatem, tum inter se cōtra distinguuntur tanquam duo extrema, componentia suppositum illud creatum, Petrum videlicet. Vt autē, haec sententia stabiliatur, primo, proban­dum est, subsistentiam, seu suppositalitatē, non esse meram negationem, ut opinatur Scotus, sed esse positivum quid, simul cum natura singulari, constituens Petrum, qua­tenus est suppositum. Secundo, positivum illud, non ratione sola, sed realiter differre, à naturâ singulari, cum quâ constituit Pe­trum: inde autem, manifestè inferam, Pe­trum realiter differre, à singulari suâ na­turâ humanâ, ejus (que) naturam humanam, verè, & propriè dici in eo esse. Si enim Pe­trus, quatenus est Petrus, seu quatenus est particularis quaedam persona humana, [Page 31] haec duo, i. humanitatem singularem, & personalitatem suam, tanquam duo prin­cipia cōstitutiva, re distincta, includat; ne­cesse est ejus humanitatem singularem, re ab ipso differre, & tam verè esse in eo, quam aut materia, aut forma ipsius in eo esse dicitur.

Scotus, in 3. Sent. dist. 1. quaest. 1. di­cit 3 omne suppositum, praeter naturam sin­gularem, includere etiam subsistentiam: sed asserit subsistentiam, esse meram nega­tionem aptitudinis, seu potentiae, essendi in alio supposito: naturae enim singulares, habent potentiam, existendi in supposito: at ipsum suppositum, ut Petrus, in nullo alio supposito esse potest, ideoque ex ejus sententia, suppositum, qua tale est, consti­tuitur per negationem hujus potentiae existendi in supposito. Haec sententia me­ritò rejicitur, à Francisco Suarez, disp. 34. sect. 2. Primo, quia subsistentia, quam suppositum addit, naturae singulari, est perfectio quaedam substantialis: sed me­ra negatio, non potest esse perfectio substantialis; ergo mera negatio non est subsistentia. Secundo, si subsistentia, aut personalitas, sit mera negatio, tres perso­nae [Page 32] Trinitatis, in suo esse personali con­stituentur, & a se invicem distinguentur per solam negationem: distinguuntur enim per suas subsistentias, aut persona­litates: sed hoc est absurdum, & my­sterium Trinitatis planè destruit: Ergo subsistentia non est mera negatio, sed po­sitivum aliquid essentiae singulari super­additum, ad constituendum supposi­tum.

Iam probandum est contra Durandum, 4 in 1. sent. dist. 34. subsistentiam esse quid realiter diversum ab essentia, seu natura singulari creatarum substantiarum (nam de DEO longè aliter sentiendum est) illud autem perspicuè ostenditur hac ra­tione: [...] assumpsit naturam hu­manam singularem, non autem assumpsit suppositum humanum, seu personam humanam, sic enim non esset una simplex persona, sed gemina: Ergo suppositum humanum, & singularis ejus natura sunt re diversa; ideoque revera aliquid inclu­ditur in supposito humano, praeter ejus naturam singularem: hoc autem non po­test esse aliud, quam subsistentia, seu personalitas.

[Page 33]Haec ratio etiam sic proponi solet: quae possunt separari realiter, ea non sunt 5 realiter idem; at subsistentia seperari po­test à singulari natura: Ergo non sunt realiter idem quid: probatur assumptio: [...] assumpsit singularem naturam humanam; at non assumpsit personalita­tem, aut subsistentiam humanam, ut fatentur omnes Theologi; Ergo separari possunt. Haec ratio non solum probat subsistētiam, re differre à natura specifica, quae communis est omnibus individuis, sed etiam à natura individuali, seu singu­lari; ideoque apertè falsam esse eorum sententiam, qui dicunt subsistentiam, aut personalitatem Petri esse ejus differen­tiam individualem: CHRISTVS enim non assumpsit naturam humanam in com­muni, sed humanitatem singularem; at non assumpsit singularem personam: re­vera igitur, singularis persona differt à singulari natura, & aliquid includit, quod non includitur in natura singulari, sub­sistentiam nimirum, & personalitatem.

Duabus his rationibus perspicue pro­batur, 6 suppositum omne, praeter singula­rem suam naturam, includere positivum [Page 34] aliquid, realiter ab ea natura distinctum, nimirum subsistentiam, & ob id supposi­tum omne creatum, esse realiter composi­tum, ex singulari sua natura, & subsistētia, quam alii suppositalitatem vocant. Dicet aliquis: si subsistentia sit aliquid reale, re distinctum ab essenria, vel est materia, vel forma, vel ipsum compositū, vel aliquod ejus accidens. Resp. illud, quod in consti­tutione suppositi superadditur naturae singulari, nō esse Ens aliquod propriè, sed modū Entis: ideo (que) ne (que) esse materiam, neque formam, ne (que) compositum, neque ejus accidens.

ART. VII. Quae sit causa cur compositionem ex essentia, & existentia, item ex essentia, & subsistentia, creatis substantiis, non autem DEO tri­buant Philiosophi.

SVbstantiae creatae singu­lares tribus modis pos­sunt 1 considerari, ut supra dictum est. Primò, quate­nus habent talem essen­tiam. Secundò, quatenus [Page 35] sunt entia actu existentia in mundo. Ter­tio, quatenus habent talem existendi mo­dum, seu quatenus sunt supposìta. Si pri­mo modo considerentur, habent compo­sitionem ex suae essentiae partibus Physi­cis, & ejusdem gradibꝰ Metaphysicis: e. g. si Socrates consideretur quatenus est ho­mo, Physicè constituitur ex materia & forma sua: item Metaphysicè, aut Logicè ex genere & differentia; h. e. ex animali & rationali. Si singulares substantiae secun­do modo considerentur, duo includunt, videlicet essentiam & existentiam; hae autem, saltem secundum nostrū concipiendi mo­dum, se habent ut potentia & actus, ut su­pra explicavi: ideo (que) cum ex potentia & actu, semper fiat compositum aliquod unū per se, meritò dicimus singulares sub­stantias sic consideratas, esse compositas ex essentia & existentia; h. e. ex natura & existēdi actu. Sic Petrus quatenus est ho­mo actu existens in mundo, haec duo in­cludit, naturam humanam, & existendi actum, includit (inquam) tanquam duo principia ex quibus constituitur.

Si singulares substantiae creatae tertio 2 modo considerentur, i. si considerentur, [Page 36] quatenus sunt supposita, non solum ha­bentia essentiam actu existentem in mun­do, sed etiam talem modum existendi, ni­mirum per se & non in alio, si (inquam) sic considerentur, duo includunt, videlicet essentiam actu existentē, & subsistentiam seu modum per se existendi, illi essentiae existenti superadditum: essentia autem seu natura singularis substantiae creatae, est potentia respectu subsistētiae, & subsisten­tia est ejus actus ei superadditus, eam que perficiens; ideoque ex essentia seu natura actu existente, & subsistentiâ ei superad­dita, meritò dicimus fieri aliquod unum per se; videlicet ipsum suppositum. Sic Petrus quatenus est talis persona, inclu­dit singularem essentiam, per quam est singulare Ens, et singularē subsistentiam per quam est persona singularis.

3 Quaeret aliquis; quae sit causa, cur istae tres cōpositiones, DEO non attribuantur; cum essentia, existentia, et subsistentia, seu personalitas, in omnibus personis Trini­tatis inveniantur, nō minus quam in per­sonis humanis et Angelicis: quaelibet enim persona Trinitatis suam habet essentiam, et existentiam, sibi cum reliquis personis [Page 37] Trinitatis communem, habet etiam suam propriam subsistentiam, aut personalita­tem per quam à reliquis personis differt. Respondetur earum cōpositionū nullam posse DEO attribui, salva ejus simplicitate, salva item infinita perfectione, & dignita­te gloriosissimae illius naturae. Hoc autem manifestum evadet si istas compositiones singillatim, & seorsim consideremus & perpendamus.

Primo igitur, compositio essentialis, tum Physica, tum Metaphysica, à DEO 4 removenda est: illa quidem, quia spiritua­lem naturam evertit; haec vero, quia DEVS sub nullo genere univoco contine­tur, ut postea probabitur (DEO favente) in quaestionibus de DEO. Secundo, com­positio ex essentia & existentia, à DEO removetur, ob duas rationes: primo, quia ad omnem compositionem, sive sit realis, sive rationis, requiritur ut unum superad­datur alteri, propter constitutionem alicu­jus tertii: at existentia, neque revera, ne (que) secundum nostrum concipiendi modum, est aliquid superadditum essentiae DEI, sed potius est aliquid in ipsa DEI essentia inclusum, ut declaravi Art. 1. Ergo exi­stentia [Page 38] DEI non potest cum ejus essentia concurrere, ad constituendum aliquod tertium. Secundo, compositio ex essentia & existentia, tribuitur substantiis creatis, quia earum esse ita se habet ut potentia, & existentia ut actus illi superadditus: at essentia DEI non potest appellari po­tentia, respectu existentiae divinae, quia in se includit existentiam ut dictum est loco jam citato: nulla autem potentia in se includit actum suum, sed ad actum tan­quam ad aliquid ulterius & externum dirigitur.

5 De tertia compositione, quae est sup­positorum ex naturâ singulari & sub­sistentia, major est dubitatio; ea enim videtur DEO tribuenda, quia quaelibet persona Trinitatis, haec duo includit, es­sentiam divinam quae cōmunis est omni­bus tribus personis, & particularem suam personalitatem, per quam à reliquis duabꝰ personis distinguitur; Ergo ex his duabus composita est. Si respondeas personam aliquam, ideo non esse compositam ex natura & subsistentia, quia subsistentia est aliquid in ipsa DEI essentia inclusum, sicuti jam dictum est de existentia; facile [Page 39] confutaberis, si enim subsistentia, aut personalitas Patris esset de essentia ejus, esset toti Trinitati communis, sicut & ipsa ejus essentia est. At hoc est ab­surdum: Ergo & illud. De hac contro­versia meam mentem aliquot assertionibꝰ proponam.

Assert. 1. Subsistentia, aut personalitas Patris (idem de Filii, & Sp. Sancti hy­postasi 6 dicatur) non differt ab ejus essentiâ ullo genere realis diversitatis, neque tanquam res à re, neque tanquam modus rei à re, sed ab ea differt sola distinctione rationis. Probatur haec assert. sic, primo quicquid est in DEO est DEVS, Ergo nihil est in DEO, quod re­vera, & à parte rei (ut loquuntur) ab ejus Deitate differt. Secundo, si persona Pa­tris realiter componatur ex ejus essentia, & subsistentia, seu personalitate, duo se­quentur absurda: primo, DEVM Patrem non esse absolutè loquendo, et summè simplicem, summa enim simplicitas om­nem compositionem tollit, imprimis au­tem realem: secundo Deitatem esse alicu­jus rei partem, omnis autem pars est incompletum aliquid, et minus per­fectum quam totum illud cujus est pars.

[Page 40]Assert. 2. DEVS non componitur ex natura, 7 & subsistentia, tali conpositione, qualis cernitur in creatis substantiis. Haec assert. manifestè sequitur, et infertur ex praecedente: si enim DEVS non componitur realiter ex natura, et subsistentia, non habet talem compositionem ex natura et subsistentia, qualem habent substantiae creatae; nam hae conponuntur ex natura et subsisten­tia, tanquam ex duobus principiis re ipsa distinctis, et ideo earū cōpositio realis est.

Assert. 3. Quamvis subsistentia Patris, de 8 ejus essentia non sit, sed secundum nostrum conci­piendi modum, sit aliquid ejus essentiae superaddi­tum, non tamen licet dicere, Patris personam, esse ex iis duabus compositam compositione rationis; imo non concipere debemus ist a duo in Patre, tan­quam duas partes eum componentes: cum enim concipimus Deitatem tanquam alicujus rei partem, formamus de DEO enormem conceptum, et imperfectionem non exi­guam DEO affingimus. Quare laudanda, et imitanda videtur eorum modestia, qui pie sentiunt et profitentur, essentiam et personalitatem includi in persona Patris, Filii, et Sp. sancti, non per modum com­positionis, sed per modum ineffabilis conjunctionis aut unionis.

ART. VIII. An hoc posito, quod omnis perfectio sit de essentia DEI, sequatur subsistentiam personalem esse de ejus essentia: & an DEVS, quatenus est communicabilis tribus personis Trinitatis sit persona, ut statuit Cajetanus.

EX praecedente doctrina, 1 nō levis oritur difficultas, de subsistentia seu perso­nalitate: cùm enim statu­tum sit omnem perfectio­nem esse de essentia DEI, necessario sequi videtur subsistentiam, seu personalitatem, in ejus essentia includi; ideoque DEVM, quatenus est communis tribꝰ personis Trinitatis, esse suppositum aut personam: ratio connexionis est; quia subsistētia est perfectio quaedam substan­tialis eaque non exigua; suppositum enim omne, perfectiorem habet modum exi­stendi, quam natura quae in supposito ex­istit. Hic igitur duo discutienda sunt: pri­mò, [Page 42] an subsistentia personalis sit de essen­tia DEI: secundo, an DEVS qua DEVS, sit persona quaedam toti Trinitati cōmunis.

2 Vt prior difficultas tollatur, praemissis duabus observationibꝰ, meam sententiam aliquot assertionibus proponam; pri­mo tenendum est subsistentiam tribus modis accipi a Philosophis, ut supra di­ctum est: 1. enim ea subsistere dicun­tur quae non existunt in subjecto inhaesio­nis: 2. ea quae non ita insunt, ut ab iis in quibꝰ insunt, quoad existendi actum pendeant: 3. ea quae nullo modo alteri supposito insunt, aut inesse possunt. Se­cundo tenendum est, tribus his significa­tionibus hujus vocis, addi posse quartam, quae licet minus frequens sit, non minus tamen propria est. Illud enim Ens dici potest subsistere quod ita existit ut à nul­la causa procreante, aut conservante, in suo esse pendeat: hic modus existēdi, DEI proprius est, nec ulli enti creato commu­nicari potest; ideoque proculdubio per­fectissimus modus existendi est.

3 His positis haec sit Assert. 1. Subsisten­tia primo & secundo modo accepta, est DEO es­sentialis, totique Trinitati communis ▪ sicut enim [Page 43] essentialiter DEO competit actu existere, ita etiam est de essentia DEI sic existere, ut neque in aliquo subjecto existat, neque ab aliquo supposito in quo est, quoad actum existendi pendeat.

Secunda Assert. Subsistentia tertio modo accepta, etsi quatenus est in DEO, re non differat 4 ab ejus essentia, non tamen verè dici potest esse de essentia DEI: quicquid enim est de essentia DEI illud DEO quâ DEVS est competit. Si igitur personalitas est de essentia DEI, DEVS, quatenus est DEVS, est persona, & per consequens, omnes tres personae qua­tenus sunt unus verus DEVS, verè dici pos­sunt una persona, quod sanè absurdū est, & nostrae Fidei principiis contrarium.

Assert. 3. Subsistentia quarto modo accep­ta est de essentia DEI, seu est essentiale ejus at­tributum; 5 nam esse primum Ens à se, & non aliundè suum esse habens, est ipsissima na­tura seu essentia DEI.

Assert. 4. Vocabulum hoc perfectio di­stinguendum est, aliae enim sunt perfe­ctiones, 6 quarum negatio imperfectionem impor­tat, ut esse seu existere, vivere, esse Spiritū, esse bonum, esse justum: horum enim op­posita nimirum non existere, non vive­re, [Page 44] &c. manifestae imperfectiones sunt. Aliae sunt perfectiones, quarum negatio nul­lam imperfectionem importat: sic sapientissi­ma DEI decreta de creatione, & guberna­tione rerum, perfectiones sunt, sed eorum negatio nullam imperfectionem impor­tat: quamvis enim DEVS nulla talia decre­ta habuisset, imo quamvis contraria his decreta habuisset, imperfectior non fuis­set: sic ambulare, currere, sedere, loqui, sunt perfectiones hominis: sunt enim actus, omnisque actus est perfectio: at ne­gatio horū actuum, nullam imperfectio­nem involvit; quamvis negatio potentia­rum ex quibus oriuntur, imperfectionis notam rei, cui tribuitur inurat: dico nega­tionem horum actuum, nullam imperfe­ctionem involvere, quia homo non est imperfectior, cum nō ambulat quam cum ambulat, aut cum non loquitur quam cum loquitur.

6 Prioris generis perfectiones omnes sunt de essentia DEI, illique qua DEVS est necessario conveniunt: at de perfectio­nibus secundi ordinis, aliter sentiendum est; non enim sunt de essentia DEI, nec il­li necessario conveniunt, qua DEVS est: [Page 45] v. c. decreta DEI de hominum aeterna sa­lute, & morte, etsi re non differant ab ejus essentia, non tamen vere dicuntur esse de essentia DEI: si enim hoc esset verum, ex necessitate naturae DEO inessent, et sic li­bertas decretorū divinorū tolleretur. Ad posterius genus perfectionum, subsisten­tiam personalem referimus; etsi enim ejus negatio, cum essentiae finitae creaturarum tribuitur, imperfectionem involvat; cum tamen Deitati, seu naturae divinae attribui­tur, nulla imperfectionis labe eam asper­git: ratio imparitatis est haec; essentia divi­na in se includit medum quendā existen­di, longe perfectiorem subsistentia perso­nali, nimirum modum existendi absque dependentia in essendo, ab ulla causa pro­creante, aut conservante: dico hunc mo­dum existēdi esse perfectiorem subsisten­tia personali, quia in eo posita est perfe­ctio primi entis; & ob id creaturis cōmu­nicari nequit, subsistentia vero personalis & hominibus, & Angelis communicatur. Contra vero, essentia finita creaturarum in se neque existendi actum includit, ne (que) ullum existendi modū personalitate per­fectiorem: ideoque ea imperfecta est, ob [Page 46] defectum personalitatis, cum Deitas nullo modo imperfecta sit, ob carentiam talis subsistentiae.

Franciscus Suarez, lib. 3. de Trinit. 8 Cap. 10. aliam distinctionem perfectionis affert, sed magis obscuram, & difficilem, ideoque eam hic non proponam: illud au­tem diligenter notandum est, quod isti distinctioni addit, videlicet divinitatem, praecisis relationibus seu subsistentiis per­sonalibus, non includere formaliter perfe­ctiones earum: includere tamen illas emi­nenter, tum quia hoc necessarium est, ad infinitatem illius entis; tum quia ipsa Deitas est radix, & fundamentum om­nium illarum perfectionum.

9 Posterior quaestio facile solvitur, sub­lata priori difficultate: cum enim DEO, ut est communis tribꝰ personis ea subsisten­tia non conveniat, quae suppositorum est propria; intrepide dicendum est DEVM sic consideratum non esse personam. At (inquit Cajetanus) DEVS quatenus est communis tribꝰ personis, etsi non sit per­sona strictè, & [...] loquendo, potest tamen dici persona incompleta. Respon­deo cum Fonseca, in rebus divinis non [Page 47] usurpandas esse novas, & inusitatas locu­tiones, & ab omni Patrum consuetudine abhorrentes: praesertim cum quis decipi possit tali loquendi modo, & existimare tres personas, esse unam personam, aut suppositum.

ART. IX. An DEVS ut est communis tribus personis, sit singularis substantia: & an tres per­sonae Trinitatis, sint tres singulares sub­stantiae.

SVbstantia apud Latinos à subsistēdo (ut volunt non­nulli) et à substando acci­dentibus 1 (ut volunt alii) dicta est: juxta posteriorem etymologiam, DEVS Opt. Max. non est substantia, sed substantia­rum omnium principiū, et causa, at juxta priorem verissimè, et propriissimè est sub­stantia, non quidem universalis, sed singu­laris, et individua: substātiae enim secundae indigent primis, ut in iis existant, at DEVS [Page 48] etiam qua communis est tribus personis, nulla re indigit in qua existat. Sed objiciet aliquis: DEVS ut est communis tribus per­sonis Trinitatis est praedicabilis de pluri­bus; Ergo est universalis, & secunda sub­stantia. Respond. definitionem universalis, sic concipiendam esse; universale est id quod praedicari potest de iis, quae sunt plura secundum ipsum nomen universalis: sic homo praedicatur de iis quae sunt plura secundum nomen hominis, i. de pluribꝰ hominibꝰ: at DEVS praedicatur quidem de pluribus personis, non tamen dici potest praedicari de pluri­bus secundum nomen DEI, i. de pluribus DIIS. Alii dicunt illud esse universale, quod praedicari potest de pluribus, in quibus dividitur, & multiplicatur, sed eodem res redit.

Secundo ob. nulla prima seu singularis 2 substantia sub se continet alias primas, seu singulares substantias: at DEVS sub se continet tres personas; quaelibet autem persona est singularis substantia. Resp. nulla singularis substantia, sub se continet alias singulares substantias numero, h. e. differentiis individualibus distinctas; po­test tamen una singularis substantia sub se continere plures personas unam numero [Page 49] essentiam habentes, & solis existendi mo­dis distinctas.

Altera quaestio in titulo proposita est: an tres personae Trinitatis sint tres singu­lares 3 substantiae: hujus quaestionis diffi­cultas in hoc est posita; quod Orthodoxi Patres statuant filium esse Patri [...], h. e. ut ecclesia latina vertit, consubstan­tialem, sive unius & ejusdem substantiae; ut meritò Hieronymus in epistola ad Dama­sum dixerit, quis audeat ore sacrilego tres sub­stantias in DEO concedere. Contra verò cùm persona sit substantia singularis, tot videntur esse singulares substantiae in Deitate, quot sunt in eâ personae.

Hujus quaestionis determinatio duabꝰ assertionibꝰ comprehendi potest. Primò, 4 novae & insolitae locutiones in mysteriis fidei non sunt usurpandae, vitandi enim sunt omnes modi loquendi, qui Haere­ticis vel in speciem favere videntur. Qui igitur de tribus personis adorandae Trini­tatis loquuntur, ii uti non debent supra­dicto loquendi modo, dicentes eas esse tres substantias, ne favere videantur Arria­nis, Macedonianis, Valentino Gentili, & ejus sectatoribus. Secundo, nullo modo admitti [Page 50] potest illa locutio, sed rejicienda est tan­quam apertè falsa, & Tritheitica: si enim tres personae sunt tres substantiae; vel sunt tres substantiae finitae, vel sunt tres sub­stantiae infinitae: non sunt tres substantiae finitae, seu creatae, ut patet: at ne (que) sunt tres substantiae infinitae, quia nō sunt tres DII.

Consequentia non est valida argu­menti 5 allati in contrarium: dabo enim similem consequentiam, quae planè vi­tiosa, & inepta est omnium judicio, ut si hoc modo argumentetur aliquis: Petrus stans, Petrus sedens, & omne aliud ejus­modi aggregatum est substantia singula­ris accidente quodam vestita; Ergo quot sunt talia aggregata, tot sunt singulares substantiae accidentibus vestitae. Si in­quam aliquis sic argumentetur, vitiosa erit illatio quia Petrus stans, & Petrus sedens sunt duo talia aggregata; at non sunt duae singulares substantiae, sed un [...] numero, & individua substantia. Quaeret aliquis: quid ex antecedente isto, person [...] est singularis substantia, rectè & legittim [...] possit colligi. Respondetur hanc esse justam, et licitam consequentiam; person [...] est singularis substantia, Ergo quot sunt [Page 51] personae, tot sunt ea quibus singulis com­petit esse singularem substantiam.

ART. X. An CHRISTVS quatenus homo sit per­sona: item an CHRISTVS quate­nus homo sit ubique.

AFfirmativam quaestionis partem probare videntur 1 haec argumente. 1. Sicut omnes singulares boves, equi, leones, &c. sunt sup­posita irrationalia; ita etiā omnes singulares homi­nes sunt supposita rationalia, seu personae: Ergo CHRISTVS, qua est singularis homo, est persona. 2. Omnis singularis substantia completa, & concreto nomine significata, est suppositum, ut docent omnes Meta­physici; at CHRISTVS, quatenus est singula­ris homo, est talis: ergo est suppositū: omne autem suppositum rationale est persona. 3. Homo singularis differt à singulari sua [Page 52] essentia, ut suppositum à natura in suppo­sito existente; ergo CHRISTVS, quatenus est homo singularis, est suppositum, & pro­inde persona.

2 Deinde si CHRISTVS, quatenus est ho­mo, sit persona, ut jam probatum est, vel est persona immensa, & ubique existens, vel est persona finita, & certo loco com­prehensa: posterius admitti non potest, quia sic in CHRISTO duae essent perso­nae, una finita, altera infinita; ergo dicen­dum est prius, videlicet CHRISTVM, qua­tenus est homo, esse personam immensam, in omni loco, & extra omnem locum ex­istentem: & proinde non solum fatendum est illam propositionem, CHRISTVS homo est ubique, esse veram, sed etiam illam, CHRISTVS quatenus homo, est ubique.

Vt huic quaestioni satisfiat, dico pri­mo, 3 ambiguam, & proinde distinguen­dam esse illam propositionem, CHRI­STVS, quatenus est hic homo, est persona; nam ut loquitur Suarez, in tertiam partem D. Thomae, Tom. 1. quaest. 16. art. 11. illa particula quatenus, vel reduplicat supposi­tum, vel reduplicat naturam: h. e. vel hic est ejus sensus; CHRISTVS ratione naturae hu­manae [Page 53] ab eo assumptae est persona, & sic pro­positio est aperte falsa, nam CHRISTVS neque habet à sua humanitate quod sit persona simpliciter, neque ab ea habet no­vam aliquam subsistentiam, aut personali­tatem; sic enim in eo duplex esset hypo­stasis, neque verum est dicere humanita­tem ab eo assumptam, suam propriam subsistentiam, aut personalitatem habere, quia ea alteri inexistit, & non subsistit: Idcirco negandum est CHRISTVM ra­tione naturae suae humanae esse personam: vel hic est ejus sensus; CHRISTVS quate­nus est suppositum humanam naturam includens, est persona; & sic propositio est verissima, ut probant tria illa argumenta in limine articuli posita; illud enim suppositum, in quo est humanitas, est persona.

Alii brevius respondent CHRISTVM, 4 quatenus est hic homo, duo includere, vi­delicet subsistentium divinam, & naturam hu­manam; & dicunt CHRISTVM, quatenus est homo, esse personam respectu subsistentiae divinae, quam materialiter includit, non vero respectu naturae humanae assumptae, quam magis formaliter, & directe impor­tat illa vox, hic homo.

[Page 54]Dico secundo illum modum loquen­di, 5 CHRISTVS, quatenus homo, est persona, fu­giendum esse: 1. Quia Nestoriano dogma­ti, quo duae personae CHRISTO tribuun­tur, favere videtur. 2. Quia reduplicatio proprie accepta importat propriam ratio­nem, vel causam cur attributum in sit sub­jecto: certum autem est rationem, secun­dum quam personalitas CHRISTO com­petit, non esse in natura humana, & proin­de CHRISTVM non satis commode dici personā, quatenus est hic homo. 3. Quia Theologi dum disserunt de CHRISTO, & utuntur illis reduplicationibus, quate­nus DEVS, quatenus homo, aut quatenus hi [...] homo, non respiciunt CHRISTI subsisten­tiam personalem, sed naturam: designa [...] enim naturam, secundum quam haec, ve [...] illa attributa, CHRISTO conveniunt: [...] personalitas non competit CHRISTO, se­cundum naturam humanam, ideoque in­solens est illa locutio, CHRISTVS, quate [...] est hic homo, est persona.

6 Quod ad alteram partem argumenti attinet, respondendū est ut supra, CHRI­STVM, quatenus est hic homo, duo includere, [Page 55] videlicet subsistentiam divinam, & natu­ram humanam ei superadditam: respe­ctu subsistentiae divinae, quam matetiali quadam ratione includit, dici potest CHRISTVS, quatenus est hic homo, esse per­sona immensa, & nullo loco definita: re­spectu naturae humanae quam magis for­maliter, & directe importat illa vox, hic homo, recte negatur CHRISTVM, quate­nus est hic homo, esse personam immen­sam, & ubique existentem; idque quia ejus natura humana habet suum particu­lare ubi, & certo loco comprehenditur.

Caeterum licet illa propositio aliquo sensu vera sit, ut jam dictum est; quia ta­men 7 Vbiquitariorum errorem redolet, quia item sensus, quem verba istius pro­positionis evidentius prae se ferunt, est absurdus, videlicet quod CHRISTVS ratione naturae humanae, sit immensus, seu quod ejus humanitas immensa sit; ideo rejicienda est, & sedulo cavenda.

ART. XI. An Vbiquitariorum argumenta ab unione perso­nali petita sint valida.

PRima objectio eorum, qui 1 humanae CHRISTI natu­rae, immensitatē quandam affingunt, sic proponi solet. Quicquid personaliter conjun­ctum est, cum toto [...], illud existit ubicunque existit [...]: at natura humana CHRISTI est talis: Ergo. Respon­detur, propositionem esse apertè falsam: nam ex personali unione duarum natura­rum in CHRISTO, nō magis sequitur, humanitatem esse ubicunque est Deitas, quam ex unione substantiali animae no­strae, cum materia capitis, sequitur capitis materiam esse ubicunque est anima, h. e. esse in pede, quia anima est in pede: dico eam esse substantialiter conjunctam toti animae, quia tota anima est in toto cor­pore, & tota in qualibet ejus parte. Si [Page 57] igitur benè & acutè argumentantur Vbi quistae, cum talem syllogismū exstruunt, bona & efficax erit haec argumentatio. Quod substantialiter est conjunctum toti animae, illud existit ubicunque existit anima: at materia capitis, est substantialiter conjuncta toti animae: Ergo est ubicunque est anima: anima autem est in materia pedis: Ergo etiam materia capitis, est in materia pedis.

Secund. ob. Vnio duarum naturarum, in CHRISTO facta est, [...]: 2 Ergo non existit earum una, nisi ubi existit altera: i. in omnibus locis coexistunt. Respond. adverbia inseparabiliter & indi­stanter, cum adhibentur ad explicandum modum, quo uniuntur duae naturae, in personâ [...], duplicem usum ha­bere: primò enim adhibentur, ad refellen­dum Nestorii errorem, qui has naturas non tantum distinxit, sed divisit, & sepa­ravit, utrique naturae, suam propriam hypostasin affingens; ideoque illas non conjunxit in unam hypostasin. Secundo ut sciamus istam unionem esse indissolu­bilem, & has naturas, postquam semel conjunctae sunt, nunquam disjungi, aut separari posse. Negamus igitur istam con­sequentiam, [Page 58] humana, & divina natura, indisso­lubiliter, & inseparabiliter, in una persona con­junctae sunt: Ergo ubicunque existit earum una, ibi etiam existit altera; ratio est quia per distinctionem localis praesentiae dua­rum naturarum, earum unio non dissolvi­tur, sed potius naturarum veritas asseritur, & confusio tollitur.

3 Instabit aliquis primo: Si istarum natu­rarum una ibi existit, ubi non existit altera, tum earum una, ab altera separatur: at verum est prius: Ergo etiam posterius. Resp. Negando connexionem: anima enim humana, quae tota est in materia capitis, est etiam tota in aliis membris, in quibus materia capi­tis non existit; at unio animae cum mate­ria capitis, hoc pacto nō dissolvitur: nam, ut omnes norunt, anima non nisi per mortem hominis, divellitur & separatur a capite, & reliquis membris. Secund. inst. Anima, quae tota existit in materia ca­pitis, & tota extra eam, non unitur capiti, unione adaequata, & completa; sed ei unitur, tanquam materiae partiali & incompletae: contra vero unio­ne ad equata, & completa, unitur toti corpori, quia anima ita est tota in toto corpore, ut nullo modo sit extra illud: Ergo, cum ex sententia Calvinista­rum, [Page 59] tota Deitas existat in humanitate, et etiam tota extra eam, unio [...], cum humanitate, non erit adaequata, et completa. Respond. Im­parem esse rationem: unio enim animae cum materia capitis, dicitur incompleta, quia non est unio totius cum toto: i. totius formae cum tota materia, sed cum ejus parte: at unio [...] cum humana na­tura est totius cum toto: i. totius Deitatis CHHRISTI, cum tota ejus huma­nitate in una hypostasi. Vera igitur ratio cu [...] unio animae, cum materia capitis, sit inadaequata, non est quod anima existat extra materiam capitis, sed quod non sit unio totius cum toto: i. integrae formae cum integra materia. Quamobrem non est, quod Vbiquitarii nobis objiciant, nos personam CHRISTI solvere, naturas ipsius divellere, & inadaequatam conjun­ctionem naturarum ei affingere: sed con­tra est quod nos doleamus, & miremur, tam elumbia argumenta, tam pueriles in­eptias, viris ab eruditione claris placere, & imponere potuisse.

Tert. ob. Secunda persona Trinitatis, 4 postquam humanam naturam assumpsit, semper & ubique est DEVS INCARNATVS: [Page 60] Ergo nusquam est EXCARNATVS, ut insolenter loquitur Philippus Nicolai. Resp. Illud argumentum, nihil concludere con­tra nos, & proinde totum admitti posse: cum enim incarnatio DEI posita sit, in humanae naturae assumptione, ejus (que) con­junctione hypostatica cum divina, neces­se est excarnationem (ut cum Philippo Nicolai loquar) significare humanae natu­rae depositionem, desertionem, & unionis jam factae dissolutionem: absit autem di­camus, beatissimum [...], carnem, quam in utero Virginis assumpsit, alicubi depo­nere, exuere, aut è suâ hypostasi extermi­nare: instabit aliquis: primò, si [...] existit extra carnem, [...] est alicubi ex carnatus: at verum est prius ex vestra sententia: Ergo etiam posterius admittere tenemini. Resp. Negando illam connexio­nem; sicut enim tota anima humana exi­stit extra materiā capitis, salvâ ejus unio­ne cum materiâ capitis, ita etiam totus [...] existit, & in carne, & extra car­nem, salva sua personali unione cum na­tura humana; & proinde [...] esse extra car­nem non necessario infert excarnationem, seu [Page 61] unionis istius personalis dissolutionem. Matthias Martinus acutissimus Theolo­gus, ad hujusmodi argumentum à Baltha­sare Mentzero propositum, respondens, dicit voculā extra esse ambiguam, & aliàs idem valere quod ultra, h. e. negare rei unius inclusionem in alia re: aliàs autem, importare separationem, & negare unio­nem; priore modo dicit [...] existere ex­tra carnem, à se assumptam, non vero po­steriori modo.

Instabit aliquis secundo: Si [...], priori modo est extra humanitatem, [...] alicu­bi 5 non erit homo: at [...] nuspiam non est homo: Ergo nuspiam est extra humanitatem: probatur assumptio: [...] semper & ubique est homo, nam semper, & ubique, est [...]. Resp. Quamvis San­ctus Thomas, & cum eo ferè omnes Scho­lastici Theologi, putent illam propositio­nem, [...] ubique est homo, simpliciter esse falsam, puto tamen distinctionem esse ad­hibendam: vel enim hic est ejus sensus, [...] ubique est persona, humanam naturam sibi unitam habens: vel hic est ejus sensus, [...] est persona habens naturam humanam, [Page 62] ubique sibi unitam, ideoque ubique sibi localiter praesentem. In priori sensu propositio est vera, & à nobis admittitur, quia nostrae sententiae non contradicit: in posteriori vero, planè falsa est, & proinde à nobis nunquam admittetur. Inter hos duos sensus istius propositionis, ingens esse di­scrimen, ex his exemplis liquet: Maritus ubique, seu ubicunque existit, est vir uxorem ha­bens, est propositio vera: at haec maritus est vir, ubique, seu in omnibus locis, uxorem habens, est propositio falsa. Similiter haec, Dominus ubique est vir, servum habens, propositio est vera: haec vero, Dominus est vir ubique servum habens, falsa est.

Instabit aliquis tertio: Si [...] non ha­bet 6 naturam humanā, ubique sibi unitam et loca­liter coexistentē, totus CHRISTVS nō est ubique, sed una tantum ejus natura, videlicet Deitas: at absurdum est posterius: Ergo etiam prius. Resp. Negando connexionem propositionis: nam ex antecedente istius connexae pro­positionis, bene sequitur totum CHRI­STI: i. omnes partes CHRISTI, non esse ubique; non vero bene sequitur totum CHRISTVM non esse ubique. Hanc distinctionem cur repudiet D. Iacobus An­dreae, [Page 63] & cum eo reliqui Vbiquitarii, mag­nopere demiror: Totus enim CHRI­STVS est homo, sed non totum CHRI­STI; totus CHRISTVS est passus, mortuus, et resurrexit; sed non totum CHRISTI: i. utraque ejus natura.

Instabit aliquis quarto: CHRISTVS 7 non est totus, sine humanitate: Ergo si totus CHRISTVS est ubique, humanitas CHRISTI est ubique. Resp. Negando sequelam; istius enim argumenti conse­quentia, est planè ridicula, et refutatione indigna, ut patet ex his exemplis, quae si­milem consequentiam continent: Totus CHRISTVS non est sine Deitate: Ergo si totus CHRISTVS est passus & mortuus, Deitas etiam passa est, & mortua: Item, CHRISTVS non est totus, sine pede suo: Ergo si totus CHRISTVS est homo, pe [...] CHRISTI est homo.

ART. XII. An subsistentia personalis [...], sit natu­rae ejus humanae communicata: Et an recte loquuntur, qui dicunt, humanitatem CHRI­STI subsistere ubique, per subsistentiam [...]; Item existere ubique, secundum esse suum personale.

EX eo quod dici solet hy­postasin, aut subsistentiam [...], communicatam 1 esse carni CHRISTI, duo consectaria ducuntur: pri­mo enim Vbiquitarii inde colligunt, omnipraesen­tiam, imò & proprietates omnes [...], esse humanae naturae communicatas; ratio consequentiae est quia hypostasis [...], non differt realiter ab ejus essenti [...], ideo (que) nec à proprietatibus ejus essentialibus: Si igitur verum est hypostasin [...], esse carni communicatam, etiam pro­prietates [Page 65] ejus, eodem modo ei communicatas esse fatendum est. Secundo, nonnulli etiam ex nostris Theologis, qui putant CHRISTI carnem, posse dici ubique subsistere, per subsistentiam [...], licet in uno solo existat, ex eodem fundamento, sic ratioci­nantur. Humanae naturae CHRISTI com­municata est subsistentia [...]; cum igitur [...] subsistentia infinita sit, & nullius lo­ci ambitu includatur, caro CHRISTI, per eam subsistentiam sibi communicatam, dici potest ubique subsistere: hoc posterius argumen­tum periculosius est praecedente, quia tantopere placet quibusdam Orthodoxis Theologis, ut profitcantur nos in hac controversia de locali praesentia carnis CHRISTI, [...], et non nisi verbali dissidio, ab Vbiquitariis discrepa­re; quod an verum sit, judicent illi qui hi­storiam colloquii Mompelgartensis & Bezae ac Iacobi Andreae Polemica scripta super hac materia diligentiùs considerarunt.

Vt igitur duo illa argumenta perspi­cuè diluantur, distinguendum est verbum 2 communicandi, et docendum, quo sensu CHRISTI subsistentia sit [...] com­municata: [Page 66] tenendum igitur est, aliquid tribus modis dici alteri communicari. Pri­mò & inhaesivè & denominativè, quo modò odor pomi communicatur manui: nam et odor ille, saltem idem specie inest manui, et denominat manum, i. verè praedicatur de manu. Secundo, communicatur ali­quid denominativè, sed non inhaesivè: quo pacto Reges et imperatores, communi­cant imperii dignitatem uxoribus suis; illae enim denominantur imperatrices, et reginae, non quod in se habeant potesta­tem, aut authoritatem imperialem, sed quod earum mariti istam authoritatem habeant. Tertio, communicatur aliquid alteri, neque inhaesivè, neque denominativè, sed vel essectivè, quo modo DEVS dicitur communicare seipsum creatis entibus; illa enim dicuntur entia et bona, participatio­ne primi entis, et primi boni, ut loquitur Zanchius; vel sustentativè, quo modo acci­dentibꝰ suis communicatur subjectum, ea videlicet sustentando, et recipiendo in se: vel aliquo alio simili modo. Dico haec neque communicar idenominativè, neque in­haesivè quia DEVS ne (que) existit in creaturis tanquam forma essentialis, aut accidenta­lis [Page 67] in suo subjecto: ne (que) de iis praedicatur, praedicatione vera et affirmativâ; subje­ctum enim neque inest accidentibꝰ suis, neque ea denominat, sed contra ab iis de­nominatur.

Hypostasis seu subsistentia [...], tertio hoc modo communicatur naturae 3 ejus humanae: h e. neque communicatur [...] inhaesive, neque denominative, sed su­stentative tantū. Prior pars hujus assertio­nis sic declaratur: Humana natuta CHRI­STI (ut bene notat Martinius contra Mentzerum) omnis propriae personalis subsistentiae expers est, et nullo modo subsistit: h. e. neque per se, neque per accidens, sive ut planius loquar, neque natura sua, ne (que) ex unione: Ergo existentia [...] neque inhaesive, ne (que) denominative ei commu­nicata est: Probatur antecedens: Si huma­nitas CHRISTI aliquo modo subsi­stit, aliquo modo est suppositum, aut per­sona, et proinde aliquo sensu verum erit CHRISTVM assumpsisse supposi­tum, aut personam: at absurdum est po­sterius: Ergo etiam prius. Probatur con­nexum, quia suppositum, et subsistentia reciprocantur, adeo ut omne suppositum [Page 68] habeat subsistentiam, et omne subsi­stentiam habens sit suppositum. Dicet aliquis: Ergo caro CHRISTI planè destituitur personalitate. Respondetur eam non destitui personalitate, hoc sensu, quasi non sit personae alicui unita, est enim unita personae [...], sed quod subsistētia propriè, et formaliter ei neque insit, neque attribui possit.

Idem etiam sic demonstrari potest: 4 Si humana natura CHRISTI subsi­stit, vel per se subsistit, id est, ex se subsistentiam habet, vel subsistit qua­tenus existit in persona [...]: prius à nullo admittetur: at neque posterius manifesta absurditate caret; quod sic pro­batur: Caro CHRISTI, quatenus exi­stit in persona [...], habet modum quendam existendi subsistentiae contra­rium, Ergo non subsistit. Probatur ante­cedens: Esse in alio supposito, & subsistere, seu esse per se, et extra omne aliud sup­positum, sunt duo oppositi modi existen­di: at caro CHRISTI, quatenus existit in persona [...], habet priorem mo­dum existendi: i. existit in supposito: Er­go [Page 69] non potest habere posteriorem, qui ei e diametro opponitur.

Posterior pars nostrae assertionis sic 5 declaratur: [...] naturam nostram, ad suam hypostasin gratiose recepit, et as­sumpsit, ita ut ejus hypostasis carnem sibi intimè praesentem habeat, eamque sibi personaliter unitam gestet; contrà vero caro in illa hypostasi haereat, et sustente­tur. Ex quo fit, ut CHRISTI hyposta­sis, seu personalis subsistentia, rectè dica­tur communicata humanae naturae susten­tative.

Ex hac distinctione communicatio­nis 6 liquet, quid respondendum sit, ad utrumque argumentum, in limine hujus articuli propositum: cum enim hyposta­sis CHRISTI neque inhaesive, neque denominative, communicata sit humani­tati ipsius; evidens est Vbiquitarios, ex communicatione hypostaseos [...], non posse colligere, proprietates ejus es­sentiales communicatas esse assumptae carni, aut inhaesive, aut denominative, et proinde negandas esse omnes illas illatio­nes, quibus ex eo fundamento conclu­dunt carnem CHRISTI, esse omni­scientem, [Page 70] omnipraesentem, omnipoten­tem, &c. Similiter cum falsae sint omnes illae enuntiationes, quibus subsistere aut esse aliquod personale carni CHRISTI tribuitur, quia viz. nullā habet subsisten­tiam sibi convenientem, nullumque esse personale, sed modum quendam existen­di iis contrarium, consequens est CHRI­STI humanitatem, neque posse dici subsistere ubique, per subsistentiam [...], neque existere ubique, secundum esse suum personale. Dicet aliquis; natura humana CHRISTI conjuncta est cum personâ [...], quae omniprae­sens est, & omnipotens: Ergo natura hu­mana dici potest omnipraesens, & omni­potens personaliter. Resp. Si ista conse­quentia admittatur, pari ratione admit­tendae etiam sunt hae consequentiae: Hu­mana natura CHRISTI unita est cum per­sona infinita, & aeterna: Ergo ipsa est infinita & aeterna personaliter, seu secundum suum esse personale: [...]tem, est conjuncta cum ea persona, quae DEVS est & Crea [...]or, ac Redemptor Mund [...] Ergo haec ei conveniunt personaliter.

7 Quaeret hic aliquis, an quemadmo­dum actus [...]bsistendi, ita etiam actus ex­stendi, [Page 71] à CHRISTI carne removen­dus sit. Resp. Nequaquam: caro enim CHRISTI, licet non subsistat, revera tamen habet propriam existentiam, di­stinctam ab existentia [...], sed ab ea dependentem. Dico eam habere existen­tiam distinctam ab existentia [...], quia omne Ens creatum, habet & essen­tiam, & existentiam distinctam ab essen­tia & existentia creatoris. Dico eam habe­re existentiam pendentem ab existentia [...], quia per se, & extra personam [...] existere non potest.

ART. I. De formarum materialium, & immateria­lium diversitate.

VT decisio hujus quaestio­nis, De origine animae, faci­liùs 1 intelligatur, quaedam praemittam, de formarum diversitate, deque varia causalitate, & potentia ma­teriae, respectu formarum, quae in eam in­troducuntur, aut ex ea educuntur.

[Page 78] 2 Primo igitur tenendum est, tria esse genera effectorum, quae propter certum aliquem finem, non vero temerè, aut for­tuitò producuntur: nani eorum alia om­nium quatuor causarum, alia trium, alia duarum tantum, concursu producuntur. Omnium quatuor causarum concursu producuntur substantiae coporeae, quae non possunt habere esse aliquod reale in mundo, nisi duae causae internae, viz. ma­teria & forma, duae itē externae, [...]. efficiens & finis concurrant, ad tribuendum iis ex­istendi actum. Trium causarum concursu, videlicet efficientis, materiae, & finis, pro­ducuntur omnes formae accidentales, seu accidentia, omnes item formae substantia­les, solà animâ rationali exceptâ: di [...]arum causarum concursu, videlicet efficientis, & finis, producuntur Angeli, et animae humanae: Angeli enim neque ex materia, et forma constant, neque in materia ex­istunt; ideoque duas tantum habere pos­sunt causas, videlicet efficientem et finem. Animae vero humanae, lice [...] in mater [...] ex­istant, non tamen ex materia, e [...] forma constant, neque producuntur [...] ▪ in qua existunt: cum enim sunt [...], [Page 79] nullius materiae vi produci possunt, ut mox probabitur, sed a DEO ex nihilo creantur, et in materiam inducūtur, prop­ter optimum finem, videlicet DEI glo­riam, et ipsorum hominum salutem aeter­nam.

Dixi formas accidentales, ut albedi­nem, 3 nigredinem, &c. trium causarum concursu produci, quia ut albedo habeat esse reale in mundo, 1. oportet finem ali­quem, seu propositum, excitare, & allice­re efficientem, ad agendum: 2. oportet efficientem adhibere suam vim, seu con­cursum activum: 3. oportet materiam in­qua, seu subjectum albedinis, concurrere, & cooperari concursu passivo, ad tribuen­dum illud esse albedini: hoc autem prae­stat, recipiendo actionem causae efficien­tis, & producentis albedinem, item reci­piendo ipsam albedinem, eamque susten­tando. Ex trium harum causarum concur­su, pendet albedinis, aliorumque acciden­tium existentia, precipuè vero à materia, in qua recipiuntut, quaeque concursu passivo producit, & sustentat ipsorum esse: idque quia ex efficiente, & fine, pendent tantum quoad fieri, ex materia autem seu [Page 80] subjecto pendent, & quoad fieri, & quoad esse: nam neque possunt fieri sine concur­su materiae, in qua existunt, ne (que) possunt in existendi actu perseverare, illa materia sublata: at efficiente, et finali causa subla­tis, potest accidens jam productum, in ex­istendi actu perseverare, ut liquet, ex infi­nitis pene exemplis.

4 Dixi omnes formas substantiales, ani­ma humana excepta, etiam trium causa­rum concursu produci, quia ut forma la­pidis, v. g. actu existat, 1. oportet finem aliquem, motione metaphorica movere efficientem. 2. necesse est efficientē, activâ suâ virtute disponere materiam lapidis, ad recipiendam illam formā substantialem. 3. oportet materiam, in genere causae subjectivae, concurrere, ad producendam, et sustentandam illam formam, idque quia illa forma pendet à materia, quoad fieri, esse, & operari; h. e. neque potest fieri, neque esse, neque operari, sine materia in qua existit: ista autem dependentia for­marum substantialium à materia, manife­stè arguit materiam esse formarum, in ea existentium causam, non quidem activam, sed passivam, et subjectivam, ut vocant: om­nis [Page 81] enim dependentia alicujus, ab aliquo, tanquam à priori, in fieri, et esse est evidens causalitatis indicium: at longè aliter se ha­bet anima humana, ea enim post mortem hominis et existit, et operatur extra mate­riam: Ergo à materia non pendet quoad esse, et operari: at neque ab ea pendet, quoad fieri, idque quia materia non potest vi aliqua, aut concursu causali tribuere esse spirituali substantiae, qualis est anima ra­tionalis, ut mox probabitur, et proinde nullo modo est ejus causa. Hinc consequi­tur animam, esse ex earum rerum nume­ro, quae duarum tantum causarum con­cursu producuntur, efficientis, videlicet et finis: patet item animam rectè appella­ri formam immaterialem seu independentem à materia, cum è contrario omnes aliae for­mae, tum substantiales, tum accidentales, vocentur formae materiales, et a materia pendentes. v. c. Forma ignis sicut existere nequit, extra suam materiam, ita etiam si­ne ea non potest calefacere, et comburere. Forma bruti, sicut existere nequit, sine materia sua, i. e. corpore, ita sine eadem sentire, aut appetere non potest. At ani­ma humana, non solum existit, extra ma­teriam [Page 82] post mortem hominis; sed etiam extra cam operatur, exercendo actus in­telligendi, volendi, gaudendi, aut dolendi.

ART. II. De duplici materiae causalitate, & potentia; item de formarum eductione ex potentia materiae.

IN hoc articulo notan­dum est primo, Materiam seu causam materialem, duplicem habere causali­tatem, 1 unam respectu compositi, seu materiati [...] alteram respectu forma­rum ab ea pendentium. Causalitas ejus respectu compositi, est in eo posita, quod tanquam pars essentialis, constituat compositum: respectu formarum ab ea pendentium, causalitas ejus in eo est posi­ta, quod concursu passivo concurrat, cum agente, ad tribuendum iis esse, et ad illud ipsum esse conservandum.

2 Secundo notandum est, duplicem esse [Page 83] materiae potentiam, unam receptivam tantum, et non etiam causativam; alteram et receptivam, et causativam: priorem po­tentiam habet materia, respectu solius ani­mae rationalis, habet enim potentiam na­turalem, recipiendi animam in se, sed non habet potentiam concurrendi in genere causae materialis, ad tribuendum esse ani­mae: posteriorem habet respectu omnium aliarum formarum, tum essentialium, tum accidentalium: non solum enim potest eas recipere in se, sed etiam concursu pas­sivo cooperari, cum agente, ad eas produ­cendas.

Tertio notandum est, illos Philosophos 3 malè explicare eductionem sormarum, ex potentia materiae, qui dicunt formā actu existere, in materia, ante rei generatio­nem, non tamen apparere, sed quasi sub confusione potentiae ejus latitare, per ge­nerationem vero, manifestam fieri, ita ut illud esse actuale, quod prius erat quasi ab­sconditum, non incipiat simpliciter per generationem, sed per eam incipiat fieri manifestum, et sic è tenebris, ac confusio­ne materiae, quasi in lucem educatur. Di­co hanc explicationem eductionis malam [Page 84] esse, quia si forma existat actu in materia, ante compositi generationē, ipsum com­positum existit ante suam generationem, quod apertè absurdum est: ratio conse­quentiae est, quia ex materia, & forma actu existentibus, & unitis, resultat composi­tum, iisque positis, necessario ponitur compositum: ideoque si materia, & forma existant unitae, ante generationem com­positi, ipsum compositum existit ante suam generationem. Dicet aliquis; si for­ma non existit in materia, ante rerum ge­nerationem, non potest dici, ex materia educi, seu extrahi; nihil enim potest educi, seu extrahi ex eo, in quo non est. Resp. Formam dici ex materia educi, non quod ex materiae substantia, sed quod ex mate­riae potentia causativa educatur, seu extra­hatur: quamvis enim forma ante genera­tionem in ipsa materiae substantia non ex­istat, in ejus tamen potentia verè & pro­priè existere dicitur, quatenus à materia est producibilis, nam esse in materiae po­tentia causativa, nihil est aliud, nisi à ma­teria tanquam à principio passivo posse produci.

[Page 85]Quarto notandum est, illos etiam to­to coelo errare, qui dicunt formas, ante 4 generationem, secundum ess [...] inchoatum, & imperfectum, h. e. secundum gradus quosdam suae entitatis, existere in mate­ [...]ia; per generationem vero incipere esse in materia, secundum esse completum, & consummatum. Dico hujus sententiae Pa­tronos turpiter errare, quia inde sequitur [...]ormam substantialem variari, quoad gra­dus intensionis, & remissionis, non minus quam accidentia; quia item absurdum est, in unâ & eâdem materiâ, actu existere omnes formas, quae ex materiae potentia educi possunt, sive sint totales, sive partia­les, sic enim in unâ & eâdem re, simul es­sent penè infinitae entitates substantiales re diversae. Sed objiciet aliquis; si sorma ante rei generationē, planè nihil sit; seque­tur omnes formas fieri ex nihilo, & proinde creari. Resp. Formas omnes posse dici fieri ex nihilo, si fieri ex nihilo accipiatur, pro fieri ex nulla sui parte praeexistente, non vero si fie­ri ex nihilo accipiatur propriè pro eo quod est fieri ex nulla materia praeexistente, quo sen­su idem valet, ac creari; fiunt enim formae ex materia, h. e. fiunt materia concurren­te, [Page 86] in genere causae subjectivae ad tribuen­dum iis esse.

Quinto notandum est, eos etiam ma­lè 5 explicare eductionem formarum, ex materiae potentia, qui dicunt formam, ideo ex materiae potentia educi, quod materia ante adventum formae habeat potentiam, ad eam recipiendam: Si enim haec expli­catio esset veritati consentanea, omnes formae, nulla excepta, essent ex materiae potentia educibiles; idque quia materia habet potentiam, ad quamlibet formam recipiendam, potentiam (inquam) vel na­turalem, vel obedientalem. Potentia au­tem naturalis est ea, quae educibilis est in actum, vi alicujus agentis naturalis, ut po­tentia passiva ligni, ad recipiendum calo­rem, dicitur naturalis quia educi potest, in actum vi naturalis agentis, ignis videlicet. Potentia materiae obedientalis est, quae in actum educi non potest, vi agentis natu­ralis; sed vi alicujus agentis superioris, atque alterius ordinis, cui ea materia ita subdita est, & subjecta, ut necessario ei obediat: talis est potentia ligni, vel lapi­dis, ad formam statuae; non enim educitur in actum vi alicujus agentis naturalis, sed [Page 87] vi agentis per artem: talis etiam est poten­tia animae, ad recipienda dona supernatu­ralia, ut fidē, spem, charitatem; non [...]nim [...]lla vi naturali, in actum educi potest, sed infinita vi, & virtute creatoris.

His positis: facilè est explicare edu­ctionem 6 formarum, ex materiae potentia, cum enim nihil possit educi ex aliquo, ni­si illud, quod prius fuit in eo; manifestum est eas solas formas, ex potentia causativa materiae educi, quae antequam existant, sunt in potentia causativa materiae, i. pro­ducibiles sunt per concursum passivum materiae; illae▪ enim formae quamdiu actu non existunt, habent potentiam ad acci­piendum esse à materia, tanquam à princi­principio passivo, & receptivo; ideoque cum actu existere incipiunt, vi activa agentis, & passiva materiae, rectè dicuntur educi ex potentia causativa materiae, quia non amplius sunt in potentia causativa materiae, i. non jam sunt à materia produ­cibiles; quod enim semel productum, & causatum est, non amplius est in potentia causae, sed eductum est ex statu potentiali­tatis, in statum actualitatis. Forma igitur bruti, verè dicitur educi ex potentia cau­sativa [Page 88] materiae seminis, quia ante genera­tionem bruti, illa forma fuit in potentia causativa materiae seminis, i. producibilis erat, vi passiva istius materiae; jam vero per actionem generantis, illa forma pro­ducta est, & posita extra potentiam cau­sativam materiae; ita ut non amplius sit producibilis vi passiva materiae, nisi amit­tat eam existentiam, quam nunc habet. Contrà verò anima humana, licet produ­catur ex materia, non tamen ex ejus po­tentia causativa educitur, sed in materiam inducitur; idque quia nunquam fuit in materiae potentia causativa, nec materia unquam habuit potentiam, ad tribuen­dum esse animae, per passivum suum con­cursum.

ART. III. An anima rationalis sit ex traduce.

VErus hujus controver­siae 1 status est, utrum ani­ma rationalis educatur, ex potentia materiae se­minis, vi seminalis, & prolificae virtutis, sicut [Page 89] animae plantarum, & belluarum: an vero à DEO absque materiae praeexistentis concursu producatur, h. e. creetur, & cor­pori infundatur. Posterior sententia om­nibꝰ ferè modernis Philosophis, & Theo­logis arridet, & meritò; non enim memini me legisse ullum argumentum in contra­rium, tanti ponderis, ut possit aliquem, vel mediocriter in hac controversia ver­satum, in eorum sententiam adducere, qui contendunt animas nostras, à parentibus, per carnalem generationem proseminari, non vero à DEO creari, & infundi. Con­trà vero, pro ea sententia quae asserit ani­mas humanas, à DEO immediatè creari, non solum faciunt varia S. Scripturae te­stimonia, sed etiam argumenta Philoso­phica principiis naturae notis nitentia: ego autem, omissis argumentis ex S. Scriptura petitis, quia ea luculenter proponuntur à Theologis, praecipuè verò à clarissimo D. Iunio, in explicatione 1. cap. Genes. ra­tiones quasdam afferam, partim ex Physi­ca, partim ex Metaphysica depromptas.

Prima ratio est haec: Si anima est genera­bilis, 2 est corruptibilis: at absurdum est posterius: Ergo & prius: ratio majoris est haec; illa [Page 90] sorma, quae ita dependet à materia, ut per concursum causae materialis in generatio­ne producatur, ita etiam dependet à mate­riâ, ut si ab eâ separetur, quae conferebat, & conservabat, ejus esse necessariò pereat. Ad hoc argumentum respondere solent Theologi, & Philosophi, qui sunt in con­trariâ sententiâ, animas humanas esse ex se corruptibiles, ut probat illud argumen­tum; quia dependent à materiâ in fieri & esse, duraturas tamen esse in aeternum, quia DEVS statuit eas conservare. Quod si quis [...]os roget, cur anima in se spectata sit corruptibilis. Respondent hanc esse ra­tionem, quia si DEVS cessaret ab actu, quo conservat animas, illae statim in nihi­lum redirent: sed haec responsio non pla­cet, primo quia Theologi, & Philosophi, cum dividunt substantias in aeternas, & caducas, non volunt aliquas substantias, ideo esse aeternas, quod à cōservativo DEI influxu non dependeant; sed quod à nulla creaturâ, per actionē Physicā destrui pos­sint: hoc autem modo non solum Angeli, & Coelum, sed etiam animae rationales in­corruptibiles dici possunt. Deinde illi qui ita respondent, non possunt negare ani­mam [Page 91] humanā ita se habere, ut nullâ actio­ne Physicâ, seu materiali destrui possit: unde ego infero eam nullâ actione Physi­câ, vel materiali, posse produci. Quaenam enim est ratio, quod nullâ actione Physi­câ destrui possit? Nónne, quia est sub­stantia spiritualis; at ob eandem etiam ra­tionem, nulla virtute materiali potest pro­d [...]ci, idque quia, sicut repugnat spiritui, actione Physicâ, & materiali destrui, ita etiam repugnat spiritui, actione Physica, & materiali produci, generatio autem est actio Physica, & materialis, tum quia fit in materia, tum quia fit per virtutem ma­terialem; scilicet per virtutem seminalem.

Secunda ratio: DEVS voluit animas humanas existere, extra corpora, post hominum 3 mortem; voluit autem animas belluarum perire cum corporibus: Ergo dedit animae rationali, na­turam independentem à materiâ; ut ratione il­lius naturae possit existere, extra materiam corpoream; unde infero animam quoad naturam suam esse independentem à ma­teriâ corporeâ.

Tertio, Ea sola forma educitur ex potentiâ 4 causativâ materiae, quae fit materiâ passivè con­currente, ad tribuendum ei esse: sed materia semi­nis, [Page 92] non potest concursu passivo, tribuere esse ani­mae: Ergo non educitur ex potentiâ materiae, sed a DEO per creationem in materiam infundi­tur. Propositio manifesta est ex praeceden­tibus: assumptio probatur; nulla virtus activa agit ultra suum genus, ut loquun­tur, i. non potest agendo producere eam rem, quae est excellentioris naturae, & su­perioris ordinis: sed anima excedit totum genus naturae corporeae, cum sit substan­tia spiritualis: nulla igitur virtus corporea potest animam producere. Ad hoc argu­mentum respondere solent, vim materia­lem in s [...]mine existentem, per se non pos­se producere spiritualem substantiam ani­mae, posse tamen virtute spiritualis illius substantiae, cujus est instrumentum, i. vir­tute animae hominis generantis elevari ultra suam speciem, ad producendum spi­ritum: quemadmodum phantasma, quae est sensibilis, & materialis species, virtute animae, cujus est instrumentum, species intelligibiles, h. e. spirituales rerum ima­g [...]es intellectui patienti imprimit. Hoc effugium planè futile est, & nullius mo­menti; fieri enim non potest, ut agens creatum operà instrumenti pure materia­lis, [Page 93] aliquid immateriale producat: facultas autem prolifica in semine existens, purè materialis est; secùs tamen accidit, in pro­ductione specierum intelligibilium; anima enim utitur vi intellectus agentis, ut principalis instrumenti, excitantis, & elevantis phantasma, ad producendas illas species: quare universaliter verum est virtutem [...]materialem, non posse es­se aut principale, aut solitarium instru­mentum, in productione spiritualis sub­stantiae, licet esse possit instrumentum se­cundarium, in productione spiritualis qualitatis.

Quarto, Illi qui sunt in oppositâ sententiâ, 5 coguntur admittere conclusiones, admodum duras, & absurdas; nam ut vitent vim talium ar­gumentorum, coguntur admittere ani­mam non esse substantiam spiritualem; item animam posse actione Physica de­strui, nisi DEVS eam speciali suo auxi­lio conservet ab interitu: quae conclusio­nes admodum derogant dignitati, & ex­cellentiae animae nostrae, & nobis auferunt occasionem confutandi Atheos, argumen­tis petitis ab immortalitate animae. Si enim anima est forma naturâ suâ depen­dens [Page 94] à corpore, ita ut extra corpus per se existere non valeat, quomodo persua­debimus [...]is, animam esse immortalem; derogant etiam hae conclusiones sapien­tiae divinae, quippe asserere DEVM voluisse animas existere extra corpora, et negasse iis naturam, ad hoc idoneam, est dicere DEVM non satis prudenter produxisse animam.

Quinto, Quamvis dicamus animam à 6 DEO c [...]ea [...]i, & in corpus i [...]fundi, & pro­inde parentem non tribuere filio suo animam, satis tamen commodè tueri possumus, hominem tam verè generare hominem, quam leo leonem, & hos [...]ovem; possumus item tueri naturalem & haereditariam corruptionem, quam PEC­CATVM ORIGINALE vocant, à parentibus ad liberos propagari, & illius pro­pagationis modum explicare: nulla ergo ne­cessitas nos cogit amplecti eam senten­tiam quae animae naturae repugnat, & ejus dignitati tantum detra [...]it.

ART. IV. An & quomodo homo verè generare hominem dicatur.

PHilosophi, & Theologi, qui dicunt animam non traduci per semen, aut ex 1 semine elici, variis modis dissentiunt, de generatione hominis, & actione in qua generatio hominis consi­stit. Primo enim nonnulli, cum iis hoc ar­gumentum objicitur: homo generans non tribuit filio animam, per quam est homo: Ergo homo non generat hominem. Respondent hominem dici generare ho­minem, quia suppeditat materiam, ex qua fit homo, id est, quia tribuit fi­lio corpus hominis: verum haec respon­sio admodum frigida est, & indigna, quae ab ullo Philosopho proferatur: primo enim ex ea sequitur hominem, tan­tum generare corpus hominis, non vero totum hominem, & hoc est ipsum, [Page 96] quod argumentum probat. Secundo, quia nemo Philosophorum dixit, generatio­nem substantialem esse productionem, aut suppeditationem materiae; si enim producere substantiam, est suppeditare materiam, ad producendam substantiam; pari ratione, is qui suppeditat artifici ma­teriam, ad conficiendam statuam, dicetur conficere statuam, quod admodum absur­dum est. Tertio, generare hominem, est tribuere [...] esse homini, ut ex ipsis ter­minis patet: at esse hominis seu natura hu­mana, neque consistit in anima sola, neque in corpore solo, ut omnes fatentur: si enim natura humana in altero horū con­sisteret, per separationem animae à corpo­re, non destrueretur natura humana: con­sistit ergo natura humana, in unione cor­poris & animae, i. consistit in eo, quod homo verè constet anima & corpore: si ergo generans non efficit, ut filius sit quid constans ex anima, & corpore, sed tan­tum efficit ipsum corpus, homo generans non verè dicetur, tribuere homini genito esse hominis, atque adeo non verè dicetur generare hominem.

[Page 97]Alii cum vident se, non posse evitare 2 vim hujus argumenti, per priorē respon­sionem, aliam responsionem excogita­runt, sed pene tam invalidam, ac est prior: dicunt enim hominem verè generare ho­minem, quia non solum tribuit ei mate­riam, i. corpus; sed etiam praeparat mate­riam, ad recipiendam formam; at que adeo per virtutem prolificam, attingit conjun­ctionem animae, & corporis, per quam conjunctionem, homo constituitur in esse hominis, & fit tale compositum Physicum: hi ergo non dicunt patrem conjungere animam filii, cum corpore filii, per virtu­tem seminalem (hoc enim tribuunt DEO, qui animam infundit) sed praeparare ma­teriam seminis, ad recipiendam formam humanam, quam quidē praeparationem, postquam completa fuerit, immediatè se­quitur conjunctio animae & corporis: hinc liquet, ex eorum sententia, actionem generandi, nihil aliud esse, quam praeviam materiae alterationem, & praeparationem ad recipiendam formam: in hac sententia fuerunt penè omnes antiquiores Philoso­phi, etiam omnes penè Moderni, plerique etiam Pontificii Theologi; nam Conim­bricenses, [Page 98] in explicatione lib. 1. de ortu, testantur seipsos olim amplexos fuisse hanc sententiam, quia fuit recepta apud omnes: verum haec sententia, ut di­ctum est, non magis satisfacit argumen­to, quam prior. Primò, quia praepara­tio materiae est mutatio in qualitate, atque adeo est alteratio. Generatio autem non est alteratio, sunt enim diversi specie motus, in hoc differentes, quod altera terminetur ad qualitatem, altera ad sub­stantiam: Ergo generatio non est muta­tio, vel praeparatio materiae; neque ge­nerare, est praeparare materiam. Secun­dò, generatio est una simplex mutatio, vel simplex motus, ut omnes fatentur: at illa praeparatio non est posita in una mutatione, sed in variis alterationibus, quae praecedunt introductionem formae, nam aliquando dilatatur, aliquando con­solidatur illa materia, aliquando humor augetur, aliquando min [...]itur, ita scili­cet postulante natura formae introducen­dae: Ergo illa praeparatio non est gene­ratio, sed aggregata seu multiplex muta­tio, sive alteratio. Tertio, generare est tribuere esse; esse autem hominis consistit in [Page 99] eo, quod constet ex anima & corpore: si ergo DEVS copulet animam, cum corpore, infundendo (ut dicunt Theo­logi) DEVS tribuit esse homini, non vero generans: solus enim ille qui copu­lat animam cum corpore, efficit ut ho­mo constet ex anima, & corpore. De­nique homo in instanti gignitur, id est, in instanti fit homo: Ergo non grada­tim; ideoque ejus productio, non est mutatio aliqua successiva, sed instantanea.

Tertius modus respondendi est eorum, qui dicunt hominem generare hominem, 3 neque quod ei tribuat materiam, neque quod materiam praeparet; sed quod tri­buat ei etiam formam, non quidem spe­cificam, id est, animam rationalem (hanc enim volunt tribui à solo DEO, qui eam creat, & unit cum corpore) sed quod ex potentia seminis educat ani­mam vegetativam, & sensitivam: ve­rum haec sententia minimè omnium pla­cet, quia manifestè ex ea sequitur, ho­minem non generare hominem, sed hoc vivens, & hoc animal: praeterea ut dicebam esse hominis in eo consi­stit, quod homo constet ex anima [Page 100] & corpore: Si ergo filius non debeat pa­tri, quod constet ex anima rationali, & corpore, non habet naturam hominis, à patre sibi communicatam.

Rejectis his sententiis, nos cum do­ctissimis 4 Philosophis, Doct. Sc. Ruvio, & professoribus Academiae Conimbri­censis: quartum dicendi modum ample­ctimur, asserentes hominem verè genera­re hominem, quamvis anima à DEO creetur, non quod tribuat ei corpus so­lummodo, neque quod praeparet corpus, ad recipiendam animam, neque quod in materiâ, aut ex materia corporea, efficiat animam vegitativam, aut sensitivam sui fi­lii; sed quod ab homine generante sit ipsa actio, qua anima rationalis substantialiter corpori unitur, ac incipit informare, inha­bitare, & implere totam materiam corpo­ris; adeo ut ex nostra sententia, generatio hominis sit posita in illa actione, qua per virtutem prolificam, anima essentiali vin­culo cum corpore copulatur.

ART. V. Vtrum generatio posita sit in productione for­mae, an vero in conjunctione for­mae cum materia.

VT nostrae sententiae veri­tas appareat, primo osten­dam actionem generantis, 1 loquendo in genere de omni generatione, esse po­sitam, in conjunctione ma­teriae, et formae: secundò, nonnihil specia­lius dicam de illa actione, qua anima cor­pori unitur: quod ad prius attinet genera­tio compositi, non est productio materiae, idque quia materia propriè dicta est inge­nerabilis, & incorruptibilis, id est, à nullo potest fieri, nisi à creatore; si enim creatu­ra aliqua produceret materiam primam, produceret eam ex nulla materia praeexi­stente; atque adeo crearet eam; nulla au­tem creatura creat, cum creatio requirat [Page 102] infinitam virtutem. Deinde cū ex igne fit aer, aer generat alium aerem, mutando ig­nem in aerem, non autem per illam gene­rationem, producit materiam novi aeris, sed in materiam praeexistentem introdu­cit formam novi aeris.

2 Generatio substantialis, non est pro­ductio materiae, ut jam ostensum est: at neque est productio formae, quod qui­dem certum est, & evidens apud eos, qui dicunt animas à DEO creari: at non minus evidenter etiā probari potest con­tra eos, qui dicunt animā esse ex traduca. Primo enim, natura hominis est in eo po­sita, quod constet ex anima & corpore: at per actionem, quâ anima unitur corp [...]ri, sive anima sit à DEO, sive à patre, ho­mo fit compositum constans ex anima & corpore: Ergo per illam actionem, homo accipit naturam, vel esse hominis; & proind [...] per illam actionem producitur: quid enim est aliud, producere hominem, quam effi­cere ut existat homo, seu Ens constans ex anima & corpore. Secundò, nunquam po­test compositum Physicum de novo pro­duci, sive per generationē, sive per aliam mutationē, nisi ejus materia, & forma de [Page 103] novo conjungantur, & coeant in unum per se, ut evidens est: potest tamen com­positum Physicum de novo produci, & revera fieri, quam vis ejus forma non pro­ducatur de novo: Ergo efficere composi­tum Physicum, potiùs est materiam & formam conjungere, quam formam pro­ducere; probatur assumptio: primo, ex re­surrectione mortuorum in die judicii; tum enim homines de novo producentur, & de novo accipient esse hominis, per veram productionem substantialem, licet non ordinariam, sed planè extraordinariam; at tum eorum anima non potest dici de novo produci, quia existebat semper, postquam creata est, sed tantum de novo uniri cum materia: Ergo productio com­positi Physici, non est productio formae, sed potius unitio formae cum materia. Si quis tam impudens sit, ut neget in resur­rectione mortuorum, futuram veram productionem substantialem, contra eum [...]ar hoc argumento. Producere substan­ [...]iam corpoream, est tribuere esse substan­ [...]ae corporeae: at tum DEVS, homini­ [...]us mortuis, qui quamdiu mortui erant, [...]on habeban verum esse substantiae natu­ralis, [Page 104] quia non cōstabant ex materia & for­ma unitis, verè & propriè dabit integrum, & plenū esse corporis naturalis, efficiendo ut verè cōstent ex corpore & anima: Ergo DEVS per illam actionem verè producit corpora naturalia. Non negari quidē po­test, illam actionem, esse actionē longè di­versam à generatione substantiali, & modo generandi ordinario; certum ta­men est eam actionem esse veram produ­ctionem substantialem; quod probamus ex definitione productionis substantialis; quid enim aliud est producere substantiā, quā conferre esse illi substantiae, quae ante illam actionē non habebat esse substantiale. Secundo probatur assumptio sic: DEVS potest creare animam infantis per aliquo [...] tempus ante ejus generationem, & poste [...] in ipsa generatione illam animam cu [...] corpore ejus conjungere: Ergo potest [...] se vera generatio substantialis absque pr [...]ductione formae.

Quod ad posterius attinet: Theol [...]gi 3 & Philosophi, qui sunt in nostrâ se [...]tentiâ de origine animae, asserunt virt [...]tem seminalem in belluis, duplicem h [...]bere operationē; scilicet eductionem fo [...]mae [Page 105] ex potentia materiae, & unitionē ejus­dem formae cū composito; quas quidem actiones dicunt non realiter, sed ratione sola diversas esse: idque quia per unam & eandem actionem re, educitur forma ex potentia materiae, et unitur substantialiter cum materia. Contrà asserunt virtutē se­minalē, quae in semine hominis existit, ha­bere unā tantum actionem, scilicet unitio­nem formae, i. animae cū materia corporea, unam inquam actionē principalem, nam certum est ab ea virtute proficisci varias actiones minus principales, scil. praepara­tiones materiae corporeae, ad recipiendam animam: quare dicunt in productione ho­minis, esse duas actiones proficiscētes à di­versis agētibꝰ; scilicet creationē animae, & unitionē ejusdem cū materia: creationem animae aiunt esse operationē solius DEI, quod evidens est; unitionē vero animae cū corpore, volunt esse actionē, non quidem solius hominis, DEVS enim cooperatur cū homine in actione illa; sed hominis, & DEI simul, & addunt in hac unitione, & non in alia actione, positam esse generatio­nē hominis: quod ex eo patet, quia supra ostensum est, producere cōpositum, ne (que) [Page 106] esse producere materiam, neque produce­re formam, sed formam cum materia uni­re, & copulare: ex nostra ergo sententia, eodem instanti, quo DEVS creat ani­mam in corpore, homo generans per vir­tutem seminalem, animam à DEO crea­tam, cum corpore substantialiter unit, & connectit; adeo ut actio DEI termine­tur ad animae esse simpliciter; actio vero pa­tris terminetur, non quidem ad animae esse simpliciter, sed ad ejus esse in corpore, seu ad unionem animae cum corpore.

Ad illud argumentum, homo est homo 4 per animam; si ergo pater non tribuit filio ani­mam, non tribuit ei esse hominem. Respondent hominem esse hominem, neque per ani­mam seorsim acceptam, neque per cor­pus, sed per integram naturam, siue per es­sentiam humanam, & aiunt patrē unien­do animam cum corpore, per virtutem se­minalem, tribuere filio [...] constare ex [...] & corpore; & proinde ei tribuere natu­ram, & essentiam per quam est homo: pa­tet autem unamquamque rem, esse tale [...]rem non per alterā essentiae partē, sed per totam essentiam, quia essentia est id, per quod Ens est Ens; atque adeo talis essentia [Page 107] est id, per quod res est talis res: illud au­tem quod dici solet, unamquamque rem esse talem rem per formam suam, ita con­cipiendum est, ut intelligamus unam­quam (que) rem, esse talem rem per formam, non quidem tanquam adaequatam ratio­nem (ratio enim adaequata cur res sit talis res, est quia habet talem essentiam) sed tanquam principalem partem essentiae; si enim inter se conferamus partes essentiae Physicae, res quaelibet, est talis res per formam, potius quam per materiam; inte­rim si conferamus aut formam, aut mate­riam cum integra essentia, res quaelibet est talis res, potius per essentiam, quam aut per materiam, aut formam.

Verum, hic oritur magna difficultas, si enim DEVS infundat animam, ut 5 omnes Theologi loquuntur, qui sunt in hac sententia, conjunctio animae, cum cor­pore potius tribuenda erit DEO, quam homini generanti; quid enim aliud est animae infusio in materiam corpoream, quam conjunctio animae cum materia. Respondent nonnulli, DEVM dici in­fundere▪ animam, non quod per se solum copulet animam cum corpore; sed quod [Page 108] per virtutem seminalem, illud praestet, cujus ministerio utitur tanquam instru­mento, non quidem necessario (ipse enim potest per se connectere animam & corpus) sed ordinario, quia scilicet ejus usus est ordinarius, in omni animalium generatione. Alii probabilius respon­dent, DEVM dici infundere animam in corpus, non quod substantialiter, sed quod localiter conjungat animam & cor­pus: id est, quod creet animam in cor­pore, & per ejus creationem, in tali ubi, efficiat eam localiter praesentem corpo­ri: dicunt enim eodem instanti, quo DEVS creat animam localiter praesen­tem corpori, eodem (inquam) instan­ti virtutem seminalem, eas partes con­nectere, vinculo substantiali: docent autem localem praesentiam animae, esse quid longè diversum, ab ejus unione substantiali, cum materia; quia Ange­lus assumpto corpore vestitus, est loca­liter praesens illi corpori, non vero sub­stantialiter ei conjunctus, ut forma ma­teriae suae.

ART. VI. An praecedens doctrina tollat peccati origina­lis propagationem.

QVi putant humanam ani­mam, a DEO immedia­te 1 non creari, sed ex po­tentia seminis educi, obji­cere solent, nostram sen­tentiam planè tollere pec­cati originalis propagationem, & nullum modum relinquere, quo explicari possit istius peccati derivatio, à parentibus ad li­beros: ut igitur hoc cavillum ipso facto diluam, partes quasi integrantes istius peccati enumerabo, & quomodo singulae propagentur docebo.

Partes peccati originalis sunt tres: Pri­mò, participatio peccati primorum pa­rentum, 2 illud enim fuit commune peccatum totius generis humani. Se­cundo, carentia originalis justitiae, [Page 110] id est, defectus donorum, tum intellectus, tum voluntatis, quibus Adamus & Eva ante lapsum ornati sunt. Tertiò, propen­sio, vel inclinatio ad malum, non enim so­lum caremus originali justitia, quae nos ad bonum propensos faciebat, sed etiam eâ sublatâ, successit contraria qualitas le­gi adversa, quae nos ad omnem turpitu­dinem pronos reddit.

Prima pars peccati originalis eodem 3 modo propagatur, à parentibus ad libe­ros, quo propagari solet generis splen­dor, item jus haereditarium: nimirum neque per animam, neque per corpus, sed per naturalem generationem; sicut enim Carolus, v. g. ideo haeres regni est, quia Regis filius est, & ideo filius Regis, quia à Rege genitus est: sicut etiam Ca­rolus, ideo nobilis est, quia nobilium parentum proles est, & ideo proles quia à nobilibus parentibus per naturalem ge­nerationem descendit: ita etiam Adae pec­catum, ideo est nostrum, quia nos ejus fi­lii & haeredes sumus: [...]. quia per naturalem generationem descendimus ab Adamo. Haec sententia de propagatione primae hujus partis peccati originalis, coincidit [Page 111] cum eorum sententia, qui dicunt animam à DEO creatam, evadere corruptam, & ream, per hypostaticam suam unionem, cum corpore, quia ex illa unione animae & corporis, resultat totus homo, qui est successor Adami, atque adeo reus mobe­dientiae Adami.

Hic tria diligenter notanda sunt: Pri­mò, 4 ea quae jam dicta sunt non intelligen­da esse de quolibet successore Adami, sed de successore per naturalē generationem genito, i. de eo, qui per ordinarium mo­dum generandi, videlicet per concursum maris & foeminae ab Adamo descendit; alioqui enim sequetur Dominū nostrum IESVM CHRISTVM, esse reum peccati Adami quod absurdum, & im­pium dictu est. Secundo notetur, beatam Virginem necessario esse ream peccati Adami, si enim illud ipsum, propter quod nos rei sumus peccati Adami, inveniatur in beata Virgine, ipsa non minus est rea, quam nos: at verum est prius, illa enim eodem modo descendit ab Adamo quo nos: Ergo etiam verum est posterius.

Tertio notetur, solius primi hominis, 5 non vero posteriorum parentum, peccata [Page 112] transire in eorum filios: cujus rei ratio praecipuè est haec: primus homo justitiam accepit, non sibi tantum, sed toti etiam ejus posteritati, ut si permaneret in justi­tia, eam simul cum natura in posteros transmitteret; sin eam peccando desere­ret, cum eadem natura, peccatum quoque in omnem posteritatem transfunderet. Cum igitur nemo posteriorū parentum, simili lege sit institutus; patet istorū pec­cata, non magis quā justitiam propagari, in posteros, sed singularia, et ut loquun­tur, personalia tantum esse.

6 Secundam partem peccati originalis, viz. carentiam originalis justitiae, parentes in posteros transmittunt, eo modo, quo parentes egeni, inglorii, & ignobiles suam egestatem, & generis obscuritatem in li­beros transfundun [...], viz. modo aliquo negativo, non positivo: sicut enim igno­bilium, & pauperum filii, ideo ignobiles sunt, & pauperes, quia eorum parentes istis bonis carent, & proinde ea liberis suis conferre nequeunt: ita etiam infan [...] recens natus, originali justitiâ caret, quia parentes ipsius justitia destituti sunt, & proinde eam proli suae communicare ne­queunt. [Page 113] Dicet aliquis; parentes fideles, per gratiam regenerationis, habent dona justitiae, & sanctitatis, aliquatenus sibi restituta, cur non ergo ea dona in poste­ros transfundunt? Resp. quia nulli pro­ximorum parentum, imo ne ipsi Adae, postquam semel peccavit, concessum est, ut donum aliquod in posteros trans­mittat, hoc enim concessum est solis primis parentibus, ante eorum lapsum.

Quod ad tertiam partem peccati ori­ginalis 7 attinet, communis sententia est, eam eodem modo propagari, & trans­mitti in liberos, quo lepra transmitti­tur à parentibus leprosis, in eorum libe­ros; nimirum per semen à parentibus emissum: hoc autem sic declaratur: in­fectio quae est in semine leprosi, non est lepra, vel morbus formaliter & actu, sed solum virtualiter; nam est occulta quaedam dispositio ad lepram: ita etiam infectio spiritualis, quae est in semine, non est peccatum formaliter & actu, sed est occulta quaedam dispositio ad pec­catum; ex quo fit ut anima in corpo­re à DEO creata, veluti flos, in loco foetido, à prima sua origine, ex corpore [Page 114] vitium contrahit habituale, atque culpa­bile; hujus sententiae fundamentum est, mutua ea (que) naturalis sympathia, i. passio­num & affectionum communicatio, inte [...] corpus et animam, tanquam inter dua [...] partes substantiales, idem compositum naturale constituentes. Vnde fieri vide­mus, ut corpore malè affecto, anima do­leat, et vicissim ex animae hilaritate, corpus recreetur; quare sicut anima, si infundere­tur corpori vulnerato, vel posito in igne, mox in eo corpore doleret, ita dum infun­ditur corpori ad peccandum disposito, ha­bitualiter in eo quodammodo peccat.

ART. VII. Solvuntur argumenta quae afferri solent contra praecedentem doctrinam de propagatione na­tivae corruptionis per semen parentum.

OBjicitur primo sic; corpus non potest agere in spiri­tum, vitiosam aliquam 1 qualitatem ei imprimen­do: Ergo concupiscentia, seu propensio ad malum, [Page 115] à corpore ad animam non derivatur. Re­spondet ex Augustino Pareus, lib. 4. de amissione gratiae, cap. 12. non omnino fieri naturaliter, sed oculto DEI judicio, quod anima à carne vitiata, ob culp [...] pri­morum parentum, vitium contrahat, h. e. licet corpus in spiritum naturaliter agere nequeat, per occultam tamen justitiam divinae legis, illud fieri posse. 2. Alii re­spondent id non fieri per actionem carnis in animam, sed per quandam naturalem concomitantiam, et communicationem, quae est inter materiam, et formam; sicut enim anima corpori communicat suas af­fectiones, ut vitam, sensum, et alia hujus­modi, ita etiā dispositiones corporis com­municantur animae, nam anima infusa cor­pori male disposito, fit stolida, ut videre est in naturaliter fatuis; ita sentit Esthius Theol. Pont. lib. 2. sent. dist. 31. art. 1.

Tertio, Hieron. Zanchius, de operi­bus DEI, parte 3. lib. 2. cap. 5. Re­spondet 2 animam ex conjunctione cum corpore, peccato infici, non per Physicam actionem corporis in animam, sed ex ju­stissima DEI ordinatione, qui sic initio constituerat, ut sicut si Adam non peccas­set, [Page 116] tota illius justitia in liberos propaga­retur, sic, illo peccante, tota naturae corru­ptio, quae ejus inobedientiam est consecu­ta, ab illo tanquam è capite, in omnes ho­mines, flueret et derivaretur, idque per semen, tanquam per vehiculum, quo ista labes à patre ad prolem transfertur.

Quarto, Alensis et Bonaventura, in 3 2. Sent. dicunt, animam in corpore im­mundo vitiari, non quod caro spiritum inficiat, vera et reali actione, sed quod ca­ro destituta originali rectitudine, ac rebel­lis rationi effecta, animum deorsum tra­hat, ac per hoc, obliquam et distortam ef­ficiat. Hanc sententiam explicans Pareus, dicit nos posse sine ulla absurditate, asse­rere temperamentum corporis, licet brutum sit, ad mala pronum esse, & no [...] aptum animae ad bonas actiones orga­num: animam vero rectitudine, & purita­te originali orbatam, sequi inclinationem, et vitiosum temperamentum corporis, idem etiam innuit Clariss. Festus Hom­mius, in suo Antibellarmino, disput. 58▪ Thes. 5.

4 Secundo objicitur: Si DEVS ani [...]mam puram in carcerem tam impuru [...] [Page 117] detrudit, crudeliter ac injustè agit: at im­pium & blasphemum est posterius; Ergo & prius est absurdum. Resp. concedendo totum; nos enim non dicimus DEVM, [...]mmittere animam justam & puram, in corpus impurum, inde enim sequitur animas nostras esse justas, ante earum in­fusionem, & conjunctionem cum corpo­ribus, quod posteà refutabitur ar [...]. 8. in­stabit aliquis; DEVS infundit animam ex se peccatum non habentem, corpori impuro, & contagioso: Ergo injustè agit: Resp. negando consequentiam; is enim agit injustè, qui illud agit, cujus contra­rium agere tenetur ex aequo & bono; sed DEVS non tenetur animas filiorum Adae, qui in Adamo peccaverunt, & sic aeter­nam mortem meriti sunt, puris corpo­ribus infundere, h. e. non tenetur corpora nostra labe peccati foedata, ante infusio­nem animarum purgare; sed contrà tene­tur ea non purgare, id (que) vi illius commina­tionis, quo dic comederis, moriendo morieris.

Tertio ob. causa causae est etiam causa 5 causati: at DEVS est causa unionis animae cum corpore: Ergo est etiam causa illius peccati, quod anima ex conjunctione [Page 118] cum corpore contrahit; nam unio est causa illius peccati in anima. Respondet Zanchius, unionem animae cum corpore non per se, sed per accidens esse causam peccati, id (que) quia si Adam non peccasset, DEVS copulasset animas cum corporibus sine ulla peccati consecutione: quare ex accidente est quod nunc animae labes eam conjunctionem consequatur. 2. Respond. DEVM tantum creare animas in corpori­bus, parentes verò per virtutem prolifi­cam, animas substantialiter cum corpori­bus conjungere: quare quod animas ha­beamus in corporibus nostris, est à DEO, quod verò animas habeamus in corpori­bus impuris, & contagiosis creatas, est à lapsu primorum parentum. In summ [...] illa regula, causa causae est etiam causa causati, intelligenda est de causis per se, non per accidens, DEVS enim est causa suae legis, & lex divina est causa peccati per acci­dens, ut patet ex cap. 7. ad Rom. à vers. 8. ad 14. nemo tamen inde concludere po­test, DEVM esse peccati causam.

6 Quarto ob. quod corpus non habet, eo non potest animam inficere: at pecca­tum, quod animae est proprium, nimirum igno­rantia [Page 119] mentis, & aversio voluntatis à bo­no, non inest corpori: Ergo corpus pecca­to animam inficere non potest. Resp. si­cut semen parentis leprosi, producit le­pram in corporibus filiorum, licet actu & formaliter in se non habeat lepram, sed occultam quandam dispositionem ad le­pram, ita etiam caro potest inficere ani­mam peccato, licet actu & formaliter in se non habeat peccatum, sed tantum dis­positionem quandam ad peccatum. Resp. igitur ad propositionem; quod corpus in se habet, nullo modo, h. e. neque forma­liter, neque virtualiter eo non potest infi­cere animam, potest tamen inficere ani­mam eo, quod in se habet virtualiter, & dispositive.

Quinto ob. in Adamo vitium prius fuit in anima, quam in carne, & ab anima 7 in carnē non à carne ad animam transiit: Ergo eodem ordine in filiis Adae vitium existit; anima enim non corpus est [...] peccati. Respondet Pareus alium fuisse ordinem in vitii operatione quae à libero arbitrio caepit alium esse in vitii generatione quae à carne incipit. Re­sponderi etiam potest eundem ordinem [Page 120] adhuc, servari, et animam etiam nunc esse [...] peccati idque quia ig­norantia, contumacia et aversio à bono actu et formaliter primo insunt animae, deinde corpori licet dispositive, et virtua­liter insint corpori prius quam animae. Hic nobis se offert occasio reprehendēdi crassam, et absurdam eorum sententiam, qui dicunt peccatum originis, actu et for­maliter in semine in esse, ante adventum animae. Primo enim habitus et privatio versantur circa idem subjectū: Ergo pri­vatio non potest esse in aliquo subjecto, in quo habitus in esse nequit: at in semine nō potest esse justitia originalis, quae est habi­tus: Ergo ne (que) in eo existere potest pecca­tū originale, quod est ejus privatio. Secū ­do, si semen, actu et formaliter in se pecca­tū habet, varia sequentur absurda. Primo, semini datā esse legē, lex enim, inquit Pau­lus, data est peccatoribus: secundo, semen esse obnoxiū aeternae damnationi, quod enim propriè peccatū in se habet, id damnari in aeternū potest: tertio, semē posse à CHRI­STO redimi, salvari, poenitentiam agere, & credere, quae omnia tam absurda sunt, in­quit Kekkermanns, ut cogitari vix absur­dius possit.

ART. VIII. Proponuntur & solvuntur aliquot quaestiones, de propagatione peccati originalis.

PRima quaestio est, quomo­do possit peccatum origi­nale 1 traduci et propagari, cum anima, quae illius sub­jectum est, non traducatur; non potest enim accidens traduci sine subjecto. Respondet Doctor Esthius, accidentia frequenter traduci; id est, affectione quadam, vel infectione transire in alterum, non transeunte subje­cto, nam haereses, errores, vitia ab uno in multos propagantur, non transeunte eorū subjecto, hoc est, anima; quaequidem re­sponsio vera & solida est, si intelligatur de ea propagatione, qua accidens nō idem numero, sed idem specie, transit et tradu­citur ab uno in aliud, cum enim traducitur idem numero accidens, necesse est etiam ejus subjectum traduci, et transire: Sic ut putant nonnulli Philos. odore transeunte [Page 122] in manum hominis contrectantis, trans­eunt etiam subtiliores partes pomi, in quibus odor proximè existit. Cum igitur propagatio peccati, non sit traductio ac­cidentis, unius numero, de subjecto in subjectum; sed productio accidentis spe­cie ejusdem, non necesse est ejus subje­ctum, animam videlicet traduci. Alias responsiones ad hoc argumentum, vide apud Pareū, lib. 4. de amiss. gratiae, cap. 12.

Secunda quaestio est, quomodo ani­ma, 2 quae à DEO producitur, & proinde ab Adamo nō trahitur, nec ullo modo in lū ­bis Adae fuit, quomodo (inquā) ea potest dici in Adamo peccasse, aut rea esse pecca­ti ab Adamo admissi. Respondet Zanchius & cum eo reliqui Orthodoxi Theologi, animam duobus modis posse considera­ri, videlicet vel in se, et respectu sui, vel quatenus est pars constitutiva illius hominis, qui est filius Adae: priori modo considerata anima, non potest dici fuisse in lumbis Adae, & per consequens non potest dici peccasse in lumbis Adae; poste­riori verò modo considerata, benè dici potest ab Adamo trahi, in lumbis ejus fuisse, & peccasse; totus enim homo fuit [Page 123] in lumbis Adae, id (que) quia ab Adamo des­cendit, per naturalem generationem, & proinde totus homo est reus peccati ab Adamo admissi, totus autem homo ad poenam obligari nequit, nisi & anima & corpus ejus ad poenam obligentur.

Objicit hic Balthasar Meisnerus acu­tus quidem Philosophus, sed superbus, & 3 magnorum virorum insignis contemp­tor; totum hominem non posse dici ab Adamo trahi, nisi & corpus & anima ip­sius ab Adamo trahantur, idque quia to­tus homo est [...] constans ex anima et corpore; egregium profecto, et tanto viro dignum argumentum? An non totus CHRISTVS Mariae filius esse, et ex ea totus genitus, natus (que) esse dicitur? Licet ex ejus substantia Deitatem non ac­ceperit? omnino: unde et contra Nesto­rium definitum fuit Synodo Ephesina, ut Maria [...] appellaretur.

Tertia quaestio est, utrum animae à 4 DEO creentur purae an impurae? quam quaestionem licet alii censeant esse multis difficultatibus involutam, ego tamen pu­to eam facilè dissolvi et explicari posse. Respondeo igitur duplicem esse sensum [Page 124] illius quaestionis, prior est, utrum animae eo instanti quo creantur sunt purae an im­purae? posterior est, utrum animae à DEO creante accipiant puritatem seu justitiam; an vero impuritatem et corruptionem? Si priori modo concipiatur quaestio, Re­spondeo animas eo ipso instanti, quo cre­antur esse impuras, simul enim creantur et uniuntur substantialiter cum corpori­bus contagiosis, ex quibus labem contra­hunt; si posteriore modo concipiatur qua [...]stio, Respondeo animas nostras à DEO creante, neque accipere puritatem, seu justitiam et sanctitatem, neque impu­ritatem, et propensionem ad malum, sed tantum essentiam spiritualem, et proprie­tates ab essentia dimanantes: dico DEVM non inspirare animae venenum laethale concupiscentiae, quia mali author esse non vult: dico etiam cum non infundere ani­mae sanctitatem, et justitiam, quia anima creatur, ut sit pars constitutiva filii et suc­cessoris Adami, cui DEVS spiritualia dona conferre non tenetur, Vide clarissi­mi Iunii, Comment. in Cap. 2. Genes.

ART. IX. Diluuntur leviora argumenta, quae afferri solent contra creationem, & infusionem animae.

OBjicitur primo. DEVS sex primis diebus totum 1 creationis opus absolvit, posteà verò requ [...]evit ab opere suo, Genes. 2. Exod. 20: non igitur novae ani­mae nunc creantur. Respond. DEVM post sextum diem cessasse à creatione no­varum specierum, non vero novorum in­dividuorum: animae autē, quas jam creat, non specie sed numero differunt ab ani­ma Adami, quam primo creavit.

Secundo ob. Genes. 5. dicitur Adam ge­nuisse 2 filium ad imaginē suam, est autē fi­lius imago et similitudo patris secundum animam: Ergo Adam genuit filium se­cundum animā. Respond. filium esse ima­ginē & similitudinē patris, non tam ratio­ne animae, quā ratione totius suppositi, i. [Page 126] quatenus est quid constans ex anima et corpore: Adam ergo non solum genuit fi­lium similem patri, ut vult Esthius; sed etiam genuit id, in quo illa similitudo po­tissimum consistit, videlicet ipsam perso­nā filii sui, ex anima et corpore cōflatam.

3 Tertio ob. Genes. 46. dicuntur 70. animae egressae de femore Iacobi, quod non est aliud quam seminis propagatione traduci. Respōd. animas synecdochicè pro hominibus esse positas: addere etiam pos­sumus, ipsas animas egressas fuisse ex fe­more Iacobi, non quod è femore Iacobi traductae sint, quoad earum esse simpliciter, sed quod ex eo descenderint, quoad earum existentiam in corpore, et unionem cum corpore; virtus enim seminis egressi ex femore Iacobi, effecit unionem corporis et animae.

Quarto ob. si homo generando non 4 producit animam rationalem, pejoris est conditionis, quam bruta et plantae, quae producunt animas sibi proprias, videlicet vegetativam et sensitivam. Respondet Esthius, hominem esse melioris conditio­nis etiam in officio generandi, quam sunt bruta aut plantae, eo quod vis ejus gene­rativa [Page 127] pertingat ad unionem nobilissimae formae cum materia, ut supra declaratum est. Adde quod hoc ipsum, ad magnam dignitatem pertinet, talem habere ani­mam, ad quam producendam, propter ip­sius excellentiam, nulla vis naturae possit pertingere; quâ ratione nec Angelis, quo­rum natura excellentior est, quam homi­num, vis ulla generandi competit.

Quinto ob. si homo non generat ani­mam 5 filii, sed corpus, non generat totum hominem, sed alteram ejus partem, imò ignobiliorem ejus partem. Resp. negan­do sequelam: Maria enim non genuit Deitatem CHRISTI, et tamen veré dicitur genuisse totum CHRISTVM: ignis etiam cum ex ligno generat alium ignem, non generat materiam illius ignis, sed tantum formam, et tamen dicitur ge­nerare, seu producere totum illum ignem; secundum definitionem Aristotelis ge­neratio est mutatio totius, &c. Quare hic di­stinguendum est inter totum hominem, & totum hominis; pater enim generat totum fi­lium, sed non totum filii, id est, omnes partes filii.

[Page 128]Sexto ob. si DEVS sigillatim creat 6 animas omnium, qui quomodocunque gignuntur, cooperatur scortatoribus & adulteris: nam fornicariis & adulterinis conceptibus animas [...]eat, & largitur, quod videtur absurdum. Resp. DEVS cooperatur generationi naturali, quae est per se bona, & opus naturae; non autem vitio, quo fornicatores & adulteri contra legem. DEI generationem perficiunt.

ART. X. An pos [...]it [...] commedior aliqua, aut expeditio [...] ratio traductionis concupiscentiae, seu pro­pensionis ad malum, quam diximus esse ter­tiam pa [...]tem peccati o [...]iginalis.

QVI communem sen­tentiam, 1 de infectione animae à corpore ad pec­candum disposito, sper­nunt & rejiciunt, illi ad quatuor classes seu ordi­nes [Page 129] vocari & reduci possunt. Primo enim, Traduciarii, qui animarum creationem im­pugnant, firmissimè asseverant se ex suae sententiae fundamentis, posse reddere lōge meliorē & tutiorē rationem traductionis peccati; quam nos, qui animarum creatio­nem defendimus: hanc eorum assevera­tionem ( DEO adjuvante) falsam esse ostendam, Articulo ultimo hujus dispu­tationis.

Secundo, Pontificii Theologi, qui cum Bellarmino, lib. 5. de amissione gra­tiae, 2 cap. 15. damnant sententiā Lombar­di, Henrici, Gregorii Arimin. & Iohan­nis Driedo, dicentium concupiscentiam esse adventitiam, & positivam quandam qualitatem animae facultatibus superaddi­tam; illi (inquam) qui hoc dogma reji­ciunt, intrepidè asserunt se nullo negotio posse reddere rationem, cur in animâ in­fantis à DEO creatâ, sit concupiscentia seu propensio ad malum. Primo enim di­cunt, hominem naturaliter constare ex carne & spiritu, et ideo partim cum be­stiis, partim cum Angelis communicare naturam, et quidem ratione carnis, et communionis cum bestiis habere pro­pensionem [Page 130] quandam ad bonum corpora­le, & sensibile, in quod fertur per sensum & appetitum: ratione spiritus & commu­nionis cum Angelis habere propensio­nem ad bonum spirituale, & intelligibile, in quod fertur per intellectum et volun­tatem. Ex his autem diversis, vel contra­riis propensionibus, in uno eodemque homine naturaliter, seu per necessariam consecutionem ex principiis essentialibꝰ, existere volunt pugnam quandam inter sensum & rationem, et ex eâ pugnâ in­gentem benè agendi difficultatem, dum una propensio alteram impedit.

3 Dicunt secundo, divinam providen­tiam, initio creationis, ut remedium adhi­beret huic morbo, seu languori naturae humanae, qui ex conditione principiorum essentialium oriebatur, addidisse homini donum quoddam insigne, justitiam vide­licet originalem, quâ veluti aureo quo­dam fraeno appetitus sensitivus contine­retur, & rationi subjiceretur.

Dicunt tertio, primos parentes; et nos 4 omnes in iis amisisse aureum illud frae­num originalis justitiae, quo sensus ratio­ni subjiciebatur, et aiunt ex remotione do­ni [Page 131] istius supernaturalis, statim in nobis ortam esse pugnam, inter partem superio­rem et inferiorem animae, h. e. inter sen­sum et rationem: remoto enim fraeno (inquiunt) quo continebatur appetitus, ex se pronus ad concupiscendum, contra ordinem rationis, per necessariam conse­cutionem in appetitu sensitivo, sequitur propensio ad resistendum rectae rationi, et appetendum objecta sensibus jucun­da, quae lege prohibentur. Hi igitur vo­lunt concupiscentiam seu propensionem ad malum in infantibus non contrahi, ex conjunctione animae cum corporibus contagiosis, sed partim dimanare ex ipsâ animae constitutione essenti [...]li, quâ con­stituitur ex parte sensitivâ, et parte ratio­nali; partim ex carentia originalis justitiae, quae partem sensitivam parti intellectivae subjicieba [...].

Haec doctrina meritò rejicitur à no­stris Theologis; Primò, quia est funda­mentum 5 absurdi istius dogmatis, de con­cupiscentiâ in renatis, quod videlicet post baptismum non sit peccatum, sed morbus et languor quidam naturae. Secundò, quia falso asserit rebellionem appetitus [Page 132] sensitivi, contra rationem & ejus directio­nem esse naturalem: nam illi qui hoc asse­runt, in DEVM contumeliosi sunt, dicentes DEVM illum sanctissimum, qui peccatum odit & execratur, ipsi naturae humanae in primâ creatione indidisse impetum, tam rebellem & iniquum, videlicet propen­sionem ad peccandum, & turpia ac inho­nesta objecta appetendum. Tertio, quia (fatente Bellarmino ipso lib. 5. de amis­sione gratiae) vitiosa illa concupiscentia, non solum est in appetitu sentisivo, qui rationi resistit, sed etiam in voluntate quae prona est ad concupiscendos honores, inanem gloriam, & alias vanitates: quae­ram igitur ex Bellarmino, unde sit haec pronitas voluntatis ad obsequendum desideriis carnis? Respondet cap. 15. eam provenire ex remotione doni istius supernaturalis, quo DEVS hominem in primà creatione or navit; sed haec responsio absurda, & ipsius do­ctrinae contraria est: nam lib. de gratià primi hominis cap. 5. dicit partem supe­riorem animae, esse ex se & suâ naturà pronam & propensam ad bonum spiritua­le, & intelligibile; & per consequens eam naturaliter resistere desideriis carnis; sub­lato [Page 133] igitur donò supernaturali, voluntas adhuc remanebit prona ad resistendum desideriis carnis, si modò nullo dono na­turali careat (quod cōcedit ipse Bellarm.) ideo (que) nondum satisfactum est meae quae­stioni, quâ quaero undenam sit, quod vo­luntas jam sit prona ad obsequendum desideriis carnis, & ad appetendum illa objecta, quae sensui jucunda sunt, & ratio­ni displicent, cum prius contrario modo se habuerit idque naturaliter. Hic haeret Bellarminus et aeternum haerebit, donec nostram sententiam de concupiscentia in renatis amplexus fuerit.

Bellarminus ad secundam rationem, 6 à nobis jam allatam, respondens lib. de gratia primi hominis cap. 7. concupiscentia (inquit) carnis fuit homini in primo statu na­turalis, non quidem ut bonum aliquod naturae, sed ut defectus & quasi morbus quidam naturae ex materiae conditione consequens. Quare rectissimè dicitur concupiscentiam non esse ex DEO, odio, non amore dignam, malam, naturaeue contra­riam, propter duas causas; primum quia non ex intentione auctoris naturae, sed praeter ejus inten­tionem in homine exstitisset, si [...] puris naturali­bus homo creatus fuisset. Deinde quia DEVS [Page 134] illam sustulerat, & ex ipsius hominis culpa lo­cum in nobis habet.

Haec doctrina Bellarmini nimis cras­sa 7 & absurda est: Primò, quia dicit hanc rebellionem carnis, contra spiritum ex naturae principiis dimanare, & tamen esse naturae contrariam, quod manifestam contradictionem implicat: non enim po­test fieri ut aliquid ab ip [...]â naturâ pro­fluat, & tamen naturae contrarietur; nisi quis dicere velit naturam esse sibi contra­riam, & inimicam. Secundò, quia dicit hanc rebellionem ab ipsâ naturâ dimana­re, & tamen praeter DEI intentionem evenire, si enim ex intentione DEI ipsae rerum naturae existunt, proculdubio re­rum proprietates, et ea omnia quae à natu­râ rerum necessario dimanant, non prae­ter, sed secundum DEI intentionem eveniunt; is enim qui intendit naturam, intendit etiam ea quae naturam conse­quuntur. Tertiò, quia quicunque produ­cit naturam, producit ex consequente ea quae naturam consequuntur: at DEVS producit naturam hominis: Ergo produ­cit etiam rebellem hunc impetum, qui na­turam ejus consequitur: hoc autem absur­dum [Page 135] est; quia inde sequitur DEVM pro­ducere aliquid suae naturae contrarium, natura enim DEI sicut est ipsa bonitas, ita est ipsa propensio ad bonum, et proin­de contrariatur propensioni ad malum. Quartò, quia dicere rebellionem carnis contra spiritum esse à naturâ, & tamen non esse à DEO qui fons est & causa naturae, manifestam contradictionem im­plicat. Quintò, donum illud supernaturale justitiae, ex sententiâ Bellarmini non su­stulit naturalem propensionem appetitus sensitivi, ad concupiscendum contra ordi­nem rationis, sic enim ipsam naturam ap­petitus sensitivi evertisset; sed tantum [...]um cohibuit ne actu resisteret rationi, & aliquid appeteret contra rationis directio­nem: Ergo Adamus in statu integritatis, habuit in appetitu suo propensionem ad malum, quamvis nondum expertus esset actus, & exercitia istius propensionis, & per consequens originali peccato inqui­natus fuit; quid enim aliud est peccatum originale, quam propensio ad malum.

ART. XI. Considerantur duae aliae sententiae de traductione peccati.

SEquuntur in hoc articu­lo considerandae tertia & 1 quarta classis eorum, qui traductionem peccati per semen parentū damnant, & rejiciunt: ad tertiam classem eos refero, qui cum Anselmo, in lib. de conceptu Virgi­nali, & S. Thoma, in 1. secundae quaest. 81. art. 1. & quaest. 4. de malo, art. 1, dicunt ad traductionem peccati nihil aliud re­quiri, nisi ut homo per veram generatio­nem ab Adamo descendat. Hoc enim ip­so, quod aliquis in lumbis Adae fuit, cum is praeceptum in Paradiso transgredere­tur, in illo ejus peccato communicavit. Haec sententia rejicienda est, quia descen­sus noster ab Adamo per naturalem gene­rationem est quidem causa, cur nos rei su­mus [Page 137] peccati ab Adamo commissi: non vero potest esse causa nostrae caecitatis, ig­norantiae, et propensionis ad malum, et proinde haec opinio in eo peccat, quod secundum eam explicari possit traductio primae partis peccati originalis, non vero secundae & tertiae partis.

Ad quartam classem eos refero, qui 2 nobiscum consentiunt in explicanda tra­ductione primae & secundae partis pecca­ti originalis, dissentiunt vero in explican­da traductione tertiae partis, dicentes eam propagari, et traduci à parentibus ad libe­ros, non per se, sed per secundam partem; h. e. per carentiam originalis justiti [...], cum quâ necessariò connexa, et conjuncta est: si quis igitur eos roget; unde nam sit quod infans recens natus, sit reus peccati ab Adamo commissi? Respondebunt, quia est filius Adami, h. e. quia ab eo per naturalem generationem descendit. Item si roget, unde sit, quod infans iste, origina­li justitiâ careat? Respondebunt; quia parentes ejus non poterant illi justitiam communicare, ipsi enim ea carebant. De­nique si roget: unde sit quod infans iste ad malum pronus et propensus sit? Re­spondebunt [Page 138] quia originali justitia caret; quicunque enim originali justitia caret, is necessario ad malum propensus est: et proinde propensio ad malum propagari videtur per concomitantiam quandam, qua comitatur, et consequitur carentiam originalis justitiae.

Doctissimus, et nunquam satis lauda­tus 3 Petrus Molineus, hanc sententiam egre­giè explicat, et defendit in Anat. Armi­nianismi, cap. 10; et ibidem rationem reddit cur propensio voluntatis et appe­titus sensitivi ad objecta illicita, quae sen­sibus jucunda sunt, necessario consequa­tur carentiam originalis justitiae: quia au­tem insigne illud opus Molinei in omnium manibus non est; ego per aliquot funda­mēta seu assertiones proponam summam corum, quae ab illo sub finem cap. 10. pro­posita sunt, idque in corum gratiam, qui nondum Moline [...]m legerunt.

Prima assertio. Intellectus hominis origi­nali 4 justitiâ destituti, & nondum per verbi prae­dicationem vocati, neque cognoscit, neque cognos­cere potest, durante eo statu, bona spiritualia & supernaturalia. Haec assertio probatione non eget, nam ut docet Bellarminus, lib. 6. de [Page 139] gratia, et libero arbitrio, cap. 1. convenit inter omnes Theologos, sive sint Ponti­ficii, sive Evangelici, ista mysteria fidei, sine divina revelatione cognosci non posse.

Secunda assert. Voluntas hominis origina­li 5 justitiâ destituti, & nondum vocati per verbi praedicationem, ad ea sola bona propensa est, quae iste homo cognita habet, h. e. ad bona temporalia & terrena. Cujus rei ratio est, quia appeti­tio voluntatis praesupponit cognitionem intellectus, ideoque voluntas nihil potest appetere, nisi quod ratio cognoscit.

Tertia assert. Voluntas talium hominum 6 propensa est, ad bona naturalia, & terrena, tan­quam ad praecipua bona, & maximè expetibilia: id (que) quia tales homines non cognoscunt bonum illud, quod revera est perfectissi­mum, et ob id alia bona quasi essent per­fectissima, summo amore prosequuntur.

Quarta assert. Quamvis appetitio bonorum temporalium, per se mala non sit, ex accidente 7 tamen fit mala, quatenus ista bona appetuntur, tanquam praecipua & maximè expetibilia, & proinde propensio ad ea sic appetenda, verè appel­lari potest propensio ad malum. Hinc patet, propensionem ad malum necessario con­sequi, [Page 140] et comitari illam luminis superna­turalis carentiam, quae est in omnibus, qui ab Adamo descendunt per veram ge­nerationem.

Hanc sententiam quondam amplexus 8 sum, nunc vero cam rejicere cogot, idque propter graves et efficaces rationes, quae afferri possunt in cōtrarium. Primo enim, concupiscentia seu propensio ad malum, est quid reale et positivum, ut docet ipse Mol [...]neus, cap. 8. istius operis: Ergo habet realem et positivam causam: ratio seque­lae est, quia privatio aut non Ens, qualis est carentia justitiae, non potest produ­cere aliquod Ens reale; nam Ens reale ad suam productionem requirit realem in­fluxum, & operationem alicujus causae: at non Ens, sicut non habet reale esse, ita non potest habere realem operationem. Dicet aliquis: caecitas quae est privatio, potest esse causa lapsus, & privatio luminis po­test esse causa aberrationis à viâ; lapsus autem & aberratio à viâ sunt entia realia. Resp. lapsus et aberratio à viâ duo inclu­dunt, videlicet positivam entitatem ta­lium motuum, & superadditam inconve­nientiam, seu defectum: inconvenientia [Page 141] illa, quae est privativum quid, privativam ca [...]sam habere potest: at positiva entitas istorum motuum, est à positivâ causâ; nam positiva entitas lapsus, est partim ab internâ gravitate corporis, partim ab ex­terno offendiculo: itē positiva entitas ab­errationis, est à locomotivâ facultate tan­quam a causa.

Secundò, ex hac sententia sequitur, veram causam vitiosae illius propensionis 9 & inclinationis, quae est in voluntate, esse caecitatem, et ignorantiam mentis: at hoc est falsum, & quotidianae experientiae contrarium: idque primò, quia multi impii seu nō renati, per natural [...]s demon­strationes evidenter sciunt DEVM esse summum bonum, et proinde summo amore prosequendum, et nihilominus in voluntate habent propensionem ad pro­sequendum bona temporalia, et terrena summo amore, post habito supremo et perfectissimo bono: Ergo causa illius pro­pensionis, non est ignorantia mentis. Se­cundò, multi impii norunt, quid sit hone­stum, quid inhonestum; et tamen in vo­luntate habent propensionem ad ea agen­da, quae inhonesta sunt, & naturali rationi [Page 142] contraria: Ergo ignorantia non est causa illius propensionis.

10 Tertiò, concupiscentia seu propensio ad malum, non solum est pronitas ad ni­mium amorem rerum terrenarum, orta ex ignorantiâ rerum coelestium, & super­naturalium (ut statuit haec sententia) sed etiam est pronitas quaedā ad contemnen­da & negligenda bona illa coelestia, quae nobis patefacta et revelata sunt, h. e. quo­rum cognitionem ex verbi auditu acqui­sivimus; item est propensio ad ea agenda, quorum turpitudinem, ex DEI ▪ verbo cognitam & perspectam habemus. Vnde Paulus de se ipso conqueritur, cap. 7. Rom. vers. 22. & 23. Delector (inquit) le­ge DEI, quod ad interiorem hominem; sed vi­deo aliam legem in membris meis rebellantem le­gi mentis meae, & captivum reddentem me legi peccati, quae est in membris meis.

Quartò, si concupiscentia carnis nihil 11 aliud sit, nisi propensio ad inordinatum amorem rerum terrenarum, orta ex igno­rantia rerum coelestium, ingens sequetur absurdum, videlicet concupiscentiam non esse in renatis, qui rerum coelestium cog­nitione imbuti sunt: illi enim qui certò [Page 143] sciunt coelestia & supernaturalia illa do­na, infinitis gradibus excellere & praefe­renda esse terrenis & temporalibus bo­nis, non possunt ex ignorantia rerum coe­lestium, inordinato amore prosequi bona terrena & caduca.

ART. XII. Ostenditur, eos qui animarum creationem im­pugnant, multum inter se dissentire, & con­futantur tres primae eorum sententiae de ori­gine animae.

STatueram apud me, in hac Exercitatione con­tra eos solummodo dis­putare, qui putant ani­mas 1 humanas ex mate­riae potentia educi. Ve­rum quia videbam mul­tos, eosque doctissimos viros, animarum traductionem tueri, & nihilominus seriò damnare, & rejicere dogma illud, de edu­ctione animae rationalis ex potentiâ ma­teriae, [Page 144] ideo operae pretium me facturum sentiebam, si proponerem, & sigillatim confutarem omnes sententias, quas me­mini me legisse, aut audivisse de tradu­ctione animarum.

Prima sen [...]en [...]ia est Iacobi Martinii, 2 qui in lib. 3. Missellanearum quaestionū, disput. 7. dicit animam filii esse ab anima patris, per traducem, modo tamen imper­scrutabili & nobis incognito. Hic modus recedendi à communi sententia facilis est, sed inhonestus, & si quid judico, tanti vi­ri acumine indignus: verum ne illi, qui his latebris se occultant, securè delitescant, contra eos utar unico argumento, sed nisi me animus fallit, valido & perspicuo: il­lud autem sic proponi potest. Pater neque producit animam filii ex aliqua re praeexistente, neque producit eam ex nullâ re praeexistente, hoc enim est creare: Ergo nullo modo eam producit. Consequentia hujus argumenti a nullo negari potest, quia nititur communi illo principio, de qualibet re verum est affirmare, vel negare. Antecedens probatur hac ratio­ne. Pater neque producit animam filii ex materiâ corporea seminis, neque ex spirituali substantiâ animae suae, ut mox probabitur: Ergo non pro­ducit [Page 145] eam ex aliquare praeexictente: item non creat eam, quia creare est solius DEI pro­prium, & proinde non producit eam ex nulla re praeexistente.

Secunda sententia est eorum, qui di­cunt 3 animam educi ex potentia seminis, id est, volunt animam primò cum semen emittitur, non actu esse in semine, sed po­tentiâ duntaxat, quando verò semen non­nihil elaboratum est, & membra corporis quodammodo sunt delineata, tum de­mum per [...] in semi­ne haerentem, animam è potentia seminis educi, excitari, & accendi, ita ut actu nunc vivere, & corpus suum informare inci­piat.

Haec sententia à me suprà confutata 4 est, & à Balthasare Meisnero, qui tradu­ctionem animarum acerrimè propugnat, non immeritò rejicitur sect. 3. Philoso­phiae suae, cap. 6. quaest. 1. Argumenta ejus haec sunt: 1. accidens, videlicet po­tentia [...] non potest producere, tam nobilem & excellentem substantiam. 2. [...] est animae facul­tas: Ergo non est in semine ante adven­tum [Page 146] animae. 3. formarum materialium proprium est educi è potentiâ materiae; anima autem est forma spiritualis. Vide caetera apud ipsum Meisnerū, loco citato.

Tertia sententia est eorum, qui asse­runt 4 parentem simul cum semine, emitte­re suae animae particulam, & proinde se­men, primo cum emittitur esse actu ani­matum; hi igitur volunt animam filii esse ab anima patris, per ejus divisionem, & quasi imminutionem. Hunc modum tuendi animarum traducem, non satis tu­tum judicat Meisnerus, & meritò, quia ex eo sequitur animam divisibilem, & proinde materialem, & corruptibilem es­se; quia item inde sequitur formam posse migrare, de una materia in aliam, imo de uno supposito in aliud; nam secundum hanc sententiam verum est dicere, totam animam filii fuisse quondam in corpore patris, & corpus ejus informasse.

Vnde Serenissimus noster Princeps 5 IACOBVS BRITANNIAE REX, doctè admodum & acutè colli­gebar, dum hic ANDREAPOLI es­set, animam filii esse ream omnium pecca­torum, quae à patre commissa sunt, ante [Page 147] ejus emissionem & transfusionem, nam anima filii ante transfusionem, fuit in pa­tre et in eo peccauit, anima autem quae pec­cavit, ipsa morietur, Ezechielis 18. vers. 4. et Ieremiae 31. vers. 30.

ART. XIII. Refellitur quarta sententia, quae est Balthasaris Meisneri.

QVarta sententia, quā am­plectitur Balthasar Meis­nerus, 1 in hoc convenit cum praecedente, quod statuat animam, non è po­tentia seminis educi, sed à parente in prolem tra­duci, & unâ cum semine in matricem in­fundi; ac proinde semen quamprimùm emittitur, esse actu animatum: differt ta­men ab ea quatenus asserit animam illam in semine existentem, non fieri ex anima patris per decisionem, & partitionem ani­mae paternae, sed ab ea generari et produci [Page 148] de novo. Hanc sententiam explicans Meisnerus pag. 924. sic ait, quamprimum pa­rens semen tran [...]fundit in uteru genetricis, tu [...]c una cum semine transmittit animam, nō quidem suam aut suae partem, sed suae similem: & pag. sequente. Sicut lumen se multiplicat, h. e. aliud lumen immediate producit, in materiâ ido­nea, idque (ut supra monuit) non per sui par­titionem, nec per localem sui in alteram facem transmissionem, sed per novi luminis accensio­nem; ita etiam animae nostrae in semine ad gene­rationem hominis disposito, sese multiplicant, hoc est, aliam sibi in specie similem animam immedia­tè, non interveniente aliquo instrumento corporeo producunt.

2 Haec sententia facillimè confutatur, nam ex ea manifestè sequitur animam fi­lii creari ab anima patris; quod ingens ab­surdum & incommodum est, ut autem il­lud evidenter demonstretur, fundamenti loco, Tenendum est primo, creationem esse productionem ex nullo subjecto praeexistente. Secundo tenendum est, quatuor modis aliquid dici fieri ex ali­quo. 1. Terminativè, quomodo dicimu; hominem fieri ex non homine, album ex non albo. 2. Fit aliquid ex aliquo decisivè, [Page 149] seu per decisionem et detractionem, quo­modo dicimus exiguum clavum fieri ex ingenti massa ferri, et exiguum annulum ex ingenti massa auri. 3. Fit aliquid ex ali­quo subjectivè, illud videlicet quod ex ali­cujus subjecti potentia educitur, quomo­do dicimus omnes formas materiales fie­ri, et educi ex potentia materiae. 4. Fit ali­quid ex aliquo constitutivè, quomodo dici­mus omnia corpora naturalia fieri ex ma­teria et forma.

His positis, sic probatur animam pa­tris, creare animam filii ex Meisneri sen­tentia. 3 Quod producit aliquid ex nihilo, illud creat: at anima patris producir ani­mam filii ex nihilo, ex Meisneri sententia: Ergo creat, et proinde infinitam virtutem habet; nā producere ex nihilo seu creare, infinitam virtutem arguit: propositio ma­jor est perspicua, nam nititur definitione creationis: minor sic probatur; Si anima patris producit animam filii ex aliqua re praeexistente, vel producit eam ex sua substantia, vel ex materia seminis, at nullo modo eam producit ex materia seminis, ut fatetur ipse Meisnerus; quod etiam probatur hac ratione, anima non fit ex [Page 150] materia seminis terminativè, h. e. materia seminis nō est terminus à quo illius muta­tionis, quâ anima producitur, nam termi­nus à quo alicujus mutationis, advenien­te termino ad quem, perit; sed materia se­minis, adveniente anima, non perit, sed animam in se recipit. Secundo, anima non fit ex materia seminis decisivè, quia sic esset pars materiae, quod nimis absurdum est. Tertio, non fit ex materia seminis subjecti­vè, seu eductivè, sic enim esset forma ma­terialis, ut ipse Meisnerus fatetur. De­nique non fit ex ea constitutivè, sic enim es­set substantia corporea.

4 Nullo etiam modo producitur anima filii, ex anima patris; nam primo non pro­ducitur ex anima patris terminativè, quia terminus à quo perit, producto termino ad quem; anima autem patris non perit productâ animâ filii. Secundo, non fit ex eâ decisivè, seu per divisionem, et partitio­nem; ut ipse Meisnerus fatetur. Tertio, non fit ex ea subjectivè, h. e. non educitur ex ejus potentia, quia quod educitur ex alicujus subjecti potentia, illud in eo sub­jecto recipitur, et in eo existit: sed nemo dixerit animam filii existere in anima pa­tris, [Page 151] tanquam in subjecto. Quarto, anima patris non est pars constitutiva animae fi­lii: Ergo anima filii non fit ex eâ con­stitutivè.

Quod autem ad illam similitudinem à lumine petitam, attinet: tenendum est 5 eam ineptam esse, et nullo modo pro ejus sententia facere, nam lumen educitur de potentia materiae, ut omnes fatentur: un­de Fonseca, lib. 5. Metaph. cap. 2. quaest. 4. sect. 1. Nemo (inquit) dubitat lumen educi de potentiâ aeris, et certè cum faci lucenti ad­movetur fax alia, manifestum est ex po­tentia materiae istius facis admotae, educi flammam, et ipsius lucem: quare secun­dum argumentum contra Meisnerum sit hoc: si anima filii eo modo producitur ab anima patris, quo lumen à lumine; anima patris educit animam filii ex materiae po­tentia: at posterius est absurdum, fatente Meisnero: Ergo et prius: probatur autem lumen educi ex potentia materiae; quia il­lae formae educuntur ex potentia materiae, quae à materia pendent, quo ad esse et fieri ut patet ex articulo 1. hujus disputationis: at lumē est tale, quia ne (que) potest fieri, ne (que) esse, sine concursu passivo materiae lumen [Page 152] recipientis: valeat igitur illa formarum multiplicatio, ab eductione earundem di­stincta, nam est figmentum crassi alicujus cerebri, & nulla ratione nititur.

6 Tertiò: si spiritualis substantia animae quâ talis est; h. e. quâ spiritualis & ra­tionalis est, habeat virtutem procreati­vam similium, sequetur facultatem pro­creatricem non esse propriam facultatem animae vegetativae, quod est contra om­nium Philosophorum doctrinam: ratio est, quia facultates animae vegetativae, non conveniunt animae rationali, quâ talis est, sed quatenus est vegetativa: sed haec fa­cultas procreativa similium animarum absque eductione ex potentiâ materiae, competit animae rationali per se, et non quatenus est vegetativa.

Quarto: in generatione uterque pa­rens 7 emittit semen, ut docent non solum Scolastici Theologi complures, lib. 3. Sent. Dist. 4. ut Scotus, Bonaventura, Ma­jor, Ochamus, Lichetus, Gabriel, sed etiam Medici multis manifestis indiciis, ab Ana­tomica experientia ductis convincunt, quae hoc loco in medium afferre non pos­sum: ea tamen scriptis mandarunt, Gale­nus [Page 153] lib. 2. de semine, cap. 4. Fernelius lib. 7. Physiol. cap. 6. Levin. Lemn. lib. 1. cap. 6. de occultis naturae miraculis, Vesalius lib. 5. de fabrica corporis, cap. 15. Lau­rentius Anat. lib. 8. quaest. 5. & multi alii. Hoc igitur posito, sic argumentor. Semen utriusque parentis, vel est animatum, vel alterum, videlicet semen matris est inani­matum: si utrumque est animatum, vel dicendum erit filium duas animas ratio­nales habere, vel particulam animae à pa­tre, & particulam animae à matre conferri: prius est absurdum, quia tollit unitatem hominis, ipso Meisnero fatente: posterius etiam est absurdum, quia eo posito, con­cidit animae indivisibilitas, adeoque im­materialitas. Si semen matris sit inanima­tum, h. e. si mater non conferat animam filio, tum per consequentiam ipsius Meis­neri, pag. 908. mater non est mater totius filii, sed tantum corporis: item non gignit hominem, sed partem hominis. Hoc ar­gumentum revera et in se non est vali­dum, ut patet ex supra dictis, est tamen ad hominem, ut loquuntur, quia nititur ipsius Meisneri consequentia.

[Page 154]Quintò, si quis à Meisnero ex quirat, 8 quid fiat cum isto semine, quod in uterum transmittitur, ex quo tamē homo non ge­neratur; an & illud animatū sit. Negativè respondet. Causam si quaeras: dicit id fieri, vel quia semen non erat per omnia aptè dispositum ad generationem; vel quia singularis est paena à DEO naturae cursum miraculose inhibente, inflicta: di­co miraculosè; quia sicut miraculum es­set, si faci lucenti, fax alia materiam ido­neam, & bene dispositam habens, admo­veretur, & flammam non conciperet; sic etiam miraculum est, si vera sit Meisineri sententia, cum à parente semen sufficien­ter dispositum emittitur sine anima, id (que) quia anima per naturam, sui est multipli­cativa in materiâ sufficienter disposita. Haec responsio illius sententiae, quam de­fendit Meisnerus infirmitatem arguit: ab­sonum enim, & absurdum est dicere to­ties verum, & propriè dictum miracu­lum fieri, quoties pater semen sufficienter dispositū emittit, & illā emissionē anima­tio, & proinde generatio nō consequitur.

9 Sexto, omne rationale est homo: at se­men si actu est animatum animâ rationali, [Page 155] actu est rationale: Ergo actu est homo, nā actu habet formam hominis: hinc autem vara sequuntur absurda: 1. patrē in uterū genetricis non tantum semen, sed hominē transfundere. 2. hominē & semen hominis specie non differre. Tertio, veras esse has propositiones, aliquod semen est homo, & per conversionem, aliquis homo est semen. 4. ge­nerationē hominis fieri sine interitu semi­nis; forma enim seminis, i. anima, manet.

ART. XIV. Confutatur quinta sententia, quae est Timothei Brighti Cantabrigiensis.

EXtremam manum huic disputationi admovebam, cum acutissimas & poli­tissimas 1 animadversiones Timothei Brighti Cantabri­giensis in Scribonii Physi­cam, evolvens, incidi in locum eum, quo asserit animam pa­tris, procreare animam filii ex semine quodam spirituali, & in corporeo. Verba [Page 156] ejus haec sunt. Quibus respondemus, ne [...] to­tum, nec partem animi parentum traduci, nique accidens aliquod animi rudimentum esse. Qui [...] er­go? Sa [...]e substantiam quandam ab anima na­tam, nec totam ipsam, nec partem, tanquam ani­mae immortale semen, prolis animae futurae prin­cipium: & ut semen corporeum de parentum cor­poribus decisum, nec corpus ipsum, nec corpori aliquod membrum existit, ita anima per seme [...] foecundum, non per animam, aut animae parten aliquam traducitur in prolem: & paulo post, Ergo tenemus animam non integram, & absolu­tam, parentibus referendam acceptam, sed se­minale quid, ab anima, aeque atque à corpore ex­clusum, & tandem verbi illius virtute in animam rationalem, & immortalem proditurum.

Hanc sententiam clarissimi & doctis­simi 2 Timothei, probare non potui, quia se­men illud animae vel est quid corpo­reum, vel est spiritualis substantia: si est quid corporeum, ex eo spiritualis sub­stantia fieri nō potest, ut ipse Brightus fate­ri videtur, cū opponit semen animae cor­poreo semini: si est spiritualis substantia, vel est anima partialis, & incōpleta; vel est substantia quaedam specie, & essentialiter distincta ab animâ: non est anima imper­fecta, [Page 157] ut ipse Brightus fatetur, cum dicit animam traduci à parente in prolem, neque per animam, neque per partem animae, sed per semen quoddam ab anima exclusum: at neque est substantia spiritua­lis specie, & essentialiter distincta ab ani­ma: ut patebit ex sequentibus rationibus.

Primo, si datur talis spiritualis sub­stantia ab anima distincta, dabitur aliquis spiritus creatus, qui neque est Angelus, 3 neque anima humana: at posterius repug­nat doctrinae omnium Philosophorum: Ergo & prius. Secundo, si illud semen spirituale verè, ac realiter, ab anima ex­cluditur, & emittitur, verè & realiter prae­existebat in anima: realis enim emissio praesupponit reale inesse: at spiritus ille non potest realiter inesse animae patris: Ergo neque realiter excludi, & emitti ab ea. Probatur assumptio: spiritus ille non potest inesse animae patris ut pars, in to­to, fatente ipso Timotheo, neque ut acci­dens in subjecto, idque quia est substan­tia, substantiae autem repugnat inesse sub­jecto, neque ut res in loco ambiente, aut in vase continente, talis enim modus continentiae, & circumscriptionis na­turae [Page 158] spirituali animae repugnat.

Tertio, semen illud spirituale, vel sit 4 ex tota anima patris, vel ex parte animae patris, vel ex nihilo: non enim potest fieri ex materia corporea, tum quia est spiritua­lis substantia, tum quia ipse [...]rightus testa­tur illud non ex corpore, sed ex anima na­tū esse: nō fit ex tota anima patris, quia sic tota anima patris evanesceret, & in spiri­tuale illud semen converteretur: neque ex parte animae paternae, quia sic anima pa­tris esset divisibilis in partes, & pars ejus posset amitti, & in aliam substantiam transmutari: haec autem repugnant natu­rae spiritualis substantiae: denique anima patris non producit illud semen ex nihi­lo, quia sic diceretur creare illud semen quod est absurdum.

Quarto: semen illud animae vel est in­corruptibile, 5 & manet post generationem hominis, vel est corruptibile, & perit eo instāti quo anima producitur. Si posterius dixeris; sequetur semen illud non esse spi­ritualem substantiam, quia spiritualis sub­stantia incorruptibilis est, & nulla virtute creata aboleri potest. Si prius admiseris se­quetur in homine genito duos esse spiri­tus, [Page 159] seu spirituales substantias, videlicet animam filii, & semen, ex quo illa anima orta est: accedit quod naturae seminis repugnet, post rei generationem mane­re, debet enim substantiali mutatione transmutari in rem ex semine ortam, ad talem autem transmutationem requiri­tur, ut res genita, & corrupta in ma­teria conveniant, quod de semine & ani­ma dici nequit.

Quinto: conversio illa seminis spiri­tualis 6 in animam; vel est cōversio acciden­talis, qualis est conversio seu mutatio, quâ homo malus convertitur, & mutatur in bonum; & lapis albus in lapidem nigrum: vel est conversio substantialis, qualis fuit conversio uxoris Loth in statuam salis; aut conversio ligni in substantiam illius ig­nis, cui approximatur: non est conver­sio accidentalis, quia inde sequetur se­men illud spirituale non differre specie & essentialiter, sed gradu perfectionis ac­cidentalis ab anima, hoc est, esse ani­mam rationalē accidentali aliqua ratione incompletam, & imperfectā: hoc autem cōtradicit verbis ipsius Timothei dicentis, semē illud non esse actu animā, sed animae [Page 160] futurae principium, & aliquando in ani­mam proditurum. Idem etiam confuta­tur omnibus iis rationibus, quibus pro­bavimus contra Meisnerum animam pa­tris per se, & immediatè non producere animam filii, item semen cum emittitur non esse actu animatum anima rationali.

Si est conversio substantialis, vel fit 7 per totalem annihilationem rei conver­sae, quomodo converti volunt Pontificii panem Eucharisticum in corpus & san­guinem CHRISTI, ut docet Conc. Trident. sessione 13. cap. 8. can. 2. vel fit per abolitionem unius partis essentia­lis illam rem constituentis, quomodo lig­num igni approximatum, in ignem con­vertitur: nam non totaliter aboletur, sed tantum ejus forma destruitur remanente materia sub forma ignis. Sed neutrum dici potest, nam primo conversio seminis in animam non est totalis annihilatio se­minis, quia annihilatio substantiae praeser­tim spiritualis à solo DEO fieri potest, ut docet D. Thomas, parte 1. quaest. 104. art. 4. quia item annihilato semine opor­tet animam ex nihilo produci. Quare cum non pater, sed DEVS valeat se­men [Page 161] illud annihilare, & eo annihilato ani­mam eodem instanti ex nihilo producere, non patri, sed DEO soli productio ani­mae ascribenda est, quod ingens absur­dum est, si vera sit ipsorum doctrina.

Secundò, conversio seminis in ani­mam, 8 non potest fieri per abolitionem unius partis essentiae, altera remanente: primo quia inde sequetur spiritualem substantiam seminis illius esse corrupti­bilem, & capacem transmutationis sub­stantialis, non minus quam corpora Phy­sica: illa enim aboleri & destrui possunt naturaliter, quoad unam solam essentiae partem, formam videlicet: secundo seque­tur substantiam illam spiritualem esse re­vera divisibilem in materiam & formam Physicam, aut in partes integrantes: nam de his solis partibus verum est, quod earum una destructa; altera remanere pos­sit superstes, quoad actualem existen­tiam: siquidem partium Metaphysica­rum; h. e. generis & differentiae alia ra­tio est, nam nemo dixerit destructa ani­malitate Socratis posse remanere ejus hu­manitatem quoad actualem existentiam, aut contrà destructa ejus humanitate re­remanere [Page 162] ejus animalitatem. Tertiò, ubi datur transmutatio a contrario ad contra­rium, ibi necesse est dari unam commu­nem materiam quae sit subjectum trans­mutationis: at hic datur transmutatio à nō animâ ad animam ea (que) substātialis: Ergo da­tur hic materia constitutiva, & seminis, et animae: et confirmatur, quia illa pars su­perstes ingrediens constitutionem animae necessario est materia, no enim potest ha­bere rationem formae Physicae, ne (que) gene­ris aut differentiae, ut cuivis manifestū est.

ART. XV. Cōfutatas jam esse omnes sentētias de traduce; itē neminem ex isto numero, posse tutius aut fa­cilius explicare peccati propagationem, quam nos, qui animarum creationem defendimus.

QVi putant animam esse ex traduce, et à DEO 1 non creari, et infundi, illi necesse habent asserere animam, aut educi ex po­tentiâ seminis, per con­cursum [Page 163] passivum materiae; aut produci ab animâ patris, abs (que) cōcursu materiae semi­nis: nā inter haec duo nullū datur mediū. Prior sententia à me confutata est, art. 3. et 12; posteriorē modū loquendi in quatuor alios dispescere, ac subdividere possumus. Si enim anima patris sine cōcursu materiae seminis, producit animam filii: vel produ­cit eam ex tota sua substantia, vel ex parte suae substantiae, vel ex semine quodā spiri­tuali, vel ex nihilo. Primum modū tuendi traducē nemo (quantum intelligo) ample­ctitur: nam ut bene monet Bellarm. lib. 4. de amiss. gratiae, cap. 11, si anima filii, fit ex tota anima patris, vel parens deinceps caret anima, quippe qui totā transfundit in filium: vel tota manet, & in patre, & in filio: utrumque est evidenter falsum. Se­cundā sententiam confutavi, art. 12. Ter­tiam art. 13. & quart. art. 14: unde conclu­do nullum posse excogitari modum tuen­di, aut explicandi propaginem animarum, qui nō sit in hac disquisitione confutatus.

Dicet aliquis, sententiam de tradu­ce, 2 quamvis multis difficultatibus Phi­losophicis sit exposita, in Theologia tamē esse tutiorē, quia magis expedite & facile [Page 164] explicat modum quo originalis corrup­tio a parentibus in liberos derivatur. Re­spond. eos qui hoc asserunt gratis illud a [...]erere: nemo enim ex isto numero po­test cōmodius, aut expeditius, explicare peccati originalis propagationem quam nos q [...]i animarum creationem defendi­mus: hoc autem manifestum erit, [...]i Tradu­c [...]ariorum sententias sigillatim conside­remus.

Primo igitur, illi qui dicunt, animam 3 educi ex potentia materiae seminis, necesse ha­bent nobiscum asserere, animam a semine & sic à corporeo quodam infici, ut rectè observavit Meisnerus, sect. 3. cap. 4. quaest. 1, oportet enim eos dicere animam con­trahere labem, ab immundo semine, ex cujus potentia ed [...]citur.

Secundo, illi qui dicunt, parentem 4 unà cum semine [...]mitte [...]e animae particulam, pa­rum commode explicant peccati propa­gationem, quia ex ista sententia sequitur filium non solum esse reum primi lapsus, sed etiam omnium peccatorum à proxi­mis parentibus commissorum, ut proba­tum est art. 12.

[Page 165]Tertiò, illi qui asserunt animam pa­tris, producere animam filii ex semine 5 spirituali; illi item qui putant animam patris, producere animam filii, absque ul­lo concursu passivo, vel seminis materia­lis, vel seminis spiritualis, & proinde ex nihilo non possunt dici commodè, aut ex­peditè, explicare peccati propagationem, quia excogitarunt modum quendam im­possibilem propagationis, & principiis tum Philosophiae, tum Theologiae con­trarium, ut probatum est, art. 10. & 11.

Syllogismus quo Meisnerus, & reliqui 6 Traduciarii, utuntur, ad explicandam peccati originalis propagationem, ita se habet. Quale est propagans, vel traducens; tale est propagatum, vel traductum: at animae paren­tum quae propagant, sunt infectae peccato: Ergo & animae filiorum. Quia autem aliquis ex Bellarmino objicere potuit, ex hoc argu­mento sequi animam justificatam, pro­creare animam justam in filio, Meisnerus argumentum suum cautius format, & sic ratiocinatur: Qualis est anima parentum in se­se, talem quoque propagat animam: at in sese est peccatrix, licet hoc peccatum justo non impu­tetur: [Page 166] Ergo animam quoque peccatricem pro­pagat.

Meisneri ratio etiam sic concepta & 7 limita [...]a, parum efficax est, & proposi­tionis fal [...]ita [...]e laborat; Si enim anima pa [...]ris propagat, & producit talem ani­mam, qualis est ipsa in sese: necessario sequitur animam ornatam eruditione, & liberalium artium cognitione, talem ani­mam in filio producere, nam ea in sese considerata, istis habitibus est ornata. Di­cet aliquis: Quid si sic formetur ratio, qua­lis est anima patris ex se, & sua natura, ta­lem propagat animam; gene [...]atio enim est actio natura: at ex se, & sua natura est destitu­ta habitibus artium, & scientia [...]um, nam la­bore & indu [...]a acquiruntur; non uero natura­liter insunt isti habitus animae: Ergo talem pro­pagat animam. Respond. animam paren­tum non ratione naturae suae, simpliciter consideratae, esse destitutam habitibus scientiarum, absolutè enim loquendo, illi habitus sunt naturales (ut docent no­stri contra Pontificios) dum loquuntur de originali justitia, sed ratione naturae corruptae, & depravatae. Generatio au­tem [Page 167] neque est actio naturae corruptae, neque per gratiam renovatae; sed natu­rae simpliciter, & absolutè consideratae; ideoque Physicè loquendo, & non con­siderando occultum DEI judicium, in hoc negotio, ea sola possunt vi genera­tionis propagari, quae pertinent ad na­turam hominis simpliciter, & absolutè [...]onsideratam: labes autem peccati hoc modo se non habet; hoc est, non est ho­m [...]ni naturalis absolutè loquendo.

ARTICVLVS I. De firmitate, certitudine, & evidentia assen­suum mentis nostrae.

CVM omnis habitus intel­lectivus, pro fine proximo 1 habeat notitiam, sive assen­sum, quo mens assentitur iis propositionibus, quarum veritatem percipit & cog­noscit, operaepretium erit, nonnihil prae­fari de assensu mentis, deque ejus affectio­nibus, [Page 174] & speciebus, idque ut intelligatur diversitas actuum mentis nostrae.

2 Assensus mentis, est judicium quo intelle­ctus judicat propositionem aliquam esse veram: mens enim assentitur huic propositioni, homo est animal, eam amplectendo, & ap­probando, hoc est, judicando eam esse v [...]ram.

Tres sunt gradus perfectionis, quos 3 in assensu mētis observarunt Philosophi, videlicet firmitas, certitudo, et evidentia: qui­bu [...] opponuntur totidem gradus imper­fectionis, videlicet infirmitas, seu vacillatio, [...], et i [...]evidentia.

Assensus firmus, est is qui est sine haesita­tione, 4 d [...]bitatione, a [...]t fo [...]midine partis oppositae. [...] vero, seu vacillans assensus, est c [...]m meas i [...]a asse [...]titur h [...] vel illi propositioni, [...] ejus [...] d [...]bitet, aut sal [...]em aliquo mo­ [...] [...], ne isti prop [...]sitioni assentiendo, erret.

Assensus certus, est qui nititur certo ali­quo, 5 aut so [...]id [...] fu [...]dame [...]to, non ve [...]o levi aut fal­laci ratione. Assensus incertus, est qui con­trario modo se habet. Hic diligenter no­tand [...]m est, ad certitudinē assensus requi­ri, ut fundamentum quo mens nititur, dum assen­sum praebet, non solum sit in se certum, sed etiam [Page 175] ut assentienti tale videatur: nisi enim ille sciat rationem, qua nititur, esse certam, ejus as­sensus nullo mòdo erit certus et stabilis.

Denique assensus evidens, est cum quis pe [...] [...]e hoc est, vi sui sensus aut rationis, absque 6 alterius informatione, & testificatione percipit [...]am propositionem, cui assentitur, esse veram: exempli gratia, cum video Soc [...]atem apud me stantem, assentior huic propositioni, Socrates stat, & assensus meus est evidens, idque quia non per alterius informatio­nem, aut testimonium, sed vi mei sensus, rem ita se habere percipio: item cum assentior huic propositioni, homo est ani­mal, assensus est evidens, idque quia vi proprii intellectus, seu rationis, percipio homini inesse naturam sensitivam: adeo (que) quamvis nemo illud assereret, imo quam­vis omnes contrarium assererent, istam propositionem veram esse judicarem.

Contra vero, inevidens, est assensus cum quis assentitur propositioni, non quod sen­sus, 7 aut solida ratio eam veram esse demonstret: sed vel quod levis & inefficax ratio, illud sua­deat (levis enim ratio non pellit mentis tenebras, atque adeo facit assensum ob­scurum, & inevidentem) vel quod alius [Page 176] testetur eam esse veram: sic qui vidit Petrum interfectum, et assensum praebet huic propositioni; Petrus est interfectus, ejus as­sensus est evidens: qui vero propter hu­jus narrationem, et testimonium, assensum praebet isti propositioni, ejus assensus est inevidens, idque quia neque sensu, neque ratione percipit eam esse veram.

Hi tres gradus perfectionis, qui in as­sensu 8 cernuntur, ita se habent; ut secundus includat primum, eique aliquid superad­dat; tertius vero includat et primum et se­cundum, illisque aliquid superaddat: nam ut assensus sit firmus, satis est quod fun­damentum, quo nititur ille assensus, assen­tiēti certū et solidū videatur: quāvis enim revera non sit tale si tamen assentienti ta­le esse videatur, is proculdubio firmiter et absque haesitatione assentietur: sic haereti­ci firmiter assentiuntur suis erroribus, quamvis enim fundamenta quibus nitun­tur, non sint certa et solida, iis tamen (quae corum est caecitas) efficacissima et validis­sima videntur.

9 At vero, ut assensus sit certus, et planè ab errore alienus, non tantum requiritur, ut fundamentum quo nititur, videatur as­sentienti [Page 177] certū, et solidum; sed etiam ut re­vera et in se tale sit; alioqui assensus noster erit erroneus, et falsus: quare quamvis haereticis attribui patiamur firmitatem, in judicando; non tamen putamus iis com­petere certitudinem judicandi: certitudo enim et error simul consistere nequeunt.

Tandem vero, ut assensus sit evidens, non tantum requiritur, ut ejus fundamen­tum 10 assentienti videatur certum, et soli­dum, et etiam in se sit tale; sed etiam re­quiritur ut illud fundamentum non sit alterius testimonium, vel narratio; sed vel sit sensus, vel solida aliqua ratio, perspicuè demonstrans rem ita se habere.

Quemadmodum igitur, assensus po­test esse firmus, quamvis non sit certus, ut 11 videre est in haereticis, absque ullo timo­re aut formidine assensum praebentibus iis dogmatis, quae Catholicae Fidei, aut bonis moribus repugnant; ita etiam assen­sus potest esse certus, quamvis non sit evidens: qui enim assentitur propositioni alicui, propter DEI testimonium in sa­crâ Scripturâ propositum, ejus assensus proculdubio est valdé cer [...]us. quia nititur certissimo fundamento, videlicet DEI [Page 178] testimonio, non tamen est evidens, non enim ideo assentitur Theologus, quod aut sensu, aut ratione percipiat rem, ita se habere; sed quod DEVS asserat, aut dicat rem ita se habere.

12 Ex his patet, hos tres gradus perfe­ctionis, qui in assensu mentis cernuntur, ita se habere, ut primus latius pateat se­cundo, & secundus tertio, quemadmo­dum etiam in gradibus necessitatis, [...] latius patet quam [...], & [...] quam [...].

ART. II. Quemodo inter se differant, scire, cre­dere, & opinari.

OMnis assensus mentis, vel est actus sciendi, vel actus 1 credendi, vel actus opinandi: quandocunque enim ju­dicamus aliquid esse ve­rum, vel certo scimus illud [Page 179] esse verum; vel credimus illud esse verum propter alterius testimonium; vel prop­ter levem, & inefficacem rationem, opi­namur illud esse verum.

Actus sciendi, cum opponitur actibus 2 credendi, & opinandi, late accipitur, pro quavis notitia actuali certa, & evidente; quomodo accepta scientia non solum cer­nitur, n [...]disciplinis speculativis, sed etiam in practicis: nam in Philosophia morali, quae est disciplina practica non opina­mur, aut credimus, sed evidenter scimus actiones liberalitatis esse honestas, actio­nes vero vitiorū ei oppositorū esse inho­nestas: in aedificatoria arte non opinantur aut credunt, sed evidenter sciunt periti Architecti, bases in aedificiis esse ad libel­lam collocandas, columnas esse ad per­pendiculum erigendas, aliaque similia: nec solum circa universalia, sed etiam singu­laria versatur haec notitia. Nam cum video Petrum stantem, aut audio Petrum loquen­tem, non opinor, aut credo, sed scio Petrum loqui & stare.

Hujus divisionis sufficientia, sic demō ­stratur: omnis assēsus mētis, vel nititur te­stimonio, 3 vel ratione: si nititur testimonio [Page 180] est fides actualis, seu actus credendi; si ve­ro nititur ratione, vel nititur ratione cer­ta, & solida, estque scientia; vel nititur ra­tione tantum probabili, estque opinio.

Assensus nitens alterius testimonio, 4 vel nititur testimonio divino, & à Scholasti­cis appellatur fides divina; vel nititur testi­monio humano, & appellatur fides humana.

Hic obiter notare possumus Pontifi­ciorum 5 [...]; qui nobiscum fatentur eam fidem non divinam, sed humanam esse, quae praecipuè testimonio hominum nititur: & nihilominus audacissimè asse­verant assensum, quem praebemus articu­lis fidei, & ipsi sacrae Scripturae, unde illi articuli colliguntur, niti testimonio Eccle­siae (ut vocant) repraesentativae, h. e. Epis­coporum & Pastorum in generali conci­lio congregatorum; item Ecclesiae (ut ipsi loquuntur) virtualis, h. e. ipsius Pontificis Romani: atque ita aut fateri cogentur, om­nem fidem viatorum humanam esse, peni­tus videlicet sublatâ fide divinâ, aut eorum Episcopos non homines, sed DEOS indigitandos esse.

6 Pulchra institui potest comparatio, inter scientiam, opinionem, & fidem di­vinam: [Page 181] scientia enim est assensus firmus, cer­tus, et evidens; fides divina est assensus fir­mus & certus, sed non evidens; opinio deni (que) etsi aliquando sit assensus firmus, h. e. sine haesitatione, aut dubitatione, saepè tamen neque est firmus, neque certus, neque evidens.

Scientia est assensus firmus, quia is qui 7 scit propositionem aliquam esse veram, non dubitanter aut haesitanter assenti­tur, sed firmiter: est assensus certus, quia is qui scit, nititur solido aliquo fun­damento; alioqui non sciret, sed opinare­tur: denique est evidens, quia sciens non ideo assentitur, quod alius testetur eam propositionem esse ueram, sed quod ipse vi alicujus evidentis argumenti, percipiat rem ita se habere.

Fides divina est assensus firmus, quia illi 8 qui in DEVM credunt; non haesitant, aut dubitant, de ueritate historiae sacrae, & promissionum divinarum: est assensus cer­tus, quia nititur certissimo fundamento, videlicet DEI testimonio, qui est ipsa veritas: non tamen est evidens: is enim qui credit, non ideo assentitur, quod sensu aut ratione percipiat rem ita se habere, sed quod DEVS hoc testetur & asserat.

[Page 182] 9 Hinc patet, quam egregiè Apostolus, undecimo ad H [...]b [...]eos, ver [...]. primo, naturā fidei divinae expresserit; cum enim dicit eam esse [...], indicat ejus firmita­tem & certitudinem; cum vero dicit eam esse [...], ejus inevidentiam & obscuritatem aenigmaticam declarat.

10 Opinio aliquando potest esse assensus firmus, (nonnunquam enim homines, ita moventur levibus rationibus, ut eas pro validissimis argumentis habeant, ideoque absque ulla haesitatione, aut for­midine partis oppositae assentiuntur) nunquam vero est ce [...]tus aut evidens: is enim qui opinatur, vel nititur levibus ra­tionibus, vel hominum testimoniis, quae nunquam pariunt nobis, aut certitudi­nem, aut evidentiam judicandi.

11 Dicet aliquis hanc comparationem fidei, scientiae, & opinionis, quam jam attulimꝰ de­rogare de dignitate fidei, ex ea enim se­quitur quamlibet scientiam esse perfe­ctiorem assensum fide, quia viz. deest fi­dei evidētia, quae tamē competit scientiae. Respond. scientiam esse perfectiorem fide secundum quid, quia viz. est assensus evi­dens, fidem vero esse perfectiorē qualibet [Page 183] scientia simpliciter, & absolutè; id (que) prop­ter duas rationes, 1. enim fides versatur circa nobiliss. objectū; h.e. circa magnum illud mysterium pietatis DEVM in carne revelatum justificatum in spiritu, conspe­ctum ab Angelis, & praedicatū Gentibus. 2. fides nititur certissimo fundamēto, h. e. DEI ipsius testimonio, qui ipsa veritas est, qui (que) nec fallere, nec salli potest.

ART. III. An fides semper sit [...].

DIctum est superiori arti­culo, fidem omnem sive 1 sit divina, sive humana, esse assensum inevidentem, & ob id Apostolum 11. ad Haebreos, vers. 1. asserere fidem esse [...]: idem etiam confirmari potest, ex 1. Cor. cap. 13. vers. 12: ubi Apostolus asserit, Nos nunc videre per speculum, & in aenigmate. [Page 184] Item ex doctrina ejusdem Apostoli, de cessatione & euacuatione fidei, quae futura est in patriâ, ideo enim fides evacuari dicitur, & non perfici, sicut charitas, quia imper­fectionem quandam, nimirum obscurita­tem, et inevidentiam, in sui ratione, et essentiâ involvit: quare Augustinus in illud Iohan [...] 14. vado parare vobis locum, egregiè dicit, e [...] DOMINVS, ut paret locum, eat ut vide [...] ­tur, lateat ut credatur. Similiter docet Grego­rius, Hom. 16. in Evang. et lib. 4. Dial. cap. 5. apparentia (inquit) non habent fidem, sed agnitionem: et iterum: hoc veraciter dicitur credi, quod non valet videri.

Vt autem hoc planiùs evadat, affe­ram, 2 et solvam ea argumenta, quae pro­bant, ea etiam quae videntur, vel sciuntur sub fidei objecto comprehendi: quale im­primis est illud DOMINI ad Disci­pulos, Iohan. 14. dixi vobis priusquam [...], ut cum factum fuerit, credatis: hinc enim col­ligitur fidem, esse aliquando rerum per experientiam cognitarum, at que adeo vi­sarum.

3 Deinde Iohan. 20. cum dixisset Tho­mas Apostolus: nisi videro non credam: CHRI­TVM videlicet redivivum, dixit ei DO­MINVS [Page 185] jam credenti, quia vidisti [...] Thoma, credidisti.

Tertio: caeteri quoque Apostoli, & 4 Virgo Maria, mul [...] (que) alii fideles, quod vi­derunt hoc crediderunt; CHRISTVM videlicet hominem passum, mortuum, sepultum, à mortuis resurgentem, & in coelos ascendentem, & alia multa, quae ip­sis fidei articulis expressa [...]unt: unde Io­han. 1. epist. 1. ait, quod audivimus, quod [...] oculis nostris, quod perspeximus, & manus nostr [...] contrectaverunt, de verbo vit [...] ann [...]ntiamus vo­bis.

Quarto: Philosophus aliquis sciens 5 per Demonstrationem, unum DEVM esse omnium rerum principium & causam, potest ejusdem propositionis accipere fi­dem manen [...] priori cognitione; si videli­cet è Pagano fiat Christianus: is ergo si­mul habebit fidem & scientiam, ejusque fides pro objecto habebit [...] [...]videntur scitas seu visas.

V [...] haec argumenta tollantur, [...] 6 ponam aliquot fundamenta, [...] argumentorum solutiones colligi possunt, deinde, Fonsec [...], [...]stii, & [...] pravam doctrinam de repugnanti [...] fidei & [Page 186] scientiae confutabo. Primùm fundamen­tum sit hoc, Fides seu [...] credere, saepenumero in Scriptura, & apud probatos Authores genera­liter accipitur pro eo quod est quovis modo assētiri, & judicare aliquid verum esse: sic enim dicitur aliquis oculis suis credere, & apud Dialecti­cos qualecun (que) argumentum fidem facere dicitur.

7 Secundum fundamentum est, S. Tho­mam, aliosque Apostolos, & fideles, aliud vidisse, aliud credidisse: hominem enim viderunt, & DEVM crediderunt: h. e. ut ait Augustinus, Cerneban [...] [...]ominem viventem quem viderant mo­rientem, & credebant DEVM in carne latentem; & alibi, apparuit inter homines homo, offerens HOMINEM videntibus, DEVM servans credentibus.

Tertium fundamentum: fides dicitur 8 assensus inevidens: item dicitur esse [...], non quod ea quae creduntur, omnino inevidentia sint, & nullo modo videantur, sed quod quatenus creduntur, inevidentia sint, seu quod non habeant evidentiam ab eo propter quod creduntur: in hoc enim differt fides à scien­tià, quod fundamentum quo nititur scien­tia, h. e. medium demonstrationis, per eviden­tiam rei intellectum convincat, causas [Page 187] ejus aperiendo; fundamentum verò quo nititur fides, videlicet DEI authoritas intel­lectum convincat, non per evidentiam rei cui assentimur, sed per certitudinem suam & infallibilitatē. Cum igitur munus fidei non sit efficere, ut res obscurae fiant per­spicuae, sed efficere, ut intellectus cedat authoritati dicentis, & sic assentiatur, ma­nifestum est ea quae creduntur quatenus creduntur esse inevidentia, seu non habere evidentiam à fundamento suo, propter quod creduntur: vide D. Pareum de justi­ficatione, lib. 2. cap. 5. & D. Richardum Field, de Eccl. lib. 4. cap. 8. Caeterum hoc non impedit, quo minus ea quae credun­tur, alia ratione evidentia sint, & ex se ma­nifesta, vel sensibus externis, vel rationi: sicut enim una & eadem propositio qua­tenus est conclusio demonstrationis, ju­dicatur esse necessaria, & non posse aliter se habere, quatenus vero est conclusio probabilis syllogismi judicatur ab eodem homine contingens, & posse aliter se ha­bere: ita etiam Articuli quidam fidei, qua­tenus ab Apostolis sensu percipiebantur, aut à nobis ratione manifesta demōs [...]an­tur, evidentiam habent & claritatem; qua­tenus [Page 188] vero creduntur propter DEI te­stantis authoritatem, evidentiam illam non habent, & ob id recte dicuntur [...].

ART. IV. An fides possit esse simul cum scientia de eadem propositione, & in eodem intellectu.

QVaeri solet de scientia & fide, utrum unus, & 1 idem homo possit simul cre­dere, & scire eam proposi­tionem cui assentitur esse veram, an verò tanta sit re­pugnantia fidei, & scientiae, ut simul in eodem intellectu existere nequeant. In hac controversia, tanta est opinionum va­rietas, ut vix invenias duos celebres viros de ea idem sentientes: primo enim Scotus, in 3. Sent. Dist. 24. quaestione unica di­cit, Neque actus, neque habitus fidei & scientiae, posse simul in eodem intellectu; existere circa ide [...] subjectum.

[Page 189]Secundo: Durandus, quaest. 1. prologi 2 Sent. & lib. 3. Sent. dist. 17. quaest. 4. pla­nè contrarium statuit, dicens fidem & scien­tiam circa eandem propositionem, & in eodem in­tellectu simul existere posse, tam secundum actus, quam secundum habitus. Tertio, Petrus Fonse­ca, in lib. 6. Metaph. cap. 10. quaest. 1. Sect. 5. asserit habitus fidei & scientiae posse ex­istere in eodem intellectu, & de eodem subjecto, ita tamen ut actus ab iis productus, non sit actus fi­dei, sed scientia quae dam eaque supernaturalis, propter concursum fidei ad eum producendum. Quarto: Gulielmus Estius, Duacensis Theo­logus, in 3. Sent. dist. 24. Art. 3. tria as­serit: 1. habitus fidei, & scientiae, posse simul existere in eodem intellectu, & de eodem objecto. 2. utrumque habitum diversis temporibus posse suum actum exercere. 3. actum quem tum elicit habitus fidei, non esse fidem consideratam secun­dum totam amplitudinem suae significationis: hoc est, secundum omnes conditiones in ea requisitas, quia videlicet non est inevi­dens rei notitia.

Quinta sententia, eaque verissima; est 3 acutissimi Doctoris Antonii Ruvio Rhodensis, in suo opusculo de habitibus, tractatu 3. quaest. 3, ubi etiam tria innuit: primo, hos [Page 190] habitus posse simul esse in eodem intellectu, & de eodem objecto. 2. utrumque habitum, diversis temporibus posse suum actum exercere, sed non eodem tempore. 3. actus ab illis habitibus, diver­sis temporibus elicitos, esse veros, & proprie dictos istorum habituum actus, & per praesentiam habi­tus sciendi, nihil derogari, de proprietate actus credendi. Dico Ruvium haec tantum innuere quia expresse & directe ibi loquitur so­lummodo de scientia & opinione; eadem autem ratio est scientiae & fidei, quoad possibilitatem & impossibilitatem coex­istendi, ut cuivis manifestum est.

Primo igitur probatur contra Scotum, 4 habitus fidei, et scientiae, posse simul esse in eodem subjecto, et circa idem obje­ctum, idque hac ratione: Si quid impedit quo minus hi habitus, in eodem intellectu coexistant, illud maximè est repugnan­tia actuum, ad quos referuntur: Sed hoc non impedit: Ergo, &c. probatur assump­tio: Habitus nihil sunt aliud, nisi faciles, et expeditae potentiae ad actus: sed non impossibile est aliquem habere simul, po­tentias ad repugnantes actus, quos potest diversis temporibus exercere, licet simul non possit exercere utrumque: nam si­mul [Page 191] habemus potentiam ad flendum, et potentiam, ad ridendum: item potentiam ambulandi, et potentiam sedendi, quam­vis harum potentiarum actus, adeo repu­gnantes sint, ut non possint uni subjecto simul inesse. Secundo, potest aliquis, qui per fidem novit mundum à DEO fuis­se creatum, postea per Demonstrationem acquirere scientiam de creatione Mundi, quâ producta, et acquisita non destruitur fides de illo articulo; sic enim non liceret homini Christiano, Metaphysicae, et Phy­sicae operam dare, ex quibus colliguntur Demonstrationes de creatione Mundi: non enim licet ea facere quae fidem aut destruunt, aut imminuunt.

Secundo: probatur contra Durandum, non esse possibile, ut intellectus eodem 5 tempore, id est, uno et eodem instanti eli­ciat, et inevidentem assensum, fidei, et evi­dentem assensum, scientiae; quia sicut im­possibile est, ut homo per sensum visus eandem rem eodem tempore, distinctè, et confusè videat et percipiat, ita etiam im­possibile est, ut homo per intellectum, qui est animi oculus, eandem rem, eodem in­stanti evidenter, et inevidenter percipiat; [Page 192] ideoque impossibile est, ut simul habeat duos actus, unum evidentem scientiae, al­terum inevidentem fidei.

Tertio: probatur contra Fonsecam [...] 6 Estium, habitum fidei, quamvis in eodem intellectu coexistentē habeat habitū scien­tiae, posse elicere verū, & proprie dictum actum fidei, idque secundum omnes con­ditiones in actu credendi requisitas, et proinde fidem et scientiam posse esse in eodem intellectu, et de eadem propositio­ne etiam quoad actus, sed diversis tem­poribus elicitos: ratio est haec: potest ali­quis fidelis etiam post acquisitam scien­tiam de creatione mundi, ita apud se sta­tuere: Ego tam firmiter assentior huic propositio­ni, DEVS creavit mundum propter DEI testantis authoritatem, ut quamvis per rationem aliquam non perciperem mundum esse à DEO creatum: immo quamvis corrupta ratio contra­rium dictitaret, assentirer tamen isti propositioni sine ulla formidine aut metu.

7 Hoc judicium mentis sine controver­sia provenit à sola fide, non à scientia et fide simul, estque verus, et proprie dictus fidei actus; hoc est, non deest ei ulla con­ditio in actu credendi requisita: prius proba­batur [Page 193] contra Fonsecam; quia neque scien­tia, neque aliquis alius naturalis habitus potest aliquid tale dictitare. Posterius etiam probatur, tum contra Fonsecam, tum contra Estium; quia assensus iste nititur so­la authoritate testantis: Ergo est inevi­dens: consequentiae ratio est, quod assen­sus iste sit inevidens, cujus fundamentum quo nititur non valet parere evidentiam, sed certitudinem tantum: at hic assensus est talis: nam authoritas testantis non convincit intellectum nostrum per evi­dentiam, et claritatem rei, sed per suam certitudinem et irrefutabilitatem. Ratio propositionis majoris est haec: talis est as­sensus, quale est medium et fundamen­tum quo nititur: Si enim medium sit cer­tum, possitque intellectum nostrum certi­ficare, et ut tale cognoscatur ab assentien­te, noster assensus est certus: Si vero non ita se habet est incertus: Ergo pari ratio­ne, si medium valeat parere evidentiam intelligendi, assensus est evidens; si vero non valeat, est inevidens.

ART. V. De fidei divisione in explicitam, & implicitam; et an inevidentia quam fidei tribuimus fa­ciat pro caeca et implicita Pontificiorum fide.

SCHOLASTICI Theo­logi, dividunt fidem, in 1 explicitam & implicitam, vel ut loquitur Lombar­dus, lib. 3. Sent. Dist. 25. in distinctam, & vela­tam seu confusam: hujus distinctionis explicationem legere possu­mus apud clarissimum Tilenum, parte pri­ma Syntagmatis, Disp. 38. Thes. 23. & 24: item apud Durandum, lib. 3. Sent. dist. 25. quaest. 1. S. Thomam, secunda 2. quaest. 2. Art. 7. Gulielmum Estium, lib. 3. Sent. Dist. 25. ex quibus authoribus descrip­tiones membrorum istius divisionis sic colligi possunt: fides explicita, est qua ali­quid creditur secundum se, distinctè, et in parti­culari. Implicita vero, est qua aliquid creditur [Page 195] non in se, sed in alio, tanquam in universali; Ex­empli gratia, Christiani rudes et simpli­ciores (ut loquuntur) qui ea sola intelli­gunt, quae ad salutem absolutè necessaria sunt, ut articulos fidei, decalogum, et cae­tera, cum ex animo profitentur se credere S. Scripturam esse DEI verbum, et proinde fide dignam, duplex habent suae fidei obje­ctum; unum generale, quod formaliter, explicite, & per se credunt: alterum par­ticulare, quod implicite & ex consequen­ti credunt: objectum generale, quod ex­plicite credunt, est scripturam esse DEI verbum, et proinde fidem ei adhibendam esse: ob­jecta particularia, quae implicite in illo generali & ex consequenti credunt, sunt historiae & dogmata Scripturae, quorum cognitionem nondum assecuti sunt, ut Noachum habuisse tres filios, Abrahamum duos, non ablatum esse sceptrum à Iuda, ante adven­tum Messiae: qui enim credunt Scripturam totam esse veram, illi implicitè et ex con­sequenti credunt, omnia esse vera, quae in Scriptura continentur, hoc est, habent fi­dem implicitam omnium historiarum, dogmatum, et praedictionū Prophetica­rum, quae sunt in sacrae Scripturae volu­mine, [Page 196] omnium (inquā) quorū particularē et distinctam notitiam nō acquisiverunt.

Quaeri hic potest, an haec divisio fi­dei in explicitam, et implicitam, in Scho­lis 2 Ecclesiarum reformatarum ferenda sit; Respond. duabus assertionibus: prior est haec; praedicta distinctio fidei admitti po­test, si sano modo concipiatur: certum enim est non solum Laicos & simplicio­res, sed etiam clarissimos & doctissimos Theologos, quaedam implicitè credere in isto generali quod Scriptura sit DEI verbum, & proinde fide dignissima, quae­dam (inquam) quorum distinctam intel­ligentiam nondum assecuti sunt: hoc enim patet ex quotidiano nostro in cogni­tione Scripturae profectu, qui tamen non arguit Scripturae ipsius obscuritatē (ut nu­gātur Pōtificii) sed ingenii nostri imbecil­litatē, & mysteriorū coelestiū, quae in Scri­ptura passim traduntur, immēsam opulen­tiam, quae sensim angusto illi vasi mentis humanae instillanda est, non autem tota si­mul infundi potest.

3 Secunda assertio est haec: praedicta di­stinctio fidei Christianae si ita accipiatur, ut à Pontificiis accipi solet, rejicienda est, [Page 197] tanquam crassa, absurda, et naturae fidei planè contiaria: illi enim per fidem im­plicitam intelligunt eam fidem qua Laici ignota, et nondum intellecta fidei dog­mata credunt implicitè in illo generali, quod vera sint omnia quae Romana Eccle­sia credit, & pro veris amplectitur, quae­quidem fides non est divina, sed humana; id est, non nititur DEI, sed hominum testimonio: non est [...] aut [...], sed levis et fallax conjectura quae non DEI verbo, sed hominum judicio per se parum firmo, atque adeo fragili ad­modum et ruinoso fundamento nititur.

Quaeri etiam potest; an inevidentia quam non solum Theologi Sententiarii, 4 sed etiam Orthodoxi doctores, fidei at­tribuunt, faciat pro caecâ illâ, et implici­tâ Pontificiorum fide: generalis enim et confusus ille assensus, qui solo Ecclesiae Romanae testimonio nititur (ut id quod res est dicam) maximè est inevidens. Re­spond. inevidentiam nihil pro eorum sen­tentia facere, quia inevidentia illa non ex­cludit omnem notitiam, sed eam solam, quae nititur medio scientifico; id est, sensu [Page 198] aut evidente ratione à naturâ rei petità. Secundo, quia certitudo, quae est secunda fidei cōditio, necessariò praesupponit fir­mam notitiam, et persuasionem de do­ctrina, cui assentimur, quod non sit homi­nis, sed DEI verbum: talis autem noti­tia aut persuasio implicitae Pontificiorum fidei, velut e regione adversatur, ac proin­de in eâ certitudo inveniri non potest.

ART. VI. De triplice lumine videlicet naturae, fidei seu gratiae, et gloriae.

IN Theologia Schola­stica variae inveniuntur 1 distinctiones petitae, ab istis tribus terminis, na­turâ, gratiâ, & gloriâ. Pri­ma est quâ DEI Opt. Max. regnum distingui­tur, in regnum naturae, regnum gratiae, & reg­num gloriae. Regnum naturae, est naturale illud imperium, quod DEVS habet in [Page 199] omnes res creatas, quas pro arbitrio re­git, & gubernat. Regnum gratiae, est quo DEVS regnat in Ecelesiâ suâ in terris militante. Regnum gloriae est, quo regnat in Ecclesiâ in coelis triumphante.

Secunda distinctio, est quâ DEI lo­calis 2 praesentia, distinguitur in praesentiam naturalem, seu essentialem, gratiosam, et glo­riosam. Secundum praesentiam naturalem DEVS est ubique: per praesentiam gra­tiosam DEVS dicitur esse in justis, & sanctis hominibus, & vicissim illi habita­culum, & Templum DEI dicuntur; & per praesentiam gloriosam DEVS dici­tur esse in coelis, ubi gloriam suam, & ma­jestatis splendorem beatis hominibus & Angelis manifestat.

Tertia divisio, est quâ opera DEI 3 ad extra dividuntur in opera naturae, opera gratiae, et opera gloriae. Opera naturae, sunt rerum visibilium et invisibilium creatio, conservatio, et cum iisdem cooperatio, in omnibus eorum actionibus: nam in eo vivi­mus, movemur, & sumus. Opera gratiae, sunt verbi incarnatio, humiliatio, exaltatio, tri­plex ejus officium, videlicet Regium, Pro­pheticum, et Sacerdotale: item electorum [Page 200] per verbi praedicationem, & Sacramento­rum administrationem, efficax vocatio, eorundemque regeneratio, & justificatio. Denique opera gloriae, quae Polanus ap­pellat opera DEI post hanc vitam sunt, adventus DOMINI ultimus, resusci­tatio mortuorum universalis, mundi hu­jus elementaris abolitio, aut saltem mira­bilis transmutatio per ignem conflagra­tionis, ut loquuntur: item judicii ultimi processus, executio, et gloriae DEI in omnem aeternitatem manifestatio.

Quarta distinctio, est quâ vita huma­na 4 dividitur in vitam naturae, seu naturalem; vitam gratiae, et vitam gloriae. Vita naturalis posita est in conjunctione animae viven­tis, cum corpore. Vita gratiae posita est in viatorum in terris peregrinantium conjunctione cum DEO, per fidem, spem, et charitatem. Vita gloriae posita est in aeternâ illâ, et immutabili hominum glorificatorum conjunctione cum DEO, per claram ejus visionem, et ardentem amorem, seu charitatem.

Quinta divisio, est quâ consilium & 5 decretum DEI de aeternâ quorundam hominum salute, dividitur in praedestina­tionem [Page 201] ad gloriam, et praedestinationem ad gratiam: prior est de fine, posterior de mediis ad finem: prior est DEI decre­tum, de dandâ gloriâ; posterior est ejus­dem decretum, de dandâ eê gratiâ, quam Scholastici vocant gratiam gratum facientem.

Sexta distinctio, est qua lumen intel­lectus 6 humani, dividitur in lumen naturae, lumen gratiae seu fidei, & lumen gloriae. Lu­men naturae, est quo ea cognoscimus, quae solis naturae viribꝰ, sine auxilio DEI speci­ali, intelligi à nobis & diju [...]cari possunt: de hujus luminis virtute, & quousque se extendat (DEO favente) in sequentibꝰ disputationibꝰ fusè disseram. Lumē fidei, est quo ea cognoscimus & intelligimus, quae DEVS in verbo suo nobis patefecit. Lumen gloriae, est quo beati spiritus in coelis clare & perspicue vident, gloriosis­simam DEI essentiam. Huic triplici lu­mini respondet triplex Theologia, videli­cet Theologia naturalis, seu Metaphysi­ca, Theologia revelationis quae etiam Theologia viatorum dicitur, & Theolo­gia visionis, seu Theologia compre­hensorum.

[Page 202]Solam hanc ultimam distinctionem, 7 ex instituto hic propono, idque ut mani­festum sit, Scholasticos cum fidei ineviden­tiam attribuunt, non tribuere ei caecita­tem, et ignorantiam; sed notitiam quan­dam, quae licet obsura sit, si conferatur cum visione quae est in patria, ab ipsis ta­men Scholasticis lumen vocatur; reliquas vero distinctiones propono, quasi per ac­cidens quia videlicet habent pulchram analogiam, & proportionem ad hanc distinctionem luminis intellectualis.

Analogia seu proportio harum distin­ctionum 8 sic concipi potest: homo quate­nus vivit vitam na [...]urae, est civis regni natu­rae: u [...]itur lumine naturae, & per illud perci­pit eam DEI praesentiā, quae vocatur prae­sentia naturae, item opera naturae, quae illam praesentiam cōsequuntur. Idē homo qua­tenus vivit vitā gratiae est civis regni gratiae; utitur lumine gratiae, [...]eu fidei, & per illud percipit DEI praesentiam gratiosam in corde suo, & opera gratiae, quae eam praesentiam consequuntur. Idem denique, quatenus vivit in coelis vitam gloriae, est civis regni gloriae, utitur lumine gloriae, ac per illud percipit DEI praesentiam gloriosam, item opera [Page 203] gloriae, h. e. inenarrabilia effecta gloriosae istius praesentiae.

Obiter hic notari potest, quod sicut olim DEVS inchoavit opus creationis, 9 a lumine corporeo et sensibili, ita etiam opera regenerationis et glorificationis nostrae à lumine spirituali orditur: cum enim DEVS efficaciter electos vocat ad salutem, per Spiritum sanctum: primo eorum intelle­ctum illuminat lumine fidei, et collustrat. Secundo, voluntatem emollit, et sanctifi­cat. Similiter, in opere glorificationis, or­d [...]ne naturae praecedit illuminatio intelle­ctus nostri, per lumen gloriae ad DEI essentiam clare et perspicue videndam, deinde sequitur voluntatis inflammatio, et incensio per ardorem charitatis. Ratio hujus ordinis est, quia cognitio praecedit amorem, atque adeo clara cognitio, seu visio praecedere debet ardentem, & per­fectum amorem.

Contrà vero Draco ille Magnus, qui 10 merito Rector tenebrarum vocatur, dirum [...]stud opus aeternae perditionis à tenebris [...]rditur: cum enim (ut docet D. Thomas, [...]rima 2. quaest. 77. Art. 8. et cum eo [...]ajetanus, Durandus, Capreolus, et Estius) [Page 204] non possit esse peccatum in voluntate sine praevio errore intellectus, vafer ille spiritus, primo intellectui caliginem, & quasi noctem quandam offundit; deinde voluntatem à vero bono ad bonum appa­rens convertit, et sensim eam indurat.

ART. VII. An detur in viatoribus, lumen aliquod clarius fidei lumine.

THeologia dividi solet [...] Theologiam Laicorum ▪ & 1 Theologiam Doctor [...] [...] quam argumentativam & Scholasticam vocant. Prio [...] est nuda notitia, credibi [...]lium (ut vocant) ad salu [...]tem necessariorum; posterior non est n [...]da notitia credibilium, sed est facultas qu [...] valemus articulos fidei explicare, defen [...]dere, & confirmare, alios (que) de eorum veri [...]tate instruere.

[Page 205]Theologia argumentiva seu Schola­stica, 2 duplice nomine Theologiam Laicā excedere dicitur: primo quod extendat se ad plura ceredibilia: plura enim intelli­gunt viri docti, in spiritualibus, quam Laici & simplices. Secundo quod valeat explicare aliis ea quae credenda sunt, ea (que) defendere, & confirmare contra Atheos, Iudeos, Mahumetanos, Ethnicos. Haec Theologiae distinctio prae buit nōnullis, de quibꝰ loquitur Durādus in prol. Sēt. quaest. 2. occasionē excogitandi lumē quoddam spirituale in viatoribus à lumine fidei di­versum, eo (que) clarius & excellentius: cum enim in omnibus fidelibus sit lumen fidei fatendum est, in Doctoribus & Pastoribꝰ esse lumen quoddam clarius fide, cujus beneficio altiorem habent (ut loquitur Durandus) cognitionem de credibilibus quam per fidem.

Prima ratio hujus sententiae peti solet 3 ab Augustini testimonio super illis verbis Iohan. 1. vers. 9. èrat lux vera, &c. ubi dicit aliud esse lumen ad credendum, aliud ad intel­ligendum, item lucem increatam illuminare homines duplice lumine; parvulos qui­dem lumine fidei, quo nutriuntur ut lacte: [Page 206] Majores autem lumine sapientiae, quo ut [...]o­lido cibo vescuntur. Secunda ratio est haec necesse est propter bonum publicum Ecclesiae, ut aliqui in eâ sint qui possunt fidem defendere, simpliciores instruere, & Ecclesiae hostes confutare. Hoc autem non potest fieri per solum lumen fidei, seu per eam solam cognitionem DEI, quae est omnibꝰ fidelibꝰ communis, sic enim qui­vis è fidelium coetu possit ista munia obi­re: Ergo oportet in Majoribꝰ esse aliquod lumen cla [...]i [...]s fide, per quod habent de credibil [...]bus altiorem quandam cognitio­nem.

Tertiò probant, quod tale lumen non 4 evacuet fidem, seu non ita repugnet fidei, ut cum eo consistere nequeat; quia si tale lumen non posset stare cum fide, illud esset maximè propter oppositionem, quae videtur esse inter Aenigma fidei, & claritatē illius luminis: sed illud non impedit, quia contraria licet non compatiantur se in suis excellentiis, tamen (ut dicunt) compa­tiuntur se in Esse remisso & diminuto, seu ut alii loquuntur in gradibꝰ remissis: fidei autē obscuritas, quamvis intensi [...] gradibꝰ opponatur claritati beatificae visionis, [Page 207] & ob id eum eâ cōsistere nequeat: non ta­men sic, sed in esse remisso contrariatur huic lumini de quo loquimur: & ideo li­cet lumen gloriae evacuet fidem, hoc ta­men lumen eam non evacuat aut abolet.

Hanc suam doctrinam declarant ex­emplo 5 aeris, qui noctu est simpliciter te­nebrosus, & meridie est simpliciter illu­minatus, sed mane est partim illuminatus, partim tenebrosus, nec tenebrae depellun­tur totaliter ante horam meridianam: sic gloria quasi lumen meridianum totaliter expellit tenebras fidei: sed lumen hoc Doctorum est quasi lumen aurorae, quod non depellit tenebras fidei, nec expellitur per lucem meridianam gloriae, sed potius perficitur. Appello autem lumen gloriae, lumen meridianum, quia caecitas naturalis est quasi densissimae tenebre, lux fidei est quasi lux Lunaris, lumen Scholasticum quasi lux matutina, & lumen gloriae quasi splendor l [...]cis meridianae.

Haec est sententia quorundam Theo­logorum 6 Sententiariorum, contra quam Durandus fusè disputat: Ego autem sine longiori di [...]quisitione meam sentent [...]am, de medio hoc lumine, duabus aut tribus [Page 208] assertionibus proponam: prima sit haec; lumen illud quod vocant medium inter lumen fi­dei, & lumen gloriae, quate [...]us extendit se ad plura creaibilia, quam fides Laicorum, non est a [...]iquid a fidei lumine distinctum; sed est per­fectior quidam gradus fidei, vel (ut alii loquuntur) extensio qu [...]dam fidei.

7 Secunda assert. Lumen praedictum quate­nus est defensivum & explica [...]ivum articulorum fidei, non est vera & proprie dicta scientia, ut bene probat Durandus: quia omnis scientia proprie dicta resolvitur in principia evi­dentia, & per se nota: at notitia Pastorum & Doctorum, quam habent de rebus spi­ritualibus, non potest resolvi in principia per se nota, sed tantum in principia natu­raliter inevidentia, quae spiritus Sanctus nobis in verbo patefecit.

8 Tertia assert. Lumen illud medium non est species luminis intellectualis, a tribus praedictis distincta, sed est complicatio quaedam luminis na­turae, & luminis fidei, h. e. Philosophiae & Theo­logiae: nam per Philosophiam Theologiae applicatam, articulos fidei explicamus, defendimus, confirmamus contra adver­sarios, eosque consutamus.

ART. VIII. In quo solvuntur tres quaestiones: • Prima est, An fides bene distinguatur in infu­sam, & acquisitam? , • Secunda est, An fides sit certior ipsis scien­tiis? , and • Tertia est, Quid sit proprie credere in DEVM? 

BONAVENTVRA egre­gius interpres Magistri 1 Sententiarum, in lib. 3. Dist. 23. Art. 2. quaest. 2. asserit duo esse requi­sita ad habitum fidei: primo, ut intellectus instruatur de credibilibus. Secundo, ut in­clinetur, & inflectatur ad assentiendum illis articulis, qui credēdi sunt: aliud enim est, scire quid dicatur in aliquo Scripturae textu; aliud est, scire verum esse id quod ibi di­citur: Ethnicus enim, aut infidelis, scire potest quid dicatur in historiâ Mosaicâ, aut Evangelicâ, at non potest scire verum [Page 210] esse illud quod ibi dicitur, nisi intellectus ej [...]s à DEO moveatur ad assentien­dum. Quamvis igitur fides sit quid acqui­situm quoad illam informationem mentis de c [...]edibilibus (est enim ex auditu, Rom. 10.) est tamen quid merè supernaturale, & in­fusum, si consideretur, secundum illud, quod in ea est praecipuum, h. e. inclinationem mentis ad assentiendum.

Cum fides propriè dicta, sit DEI 2 donum, & non q [...]id à nobis ipsis acquisi­tum, vix satis commoda videtur, illa fidei dist [...]nctio, in infusam, & acquisitam; nisi vel dicamus, illam non esse divisionem fidei, in duas diversas species, sed potius esse distinctionem unius, & ejusdem fidei, in duas ejus considerationes: nam pro diver­sa consideratione, fides est, & quid acqui­situm, & quid infusum, ut jam dictum est: vel dicamus fidem late accipi, pro quovis assensu, quo assentimur S. Scrip­turae: talis enim assensus est duplex; quia quidam e [...] assentiuntur, moti humana per­suasione, h. e. propter amorem et reve­rentiam quo prosequntur d [...]centem, vel propter rationes et argumenta; et horum assensus à Bonaventura dicitur fides acqui­sita, [Page 211] late videlicet accepto nomine fidei: alii vero assentiuntur, quia pr [...]mae verita­ti, tanquam certissimo fundamento inni­tuntur▪ et horum assensus est fides infusa, propri [...]ue appellatur fides.

Bonaventura comparans fidem, et scien­tias Philosophicas, quoad certitudinem 3 distinguit certitudinem, in certitudinem cog­nitionis, seu spec [...]lationis, et certitudinem ad­haesionis, dicitque fidem esse certiorem scientiis certitudine adhaes [...]onis, quae praecipue re [...]picit voluntatem, non vero certitudine speculationis quae ad intelle­ctum pertinet: dicit eam esse certiorum certitudine adha [...]sion [...]s quia f [...]deles Christia­ni nec argumentis, nec tormentis, neque blandi­mentis, adduci possunt, & inclinari (verba ip­sius sunt) ut veritatem quam c [...]edunt, vel ore tenus negent: quod nemo peritus, alicujus scientiae face [...]et, si ace [...]imis tormentis cogeretur, senten­tiam suam de conclusione aliqua Geometrica, aut Arithmetica retra [...]a [...]e [...] s [...]ultus enim & ridic [...]lus esset Geometra, qui pro sua sententia in contro­versiis Geometricis, mortem a [...]deret s [...]bire, nisi in quantum f [...]des dictat non esse mentiend [...]m.

Verum quicquid d [...]cat Bonaventura, fi­des 4 est certior scientiis, tum certitudine [Page 212] cognitionis, tum certitudine adhaesionis: idque quia certitudo cognitionis, oritur ex certitudine fundamenti, quo nititur in­tellectus noster, cum assentitur alicui pro­positioni: fundamentum autem quo niti­tur assensus fidei est DEI veri [...]as, et au­thoritas, quae est longe certius fundamen­tum, quam humana aliqua ratio. Interim si improprie accipiatur certitudo cogni­tionis, pro firmitate assentiendi, quae op­ponitu [...] h [...]sitationi, et dubitationi, non negandum est scientias esse fide certiores: scientia enim saepe tam firma est, ut ex­cludat omnem dubitationem; quod non semper verum est de fide: quamvis enim non deficiat fons ille aquae salientis in vi­tam aeternam, non tamen putandum est virtutem hanc semper inossenso tenore, extra omnem sormidinis aleam stadium suum dec [...]rere; sed potius perpetuam ei luctam cum dissident [...]a esse ingenue con­sitendum est.

Clarissimus TILENVS, Syntag. part 5 2. Disp. 43. Thes. 5. distinguit certitudi­nem in evidentem, et non evidentem: illam di­cit esse eorum quae, vel rationis, vel sensus lumine videntur: cujusmodi sunt prima [Page 213] principia, & conclusiones evidenter ex illis deductae, ac deinde ea quae experien­tiâ magistrâ didicimus: istam vult esse eorum, quae testis veracis affirmatione ni­tuntur: unde fit ut quo major est authori­tas tèstis, eo certior ac firmior sit assen­sus credentis: hinc colligit ea quae divino testimonio, cujus summa est authoritas, nituntur, summam quoque gignere certi­tudinem, ac respectu hujus causae quae nec fallere, nec falli potest, longe certiora esse ea quae credimus, quam quae rationis hu­manae ductu, aut lumine scimus.

Tertia quaestio in titulo proposita est, 6 quid sit credere in DEVM, et quo modo differat ab eo, quod est credere DEVM, & credere DEO. P. Lombardus, Lib. 3. Sent. Dist. 23. haec explicans, sic ait; Credere DEO, est credere vera esse quae loquitur: cre­dere DEVM, est credere quod ipse sit DEVS: & credere in DEVM, est credendo amare, credendo in eum ire, credendo ei adhaerere, & membris ejus incorporari. Hanc distinctio­nem Magistri probare non possum, quia ex ea sequitur credere in DEVM esse actum, et charitatis, et fidei, quod est ab­surdum, [Page 214] cum diversorum habituum di­versi sint actus.

7 Quare dicendum videtur credere in DEVM in hoc differre ab eo quod est credere DEO, quod credere DEO sit f [...]dem ei adhi [...]e [...]e, quatenus simpliciter aliquid na [...]a [...]: cred [...]re vero in DEVM, sit fidem ei adhibere q [...]a [...]e [...]us aliquid promittit, seu assen­ti [...] ejus promiss [...]onibus, idque cum triplici hac persuasione. Primo, quod non simulet, aut hy­pocritic [...] [...], ut solent homines, sed quod revera velit beneficium illud in te con­ferre. Secundo, quod etiam possit praestare id quod pollicitus est, imo quod ita possit ut à nullâ; val [...]diori potentiâ impediri queat. Tertio, quod consilium mutare ne ciat, adeo (que) quod revera daturus sit id quod pollici­tus est. Vnde patet quamvis fidem ad­hibeamus homini aliq [...]id promittenti, nos non posse dici credere in hominem, nul­lam enim ex his tribus persuasionibus de homine habere possumus.

ART. IX. Refellitur Sententia Nicolai Grevinchovii, di­centis habitum fidei non esse infu­sum, sed acquisitum.

GVLIELMVS AMESIVS, in sua rescr [...]ptione con­tracta, ad responsum Nicolai Gravinchovii, cap. 1 10. probat contra eum aliosque remonstrantes, habitum fidei esse à DEO infusum, et non à nobis ipsis per crebros et frequentes actus credendi ac­quisitum: Grevinchovius enim licet ultrò fateatur fidem actualem, seu actus creden­di non à natura, sed à speciali DEI gra­tia provenire, negat tamen causam talium actuum esse fidem habitualem, seu habi­tum fidei à DEO infusum: sed contrà asserit per crebros fidei actus, à speciali DEI gratia provenientes, tandem in no­bis produci fidem habitualem; quemad­modum [Page 216] per crebros actus justitiae, & li­beralitatis, in nobis producuntur justitiae & liberalitatis habitus.

Haec sententia Nicolai, non solum est 2 contraria doctrinae Scholasticorum, et Modernorum Theologorum, tum Ponti­ficiorum, tum Evangelicorum, qui unani­mi consensu virtutes Theologicas, habi­tus infusos vocant; sed etiam variis iisue inevitabilibus incommodis est exposita.

Primo enim illi qui per verbi praedi­cationem, 3 et internam S. Spiritus effica­ciam recens conversi, & renati sunt, vel habent solum actum fidei; vel et habi­tum & actum: si posterius est verū habe­tur propositum: si prius, sequetur totum illud, per quod renatus a non renato dif­fert, ad actus, adeoue ad evanidum quid, et instabile esse referendum: actiones enim nostrae non sunt permanentes, sed cito transeunt & evanescunt. Respondet Grevenchovius, illud per quod renatus à non re­nato differt, non totum, sed maximâ sui parte ad actus esse referendum: quae quidem respon­sio quatenus asserit totum illud, per quod renatus a non renato differt, ad actus non esse referendum, manifestè ipsius doctri­nam [Page 217] destruit: si enim renatus aliquâ aliâ ratione a non renato differt, necesse est ut in eo sit bonus aliquis habitus, vel cōple­tus, vel inchoatus: eadem etiam respon­sio, quatenus maximam partem illius dis­criminis in actibus collocat, absurda est: quia cum vetus homo constet habitibus permanentibus, cur non etiam & novus: quia item inde sequetur statum gratiae, esse admodum instabilem, et infinitis mu­tationibus obnoxium.

Secundo: dictum illud, sine fide impos­sibile 4 est placere DEO, 11. Haebreos, vers. 6. vel intelligendum est de habitu, vel actu fidei: si de habitu habetur propositum; in­de enim aperte sequitur, neminem posse esse in statu gratiae, qui habitu fidei caret, et per consequens omnes renatos, ubi se­mel conversi, et in statu gratiae sunt con­stituti, illo habitu esse pra [...]ditos: si de actu credendi intelligendum sit, sequetur rena­tos cum dormiunt, & actu non credunt, DEO displicere, et in statu gratiae non esse.

Tertio, sic argumentatur Amesius, si ho­mines 5 recens vocati, et conversi, non sunt praediti habitu fidei, sed tantum actus ha­bent, [Page 218] quomodo possent in gratiâ persiste­re, vel unâ nocte dum nihil agunt. Re­spondet Nicolaus, dormientes esse planè fide destitutos, et tamen persistere in gra­tia, h. e. dilectione DEI: Hanc respon­sionem non immerito ab urdam judicat Amesius: primo, quia nemo sine fide in gratia persistere potest, nam sine eâ im­possibile est placere DEO. Secundo, fi­delem unâ cum veste fidem exuere, Nico­lai somnium est: multi enim viri pii dor­mientes exspirarunt: si fidem tum non habuerunt, de eorum salute actum est: plura vide apud Amesium, cap. 10. istius Tractatus.

Pro sua sententia varia affert argu­menta 6 Nicolaus, quae tamen nullius pon­deris sunt. Prima objectio: per verbi praedicationem non infunditur habitus fi­dei, sed tantum producitur actus: Ergo actus praecedit habitum. Respond. per verbum, et spiritus operationem, tan­quam per causas instrumentales, produci ipsum fidei habitum, quamvis infusio istius habitus soli DEO ascribenda sit: verbum enim producit istum habitum praeparando, DEVS vero infundendo. [Page 219] Secunda ob. DEVS in verbo suo pri­mo exigit à nobis fidei actum non vero habitum. Respondet Amesius, primo exi­gi arborem bonam, postea fructus bonos. Tertia ob. si habitus fidei in nobis produ­ctiur, ante actum, nos prius fumus fide­les, quam actu credamus, quod absurdum est. Respondet idem, nos esse fideles actu primo (ordine naturae non temporis) priusquam actu secundo credamus, hoc est, habitum fidei à quo fideles denomi­namur, non tempore sed naturae ordine, praecedere actum fidei; quod nemini vi­deri debet absurdum. Vide caetera in Tractatu Amesii, Cap. 10.

ART. X. An fides actualis aut habitualis infantibus insit▪ aut inesse possit.

ASsertio prima: Non est imposibile, absolutè loquen­do, 1 fidem tum actualem, tum habitualem infantibus ines­se. De fide habituali, res est manifesta, nam infan­tes, [Page 220] in statu integritatis, nati fuissent habi­tibus originalis justitiae ornati, ut docent non solum Sentent [...]arii, Lib. 2. Sent. Dist. 20. verum etiam Evangelici Theologi, cum disserunt de primo hominis statu, quem integritatis vocant: unde patet ma­nifeste habitus fidei, spei, et charitatis, etiam nunc iis inesse posse: quia quicquid olim possibile fuit etiam nunc esse potest, modo respiciamus potentiam DEI ab­solutam.

Fidem etiam actualem, seu actum cre­dendi, 2 iis posse inesse, facilè probatur ex­emplo Iohannis Baptistae, qui Lucae 1. versu 24. dicitur exultasse in utero matris, [...] in gaudio: Ergo cogno­vit DOMINI sui praesentiam, et pro­inde infans potest actu intelligere: si au­tem infans potest actu intelligere, seu uti ratione; potest actu credere: fateor qui­dem hoc factum esse singulare, et proinde neminem ex eo posse colligere, genera­lem hanc conclusionem, quod videlicet, fides actualis omnibus electis infantibus insit: verumtamen evidenter probat, DEVM arcanam et mirificam suam vim, in infantibus posse exerere, fide actuali [Page 221] eos donando, quamvis ordinariè nihil ta­le fiat.

Assertio secunda: Non est probabile, in­fantes 3 habere fidem actualem, seu actum creden­di. Haec assertio non contradicit praece­denti, quia ibi docetur quid possit fieri; hìc verò quid actu et ordinariè fiat. Pro­batur igitur haec assertio: primo, quia Scriptura, Deut. Cap. 1. Vers. 39; & Ionae Cap. 4. Vers. 11. testatur, infantes non cognoscere discrimen boni, & mali; et proinde actuali intelligentia et cognitio­ne carere: Fides autem actualis sine actua­li cognitione esse non potest. Secundo: si fides actualis est in infantibus ea vel ori­tur ex auditu verbi, vel ex interna reve­latione, immediatè à solo DEO facta. Prius admitti non potest, quia si verbum DEI intelligerent, attentè et reverenter auscultarent: cujus contrarium fieri vide­mus. At neque posterius quia modus ille patefactionis, est extraordinarius, et raris­simus: Fides enim est ex auditu, Rom. 10. si autem omnes electi infantes haberent fidem actualem, ex sola DEI revelatio­ne ortam, modus ille jam esset ordinarius. Tertio: sententia illa, quae ascribit fidem [Page 222] actualem infantibus, non solum displicet Nazianzeno, Augustino, & Scolasticis, sed etiam Calvino, Bezae, Iunio, Tileno, Pareo, alii [...]ue omnibus Orthodoxis Theolo­gis, solo Luthero excepto, qui multis in lo­cis, eam sententiam profitetur.

Assertio tertia: Omni probabilitate caret, 4 & manifes [...]am contradictionem implicat, ea sen­tentia, quae tribuit infantibus motus sanctos in­tellectus, & voluntatis, sine actuali cognitione: motus (inquam) similes motibus, seu ac [...]ibus side. & charitatis, sed ab iis verè diversos. Dico eam implicare contradi­ctionem, quia motus seu operationes in­tellectus, & voluntatis, non possunt esse s [...]ne cognitione: quid enim aliud, est mo­tus intellectus, quam intellectio, seu actus intelligendi, & cognoscendi: nam intelle­ctus, non potest aliter moveri, & operari, quam intelligendo; sicut nec oculus, nisi v [...]dendo, & sensus auditus, nisi audiendo. Similiter omnis motus aut actus volunta­tis, est volitio: omnis autem volitio, prae­supponit objecti cognitionem actua­lem; quia ignoti nulla cupido est. Haec sen­tentia tribui s [...]let, Theologis congre­gatis in cōsilio Wittenbergensi, anno 1536: [Page 223] item Martino Chemnitio, qui in 2. parte exa­minis Concilii Tridentini, ad canonem 13. Sessionis 7. profitetur se amplecti, eam sententiam de regeneratione infantum baptizatorum, quae explicata est in for­mulâ concordiae, inter Theologos Saxoniae & superioris Germaniae anno 1536.

Quarta assert, Qui dicunt f [...]dem inesse infantibus actu primo, non secundo: item iis inesse 5 semen, germen, aut radicem fidei, illi necesse ha­bent, consiteri, primo se per semen fidei, non intel­ligere DEI verbum: quia videlicet infantes illud non audiunt, & intelligunt. Secundo se non intelli­gere aliquid a fide diversum, sed habitum fidei saltem incompletum, & inchoatum: quod quidē apertè profitetur clarissimus Iunius, in Thesium suarum opusculo Disputat. 51. Thes. 8. Prima ratio est quia sicut con­ditio requisita, in foedere operum, est actionum nostrarum perfectio, ita etiam conditio requisita in foedere gratiae, est fi­des in IESVM CHRISTVM, DOMINVM nostrum: Ergo necesse est hanc conditio­nem omnibus foederatis inesse: Infan­tes autem fidelium, sunt foederati, id est, ad foedus, & ad Ecclesiam pertinent, ut docent nostri Theologi, contra Anabapti­stas: [Page 224] Ergo necesse est fidem aliquam iis in­esse, hoc est, vel actualem, vel habitua­lem: nemo enim est foederatus, nisi is in quo, invenitur conditio requisita, in foe­dére. At semen illud fidei, si sit aliquid diversum a fide, non est conditio requisi­ta in foedere gratiae, nisi forté quis dicere velit, DEVM al [...]ud foedus gratiae p [...]pi­gi [...] cum Infantibus, aliud cum adultis: si enim diversa sit conditio requisita in foe­dere, ipsa foedera sunt substantialiter di­ver [...]a: substantia enim seu essentia [...]oederis posita est in conditionibus, quas ille stipu­latur qui soedus sancit.

6 Praeterea peccatum originis, in bap­tismo tollitur, quoad reat [...]m, ut docent tum Pontificii, tum Evangelici Theologi; & proinde Infantes electi cum baptizan­tur, justificantur: nam justificatio po­sita est, in peccati remissione, per quam ejus reatus tollitur: si autem ju­stificantur, aliquam fidem habent, hoc est, vel habitualem, vel actualem; so­la enim fide justificamur.

7 Quinta assertio: Sententia praedicta, quae attribuit Infantibus, solum habitum fidei▪ eumque vel completum, vel inchoatum, omnibus reliquis praeferenda videtur; tum quia eam [Page 225] [...]mplectuntur ferè omnes Orthodoxi Theologi; tu [...] quia communis senten­ [...]a omnium Theologorum, de sublatio­ne peccati originalis, quoad reatum in baptismo; h [...]c est, de justificatione In­tantum baptizatorum, nobis necessitatem affert eam amplectendi.

Vt autem hoc manifestum fiat, tenean­tur haec fundamenta: primo, peccatum origi­nale 8 infantum electorū in baptismo tollitur, quoad rea [...]m: h. e. iis remittitur, & proinde ipsi justificantur: nam justificatio posita est in emissione peccati, et imputatione justitiae Christi. Sec [...]ndo: non putand [...] est, Infantibus in baptis­mo, remitti solum originale peccatum, & postea re­mitti iis actualia, quia remissio peccati, seu justif [...]catio, nō iteratur, sed ut docent Or­thod. Theol. est unus & individuus actus, & semel tantū fit. Tertio, si in prima infātia ele­cti justif [...]cātur, necessario etiam eâdē aetate vocan­tur, nam vocatio, ordine naturae, praecedit justificationē, ut patet ex gradatione Pauli­na Rom. 8. vers. 30. quam merito catenam sa­lutis, vocare possumus. Dicet aliquis: illa gradatio Paulina, intelligenda est de adul­tis, & non de Infantibus: nam adulti prius vocātur, quam justificātur Infantes vero [Page 226] priùs justificantur, et postea cum verbum audiunt, et intelligunt, vocantur. Sed vi­deant illi qui hoc objiciunt nobis an probabile sit, ordinarie & plerumque, in pro­curanda electorum salute, ordinem & progressum in gradatione Paulina propositum, violari: si enim omnes, qui in orbe Christiano nas­cuntur, atque adeo prima aetate baptizan­tur, primo justificantur, & post aliquot annos vocantur, manifestè sequetur ordi­narie, & plerum (que) violari illum ordinem.

9 His positis sic argumentor: Electi In­fantes vocantur: Ergo habent fidei habitū saltem incompletum. Ratio sequelae est, quia nulla vocatio efficax est, sine renova­tione intellectus, & voluntatis, nulla autē renovatio harum potentiarū animi esse potest, sine infusione bonorū habituum: si autem infunditur ullus habitus, fides infunditur; tum quia mens Infantis, non minùs est capax fidei, quàm aliorum ha­bituum; tum quia nullus alius habitus, est tàm necessarius ad Infantis justificatio­nem: nam sine eo impossibile est DEO placere: praeterea (ut docet clariss. Trelca­tius) ipsa forma & essentia internae voca­tionis (quae sola in Infantibus esse potest) [Page 227] posita est, in illuminatione, & informatio­ne mentis, per fidē in CHRISTVM. Vnde D. Pareus, in Comment. suo, in 8. ad Rom. vers. 30. de vocatione loquens, appellat eam, vocationem ad fidem in CHRISTVM. Et Ambrosius dicit, vocare nihil esse aliud, quam compungere ad fidem.

Clarissimus Beza, quamvis in Conf. Cap. 4. Art. 48. fidei semen & germen 10 Infantibus tribuat, tamen in aliis Libris manifestè asserit, electos Infantes in bap­tismo, non sua, sed piorum parentum fide inter­veniente, justificari: nam in Quaest. part. 2. Resp. ad Quaest. 128. asserit, electis Infan­tibus conferri insitionem in foedus, & peccati pec­cantis remissionem, & proinde justificationem, in­terveniente fide piorum parentum. Idem etiam docet Resp. ad Acta Colloquii Mompelgarten­sis, Tract. de Baptismo, ubi asserit Infan­tibus propriâ fide destitutis, sic tribui fidem alie­nam, ut tamen pro sua, in illis ex DEI pacto cen­seatur: item, Infantes sicut alieno simul & suo peccato peccatores sunt, sic alienâ simul & suâ fide justificari, suâ (inquā) per imputationem: ean­dem ferè sententiam explicat & defendit, doctiss. Cassander, Lib. de Bapt. Infantum, explic. prop. 3. itē multi Patres, viz. Iusti­nus, Ambrosius, Augustinus, Bernardus, & alii.

[Page 228] 11 Hanc sententiam, libenter amplecte­rer, ad vitandas difficiles illas quaestiones, de fide parvulorum, quae hoc nostro sae­culo agitari solent; nisi perciperem eam aliis longe gravioribus difficultatibus esse expositam. Primo enim, si Infantes justi­ficati in baptismo, omni fide sunt destitu­ti, nondū efficaciter sunt vocati; & sic ju­stifica [...]io, ordinariè, h. e. respectu omnium qui in Ecclesia visibili nascuntur, vocatio­nem praecedet. Ratio conne [...]ionis est quia nulla vocatio efficax esse potest, sine men­tis renovatione per fidei habitum, ut supra osten [...]um est: Infantes autem, ex hac sen­tentiâ, null [...]m fidem habent: probatur au­tem v [...]ationem non posse sequi justica­tionē, sed necessari [...] eam praecedere; quia voca [...]io est mutatio & translatio hominis de sta [...]u [...] & corruptionis, ad statū gratiae: illi autem qui justificati sunt, non possunt mutari, & transferri a statu mise­riae, ad statū gratiae, quia jam in statu gra­tiae, non vero in statu miseriae sunt: unde Propheta, Psal. 32. ves. 1. Beatos illos prae­dicat quorum peccata remissa sunt: Ergo nemo post justificationem potest vocari ad gra­tiam & salutem.

[Page 229]Secundo ex hac sententiâ sequi vide­tur, ordinarium modum justificandi, esse 12 per alienam fidem, ac proinde ordinariè et plerum (que) causam tum meritoriam, tum in­strumentalem, nostrae justificationis, non in nobis existere, sed esse externam & im­putatam: nam ex hac sententia omnes ele­cti, qui in visibili Ecclesia nascūtur, seu in orbe Christiano, prima aetate justificātur, viz. in baptismo, non suâ, sed piorum pa­rentum fide interveniente; quicquid au­tem verum est, de justificatione eorum, qui in Ecclesia nascuntur, illud verum est de justificatione ordinaria, seu de ordina­rio modo justificandi.

Tertio haec imputatio alienae fidei do­ctiss. viris displicet, imo ipse Beza respōs. 13 ad quaest. 126. part. 2. eam quodammodo dānat. Verba ejus haec sunt: Nequaquā tamē dixerim quempiam aliena fide servari: ne quis hoc perinde accipiat, ac si dicerem parentum fidem In­fantibus, imputari quasi aliena fide credentibus, quod quidem non minus falsum & absurdum fue­rit, quam si dixerim, quempiam posse aliena ani­ma vivere, aut alterius sapientia sapere.

ART. XI. An in Daemonibus sit fides?

BONAVENTVRA, in 3. Sent. Dist. 23. quaest. 1 3. suam sententiam proponit, de fide Dae­monum his verbis: ha­bent (inquit) aliquam notitiam, de articulis, & credibilibus, quae quidem dici potest fides, sive cre­dulitas, propter hoc, quod non est in iis visio aper­ta: & illa quidem cognitio, partim fuit iis indita in creatione, partim verò ex acquisitione. A pri­ma enim creatione suâ habuerunt cog­nitionem aliquam, de articulis pertinenti­bus ad Trinitatem, quae etsi non meretur dici fides, imò potiús cognitio contem­plationis, propter obscuritatem Aenigma­tis; peccato tamē superveniente, & Aenig­mate subsequente, illa cognitio meruit di­ci fides, cum sit cognitio Aenigmatica, de his quae spectant ad divina. Quantum au­tem [Page 231] ad articulos spectantes ad huma­nitatem, est in iis cognitio acquisita per multa miracula, & experimenta, & quasi extorta necessitate quâdam. Dum enim vident Daemones apertè, eos qui in CHRISTVM credunt, non posse damna­ri [...] manifestâ ratione coguntur credere, fi­dem credentium in CHRISTVM veram esse; & per hoc, ex consequente credunt omnia esse vera, quae credunt Christiani, & ex hoc etiam perterrentur: propter quod dicit Iacobus, quod credunt, & contre­miscunt. Haec Bonaventura.

Ex his verbis patet, Bonaventuram non tribuere Daemonibus, fidem historicam 2 propriè dictam, hoc est, assensum histori­cum nitentem DEI authoritate; sed potius assensum historicum experimenta­lem, h. e. nitentē experimētis et miraculis: notitia autem experimentalis, non tam ad fidem, quam ad scientiam pertinet: ean­dem sententiam profitetur Estius, Lib. 3. Sent. Dist. 23. verba ejus haec sunt. 3

Est (inquit) ad veram seu Christianam fi­dem, necessaria quaedam voluntatis propensio, qu [...] intellectus ducatur, ad assentiendum ejus verbis, in cujus authoritate animus credentis acquiescit. [Page 232] Habet enim hoc proprium, actus fidei, ut ex qua­dam humili reverentià, erga DEVM intellectus cedat ejus authori [...]ati, suscipiatue firmi [...]e [...], atque ebedienter ea, quae dicuntur, etiamsi ratione minus ea perspiciat. Si quis ergo vel sola naturalis inge­ni [...] sagacitate, vel argumentorum, aut rationum ponde [...]e, vel sensus, aut etiam signorum tantum e [...]identia convictus asse [...]tiatur iis, quae sunt divi­nitus revelata, non perti [...]ebit ille assensus ad fi­dem Christianam. Cum igitur Daemones subtili­tate suae naturae, & perspicacitate ingenii, videant dogma. a religionis nostrae, non repugna [...]e verita­ti sibi naturaliter cognitae, videantque eadem confirmari miraculis, naturae facul [...]atem ipsis pro­bè perspectam excedentibus, experiantur, denique virtute Christianae doctrinae, plurimos è suo regno & potestate e [...]ipi, atque his similibusque adducti, & convicti, cogantur fate [...]i verissimam esse reli­gionis Christianae doctrinam: cum nulla sit in iis, alioqui erga veritatem divinam, spontanea volun­ta [...]is submissio atque obedien [...]ia; non potest illorum de rebus divinis assensus, propriè fides appellari, sed certa quaedam cognitio, per experientiam, & rerum vel signo [...]um e [...]identiam extorta.

4 Doctissimus [...]a [...]eus contrariam sen­tentiam amplectitur, nam parte 2. explic. Catech. quaest. 21. historicam fidem pro­propriè [Page 233] dictam Daemonibꝰ tribuit eam (que) sic describit: Historica fides est agnoscere & stati [...]re quod verum sit omne DEI ver­bum, &c. Idque propter ipsius DEI au­thoritatem, & asseverationem, de quâ nobis constat.

Meritò igitur hîc quaeri potest de as­sensu 5 Daemonum: [...]tru [...] nitatur DEI authoritate; an verò tantum sit notitia experi­mentalis, per signorum evidentiam extort [...]. Hujus quaestionis determinationem tri­bus assertionibus proponam.

Prima assertio sit haec: Daemonum no­titia, 6 est vera & propriè dicta fides historica; hoc est, nititur etiam DEI authoritate, & non tantum experimentis, aut miracu­lis: ratio hujus assertionis est, quia illi per­suasissimum habent, DEVM non posse mentiri, aut falsum dicere, ideòque ne­cessario assentiuntur toti verbo divino, propter ipsius DEI authoritatem.

Secunda assertio: Fides historica electo­rum, 7 hoc est, notitia sacrae Scripturae, quam ele­cti habent, quatuor modis differt, à fide histo­rica Daemonum: primo, quod fides histo­rica electorum, habeat adjunctam fidu­ciam & applicationē, gratuitae remissionis [Page 234] peccatorum, fides vero Daemonum, ad­junctam habeat contrariam persuasio­nem; hoc est, applicationem justitiae vin­dicativae. Secundo, quod illorum fides, ut postea patebit, oriatur ex piâ inclina­tione, & reverentiâ voluntatis, ducentis intellectum captivum, in opsequium seu obedientiam CHRISTI; horum vero fi­des conjunctam habeat voluntatis rebel­lionem, quâ cuperent falsum esse id quod verum fateri coguntur. Tertio, quod ele­cti veritatem, cui assentiuntur, ament; Daemones vero eam odio prosequantur. Quarto, quod illorū assensus adjunctum habeat gaudium, & delectationem: hi ve­ro nō sine dolore et horrore assentiantur.

Tertia assertio: DEVS Opt. Max. hanc 8 fidem historicam, Daemonum intellectui, in primá creatione indidit, eam (que) post Daemonum lapsum▪ non sustulit aut abolevit, sed conservavit, non qui­dem ut hoc pacto eos ornaret & bearet; sed contr [...] ut miseriam ipsorum augeret: irae enim, po­tentiae, & justitiae divinae consideratio, damnatis illis spiritibus ineffabilem hor­rorem, & pavorem incutit.

9 Quarta assert. Fides Daemonum, ante ip­sorum lapsum, fuit splendida & insignis virtus, [Page 235] nunc vero mali & vitiosi habitus rationem habet; non per se, sed per accidens (ut bene notat Pareus) quia videlicet conjunctam habet rebellionem voluntatis, & immane odium, quo veritatem cognitam prose­quuntur.

ART. XII. An fides fuerit, in anima CHRISTI? & an sit in Sanctis, qui jam in coelum transla­ti, habent DEI cognitionem facialem, ut loquuntur Scolastici.

AD primam quaestionē, in titulo propositam, sic respondetur: Quamvis in CHRISTO, durant [...] 1 statu humiliationis, fue­rat eximia Charitas, qua et DEVM diligebat, propter se, & humanum genus propter DEVM, habitus tamen fidei, & spei, in eo nunquam fuerunt; quia fidei objectum est DEVS, quatenus obscure & in aenigmat [...] [Page 236] cognoscitur: spei verò objectum est etiam DEVS, quatenus nondum habetur, sed expecta­tur: CHRISTVS autem à primo instan­ti suae conceptionis, fuit non solum viator, sed etiam comprehensor, & clarè vidit DEVM, resue divinas, quae sunt obje­ctum fidei et spei.

Ob. prim. Omnes virtutes fuerunt 2 in anima CHRISTI: at fides est vir­tus: item in CHRISTO, fuit plenitudo omnis gratiae. Respond. illud intelligen­dum esse, de illis virtutibus et donis, quae ejus statui non repugnant, fides autem, et spes imperfectionem quandam impor­tant, contrariam isti perfectioni, quam CHRISTVS ab initio habuit: non au­tem mirum videri debet, quod istas vir­tutes CHRISTO non tribuamus, nam virtus poenitentiae, propter adjunctū ma­lum CHRISTO nō potest tribui. Ob. 2. Si CHRISTVS caruit fide, ejus actiones fue­runt peccata, quicquid enim nō fit ex fide est peccatum, Rom. 14. vers. ult. Respond. fidem ibi accipi, pro firma persuasione & notitiâ, quà certò scimus, ea quae agimus, esse honesta & bona, h. e. voluntati divin [...] conformia, & consentanea: fides autem sic [Page 237] accepta, CHRISTO tribui & debet, & po­test: nam perfectam obedientiam legi di­vinae praestitit.

Objici etiam solent Scripturae testimo­nia, quae spem & fiduciam, CHRISTO at­tribuunt, 3 ut Mat. 27. de CHRISTO dicitur, speravit aut confidit in DOMINO; eripiat eum, vel ut habe [...]ur Psal. 22. devolvit se ad IEHO­VAM: liberet eum, item 2. Heb. ero confidens in eum. Resp. 1. ex Augustino multa dici in Psal­mis, de persona CHRISTI, nō respectu sui, sed respectu membrorum ejus, cum quibꝰ unum corpus constituit. 2. non est negan­dum fuisse spē in CHRISTO, respectu eorū quae nondum adeptus erat, ut resurrectio­nis, glorificationis sui Nominis, et similiū. Sed ea spes, quia DEVM ipsum, ut prin­cipale objectū, nō spectabat, sed alia quae­dam bona, vera quidem spes erat, non ta­men fuit actus principalis virtutis hujus Theologicae, de qua hic disseritur: fides autē ei nullo modo inesse potuit, quia ple­na rerum cognitio, qua omnia in VERBO clare videbat, fidem omnino tollit.

Ad poster. quaest. in titulo propositam, 4 unanimi consensu, Respond. Sententiarii fidē in beatis, non posse inveniri, quia viz. [Page 238] DEVM in aenigmate non cognoscunt, sed facie ad faciem: at longe probabilius Amandus Polanus, Synt. Theol. Lib. 9. Cap. 6. Quaest. 4. de subjecto fidei, dicit fidem aliter se habere in iis, quae ad essen­tiam beatitudinis coelestis pertinent, ali­ter in adjunctis ipsius: Essentiam (inquit) beatitudinis, hîc fide credimus, in coelo visione evacuatur fides: adjuncta vero quaedam ejus, & hîc & illic creduntur, nempè quia visioni beata minimè adversantur. Et infra dicit, ea quae à beatis creduntur, partim esse praeterita, ut sunt omnia, quae CHRISTVS fecit nostrà causà; partim futura, ut sunt secundus CHRISTI adventus, resurrectio carnis, judicium extremū, & Ecclesiae perfectio.

Quia autem, objicere potuit aliquis, 5 fidem per visionem evacuari, seu fidem non posse illic esse, ubi est visio. Respon­det Polanus, ubi est fides, ibi non esse vi­sionem ejus rei, cujus est fides; hoc est, fidem & visionem beatorum, non versari circa idem objectum: eorum enim fides versatur circa praeterita, & futura DEI opera; at visio versatur circa DEVM ip­sum, & CHRISVVM incarnatum: unde patet fidem in Patriâ nō evacuari, quoad [Page 239] secundarium ejus objectum, licet evacue­tur quo ad principale & primarium ejus objectum; hoc est, DEVM.

Dicet aliquis, Polanum gratis hoc asse­rere, & nullam suae assertionis rationem 6 adferre: Respond. hanc sententiam posse validissimâ ratione confirmari: vel enim dicendum est notitiam, quam habent bea­ti de rebus praeteritis, & futuris niti auto­ritate DEI, in Scriptura testantis, ea ali­quando fuisse, aut fore, vel est dicendum eos ista contemplari, et intueri in VER­BO; hoc est, secunda persona Trinitatis tanquam in speculo: posterius admitti non potest, est enim Pontificiorum figmen­tum in Ecclesiam invectum, ad stabilien­dam mortuorum invocationem: Ergo di­cendum est prius, videlicet eorum noti­tiam de praeteritis, et futuris, niti DEI au­thoritate, et proinde veram et propriè dictam fidem esse.

ART. XIII. An rectè negent Remonstrantes, Adamum an­te lapsum, habuisse potentiam, cre­dendi in CHRISTVM.

THeologi Orthodoxi, Ar­minianis qua [...]rentibꝰ quo 1 jure, obedientia fidei, à peccatoribus exigatur, quibus DEVS, non vult dare vires, credendi in CHRISTVM: Responde­re solent DEVM, in prima creatione, Ada­mo dedisse fidei habitū, quo posset assenti­ri omni DEI verbo, et proinde Evangelio, si illud fuisset ei praenunciatum: hunc au­tem habitum, dicunt in Adamo esse à nobis amissum; ideoue cum justitia non requi­rat, ut DEVS nobis continuò reddat, quae culpâ nostrâ amittimus, ad aequitatem di­vinam in obsequio fidei exigēdo, demon­strandam sufficere, quod non postulet nisi quod nobis aliquando dederit.

[Page 241]Hanc sententiam Orthodoxorū dam­nant 2 et rejiciunt Armin. in Apol. adversus art. resp. ad art. 19. Iohannes Arnoldus, in defensione sententiae D. Iacobi Arminii, ad­versus ejusdem considerationem [...] Daniele Tileno ed [...]tam, Cap. 14. item Theologi Rem [...]strantes citati, et vocati ad Venerā ­da [...] Synodum Do [...]d [...]ech [...]anam, in defensione sententiae suae, circa quartum articulum de gratiae operatione: v [...]rum hi authores mo­ [...]ent, non hic d [...]sputari simpliciter, an Adamus in DEVM potuerit credere; sed an potuerit in CHRISTVM credere: illud enim libenter concedunt, hoc pertinaci­ter negant.

Hanc quaestionem, non immerito 3 permagni esse momenti, et proinde dili­genter considerandam judicat insigne il­lud lumen, et ornamentum Ecclesiae Gal­licae, Petrus Molineus in Anat. Armin. cap. 11. Vt igitur recto ordine in eâ explicandâ progrediamur, primò proponam et expli­cabo nostram sententiam de fide Adami. Secundò, eam rationibus confirmabo. Tertio, respondebo ad argumenta Re­monstrantium.

[Page 242]Sententiam Orthodoxorum de fide 4 primorum parentum ante lapsum asser­tionibus aliquot proponam, & explica­bo. Prima assertio: Adamus ante lapsum non solum habuit Ethicas virtutes, sed etiam Theo­logicas, h [...]c est, [...]idem, spem, et charitatem; his enim carere non potuit, absque manifesta foelicitatis jactura, ut rect [...] monet Mag­nus ille Tilenus, Synt. part. 1. Disp. 33. Se­cunda assertio: Adamus per illum habitum fi­dei, actu intellige [...]at ea sola, quae tum ei erant pa [...]efacta, at per eundem intelligere potuit ea om­nia quae nos intelligimus modo illi pa [...]efacta fuis­se [...]t. Tertia assertio: po [...]entia credendi in CHRISTVM, quam Adamo ante lapsum tri­buimus, non fuit naturalis, sed habitualis, hoc est, non fuit ipsa naturalis facultas intelli­gendi, ut autumat Arminius, sed fuit habi­tus supernaturalis à DEO infusus. Quarta assertio: Illa potentia credendi in CHRI­STVM, non potuit exire in actum, durante eo statu: quia videlicet ejus actus repugnat isti statui. Quinta assertio: Non tamen ideo cum Arminio dicendum est, potentiam illam fuisse impropriè dictam, et generalissimâ notio­ne sumptam: nam nemo dixerit potentiam videndi Solem, quam is habet, qui est in [Page 243] tenebroso carcere, esse impropriè dictam potentiam, quia in actum educi non po­test durante eo statu; est enim vera & propriè dicta naturalis facultas. Item ne­mo negaverit Adamum, ante lapsum, ha­buisse proptiè dictam facultatem, & po­tentiam legendi & intelligendi historiam Mosaicam, quamvis ea potentia durante eo statu in actum educi non potuit.

Haec sententia sic explicata, facilè pro­bari, & confirmari potest: primo enim sic 5 argumentatur Tilenus, in Consideratione Declar. Arminianae: Adamus ante lapsum nec mentis caecitate, nec cordis obdura­tione laboravit, quae internae causae sunt impotentiae credendi, sed mentem habuit lucidam, & affectus compositos: Ergo si Evangelium, tum ei fuisset praenuncia­tum, potuit mente illius veritatem videre, & corde ejus bonitatem amplecti. Secun­do: Adamus habuit potentiam credendi omni DEI verbo, seu tunc revelato, seu post revelando; item omni promissio­ni DEI, seu datae, seu dandae, in quo genere certa doctrina Evangelii etiam continetur. Respond. Ioh. Arnold. Corvinus, Adamum non habuisse potentiam creden­di [Page 244] omni DEI verbo, seu tunc revelato seu post revelando, sed tantum habuisse po­tentiam credendi verbo legis revelato, & datae promissioni legali: & add [...]t Tilenum nulla ratione posse probare contrarium: sed (siquid judico) validum & nervosum est Tileni argumentum, nec difficile est probare illud quod ab eo asseritur, vide­licet Adamum habuisse potentiam credendi omni DEI verbo, sive revelato, sive reve­lando: idque quia Adamus ante lapsum po­tuit, ea omnia praestare quae lex in ejus corde scripta exig [...]bat: at ea exigebat promptitudinem, ad credendum omni DEI verbo, sive revelato, sive revelan­do: Ergo potuit etiam credere illi verbo, 6 quod nondum revelatum erat.

Ad hanc instantiam duobus modis re­spondere possunt Remonstrantes: primo enim dicent Adamum habuisse potentiam credendi omni DEI verbo, etiam revelan­do modo ejus excellentia et mysteriū non excedat primum illud lumen quo Adamus ornatus fuit: Evangelicae autē promissio­nes excedere videntur, lumen illud fidei, primorum parentum. Sed supra sublatum est hoc effugium: dictum enim est Adamum neque mentis caecitate, ne (que) cordis obdu­ratione, [Page 245] laborasse, quae causae sunt impo­tentiae credend. Praeterea sicut is, qui no­vit omnem triangulum habere tres angu­los aequales duobus rectis, inducto quoli­bet particulari triangulo, virtute illius ge­neralis cognitionis, statim judicat illū há­bere tres angulos aequales duobus rectis: sic etiam Adamus qui persuasissimum habe­bat omne DEI verbum esse fide dignum, & proinde credendum: virtute hujus ge­neralis persuasionis facilè potuit assentiri cuilibet verbo DEI sive legali sive Evan­gelico.

Secundo respondere possunt, per re­torsionem nostri argumenti, ad hunc mo­dum: 7 Adamus nō tenebatur credere Evan­gelio: Ergo non habuit vires hoc praestan­di: haec argumentatio valdè infirma est. Primo enim consequentia facillimè nega­tur, & negationis nostrae ratio manifesta adferri potest. Nam Adamus non tenebatur tum legere, intelligere, & credere histo­riam Mosaicam, attamen vires habuit haec praestandi. Secundo, antecedens il­lius Enthymematis aliquo sensu falsū est, et proinde distinguendum: nam lex menti Adami indita, quamvis non actu, [Page 246] & expresse, tamen virtute, & implicitè praecipiebat fidei obedientiam in CHRI­STVM, quia videlicet jubebat Adamum credere omni DEI verbo. Hac distinctio­ne utitur clariss. Molineus, Anat. Armi. Cap. 11. sed ad difficultatem exhaurien­dam, ei alia addenda videtur, nam eorum quae implicitè praecipiuntur jure naturae, seu lege morali, alia absolutè praecipiuntur, alia hypotheticè: exempli gratia, primum praeceptum Decalogi, expressè prohibet cultum Idolorum, & cultum veri DEI praecipit implicitè, sed absolutè: quintum praeceptum expressè praecipit officia infe­riorum erga superiores, implicitè vero etiam praecipit officia horum erga illos; hoc est, latenter jubet nos liberos alere, instituere, tueri, iisue in futurum prospicere, sed hy­pothe [...]icè seu ex hypothesi; hoc est, modò liberos habeamus. Sic Adamus virtute pri­mi praecepti exigentis obsequium fidei, tenebatur credere Evangelio, sed ex hypo­thesi, hoc est, si Evangelium ipsi annun­ciatum fuisset. Hinc patet, quomodo di­stinguendum sit antecedens argumenti istius: vide Molin. loco praedicto.

[Page 247]Tertia ratio, seu probatio nostrae sen­tentiae 8 sit haec: Qui negant Adamum ▪ ha­buisse potentiam credendi in CHRI­STVM, vel hoc negant, quod tum non darentur promissiones Evangelicae, vel quod absolute non potuerint dari duran­te eo statu: sed neutra ratio sufficit. Nam Adamus ante lapsum habuit potentiam (ut jam dictum est) legendi, & intelligendi historiam Mosaicam, quamvis ea historia durante illo statu nec fuit, nec esse potuit in rerum natura, habuit etiam tum poten­tiam, tum habitum miserendi & succur­rendi egenis, ut fatetur ipse Arnoldus, quamvis tum neque fuit, neque esse po­tuit, durante illo statu, miseria aut egestas.

Pro sua sententia sic argumentatur Arnoldus: Quod in primo statu non fuit 9 necessarium, quod fuit inutile, quod cum veritate praestari non potuit, quod primo foederi repugnat, & ad secundum foedus pertinet, ad illud Adamus non ac­cepit potentiam in primo statu: sed obe­dientia fidei in CHRISTVM est talis: Er­go, &c. Resp. negando majorē, nam suc­currere egenis, item legere, intelligere, & crede­re historiam Mosaicam, in primo statu neque [Page 248] fuerunt utilia, neque necessaria, neque tum praestari poterant, imo repugnabant isti statui, attamen fatente ipso Arnoldo ho­mo ad haec praestanda vires habuit. Insta [...]bit Arnold. ergo haec potētia fuit frustranea. Resp. negando sequelam: potentia enim illa credendi in CHRISTVM revera fuit habitus credendi, & assentiendi omni verbo DEI: hic autem habitus etsi du­rante illo statu in illum particularē actum exire non potuit in alios tamen actus isti statui convenientes educi poterat.

10 Ob. 2. Quod non praecipitur lege, sed Evangelio ad illud praestandum non sunt datae homini vires in primo statu, [...]t fides in CHRISTVM nō praescribitur lege, sed Evangelio. Resp. fidem in CHRI­STVM, aliter praecipi lege, aliter Evange­lio: lege enim praecipitur, sed implicit [...] & hypotheticè; Evangelio vero praecipitur expressè & absolute: item lege praecipi­tur tanquam opus bonum, Evangelio ve­ro praecipitur tanquam instrumentum ap [...]licativum meriti CHRISTI. Ob. 3. Q [...]i non accepit vires quibus si laberetur possit refurgere, ille non accepit vires Evangelio credendi, si illud anunciare­tur, [Page 249] sed Adamus nō accepit tales vires: ergo. Respondet Molineus, Adamum accepisse vi­res quibus à peccato resurgere potuit, si eas non perdidisset ipso ejus lapsu. Cer­tum autem est Adamum suo lapsu amisisse omnes habitus virtutum, quibus ante or­natus fuit. Et proinde etiam amisisse vi­res resurgendi.

ART. XIV. An objectum fidei possit esse falsum.

NON desunt, qui asse­rant objectum fidei pos­se, 1 esse falsum, & saepe­numero ea laudabiliter credi, ac pro veris habe­ri quae revera falsa sunt: exempli gratia, dicunt nobis statuendum esse, DEVM velle à nobis id fieri quod nobis praecipit, itemque velle à nobis omitti quod nos face [...]e vetat. Et tamen (inquiunt) ille interim saepe diversum vult: haec sententia nimis absurda est, & docto­rum virorum patrocinio indigna: primo [Page 250] enim lex divina, nusquam jubet nos erra­re: Ergo nusquam jubet nos fidem adhi­bere falsis, & proinde non tenemur cre­dere falsa. Ratio consequentiae est, quia credere falsa, seu falsa pro veris habere, est errare. Probatur antecedens: Lex divina nihil praecipit aut mandat, quod est con­trarium naturae divinae: at error seu falsus assensus repugnat, & contrariatur natu­rae DEI, qui ipsa veritas est.

2 Secundo, ea sola credenda sunt, quae DEVS in verbo suo testatur esse vera: at DEVS in verbo suo non testatur falsa esse vera: Ergo falsa non sunt credenda: ra­tio propositionis est, quia fides est asse [...] ­sus nitens DEI testimonio. Assumptio satis manifesta est, & à nullo negari po­test.

3 Tertiò, si per veram & voluntati Di­vinae conformem fidem falsis assentimur; fides divina aliquando est error: at absurdum est posterius: Ergo & prius. Probatur propositio, quia assentiri falsis, eaque pro veris complecti, est errare. Assumptio manifesta est, quia fides Divina & error sunt habitus non solum essentialiter di­stincti, sed repugnantes, & contrarii, & [Page 251] proinde horum alter alteri attribui non potest: vide Tilenum parte prima, Syn­tag. disp. 38.

Obj. Statuendum est nobis & creden­dum, DEVM velle id à nobis fieri, quod 4 nobis praecipit; & tamen ille interim saepè diversum vult: Ergo quaedam falsa sunt credenda. Probatur antecedens: Praecep­tum DEI est signum voluntatis divi­nae, ideo enim appellatur voluntas signi, & voluntas revelata: quare cum omne signum conforme sit signato, nobis statuendum est DEVM revera ea velle, quae nobis praecipit; attamen ille revera non vult ea fieri: si enim vellet ea fieri, necessario eve­nirent. Vt haec difficultas tollatur, tenen­dum est Praeceptum DEI appellari signum voluntatis, non quod significet absolutam volunta­tem procurandi aut efficiendi, ut res praecepta fiat; sed quod indicet (ut loquitur Suarez) Lib. 3. de DEO, Cap. 8.) voluntatem praecipiendi, & obligundi homines, ad ea facien­da simul [...]um affectu simplicis approbationis: duo igitur indicat seu significat omne praecep­tum DEI: primo, voluntatem obligandi homines ad ea facienda, quae praecipit: se­cundò, voluntatem approbantem seu approba­tivam, [Page 252] quâ approbat & amat bonos illos actus, quos à nobis exigit: voluntas a [...]tem decretiva, seu absoluta & efficax, nequaquam indicatur seu manifestatur, per mandar [...] legis divinae; & proinde non tenemur cre­dere DEVM velle ea, à nobis fieri vo­luntate efficaci, quae nobis in verbo prae­cipit.

5 Secundò tenendum est, ea omnia q [...] DEVS vult voluntate decretivâ seu effica [...]i▪ necessariò evenire; ea vero quae vult voluntate sim­plicis approbationis saepissimè non evenire: vult enim omnes homines obedire legi suae voluntate simplicis approbationis, atta­men hoc non euenit ut experientia do­cet. His positis, ad argumentum proposi­tum Respondetur, distinguendo utram­que partem antecedentis: Prima ejus pars sic distingui potest: statuendum est [...] DEVM velle ea omnia à nobis fieri, quae prae­cipit, velle (inquam) voluntate approbativâ; non verò decretivâ & efficaci: pars etiam se­cunda eodem modo distinguenda est: DEVS enim ea quae praecipit, non semper vult fieri voluntate decretiva; semper tamen vult ea fieri voluntate approbativâ Quare cum no­bis tantum statuendum sit DEVM, velle [Page 253] ea quae praecipit voluntate simplicis ap­probationis, quod procul dubio semper verum est, manifestum est nunquam in­cumbere nobis necessitatem credendi fal­sa, seu falsa pro veris amplectendi.

ART. XV. Quomodo solvendum sit illud argumentum Remonstrantium: Quod unusquisque tenetur credere, illud est verum, &c.

REMONSTRANTES in Colloquio Hagiensi, & in Defensione senten­tiae suae, exhibita Ord. 1 Gener. D. Delegatis, ad Synodum Dordre [...]tanam hoc argumento demon­strare conantur universalitatem mortis & meriti CHRISTI.

Quod omnes & singuli tenentur credere, il­lud est verum.

At omnes etiam reprobi tenentur credere CHRISTVM pro iis esse mortuum: Ergo verum est CHRISTVM pro illis esse mortuum. [Page 254] Ad hoc argumentum, tribus modis re­spondere solent Theologi Contraremon­strantes: primò, negando majorem; secun­dò, distinguendo minorem; tertiò, simpliciter negando minorem. Primus modus respon­dendi non satis tutus videtur: quia si ne­getur major, sequetur DEVM illum sanctissimum, & veracissimum, ea repro­bis credenda praecipere, quae falsa sunt, quod superiori articulo confutatum est.

2 Secundum mod [...]m respondendi, se­quuntur Belgici Ecclesiastae in Coll. Hagiensi, item Molin. in Anat. Armin. Cap. 29: hi enim dicunt fidem in CHRISTVM, prae­scribi omnibus hominibus non absolutè, sed sub conditione poenitentiae, & conversionis; hoc est, si convertantur, & sic CHRI­STI beneficium fideli animo amplectan­tur: ut videre est in summa Evangelico­rum Praeceptorum, Marc. 1. vers. 15. con­ver [...]imini, & credite Evangelio. Ex hac igitur sententia, reprobi absolutè loquendo non tenentur credere, CHRISTVM pro iis esse mortuum; sed (ut dictum est) prae­suppositâ conditione cōversionis: quam­diu enim in malitiâ suâ pergunt, DEVS vult, ut credant i [...]am DEI super illos ma­nere, [Page 255] Iohan. tertio, vers. trigesimo sexto.

Hujus responsionis veritas duabus 3 rationibus efficaciter probatur: primò ea sola credenda sunt, quae DEVS in suo verbo testatur esse vera, at DEVS in S. Scriptura nusquam testatur CHRI­STVM esse mortuum pro peccatoribus sive convertantur, sive non convertantur: Ergo illud non est credendum. Secundò, si peccatores in malitiâ suâ pergentes, te­nentur credere CHRISTVM pro iis esse mortuum, tenentur etiam credere se esse electos, & aeternae beatitudinis parti­cipes futuros: at falsum est posterius, er­go & prius. Ratio propositionis est, quia CHRISTVS mortuus est pro solis ele­ctis, ut patet ex iis S. Scripturae locis, quae testantur CHRISTVM mortuum, es­se pro ovibus suis, pro Ecclesia sua, pro iis quos Pater ipsi dedit, pro filiis DEI, pro populo suo, &c. Probatur etiam assumptio quia peccatores in malitiâ suâ pergentes tenentur credere iram DEI, super eos ma­nere, et proinde non tenentur credere se esse electos ad vitam aeternam.

Tertium modum respondendi sequi­tur 4 venerabilis ille senex Iohannes Piscato [...], [Page 256] S. Literarum Professor, in illustri Schola Herbornensi: is enim in Respon [...]ione Apo­logetica ad Parasceven Conradi Vorstii, Cap. 7. absolutè negat, reprobos teneri in CHRISTVM credere, h. e. credere CHRISTVM pro iis esse mortuum, tantum enim (inquit) tenentur credere Evan­gelio, seu doctrinae Evangelii, quae citra con­troversiam verissima est. Haec Responsio quamvis postea displicuit ipsi Piscatori, in Responsione ad Amicam Duplicationem Conradi Vorstii, revera tamen magnam pro­babilitatem habet, ut patet ex hac ratio­ne, Quod neque absolute, neque sub conditione verum est, illud neque absolute, neque sub condi­tione credendum est: at CHRISTVM missum esse in Mundum, ut pro IVDA pro­ditore, mortem oppeteret, neque absolutè, neque sub conditione verum est: Ergo IVDAS nullo modo tenebatur hoc credere, neque potuit il­lud ei proponi credendum.

5 Ca [...]terùm quia praecedens sententia pleris (que) Orthodoxis Theologis magis ar­ridet ego ex istius sententiae fundamentis solvam duo praecipua argumenta, quae af­ferri possunt in cōtrarium: priùs est hoc, Praecepta ea quae DEVS vult omnibus, & singulis proponi, omnes & singulos obligant & [Page 257] astringunt obediendi necessitate: At CRE­DE IN CHRISTVM, est tale prae­ceptum: Ergo, &c. Resp. praecepta DEI duplicia sunt, videlicet, absoluta, & conditio­nalia. Absoluta praecepta omnes, sive ele­ctos, sive roprobos, absolutè obligant ad obedientiam. Conditionalia praecepta, omnes etiam obligāt, sive sint electi, sive reprobi, sed sub certa conditione. Tale est praeceptū illud de quo hic sermo est, illud enim obligat etiā reprobos, sed sub cōdi­tione conversionis, seu resipiscentiae: h. e. si agnoscāt peccata sua, & percipiant in se dolorē de iis conceptum, quē Scripturae nunc lacerationē cordis, nunc [...] vo­cant: solis enim illis qui haec in se sentiunt praecipit vox Evangelii, ut credant recon­ciliationē, & peccatorū remissionē esse si­bi impetratam, per mortem CHRISTI.

Inst. aliquis primo, illud praeceptum (crede in Christū) frustra proponitur reprobis in quibꝰ 6 ne quidē potest inveniri conditio illa requisita, v [...]z. conversio. Resp. hoc praeceptū non ob eun­dem finem proponitur fidelibus, & infide­libus, nam poenitentibus & fidelibus pro­ponitur haec consolatio, propter ipsorum salutē; impoenitentibus vero, & infidelibꝰ, [Page 258] quales sunt reprobi, monstratur via, quâ ipsis est incedendum, ut recipiant fructus mortis CHRISTI, nimirum quod debent converti, & conversione praesup­positâ, in CHRISTVM credere. In­stant. secunda: omne bonum opus absolutè & absue conditione, omnibus praecipitur a DEO: at credere in CHRISTVM est bonus actus seu bonum opus: Ergo. Resp. primo ad pro­positionem negando: nam (ut dictum est in articulo 13) in ipso Decalago multa bona opera pr [...]cipiuntur hypothe­ticè, seu sub conditione. Secund. Re­spond. distinguēdo: nam persuasio de re­conciliatione, & peccatorum remissione impetrata per mortem CHRISTI, in fidelibus est bonus & salutaris actus, ab habitu fidei elicitus: at in reprobis qui in malitiâ pergunt ad finem vitae est perni­tiosus error & fanatica arrogantia.

7 Posterius argumentum est hoc: Repro­bi propter suam infidelitatem condemnabuntur, h. e. quia in CHRISTVM non crediderunt: Ergo tenentur in CHRISTVM credere. Respondent Contraremonstrantes in Col. Hag. peccatores impoenitentes non ideo peccare, quod non credant CHRISTVM [Page 259] pro impoenitentibus & infidelibus pec­catoribus, qui tales sunt & manent, mortuum esse (nam si illud crederent, mendacio crederent) & proinde eos propter illam infidelitatis speciem non condemnari, sed potius quia noluerunt converti, & secundum doctrinam S. S. Evangelii▪ in CHRITVM credere.

Vt haec responsio intelligatur, tenen­d [...]m 8 est illam infidelitatis speciem, de quà hic quaestio est, h. e. defectum illius persuasionis, quam vocant fiduciam specialis misericordiae, duobus modis considerari posse: vel enim consideratur per se et seor­sum; vel quatenus provenit ex defectu conver­sionis et resipiscentiae, quam diximus esse conditionem praecedaneam et praerequi­sitam ad fidem in CHRISTVM: priori modo considerata non est causa merito­ria condemnationis, quia videlicet illi ab­solute non tenentur credere, CHRI­STVM pro iis esse mortuum: at poste­riori modo rectè dici potest mereri con­demnationem, quamvis enim absolute non tenentur in CHRISTVM cre­dere, tenentur tamen ex praescripto Evangelii converti, et praesupposita conversione, [Page 260] credere, et sibi applicare illas promissiones Evangelicas.

Instant. Illa infidelitas de qua hic est quae­stio, 9 est peccatū: opponitur enim virtuti, id est, fi­dei, & proinde est vitium; si autem est peccatum, malè negatur eam per se esse causam meritoriam condemnationis. Resp. distinguendo infide­litatem, in privativam, & negativam: infide­litas privativa est cum ea non credimus, quae credere tenemur: haec enim infideli­tas adjunctam habet obligationem ad creden­dum: exempli gratia, Haeretici alii (que) hostes Ecclesiae infideles sunt infidelitate privati­va, quia ea non credunt, quae credere te­nentur: hoc est, quia non credunt ea, quae DEVS in verbo suo testatur esse vera: in­fidelitas negativa est mera carentia fidei, sine obligatione ad credendū: Exēpli gratia, illi quibus nunquam annunciatum est Evan­gelium sunt infideles infidelitate hac ne­gativa, quia non tenentur credere ea quae nunquam audiverunt, unde CHRISTVS, Ioh. 15.22. dicit, Si non venissem & loquutus iis fuissem, peccatū non haberent: quia viz. non tenerentur haec credere quae nunc tenen­tur credere.

10 Vt haec proposito applicē, assoro infideli­tatem [Page 261] privativam esse peccatum, seu vitium, quia privativè opponitur virtuti, h. e. fidei: infidelitatē verò negativam non esse peccatum quia contradi­ctoriè tantum opponitur virtuti: nemo autē dix­erit ea omnia quae contradictoriè virtuti opponuntur habere rationem vitii: idem etiam probatur ex dicto CHRISTI, si iis nō loquutus fuissem, non haberent peccatum, viz. infidelitatis hujus privativae qua non cre­dunt Evāgelio, quod per me est iis annun­ciatum, at (que) adeo quod credere tenentur: unde Augustinus locū eum exponens, tract. 89. in Ioan. testatur eos ad quos Evangelii praedicatio nō pervenit excusari a peccato infidelitatis, damnandos autem propter alia peccata quorū excusationem non ha­bent, utpote in legem naturae commissa.

Reproborum igitur infidelitas qua non credunt ea quae Sacra Scriptura vera 11 ess [...] testatur, de potentia DEI, de justitia ejusdem, & irâ adversus peccatum, de Sanctorum beatitudine, de aeternâ miseriâ reproborum, de re­rum te [...]enarum vilitate, &c. Haec (inquam) infidelitas est privativa, estque peccatum propriè dictum, quia videlicet non credunt ea quae credere tenentur. At infidelitas eorundem qua non credunt [Page 262] CHRISTVM pro iis esse mortuum, est in­fidelitas negativa; hoc est, mera carentia fidei, sine obligatione ad credendum; nam (ut supra dictum est) quamdiu in malitia sua pergunt, tenentur potius credere iram DEI super illos manere: haec igitur infidelitas per se et seo [...]sum specta­ta, non est peccatum: licet quatenus ea provenit ex defectu conversionis, & resipiscentiae vere et propriè sit peccatum.

ART. XVI. An fides sit assensus discursivus? Et an Pontificii utantur circulari discursu in stabiliendâ fide.

ASSENSVS dividi solet in simplicem quem 1 Noeticum vocant, et Dianoeticum seu discursi­vum. Simplex assensus est, quo intellectus noster assentitur propositionibus sua luce claris, & manifestis: quales sunt hae. Omne totum est majus sua parte: De qualibet re [Page 263] verum est affirmare vel negare: harum enim propositionum veritas, primò quasi intui­tu, intellectui innotescit, per terminorum apprehensionem, et non per externum aliquod medium eas notificans. Assensus discursivus, est cum intellectus assentitur, pro­positionibus, non propter insitam earum eviden­tiam, sed propter certitudinem, evidentiam, & probabilitatem medii quo intellectus movetur ad assentiendum.

Ad quaestionem igitur in titulo pro­positam Respondetur, fidei assensum non 2 simplicem, sed discursivum esse: quia ni­mirum propositiones illae quibꝰ per fidem assentimur, non sunt suâ luce clarae, aut manifestae, ne (que) iis assentimur propter in­sitam earum evidentiam, sed propter au­thoritatem DEI, in S. Scripturâ testantis eas esse veras.

Discursus fidei hoc Syllogismo non 3 incommodè exprimitur.

Quicquid DEVS dicit, est verum. At DEVS ea omnia dixit et dictavit, quae in Scriptis Propheticis et Apostolicis extant. Ergo ea omnia sunt vera.

Hujus Syllog. propositio major, evi­denter probatur ex principiis naturâ no­tis, [Page 264] h. e. ex fundamentis Metaphysicis, quibus DEI veritas & veracitas demon­strantur; adeo ut nullus sit Philosophus Ethnicus qui eam negare audeat, si quis autem tam absurdus & demens sit, ut hanc manifestam veritatem neget, flagris excipiendus est, nec Philosophi verba, sed carnificis verbera meretur.

4 Propositio minor Sylog. praedicti na­turali ratione próbari non potest, & pro­inde ejus veritatem aliis fundamentis niti oportet. Hìc Pontificii & Evangelici Theo­logi longè dissentiunt: illi enim fidem nostram, quâ credimus Scripta Propheta­rum, & Apostolorum esse DEI verbum, Ecclesiae testimonio fulciendam, & statu­minandam putant: hi vero licet Ecclesiae testimonium temerè non rejiciant, sed reverenter amplectantur, ab eo tamen so­lo veritatem istius propositionis minoris non suspendunt, sed eam deducunt, par­tim ex internis [...] ipsiꝰ Scripturae ( hoc est, ex genere doctrinae, quae sapientissima, sanctissima, & ubique sibi consentanea est: ex qualitate styli, qui simplex quidem & humilis est, sed purus, inaffectatus & divinae Majestati con­veniens: ex Sermonis ipsius operatione, mirificè [Page 265] enim afficit mentes hominum, & Divino quodam modo efficax est, ad fidem & pietatem in animis hominum ingenerandum) partim ex testimo­nio S. Spiritus intus in piorum cordibus sancientis, & obsignantis divinam Scrip­turae veritatem, & authoritatem.

Processus ille, quo utuntur Pontificii, in probandâ Scripturae authoritate, circu­laris 5 est, & proinde non solum inutilis, sed etiam (ut loquitur Tilenus) fatuus, & so­phisticae [...] foetus est: etenim interrogati, cur credant Scripturam esse DEI verbum, Respōdent se id eò credere, quod Ecclesia quae extra omnem errandi aleam posita est, id testetur: rursus inter­rogati, quibus argumentis de illa Ecclsiae [...] persuasi sint? Respondent se hoc eò credere, quod Scriptura testetur Ecclesiam, esse domum DEI, sponsam CHRI­STI, firmamentum & columnam veritatis; atque ita à Scripturâ ad Ecclesiam, & ab Ecclesia ad Scripturam revoluti, circu­lum nobis obtrudunt.

Stapletonus, ut hunc progressum circu­larem vitet, dicit se ideo credere, Ecclesi­am 6 à S. Spiritu in omnem veritatem diri­gi, [Page 266] quia S. Spiritus ejus intellectum effica­citer movet ad illud credendum. Sed hoc effugium facilè praecludi potest Stapleto [...]: primo quia internum S. Spiritus testimo­nium à verbo Scripto sejungendum non est, neque (ut rectè monet Tilen [...]s) ver­tiginosis Enthusiasmis est inhiandum: nam verbum est norma et regula, ad quam examinandae sunt nostrae mentis persuasiones, ut sciamus nos à Spiritu veritatis, & sapientiae; non à Spiritu verti­ginis, & mendacii agitari: Ergo necesse est, ut ad S. Scripturam tandem revolva­tur Stapletonus. Secundo quia ad assensum fidei, tria requiruntur, ut egregiè docet Doctissimus Richardus Feild Lib. 4. de Ec­clesiâ Cap. 7: primo lumen Divinae in­telligentiae, quo apprehendimus & intel­ligimus ea quae sunt DEI. Secundo S. Spiritus qui illius illuminationis author est. Tertio, argumentorum pondera qui­bus Spiritus intellectum nostrum movet ad assentiendum. Non igitur hîc quaeri­mus ex Stapletono, quis author sit illius fi­dei, quâ creditur Ecclesiae infallibilitas; neque quo lumine illa infallibilitas cog­noscatur, sed quibus mediis aut argumen­tis [Page 267] Spiritus intellectui su [...]deat, Ecclesiam non posse errare, h. e. utrum illud suadeat argu­mentis ex Scripturâ, an vero aliunde de­sumptis.

Hic est ille scopulus, quē praeternaviga­re non potest Stapletonus, nisi cum Duran­do 7 Lib. 3. Sent. dist. 34. quaest. 3. confu­giat ad rationes (ut vocant) humanas; hoc est, ad argumenta non ex Scripturâ, sed aliundè desumpta: & certè non desunt, qui hoc Durandi delirium interpolare, & quasi ab inferis revocare conantur, dicen­tes fidem quâ creditur Ecclesiae authori­tas niti ratione humanâ, quae dictat ex appa­rentibus (Durandi verba sunt) quod doctrina confirmata per tot signa, conservata à martyri­bus, inter tot supplicia, sit vera: et proinde quod coetus hominum hanc doctrinam profitentium, sit vera Ecclesia CHRISTI. Sed haec sententia facilè convellitur: pri­mò, quia haec ratio quamvis probare vi­deatur hunc vel illum coetum esse veram Ecclesiam, non tamen probat id quod il­li asserunt; videlicet, Ecclesiam extra om­nem errandi, et fallendi aleam esse posi­tam. Secundò, quia ratio illa non est cer­ta et necessaria, sed probabilis; est enim ex [Page 268] apparentibus fatente ipso DVRANDO, ideoque non potest esse fundamentum fidei divinae, quae est assensus certus & firmus.

8 Quidam Pontificii ut haec incommo­da & absurda evitent confugiunt ad im­perium voluntatis, quam dicunt sine ulla ratione aut argumento intellectum mo­vere ad credendum illud dogma de infal­libilitate Ecclesiae. Haec sententia non im­meritò displicuit Pico Mirandulae, Cardinali Cameracensi, & Durādo, primò, quia fides est assensus nitens alterius testimonio: illa igi­tur fides qua creditur Ecclesiae infallibili­tas, vel nititur testimonio aliquo, vel non est fides. Secundò, nemo assentiri potest alicui propositioni dubiae, nisi vel ratio, vel sensus, vel testimonium alicujus fide digni doceat eam esse veram. Tertiò, intellectus non potest assentiri proposi­tioni alicui, nisi ea appareat intellectui ve­ra, at nudum imperium voluntatis non potest efficere, ut propositio dubia intel­lectui vera appareat: Ergo non potest ef­ficere, ut assentiatur nisi adsit ratio aliqua aut testimonium.

9 Alii Pontificii confitentur Scripturae [Page 269] authoritatem stabiliri per Ecclesiae infalli­bilitatem, & rursus Ecclesiae infallibilita­tem, per Scripturae authoritatem probari, sed asserunt hunc progressum, non circu­lum, sed regressum esse: quia viz. non est ab eodem ad idem eodem modo cognitum: primò enim cum ex Ecclesiae infallibilitate pro­batur Scripturae authoritas, fit progressus ab Ecclesiae infallibilitate, tanquam ab ali­quo notiore, & evidentiore nobis, ad id, quod nobis est ignotius: deinde cum ex Scripturae au­thoritate, probatur Ecclesiae infallibilitas, fit progressus ab eo, quod notius est natura et prius, ad id, quod ignotius est, et posterius natu­rae ordine.

Haec sententia non minus absurda est quam praecedentes, quia Ecclesia ejusque 10 infallibilitas, quam ei affingunt Pontifi­cii, non solum ordine essendi, sed etiam cog­noscendi ignotiores sunt DEI verbo, ut patet ex hac ratione:

[Page 270] Major manifesta est: probatur assumptio: Ecclesia nihil aliud est, quam coetus ho­minum profitentium veram, et sanam doctrinam de DEO, ejusque operibus: quis autem coetus talis sit, non cognosci potest, nisi ex Scripturâ: nam ea sola do­ctrina vera est, quae S. Scripturae est con­sentanea. Quod ad Ecclesiae infallibilita­tem attinet, ea nobis innotescii vel ex ra­tione naturali (quod nemo admiserit) vel ex testimonio: rursus si ex testimonio, vel ex testimonio DEI, vel ex testimonio eorum hominum, qui sunt extra Ecclesiam; vel ex te­stimonio ipsius Ecclesiae: non ex testimonio ipsius Ecclesiae, quia illud nullius ponde­ris est apud eos, qui nondum persuasi sunt de Ecclesiae authoritate: neque ex testi­monio eorum qui extra Ecclesiam sunt, quia de Ecclesia, illi testimoniū perhibere non possunt: Ergo necesse est, ut innotes­cat ex testimonio DEI, in verbo, et pro­inde DEI verbum etiam notius est or­dine cognoscendi, quam infallibilitas illa quam affingunt Ecclesiae.

Becanus, Tom. 1. opuscul. 10. Thes. 11 19. pag. 393. nostri argumenti vim de­clinaturus, dicit non committi circulum, [Page 271] si unum per alterum probetur apud eum, qui alterum admittit, alterum negat: ver­bi gratia, (inquit) Calvinista admittit Scrip­turam, negat Ecclesiae infallibilitatem: rectè er­go convincam illum hoc modo: Scriptura quam tu admittis, dicit Ecclesiam esse infallibilem: Ergo re [...]era infallibilis est: similiter, si quis Idiota ad­mittat judicium Ecclesiae, & tamen nesciat in particula [...]i, Libros Machabaeorum esse divinos, facilè persuadebo illi sine circulo, si sic dicam: Ecclesia, cujus tu authoritatem admittis, asseve­rat Libros Machabaeorum esse divinos: Ergo non debes hac de re amplius dubitare. Hactenus Be­canus.

Hoc Becani effugium nullum est: quae­ram enim ex eo, reliquisque Pontificiis, 12 unde divina Scripturae authoritas probari possit, apud eum qui Scripturam univer­sam impugnat, et per consequens Eccle­siam pro coetu hominum absurdorum, et delirantium habet: haec enim duo cohae­rent necessario, nec divelli possunt: cum enim Scripturae et verae Ecclesiae eadem sit doctrina, fieri nequit, ut quis veram Ecclesiam agnoscat, illiue credat, qui universam Scripturam negat: si dixe­rint canonicam authoritatem sacri codi­cis [Page 272] per nullum aliud medium▪ quam per Ecclesiae authoritatem probari; exci­piam primò ignotum probari per aequè ignotum: nam is non minùs Ecclesiae, quam Scripturae authoritatem negat. Se­cundò quaeram, quo pacto Ecclesiae au­thoritas illi demonstrari possit? aut enim ex Scripturis, aut aliundè demon­stranda est; non aliundè, quia Eccle­siae authoritas, solis Scripturis superstru­cta [...]est, ut jam probatum est: si ad Scripturam recurrendum est, circularis erit progressus, nam Scriptura per Ec­clesiam, & rursus Ecclesia per Scriptu­ram demonstrabitur.

ART. XVII. An notitia sit actus ab habitu fidei elicitus.

ROBERTVS BEL­LARMINVS, Lib. 1. de justificatione, Cap. 7. 1 dicit, fidem non esse no­titiam, sed assensum: item, fidem magis per ignorantiam, quam per notitiam definiendam esse. Evangelici ve­rò hanc Bellarmini sententiam tanquam absurdam, & perniciosam rejiciunt, dicen­tes cum Calvino, Lib. 3. Instit. Cap. 2. Non ignorantiâ nec sensus nostri submissione, sed cognitione certâ & exploratâ regnum coelo­rum adiri. Interim monent per notitiam, quam fidei tribuunt, non intelligi ab iis, scientiam conclusionum acquisitam per media demonstrationum, ex principiis per se notis: talis enim notitia pug­nat, cum inevidentia quam fidei tri­buimus: monent etiam se non tollere gradus in cognitione rerum sacrarū, cum fidem etiam Laicorum notitiam appellant: [Page 274] Majorem enim in docente, quam in discente ▪ in Pastore, quam in Ove, notitiam requir [...] fatentur: sed notitiam illam opponunt crassae ignorantiae, quam implicitae f [...]dei, & ca­cae obedientiae elogus ornant Pontificii; scili­cet ut asininum potius stuporem in [...]i­cis foveant, quam Christi [...]am fidem.

2 Certitudo, quam omnes Theologi [...] ­dei tribuunt, hunc errorem Bellarmini [...]a [...]i­le evertit, & destr [...]it: ad eam enim triple [...] notitia requiritur: prima est notitia qu [...] novimus quis loquatur; hoc est, quà novi­mus sermonem illum, cui assentimur esse DEI ipsius, et non hominum sermo­nem: nemo enim assentitur alicui propo­sitioni propter alterius testimonium, ni [...]i certo sciat cujus sit illud testimonium, [...] an is qui testimonium perhibet sit fide dignus. Secunda notitia est, q [...] novimus quid loquatur; hoc est, quà rectè intelligi­mus DEI sermonem, et verum verbo­rum sensum cognoscimus: nemo enim assentitur sermoni, quem non intelligi [...] Tertia est notitia quà novimus vera esse [...] quae loquitur. Prima et secunda notitia sunt praerequisitae antecedenter, ut loquuntur, ad assensum fidei: nam assensus fidei eas prae­supponit. [Page 275] Tertia cognitio non prae requi­sita, sed requisita est concomitanter, ut vo­rant, ad assensum fidei: n [...] intrinsecè et essen­ [...]ialiter in ipso actu assentiendi includitur.

Cùm igitur ad fidei assensum triplex notitia requiratur, ut jam probatum est: 3 quis non videt Bellarminum absurdè con­te [...]dere fidem justificantem, non esse no­titiam, sed simplicem assensum & igno­rantiam? quis non mirabitur, quomodo [...]am ineptum dogma potuerit viro docto [...]n mentem venire? Certè hic error Eccle­siae perniciocissimus fuit: hinc enim cras­ [...]a ignorantia, et caecitas totum Papatum occupavit: hinc humanae traditiones, errores, s [...]perstitiones, et mendacia, in Ecclesiam in­vecta sunt: hinc est quod Pontificii Do­ctores, ridendam illam Carbonarii fidem, tanquam spiritualem sapientiam summo­pere collaudent.

Non statui hic respondere, ad argu­menta 4 Bellarmini ex Scripturis depromp­ta (eorum enim consideratio ad Theolo­gos pertinet) sed ad rationem ipsius à na­tura fidei petitam, cujus haec est summa; judicium nitens alterius testimonio, et au­thoritate, non est notitia: sed fides est tale [Page 276] judicium: Ergo. Hujus syllogismi maj [...] falsissima est, ut patet ex iis quae jam d [...]cta sunt, quamvis enim tale judicium [...] sit notitia evidens, & scientialis, non t [...]men ob id ignorantia potius, quam no [...]tia vocari debet.

ART. XVIII. An fiducia sit actus fidei.

THeologi Orthodoxi no [...] eodē modo loquunt [...] de fiducia & [...] Sanctorum in te [...]ris 1 militantium: nā eoru [...] alii appellant fiduci [...] formam & specificum act [...] fidei, alii verò eam fidei effectum & cons [...]quens vocant: quaequidem loqvendi di­versitas, oritur ex diverso modo accipien­di [Page 277] hoc vocabulum, ut cuivis patebit, qui eorum verba diligentiùs consideraverit. Vt igitur clara & perspicua sit haec dispu­tatio, quatuor hujus vocis significata enu­merabo, & ostendam fiduciam primo modo acceptam, verum & propriè di­ctum fidei justificantis actum esse.

Fiducia primo modo accipitur, pro fir­mâ persuasione, seu pro certo & stabili judicio in­tellectus, 2 quo apud nos statuimus, & propter DEI testimoniū in verbo suo credimus, DOMINVM nostrum IESVM CHRISTVM, precioso suo sanguine, nos redemisse, et DEVM Patrem prop­ter ejus meritum omnia nostra peccata remisisse: eundem etiam propter illud CHRISTI meritum, & sacrificium in cruce oblatum liberaturum nos, ab omnibus hujus vitae miseriis & calamitatibus, & tandem donaturum nos ineffabilis illius gloriae aeternitate. Secundo accipitur, pro interna acquiescentia in divina benevolentia & gratia per quam toti, ab illa pendemus, nō aliundè auxilium, & salutem expectantes. Tertiò, pro spirituali fortitudine & animositate, qua animi nervos, & robur opponimus eis malis & periculis, sive tem­poralibus, sive spiritualibus, cum quibus in hac la­chrymarum valle conflictamur. Quartò, pro pace, [Page 278] tranquillitate, & quasi serenitate conscientiae, [...] securitate spirituali, quae (ut loquuntur Sch [...]lastici) quietem à servili timore importat.

Fiducia, primo modo accepta, respi [...] 3 veritatem promissionum Evangelicar [...] iisque assentitur. Fiducia, secundo mo [...] accepta, respicit DEI promittentis [...]tatem, illique innititur. Fiducia, tertio mo [...]do accepta, respicit pericula & miserias h [...]jus vitae, iisque animose se opponit. F [...]ducia, quarto modo accepta, respicit l [...]brum conscientiae, eum (que) cum gaudio leg [...] ▪

Fiducia primo modo accepta, est [...]sis 4 et fundamentum trium sequenti [...] quia enim firmâ persuasione, & certo j [...]dicio mentis, Evangelicas promissio [...] nobis ipsis applicamus, ideo in DE [...] benevolentiâ & misericordiâ acquies [...]mus; ideo contra mundum, Satanam, [...] carnem nostram fortiter praeliamur; id [...] denique conscientiam tranquillam & [...]renam habemus.

His positis, ad primam quaestio [...] 5 in titulo propositam, Respondetur d [...]bus assertionibus. Prima est haec: fid [...] secundo, tertio, aut quarto modo accepta non est [...]i­dei actus; sed est effectum & consequens fidei. [Page 279] Secunda assert. fiducia primo modo accepta est verus & propriè dictus, salvificae fidei actus, imo est praecipuus & specificus ejus actus: nam fi­dem salvific [...]m distinguit [...] reliquis fidei generibus: prior assertio manifesta est, & probatione non eget: posterior hac ra­tione probatur:

Minor hujus Syllog. manifesta est: major etiam facile confirmatur; quia omnis per­suasio nitens alterius testimonio est fides: ut patet ex iis quae dicta sunt in art. 2. hu­jus exercitationis.

Respondebunt Pontificii, non dari 6 firmam persuasionem de remissione pec­catorum, in fidelium mentibus: & pro­inde subjectum istius propositionis ma­joris esse merum figmentum, & non Ens: ratio ipsorum est, quia in verbo DEI nunquam reperitur salus annunciata mihi aut illi in particularie sed haec Responsio [Page 280] frivola, & manifestè falsa est: primo enim ipse Bellarminus Lib. 1. de justificatione Cap. 10. fatetur salutem in particulari an­nunciatam fuisse paucis quibusdam ut Pa­ralytico cui dictum est Mat. 9. confide fili re­mittuntur tibi peccata tua: & Peccatrici de qua dictum est Luc. 7. remittuntur ei peccata mul­ta, quia dilexit multum: item Adulterae, Iohan. 8: Zachaeo, Luc. 19, & Latroni Luc. 23. Ho­rum igitur persuasio de remissione pecca­torum fuit verus & propriè dictus fidei actus, quia viz. nitebatur DEI ipsius testimonio: at horū persuasio fuit fiducia primo modo accepta: Ergo fiducia primo modo accepta, est fidei actus.

Secundo: quamvis in verbo DEI 7 non reperiatur expresse salus annunciata mihi, & tibi in particulari; ex verbo ta­men evidenter deducitur DEVM mihi, tibi, singulisque credentibus remittere velle peccata, & dare vitam aeternam. Syl­logismus hujus deductionis sic formari potest:

Excipit Bellarminus majorem istius Syllog. esse certissimam, quia in S. Scriptura reperitur: mino­rem verò non esse in verbo DEI, sed in opinione nostrâ, quae fallax est & conjecturalis. Respond. persuasionem nostram de veritate mino­ris, niti illis S. Scripturae locis, in quibus vera fides [...] fide mortuâ distinguitur, & verae fidei infallibilia signa, & indicia propo­nuntur, & proinde non esse conjectura­lem opinionem; sed firmam et certam no­titiam, DEI ipsius testimonio in verbo suo statuminatam.

Instabit aliquis: Fideles ex verbo DEI scire possunt, quae sint signa & [...] 8 verae fidei: an verò ipsi ea signa habeant, non possunt scire certa cognitione, sed tantum conje­cturali. Resp. illud falsissimum esse: pri­mò, quia inde sequetur illa verae fidei sig­na frustra poponi in sacra Scriptura: indi­cium enim rei frustra proponitur, si res ipsa per illud indicium innotescere non possit: hoc est, si indicium aequè obscu­rum sit, & dubium, ac ipsa res per illud indicium notificanda. Secundo, quia hoc [Page 282] dogma insignem stuporem & [...] fidelibus affingit: si quis enim ocu­lis corporeis videret, & non certo scir [...] se videre; si quis item rerum Physicaru [...] notitiam haberet, & non certo sciret; [...] tantū conjiceret, se earū notitìam habere is fatuus et stupidꝰ haberetur: pari ration [...] si illi qui credunt in DEVM, non perc [...]piunt, & certo sciunt se credere, miserab [...] stupore laborant.

Tertio: Spiritus DEI testatur, unà [...] 9 spiritu nostro, nos esse filios DEI, et per [...] sequens nos veram fidem habere, Rom. 8.16▪ Ex quo testimonio validissimum argu­mentum contra praedictam instantiam Pontificiorum sic formari potest:

Bellarminus, hujus argumenti vim declina [...]turus, dicit testimonium internum Spiri [...] DEI, non gignere certitudinem nisi conjectur [...] ­lem: haec respōsio refutatione est indign [...] [Page 283] est enim impia, & in DEVM contumelio­sa, nam Spiritum DEI fallacitatis & ambi­gui [...]atis arguit.

Quarto: Morales Philosophi loquentes de foelicitate civili, damnant sententiam 10 Plotini, qui asseruit hominem posse esse f [...]li­cem, et non percipere se esse tal [...]: Ergo Theologi Orthodoxi loquentes de spirituali foelicita [...]e Christianorum, (quae in virtutum Theo­logicarū exercitio posita est) merito dam­nant errorem Bellarmini, qui in Libro ter­tio, de justificatione toties asserit, [...]os qui spirituali felicitate ornati sunt, de sua foelicitate certam persuasionem habere non posse.

Picolhomeneus, civilis Philosophiae, Gra. 9. cap. 44. tribus rationibus Plo [...]ini 11 errorem refellit, quae si huic proposito ap­plicentur Bellarmini sententiam evertunt, & destruunt: verba ejus sunt haec: prim [...] ▪ quia foelicitas i [...] actione est posita: actio autem non latet agentem: et praesertim quia actionis prae­stantia in praeelectione est posita: praeelectio au­tem praeeliganti est conspicua. Insuper foelicita­tem comitatur ga [...]diū: at non perfunditur gaudio, nec animo requiescit, qui non animadvertit se esse▪ foelicem. Praeterea, in felicitate nihil diminutum inveniri debet: at maximè diminuta esset ejus viri [Page 284] conditio qui esset foelix, et non perciperet se esse foelicem, ita enim lapis etiam possit esse foelix.

ART. XIX. An fiducia sit actus intellectus, & quomod [...] differat ab assensu.

BELLARMINVS, Lib. 1. de Iust. Cap. 6. prob [...] ­re 1 conatur, fiducia [...] non esse actum fidei, ar­gumēto sumpto ab ei [...] subiecto quia videlice [...] fides ad intellectum, fi [...]ducia verò ad voluntatem pertinet. Hae [...] ratio duplici nomine infirma est: primò quia fides, licet subiectivè existat in so [...] intellectu, ut docet Tilenus, Synt. part. 2 Disp. 40. Thes. 16. & 17. revera tam [...] ad voluntatem etiam pertinet. Secundò quia fiducia quae Graecè [...] & [...] dicitur, formaliter in so­lo intellectu existit: ut autem hoc intel­ligatur [Page 285] proponam aliquot fundamenta, quae meo iudicio non exiguam utilitatem habent, ad nostram sententiam stabilien­dam, & adversarii sententiam confutan­dam.

Primum fundamentum: fideles seu re­nati non uno, sed duobus actibus, meritum 2 CHRISTI, et DEI misericordiam sibi appli­cant: prior actus in intellectu existit, estque certa persuasio, seu judicium mentis DEI testi­monio nitens, quo apud nos statuimus, Sal­vatorem nostrum IESVM CHRISTVM, pro nostris peccatis plenissimè satisfecis­se, et per consequens non solum aliis, sed nobis quoque remissionem peccatorum, aeternam iustitiam, et vitam donatam es­se, idque gratis ex DEI misericordiâ, propter unius CHRISTI meritum. Po­sterior actus applicativus gratiae, in volunta­te existit, est enim ardens amor quo voluntas gratiam, et favorem DEI amplectitur, seriò expetens perfectiorē istius gratiae sensum [...]n hac vitâ, et claram DEI visionem in vita futura.

Secundum fundamentum: Vterque 3 [...]ctus ad fiduciam requiritur: nemo enim dici potest confidere, seu fiduciam habere de [Page 286] bono obtinendo, nisi & firmam habeat per­suasionem in intellectu, & desiderium, vel amo­rem istius boni in volunta [...]e. Hoc egregie e [...] ­plicat Tilenus, Syntag. part. 2. Disp. 38. Thes. 18. dicens, objectum fidei salvificae, esse veritatem divinam, non solum quà aliquid narr [...], sed cum primis, qua aliquid promittit: ubi non sa­ti [...] est assentiri narrationi, ut verae; sed necesse est rem [...] amplecti, quod utique ad voluntate [...] pertinet.

Tertium fundamentum: prior actus est 4 ipsa essentia [...]eu formal [...]s ratio fiduciae; posteri [...] verò est tantum actus ei annexus, & concomit [...] et p [...]oinde [...]d [...]cia formaliter est in intellectu, licet annexum habeat [...]eside [...]um voluntatis. Proba­tur haec assert. primo quia oppositum fi­duciae, videlicet diffidentia, est in intellectu▪ Ergo ipsa fiducia est in intellectu: ratio antecedentis est, q [...]ua diffidentia quâ ali­quis dicitur diffidere sibi, aut suis rebu [...], non significat odium aut a [...]ationem volu [...] ­tat [...]s, sed aut dubitationem de v [...]ribus suis, aut pers [...]asionem de imbec [...]litate suâ, quae pro [...]l dubio ad intellectum pertinent. Secundo quia fi fiducia formaliter esset actus volun­tatis, nihil ali [...]d esset, quam desideriam [...] amor objecti: sed hoc est quo [...]idianae ex­perientiae [Page 287] contrarium: multi enim arden­ter expetunt et desiderant objectum aliquod, qui non habent fiduciam de eo obtinendo.

Ob. prim. Si fiducia est actus intellectus, tota fides salvifica in intellectiu existet. Respon­deo 5 cum Tileno disp. 40. part. 2. totam fi­dem ratione essentiae suae esse in intellectu, tanquam in proprio subjecto licet [...] sit in voluntate, quatenus cam movet et afficit, sed de hac questione plura posteá in Art. 21.

Ob. secund. Si fiducia est in intellectu, non differt ab assensu: at hoc repugnat doctrinae 6 omnium Orthodoxorum, qui haec duo in fide distinguunt assensum & fiduciam. Respond. fiduciam primo modo acceptam, & assensum differre, ut universale, & particulare; fi [...]ciam verò, secundo, tertio, aut quarto modo accep­tam, differre ab assensu, essentiali discrimine: sunt enim diversi specie actus mentis. Di­co fiduciam primo modo acceptam dif­ferre ab assensu, ut universale, & particu­lare: quia assensus quem Theologi secun­dum actum fidei appellant, est generalis quidam actus, quo intellectus toti DEI verbo assentitur: hoc est, tum Legi, tum Evange­lio. Fiducia verò, est particularis quid [...], & [Page 288] applicativus assensus, pro obiecto habens primo Evangelicas promissiones, secundo in­ternum testimonium sancti Spiritus: nam per fiduciam et assentimur doctrinae Evange­lii, et testimonio Spiritus DEI, una t [...] ­stantis cum nostro spiritu, nos esse filios DEI: atque ita nobis ipsis applicamus Evange­licas promissiones, certo statuentes et iu­dicantes nos esse filios DEI, et proinde illas promissiones non solum aliis creden­tibus, sed nobis etiam in particulari esse factas.

7 Ob. tert. Per solam voluntatem amplecti­mur & applicamus nobis ipsis promissiones gra­tiae: Ergo fiducia quae est actus applicativus fidei ad solam voluntatem pertinet. Resp. applicationem gratiae fieri, & per actum intellectus, et per actum voluntatis, (ut di­ctum est supra) sed praecipuè per actum intellectus: Magis enim applico promis­sionem gratiae mihi ipsi, judicando et cer­tò statuendo eam ad me pertinere, quam expe­tendo et desiderando gratiam promissam.

Ob. quart. Nullus unquam Orthodoxu [...] 8 Theologus dixit, fiduciam esse assensum, aut judicium mentis: Ergo ista sententia non est ferenda. Respond. prim. doctrinam de [Page 289] facultate, seu potentia animae, in quâ [...]ta est fiducia, non esse dogma fidei: [...]ve enim statuamus eam in intellectu, [...]ve in voluntate, parum interest, mo­do rejecto Pontificiorum errore de incer­titudine justitiae, dicamus eam esse ve­rum fidei actum. Respond. secund. Or­thodoxos Theologos, cum dicunt fidu­ciam esse in voluntate, loqui de fiduciâ secundo, tertio, aut quarto modo ac­ceptà. Respond. tert. quosdam doctis­simos V [...]ros asserere, fiduciam esse quen­dam assensum, aut judicium intelle­ctus: nam Zanchius, Tom. 4, Libro primo, Capite decimo tertio, dicit fi­duciam, et fidem salvificam idem esse, & definit fidem salvificam sic: Fides ju­stificans, est firmus, et indubitatus assen­sus, &c. Item fiduciam sic definit: Fi­ducia est certissima persuasio de veritate promis­sionum, &c. Assensus autem & persua­sio ad intellectum pertinent, ut cuivis manifestum est. POLANVS etiam Syntagmat. Theolog. Libro nono, Ca­pite sexto, dicit [...], esse plenam, et certam persuasionem dubitatio­nis, et disceptationis expertem, & caetera: [Page 290] & in secundo Libro partitionum Theo­logicarum dicit fidem specialem, seu sal­vificam, esse internum cultum DEI dum pro­missioni Evangelicae assentimur.

9 Si quis autem pertinaciter hanc sen­tentiam tanquam novam & prius inaudi­tam damnet, quaeram ex ipso, ad que [...] actum fidei referendum putet illud applicativum judicium intellectus de quo hic loquimur; utrum videlicet referat illud ad notitiam, ad as­sensum, an vero ad fiduciam. Non potest particulare hoc, & applicativum judi­cium, referri ad notitiam praecedaneam, aut ad assensum generalem; nam istorum actuum objectum, est totum DEI ver­bum: Ergo referri debet ad fiduciam, & per consequens fiducia ad intel­lectum pertinet, hoc enim judicium est actus intellectus.

ART. XX. Vtrum objectum fidei salvificae sit remissio pec­catorum jam impetrata? An vero sit re­missio peccatorum impetranda & obtinenda? Vbi obiter solvitur praecipuum argumentum Bel­larmini contra objectum & naturam fi­dei justificantis.

ACtus fidei salvificae, qui est causa instrumētalis justificationis, nō vide­tur esse fiducia veniae, aut remissionis peccatorū impe­tratae; 1 sed fiducia veniae impetrandae. Primò quia causa instrumentalis justificationis, prace­dit j [...]stincationē, seu remissionē peccato­rum: sed fiducia veniae, seu remissionis impetratae eam sequitur: alioqui enim fal­sa esse convincitur, quia credere, sibi remis­sa esse peccata, quae nondum remissa, sed per ipsum actum credendi sunt remittenda, est falsum & erroneum judicium habere. Se­cundò, [Page 292] quia persuasio de re aliquâ factâ, semper est naturâ posterior ipsa re factâ, et proinde non potest esse causa instru­mentalis ipsius rei factae: ratio antece­dentis, est quia omne objectum est naturâ prius suo actu: actus enim ab objecto de­pendet, illudue praesupponit: ratio item consequentiae est, quia id quod est natura posterius, non potest esse causa ejus, quod est naturâ prius, cum om­nis causa sit naturâ prior suo effecto. Has duas rationes affert Bella [...]minus, Libro primo, de Iustificatione, Capite deci­mo, sed frustra: nam pro ejus senten­tiâ nihil faciunt, ut mox patebit.

2 Tertia ratio sit haec: Si quis quae­rat, quid sit credendum peccatori, ut remis­sionem peccatorum consequatur: non satis appositè respondebo, si dicam, illi cre­dendum esse, quod ejus peccata sint jam remissa: ridiculum enim est dicere ali­cui, ut hoc fiat, crede illud factum esse: quia cum dico, crede hoc factum esse, ego indico illud jam esse factum: cum vero dico, ut fiat, indico illud nondum esse fa­ctum, sed esse possibile tantum: Haec autem simul consistere nequeunt.

[Page 293]Quarta ratio sit haec: Quicunque 3 DEVM orat, ut ei peccata remit­tat, confidens se esse unum ex eorum numero, pro quibus CHRISTVS est mortuus, DEVM ue exauditu­rum eius Preces, propter CHRI­STVM, is proculdubio remissio­nem peccatorum consequetur: nulla igi­tur necessitas nos cogit, asserere actum fidei salvificae, qui est causa instrumen­talis iustificationis, esse fiduciam veniae impetratae.

Interim non sum adeò absurdus, ut putem fideles, non habere eiusmo­di 4 fiduciam veniae impetratae, per me­ritum CHRISTI; aut ut putem hanc fiduciam non esse fidei salvificae actum: revera enim est actus fidei sal­vificae, sed naturâ posterior iustificatio­ne, et quid eam consequens, ideo­que non est ille actus fidei, qui est causa instrumentalis iustificationis no­strae.

De obiecto igitur fidei salvificae haec tenenda sunt: Primò tenendum est, obje­ctum 5 fiduciae, non solum esse remissionē peccatorum [Page 294] impetrandam, et obtinendam, sed etiam eorundem remissionem jam impetra [...]am. Secundo, fi [...]u­ciam in haec duo tendere, per duos distinctos actus, quorum al [...]er praecedit justificationem, ut ejus causa instrumentalis. Alter eam sequitur, ut ejus effectum & consequens. Tertio, actum fiducia­lem, qui justifica [...]ionem praecedit, ut ejus causa, esse persuasionem de CHRISTI satisfactione pro nobis in particula [...]i, & de remissione peccato­rum obtinendâ, per & propter ejus sa [...]i [...]factionem. Quarto, actum fiducia [...]em, qui justificationem sequitur, esse persuasionem de remissione peccato­rum jam impetratâ, & de nostra perseverantia [...] eo statu usue ad finem vitae.

Hanc sententiam de objecto fidei 6 salvificae amplexus sum, cum primum Theologiae operam dare coepi: sed eam suspectam habui, ob novitatem suam; ideoque eam in perpetuas tenebras dam­naveram: verum hoc ipso anno, dum le­gerem doctissimas animadversiones, & castigationes Davidis Pa [...]ei, in 4. Tom. Bel­larmini, idem plane apud illum reperi Lib. 1. de justificatione Cap. 10. unde accidit ut tanti viri testimonio fretus, & muni­tus, hanc sententiam evulgare non sim veritus.

[Page 295]Ex his patet, secundam rationem contra objectum fidei salvificae à Bellar­mino 7 allatam Lib. 1. de justificatione Cap. 10. nullius esse roboris, aut ponderis: ille enim sic argumentatur: fides justificans prae­cedere debet iustif [...]cationem: at fides specialis mi­sericordiae eam sequitur: Ergo fides specialis mi­sericordiae non est fides iustif [...]cans. Respond. ad propositionem, fidem justificantem praecedere justificationem, sed non secun­dum omnes eius actus: quidam enim actus fi­dei justificantis, justificationem sequun­tur: ut dictum est. Similiter ad assumptio­nem Respond. fidem specialis misericor­diae, justificatione posteriorem esse, sed non secundum omnes ejus actus: persua­sio enim de veniâ, seu remissione peccatorum impetrandâ, est actus illius fidei, quam fiduciam specialis misericordiae vocant: ea autem, justificationem praecedit saltem ordine naturae.

ART. XXI. An et quatenus fides ad volunta­tem pertineat.

GVLIELMVS ESTIVS, 1 in Lib. 3. Sent. Dist. 23. dicit fidem partim in­tellectus esse, partim voluntatis: intellectus quidem tanquam subie­cti & propriae potentiae: ip­sum nam (que) credere, seu assentiri est actus cognitivae partis: voluntatis vero quia ab ea dependet tanquam ab imperante, et consen­tiente principio: Cùm enim (inquit) humanae menti proprium sit ratione discutere, et examina­re, sitne rebus propositis assentiendum an non? ea verò quae ad religionem pertinent talia fēre sint, quae rationis examen non admittant, utpote iudi­cio humanae sapientiae, ut plurimum improbabili [...] ▪ ut docet Apos [...]. 1. ad Cor. Cap. 1. vers. 18. pro­fecto, vel nunquam, vel raro intellectus noster rebus huiusmodi acquiesceret, nisi voluntatis im­perio, [Page 297] & inclinatione in assensum duceretur, &, ut Apost. loquitur, 2. Cor. Cap. 10. in captivita­tem redigeretur in obsequium, seu obedientiam CHRISTI. Necessaria est igitur intelle­ctui in credendo haec benigna voluntatis inclina­tio, tum ut ad eas rationes se convertat, quae fidem gignant, nutriantue vel saltem ostendant id quod creditur non esse absurdum; tum ut eas re­ [...]iciat, quae assensum impedire, aut remorari pos­sunt: vnde de Abrahamo dicitur, Rom. 4. quod non consideravit corpus suum emortuum, &c. est igitur assensus fidei ex consequenti etiam volun­tatis actus, nimirum à voluntate imperatus, tum quoad ejus initium, tum quoad ejus continuatio­nem. Hactenus Estius.

Daniel Tilenus, Syntag. part. 2. Disp. 2 40. dicit salvificam fidem esse subjective in so­lo intellectu, [...] vero, seu effective pertinere ad voluntatem, quatenus eam movet & adsicit, quemadmodum scientia qua bonum à ma­lo internoscimus, subjective inest menti, voluntati effective, cum imperat aut elicit actiones, quas ratio dictat. Haec sententia differt ab opinione Estii, quia non refert fidem ad voluntatem ratione originis suae, sed ratio­ne fructus quem ex directione fidei capit voluntas, nam illuminationem fidei in men­te [Page 298] sequitur renovatio & emollitio voluntatis.

David Pareus, in Lib. 1. de Iustifica­tione, 3 Cap. 6. dicit, Fidem non solum effecti­vè, sed etiam subjectivè esse in voluntate sal [...]em quoad postremum ejus actum, videlicet, fiduciam: quamvis enim notitia & assensus sint in solo intellectu fiducia tamen ex ejus sententū formaliter est in voluntate, tanquam in subjecto.

Proposità jam sententiarum varieta­te, 4 meam mentem assertionibus aliquot proponam: prima sit haec: non est [...]xiè li­tigandum de subjecto fidei: sive enim dicamus eam esse in intellectu; sive in voluntate, tanquam in subjecto, nihil detrimenti ca­p [...]et nostra sententia, quae asserit fiduciam specialis misericordiae esse fidei actum. Dicet aliquis: Bellarminus ex eo colligit, fidu­ciam non esse fidei actum, quod fiducia ad volun­tatem, fides ad intellectum pertineat. Respond. Bellarminum asserere quidem, sed nondu [...] probasse fiduciam esse voluntatis actum, vide Art. 19.

5 Secund. assert. fides est in solo intellectu propriè, subjective, & respectu suae essentiae, ut loquitur Tilenus. Ratio hujus assertionis est, quia non solum notitia & assensus; sed [Page 299] etiam fiducia in intellectu existit: ut pro­batum est Art. 19. & per consequens tota fides est in intellectu.

Tert. assert. quamvis fides in solo intellectu, tanquam in subjecto existat, non est ideo putan­dum 6 fidei habitum esse speculativum, & quasi otio­sum, tum quia ejus finis est [...] nam per charitatem operatur 5. Gal. vers. 6. tum quia ad voluntatē variis modis pertinet, licet propriè, & subjectivè in eâ non ex­istat. Atque hinc est quod fides, in S. Scip­turâ saepè cordi attribuatur, ut Rom. 10. vers. 9. & 10. Si tu er [...]dideris in corde [...], &c. &, Corde creditur ad justitiam &c.

Quart. assert. Fides ad voluntatem pertinet, primo ratione originis, secundo ratione actus an­nexi, 7 tertio ratione fructu [...]m, qui ex fide in vo­luntate nascuntur: pertinet ad eam ratione originis, quia intellectus noster piâ volun­tatis inclinatione, & imperio, ad assenti­endum movetur, & in captivitatem redi­gitur: unde assensus fidei appellari solet actus imperatus à voluntate; item deno­mirari solet voluntarius & liber actus; vi­delicet quia dependet à principio liberè agente, h. e. à voluntate: atque hinc est quod dixit Augustinus, neminem credere nisi [Page 300] volentem: pertinet etiam fides ad volunta­tem, ratione actus annexi & concomitantis: nam eo ipso instanti, quo fides in intel­lectu assentitur Evangelicis promissioni­bus, easque certo & stabili judicio sibi ap­plicat, voluntas ardenti amore gratiam & favorem DEI amplectitur: denique pertinet ad eam, ratione fructuum & opera­tionum quia (ut dictum est) illuminatio­nem fidei in mente sequitur sanctificatio, & emolitio voluntatis.

ART. XXII. Vtrum Charitas sit forma Fidei.

DVRANDVS, in Lib. 3. Sent. Distinct. 23. 1 Quaest. 8. de hac con­troversia in utramque partem disserit, & pri­mo probat Charitatem non esse formam fidei duabus rationibus: prima ratio est; Quia forma & id cujus est forma in eodem sub­jecto [Page 301] existunt, at Fides & Charitas sunt in diversis subjectis, nam Fides est in intel­lectu, Charitas verò est in voluntate: Er­go Charitas non est forma Fidei. Secun­da ratio est, quia Charitas neque est for­ma essentialis Fidei, neque accidentalis: Ergo nullo modo est ejus forma. Probat antecedens sic; Fides potest esse sine Cha­ritate: Ergo Charitas non est ejus forma essentialis: item Charitas est nobilior & praestantior Fide: Ergo non est ejus forma accidentalis.

Deinde probat Charitatem esse Fidei 2 formam, quia illud per quod aliquid vivit, & operatur, est forma: at Fides operatur per Cha­ritatem, Gal. 5. vers. 6. vivit etiam per eam, quia sine operibus charitatis fides est mor­tua, Iac. 2. vers. 26. Ergo Charitas est for­ma Fidei.

Vt quaestionem hanc dissolvat Duran­dus, distinctione utitur, dicens Fidei habi­tum 3 duobus modis posse considerari, vi­delicet secundum ejus esse naturae; hoc est, secundum ejus essentiam, & secundum ejus esse meritorium; hoc est, quatenus me­retur vitam aeternam: secundum priorem considerationem, dicit Fidei formam non [Page 302] esse Charitatem, ut probant duo illa argu­menta in prima assertione proposita: at secundum posteriorem, putat Charitatem rectè appellari Fidei formam; idque quia actus Fidei non est meritorius, nisi quate­nus imperatur à Charitate, sine quâ non habet rationem meriti.

Ex hac distinctione Durandi duo col­ligo: 4 Primo, Eos nō rectè procedere contra Pon­tificios, qui probant Charitatem, non esse formam Fidei, argumentis sumptis, aut ab essentiali diver­sitate Fidei & Charitatis, aut à prioritate originis, quâ Fides Charitatem ordine naturae praecedit, aut ex eo quod Fides Charitatem dirigat, & Charitas Fidei obsequatur, &c: ista enim ar­gumenta non sunt ad hominem, ut loquun­tur, nam nihil aliud probant quam id quod Pontificii concedunt, viz. Charita­tem non esse formam Fidei quoad ejus esse naturae.

5 Secundo colligo, doctrinam Durandi, & aliorum Pontificiorum de forma Fidei rejicien­dam & explodendam esse, quia viz. nititur absur­dissimo & periculosissimo illo dagmate de meritis Fidei & bonorum operum, cujus falsitatem evidentissime demonstrant, nostri Theo­logi in controversia de justificatione, idque [Page 303] quatuor praecipuè rationibus: primùm, quia opera illa, quabona, non sunt nostra; hoc est, bonitas istorum actuum non nobis, sed DEO ascribenda est: Secundo, quia opera illa sunt debita. Tertiò, quia nihil ex illis accedit DEO. Quartò, quia nullam habent analogiam ad praemium quod est vita aeterna.

Argumentum Pontificiorum petitum 6 ab operatione Fidei per Charitatem facil­lime solvitur: nam agens principale, non so­lum operatur per formam, sed etiam per facultates suas, & per instrumenta sua: & pro­inde neganda est illa consequentia: Fides operatur per Charitatem: Ergo Charitas est for­ma Fidei: nec minus inepta est illa altera consequentia: Fides sine operibus Charitatis est mortua: Ergo Charitas est forma Fidei: si enim illa illatio bona esset, sequeretur ca­put aut cor hominis, esse ejus formam, idque quia homo sine capite aut corde vi vere non potest.

ART. XXIII. An Religio sit virtus Theologica à Fide distincta.

THOMAS AQVINAS se­cunda secundae, Quae­stione 81. Art. 1. de Re­ligione 1 disserens, tripli­cem affert ejus notatio­nem, seu [...]. Prima est, qua Reli­gio à Relegendo dicitur, quòd illi qui sunt religiosi saepius ea retractent, & quasi r [...] ­legant, quae ad divinum cultum pertinent. Secunda est, qua religio dicitur à Reeligen­do, quod DEVM reeligere debeamus quem amiseramus negligentes. Tertia est, qua religio derivatur à Religando, quod ea nos religet, seu denuo conjungat DEO omnipotenti. Sive autem (inquit Thomas) religio dicatur à frequenti relectione, sive ex ite­rato electione ejus quod negligenter amissum est, sive à religatione, religio propriè importat ordi­nem [Page 305] ad DEVM: ipse enim est cui principali­ter alligari debemus tanquam indeficienti princi­pio, ad quem etiam nostra electio assiduè dirigi de­bet, sicut in ultimum finem: quem etiam neg­ligenter peccando amittimus, & credendo, ac fidem protestando, recuperare debemus. Haec D. THOMAS.

Religio à S. Thoma sic definitur, Reli­gio 2 est quae DEO debitum cultum offert: à Zanchio sic explicatur, Est virtus posita in ve­ro veri DEI cultu tum externo, tum vero ma­xime interno: à Polano sic describitur, Religio est virtus animis nostris à DEO per Spiritum sanctum indita seu infusa, qua religiosi & pii ef­fecti, DEVM rectè agnoscimus & colimus; id est, ex ipsius voluntate in scriptis Propheticis & Apostolicis revelata: à Tileno denique hac descriptione explicatur, Religio est Ceremo­niarum et Rituum à DEO praescriptorum obser­vatio. Haec descriptio Tileni in hoc differt à praecedentibus quod non satis amplum objectum religioni assignet: dicit enim eam versari circa solum DEI cultum externum; h. e. circa ritus & cerimonias à DEO praescriptos: cum tamē certum sit, religionem praecipuè vessari circa cultum internum.

[Page 306] Bellarminus, Tom. 1. controvers. 5. 3 controvers. generali, Lib. 2. Cap. 2. sic definit Religionem. Religio est status ho [...]i­num, ad perfectionem Christiana [...] tendentium, per pauper tatis, continentiae, & obedientiae [...] sed haec definitio valde inepta est: nam ut dicit D. Thomas secunda secundae quaest. 81. Art. 2. Religio est virtus quedam seu habitus mentis, et proinde non rectè di­citur status hominum &c.

Ex tribus primis descriptionibus Re­ligionis, 4 patet eam esse rectam rationem colen­di DEVM, seu habitum directivum ear [...] actionum, quibus DEVM colimus & vene [...] ­mur: cum enim natura nostra corrupta, prona sit ad concipiendum erroneas opi­niones de DEO, & sectandum falsas ra­tiones eum colendi: noster cultus DEO gratus & acceptus esse non potest, nisi praediti simus habitu aliquo directivo, cu­jus beneficio DEVM recte agnoscamus, & colamus.

Quaeri solet utrum hic directivus habi­tus, 5 sit virtus moralis; an verò Theologica: S. Thomas, secunda secundae quaest. 81. Art. 5. dicit Religionē esse virtutem moralem, & ejus opinionem amplectitur Daniel Ti­lenus [Page 307] part. 1. Syntag. disp. 41. Thes. 9. Contrà verò Zanchius, Tom. 4. Cap. 13, in explicatione Thes. 1. Polanus Synt. Lib. 9. Cap 1. et alii, dicunt Religionem esse virtutem à DEO per Spiritum suum ani­mis nostris inditam seu infusam, et pro­inde Theogicis virtutibus annumeran­dam: morales enim seu Ethicae virtutes à DEO non infunduntur, sed crebrâ bona­rum actionum iteratione acquiruntur.

Hujus quaestionis determinationem 6 tribus assertionibus proponam; & deinde solvam duo praecipua argumenta, quae afferri possunt in contrarium. Prima assertio sit haec: virtus illa cujus beneficio DEVM rectè agnoscimus, & colimus, non po­test naturae vtribus acquiri; sed à DEO imme­diatè infunditur: hoc autem probatur ma­nifestè, quia ut docet ipse Tilenus in disp. 2. quae est de origine S. Scripturae, lux na­turae non sufficit ad DEVM rectè cog­noscendum, multo minus ad eum rité co­lendum: & proinde opus est habitu quo­dam supernaturali, qui regulativus et di­rectivus sit venerationis nostrae.

Secunda assertio; Religio non est virtus à 7 Fide re distinsta: nam Fidei competit defi­nitio [Page 308] religionis, hoc autem sic ostenditur: Fides est habitus directivus et regulativus nostrae adorationis, qua DEVM ado­ramus, et colimus: Ergo Fides est religio. Ratio antecedentis est quia per Fidem no­vimus quis cultus DEO gratus sit, et quomodo ille cultus DEO sit exhibendus.

8 Tert. assert. Notitia voluntatis divi­nae, quam ex verbo DEI habemus, duo­bus modis considerari potest: primo, qua­tenus est notitia, aut assensus nitens DEI testimonio in verbo suo: secundo, quate­nus est notitia directiva, seu regulativa actionum nostrarum quibus DEVM colimus: haec notitia priori modo consi­derata appellatur fides, at quatenus po­steriori modo consideratur appellatur re­ligio, & proinde fides non re, sed sola ra­tione à religione differt.

Contra hanc sententiam objicitur pri­mo; 9 Religionem non esse virtutem Theo [...]logicam, quia Theologicae virttutis obje­ctum est ipse DEVS, at objectum reli­gionis est cultus DEI, vel ut alii loquun­tur, id quod DEO offertur; videlicet sa­crificia, jejunia, preces. Resp. virtutes Theo­logicas non tam ex objecto suo quam ex [Page 309] origine aestimandas esse: illae enim virtu­tes dicendae sunt infusae, seu Theologicae, quae nostro labore & industtia acquiri non possunt, sed à DEO immediate in­funduntur. Secund. Respond. Religio­nem quatenus est à parte rei eadem cum fide, pro objecto habere ipsum DEVM: nam fidei objectum, ut omnes fatentur est ipse DEVS.

Secund. ob. Religionem non esse virutem supernaturalem, quia ex humanae 10 rationis dictamine ortum habet: nam nu­men aliquo modo colendum esse (inquit Tile­nus) omnium etiam efferatissimarum gentium consensu & more receptum est. Resp. Religio­nem non esse generalem notitiam qua novimus numen esse aliquo modo colen­dum, sed distinctam notitiam qua novi­mus DEVM hoc particulari modo esse colendum; hoc est, hunc cultum & non alium esse DEO gratum, & acceptum: haec autem notitia non potest ex humanae rationis dictamine ortum habere, ut cui­vis manifestum est.

ART. XXIV. Ostenditur Theologiam Viatorum trib [...] modis accipi, & probatur Theologiam pri­mo modo acceptam non esse habitum à Fi­de, re distinctum.

MAgna est loquendi va­rietas, & mirabili [...] 1 sunt sententiarum di­vergia in hac contro­versia de natura Th [...] ­logiae Viatorum. Pri [...] enim S. Thomas, & [...] eo multi alii Theologi Sententiarii [...] tuunt Theologiam esse scientiam; qui [...] etiam adstipulatur Dudleius Fennerus, in [...]mine suae Theologiae. Secundò, Durand [...] Canus, et Andreas Vega, asserunt, Theologi [...] [...]e non differre ab habitu fidei. Tertiò, Keck [...] mannus dicit, eam esse prudentiam. Quart [...] clarissimus Iunius, in libello de vera Theo [...]logia, Trelcatius in prooemio Theologica [...]rum institutionum, Polanus Libro 1. Syn [...]tag. [Page 311] Cap. 2. Tilenus in Systemate Oristi­co, & Sharpius noster in cursu Theologico affirmant eam esse sapientiam. Quintò, Bal­thasar Meisnerus, in Philosophiae suae, Sect. 2. Cap. 2. Quaest. 1. dicit, Theologiam per specialius & magis proprium genus definiri non posse quam per habitum [...].

Quanquam controversia haec tracta­tur à Scholasticis in prologo primi Libri 2 sententiarum, revera tamen magis est Phi­losophica quam Theologica: Philoso­phorum enim est habituum diversa gene­ra considerare, & ex illa habituum classe cujuslibet particularis habitus, genus depromere.

Vt igitur haec controversia magis di­lucide determinetur, tenendum est pri­mo, 3 Theologiam tribus modis accipi, ut rectè monet Durandus in Prol. 1. Sent. Primò enim accipitur pro habitu quo assentimur toti sacrae Scripturae propter DEI authoritatem. Secundò, pro habitu quo assentimur conclusio­nibus Theologicis ex sacra Scriptura deductis. Tertiò, pro habitu defensivo et explicativo arti­culorum fidei, qui appellari solet Theologia doctorum, seu Theologia Scholastica.

[Page 312] 4 Secundò tenendum est, Omnem habi­tum mentis, vel esse habitum sciendi, vel habitum credendi, vel habitum opinandi. Ratio hujus divisionis est quia habituum varietas ori­tur ex diversitate actuum ad quos refe­runtur, et ordinantur, illi habitus: actus autem ad quos ordinantur omnes habitus intellectuales sunt tres; videlicet actus cre­dendi, actus sciendi, et actus opinandi, et proinde tria sunt genera habituum men­tis nostrae.

Tertio tenendum est, Habitum sciendi. 5 quatenus opponitur habitibus credendi, et opinan­di, sub se complecti illa 5. habituum genera, quae ab Aristot. enumerantur 6. Ethicorum. Latè enim hic accipitur habitus sciendi, pro quavis notitia habituali certa et evidente, sive ea sit de rebus necessariis, et speculabilibus, sive sit de rebus contingentibus, et operabilibus. Ta­lis autem notitia, non solum cernitur in disciplinis speculativis, sed etiam in practicis. Nam illi, qui praediti sunt habi­tu Prudentiae, seu Philosophiae moralis, non opinantur, aut credunt, sed cèrto et evi­denter sciunt, actiones liberalitatis ess [...] honestas, et actiones vitiorum ei opposi­torum esse turpes, et inhonestas: illi ite [...] [Page 313] qui periti sunt alicujus artis non opinan­tur aut credunt, sed certo sciunt, sua arte­facta, esse hoc vel illo modo efficienda: eorum enim notitia est experimentalis, & proinde est certa et evidens: certa autem et evidens notitia non est opinio aut fi­des, sed scientia: ut patet ex iis quae dicta sunt primo ARTICVLO.

His positis ad quaestionem in titulo 6 propositam, Respondetur quatuor Asser­tionibus: prima est haec, Nullus habitu [...]m Aristotelicorum, Theologiae primo modo acceptae, genus esse potest: primo, quia omnes isti ha­bitus, sunt habitus sciendi, ut jam dictum est: item omnes isti habitus sunt homi­num solertia inventi, et exculti, seu ex principiis natura notis deducti: Theolo­gia autem non est habitus sciendi, sed cre­dendi, ut mox patebit: Item non est habi­tus hominum solertia inventus, sed [...]: ejus enim principium non est humana ratio, sed divina revelatio.

Secundò: si specialiter percurramus om­nes 7 illos habitus videbimus Theologiā sub eorum nullo cōtineri. Primò enim Theo­logia non est ars, quia non est habitus effe­ctivus: non est prudentia, quia ea est vir­tus [Page 314] directiva actionum civilium: est enim [...], Lib. 6. Ethicorum, Cap. 5. at Theo­logia est virtus directiva actionum spiritualium. Non est intellectus, quia non versatur circa principia naturâ nota, & suâ luce clara. Non est scientia, tum quia non est habitus demon­strativus, tum quia in cognitione non acquies­cit; sed eam ad operationem ordinat et di­rigit. Non est denique sapientia, quia sapientia est scientia quaedam: est enim [...]: at Theologia, ut di­ctum est, non est scientia.

Secunda assertio est haec: Theologia pri­mo 8 modo accepta, hoc est, accepta pro habitu, q [...] assentimur toti Scripturae propter DEI autho­ritatem, nihil aliud est, nisi fides divina. Proba­tur haec assertio: primò, quia fides est habi­tus assentiendi propter DEI authoritatem, [...] Theologia primo modo accepta, est talis habitus: Ergo est fides. Secundò, Theologus qua Theo­logus non opinatur, quia ejus notitia est cer­ta, opinio vero est incerta; non scit propriè, quia scientia est evidens notitia, Viatorū autem notitia Theologica non est evi­dens, sed aenigmatica: Ergo Theologus, [...] [Page 315] talis, credit, & per consequens Theologia est fides.

Tertia assertio: Quamvis fides historica improborum, quâ Scripturae assentiuntur, aliquo 9 modo diti possit Theologia, quia videlicet est no­titia DEI, et rerum divinarum: sola tamen salvifica fides electorum, quâ et assentiuntur sa­crae Scripturae, et assentiendo sibi applicant pro­missiones Evangelicas, Theologiae nomen mere­tur: Ratio hujus assertionis est, quia vera Theologia non est habitus spetulativus, sed practicus, ut postea probabitur: impiorum autem Theologia, inefficax est, & otiosa, non vero activa. Quaeret aliquis: In quo po­sita sit illa [...], quae est Theologiae finis. Respond. eam esse positam in gratitudine nostra erga DEVM, pro singulari illo re­demptionis nostrae beneficio; hoc est, in agnitione, praedicatione, & celebratione clemen­tiae DEI, qui sic dilexit mundum, ut filium si [...]um unigenitum, &c. Item, in celebratione sa­pientiae, justitiae, & omnipotentiae divinae. Haec autem nemo praestare potest, nisi in corde suo habeat illam applicativam persuasio­ [...]em, & fiduciam de remissione peccato­ [...]um, de qua supra locuti sumus; unde ma­nifestè [Page 316] patet, veram & salutarem Theologiam rectè dici fidem salvificam.

10 Quarta assertio: Errat Balthasar Meis­nerus, qui dicit genus proximum Theo­logiae esse habitum [...]; est enim ejus genus remotum solum modo. Pro­batur haec assertio manifestè, quia, ut jam declaratum est, vera Theologia in prima sig­nificatione, revera est habitus fidei salvifi­cae: genus autem proximum fidei salvifi­cae est fides divina in genere, prout com­plectitur sub se fidem historicam, tempo­rariam, miraculosam, et salvificam: genus vero ejus remotum est habitus [...]; hoc est, à DEO infusus, qui sub se continet, Fidem, Spem, et Cha­ritatem.

ART. XXV. Probatur, contra Antonium Ruvium Theolo­giam, secundo modo acceptam, non esse scientiam, sed fidem divinam.

QVidam Pontif [...]cii Theo­logi nobiscum asserunt, 1 Theologiam acceptam, pro habitu quo assentimur sacrae Scripturae, rectè dici fidem divinam; Theolo­giam vero acceptam, pro habitu conclusionum ex Scriptura deductarum, non fidem, sed scientiam appellant; quia proximè non innititur authoritati, sed evidenti discursui: hanc sententiam opti­mè explicat, & defendit Antonius Ruvius, in Logica Mexicana opusc. de habit. Tract. 3.

His Theologis si objicias, scientiam 2 esse notitiam evidentem; habitum verò conclusio­num Theologicarum esse notitiam inevidentem, [Page 318] Respondebunt evidentiam esse de essentia scientiae, naturaliter acquisitae, quam solam definivit Aristot. 3 non vero competere scientiae supernaturali, Theologiae videli­cet, quam ab defectum evidentiae, imper­fectam esse scientiam fatentur.

Sed haec Responsio non satisfacit, cum 3 enim scientia generaliter accepta, cum fide conveniat, in firmitate et certitudine, & ab ea distinguatur per solam evidentiam: procul­dubio dicendum est, habitum illum, cui deest evidentia, modo certitudo, & firmitas ei conveniant, non ad scientiam, sed ad fidem referendam esse: supra enim dictum est fidem esse assensum certum et inevidentem: praeterea si habitus conclusionum Theo­logicarum ex Scriptura deductarum est habitus certus et inevidens, est [...], et proinde est fides divina: at verum est prius fatente ipso R [...] ­vio: Ergo etiam et posterius.

Alii Respondent notitiam conclusio­num 4 Theologicarum, revera esse eviden­tem; hoc enim posito, quod vera sint ea omnia, quae in S. Scripturâ continentur; evidenter & perspicuè sequitur, conclu­siones ex Scripturâ deductas esse veras: [Page 319] sed illi qui ita Respondent, non advertunt ad evidentiam notitia plus requiri, quam ut conclusio cui assentimur, ex praemissis suis seu principiis, evidenter inferatur: nam prae­ter hoc etiam requiritur, ut praemissae, ex quibus infertur, sint evidentes; hoc est, ut sciantur, non vero credantur.

Probatur haec assertio: Quia si notitia conclusionum ex S. Scriptura ductarum 5 sit evidens, quia illae conclusiones ex Scriptura eviden [...]er, et perspicuè colliguntur, pari ratione notitia conclusionum, eviden­ter et perspicuè ductarum, ex praemissis pro­babilibus, de quibus opinionem tantum ha­bemus evidens dicenda est: at hoc est ma­nifestè absurdum: nam notitia conclusio­num ductarum ex praemissis probabili­bus, & opinabilibus est incerta, & per con­sequens etiam inevidens.

Praetereà sententiae supradictae falsi­tas 6 ex eo patet, quod credere, non tantum sit, assentiri testimonio propter testantis autho­ritatem; h. e. assentiri alicui narrationi propter narrantis dignitatem, sed etiam assentiri conclusioni ex eo testimonio deductae propter illud testimonium: qui enim assentitur alicui veritati ex testimonio deductae, [Page 320] propter testimonium ex quo deducitur, is non propriè dicitur scire, sed creder [...], rem ita se habere: id (que) quia fundamētum, quo nititur scientia, non est testimonium, sed ratio. Quare actus credēdi, non tantū est assensus quem praebemus DEI testi­monio, in Scripturâ proposito, sed etiam quem praebemus conclusionibus ex eo testimonio deductis.

ART. XXVI. Probatur Theologiam tertio modo acceptam, hoc est, Theologiam Scholasticam esse ha­bitum aggregatum ex Fide, et Philoso­phicis disciplinis.

EX iis quae dicta sunt in duobꝰ praecedētibꝰ Arti­culis manifeste, sequitur 1 Theologiam esse habi­tum à DEO infusum, & non à nobis ipsis ac­quisitum: hoc autem vi­detur [Page 321] esse fal [...]um, & quotidianae expe­rientiae contrarium: videmus enim Theo­logiae habitum in adolescentibus, non produci immed [...]ate a DEO, sed potius per ipsorum diligentiam & indefessum laborem acquiri. Vt haec difficultas tolla­tur, tenendum est in Theologia primo et se­cund [...] modo accepta, duo esse consideranda. Prius est, informa [...]io seu instructio mentis de credibili­bus, ut loquuntur Scolastici: hoc est noti­tia quâ novimus quaenam dogmata in Scriptura credenda proponantur, & quae­nam dogmata ex Scripturâ per necessari­am consequentiam colligantur. Posterius est, inclinatio mentis ad assentiendum illis cre­dibilibus, h. e. firma persuasio de veritate istorum dogmatum: prior illa notitia non est i [...]f [...]sa, sed acquisita nostro labore & di­ligentiâ; v [...]d [...]licet legendo, & relegendo Libros Propheticos & Apostolicos: at posterior illa notitia seu persuasio, non est à nobis ipsis; sed a DEO, qui mentes nostras efficaciter movet, & inclinat ad assentiendum illis articulis.

A [...] alia est ratio Theologiae tertio mo­do 2 acceptae, videlicet pro habitu defensivo, et explicativo articulorum Fidei: nam in ea sic [Page 322] accepta tria sunt consideranda: primò, In­formatio mentis de credibilibus: secundò, As­sensus quem praebemus illis credibilibus, seu arti­culis fidei: tertiò, Facilitas, seu promptitudo ex­plicandi, defendendi, & confirmandi illos articu­los, contra Haereticos, et alios Ecclesiae hostes. Primus actus à nostro labore & industria dependet: secundus est à DEO solo, ut jam dictum est: at tertia illa ejus pars nostro etiam lobore & diligentia comparatur, nam diligenter legendo, & considerando controversias Theologicas, acquirimus illam promptitudinem explicandi, et confirmandi nostram sententiam, et con­futandi adversariorum doctrinam.

Hinc patet Theologiam tertio mod [...] 3 acceptam, non esse unum simplicem ha­bitum, sed aggregatum ex habitu fidei, [...] Theologiae, et Philosophicis disciplinis: illa enim facilitas explicandi articulos fi­dei, et de illis disputandi, quam Theologi [...] Scholastica superaddit habitui fidei divi­nae, nihil aliud est quam Philosophia Theolo­giae applicata.

4 Vt autem hoc manifestum fiat, tenen­dum est omnes ferè Philosophiae parte [...] suum usum habere in explicatione, et de­fensione [Page 323] articulorū fidei: primò enim be­neficio LOGICAE, Doctores explicāt ar­ticulos fidei distinctè, & methodicè, debi­to ordine proponentes, rerum Theologi­carum causas, effect [...], subjecta, adjuncta: item solventes adversariorum sophisma­ta, et solidis rationibus confirmantes ve­ram doctrinam.

Beneficio METAPHYCICAE explicant multa DEI attributa, ut im­mensitatem, 5 immutabilitatem, simplici­tatem, aeternitatem, &c. ejusdem etiam beneficio probant haec attributa, DEO verè attribui, et si quae argumenta in con­trarium afferantur ea dissolvunt.

Beneficio PHYSICAE explicant facultates animae rationalis, idque ut ma­nifestum 6 sit, in qua facultate animae haec vel illa virtus Theologica sedem habeat: denique beneficio ETHICAE expli­cant virtutes morales, quae in decalogo praecipiuntur, et vitia eis opposita quae ibidem vetantur.

ART. XXVII. Theologiam esse s [...]ilem omnibus habiti­bus Aristotelicis, praecipuè verò prudentiae.

NON desunt qui asse­rant Theologiam esse 1 omnem habitum emi­nenter, sed non formali­te [...]; id est, cujuslibet ha­bitus quandam condi­tionem in S. Theologia excellenter expressam inveniri, quamvis sub nullo illorum habituum tanquam sub genere cōtineatur: primò enim quatenus considerat DEVM, qui est suprema & generalissima causa, est similis sapientiae: se­cundò, quatenus versatur circa necessaria, & ab a [...]b [...]trio humano non p [...]dentia, dici po­test scien [...]ia: tertio, quatenus considerat prima & indemonstrabilia principia Fidei, ex quibus conclusiones Theologicae dedu­cuntur, dici potest intellectus: quartò, qua­tenus, [Page 325] Actus Christiani hominis dirigi, Pruden­tia appellari potest: quinto, Ar [...]i similis est quatenus est aedificativa Ecclesiae: unde Apost. 1. Cor. 3. dicit: secundum gratiam quae data est mihi, ut peritus Architectu [...], fundamen­tum posui, alius autem superadi [...]cat.

Siquis quaerat: an Theologia sit similior uni horum quinque habitu [...]m, quam reliquis: 2 Respondebo eam esse Prudentiae Civili si­millimam: primo enim ei accommodari potest Prudentiae definitio: nam sicut Pru­dentia Civilis est habitus rectâ [...]m ratione activus; i. directivus actionum Civilium: ita etiam Theologia est habitus rectâ cum ratione activus; i. directivus actionum spiritualium. Secundo sicuti Prudentia, quae est principium directi­vum actionum civilium, in intellectu exi­stens operatur per virtutes morales, in volun­tate existentes, quae sunt principia executiva, bonarum actionum, inclinantia & quasi impellentia voluntatem, ad id eligendum quod intellectus judicat esse melius; ita etiam Theologia, quae est principium directi­vum bonarum actionum spiritualium in in­tellectu existens operatur per virtutes Theo­logicas, quae sunt in voluntate; hoc est, per Charitatem, & ejus Filias. Hae enim sunt [Page 326] principia executiva actionum spiritualium; hoc est, inclinantia voluntatem ad id eli­gendum, quod Theologia in intellectu existens, indicat esse conforme voluntati DEI in verbo revelatae: atque hinc est quod Apost. Galat. 5. vers. 6. dicat Fidem ope­rari per Charitatem.

3 Tertia similitudo, seu convenientia prudentiae civilis, et Theologiae in eo est posi­ta, quod utraque proponat sibi foelicitatem practi­cam consequendam: duplex enim est foe­licitas practica; videlicet, Civilis et spiritua­lis: illa posita est, in actione secundum optim [...]m uirtutem moralem; hoc est, justitiam universa­lem, estque finis Prudentiae Civilis: haec vero posita est in actione secundum virtutem Theo­logicam praestantissimam; videlicet, Charita­tem, est que finis Prudentiae Religiosae; hoc est, Theologiae: haec autem actio nihil est aliud, nisi divinae Majestati [...] adoratio, ex f [...]r­venti [...]ore divinae bonitatis proveniens, & con­formis DEI voluntati in verbo patefactae.

Dicet aliquis: Vltimus finis Theologiae, se [...] 4 foelicitas Theologica, quam in hac vita assequi­mur, non est posita, in actionibus charitatis: vide­tur [...]nim potius consistere, vel in actu fidei justifi­cantis; vel in ipsa justificatione hominis. Re­spond. [Page 327] DEI cultum et adorationem, rectè appellari, ultimum finem Theologiae, quem assequimur in hac vita; idque quia & fides & justificatio ad eum, tanquam ad ulteriorem finem referuntur: ideo enim illuminatur mens nostra per fidem; ideo etiam remittun­tur nobis nostra peccata, ut DEVM cola­mus, ejusque clementiam & bonitatem celebremus.

ART. XXVIII. Vtrum Theologia sit disciplina speculativa, an practica.

IN hac controversia va­riae sunt Philosophorum sententiae: primò enim 1 quidam dicunt Theolo­giam, nec Practicam, nec contemplativam esse, sed altiorem practicis, & contemplativis disciplinis, & proinde eam affectivam vocant; quia ejus finis est DEI adoratio, proveniens ex affectu Cha­ritatis: [Page 328] alii dic [...]nt eam simpliciter esse con­templa [...]ivam & practicam, sed magis contem­plativam: alii putant eam & contemplativam, & practicam esse; sed magis practicam; alii denique d [...]cunt eam simplciter esse practi­cam, et non contemplativam.

Vt intelligatur et confirmetur haec 2 postrema sententia, quae omnibus reliquis praeferenda est notandum est primo, eam notitiam dici theoreticam quae in se ipsa acquies­cit, & ad opera [...]ionem non dirigitur, tanquam ad vl [...]erio [...]em finem [...] eam vero dici practicam quae ad oporatio [...]em tanquam ad finem [...]efe [...]tur. Secun­do notandum est, no [...]itiam aliquam duob [...] modis ad operationem tanquam ad finem dirigi posse; videlicet, vel absolute & per se, vel se­cundum quid, & per accidens: illa notitia per se ad praxin dirigitur, quae secundum natura [...] illius disciplinae ad quam pertinet ad operationem refertur: sic notitia rerum Ethicarum est practica quia natura Ethicae postulat, ut omnia quae in ea tractantur, ad operatio­nem & vsum referantur: illa vero notitia per accidens ad operationem refertur quae non est practica secundum naturam illius disci­plinae ad quam perti [...]et, sed ratione finis quem sibi proponit is qui ea noti [...]ia est praeditus: Sic [Page 329] notitia rerum Physicarum, seu natura­lium est practica, per accidens; quando is qui eâ notitiâ praeditus est, eam ad ope­rationem aut usum dirigit et ordinat.

Tertio notandum est, eam notitiam, quae 3 per se & absolutè est practica, tribus modis ad praxin dirigi & ordinari. Primo, ea notitia per se ad praxin dirigitur, quae est regulativa et directiva alicujus operationis: Exempli gratiâ, notitia quâ sciunt Architecti quo­modo ponendum sit fundamentum do­mus, quomodo erigēdi sint parietes, &c. est practica, quia est regulativa, et directi­va aedificationis. Secundò, ea notitia per se ad praxin dirigitur, quae est incitativa, & impulsiva ad operationem: talis est notitia qua sciunt prudentes viri quae commoda se­quantur actiones honestas virtutum, quae vero incommoda sequantur actiones vi­tiorum, haec enim notitia incitat, & im­pellit hominem ad actiones honestas. Tertiò, ea etiam notitia per se ad praxin dirigitur, quae neque est directiva operationis, neque est impulsiva ad operationem; sed secun­dum naturam illius disciplinae, ad quam pertinet, est praerequisita ad melius operandum & agen­dum. Exempli gratia, in arte Medicâ, quae [Page 330] tota est disciplina practica, agitur de partibus humani corporis, de partium morbis, de morborum causis, signis, Symptomatis, &c. quaequidem notitia non est speculativa, sed practica, quia vi­delicet natura illius artis postulat, ut in eâ cognitione non acquiescamus, sed eam ad operationem dirigamus, & in praxin re­digamus.

Ex his patet illos Philosophos, imper­fectam 4 & inadaequatam definitionem pra­cticae cognitionis afferre, qui dicunt eam solam notitiam esse practicam, quae est de re operabil [...] estque regulativa, & directiva alicujus operatio­nis: inde enim sequetur eam Medicinae partem, quae considerat partes humani corporis, partium morbos, & morborum causas & signa, esse speculativam, & non practicam: ista enim pars Medicinae non est formaliter regulativa alicujus opera­tionis, neque est de rebus operabilibus, sed de rebus naturalibus: absurdum au­tem est asserere illam Medicinae partem esse speculativam; quia disciplina, aut pars aliqua disciplinae, dicitur speculativa (ut rectè monet Fonseca, Lib. 6. Metaph. Cap. 1. Quaest. 5. Sect. 5.) à fine ulti [...] [Page 331] & praecipuo: finis autem ultimus illius par­tis Medicinae, non est morborum cognitio, & speculatio, sed curatio, ut cuivis manife­stum est. Dixi disciplinam, aut partem disciplinae dici speculativam à fine ultimo, & praecipuo, quia alioqui omnes virtutes intellectuales, & proinde etiam ipsae artes essent speculativae, nam finis proximus om­nium intellectualium virtutum, est cognitio aut consideratio intellectus.

Ex his patet totam Theologiam esse [...], & nullam ejus partem esse pra­cticam: 5 primò enim omnis notitia quam habemus de DEO & ejus operibus, ideo à S. Spiritu in cordibus nostris gignitur, ut DEVM rectè cognitum rité colamus; hoc est, ad modum ab ipso in verbo prae­scriptum: Secūdò, si respiciamus naturam ipsius Theologiae videbimus omnem no­titiam Theologicam, per se, & sua natura vel esse regulativam alicujus operationis, vel incitativam & impulsivam ad operatio­nem: notitia enim qua novimus quomo­do DEVM colere & proximum diligire debeamus est regulativa & directiva actio­num nostrarum erga DEVM & proxi­mum: notitia vero quam habemus de na­tura [Page 332] & attributis DEI, incarnatione [...], & aliis similibus est incitativa seu impulsiva ad amorem, timorem, reve­rentiam, & adorationem DEI Opt. Max. idque secundum naturam hujus disciplinae: nam DEVS ideo voluit nos scire ejus potentiam ut eum timeamus, & revereamur: ideo voluit nos scire ejus bonitatem et misericordiam, ut eum ame­mus et celebremus.

ART. XXIX. An Theologia Viatorum dici possit spe­culativa à speculatione, seu visione, quae futura est in Patria.

PETRVS FONSECA, Lib. 6. Metaph. cap. 1. quaest. 1 5. sect. 7. dicit, Theolo­giam revelationis, seu Theo­logiam Viatorum, verè dici speculativam, quia finis ejus, est visio seu cogniti [...] DEI in Patria. Idem etiam apertè do­cet Balthasar Meisnerus, in Philosophiae [Page 333] suae, Sect. 2. Cap. 2. Quaest. 1. verba ejus haec sunt: Finis Theologiae non est beati­tudo practica, sed potius Theoretica consistens in contemplatione, & fruitione DEI.

Haec sententia falsa est, & rejicienda: 2 primò enim omnis finis denominans aliquem habitum, vel est operatio quam ille habitus eli­cit (quomodo scientia dicitur speculativa, quod eliciat actum speculandi, seu con­templandi) vel est operatio quam habitus ille dirigit & regulat, ut loquuntur: (quomodo prudentia dicitur activa, & ars effectiva, non quod eliciant actiones, & effectiones externas, sed quod sint earum principia regulativa, seu directiva) at illa beatifica DEI visio, neque est actus elicitus, ab ha­bitu Theologiae revelationis, neque ab eo re­gulatur: idque quia Theologia revelationis evacuatur in Patria, & ei succedit Theolo­gia visionis: Ergo Theologia revelationis non potest dici speculativa, ab illa speculatione seu visione, quae est in Patria. Secundò, ex eâ sententiâ sequitur, Theologiam Viato­rum posse dici habitum DEI intuiti­vum, seu habitum visionis: illa enim specu­latio à qua denominatio sumitur est DEI visio: at hoc, est absurdum, quia sic Theolo­gia [Page 334] viae confunderetur, cum Theologia Pa­triae, quae sola est DEI intuitiva.

ART. XXX. An vera & propriè dicta Theologia possit esse in homine impio, seu non renato.

BALTHASAR MEIS­NERVS, 1 in Philoso­phiae suae, Sect. 2. cap. 2. quaest. 1. de hac con­troversia disserens: pri­mò asseverat Theolo­giam dici habitum [...], nō quod omnes qui Theologiam docent, & sciunt sint in statu gratiae, et à S. Spiritu specialiter illuminati; sed par­tim ob principii, partim ob objecti coe­lestem et divinam rationem. Secundo illud probat ex eo, quod habitus Theolo­giae cadat etiam in subjectum non rena­tum, et hominem perversae vitae: sequeretur [Page 335] enim (inquit) aliàs Theologiae habitum perire, si quispiam Thologus mortaliter peccaret; item il­lum redire, si paenitentiam ageret, qualis alter­nata habituum abitio & reditio est absurda; cum [...] à [...], hoc unico distinguatur quod è subjecto tam facilè non cedat, et mo­veatur.

Hinc tertio colligit, accuratè distin­guendum esse inter [...], et [...]: 2 aliud enim (inquit) est verus de DEO sensus, aliud, pius erga DEVM cul­tus: hic [...], ille [...] denotat: utrumue divinum est, sed diverso respectu: [...], quâ DEI, et per DEVM, vel ejus verbum: [...], quia à DEO, et cum DEO, hoc est, cum gratiosa ejus inhabitatione conjun­cta est.

Contrariam sententiam profitetur Bartholomeus Keckermannus, Lib. 1. Syst. 3 Theol. Cap. 1: dicit enim Thologiam esse facultatem, & peritiam hominibus electis à DEO infusam: unde patet Theologiam, ex ejus sententiâ in hominibus impiis et sce­leratis inveniri non posse.

Hujus quaestionis determinationem, 4 duabus assertionibus proponam: prior [Page 336] est haec homines improbi & flagitiosi, possunt ha­bere exactam & accuratam rerum Theologica­rum cognitionem; possunt item habere miram fa­cilitatem, & pomptitudinem discutiendi contro­versias Theologicas: haec assertio evidens est, et quotidianâ experientiâ nititur.

Assert. secund. notitia rerum Theologica­rum, 5 quâ praediti sunt impii & non renati, non est Theologia propriè dicta sed aequivocè dicitur Theologia, quemadmodum homo pictus aequivocè vocatur homo: sic notitia rerum moralium quâ praediti sunt homines improbi et scelesti, aequivocè dicitur Philos. moralis: illi enim revera nō sunt praediti habitu Philosophiae moralis: idque quia Philosophia moralis et Prudentia sunt unus et idem habitus reali­ter: prudentia autem in hominem im­probum non cadit, teste Arist. qui saepè ait, Neminem qui non sit vir bonus, posse propriè prudentem appellari. Vide Iac. Martinii, pri­mam disputationem Ethicam, Quaest. 5. ubi probat Philosophiam moralem, et pruden­tiam, esse eundem habitum.

Posterior haec assertio: duabus ratio­bus 6 efficaciter probatur: primò, Theologia est virtus practica, ut supra probatum est: at illa notitia controversiarū Theologica­rum, [Page 337] qua praediti sunt impii, non est virtus practica: Ergo non est vera, et propriè di­cta Theologia. Probatur assumptio: virtus practica, seu operativa, nihil est aliud nisi facilitas et promptitudo agendi ea quae honesta et bona sunt: at habitus ille quo praediti sunt impii non est facilitas, inclinatio aut propensio ad ea agenda quae bona sunt: illi enim talem facilitatem non habent: Ergo non est vir­tus practica, seu operativa.

Secundò, notitia rerum moralium, quâ 7 praediti sunt homines improbi, non ap­pellatur Prudentia civilis: idque quia ineffi­cax est, & otiosa: Ergo pari ratione ineffi­cax, et inutilis notitia rerum Theologicarum, qua praediti sunt impii, non est vera Theo­logia, seu Prudentia religiosa. Ratio conse­quentiae est haec: Theologia non minus est habitus practicus natura sua, quam Prudentia civilis, & proinde si notitia rerum civilium, quam habent improbi est indigna nomi­ne prudentiae, quia caret inclinatione, et propensione ad benè agendum civiliter; pari ratione notitia rerum Theologicarum, qua praediti sunt impii, est indigna nomi­ne, et titulo Theologiae, seu Prudentiae religio­sae; [Page 338] quia caret inclinatione, et propensione ad benè agendum spiritualiter.

8 Ob. prim. David, & Solomon, cum gra­viter peccarent, manebant boni Theologi, quamvis essent mali Christiani: Ergo, vera Theologia, potest esse in homine impio. Respond. homines planè impios et pieta­te destitutos, neque esse bonos Christianos, neque bonos Theologos, imò verè & propriè non esse Theologos: sicut enim homines mali et improbi, non sunt praediti vero habitu moralis Philosophiae, seu Prudentiae ci­vilis; ita etiam impii, seu non renati, non sunt praediti vero habitu Theologiae, seu Prudentiae religiosae: novi equidem eos, se­cundum communem loquendi consuetu­dinem, esse bonos Philosophos morales, & bonos Theologos, qui rerum Theologicarum, & Ethi­carum periti sunt, verum ut aiunt, loquen­dum est cum vulgo, sentiendum cum sapientibus, qui docent virtutes practicas, quales sunt Theologia, et Philosophia moralis, non posse esse in hominibus flagitiosis & impiis.

Ad illud autem, quod objicitur de 9 Davide, et Solomone, Respond. eos cum graviter peccarent, neque fuisse bonos [Page 339] Theologos, neque bonos Christianos, quia vi­delicet ea facinora patrabant, quae Theolo­gia, seu Christianitas damnat: fuisse tamen verè et propriè Theologos, et Christianos; quia videlicet veram fidem et pietatem totaliter non amiserant.

Ob. secund. si habitus Theologiae non cadat in hominem impium, et non rena­tum 10 sequetur Theologiae habitum perire, si quispiam Theologus graviter peccet, redire vero si poenitentiam agat: illa autem al­ternata habituum abitio, et reditio est ab­surda, quia tollit eorum stabilitatem, et permanentiam per quam à dispositioni­bus distinguuntur: Respond. negando connexionem propositionis, quamvis enim habitus verae Theologiae, non pos­sit esse in homine non renato, seu fide & pietate totaliter destituto, potest tamen esse, imò saepè est in fidelibus, seu electis cum graviter peccant, licet tum non ha­beat, tantam efficaciam, seu [...], quantam aliâs habet: quare illa alternata habituum abitio, et reditio nō nititur no­strae sententiae fundamentis, sed absurdo Pontificiorum, Arminianorum, & ipsius [Page 340] Meisneri dogmate, de Apostasia Sanctorum: hoc enim posito quod is, qui jam renatus est possit statu gratiae, et regenerationis totaliter excidere, manifestè sequetur ha­bitum verae Theologiae, imò etiam habitus Spei & Charitatis esse obnoxios alternatae illi abitioni, et reditioni, de qua loquitur Meisnerus.

11 Tertio: dicet aliquis, si notitia rerum moralium, quae est in homine improbo, non est Prudentia civilis: item, si notitia rerum Theologicarum, quae est in homine non re­nato, non est vera Theologia, ad quos ha­bitus referendae sunt illae notitiae? Re­spond. peritiam improborum Theologorum es­se habitum aggregatum, ex fide merè histo­rica, & Philosophicis disciplinis: Notitiam vero rerum moralium, quae cernitur in hominibus flagi­tiosis, non constituere novam speciem ha­bitus à prudentia distinctam, sed ad pruden­tiam referendam esse, tanquam quid imperfe­ctum, et incompletum, ad id quod completum, & perfectum est.

Concludo igitur, hanc EXERCI­TATIONEM, 12 de FIDE hac Asser­tione: [...], & [...], [Page 341] hoc est, Fides Salvifica, Religio, & vera Theo­logia, sunt à parte rei unus & idem habitus; hoc est non differunt nisi ratione: rerum enim coelestium notitia in renatis & fidelibus, quatenus nititur DEI testimonio, appella­tur Fides: eadem quatenus est regulativa, & directiva cultus divini, vocatur Religio: de­nique quatenus artificioso systemate compre­henditur, & exprimitur appellatur Theolo­gia.