[Page] GVIL: BARCLAYI A MOENIORVM ARTIVM, & MEDICINAE DOCTORIS, JUDICIUM, De Certamine G. EGLISEMMII cum G. BVCHANANO, prodignitate Paraphraseos PSALMI CIIII.
NON UIOLANDI MANES.
Adjecta sunt, EGLIS [...]MMII ipsum Iudicium, ut editum fuit Londini, typis Eduardi Aldaei, ann. Dom. 1619: ET In gratiam studiosae Iuventutis, ejusdem Psalmi elegans paraphrasis THOMAE RHA [...]DI.
LONDINI, Apud GEORGIVM ELDVM. 1620.
[Page] REVERENDISS: IN CHRISTO PATRI, GEORGIO MONTGOMRAEO Episcopo Mid [...]nsi & Clogherensi, Consiliario Regio, Praesuli doctissimo:
IACOBO FVLLARTONO, interiori in Cubiculo Illustrissimi Principis Magnae Britanniae primo Nobili:
GVLIELMO ALEXANDRO, Supplicum Libellorum Magistro:
ROBERTO AITONIO, Annae feliciss: m. optimae Reginae Secretario:
Equi [...]lbus dignissimis, viris litter atisfimis, & litteratorum parentibus, Patriae luminibus:
Sylvester Volusenus Glascuensis S. P. D.
[Page] EDidit non ita pridem, Reverendissime Praesul, ac viri clarissimi, Geor: Eglisemmius libellum, quem inscripsit, nescio an satis examinatè, Poeticum Duellum. Hoc improbo labore certat de palmâ cum paraphrasi Psal. CIIII; quâ paraphrasi olim decima Musa Buchananus tulit laurum de multis gentibus; & laudem à genere humano: ‘Omniajam medium siunt mare.’
An non insaniae quoddam genus est, poculacum vitula ponere? Eglisemmii huic morbo fecit medicinam suaviter, non nemo eleganti carmine: poematis ejus morbos curavit falubriter Guil: Barclayus medicinae Doctor, prorsa oratione. Prius illud, & juc [...]dū medicamentum vidistis, & femur fortasse prae risu perculistis: alterum jam vobis offero severioris materiae, & extremum remedium, ferrum atque ignem.
[Page] Duo mihi dicenda. Cur ego affcram, & cur vobis. Praescripsit quidem Guil: Barclayus & miscuit remedium, sed statuit aegro non offerre, non proferre in medium. Ego tamen extorsi è manibus nolentis volentis; &, quo sum animo in patriā, subjeci praelo; ut viderent exteri, idem solum, quod peperit morbum, parere medicinam. Vobis autem offero, in his criticis, & litterarum morbis, ut verè dicam, protomedicis: quibus patria nostra debet ob eruditionem, Monumentum aere perennius: & ego minimus popularium, omne officium, honorem, cultum. Tu enim sustines, dignissime Praesul, onus illud Episcopatus tanto trium regnorum applausu, ut glorientur bonae artes se talem patrem; boni mores, talem patronum habere.
Tu prudentissime FVLLARTONE: Flos delibatus populi, Suadae (que) medulla, Quem serenissimus Princeps, altera spes & hujus, & alterius orbis, ostendit dignissimū quē omnes amemus, colamus.
[Page] Tu, Poëtarum Alexander, quem fertet in oculis si viveret, Buchananus, quē tu nunc fers: cui assurgeret vetus orchestra Romanorum.
Tu tandem clarissime Aitoni, cujus coelestis ingenii tot radios sensit & nostra Scotia, & nostra Britannia, & nostra, id est litteratorum omnium solum & mater Gallia; ut nesciam, an tulerit Scotia subtiliorem subditum, post Scotum illum cognomine subtilem. Cur igitur vobis obtulerim Guil: Barclayi Iudicium, satis luculenter docere merita vestra judico. Et quoniam de Iudicio sermo est, finiam tribus praetoris verbis, Do, Dico, Addico me & has lituras vobis.
Sed ecce, dum sic finio, Florentius Volusenus cognatus & cognominis ille meus, vir quondam multae politae, & reconditae eruditionis, vellit aurem, & admonuit, me debere hanc qualemcū (que) Defensionem Buchanano nostro amoris & officiimerito propter monumentū [Page] perpetuum meritissimi viri manibus confecratum quod hic erigere libuit. Illi valeant, vos vivite.
FLORENTIO VOLVSENO Scoto GEOR. BVCHANANVS.
D. IACOBO FVLLARTONO, Hero suo meritissimo.
AD G. EGLISEMMIVM EPIGRAMMA.
GEORGII EGLISEMMII DE BYCHANANAEA CIIII PSALMI POETICA PARAPHRASI IUDICIUM.
QVisquis Buchanani genium ritè noverit ejusdem in Musas ryrannicae licentiae defendendae gratiâ, prosodiam ab illo exaratam animadvertet; non minus quàm Historiam Scotorum ad dialogos de jure regni perperàm confirmandos. Adeò tamen in arte sua caecutiit ut erroribus omni excusatione majoribus nihil solidè potuerit unquàm praetendere.
In primis syllabam illustrium omnium (obscuriores nil moror) grammaticorum regulis longā, hic insulsè corripuit, nempè ultimam in denuò à nomine (putà de novo ) deductam.
[Page] Secundò soloecismum turpiter commisit, his versibus:
Sienim epithetum ( compressa ) attribuat telluri, falsam reddit orationem: & ut loquitur Iulius Scaliger, soloecismus erit in Philosophia. Sin attribuat undae, soloecon dabit in Grammatica, subjectum & substantivum collocans in obliquo casu, epithetum in recto Nec licebit ei se defendere subaudiendo subjectum repetitum in recto, sola enim impersonalia hoc admittunt.
Tertiò carmina solutam potiùs orationem quàm heroici versus majestatem redolentia effudit ibidèm, haec scilicet:
Necnonista,
Et illa,
[Page] Necvrgebo admodùm carmina quàm proximè ad ridiculam leoninorum naturam accedentia, quorum medio & penthemimeri finis resonat. Nam etsi non invenusta sit quando (que) literae unius resonantia, ut:
Tamen quò plurium literarum & quò pluribus versibus haec resonantia sit, eò deformius carmen redditur. An qui venustatem assequi potest, naevis gaudebit ejusmodi?
[Page] Sapiunt haec ferè incultū id seculū quo s [...] nes & circulatores rythmicis hexametris unicè delectabantur; cujusmodi celebratur illud marmoreae cathedrae Westmōasterij appens [...]:
Quartò coniunctiones, &, at (que), que, ac, t [...] ties iteratas posuit, nempe 34. ut nauseam pariant: ut dominum (que) patrem (que) & circumfusum, & liquidas, & levibus, flammae (que) tonitru (que) in (que) qui (que) mulcent (que) sylvis (que) campos (que) faecunda (que) quae (que) quae (que), qui (que) puro (que) & è coelo, in (que) hominum (que) boum (que) sed & aequora, & horrida, at (que) adeò, te (que) quae (que) & desolatas, suum (que) facilis (que) bonus (que) & scelerum, ac nos, dominum (que).
Quintò elisiones plures, puta 35. in carmine polito parciùs vsurpandae sunt, Ut ventorum alis, accinctae aurae, iussa accipiant, terra obruta, insonuere aurae, cernere erat, nève iterúm immissâ, saxainvia, unde olus, geniale assurgat, quae (que) hilarent, qui (que) hilaret, ubi implumes, lun [...] incertos, puro (que) acconsum, cuncta involventibus, patrem exposcit, monstra ingentia & horrida, at (que) adeò, à te uno, tollente animam, subito exanimata, in cinerem i [...]spirante animam, suum (que) in seculae, tantùm ille, nempe illo oblector, ut verò impietas, planè extirpetur, radice & scelerum.
Inter quas omnium durissimae sunt quae in [Page] quintum pedem proximè incidunt, ut
Sextò congessit omnia supplementa miserè laborantis ingenii, nempe, tùm, tantùm, sic, undè, indè, tam, tot, tu, te, tibi. His locis, tùm liquidifontes, tùm fera prorepit, nec tantùm, tantùm ille, sic pater, sie eat, tam varijs, tam laxo, tot millia, tot monstra, inde sitim sedent, inde pecus, unde olus, inde superfusis, tererum, te decor, tu tibi, tu pater, tu timidis, tu lunae, te patrem, te didis, àte uno, te magnam, te rursus vultum, [...] tollente, te (que) quae (que) &c. Quae ab elegantia iterationis poeticae longè distant, ob multorum carminum moram interiectam.
Septimò nugationes, ut dein rursùs sole renato, item, nullo cum fine per aevum. Patrem, parens, pater, patrem, genitor, pater, & pater optime, deni (que) patrem.
Vt phrasium duarum priorum nugationes perspicuae reddantur, observetur particulam (re ) in vocum compositarum structura idem penitùs designare, quod rursus. Ergo renato id est, rursus nato, proindè cum dixit, dein rursus sole renato, idem praestitit ac si dixisset, dein rursus sole rursus nato. Similiter nullo cum fine, idem valet quod per aevum. I dcircò dùm protulit; nullo cum fine per aevū, sensu perinde est ac [Page] si protulisset, per aevū per aevū. Deindè per aevū, id est, nullo cū fine; quare qui dixerit nullo cū fine, per aevum, perinde loquetur, ac si diceret, nullo cum fine, nullo cum sine. Caetera seipsis patent.
Quinimò eorundem epithetorum reiteratio & diversis subjectis applicatio exibilanda est in tam exiguo poemate. Per virides cāpos, virides ramos, viridis faeni, viridātis olivae, faecunda semina, faecunda tellus, levibus alis, levibus pennis.
Octavò resonantia literarum finalium in vocibus similiter desinentibus in (a,) indigna est erudito poetâ. Vt in hoc poemate aliquotiès, nempe, ‘Squāmigerae tremulâ per stagna liquentia caudâ.’
Item, ‘Exultant tot monstra, ingentia & horrida visu.’
Etinae, ‘Apparent accinctae aurae flammae (que) ministrae.’
Nonò integrorum penè versuum, in aliis authoribus, & in [...]pso alibì positorum, mutuatio egestatem denotat, ut horum: ‘Aetheris aeternas rector moliris habenas,’
Item, ‘Donec sera rubens accendat lumina vesper.’
Deni (que) digressiones à sensu textus & omissiones partium textus, minùs rectam arguunt [Page] paraphrasin, ut collatione versuum cum sacro codice liquidò constabit.
Alia verò plurima Buchanani errata castigatione dignissima, ipsis tyronibus pulverem grammaticum versantibus obvia, ut planget, ne stagnaret, item rugitus leunculi, & similia, lubens praetereo; cuncta haec limatissimo celeberrimae Parisiensis Academiae judicio submittens; haec enim utri (que) nostrûm benigna fuit parens studiorum.
His peractis observatiunculis, de illius & nostro poemare iudicet qui volet; si qui volet, iudicio valet incorrupto.
AD GVLIELMVM BARCLAYVM Poëtam, Medicum: PHILOPOETAE SCOTI.
Ejusdem ad Tho: Rhaedum.
Ad G [...]OR: EGLISEMMIVM.
De G. BVCHANANO.
Sole, amoenus, aestuo.
Temeraria EGLISHEMII audacia.
AdD. D. BARCLAYVM Medicinae & Philologi [...] professorem.
EPITAPHIVM G. BVCHANANI SCOTI PER Iosephum Scaligerum Iul. Caes. filium.
PARAPHRASIS PSALMI CIIII. AVTHORE BVCHANANO.
PARAPHRASIS PSALMI CIIII. AVTHORE EGLISEMMIO.
GVIL: BARCLAYI AMOENIORVM ARTIVM ET MEDICINAE DOOT: IVDICIVM, DE Certamine Poëtico G. EGLISEMMII cum G. BVCHANANO, pro dignitate paraphraseos Psalmi C IIII.
VATABLVS.
BEnedic anima mea Iehovae: Iehova Deus mi, magnificatus es vehementer, gloriam & honorem indutus es.
BVCHANANVS.
[Page 2] Poëtarum nostri seculi longè princeps, elegantissimus Buchananus, cùm superasset ae quales suos omnes, & plurimos majorum, caeteris poëmatis, hoc tandem poëmate superavit seipsum. Cos ingeniorum, Poëtarum lima, Iulius Scaliger sic judicavit, & judicium limatissimo Epigrammate pronunc [...]avit:
Vulgò cantatum breve Carmen Caroli Utenbov [...], sed acutum, sed acceptum, tollit omnem spem ae quandi gloriam Bucha [...]ani:
Tres Galli, Michael Hospitalis, Adrianus Turnebus, Ioannes Auratus. At qui viri? Soles sui soli. Sex Itali, A. Sannazarius, H. Fracastorius, A. Flamminius, H. Uidas, A. Naugerius, P. Bembus. Quae lumina? Lunae sui coeli. Horum nomina potuissent deterrere vulgare ingenium.
Ad rem. Haec paraphrasis, non Latina solùm, non solùm concinna, & cincinnis plena Poëtarum, sed tam divina, tam theologica, tam curiosè copiosa est, ut pauci Commentatorū clariùs aperuerint mentē Prophetae. Examinemus singula.
Benedic anima mea Iehovae. Animat, ut ita dicam, animam suam Propheta ad benedicendū, mox excitata alacritate anima prorumpit in haec verba, Iehovae Deus mi, magnisicatus es vehementer. Quid? Potestne major fieri Deus? Minimè gentium; sed apud homines tanto major [Page 4] sit, quanto notior ex operibus. Haec omnia fusè facile (que) exprimit Poëta, ‘Tererum Deus alme canam Dominū (que) Patrem (que)’
Quoniam ineffabile nomen quatuor literarum, quo utitur Propheta, exprimi non potest ulla aut cogitatione, aut voce: sapientissimus Poëta quatuor ponit epitheta, Deum, almum, Dominum, Patrem. Pergit: ‘Magne P [...]rens, sanct a quàm Majestate verendus.’
Majestas enim à magno dicitur: & qui tam magnus est, ut dici nequeat, certè verendus est ob majestatem, & confessione ignorantiae cognoscendus. Ob quam fortasse causam, Graeca translatio [...], id [...]est, confessionē subjungit.
Huic versui in Textu quod respondeat, non est quidquam apertè positum. Sed ut nomen Iehovae toties repetitum in hoc Psalmo, semel describeret multis notis; tandem vocat hîc rectorem: aut certè hoc versu illustrat ea verba, magnificatus es vehementer: quoniam major fit Deus tantùm in cognitione nostra, quam cognitionem coelum intuentes omnes homines capiunt.
Gloriam & decorem indutuses.
Hîc Poëta ut graviorem heroi [...]um versum [Page 5] faceret, translationem Prophetae & non videtur retinere, & retinet. Non videtur, quia Deū circumdat gloriae pennis, non vestibus. Retinet tamen, quoniam verbum induendi, si amplê sumatur, non excludit etiam pennas. Iam videamus quàm appositè: ‘—. Auratis ambit te gloria pennis.’
Gloria, si credimus Ciceroni, est frequens de aliquo fama cum laude. Et alibi, Est illustris & pervulgatamultorum & magnorum, in omne genus hominuns, fama meritorum. Ergo, Famae pars quaedam gloria est. At famae quis neseit esse pennas? Superest unica ratio illustrandi carmen divini hujus Poëtae: si subnectamus v [...]rsus Eglisemmii, ut tanquam Aethiopes jubeant nostrates Europaeos apparere candidiores.
EGLISEMMIVS.
Mens age. Quantum hoc principium ab illa majestate?
Consulat qui volet aures, maluissem ego, ‘Eja age, deposita cur arum nube.—’
Quid hîc curae? quid nubes? Propheta non suggessit, Poëta non preivit. Malum omen curarum mentio in ipso limine laetitiae.
Inviolabile, Nec huic rei, nec huic loco convenit. Non rei: quia & spiritus & coeli inviolabiles. Non loco: quia toto Psalmo canitur gloria Dei ex operibus, quae amorem excitent, non timorem incutiant, non vim, non vulnera, non violentiam loquantur. Scio Sinonē dixisse,
Hunc versum Propheta si viveret expungeret: & existimo auctorem ipsum brevi inducturum memorem nihil tale in textu prosaico inveniri.
VATABLVS.
Qui operit se lumine, tanquam vestimento: qui extendit coelum tanquam Cortinam.
BVCHANAN [...]S.
Noto quàm eleganter, vestiat orationem, luminibus eloquentiae: quàm propriè, Circumfundat lumen: quàm doctè appellet tentoria [Page 7] coeli, alludens ad vulgatam editionem, ubi legitur, Extendens coelum sicut pellem, quia antiquitus tentoria ex pellibus fiebant.
EGLISEMMIVS.
Si quis è discipulis meis fudisset haec talia, certè quidem non abiisset impunitus. Nam Splendor vestit te cinctum radianti amictu niveae lucis: nonne idem est, ac si dicas, Splendor vestit te vestitum splendore splendoris?
Interpretemur candidè per Synonyma; Splendor vestit te cinctum, id est, vestitum: radianti amictu, id est, splendore: niveae lucis, id est, splendoris. Pergamus.
Nego equidem doctè dici, Culmina coeli: Credemusne coelum
Atqui si culmen à culmo est, ut asserunt Grammatici, non sine periculo legimus Plammantia culmina, nisi fortasse mutuum acceperit hoc nomen ab illa parte Astrologiae, [Page 8] quae judiciaria vocatur, cujus professores Senatusconsulto saxo dejiciuntur, Genus hominū potentibus infidum, sperantibus fallax.
VATABLVS.
Qui contignat aquis superiora sua, qui ponit nubes currum suum, qui ambulat super al [...]s venti.
BVCHANANVS.
D [...]le voculam, corrumpes sententiam: adde voculam, sententiam corrumpes. Loquitur Poëta noster mentem Prophetae, non circumloquitur. Examina singulatim: suspendit; nihil potest latiniùs dici: Lymphas, ut miraculum appareat, Liquidas; curvo fornice, Quid potest narrari ornatiùs? Quid paucioribus clariùs?
EGLISEMMIVS.
Undae significant aquas aliquando: sed praeter Lucretium nemo homo est, qui pluvias [Page 9] aquas vocet undas: & ille quidem aërias undas, vocat nubes potiùs quàm pluvias. Quaero ex te, an aptans temones peragret sublimia? quod otium aptandi paulò antè defuerit; cùm solum cum, aut o [...]iosum meritissimè nos Christiani negemus.
VATABLVS.
Qui facit Angelos suos spiritus, ministros suos ignem flammantem.
Quoniam hic versus negotium facessit Theologis, exprimit Poëta sensum veterum Hebraeorum, quem hauserunt à R. Salamone. Reliquit controversiam intactam, quam & verè & eleganter diremit Theodoretus.
BVCHANANVS.
Non potuisset ipsum Latium latiniùs loqui. Ponderemus verba. Apparent, Quàm propriè? Apparitorum enim est adesse officii causa. Accinctae, haec vox auget proprietatem praecedentis, quàm oppidò paratae sunt, quae non solùm apparent, sed accinctae apparent.
EGLISEMMIVS.
Bone Deus: quid hae tenebrae cum illo lumine? Non sic loquebantur Romani. Non nescio Virgilium cecinisse, ‘—A [...]t Graiis servitum matribus ibo.’
Non facilè tamen invenies servitum properare. Romam, Properare Romam, Properare in urbem, Properare ire, scribere, non itum, scriptum: nullum probum autorem habet haec formula loquendi.
VATABLVS.
Fundavit terram super bases suas, ne moveat se in seculum & in seculum.
Descendit jam Propheta ab aëre in terram: in qua paulò diutiùs moratur, tanquam in sede hominibus, & notâ diu, & habitatâ.
BVCHANANVS.
Prosa oratio, Ne moueat se inseculum & in seculum. [Page 11] Versu, Stat nullo mobilis aevo terra. Si Propheta fuisset Latinè loquutus, usus fuisset his verbis aut similibus. Fundavit terram super bases suas. Duae causae sunt propter quas terra tota non movetur: altera à centro petitur, in quo graviora cuncta conquiescunt: altera à jussu Dei, cujus jussa non capescere, planè contra naturae jus est. Vtramque causam eruditissimus paraphrastes complectitur:
EGLISEMMIVS.
Ovidius in eadem materia iisde [...] penè verbis aliter proferebat,
Si quis ita loqueretur ex iis qui nondum aere lavantur ad Coemeterium divi Pauli, haud dubiè non effug [...]ret ferulam.
VATABLVS.
Voragine tanquam vestimento operueras eam, super montes steterant aquae.
Familiare fuit Prophetae, aquam, nivem, vestibus, lanae comparare. Alibi, Qui dat nivem sicut lanam.
BVCHANANVS.
— Terra obruta quondam Fluctibus, ut fuso super ardua culmina velo.
EGLISEMMIVS.
— Ceuveste fluenti
Hîc desidero gluten, quo haec adhaereant superioribus. Buchananus repetita voce terra, eleganti figura, reddidit orationem plenam. Hic omissa particula quae aut haec, aut alia simili, reliquit in oratione abyssum, qualem describit, Praeterea vox velante, meo animo, superflu [...] est.
VATABLVS.
Et tamen ab increpatione tua fugerunt, à sonitu tonitrui tui festinaverunt.
BVCHANANVS.
Nonne auditur quoddam artificiosum tonitru in iftis versibus, quo Poëta ipsam quodammodo videtur adae quare naturam? Audiamus jam Eglisemmium.
EGLISEMMIVS.
Audiuntur in verbis Buchanani quasi nubes ipsae dissilientes: In istis, Uox
Auditur fractos sonitus imitata tubarum.
Certè bene coepit currere, sed prae copia claudicavit. Virgilio, deo poëtarum satis fuit Intonu [...]re poli. Huic,
Cur non vereris
VATABLVS.
Tunc ascenderunt montes, descenderunt valles ad locum suum, quem fundasti iis.
BVCHANANVS.
Omni melle dulcior oratio, Indicae suceo cannae suavior. Nescio an Romana lingua meliores unquam versus viderit. Sed obviam fit difficultas, quam seilicet portionem Psaimi exprimant haec verba: ‘In (que) cavas valles trepidas decurrere lymphas.’
Id difficultatis paucis sic infringo. Doctissimus poëta sequutus Francisci Vatabli Psalmorum interpretationem; quem Parisiis Hebraicae linguae professoremh abuit summè amicū & familiarem. Itaque consulebat curio [...]è fontes ipsos, & linguam, qua Psalmos cecinit regius Propheta. Vnde deducit aliquando plus sententiae quàm appareat in vulgatis editionibus. Tremellius hunc versum intelligit de aquis ipsis cùm ait, Conscenderunt per montes, descenderum per valles in locum quem fundasti ipsis. Et non malus interpres: Ascenderunt, inquit, montes aquarum, [Page 15] & descenderunt campi aquarum, dum [...] increpatione timentes aquae, magno fremitu, atto [...] lunt fluctus suos, & deponunt, donec ad locum sibi paraetum perveniant. Nam & Poëta dixit, ‘—Quanti mont [...]s volvuntur aquarum.’
EGLISEMMIVS.
Primus hic versus potest esse cujuslibet Poëtae: si decem fil [...] talia intertinxissent totum hoc aulaeum, fuisset planè dignum Aula. Subsidit tota [...]legantia secundo versu, nugatione (que) & tautologia corrumpitur, ‘Subsidente cavis humili cum vallibus agro.’
VATABLVS.
Terminum posuisti iis quem non pertransibunt; non revertentur ad operiendum terram.
Hîc tria quaerenda sunt: Quis fixit terminos maris? Deus. Iob. cap. 38. vers. 10. Circumdedi illud terminis meis, & posui vectē et ostia, & dixi; [...]s (que) huc venies, & non procedes amplius, & hîc cō fringes t [...]mentes fluctus tuos. At qui sunt termini? [Page 16] Arena: Hier. 5. ver. 22. Quiposui arenam terminum mari, praeceptum sempiternum quod non praeteribit. Si praeceptū est sempiternum, cur redierunt aquae in diluvio? Redierunt jussu Dei: hocautem non est violare praeceptum, obedire praecipienti.
BVCHANANVS.
Haec vel Virgilio dignissima carmina, videamus quo artificio imitatur
EGLISEMMIVS.
Haec discipuli sunt, illa praeceptoris: haec pueri, illa viri. Quid aio? Haec versificatoris, illa poëtae, & poëtae quidem principis. Iam quid ad mentem Prophetae?
Plus continet quam Propheta dicit.
Inaudita phrasis, quae quodammodo implica [...], ut dicam dialecticè, contradictionem: na [...] trans includit transitionem hinc illue, ut Trans [Page 17] mare currit. Itaque transvolvier illinc, nullo sensu dicetur. At dubito an Latini usi fuerint voce transvolvier.
VATABLVS.
Qui emittit fontes in convallibus, inter montes ambulant.
BVCHANANVS.
Hi versus reddunt me memorem Maronis, ponuntque ante oculos locum illum saepe mihi cantatum,
EGLISEMMIVS.
Quàm hîc turbidos fontes emisisti, qui valles totas inundent & impleant, hi faciunt, ut ne sint rivi argentei (ut vis) sed coenosi. Si intuereris tua carmina meis oculis, subitò exclamares,
VATABLVS.
Potum dat omnibus bestiis agrestibus, frangunt onagri sitim suam.
BVCHANANVS.
Epitheta, natura ipsa dictavit. Pinguia pascua: à patre poëtarum accepit. Tondent, feris sylvis, saxa invia: his adjunctis nàturam onagri planè exponit, quam Propheta tacitè tantùm ponit:
EGLISEMMIVS.
In primis nulla particula nectit hanc orationem superiori. Quam egregiè Buchananus, Vnde sitim sedent. Tum quod addit de onagro, à Buchaenano surripuit. Nā in sacro contextu non dicitur onager sylvas incolere, aut sylvis se abdere.
VATABLVS.
Iuxta eos fontes volucres coeli habitant, inter frondes dant vocem.
BVCHANANVS.
Concelebrare tecta, didicit à Lucretio: ego planè suspicio quot voces, tot margarita.
E [...]LIS [...]MMIVS.
Frustra hîc moneam caementum deesse, quod apud hunc nusquam est. Sed operae pretium est advertere animum quantò hîc verborū apparatu aviculam in sublime levet, & id quidem ut nidum faciat: hoc enim volunt verba, Structura toros loquaces. Expectabam hîc alaudam enitentem alarum remigio in nubes, ut canora voce aures mortalium oblectaret: sed frustrà fui, nam omnis hic volandi conatus instituitur ad structurā nidi, quod eo etiam est absurdius, quia multae aves humi nidificant, ut ad eam rē [Page 20] haud opus sit volatu. Longè deterius est, quod de omnium avium cantu subjicit, nam naturâ dictante intelligere debuit plures esse aves non cantatrices. Addo particulam quaecun (que) totam orationem falsitate vitiare, certè periculo plena est paraphrasis, quae Spiritus sancti oracula falsa facit.
VATABLVS.
Qui irrigat montes de superioribus suis, de f [...]uctu operum tuorum satiabitur terra.
Propheta hoc versu addit aliam, & admirabilem providentiam, & videtur mihi, hocloco, ipsum carmen cū materia surgere. Praeter enim flumina & fontes, quibus non possunt irrigari montes & altiora loca, Deus pluit ex nubibus, veluti ex coelestibus quibusdam fontibus, ut nulla pars terrae non sentiat opem, & tempestivè irrigetur. Sed audiamus quàm inimitabiliter haec canat Calidonius noster olor.
EGLISEMMIVS.
Narrant Oppianum poëtam Graecum pro [Page 21] singulis versibus singulos aureos ab Imperatore accepisse. Certè haec tria Buchanani carmina plus habent eloquentiae, plus materiae, plus sapientiae, plus arcanae theologiae, quàm multa carmina Graecorum poëtarum (sed quid praemii mereantur, decernere non magis meum est, quàm dare.) Examina si placet. Aërios montes, quid dici potest altius? Campos (que) jacentes, quid addi potuit spatiosius? Nectare coelesti saturas, Haec sapiunt Nectar & Ambrosiam. Foecunda (que) rerum semina: quam facundè? Uitales in luminis elicis oras: Quàm diu hic Sol lucebit, tam diu haec verba vivent, & volitabunt viva per ora virûm.
EGLISEMMIVS.
Conatus est primo versu imitari Nectar illud Buchanani, sed satis est. Intueamur propiûs. Nectar, potus deorū fuit; Ambrosia, cibus. Non ergo tam propriè irrigantur montes Ambrosiâ quàm Nectare. Ad haec non existimo astra irrorare montes. nam etsi coelū capiatur pro aëre, astra non item capiuntur. Si humus quod verbum longè sequitur, jungatur cum satiata, nihillegi potest obscurius. At Pecori viris (que) aptas [Page 22] obsequiis. Quo auctore didicisti sic Latinè loqui contra leges Grammaticorum? Aptas obsequiis viris, virorum dicendum erat. Debes Prisciano poenas: quantò dixisses emendatius, Pecorum (que) virûm (que) aptas obsequiis.
VATABLVS.
Qui germinare facit foenum pro jumentis, & herbam ad usum hominum, et educit panem de terra.
BVCHANANVS.
Sipraeter hos versus nihil unquam Buchanani vidissem, assererem certè haec esse & summo judicio viri, & maximo ingenio Poëtae carmē. Quàm Apolline digna sunt, Viridis nova pabula foeni? quàm eleganter, olus pro herba? & apponit ex interiori Philosophia, geniale. Tùm pro pane, cerealia munera: tam heroicè ut nihil suprà. Vno verbo, quae vocula sine pondere?
EGLISEMMIVS.
[Page 23] Propheta hoc versu dicit tria, Eglisemmi [...] unum. Propheta ponit foenum, herbam, & panem: foenum jumentis, panem hominibus, & ne deesset obsonium, herbam. Eglisemmius existimans panem & foenum abundare, exprimit solùm herbas. Ne utar pluribus, certè manca est hoc loco Paraphrasis. Sed quid ad foenum? quid ad herbas cibarias hae gemmae? hi flores? Nam herbae saepenumerò pulcherrimorum florum non eduntur.
VATABLVS.
Et vinum quod laetificat cor hominis, ut faciem nitere faciat prae oleo, & pané qui cor hominis fulcit.
BVCHANANVS.
Longè consultiùs hîc omittitur sine culpa iterata mentio panis, quàm in superiori versu, quoniam facile est eundem versum repetere, nec indecorum fuisset eundem repetere. Sed quid de hoc sentiam, alibi.
EGLISEMMIVS.
Primo versu sermo non exprimit sensum Prophetae, & ipsa sententia non promit vinum, Probo. Pampinei succi nectunt gaudia animis, non significant laetificare cor. Deinde, Pampinei succi non sunt vinum: aut si pro vino capiantur, dura loquutio est, & plurium figurarum.
VATABLVS.
Saturantur arbores excelsae, cedri Libanon quas plantavit.
BVCHANANVS.
EGFISEMMIVS.
Agnosco numeros, & verba, & ut sic dicā, stamen [Page 25] Virgilii, Arboreos foetus: caeterùm agnoseo subtegmen Textoris, qui confecit centonem in usum incipientium puerorum, ex veterum, & suis epithetis, quasi versicoloribus quibusdam filis; hinc subsecuit Eglisemmius, Tineis impervia cedri. Cedrus enim (inquit puerorum Paedonomus Textor) lignum habet jucundi odoris, & tineis impervium. Ad haec quis unquam legit robora cedri? Eodem jure dicam fagos cedri, platanos cedri, fraxinos cedri: quae loquutiones dignissimae sunt robore & rubore.
VATABLVS.
Vt ibi aves nidificent, Ciconiae abietes sunt domus.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Cum qua confertur arbore, felicitate, abies? Vt non minus fit felix: Quae tandem est haec felicitas? An quòd saturatur rore coelesti? an quòd ibi aves nidificent? At certè arborum felicitas haec nulla est, est potiùs avium. Deindè, quis docuit Ciconiam castra sua vimine texere?
VATABLVS.
Montes excelsi ibicibus, petrae hospitium leporibus.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
E tot sententiis interpretum, elegit Buchananus honestissima nomina, ut res videretur ab ipsa natura depingi, sic timidi damae amant mō tes, echini antra. Certè non disputabo cum linguae Hebraicae peritis: sed maximè fugerem sententiam interpretum, qui struunt lepores. Ratio. Timidum animal lepus est, & ideo dicitur dormire apertis oculis, totamue vitae spē in pedibus & fuga ponere; hinc lepus quasi levipes. I am saxa, silices, & montes retardant lepores fugientes. Itaque aperta aequora & campos amant lepores.
VATABLVS.
Fecit Lunam in tempora, Sol novit occasum suum.
BVCHANANVS.
Ipse hypercriticus ille Caesaris, nihil carperet in istis versibus. Vbi Luna tot figuris, & Sol tam puro lumine illustrat orationem.
EGLISEMMIVS.
Nescio quo merito, Luna visa est favere his versibus, eosque spongiae subtrahere. Imitatio est Buchanani: ille Incertos, certa: hic Constanti, inconstans.
VATABLVS.
Ponis tenebras & est nox: in ipsa reptat omnis bestia sylvestris.
BVCHANANVS.
Prorepit exprimit Hebraicae dictionis vim: hi versus obscuram noctem clarè depingunt.
EGLISEMMIVS.
Vt meliùs exprimeret noctem, versus fecit plenos tenebrarum. Diffundis nubila ducentia tacitam noctem. Minimè gentium: Nubila non ducunt noctē. Nam sudo, & sereno coelo, & non nubilo fit aliquando nox. At (que) saepenumero interdiu nubila. Alter totus versus est super [...]luus, & Ovidii ad verbum, 1 Met.
VATABLVS.
Leunculi rugiunt ad praedam, & ad quaerendum à Deo escam suam.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Sanè non poscunt ferae escam in praedam, sed praedam in escam.
VATABLVS.
Oritur Sol, congregant se; & in habitaculis suis accubant.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
VATABLVS.
Tunc egreditur homo ad opus suum, & ad culturam suam, usque ad vesperam.
BVCHANANVS.
Artificii est fundere Virgilii versus tanquam suos.
EGLISEMMIVS.
Multa erant longè honestiora opera, quibus exprimeretur sententia Prophetae; qui non nominatim, sed generatim, producit hominem ad opus, tu plaustrarium facis. Non paullo civilius Buchananus opus vertit labores. Ne objicias culturam, aio, culturam comprehendere plurima mundiora plaustro. Virg. docet in Georg: miror cur non sumpseris Virg. versum, quem poteras eodem jure, quo ille; nisi crederes te meliorem facturum.
VATABLVS.
Quàm multiplicata sunt opera tua Iehova? Omnia ipsa in sapientia fecisti: completa est terra possessionibus tuis.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Agitur, ut ego sentio, non spiritu poëtico hic auctor, sed motu naturali; qui semper velocior est in fine, ut hic poëta melior in postremis versibus. Ego tamen non apposuissem struis, nec adjecissem moles, nec dixissem exultat: nam struis & moliris idem. Moles verò, & moliris, fastum potiùs quàm figuram loquuntur. Et exultant, quod Buchananus tripudiantibus piscibus ascribit bene, ascribit hic non bene, terrae.
VATABLVS.
Hoc mare magnum & latum locis: ubi reptilia, quorum non est numerus, et bestiae pusillae cum magnis.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
VATABLVS.
Ibi naves ambulant, & Leviathan iste, quem formasti ad ludendum in eo.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Non intelligo quid sit, Sinis naves pandentes cita carbasa Nec sensus bonus est, nec syntaxis: ego scripsissem pandere.
VATA [...]LVS.
Vniversa ipsa in te sperant ut des escam ipsorum in tempore suo.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Haec ergo omnia non recumbunt in Deum, nisi inclinata, jacentia & debilitata? Falsum, & contra mentem Prophetae. Immò haec omnia erecta, integra, & firmis virîbus in Deum sperant, à Deo pendent. Phrasis Virgiliana detorsit calamum tuum in hoc diverticulum, ex 12. Aeneid. —Domus inclinata recumbit.
VATABLVS.
Das iis, colligunt: aperis manū tuam, saturantur bono.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
VATABLVS.
Abscondis faci [...]m tuam, turbantur: aufers spiritum eorum, deficiunt, & in pulverem suum revertentur.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Uitales resecare moras, id est, morti addicere, [Page 35] privare vita. Non vulgaris certè phrasis, petita ex abditioribus loquendi formulis, fortè obscurorum virorum epistolis. Praetereà subjunxit aliam phrasin longè deteriorem, resecare nitorē animae, quod quid sit ne Sybilla quidem interpretetur. Deinde, vertuntur in pulveris umbrā: Hoc corruptionis genus ignoravit Aristoteles. Vmbra enim privatio est, in quā nulla res vertitur. Sanè frustrà, non dicam ineptè, plùs dicimus quàm Propheta: ille, In pulverē suū revertentur: hic, In tenuem vertentur pulveris umbrā.
VATABLVS.
Mittis spiritum tuum, creantur: & innovas faciem terrae.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Ex hac paraphrasi unius versiculi, facile erit decernere, quot stadiis praecurrat Buchananus non hunc, quem piget nominare, sed omnes [Page 36] Poetas, praeter incomparabilem Maronē. Hoc ut clarè intelligamus, interpretemur exactè versiculum Prophetae: Mittis spiritum tuum, creantur: & innovas faciem terrae. Principiò, Creantur, non accìpitur propriè, ut Theologi capiunt, pro eductione ex nihilo, sed pro eductione in genere, & procreatione individuorum, in diversis rerum speciebus. Itaque, quamvis potest Deus opt: max: mittere spiritum suum, & vitam reddere iis, quibus abstulit, etiam in individuo: ut verè faciet tandem in resurrectione omnium hominum: tamen Propheta hîc loquitur de missione spiritus vitalis in animantium genera per novam generationē, quo sensu rectissimè renovat faciem terrae; cùm post varios casus, & occasus animalium, iterum replet orbē novo foetu per generationem. Iam videamus quam peritè, quam facundè, quàm poëticè haec omnia cecinerit olor noster Caledonius:
Hoc est, Mittis spiritum tuum, creantur. Pergamus, Et innovas faciem terrae.
O verba planè aurea: ô regē poëtarum: agis Theologum, dum interpretaris: agis Poëtam; dum fundis ista mella. Mallem esse auctor horum trium carminum, quàm rex Togatulorum. [Page 37] Audiamus jam strepitum verborum Eglisemmii:
Haec paraphrasis videtur interpretari Prophetam, de renovatione faciei terrae: quae fit quotannis, cùm induit novam quodammodo vestem, & herbescentem diffundit vi [...]iditatem, ut ait Tullius; quae, an sit ad mentem Prophetae, judicent al [...]: hoc tamen non duxi praetermittendum, quòd spiramen vel Dei spiritum tanquam liquidum quid foret, vel ut oleum, aspergi dicat.
VATABLVS.
Erit gloria Iehovae in seculum, & laetabitur Iehova in operibus suis.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Primo versu, non illaudata profectò paraphrasi, sensum Prophetae reddit. Conferamus.
Erit gloria Iehovae in seculum.
Secundo versu, paullò obscurior est, & nemo homo sic loqueretur.
Laetabitur Iehova in operibus suis.
VATABLVS.
Qui aspicit terram, & tremit: tangit montes, & fumant.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Rursus bellè incipit, & bellè loquitur. Conferamus cum contextu.
Qui aspicit terram & tremit▪
At quae sequuntur verba planè tremūt. Cur ais? tacta radice. Nihil tale habet Propheta: sed dicit, Tangit montes, & fumant.
Lector amice, peto hîc vehementer attentionem. Hoc versu Propheta alludit ad mo [...]tem Sinai, quem describit Moyses, Exod. 19. his verbis; In cujus verticem descendit Dominus & vocavit Moysem in cacumen ejus, totus autē mons Sinai fumabat, eò quod descendisset Dominus super eum in igne, & ascenderet fumus ex eo, quasi de fornace. Ergo descendit in verticem non ad radicem.
Annectit, ‘Exudat refugos dorso fumante vapores.’
Qui sunt refugi hi vapores? Certum est fumos ascendere, scribitue Moyses, Et ascenderatfumus ex eo: Quomodo ergo refugiunt?
VATABLVS.
Cantabo Iehovae in vita mea, psallam Domino meo quamdiu ero.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
V [...]detur Eglisemmius extendere sententiam horum versuum ad laudes, quae post hanc vitam ab anima superstite fundentur, quod est contra interpretes & mentem Prophetae.
VATABLVS.
Dulce erit ei eloquium meum, ego laetabor in Iehova.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Carmen hoc, & humile est, & tantum abest ab heroici carminis majestate, ut oleat solutam pueri orationem. Iure merito subjungam: ‘Turpe est Doctori cùm culpa redarguit ipsum.’
VATABLVS.
Consumentur peccatores de terra, & impii ultrà ne sint.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Reliquam versiculi Prophetae partem reliquit lectoribus per aposiopesin supplendam. Expressit ornatissimus Buchananus: ‘—Et scelerum stirps nulla repullulct.—’
VATABLVS.
Benedicanima mea Iehovae. Alleluya.
BVCHANANVS.
EGLISEMMIVS.
Nihil habetur in textu, quod curae significent, nisi fortasse sit illud Alleluya. Ego certè quidē fateor Hebraicê me minimè esse doctum; sed accepi à praeceptoribus Alleluya laetitiae vocabulum esse, non curarum. Quoniam puduit tam laetum, tam lautum Psalmum tam tristi versu claudere, subjeci iterum ultimum Buchanani plenum urbis & elegantiarum.
GVIL: BARCLAYI AMOENIORVM ARTIVM ET MEDICINAE DOC [...]: IVDICIVM, DE
Iudicio G. EGLISEMMII, quo damnat BVCHANANVM & laesae Latinitatis, & violatae poetices.
PRincipiò, praefiscinè, pronuncio magis esse arduum, in Buchanani Poëmate invenire versus non bonos, quàm in Eglisemmii non malos. Clara res est consideratè legenti.
Deindè, quae objicit maximo & clarissimo Poëtae, omnia sunt aut evidenter falsa, ant ridiculè puerilia, aut perperàm intellecta. Sed ordiar altiùs, & quid peccatum sit, & hîc, & ibi, judicio meo, sine odio, & sine amore, palàm proferam. Eglisemmio, quasi Doctori, [Page 44] dabo primas: Buchanano secundas, ut tantúm docto. Scriptum suum ergo vocat Duellum, Anglicè potiùs, quàm Latinè. Nam Duellum idem est quod bellum: at bellum duarum partium quidem est, sed non duorum solùm. Vocassem Certamen potiùs, quòd inter duos fit frequenter. Crede Maroni:
Et certamen erat Corydon cum Thyrside magnū.
Epigsaphe peccat iterum in Decertantibus. Certè non decertat jam Buchananus, nisi fortassè cum Orpheo, in campis Elysiis: ob quod certamen vocat fortè Eglisemmius lassatos ejus manes, in Epistola ad magnum Regem.
In toto poëmate, tantùm octo sunt, sivè versus, sivè phrases, secretioris litteraturae mystis tolerabiles: scilicet,
Phrases,
Soloecismos, impropriè dicta, mancas paraphrases, non haerentia membra, obscura, superflua, [Page 45] notavi in judicio de Paraphrasi.
Hic locus cogit contundere manifestas calumnias, quibus infamatur nobilis Poëtae eruditio. Inprimis, inquit Eglisemmius:
Syllabam Grammaticorum omnium regulis longam, hic insulsè corripuit: nempè ultimam in denuò, à nomine puta de novo deductam.
Haud dubiè ineptum esset contendere cum Mathematico de nominum genesi: sed [...]e quantitate syllabarum, soleo, non Genethliacos, sed Grammaticos consulere. Inter quos, Victorinus affirmat denuò esse dactylum. Et quoniam agimus cum Scoto, de Scoti eruditione, non erit absurdum, testem etiam Scotum pr [...]ducere: is est, Sedulius, locuples admodùm, & religiosus testis, qui floruit circa annum quadringentesimum trigesimum. Ejus hic versus est: ‘Uox Domini superextat aquas, vox denuò verbū.’
Ergo Grammatici, & Poëtae nobis adsunt. Videamus an argumentis vincat. Putat ideò ultimam in denuò produci, quia à nomine deducta est: quid igitur amodò, sedulò, mutuò, citò, quorum ultimas licet corripere? An non & ea à nominibus derivantur? Tandem accipiamus legem, quam ipse tulit: sint talia longa omnia; cur ille suae legis immemor, corripuit [Page 46] priorem in voce quoad, nempe à nomine quo deductam? & quod mirandum est, à nemine prius correptam?
Secundò subjungit Eglisemmitts:
Soloecismum turpiter commisit his versibus Buchana [...]us,
Si e [...]im epithetum compressa, attribuat telluri, falsam reddit orationem. Et ut loquitur Sealiger, soloecismus erit in Philosophia: sin attribuat, undae, solaecon dabit grammatica, subjectum & substantivum collocans in obliquo casu, epitherum in recto: non licebit ei se defendere subaudiendo subjectum repetitum in recto, sola enim impersonalia hoc admittunt.
Existimo esse praeter officium Medici, morbos orationis sanare: sed arbitror esse è reliteraria, docere orationem vegetam, valentem, & satis superue sanam non aegrotare. Hi versus Buchanani, non vitali solùm calore, sed vivido colore pleni, nihil habent quod jure carpat vel Invidia. Eglisemmius taxat duo: Plangit ne stagnaret, & Ab unda limitibus compressasuis.
Hac formula loquuntur excellentissimi auctores: Grammatici vocant Syllepsim casus. Linacer sic definit; Syllepsis est, cùm dissimilibus clausulis commune aliquid, quod in una ponitur mutatum aliquatenus, in alia desideratur. Confer [Page 47] hanc definitionem cum verbis Buchanani; Nevè iterum immissatellus stagnaret ab unda, ‘Limitibus compressasuis.—’
Unda ergo est aliquid commune duabus clausulis, quod priore versu ponitur, & mutatum aliquatenus, scilicet in casu, sequenti versu desideratur. Satin' clarè? Intellexistin' Eglisemmi? Quaeso disce candidè loqui de viris doctis, & modestè de mortuis. Auctores Latinae linguae non semel utūtur ea formula sermonis: Cornel. Tacitus, 2. Annal. Quem auctorem utrius (que) regni, si sperneretur, vindicem metuebat. Non est tibi Dictatori inter Grammaticos, opus, ut arbitror Commentatore. Salust. Linguae latinae quasi quidam atavus, De ordinanda Repub. Adpecuniam, qua, cui (que) libet, via nititur. Eutrop. li. 8. Proptereà quòd à Trajano victa Daecia, ex toto orbe Romanorum infinitas eò copias hominū transtulerat. Lac lacti non est similius, atque haec oratio Buchanani verbis. Hîc enim subauditur in nominativo, quod antè ponebatur expressè in ablativo. Sed pudet repuerascere. Pergerem ad viriles & robustas, ut sic dicam, objectiones, nisi me paululum moraretur illa regula de Impersonalibus, quam bona fide, nec intelligo, nec lego apud Grammaticos.
[Page 48] Tertiò, ita infit Eglisemmius:
Carmina solutam potiùs orationem quàm Heroici versus majestatem redolentia effudit ibidem: haec scilicet,
Necnon & ista:
Et illa:
Hos versus ut infelicia lolia, ut steriles avenas, ut vitia quaedam carminum libens [...]runcaret; Quos tamen nemo vel mediocriter Poëta, non intuetur ut lilia, non exosculatur ut rosas. At solutam orationem redolent. Si vocat solutam orationem, carmē grandi, & regio gradu incedens, quanquam ordo grammaticae compositionis non turbetur: ipse Virgilius solutas fudit tales orationes:
Defatigaret lectorē repetitio mille versuum; quorum ipsa simplicitas, virtus est, non vitium. Fortassè vocat illam orationem tantùm carmē,
[Page 49] Quae turbido & temulento passu grassiùs, & ordinem confundit, & rem obscurat. Qualem orationem Eglisemmii paraphrasis suppeditat.
Haec oratio vel Oedipum cruciaret.
Pergit Eglisemmius.
Nec urgebo admodùm carmina quàm proximè ad ridiculam Leoninorum naturam accedentia: quorum medio, & penthemimeri finis resonat.
Paucis interpositis.
Sapiunt haec fere incultum id seculum, quo senes, & circulatores rythmicis hexametris unicè delect [...]bantur. Cujusmodi celebratur illud marmoreae cathedrae Westmonasterii appensum.
Antagonista hic definit Leoninum versum, & ponit exempla: utrumque malè. Nam qui damnat Buchanani carmina, virtute definitionis, is necessariò absolvit eadem, vi exemplorum. Si, ut cum Philosophis loquar, essentia Leonini versus consistit in sono ultimae syllabae, reiterante quodammodo postremam syllabam Pentemimeris: certè versus Leoninos admisit quoque Virgilius:
Iam verò exempla docent contra descriptionem, non ultimae syllabae rationem habendam, sed penultimae.
Ad hanc regulam nulla sunt carmina Buchanani. Atque etiam si talia carmina senum tantùm sunt & circulatorum; circulator Ovidius est: sic enim ille in Arte; ‘Quot coelum stellas, tot habet tua Roma puellas.’
Circulator Virgilius est, qui 10. Aeneid.
Quartò, increpat conjunctiones toties iteratas. Miror: illae enim sunt, sine quibus poëticum opus ae dificari nequit. Ad ornatum aliquando ponuntur, aliquando ut expleant, etiam sine necessitate.
I nunc, sodes, Virgilium increpa.
Quintò, Elisiones numerat, nempè, triginta quinque: tot equidem ornamenta, sine quibus carmina nō parū suae magnitudinis amitterent. [Page 51] Opponam unum hemistichium, adversus tot testes, obtorto collo, huc à te ductos.
Vbi quatuor verba, tres Elisiones.
Sextò Congessit (inquit Eglisemmius) omnia supplementa miserè laborantis ingenii, nempè, tum, tantum, sic, &c. Nunquam legit Eglisemmius, ut apparet, patrem poëtarum Homerum: in cujus decem versibus obiter occurrentibus, plures non necessariae particulae legūtur, quàm in sexaginta versibus Buchanani. Architecti, haud dubiè, te praefectum non admittent, immò mittent potiùs in latomias lapidarias; qui parietem sine calce, sine coemento, eodem jure ae dificandum censeres, quo poëma sine particulis, quae tanquam fibrae continent membra orationis, & continuam faciunt sententiam. Itaque tales voculae, non sunt supplementa miserè laborantis ingenii, sed signa acerrimi judicii, periti artificis, & indicia perfectissimae orationis.
Septimò, accusat nugationes, & ponit exempla: ‘Dein rursus Sole renato.’
Inprimis hunc versum non intelligit: sermo est de feris quae noctu vagantur; Sole verò [Page 52] orto, sese recipiunt.
Quando? Cùm
Construe, si placet, Dein Sole renato, praedatrix turba rursus abditur. Sed fac dixisse, Rursus renato Sole. Quid tum? an non Latinè? an non eleganter dicitur? Sanè, vel decima Musa Plautus non est Latinè locutus: Paenul. Prolog. Reverte rursus. Bacchid. Rursum recipere. Cistellar. Rursum recurrere. Petron. Arbiter. Rursus me ad bibendum revocavit. Suet. Rursus repetita Bithynia. Nugari est his nugis respondere. Academia Parisiensis, quam judicem elegit, facilè crederet Ellebori jugere insanabilem esse haec talia seriò dicentem.
Octavò, verba sunt Eglisemmii, Resonantia litterarum finalium in vocibus similiter desinentibus in a, indigna est erudito poeta:
Non est ergo eruditus Ovidius:
Non est eruditus Virgilius, qui canit: ‘Bella, horrida bella.’
Nonò, Integrorum penè versuum, in aliis auctoribus, & in ipso alibi positorum, mutuatio egestatem denotat: ut horum,
Aetheris aeternas rector moliris habenas. Item, Donec sera rubens accendat lumina vesper.
Hoc eodem argumento accusat Homerum, accusat Virgilium, & plerosque principes poëtas. Cogor hic calamum abjicere, & saniorem precari Eglisemmio sa [...]itatem, ne valetudine abutatur scribundis aegris operibus. Ne videar tamen iniquus judex, magnum opus aggrediar, & audebo versus etiam Buchanani censoria virgula notare. Vt sentiant lectores Eglisemmium praeteriisse locos, qui praeferebāt speciem peccati; animadvertissem innocentes. Pronūciabo ego quidem sententiam meis verbis, non meam, sed Momi, qui superstitiosè curiosus ait tertium versum superfiuum, ex dictionis quasiimpetu, natum.
In judicio nostro de paraphrasi respondimus. Deinde cùm sermo habetur de sententia ejus versus, Apparent accinctae aurae, [Page 54] Surgit ille, & ait, Apostolum elarè, & sine dubio versum illum interpretari de coelestibus spiritibus, qui ab officio dicuntur Angeli: Cujus interpretationem decet nos Christianos venerari, & sequi. Non inficior. Poëta tamen sequutus videtur veterū Hebraeorum sensum, qui hunc locum de ventis, & igneis meteoris exposuerunt. Sed pace tua Mome, verba Prophetae utramque interpretationem admittunt, & Theod [...]retus utramque conjunxit, Quifacis Angelos tuos spiritus, & ministros tuos ignem urentem: id est, facis ut Angeli ministri tui habeant velocitatem spirituum, hoc est, ventorū; & efficaciam ignis urentis: atque ita sint veluti quidam spiritus in discurrendo, & veluti quidam ignes divini in operando.
THOMAE RHAEDO SVO, S. P. D.
CVM induxissem animum proferre judicium meum de paraphrasi G. EGLISEMMII quae publicè edita circumferebatur: ostendit mihi quidam ejusdem Psalmi paraphrasim tuam; quam cùm etiam censorio animo, & exactè legissem, arbitratus sum dignam, quae videretur ab omnibus, & propter elegantiam carminis, & propter expressam Prophetae mentem non semel prae c [...] teris, & propter antiquitatis, & doctrinae non obscura argumenta. Satis scio te scire quae dico: sed ut alii sciant, promam exempla. Primum ipsum carmen pulchrum est, & splendet: ‘Eja age, divinos, mea mens, celebremus honores.’
[Page 56] Et illud, ‘Tu gemmata tibi tendis conopea coelos.’
Et illud, ‘Pensilibus (que) haerere jubes coenacula nimbis.’
Quid potest dici argutiùs isto?
Quod sequitur non limpidè solùm fluit, sed fluit ex fontibus Philosophiae naturalis.
Iam notemus Prophetam duobus versibus, xiiij. & xv. mentionem panis facere. Priore versu panem accipit pro omni cibo: hinc Tremellius vertit, ut depromant cibum de terra. Altero versu, panem capit, pro pane propriè dicto, ut opponitur obsonio: sic hos versus interpretatur Theodoretus, & alii. Vtramque sententiam exprimis: ‘Et dulces genus omne cibos.—’
Paulò pòst: ‘Et gustata Ceres fessos corroborat artus.’
[Page 57] Quis non suspiciet reconditam eruditionem in illo versu?
Pia soboles, latinè, & propriè dicitur. Et Crotalistria, convenit ciconiae tā decorè, ut nihil suprà. Et eleganti figura ponitur sine substantivo.
Amo hemistichium; ‘—Lictor (que) sacras ulciscitur iras.’
Maro videtur dictasse tibi Umbram odoratā. Cedrus odorata Libanum quae protegit umbra.
Qui ipse umbram amaraci vocaverat olim dulcem.
Non dicam oppidò quàm intimè penetraveris in sensum Prophetae illo versu: ‘Tu stata multiplici designas tempora Lunâ.’
Intueor astriferum illud peplum, admirans elegantiam translationis: ‘Ut verò astrifero texit nox omnia peplo.’
His versibus quot figurae lucent:
Servat & translationem, & sententiam Prophetae hoc quod sequitur: ‘Dūnova vernat humus subitis (que) arridet alumnis.’
Denique viginti aliquot versibus brevior es utroque paraphraste. Fateor seriò, & bona fide, me non audere per pudorem exprimere laudes, quas ego judico te mereri.
[Page 58] Sed ne fraudetur Lector tam exquisite eleganti carmine, subjiciam totum. Quaeso te vel patriae caussa, cui vivimus; ne patiare venam illam tuam ex [...]rescere. Non deest argumentum, cui est, & materies, & Maecenas IACOBVS MAGNVS.
G. BARCLAYVS MEDICIN AE DOCTOR GEORGIO EGLISEMMIO Medico Regio, amico suo, S. P. D.
PSalmos, materiem publicam, & in medio positam, poeticâ paraphrasi expressit eleganter Buchananus poeta, si temporis, si sermonis ratio habeatur, interioris notae. Ante eum, idem argumentū aliquot; post eum, plurimi tractaverunt. Nemo tamen inventus est, qui auderet palàm cum eo de lauru contendere, praeterte, amice Eglisemmi, cuius versus tàm cupide legi, quàm incautè scripsisti: expectabam ab illo ingenii tui arvo molles violas & purpureum Narcissum: sed ut video;
Carduus & spinis surgit paliurus acutis.
Succenseo, nescio an dicam, temeritati tuae; sed succenseo tibi, in medio doctorum, in conspectu doctissimi Principis, auso revocare in arenam iam diu [Page] rude donatum, & quasi quendam, ut it a loquar, Lanist [...]m Poëtarum. Tuli, ingenue fateor, acerbè hòc certamen, & certè saepius haec mecum, Quid dicent cis citrá (que) Alpes Litterati? Nempe,
C [...]rrent & cygnis ululae, sit Tityrus Orpheus.
Quis non stringet in te calamum? Scotia te persequetur, cujus fuit proles; Parasini exsibilabunt, quorum fuit alumnus; Burdegalenses deridebunt, quos erudivit; Quid te fiet?
Cuine (que) apud Danaos usquālocꝰ: insuper ipsi Dardaridae infensi.
Censeo (ut primus omnium eruditorum impetus comprimatur) carmen tuum domi verbis, non dicam verber ibus castigandum. Sic sine dolo malo exteri minus duriter te excipient. Hoc officii genus, ego verò, ac lubens suscepi, & tua, & patriae, & poëtae caussa. Carmen tuum ergo reddā incudi, te, ut decet, & ut debeo, multùm [...]mabo. Vale.