Vniuersalis Ec­clesiae contra Romanum Pontificem, Actio prima.

QVous (que) tandem abu­têre patientia nostra, Romane Pontifex? quamdiù furor tuus, quamdiù fucata nos eludet hypocrisis? Quae tanta haec teexa­gitat intēperies? Quid vult, quid agit, quo ruit rabies effcenata? Quem superbiae modum, aut finem statues tyrannidi? Adeonè cum pudore omni, sensus omnes humanae rationis, at (que) ocu­los amisisse te, vt cum tot tantis (que) flagitiis & par­ricidiis infandis, iuxta ac infinitis & coelum & terrā in teeoncitâris, tot (que) tam manifesta ruinae tuae argumenta, quasi praeludia, quotidie con­spicias, nihil haec omnia permoueant animum? Querela, sine expostulatto vuiuer salis Ecclesiae cum pontifice Ro­mano. nihil teà surore cohibeant? Quid, nihil te tanta haec Euangeliilux, nihil veritatis, tanquam solis splendor, nescio quid dirum regno tuo minitās, nihil soliitui obteuebrata debilitata (que) magna ex parte sedes? Nihilnè tot martyrum sanguis, tot Doctorum scripta, nihil populi clamor, tacita (que) [Page] bonorum iudicia; nec tacita solùm iudicia, sed apertae etiam voces, quibus te pro Antichristo omnes habent, horrent, & execrantur? non ora, vultus (que) hominum, saltem non conscrehtiae tuae stimulus, aut pudoris sensus vllus? nihil nè iunctissimis foederum nexibus communitae in­ter se ciuitates quas vides? nihil gentium vota, arma principum, fatali quodā contra te odio ex­acerbata, iam (que) tota pene acie intenta in caput tuum, vis gentium, ac nationum maximarū non inimicitiae modo, sed manus etiam, quas vix à pernicie tua cohibent, horum, inquam, nihil te permouet? Atquî haec verò quae commemoraul hactenus, quoniam humana sunt, si te, qui supra hominē nescio quid crepit revideris, parū affi­ciant, quid an diuinū saltē iudicium, inflammata contra te summi numinis iracumdia perhoriē. dae minae, imminens (que) capiti tuo de coelo exitiu, clarissima scripturae propheticae oracula? quid belluae illius Apocalypticae excidium quū legis, Bellua Apo­calyptica. quum meretricis Babylonicae molarem vides dimersionem? Quid quum in oculos, in aures in­fluit Apoca. 13. 14. tibi, propheticas intuenti tabulas, tartareus ille & sulphureus gehennae caminus in fumos sempiternos exaestuans, annè haec te omnia quicquā percellunt, ne (que) ad te pertinere quicquā arbitrare, quin pergis, futis, insanis adhuc ceu rex tragicus, nec se reprimit bestia haec Apoca­lyptica?

I am vt cesset lenta illa patientissimi numinis vindicta: an nos principes & populi Christiani, [Page 2] quos tamdiu venenato fornicationis poculo haec dementauit meretricula, os ita nobis obliniri, eius (que) nos circumduoi praestigiis, tam indignis modis dilacerari respublicas Christianas Chri­stiani videntes, scientes perpetuò perferemus? Si Lucii Tarquinii superbiā petulantius paulo fe­rocientem minimè ferēdam Romana quondam putauit nobilitas in rege & suo at (que) etiam legiti­mo: Nos quomodo reges a deo principes (que) con­stituti Romanum hunc fastum plusquam regiū, Fastus tragi­cus Romani Pontificis. & tor Tarquinianū, non in rege, sed in Episcopo adeò se non supra Tarquinium modo, sed supra omnem humanam celsitudinem, imò supra omne quod Deus dicitur, & numen efferentem fese, vel sine iusta animi indignatione spectare, vel sustinere sine publica totius ecclesiae iniuria posseaut debere existimamus? Quae enim homi­nis insolentia post natos homines maior audi­ta? aut quae vnquam iniuria ecclesiae dei grauior, aut pestis comparari possit funestior, quàm in ae­quabili hac, pari (que) Episcoporum inter se coniū ­ctione vnum se attollere aliquem, qui accepta si­bivniuersali [...] ita caeteris suis cōsep­uis emineat, vt in verba eius omnes iurēt Episco­pi & concilia; vt autoritati omnis humana cedat [...], imperio fasces submittant principes, imperatores etiam ceruices flectant necessariò. Quaeres, quum per se absurda, & infanda, adeò ab omni ratione & natura pastoralis ministerii abhorreat, vt nihil vel audiri turpius, vel ferri a nobis perniciosius possit, quid nostri nunc officii [Page] ratio postulet, quid tempora'efflagitent, quid communis ecclesiae suadeat necessitas in prōptu cuiuis sit estimandi copia.

Certè si Luc. Catilinam ciuem nefarium, suae Cicero cōtra Catilinam. tantum patriae, vni videlicet ciuitati pestem & scelus molientem, vnus Romanus consul, pro suo in Rempublicam officio, minimè, perferen­dum iudicauit, consilio insidias anteuertit, au­toritate audaciam perfrigit, armis vim repres­sit: nobis quos numinis summi Maiestas ducto­res sui gregis & religionis custodes posuit, in tanta hac non vnius vrbis, sed orbis calamitate, & religionis ruina publica, quid magis ex offi­cio at (que) ex vsu fuerit rei Christianae, quàm vt ex­cetram hanc Babylonicam flammis armisque grassantem, caede & incendio permiscentē om­nia, sic (que) in piorum exultantem sanguine, ipsis porrò principibus non imperitantem modo, sed minitantem, at (que) in os superbissimè etiam con­uitiantem, quem ipsissimum Antichristum esse, & multis, & certissimis docemur scripturae ar­gumētis, summa cum maturitate, si nō ex omni ecclesiae consortio, at è nostris tamen finibus lō ­gissimè propulsemus?

Sed quid hic querar primum, aut clamem sa­tis? ô mores, ô temporum inscitiam, ne dicam an principum incogitantiam: Iamdudum mōstrum hoc, non Lateraoū, sed Lernaeū è medio subla­tū autoritate nostra, at (que) in vltimas solitudines, vel ad Canibalas gentes procul à coetibꝰ nostris exterminari oportuerat, vt qui humanis hic car­nibus satiari nequeat, sub carniuora illic feritate [Page 3] discat mansuescere. Quod si factum à nobis [...] fuisset, multa superessent Martyrum iam inno­centissimorū millia, Et tamen tanta [...] Christiani sanguinis strage, quantā non in histo­rus solum recolimus, sed oculis etiā sensibusque quotidie tenemꝰ, viuit adhuc, spirat (que) non [...] sua vita, quàm nostra culpa hic Antichtistus, [...] imò floret, regnat, triumphat: In [...] no [...] do nostris adest, sed praest etiam [...], man­dat, imperat quae lubet: populos deni (que) nostros praedae, nos ipsos habet ludibrio. [...] vi non possit aperta, clāculariis [...] designans quem cun (que) animo interemptū cupit: Cupit [...] Christi gloriae quā [...] addictiores intellig it. In quo haud [...] certissimi [...]. Nam alioqui quid aliud est quod eum in tantam [...] im­manitatem, nisi quòd lucescente Christi gloria, regno ipse suo metuit, Incensus enim cupiditate dominādi animus, postquàm ad eum gloriae fa­ftigiū semel [...] it, [...] possessione depelli se haud facilè [...]: [...] se [...] diutius [...] Euangelio nō posse intelligit, sine caede & laniena [...], cò fit vt quot quot verè Euangelicos perspiciat, totidē sibi ducat esse aduersarios, quibus ille contra e­undum Defensio Ec­clesiae Britan­nicae aduer­sus seditio sat bullas Roma­ni pontificis. quibuscun (que) possit [...].

Hinc (que) omnis illa tantarū [...], hinc horrēda tonitrua illa, & dira fulmina [...] simarū execrationū, deridenda tamen magis quā [Page] cuiquam pertimiscenda; Bullas illi appellant, diplomata nimirum & fyngrammata paparia, ad dolos & technas mira simulatione, sub Petri & Pauli autoritate conficta Haec enim pontificum sunt ornamenta, quibus illi dolorem animi sui [...] solent, si quibus aliquando irascantur. Quoniam (que) hisce terriculamentis [...] antehac caeteris Regnis & Monarchis esse for­midabiles, hinc Pius Papa quintus non ita pri­dem ceu Iupiter Olympius, rubente dextra sa­cras iaculatus arces, terribili Bulla Britannos miseros incursabat.

In qua Ampulla Elizabetham primùm Regi­nam Pius quintus furens contra Elizabetham Angliae Regi­nam. setenissimam furiosis probris, nee dicendis contumeliis affligere, in inuidiam vocare apud exteros principes, nec co contentus regno pater­no excutere, nec regno solùm, sed vita etia ex­turbare, populos in eam domi [...], inflāmare satagebat.

Nec multo post Pium eodem insequutus ex­emplo Gregorius 13. Pontifex in­citatus cōtra regnum & Reginam Angliae. Gregorius 13. ouo prognatus eodē, haud dissimile quiddam pertentabat sedulò, nullū nō [...], vt subditos in Reginam inci­tare, ad seditiones euocare, ac fidem deni (que), quā Dei mandato debent Magistratui, reuellere pos­set: ratus nimirum huiusmodi se fatuos repertu­rum, quibus ridicula haec. Architae crepitacula fidem citiùs, quàm risum commouerent. Inte­rim verò tam insan is illis [...] multa mo­liendo, quàm parū his successer it hactenus quod instituerunt, non hîc disputo. Illud scire ab istis [Page 4] contendo, peto (que) vt respondeant. Non hic pri­uatam hominis cuiusquam personam specto, nō Pium, non Gregorium folum artingo, sed vni­uersam sedem Romanam hanc, quaetales nobis fundit pontifices, simul appello, peto (que) à reue­rendis istis vicariis. Si tanta penes eos facultas foret, qua possent re ipsa tantum istis maleface­re, quantum verbis maledicūt, at (que) in Bullis istis suis homicidis indicant, in quibus horrēdis cla moribus in regni illius incolas sic perbacchātur, diris deuouent, ad imas Tartarorum portas de­mergunt, gladiis furiosae multitudinis obiiciūt, an reuera facerent? an vellent omnino si possent? an tanta vnquam subire posset Christianas mon­tes in Christianos crudelitas? Si negent, quid si­bi igitur volunt plusquam Catilinaria haec ad caedes coniurata ipsorum intentata (que) consilia? Sin affirment, quod reuera dissimulare nequeūr­satis profecto tanquam sorices suo se inditio produnt, cuius sunt spiritus, quid intus sub per­sonato hoc Petro monstri alunt, quodnam ani­mal sub hac [...] occultant.

Sed pergamus porrò Age, & sitanta vis [...], Expostalatio cum Romanis pontificibus. si tanta vindictae cupiditas Apostolica pectora in bonorum inflare perniciem possit tantopere: scireab his velim, quo tandem ipsorum merito tam immisericorditer in eos saeuiant. Ne (que) enim leue aliquid sit oportet quicquid sit piaculi, quod sanctissimo [...] flamines tantopere in homines Christianos exagitet, qui Christi mā ­suetudinem, fidem Petri, Pauli spiritum titulo [Page] acfronteadeo [...], Sanctissimum ipsum Paulum audimus alicubi magno spiritu efful­minantem arma militiae [...] carnalia non esse, sed diuinitus valida: [...] muni­tionum quibus cogitationes euertimus, om­nemque celsitudinem extollentem se aduersus cognitionem Dei debellamus, captiuam (que) du­cimus omnem cogitationem ad obediendum Christo, &c.

Primùm hîc arma habetis, non vnius tan­tùm Potestas ec­clesiast. quae sit, & quous (que) progreditur. Pauli, aut Petri, sed nostra (inquit) ar­ma, cum vniuersa videlicet Ecclesia Christi communia: quae tum denium expedienda sunt, non temere aduersus, quosliber aut [...]; de causa, sed vbi fert necessitas, aduersus eos, si qui sint, qui insolentius contra cognit ionem Dei, Christi (que) obedientiam ceruices erigant, Cuius­modi si quid in eo imperio videatur quod Chri­sti gratiae officiar, nihil equidem depreoor Apo­stolicae armaturae iustam animaduersionē. Nunc quum Christi gloriae omnes exprofesso studeát pro viribus, nemo sit qui non potentiae filii Dei, [...]; [...], qui nō spiritu eum colat & voiltate, ibique colat, vbi scripturae eum collocant, qui non beneficia agnoscat, Sacrameta illius iusta veoeratione prosequatur, qui non o­bedientiam modo cum fide coniunctam, quam Crudelitas Romani sedis nulla causa nec ratione in pios excitata. debet, profiteare, sed omnemetiam suam in eo fiduniam figat. Deni (que) quum in [...] ab iisdein it a instituuntur, vt nihil hic desideret quisquam quod Christiani sit officil, nihil reci­piatur, [Page 5] quod non sacra Euangelicae cautionis ap­probet autoritas: cedô quid hic, Romane ponti­fex, desiderabis amplius? Quid an satis id tibi nō est, si glorificetur Christus in ecclesia sua, qui so­lus salutem praestat ecclesiae suae, nisi pontificia pa­riter cum illius gloria pari obedientia congredi­atur? Et vnde igitur tumultus isti, fulgura & rē ­pestates excitatae? Num quia Christo (vt par est) non obtemperant, an quia non parent pontifici? Si gloria illius, tua fit gloria, vt esse debet, quid hac opus contentione? quin positis igitur istis cristis, in ordinem tereuoces communis obedi­entiae? Sin minus id tibi sat sit, vtfilius Dei cele­bretur sine Romaeo Episcopo: quin desinis igi­tur seruus esse Iesu Christi, haeres sancti Petri. Quid enim Petrus, quid Paulꝰ spirabat nisi glo­riam Iesu Christi? Siue per occasionem (inquit Philip. 1. ible) sine veritatem, modò Christus annuncietur, in hoc & gaudeo & gaudebo. Quid quòd & Christus ipse, quoad in terris ageret, quantum absuitab omni gloria, studio & cupiditate, non tam verbis quàm factis testatum voluit. Quise vltro deiiciens ad crucis opprobrium, quo ma­gis gloriam fugitabat, tanto vberiorem fibi con­temnendo comparauit? Non quaero (inquit) glo­riam Iohan. 8. meam, sed est qui quaerat & iudicet, idem (que) runsus spretus, aliquando & exclusus ab ingra­tiffima ciuitate, adeònullam vindictam molitus est, vtiis eriam, qui ad vltionem prouo [...] Luc. 9. grauius irasceretur. O adorandam diuini pecto­ris man [...]? Nesoitis (inquit) cuius spi­ritus [Page] estis? non venit filius hominis peredere ani­mas hominum, sed vt seruet.

Conferamus nunc alterum cum altero, vica­rium cum suo capite. Non receptus in itinere Dominus quid egit, quid respondit accepistis, Quid autem pontifex si tum ad fuisset cum ea vlciscendi potestate fuisset facturus non hic dis­quiro, certè quid nunc faciat, vel vna Anglia plus saris esse documento poterit. Quae quia iam diu Romanā experta tyrannidem, & ad ossa vs (que) corrosa, ausa sit tandē excusso acerbissimae serui­tutis iugo equum hunc Troianū è moenibꝰ pel­lere se (que) in libertatem asserere, hinc illud vlcus, hinc tragici isti furores, hincvltrices illae flāmae, & sulph ureae in ipsos execrationes, quibus non corpora hominū, sed & animas etiam perditurus videtur, si posset. Age, & quid habet tandē praepo­sterus hic vicarius, cur terrae caelum sic misceat Tyriá (que) ista malotum maria sic turbet ab imo? id nunc videamus.

Excluditur ab illis Romanus pontifiex: vt do­minus, fateor, vt hospes, non excluditur: atreci­pitur tamen Christus. Hunc vt dominū ample­ctuntur, vocē agnoscunt & obtemperant: Tuam verò, pontifex, quia nō nouerint, siminꝰ admit­tant, quid est quod: ibi doleat? Nempe opinor Christus re­cipi non po­test, nisi ex­clusio Rom­pontifice. simul adorari ab ipsis postulas. At quid si nec Christus recipiin Anglia, nisi eiecto pontifice, nec pontifici locus esse apud illos cum ista reli­gione, nisi excluso Christo paterit! Viri eos cae­dere, quū vtri (que) pariter seruire nō licet, par esse putas? Clamitat in deserto laudatissimꝰ ille pro­phetarum [Page 6] plusquam propheta Iohannes illū o­portet Iohn. 3. crescere, me verò minui. Tuque Christi gloriā aliter accrescere in suo ipsius templo nisi tua simul cum illius coniuncta potestate, nō pa­tiere? Qui si seruū te illius & amicum profiteare, quin igitur domini tui cōmodis ingenuè faueas, simul (que) conseruis tuis communi Domino ap­plaudentibus congratulere. Cedò, an non aequū abs te postulamus? Sin aliter est, vt extra seruorū numerū te non vt ecclesiae nostrae consortem, sed vt fidei dominū admitti postules, iam nō nos ip­si te, fed sacrae literae ex regnis te nostris excuti­unt, In quibꝰ vnus nobis dominus, vna fides ex­pressissimè designatur. Quemadmodū apud eun­dē Ephes. 4. rursus audimus Apostolū. Non qud domi­namur (inquit) fidei vestae, Quin & Petrus mi­nimè 2. Cor. 1. imperiosus Apostolus dominātes in clero nec alios pertulit, nec vnquā ambiebat ipse quod 1. Pet. 5. in aliis improbarat. Probè enim meminerat cu­ius is domini discipulus esset. Eius nimirum, qui humanarum rerū semper contemptor maximus de dignitate & primatu contenderet nunquam, sed qui per humilitatem seruiret omnibus.

Sed protinùs hîc excipitur ab istorum nōnul­lis. Sanderus in Hierarchia Monarchia Quid, inquiunt, an non dominos eos nomi­namus, qui tanquam dei ministri, imperio & principatu funguntur in terris? Rectè, sit ergo suae quis (que) ditionis dominus, cui in hoc ipsum diuina praefecit vocatio, vt dominetur. Sed quid hoc ad Petrum? quid ad Apostolos, vi­rosque Apostolicos, qui in hoc vocati sunt vt populo DEI prosint, non vt praesint ac [Page] principentur, vt excolant pascant (que) gregem Do­mini sui, non vt ipsi dominium in gregem ex­erceant. Non enim tyrannis, non dominatio est, sed officium at (que) cura, functio pastoralis. At (que) vt cura est, ita ne (que) vlterius cura haec se porrigit, quā ad eos, quorum propriè suscepta ei sit procura­tio, tum ne (que) aliter accommodanda, quàmea Cura pasto­ralis quibus cōtinetur, & quo modo ad­ministranda. duntaxat ratione, quae propriè ipsorum conue­niat instituto, quibus cura mandata est. Ne (que) e­nim paedotriba, quia liber is admouetur institu­endis, idcirco ius sibi parentum in filios, aut principis in subditos adsumit, quin nec aliter in schola ferendus, quàm vt recta saná (que) doceat. Itidem quum sacri pastoris omnis in eo sita sit administratio, vt conscientias tractet Christia­norum, vt propagando Christi regno studeat, intra fines suae scholae se contineat, pastorem se, non principem, seruum non dominum praebeat. Aliud est imperium gerere, publica & Christia­na autoritate: aliud Christi seruum esse in pas­cēdo grege & sub imperio contineri: Quanquam & in hoc ipso quo (que) seruiendi genere non deest sua quaedam dignitas. Sicut in omni republica quae eximia & praeclarasunt, facilè ipsa per se laudes bonorum & admirationem excitant: ita qui ad ecclesiam accedunt diuinis spiritualium charismatum dotibus, ac Christi virtute deliba­ti, nunquam his defutura est, nec ambientibus, sua reuerentia & dignitas, quae nimirū viros bo­nos & admirandos semper comitari solet: non quae principes tamē eos, non quae terrarum Do­minos, [Page 7] nō quae Monarchas faciat, nec quae iustis etiam Monarcharum imperiis eos eximat.

Quod igitur ad iura principum attinet, quū tanta sit regionum, populorū, legū ac linguarū in mundo varietas, nihil est diuina praesciptione conuenientius, quàm vt in omni hominum so­cietate, summa rerum potestas ad vnum aliquem tanquam ad caput primarium deferatur: cuius autoritate & imperio caeteri omnes continean­tur, singulis (que) sua cuique officia, ac munera, vt quid (que) in republica gerendum est, distribuantur. Ex quo sublimiores potestates à Deo (vt est apud Rom. 13. Apostolum) necessario dominantur, licet eaedē suis tamen finibus & pomeriis quibusdam à Do­mino Vniuersalis ecclesiae vnū solū vniuer­sale caput. circumscriptae. Vniuersalem verò totius ecclesiae aut fidei Dominum & caput, praeter v­num Christum, nee regem, nec imperatorem quemcun (que) agnoscimus. At quis te tum guber­naculis vniuersae ecclesiae Dei tam longè late (que) per omnes mundi plagas disseminatae praefecit vnquam, Romane pōtifex? Aut quis ante te, tam superbo cognomine sese iactare vnquam, vel A­postolorum tempore, vel post eorum memoriā auditꝰ est, sine grauissima optimi cuius (que) repre­hensione? Aut qua fronte deni (que) tute ipse id au­deres vnquam tibi arripere, vt solus pro oecu­menico vniuersi nominis Christiani ecclesiar­cha colaris, nisi Antichristus esses? Quamobrem quîd hîc agas Romane praesul, aut quîd agere potius debeas, etiam at (que) etiam tecum cogita. Quod si in eo maiestatem tuam laedi à nobis pu­tes, [Page] quod è finibus nostris te eiiciamus, quaeso à te, vt quum verè recordari tecum voles, quātum hactenus emolumenti tibi hactenus, accreuerit ex nostra erga to obedientia, nunc istud nos edo­ceas, quid in hac nominis tui autoritate situm sit, cur eadem diutius sit nobis necessario reti­nenda.

Quid enim, an vt salutem nobis & benedicti­onem Vniuersalis hierarchia rom. pontifi­cis nulli vsui seruit in ec­clesia Christi­na. impartias? At ea abunde in Christo vnico seruatore plena nobis constat & sempiterna. Vt admissorum veniam largiaris? At hanc nobis sine tua opera fides porrigit Euangelica: Quid vt verbum Dei populo annuncies? an quod soles potius, vt pro verbo Dei annūcies humanas tra­ditiones, decretales fabulas? vt verbum Dei pere­grina celatū lingua populo eripias? Vt doctrinā diffemines daemoniorum? At magnam habemus domino gratiam, non desunt qui sacrum hoc praedicandi munus, apud nos liberè & feliciter, abs (que) laterano pontifice exequantur: id (que) eò etiā liberius, quo longius ab illius absunt tyrannide. Quid porrò, vt lites & controuersias apud nos cōponas? At vbi melius finiuntur lites, quàm vbi natae, notae (que) sunt maximè causarum circumstā ­tiae. Vnde nō temerè ab Affricanis patribus fan­ctitū Cypri. libr. 1. Epist. 3. sit teste Cypriano, vt vniuscuiusque illîc causa audiatur, vbi crimen admissum fit, vbi & accusatores, & testes sui criminis habere possit. Addit (que) sanctio, vbi singulis pastoribus portio gregis ascribitur, quam regat vnusquis (que) & gu­bernet, rationem sui actus domino redditurus, [Page 8] &c. Et quid hic prouide in Britannicis negotiis Romana aget inquisitio, quam ita à suis exclu­serunt Affricani?

Verum ad initiandos Episcoporum & eccle­siasticarum ordines necessariū ducitur pōtificis autoramentum. Siquidē Episcopos alioqui le­gitimos esse pernegāt, nisi huius auspitiis desig­natos. At hoc quid aliud est, quàm ecclesiam li­berae electionis munere legitimo & autoritate orbare, hanc (que) ipsam ecclesiā, quae Christi spōsa Superior re­spectus eccle­siae, quā Apo­stolorum aut ministrorum. sit, pontifici subijcere, nō pontificē ecclesiae? quū tamē Paulus apost. ad Cor. scribens, ipsos etiā a­postolus ecclesiae subijcere minime dubitabat, ijs verbis: omnia, inquit, vestra sunt, siue Paulꝰ, siue 1. Cor. 3. Caephas, siue Apollo, siue praesentia siue futura: vos Christi (nō pontificis, ait) Christꝰ verò dei. Breuiter quod ad [...] illā attinet, quā illi sine pōtificio Chrismate illegitimā omnino pu­tant, qui minus idē ecclesiis nostris licebit, in co­mitijs ecclesiasticis, suis (que) pastoribus constituen­dis, quod Cardinalibus Romanis in suo licebit pontifice? Nam si Romae nulla ferè succedere so­leat hominū aut palliorū consecratio, nisi quae sit mercenaria, nec vlla ferè manus imponitur, quā non perūgant [...] magis quā [...] Cedò, quid obstat, quo minùs licita & Canonica videatur nostrarū ecclesiarū ordinatio, quae legi­time canonū praescriptione peragitur nō sine do­ctrinae examine, morū inspectione, & ecclesiae si­mul adiūcta cōsensione, praesertim quū ipse polli­cetur dominꝰ: sicubi duo aut tres de re qua (que) con­senserint Mat. 18. [Page] in nomine ipsius, Patrem ipsum illotū suffragiis non defuturum.

Quae quum ita habeant, quaero nunc, quid ha­bes, Papa [...] Romane, quod queri possis? quaeuè nunc tibi fit a nobis iniuria? Si nulla, quid fremis, quid ex­aestuat adeo tua bilis? quorsum tanta haec bullarū tonitrua, & bellorū fulmina, quibꝰ oim nostrū si vna esset ceruix, vider is cum Caligula, vel vno ictu cōcidere voluisse si liceret. Id verò quo minꝰ liceat, nulla neque tua improbitas nec timor all­quis, sed Dei obstitit in nos benignitas, quae im­pia malignantium saepè molimina, vel in au­torum capita reflectit, vel in telas vertit ara­nearum. Sed agê, vt hoc modo donemus ô bone, illatam ab vlla ecclesia sedi tuae [...]. Quod quum re: ipsa falsissimum sit, at cogitatione [...] gamustamen. At meminisse te tamen conuenie­bat, cuius esses spiritus, si modò Christi esses, cu­ius te vicarium vindicas. A quo sinondum id quod primum ac praecipuum est, didicisti, hosti­bus tuis precari bene: saltem quod proximum e­rat, Matth. 5. minimè te obliuisci decebat: nt quicquid hoc iniuriae esset, in quo praeter aequum te offenderi­mus, certè in priuata tua causa, minimè te com­moueres, sed id totum Deo vindicādum permit­teres. Deu. 32. Sic enim scriptum à Deo tuo legis: Mihi Rom. 12. vindictam, & ego retribuam eis, dicit dominus. Ne (que) enim dubitare potuisti, quin is pro iustitia suasusceptam in se causam, siquidem probasset, tuam multo & rectius teipso & potentius expe­diuisset. Ad quod quum multa te exempla [...] [Page 9] potuissent, tum illud imprimis Gamalielis consilium in mentem reuocasses, quo vesanam ille pharisaeorum ferociam à caede apostolorum compescuit, consimilem in modum cum illo cogitans: Si ex hominibus est, aut humano cō ­filio Act. 5. susceptum, quod agunt isti, dissipabitur sua sponte: Sin Deo autore initum, frustra simul & nefariè renitar, quippe non hominibus solū, sed Deo etiam repugnaturus.

At (que) haec hactenus ita tecum ago, ac si in lae­satua dignitate iustam hîc aliquam criminandi causam sustineres. Quod ipsum etiam si verum esset, priuatas tamen iniurias tam grauiter vl­eisci nō solet apostolica grauitas, nec docent li­terae Christianae: mitius saltem agere cum fratri­bus etiam delinquentibus lenitas fuaderet Euan­gelica. Qui etiamsi Romani non simus, tamen quia sumus Christiani, vel Christi causa, quem colimus, etsite non colimus, quid Christianus in Christianos debeat, spectandum erat, si modo verè esses Christianus. Certè probra ista & con­tumeliae, quibus nos omnes nostras (que) respub. in inuidiā, in exitium, & vastitatem pertrahere co­naris, nullo modo professionem decebat, quam induisti.

Nunc verò, vt ad rem accedam propiùs, te (que) pressius constrictū detineam, ita tecum contēdo, vt non modò omnes tuas in nos coniectas peti­tiones rationis inanissimasesse, stultitiae & su­perbiae plenissimas conuincam, verùm vt illud etiam liquido edoceam vniuersam hanc compa­ratam [Page] contra te dimicationem gentium ac po­pulorum tantam hanc, quantam vides nō modo omni carere iniuria, sed summa etiam necessi­tate conflatam, nec minori pietate susceptam, neo tam ab ipsis hominibus aut humano consi­lio procuratam, quàm Dei ipsius manu guber­nari: sie (que) gubernari, vt sine ipsius numine, tot tantae (que) res conficitam breui tempotis spatio, tanto (que) successu nullo modo potuisfent. Quod quò compertius tibi eue (que) coniurationis asseclis intelligatur, aperi paulisper mentis oculos, re­rum (que) gestarum ordinem & magnitudinem cir­cumspice.

Primùm eximium istud at (que) inueteratū im­perii tui domiciliū, ista celsitudinis tuae moles, sedis dignitas tam pulchrè stabilita, opibus fir­mata, tottantis (que) vallata praesidiis, scripturis etiā ipsis Petri Pauli (que) autoritate, vt videbatur, com­munita, Romanae se­dis per annos quingentos quanta, & quàm incom­parabilis ste­tst potestas. quamdiu incolumi felicitate orbis te­nebat principatum, in quantam sui admiratio­nem gentes vniuersas pertraxerit, nemini incō ­pertum arbitror. Hae tantae vires, maiestas, & amplitudo regni pōtificii, quae tamdiu ad annos plus minùs quingentos illaesa irruptáque consti­terunt possessione, eaedem quo minus-vel sem­piternae forent, quis vel leni suspitione diuinare vnquam potuit? Accedebat ad huius confirma­tionem imperii diralegum seueritas, strictissi­mae sanctiones, acerrima addebantur suppli­ciorum tormenta, si quis vel mutire aduersus pomificem quamlibet delinquentem auderet. [Page 10] Praetexebatur Ecclosiae Catholicae & Apostoli­cae plausibilis titulꝰ, clauiū potestas ingerebatur, Petri (que) indubitata successio, non sine Pauli huic annexa autoritate: vt qui pontificem iam viola­rent, non ipsum, sed Petrum Paulumque laedere viderētur. Quin nec deerāt huic Domitiano sua fulmina, quibus è Capitolino suo coelo paui­das populorum ac principum animulas concu­teret. Deni (que) ne quid non ad vim modo, sed ad fucum etiam deesset, adiuncta est his blanda quaedam sanctimoniae simulatae facies, vitae fu­cata mundities, & externus religionis habitus, quo magis vulgi oculos & animos perstringe­ret. Accurrerūt igitur ad obeundam hanc fabulā monachi & sacerdotes, in ieiuniis, in eleemo­synis, in psalmis frequentes, in precationibus, in liturgiis assidui: In coelibatu quiddā angelicum supra mortalem conditionem praeseferentes: In templis quàm religiosè ad sensus hominum de­mulcendos omnia apparabantur.

At inter omnia, haud alia res vlla ad regni hu­ius vel firmitatem, vel diuturnitatem stabilien­dam plus contulit, quàm temporum illorū insci­tia, eruditionis & iuditii inopia. In scholis nihil praeter frigidas & subtiles nugas: In con­ciliis nihil nisi ad vnius praescriptum pontificis: nec in templis ferè quicquā praeter ceremonias & hominum constitutiones pererebuit. Et quid mirum, si extinctis hoc tempore politioris ele­gātiae & sacris & prophanis disciplinis, caligino­sa barbaries cuncta tenebris inuolueret, quae nec [Page] cultiorem quemquam nec meliorem redderet, quando nec librorum, nec autorum, vnde haec petenda erant, vlla suppeterent adiumenta. Ne (que) Artir typo­graphicae foe­lix inuentio. enim adhuc prodiit in lucem auspicata, ac diui­na illa libros procudendi felicitas: solo scri­bendilabore, & conductiitis librariorum ope­ris, id (que) non nisi magno, coëmebantur omnia. Quo factum est, vt exclusis ab omni facultate discendi tenuioribus, vix vllus omnino librorū aut literarū vsus nisi penès opulentos quosdā mo­nachos, eos (que) per paucos maneret: apud quos hi ipsi etiam descripti codices in Bibliothecis magis quàm in manibus versabantur. Interim quid Euāgelicae & apostolicae literae de Christo, de gratia eius, & beneficiis praedicarent, ne (que) le­gebat populus, ne (que) audiebat: Tantùm credere iubebatur, quod crederet ecclefia. Neq: illud om­nino male, siecclesiā suis recte finibus constituis­sent. Nunc homines docti & sapientes ecclesiam hanc non aliam volebant, quàm sedem Romanā esse, coetum (que) illū in quo ter sanctissimꝰ Papa ca­put & dominus vniuersalis agnosceretur. Illius parere decretis, tanquam diuinis è coelo oraculis singuli cogebantur & vniuersi: Quicquid ab illo ceruicibus impositum Christianorum, necessa­riò ferendum erat. Illum vnum sacerdotem esse Leuitici generis, nodum & vinculum Christia­nae societatis: sine quo nullam esse fidem, nullam spem, nullam ecclesiam dictitabant. Qui ab hac ecclesia, hoc est, ab illo discedat, nihil huic ad salutem aeternam fore reliquum. Illum, quicquid [Page 11] dicat agátque, nec errare posse, nec iudicari à quoquam oportere: Christum in coelis regnare, illum in terris. Et si Christus nunquam non af­futurum se ecclesiae suae certò promitteret, non a­liter tamen eum in gubernanda ecclesia opes su­as dispensare, quàm per vnum hunc vicariū suū, certissimè statuebant.

In hoc rerum temporum (que) statu, quaeso quid iam rudis & insulsa plebs scire aliud potuit, quā quod ab aliis edocebatur? Et quid aliud ab his vulgi tum auribus ingerebatur, nisi quod ad am­plificandam pontificii regni maiestatem quo­quomodo pertinebat? Cuius vt quis (que) quàm maximus esset assentator, ita absolutissimus ha­bebatur Theologus. Tū verò praeclara haec erāt argumenta, non exleuibus paleis, sed ex inti­mis Romanae eff­gionis demō ­strationes & fundamenta. Theologicae philosophiae scholis petita. Tu es Petrus, & super hanc petram aedificabo eccle­siam meam. Rogaui prote, Petre, ne deficiat fi­des tua. Pasce oues meas. Ergo sanctissimus D. Papa sedis Romanae princeps sedet vniuersalis, cui soli datae sunt omnes iurisdictionis claues. Romana sic docet Ecclesia: Sic vniuersali pon­tifici visum est, qui spiritum sanctum in scrinio pectoris circumgestat: Sic per manus traditum est. Ergo est Catholica veritas.

Amabò amice lector, quae vnquam fortior esse potuit illusionis efficacia? In tanta densissi­marum tenebrarum caligine, quid minus diffi­cilè fuit quàm multitudinem infinitam ac impe­ritam in quemuis errorem circumagere? Veluti [Page] si cui, quis oculos priùsetuat, sacile de hine in praecipitium quodcun (que) libeat eum pertraxerit; Quod ni summus ille [...], omnium (que) moderator Deus, oriens exalto manus huc ad­mouisset, quid hominum omnium omnia simul coniuncta consilia, vires, opesque valuissent in debellanda hac tam fortiter conftabilita, lon­gaque consuetudine inueterata pontificiae pote­statis monarchia? Quod persaepè antehâc & multis & magnis argumentis declaratum est. Quoties à potentissimis monarchis, regibus, mundi (que) dynastis hoc agebatur, vt insolentem hanc pontificiae superbiae ferociam reprimerēt, at nullo tamen successu. Vel enim periculi metu, vel religione impediti, aut fuco decepti, vel suorum defectione coacti protinus destite­runt.

Quorum quum infinita exemplorum vis in Pontificiae se­dis subuer sio­nem non ex hominibus, sed à Deo ip­so autore ac­cidisse argu­mentis decla­ratur. promptu ad manum suppetat, si è Gallia, Germa­nia, Anglia, Sicilia, Austria, Reges imperatores, singulos referre vellemus, Philippos, Ludoui­cos, Ottones, Henricos, Fridericos, quos lice­ret: Nos tamen caeteris hoc tempore praetermis­sis principibus, quoniam in Britannos sermo nūc incidit, ex eorum monumentis, quod ad rēsatis fuerit paucis signabimus. Annis ab hinc quingē ­tis principante apud Anglos Gulielmo Nor­manico, aut circa id maximètempus, caepit pri­mū maiori potentia sese attollere Romana haec, quam dico tyrannis. Cui non multò pòst obniti Henricus 2. nōnihil pertentau it Henricus eiusnominis pri­mus, Angliae rex. [Page 12] doctus iuxta ac cordatus princeps. Deinde post hūc acriori impetu eidem se opposuit Hē ­ricus secundus: sed mox per Pandulfum Legatú Ioannes rex Angliae. facilè vis regia compressa est. Sequebatur non multò pòst Ioannes Angliae Rex qui maiores sibi animos aduersus pontificem exacuerat, sed hec quidem vis nec quicquam valuit. Subiit post hos Henricus eius nominis tertius Britannicus, Henricns ter­tius Britan­nicus. qui magno id studio habuit, vt Romana vecti­galia, quae nec modum nec rationem vllam ha­bebant, è Repub, reuelleret. Pium profectò regia optimi institutum. Sed vicit tamen intolleranda Ex [...] Parisiensi. pontificis superbia. Henricus (inquit) Rex sua habet consilia, & ego habeo mea.

Quid quod à doctis etiam magnis (que) Theolo­gis Theologi ad silentium, Martyres ad supplicium adacti, quot­quot pontifici aduer saban­tur. idem hoc pertentatum exhistoriis cognoui­mus, vt ad modum aliquem superbissimae sedis tyrannidem reuocarent. At ne hi quidem quic­quam profecerunt. Mox enim vel in carceres, vel ad palinodiam, velad supplicia abrepti ob­mutescere cogebantur. Quo in numero infinita piorum Martyrum capita praeter Valdenses, Al­bingenses, Merindolanos, Bohaemos in annaliū monumentis referuntur, Quae res alia exitio fuit Hieronymo Sauouarollae viro optimo, cuius in­signes conciunculas Italica loquentes lingua & Venetiis excusas, ne adhuc quidē Italia ipsa per­ferre poterit. Quid duos monachos illos, qui Auinione exurebantur sub Innocentio sexto? Ex chronicis Henri. de Erphordia. Quid aliud Guliel. Sautriū Suynderbiū, Thor­pū, Gualterū Brutū doctiss. Iuuenem, Ioannem [Page] Badbium, Cobhamum generosiss. heros, caete­rosque eius memoriae innumeros in cineres re [...]degit? Quid Ioan. Wicleuum mortuum e­tiam è tumulo exagitatuit? Accensentur huic Catalogo, quos honoris otiam causa recenseo Taulerus, Wesellus, Groningensis, Hiltenius Isennacensis, Guliel. de sancto amore, Nico­laus Oremmus, Gulielmus Laudunensis, Io­an. Poliacensis, Armacanus, Petrus de Vi­neis, Ex Ioan. A­uentino. Tulliensis Archiepiscopus cuius memi­nit Auentinus.

Sed nimis ista antiqua praetereo, quae si singu­la commenmorare vellem, nimium dilatanda es­set oratio: Propius ad tempora accedo vicini­ora. In quibus nescio quo modo Romanae im­pietatis multo magis erupit ferocia, tum vero maximè, quum sanctiss. virum Iohan. Hussiū, Ioan. Hus­sius Hiero. Pragēsis. ciusdem (que) martyrii consodalem Hieron. Pra­gen. fide publica euocatos summa perfidia cum pari cōiuncta crudelitate scelestissimo mactastis incendio. Factum id negare pontifex non potes. Si causam abs te quaeram, quid ais tandem? quid commeruere? quid patrarant? an aliquid con­tra Christi numen impiè? Nihil minus, sed quia fastum pontificium boni viri pro fide sua ac of­ficio vellicare sunt ausi. Eò tum prouecta fuerat Babylonicae meretriculae cum summa potentia par iuncta crudelitas, vt ne (que) contra eam mutire auderet quisquam, neque si id faceret, quicquam proficeret.

Quamobrem si immensa haec imperii vestri [Page 13] amplitudo & potestas tanta, quanta vix vn­quam memoria mortalium in terris audita sit, tanta autoritate, armis, copiis, opibus, praesi­diis, amicis cincta & firmata, quam vos tamdiu penè inuictam aduersus omnes humanas hacte­nus molitiones tenuistis, fractior nunc facta, ac debilitata videatur, quid illud sit, quod plagam hanc vobis, vestrae (que) sedi tenebras attulerit, satis iam te, Romane pontifex, perspicere suspicor. Certè non humana vis aliqua, non principum potentia, non copiae militares, non regum, non imperatorum manus, non hominum ingenia, Ruina Ro­manae sedis non homini­bus impu­tanda, sed Deo soli. aut mundi huius consilia. Tu fortassis à Luthe­ro autore at (que) adiutore Caluino caeteris (que) con­flatum hoc incendium arbitraris: Ne putes pon­tifex. Fuerunt lapides quidem isti in te pro­iecti. At quae manus istis te caedit lapidibus pa­tum intelligis. Tu ea tantùm quae foris sunt, spe­ctās, praeter Lutherū & Lutheranos nihil vides: At alius est qui intus totam mouet machinam. Quem si nondum ex tot clarissimis iudiciis per­spicere, ne (que) animi vlla ratione adhuc cōplecti potuisti, licebit nunc ex D. Paulo quis ille sit, luce clarius, cognoscere. Quem dominus, in­quit, 2. Thes. 2. conficiet spiritu oris sui. Quum dominum ipsum audis, autorem habes ipsius actionis non Lutherum, non Caluinum: sed summū ipsum totius scenae choragū, qui actores suos in pros­cenium producit, quos lubet & quando lubet. Porrò quum spiritum audis oris sui. In eo mo­dum habes & rationem expugnandi aduersarii, [Page] non vi bellica, aut externo brachio, sed arcano afflatu, & praedicatione verbi.

Quod si ne haec quidem satis adhuc tibi per­suadeant, quaetulongius ex Paulo petita minus in te quadrare dixeris: propius te iam ad teip­fum deducam Veniamque ad haec ipsa illius, quem modò memoraui, Ioannis Hussij tempo­ra, tuae ipsius memoriae aliquanto viciniora. Ex quo meminisse adhuc poteris, quid tum ille, cum per scelus & furias vestras diu multumque diuexatus ac prophetico admonitus oraculo vobis praenunciaret, futurum vt post centum annorum decursa spatia Deo atque ipsi, cui intu­listis haec mala, essetis aliquando responsuri. Id si neges factum, cum omnes historiae, tum Hussij pro­phetia aduer sus Pontificē. moneta illa peruetusta, quae Hussij & Pragensis nomine insculpta passim circumfertur, palā tibi in os reclamabit. De fide nunc oraculi superest vt perquiramus. De qua si quid dubitandum pu­tes, quin positis igitur calculis anni illi nobis suppetentur, qui intercesserunt inter Hussianum Martyrium at (que) eum Lutheri exortum, quo is Anno Domi­ni 1416. primùm indulgentiarum nugas oppugnauit; Anno Domi­ni 1517. quippe qui centesimum illum Hussiani vaticinii annum proximè est consequutus.

Accedit huc minutius quidem illud, at non indignum fortasis historia, quod idem Hus­sius Somnium Hussij pro­pheticum de ruina Roma­nae sedis. in libro Epistolarum oftensum sibi tot ante annos in somnio commemorat: sese in tem­plo Bethleem in quo postorem ageret, ima­gines Christi & Apostolorum sedulò depinx­isse, [Page 14] quibus demum à pontifice, eiusque Cardinalibus obliteratis, successisse non mul­tò pòst complures eius generis artifices, qui easdem imagines, non solùm nitidiore specie restituerent, verum etiam ea multitudine fu­isse homines, vt facilè Cardinales ab iisdem cum suo pontifice contemnerentur. Non di­sputo hic de somniorum fide & interpraetati­one: Illud profectò mirum, quàm scitè atque egregie istorum hominum praesagiis rerum e­uentus respondeat. Atque haec de Hussio & Hieronymo hactenus. Quos non multo pòst interuallo insequutus est is demum, quem dixi. Martinus Lutherus, conspicua sine dubio di­uini numinis prouidentia excitatus. Caeterum de eo mox suo loco & tempore inferius, do­nante Domino. Interea quid in hoc ipso temporis interiectu acciderat, quod ope­raepraetium sit aduertere, persequamur.

Siquidem ab Hussiana mactatione vix exierat annus vigesimusquartus, quum sin­gulari Dei cura & incredibili beneficio datum est ingeniis & studiis hominum mirificum Ars typo­graphica. planeque nouum, nec vnquam auditum antè libros expeditissima quadam ratione cudendi Anno 1440. artificium. Quo instrumenti genere, quum inter caetera omnia opificia vix vllum excellentius, nec humano vsui accommoda­tius à Deo tributum sit excolendis ingeniis hominum: tum ita sanè existimandum est­haud frustra illud, nec sine graui aliquo [Page] consilio ab autore Deo comparatum esse. Per­spiciebat nimirum [...] quàm mi­sero in statu res haberent Christianorum, quò prolapsa Apostolicae institutionis fundamenta in scholasticas nescio quas [...], & [...] argutias recidissent. [...], quanta (que) Instauratio Ecclesiae Christianae [...] occasione & instrumē ­to prouecta. potestas [...] & [...] pestis [...] im­pulsa furore, hypocrisi [...], tyrannide [...] inverae pietatis perniciē & vastitate grassaretur: [...] vbique cuncta possidebat barbaries: nihil in religione [...], nihil in ecclesia integrum, [...] quicquam in doctrina sa­num persenserat, [...] in quaestum, fides euan­gelica in [...], ecclesia in reg­num Regnū Ponti­ficis despoti­cum. non Platonicum, sed pontificium plané (que) despoticum degenerauit. Pro religione Christi, quae vna omnium effe debebat, [...] Francisci regula, [...], Brigittae, [...]; sexcentae religiones, pro cultu [...] numinis festa reg­nabant diuorum infinita: pro vera inuocatione suscipiebantur peregrinationes, iubilaei, statio­nes reliquiarum, & imaginum [...]: Deni­que pro Christo, pontifex non in templis mo­dò, sed in [...] dominari. In [...] ille, in terris prochristus Papa, tantò regibus & mo­narchis [...] & [...] in do­ctrina ponti­ficia. omnibus superior, quantò solem luna maiorem esse [...] potuit ratione: septics videlicet & septuagies, fons vnus ille omnis iuris censeri, de plenitudine illius E­piscopos omnes haurire necessesuit. Quid mul­ta? vt primum caepit [...] mutare ca­put, [Page 15] iam (que) pro Christo sederet pontifex, hine­factum, vt cùm nouo capite, noua mox pro­diret religionis facies, vt vix vlla pars fere ve­teris disciplinae illaesa consisteret. Consilentibus siquidem scripturis, nihil audiri, nihil studiis discentium proponi praeter leges, iura, scita, ac decreta papalia: In haec omnia intendebantur ingenia. His regebantur vniuersa publicè priua­tim (que) in templis, in iuditiis, in foris ac conci­liis. Pietas quae prius in spirituali mentis institu­tione [...] ad Christum conuersione statueba­tur, ad res alias nunc transferri, quae sensus ho­minū detinerēt, non quae aedificarēt conscienti­as. Ita postpositis his quae sola ad salutem con­ferebant, plebs ad alia nescio quae noua mysteria abduci, ad oleum, ad ceram, ad salem & aquā, ad lanam caprinam, cucullas, campanas, cali­ces, templa, altaria pontificia benedictione con­secrata, ad iubilaea, immunitates, gratias, expe­ctationes, praeuentiones, annatas, pallia, bullas, indulgentias, diplomata: vt caetera ne persequar, innumera quidem illa, quae isti praeter Christi institutum omnia immutarunt, detruncata Sa­cramenta, noua (que) introducta, subductam po­pulo alteram Eucharistiae partem, preces igno­tas & mussitatas, missas priuatas pro sacra com­munione in angulis templorum collocatas, vbi sacerdos non participante, sed inspectante & a­dorante populo, ostendit primùm supra verticē, deinde solus manducat, non ad memoriam do­minicae passionis, sed Christum ipsum ad salu­tem [Page] animi & corporis. Nam in eo neruus his censebatur perfectissimae religionis. Adde iis porrò, satisfactiones, purgatorii fabulas, in­cruentum missae sacrificium, salutis fiduciam nō ex Christo solo, eius (que) fide, sed ex operum iusti­tia petendam, meritorum & indulgentiarum redemptiones precio propositas.

His ita (que) tot tantisque malis, quum ferri ea Diuina praesi­dia contra Pontificem. amplius non posse viderentur succurrēdum tan­dem aliquando existimauit diuina manus. Et si Antichristo suum dari tempus necesse fuit ad peragendam fabulam: tamen non potuit ita suae deesse ecclesiae coelestis pietas, cui foedere se sem­piterno obstrinxerat, quin rebus sic afflictis & perditis tandem subueniret. Id (que) quo eōmodissi­ma, citrá (que) tumultū ratione maximè expediret, non arma excitauit principum, non bella ciebat truculenta, sed artē hanc, quam dixi excusoriam terris immisit. Quae primùm doctrinae fontes Politiores li­terae qua oc­casione his nouissimis tē ­poribus re­pullularunt. aperiret, cruditae antiquitatis autores in vulgus spargeret, quae cum iis sacros etiam scripturarū libros, veteris (que) ecclesiae interpretes in lucē emit­teret, id (que) tanta copia & artis facilitate, vtnemo tam esset tenuis, cui non liceret libros quoscū (que) vellet, leui momento comparare at (que) perlegere. Hoc modo caepit Christus mundo paulatim in­notescore, inuito Pontifice & Cardinalibꝰ: pro­phetae & Euangeliapassim exaudiri, Paulus & Petrus, caeteri (que) sanior is Theologicae discipli­nae Doctores at (que) magistri in manibus omnium oculis (que) versari: Quibus demum perlustratis & [Page 16] cognitis, haud facilè dictu sit, quanta doctrinae lux, quanta discendi at (que) legendi auiditas, quae temporum mutatio, quàm noua, quàm subito rerum omnium facies sit consequuta.

At (que) hinc illa pictorum, quos modo ex Hussi­ano Christianae militiae satsl­lites à deo ex citati. oraculo recensui, tanta turba. Hinc illae ex­pressissimae veritatis in templo Dei imagines in animis Christianorum insculptae, nō nouae qui­dem illae, ne (que) nuncprimùm (quemadmodū nos accusare soletis) ab istis inuentae, sed quae à vobis prius, à vobis ipsis (Quirites Romani) extinctae nunc denuò ad vetera exēplaria reuocātur, quas ne omnes quidēposthâc papistarū filii excindere­vnquā valebūt. Porrò post hac, quos dixi picto­res, sequuti alii at (que) alii emerserunt, emergunt (que) quotidie, qui partim linguis literis (que) politiori­bus restaurandis, partim resarciendis pristinae ec­clesiae ruinis operam nauârunt non infeliciter.

Huncita (que) in modum reflorescentibus indies Exortus Ln­theri. magis magis (que) cum vera religione literis melio­ribus, [...] in medium suo loco & ordine Martinus Lutherus, neque is tamen solus sine multorum comitatu & fide & doctrina praestan­tissimorū hominum. Qui simul omnessuscepta Euāgelii defensione tam iusta & necessaria, quū nihil aliud, quàm Christi gloriam sibi aliisque proponerent ex verissimis & simplicissimis ver­bi diuini fontibus, nihil hîc erat (Papa pon­tifex,) cur infratres Christianos nihil comme­ritos, si vere Christianus esses, ita desaeuires, [...] tempestates & turbines persecutionum [Page] tanquam Dauus in Comoedia omnia intertur­bans concitares. Quū multò magis & pietas, & functionis tuae ratio id flagirabat, vt domino charissimae suae ecclesiae sponso gratias ageres, o­peramque tuam gloriae illius propagandae toto pectore adiungeres.

Nunc quae Erynnis, quis tartareus ille tene­brarum Christo ac e­uangelio se [...] Papa Euangelio­mastix. princeps eò te pertulit amentiae, vt con­tra manifestum Dei tui verbum, praeter om­nem charitatem & pudorem tanto impetu ir­rueres in pios Christi seruos, proque pa­store Christiano violentissimus parricida [...] oppugnares salutem, pro quorum salute mori dignatus est Christus? Quis enimnon dicendo explicare, sed consequi numerando po­terit, quot sanctissimorum mattyrū millia, qua suppliciorū acerbitate, paucis his annis in orbe Christiano, perfuroris tiu satellitos phalarismus hic tuus exhauserit? Quaeinaudita & insedabilis tua crudelitas, quum ne (que) adhuc desistit, quanta possit ferocia in miseras Christi caulas irrūpere, tum illud lubenter abs te scire percupiam, qua tandem lege, quo iure hanc tantam tibi sum is, Romanae pontifex, in fideles Christi cultores grassandi licentiam? Nempè verò, opinor, ea­dem ipsa lege, qua [...] est olim à scribis & pharisaeis: Nos habernus legem, & secundum Joan. 15. legem debent mori. Habetis enim legem ab In­nocentio tertio rogatam de exurendis haereti­cis. Sunt autem apudte haeretici, quicum (que) ve­ram salutis rationem ex Christi Euangelio, non [Page 17] ex pontificiis placitis petendam aut edocendam iudicant.

Atqui si sic vobis pergere placeat, quia eadē ra­tione addatur etiā cruci ipsorū titulus cū eadem inscriptione Pilati, Graecè, Latinè & Haebraicè, IESVS NAZARENVS REX IVDAEORVM. Nam si ab inquisitoribus istis vera huius lanienae Mastores pontifieii. causa inquirenda sir, quid aliud isti quos ira persequuntur, suis scriptis ac concionibus nisi hoc vnum maximè contendunt: vt Christum dominum crucifixum regémque vniuersorum populi auribus insonent? vt eum glorificent? vt in eo solo omnes defigatur spei ac salutis nostrae anchora? Quid, te quaeso, in hoc piaculi, tot tan­tis (que) dignum crucibus?

Sed mitto totam hanc orationis partem in a­liud disserendi tempus, qua de rebus tuis crude-Iissimè gestis merito queritur genus humanum, verto (que) mead illud, in quo nihilo minus stulta tua deridēda, quā crudelitas detestāda videatur. Quod enim stultitiae genꝰ hoc, vel insaniae potiꝰ, stimulum (quod aiunt) calcibus diuerberare, [...] vib quo contēdis enixius, hoc grauiora tibi ipsi accersis vulnera. Quod vt caeteris ante te tyrannis omnibus in eadem causa contra E­uangelium Christi dimicantibus vsu videmus euenisse, idem & tibi pari exemplo posse nō mo­do venire vsu, sed iamdudum etiam magna ex Deus ipse contra a suro­res Papae di­micans. parte euenisse, satis, nî fallor, intelligis. Quis e­nim non perspiciat, qui rem ipsam secum qui initia progressus (que) causae nostrae cogitet, quem­admodū [Page] tua ista tam excelsa arenoso fundam̄ to imposita opificia, nullo impellente, sine hu­mana manu conciderint: cōtrà verò, nostra haec, quāuis in speciē infirma, vel inuitis ab initio im­peratoribꝰ, inuitis tot regibus, inuitis pontifici­bus, inuitis propè omnibus, incremēta ceperint, & paulatim in omnes orbis incolas mira propa­gatione dimanatint, at (que) etiā postremò in regū iam aulas & palatia cōmigrauerint: Quae omnia magno indicio esse possunt Deū ipsum pro nobis [...] tua (que) conamēta è sublimi deridere, eam quippe vim veritatis esse, quam nec hominū vires, nec inferorum portae queant conuellere.

Quaeso enim post tot caedes & funera gregis Veritatis vis innicta. dominici, post tot caesa per te & prostrata Chri­stianorum corpora, summa crudelitate, infinita multitudine, quò demum euasit, aut quid pro­fecit tandem tuus hic tantus furor? Misetos mactasti homines, ac mulierculas imbelles Euā ­gelii causa contrucidasti: causam ipsam adeo e­uincere non potes, vt eadē quo pressa abs te vio­lentius, hoc contra teipsum vehemētius inuales­cat. Quod nisi excelsa Dei manus esset, quae tuis obuiā veniret conatibus, quid noninitū est abs te consilii, aut quae defuit consiliis violentia, vt omnia pessundares? Quae iam diu per totam Eu­ropam ora, quae regio pyris acrogis tuis non conflagrauit? Quis populi princeps iam seculis aliquot, aut imperator non se mancipē explendae tuae tyrannidis at (que) administrū praebuit? Age, & quid istis tot tātis (que) molitionibus effectū est dei [Page 18] ni (que) nisivtarctiꝰ tuae quotidie opes ac copiae cō ­trahātur: eo (que) atrocius tua desudat malitia, hoc minùs assequaris, altius (que) ipse te in odiū omniū penè mortalium at (que) detestationem demergas?

In Gallia, in Flandria, quas nuper bellorū & Pontificis in Gallia & Flandria tu­multus. coniuratìonum tragoedias consciuisti? In quo si minus tibi successerit, quod voluisti, at volun­tas minimè certè ad omne scelus accinctissima, neostudium voluntati indefatigabile defuit. Quid enim mens tum cogitabat tua, quū in Gal­los Guisiū & Lotharingos: in Flādros, Albanū, & Austriaeum duo fulmina belli: in Anglos Motus pon­tificis contra Anglos. Steukleum ae Bullas tuas minaces immitteres nuper & Hyberm illum Morischi filium: Quid volebat, quid captabat aliud funesta tua conspi­ratio, niss bonorum omniū quotquot Christum verè spirabāt, panolethriam? Hic etenim scopus vnicus esse omnium confiliorū tuorū & votorū summa videtur, vt in publica multorū calamita­te tibi triumphalem [...] cantillare liceat. Quo nomine diuinae at (que) immortales, ita vt par est, Christo Domino summo aganothetae nostro debentur à nob is gratiae, qui organa haec militiae ac malitiae tuae mira ac ineffabili numinis sui po­tētia à ceruicibus nostris repulerit: qui cruēta cō ­silia coniurationis tuae incredibili consilio suo quotidie euertitac dissipat: qui itate arcanis [...] praesidiis [...] vndi (que) at (que) obsessum tenet, vt ne commouere te contra ecclesiam ipsius pos­sis tam leuiter, quin maiore id semper damno aiquè dedecore tuo facias. [Page] Quod cum perse compertissimum luce ipsa cla­rius cunctis constare possit, si nondum ipse per­sensisti, nihil vides. Sin verò videas, quae tam haectam proiecta & gygantaea audacia est, vt non hominibus solum nihil malè commeritis vim moliaris, nisi etiam Deo tuo, eius (que) ver­bo & veritati te opponas: Et quid demum iis rebus te effecturum cogitas? vt cum caeteros hu­ius mundi principes in partes tuas fucis insidiis, mendaciis, minis, terroribus pertraxeris, diui­num etiam numen illius, qui dominus est exer­cituum vel consilio vnquam anteuertas, aut po­tentia vlla expugnes? An quicquam in rebus tam magnum est, tam in mundo excelsum, copiis munitum, consiliis instru ctum, quod illius vel effugiat oculos, aut voluntati resistat? Cla­mauit olim in Euangelio dominus: Confidite; Ioan. [...] ego vici mundum. Et tu nunc cum mundo conspirans clamitare nobis incipis, Confidite, ego vincam Christum? Atqueverò, vt verum fatear, ita iam diu munus administrâsti tuū con­tra Christi membra depugnans tam gnauiter, ac si haud multum sanè defuisse tibi ad victoriam videretur. Fateor enim per te multa sanctorum hominū millia prostrata atque excisa esse, vt vix vllus Europae locus existat, qui non aceruis cor­porum, & sanguine Christianorum redundârit. At (que) hoc quidem ipsum est, quod in Apocalyp­tica reuelatione iamdudum praemonuit diui­nus propheta. Et vidi (inquit) mulierem ebriam de sanguine sanctorum, & de sanguine Marty­rum [Page 19] Iesu, Et mox: Hicum agno pugnabunt, Apoeal. 17. At quae demum post hanc Epitasin subsequitur Catastrophè? Et Agnus (inquit) vincet eos, quo­niam Dominus Dominorum est, & Rex Re­gum. Agn' victor.

Ex quo & acrem & diuturnam quidem di­micationem contra Christū eius (que) sanctos [...] inime obscurū est, quod etiam per annos iam multos euenisse aduertimus: At (que) non pro­cul Victoria Christi du­plex: altera in seipso iam praeterita: Altera in sanctis futu­ra. abesse supremum illum victoriae diem, cum agnus triumphabit, confidimus. Atquîiam olim mitissimus hic quidē agnus aganothetes noster in seipso semet aduersarias omnes huius mundi potestates deiecit, per potentiam resurrectionis suae. In sanctis tum demum vincet plenè perfe­cteque, quum profligata morte omnem lachry­mam absterget à facie suorum.

Interea temporis quando ita necesse sit, eccle­siam ipsius velut in perpetua hîc versari palestra aduersus hostiles insultus malignantium, qui nunquam faciunt infestandi finem, fit tamen nonnunquam in medio ipso conflictu, vt hosti­bus victoriam ereptam in sanctorū castra trans­ferat, causamque veritatis diu iactatam & labo­rantem inuitis aduersariis subleuet, ipsosque in medio victoriae cursu submoueat. Id quod cum Henricus Gallorū Rex oculo eon­fixus interiit. Maria. An­gli. Regin. saepe antehâc in magnis Ecclesiae periculis eue­nisse compertū est, paucis ab hinc annis in Hen­rico Gallorum rege, mox in Maria Anglorum Regina, aliisque aliâs, tum nunquam profecto compertius ac magnificentius, quàm nostris hisce [Page] [...] exi­stunt [...]; argumenta, quae partim [...] ipse cernis, partim quae historiarum consignata monumentis [...] non potes, [...] ex his intelligere licebit, quid tibi tuis (que) posthâc [...] ex­pectandum, vel maturè [...] sit. Quo­ties enim his annis iam multis & multos & ne­farios tuos furores compressit, studia [...], sacrilegia, [...], & conatus [...], spes tuas fal­laces elusit, ac [...] coniurationum tuarum [...] vel in ventum dissipauit, vel in pestem sui autor is reflexit benigni numinis excelsa pie­tas.

Primùm post caedem illam quam dixi Hussij Bella Pon­tificis contra Boëmos com­parata. & Hieronymi constantissimorum [...] meministi, quantas bellorum tempestates contra Boëmos excitasti duce & satellite furoris tui Si­gismundo Sigismundus Imperator. Iulianus Cardinalis. imperatore tum maximè Iuliano Cardinale? In qua expeditione vestra tam acri & furiosa, cum triplici agmine fortissimorum Saxonum miseros Boëmos intra saltum obstri­ctos vndique teneretis: tamen tam exiguam il­lorum manum, ne his quidem omnibus armis Cisca Boëmo rum Dux. & copiis fundere potuistis, duce ipsorum Cilca, vel Christo potius. Quumque quinquies eos­dem aggressi bellis truculentissimis, toties ab eisdem repulsi ac profligati, cum turpi fuga vestra maiorem illis gloriam cumulastis, an quisquam tam squammeis oculis caecus est, qui non perspiciat ipsorum causam non solùm Dei iuditio clarissimo approbatam, sed nutuetiam [Page 20] ac potentia fortissitnè contra te defensam fu­isse & propugnatam? Vt ne interim ea hic commemorem quae Sigismundo Imperatore, post hanc nauatam tibi opem acciderit. Qui inter laudatissimos alioqui principes meritò ponendus, quum antea opibus, honore, tran­quillitate, summeque rerum bonarum ex animo succedentium affluentia effloruisset, subito post Hussii patratum Martyricidium, gentis (que) illius infestationem, mutata in diuersum fortuna, quā Exemplum diuinae vindictae in Iulianū car­dinalem. ipse perturbationem caeteris Christi membris in­uexerat, eandem in domesticis suis malis, pro­priae (que) familiae calamitate experiri cogebatur. Tum verò multò etiam acerbiores è Iuliano Cardinale diuina expetebat vindicta, qui haud multò pòst bellicos hos tumultus in bello Tur­cico miserè trucidatus occubuit.

Insequebatur post haec Concilium mox Basi­liense Concil. Basi­liense. contra Boëmos praecipuè comparatum. In quo concilio quum Romanae vestrae fulciendae autoritatis haud leuis spes quaedam posita vide­batur, ita tamen praeter omnium opinionem res in diuersum cessit Dei nutu ac voluntate, vt nus­quam alias ex alio vnquam concilio grauiorem sedes haec plagam acceperit, Ex quo lacessita sunt illico arma Gallica contra Basilienses. Et tamen neque hic defuit Basiliensibus in causa iustissima, contra castra, tanquam contra Sena­charib bellantibus diuinae fortitudinis patro­cinium. Quid hîc caetera quae tam multa sunt re­censeam?

[Page] Quid de Geneuensi referam republica, quae Geneuensis Respublica à pontificiis in­sidus saepius liberata. per te, tuis inquam maximè consiliis & insidiis, circumuenta, toties diuino defensa praesidio, facilè declarare queat tuam non minus causam Deo inuisam, quàm tyrannidem hominibus per­nitiosam. Caeterùm vis haec summi at (que) aeterni numinis haud scio an vnquam opes suas praesen­tius aperuit aut magnificentius, quantum contra te voluit ac potuit, quàm in obsidione illa nuper Obsidio Ru­pellensis. Rupellēsi. Cuius oppidi incolae ac ciues honesti, cum grauissimè premerentur ab eo, à quo non pugnante solum, sed dormiente etiam facilè su­perari posse viderentur: adeò tamen illorum de­fensioni non defuit paratum & expeditum diui­nae benignitatis subsidium, vt fame non minùs quàm obsidione periclitantes, & piscium mira­culo saginati, simul & belli periculo, incredibili Dei beneficio liberati fuerint. Ex quo quid de Rupellenses defensi. tota ipsorum causa iudicanda sit, vel Deo ipso teste, nemini dubium esse potest.

Quid ergo, inquiet aliquis, an seditiosam re­bellantium contra suos principes violentiā pro­babit Deus? Non equidem affirmo. Sed seditio­nem hanc Rupellētium fuisse aduersus suum re­gem id certè pernego. Siquidem neque illi con­tra regem suum causae huius defensionem susce­pisse, ne (que) Rexsuum ipsius negotium hic egisse, sed pontificis, existimandus est. Quamobrem si subditi in hac causa, quam propugnabant, succu­buissent, neque hirebelles in resistendo, neque si uicisset Rex, victoria haec illius, sed pontificis [Page 18] propria fuisset. Non enim in hoc certabatur, vt Gallorum de­fensio non re­bellio, pro re­ge, non con­tra regem. Rex Gallis, sed vt Regi & Gallis Romanus im­peritaret. Neque ideo arma à subditis induta sunt, vt legitimo suo principi vnciam illi vnam maiestatis auellerent, vt solio euerterent, digni­tate nudarent, iure spoliarent imperil, non vt le­ges ei praescriberent: imò magis, vt vnum solū ­que suum in terris principem, citra superiorem externae potestatis subiectionem, agnoscere: ei (que) vni non duobus in vno regno monarchis parere liceret, leges (que) rex ipse suas, quas toties sanxisset, retineri à se permitteret. Huc omnis illa subdi­torum & honesta & necessaria spectabat defen­sio, vt iam arma illa non contra regem, sed pro rege multò verius suscepta viderentur, sicque su­scepta, vt verè liberum integrumque sui princi­pis statum ab omni Romanae potestatis subacti­one, se (que) ipsi in regis solùm sui obseruantiam & clientelam constituerent. Neque enim quid in re quaque agatur, simpliciter intuendum est, sed qua causa, quibus studiis, quo fine animi (que) de­stinatione actiones dirigātur, spectandum. Quae quum ita sint, quid quaeso vel rex ab amicis cha­rissimis, à subditissimis ciuibus postulare am­plius: aut ipsi suo praestare Domino gloriosius potuissent? Quapropter si diuina pietas in tanta temporum & periculorum magnitudine, ali­quam [...] sui gratiam, & victoriae inclina­tionem, necessariae ciuium defensioni, quàm su­perbissimae pontificis ambitioni concedere ma­luerit, idita rex pro sua aequitate accipiat, ac si [Page] nihil magis è dignitate sua, nihil pro libertate tranquillius, nihil pro pace & sua & totius reipu­blicae accommodatius potuisset ei vnquam dona­ri diuinitus.

Sed relicta paulisper Gallia, in Germaniam nunc dilabamur, vbi haud scio an multò his eti­am clariora diuinae contra te victoriae stratage­mata appareant. Quis esse potest tamà vero a­uersus, tam iuditio stupidus, tammentis inops­qui Saxonum istorum, quos tu prius contra Bo­hemos conduxeras, nunc multo acrius incitata contra teipsum studia persentiat, qui tot princi­pum, tot regionum & ciuitatum foedera muni­tissimis inter se c̄oīuctae societatis nexibus firma­ta conspiciat, non facile colligat animo tantarum rerum molem non sine diuina mente & consilio procurari: adeo (que) in eum maximè finem, vt sea­uam at (que) immanem hanc crudelissimae tuae tyr̄a­nidis ferociam plus nimio sese efferentem com­pescat, Apocal. 17. at (que) deturbet: iuxta hoc ipsum, quod de re­gibus audimus in Apocal. qui odio habituri sunt fornicatiam, & desolatam facient illam & nud̄a, & carnes eius manducabunt & ipsam igni cre­mabunt, &c.

Caeterùm quid ego hic reges, populos, natio­nes, imperia diuinitus contra Baby lonicam hanc sedem incensa repeto: quum multo facilius ad v­num Mart. Lu­therus. te mittere liceat, non monarcham sed mo­nachum duntaxat, mopem at (que) inermem, quippe qui nullo prorsus nec satellitio cinctus, nec co­piis nec opibus circundatus, aut humana tectus [Page 24] panoplia, solo spiritus vigore, & praedicationis ministerio ita rem contra te gessit (vt Dauid or lim contra Goliath) vt nulla eum potestas qua­tacunque tua vel attingere, non tot tuae cuculla­torum, mitratorum ac iuratorum phalāges eum comprimere, non omnes addictissimorum sa­tellitum clientelae debilitare valuerint. Contra verò ille & vnus & misellus homuncio, sic ratio­nes tuas omnes perturbauit, cōsilia attriuit, stru­cturas, opes, magnificētiā monarchie tue distur­bauit, ita arcem deni (que) istam [...] altitu­dinis à fundamētis conuulsit, vt si [...] supre­ma demolitione, at magna certe diminutione debilitarit. Quae quidē arx paucissimis nunc fulci­mentis quibusdam ad tempus subnixa vix aegre aduersus fatalem ruinam sustinere se posse vide­atur.

Sunt [...]; magna [...] Dei contra te iudicia, quae hactenus seu prooemia praecessisse satis te videre suspicor Rom. pontifex, quae de­hinc sunt sequutura tibi (que) impendere multo gra­uira [...] [Page] imposturae, perfidia, tot excitata bella, rapinae & depraedationes gentium, caedes detestandae, su­nera Martyrum infinita, iniuriae non ferendae, crudelitas inaudita, cupiditas immensa, fastus & superbia intollerabilis, quin supremi numi­nis acerrimam maneant, vindictam fieri nullo certè modo potest.

Quod si Dominus tam grauiter ei commina­tur in Euangelio, qui vel minimum eorumlae­serit, qui ipsi fidunt, vt tolerabilius ei sit, saxo molari ad ceruscem adligato in maris profundū praecipitari: quid his dicendum, qui summos imperatores in Christo credentes pede procul­cant, reges solio deturbant, ciuitates & nationes Christianas diris deuouent, maximos pariter ac minimos in exitium & vastitatem vocant, inno­centes trucidant, sanctorum corpora inflāmant, pacem denique ex vniuersa ferè hominum vita profligunt? De Herode sumptum suppliciū nar­rat historia Apostolica, cui cum ab impiis as­sentatoribus Acto. 12. vox non hominis, sed Dei tribue­retur, inflatus immensa gloria animus nec ho­minē se esse agnoseeret, nec gloriam Deo tribue­ret. I am si exempla exemplis conferenda sint, è duobus his vtrum tandem dicemus superbius in Dei gloriam peccauisse, Herodem, an Nico­laum Romanum pontificem, quem eo nomine quintum numeramus, quo tempore is à Ladis­sao rege in solenni concione publicè compelle­retur in haec verba: libet enim verba ipsa regis ex historia apponere. Vnde (inquitrex) initium [Page 20] orationis sumam? Quibus verbis te vnicum Cocheus in historia Hus­suarū. Lib. 11 Christianorum principem, te regum regem at­que in terris Deum adorem, non facilè consti­tuere possum &c. Rurstis (que) mox paulo: laetissi­mam omnium hodiernam diem illuxisse sentio, in qua diuinitus datum est, tantum & tam prae­sens numen intueri, colere, & saltē integra men­te, ac vera fide venerari &c.

Nec admodum huic dissimile est, quod Iulio Ex Tom. 4. Concil. pag. 569. 2. acclamatum est in publica Christof. Marcellii concione: in hanc sententiam: Tu pastor, in­quit, tu medicus, tu gubernator, tu cultor, tu de­ni (que) alter Deus in terris &c. Ecquid vnquam au­ditu foedius, aut dictu turpius cuiquam tribui aut accipià quoquam potuit, quàm vt Deus in terris homo mortalis ab homine adoretur. Quae tamen blasphemiae vox adeo ab his pontificibus minimè repudiata est, aut repraehensa, vt non alia re magis Ladislaus pro rege Catholico ha­beretur.

Sed quid vnum ego Nicolaum, aut Iulium produco, quasi vnius hoc aut duorum exemplū sit, ac non ex vno potius caeteros eiusdem sedis Fastas Papa­lis. collegas spectare liceat. Qui in eadem omnes fe­re schola edocti, cum incredibili fastu, eam pa­riter adiunxerunt impudentiam, vt potentissi­mis etiam dynastis non modò manus, sed pedes etiam, quibus vix terram contingere dignantur, deosculandos porrigant: qui praescriptas à Deo leges conuellere non vereantur, praecepta (que) illius suis adeò postponant decretis, vt peccatū etiam [...] [Page] [...] [Page 20] [Page] in spiritum sanctum Canonum suorum violato­ribus 25. q. 1. Violatores. denuntient, qui vnum sibi cum Deo consi­storium vendicent: qui quicquid agant nō posse se à quoquam mortalium iudicari volūt, qui re­ges se regum esse, & ius regium habere in subdi­tos iactitant: qui reges & monarchas iureiuran­do in verba sua adigant: qui à parasitis suis non solùm Dominos Dominantium appellari se, sed adorari etiam patiuntur, nec solùm se beatissi­mos, sed sedem etiam suam diuinissimam dici [...] audiant & applaudant. Denique qui in templo Dei sedeant, non vt doceant, sed vt regnent & dominentur. Quibus minimè id satis sit, mini­stros se aut Episcopos dictitari, imò ne Archie­piscopos quidem aut patriarchas, nisi vniuersali etiam potiti potestate, vniuersam ecclesiam Dei, De Maiori­tate vna. quacum (que) patet terrarūorbis, omnèmque adeò humanam creaturam, ex necessitate salutis vni­uersali suo astringant imperio, ita vt nihilo mi­norem Ex Tomo Concil. in o­ratione Ste­phani Patra­cenensit. à subditis suis obedientiam accipiant, quā ipsi Deo praestare debeant.

In quo quid satis cogitem, aut demirer, nescio, istorumne magis insolentiam prodigiosam Ro­manensium? an caeterorum potius Episcoporū nimiū profecto supinam patientiā: qui praeter ius & fas, praeter omnem diuinissimae scripturae au­toritatē, contra morē maiorum, & antiquissimae ecclesiae consuetudinē, tantam hanc in se iniuriā, at (que) in ecclesiam Dei pestē admittere voluerint. Quod nisi dominus ipse, non solùm vitae exem­plo, sed apertissimis etiam verbis, à prophana [Page 22] hac dominandi cupiditate suos coërcuisset, at (que) ad summum huius seculi contemptū, omném (que) deiectionem animi eos reuocasset, maximo sem­per fastidio ea detestans, quae mūdi huius excelsa Luc. 16. maximè forent & gloriosa, minꝰ equidē mirarer vestram hanc, viri Romanenses, de vniuersali [...] contentionem. Nūc quid aequè cū Euangelicae doctrinae institutis, quid cū perpetua Christi mente, eius (que) religionis indole, natura ac spiritu pugnat infestiꝰ? Cuius si minus apud vos valebit loquens in sanctissimis Euangelii literis autoritas: ad primarios illos, si placet, grandio­ris aetatis doctores, prouocemus. Quorum ex omni numero, quis vnquam te (Romane ponti­fex) honorario hoc donauit titulo, vt christiano­rum vbi (que) viuentiū vniuersale caput te diceres? Quis tibi gladium vtrum (que) in manus vnquā im­posuit? Quis autoritatē hanc tibi singularem de­signauit concilia conuocandi? Quis mundū vni­uersum tuā esse Diocoesin statuit? Quis plenitudi­nē potestatis tibi in omnes Episcopos ascripsit? Quis te non modo reliquis patriarchis & regi­bus, omni (que) humana creatura, sed sacris etiā concilis omnibus potiorē aut somniauit vnquā, aut pronunciauit? Quis superiores principū potesta­tes quibus vox coelest is omnē animam subiicit, à te autoritatem velut precario suscipere verbo vnquā signicauit? Quis te purgatorii iudicē po­suit arbitrarium? Quis in serinio pectoris tui ius omne aliquando clausit, aut scripturae solū te in­terpraetem dominum (que) fidei nobis imposuit?

[Page] Ex tota hac antiquitate patrum, quos dixi, si Antiquit as Maiorum contra prin­cipatum pon­tificis. vel vnum pro te testem idoneum produxeris praeter eos, qui aut Romani fuerint, aut à vobis conficti, uincas. Sin minùs poteris, quod neque hactenus feceris, in causa aut caedas, aut cadas, tot̄a (que) hanc vetustatis defension̄e deseras, necesse sit. At (que) ne nube testium te obruam, quos nomi­natim aduocare mihi contra te liceret, vel vnum saltem è multis Gregorium Romanum illum Gregorii te­stimonia ad­uersus ponti­ficem. vestrum Romanos audire n̄o pigeat. Nulli enim vestrum non compertum arbittor, quid ille ad Ioannem Constantinopolitanum antistitem, at­que ad caeteros de ea re scribat, de qua tanto vos ardoretam diu contenditis: Contenditis autem ni fallor, de singulari ac vniuersali ecclesiasticae gubernationis principatu, quem ita vos Roma nae sedi deuincitis, vt qui in ea sedeat, caeteris v­niuersis praesideat Episcopis, caput (que) vniuersalis Ecclesiae agnoscatut. In quo quàm inhonestè, & Christi nomine, & Christianorum simplicitate abutitimini, spectate viri, precor, praeclari, quum id à nobis deposcitis, quod neque nobis integra conscientia tribuere liceat: ne (que) si tribueremus, vos sine magna aliorum iniuria, vestro (que) maiore scelere possetis admittere, vel hocipso, quem no­minaui, teste Gregorio.

Qui cum ab Eulogio Archiepiscopo per lite­ras aliquando vniuersalis Papa salutatus, is cum indignatione tam superbae appellation is sa­lutationem Grego. libro 7. Epist. 30. ad Enlogium. reiiciens, adeò non suscepit quod de­ferebatur, vt nec iussionis vocabulum admitte­ret, [Page 25] magnopere ab eo petens, vt ne (que) hac iussio­nis voce, ne (que) illo vniuersalis gloriae cognomine in posterum vteretur. ‘Quia, inquit, scio qui sum, qui estis, loco enim mihi fratres estis, moribus patres, item (que) de titulo subiungit in haec verba:’ Quae hîc idcirco libuit adscribere, quo nō factū modò Gregorii sed facti etiam ratio constaret. ‘Quia, inquit, vobis subtrahitur, quod alteri plus quàm ratio exigat, praebetur. Ego non verbis quaero prosperari, sed moribus. Nec honorem esse deputo, in quo fratres meos honorem suum perdere cognosco, &c.’ Quamobrem qui de honore Romanae sedis tam religiosè dimicāt, ea quae Gregorius hic habet, etiam atque etiam perpendant velim. ‘Meus, inquit, honorest ho­nor vniuersalis ecclesiae. Meus honor est fratrum Gregor. ibidē meorum solidus vigor. Tum ego verè honora­tus, quum singulis quibus (que) honor debitus non negatur. Si enim vniuersalem me Papam vestra sanctitas dicit, negat se hoc esse, quòd me fatetur vniuersum. Sed absit hoc. Recedant verba quae vanitatem inflant charitatem mutilant &c. Et alibi iterum ad Constantinopolitanum scribens Gregor. lib. 4. Epist. 38. ad Constantine­polita. perpendere eum iubet, quia in hac praesump­tione temeraria, pax totius turbetur ecclesiae, & gratiae contradicitur communiter omnibus ef­fusae. Etmox. Quid enim fratres tui vniuersalis ecclesiae Episcopi, nisi astra coeli sunt, quibus dū cupis teipsum vocabulo elationis praeponere, quid aliud dicis, nisi in coelum ascendam, su­per astra coeli exaltabo solium meum, &c.’

Quin nec minus sanè prudenter & oportunè in eadem subiungens epistola, & sese caeterósque admonet: ‘Formidemus, inquit, in illo numero a­scribi qui primas in synagogis quaerunt, & salu­tationes in foro, & vocari ab hominibꝰ Rabbi. V­nus autem magister est, vos autē omnes fratres estis.’

Quid à Gregorio dici aptius aut apertius po­tuit? Cuius si quid ipsi, ita vt par est, autoritari tribuitis, quid ni & nobis ibidē liceat eadē auto­ritate, totidem (que) verbis, vos similiter cōpellare fratres, patres Romaei Primùm nequa sedis istius inanis vos attollat persuasio, quasi locus ipse, quē Romae tenetis, vos à caeteris distinguat fratribus, siquidem ex loco omnes estis, vt ait ille, fratres. Deinde, [...] honorem propriū tueamini, vt reliquis illis, qui pari honoris cōsortio vobiscō ­iunctisunt, iniuria inferatur. Infertur autem tum iniuria (autore Gregorio) quando ex fratrū de­pressione, vos acciescitis, quum (que) gratiae cōmu­niter effusae per vos detrahitur. Postremò haud temerè iisdē Gregorianis verbis vos admonem', nequando supra coeli astra ita solium attollatis vestrum, hoc est, ne reliquis ecclesiae Episcopis ambitiosa dignitatis elatione vosmet ita praepo­natis, vt illud tandem vsu fortasse eueniat [...] quod apud Salomonem dicitur. Qui praecelsam sibi domum struit, querit ruinā. Prouerb. 17. Quanquam quid Gregor. vnum ex tanta turba in testimoniū voco, quū ex omni eorū numero, qui Gregoriū antegressi sunt, haud quisquam sit [Page 26] ante eum auditus, qui vniuersalis Episcopus, aut caput Ecclesiae vniuersalis dici vnquam volu­isset.

Caeterùm recurritur hic protinus ad D. Petrū, haud multum dissimili exemplo, atque in Apo­logis referri solet de asino [...] apud reli­quas D. Petri [...] bestiolas praeferente. Quid, inquiunt, annō ille inter Apostolos [...] annon illi [...] à Domino commodata sunt, cui nos in oiusdem throni haereditate succedimus? Qua de re Gregorium dilucidè docentem accipiamus. Gregor. lib. 4. Epist. 38. ad. Eulog. Certè Petrus, inquit, Apostolus primum mem­brum sanctae & vniuersalis ecclesiae est. Paulus Andreas Ioannes quid aliud, quàm singularium sunt plebium capita. Et tamen sub vno capite omnes sunt membra ecclesiae. ‘Atque vt cuncta breui cingulo sermonis astringam: sancti ante legem, sancti sub lege, sancti sub gratia, omnes hi perficientes corpus Domini in membris sunt ecclesiae constituti: & nemo se vnquam vniuer­salem vocare voluit, &c. Audis proinde Rom. pontifex, si qua fides Gregorio habenda sit,’ ex­extra Christum vnum, nullum esse ecclesiae ca­put, quod vniuersale existat, neque in Paulo, neque in Petro ipso, aut quoquam Apostolo­rum alio constituendum. Et quod summis A­postolis tribuere non audet Gregorius, quod scriptura [...], [...] vendicare au­debis? facessant gloriosa inflatae ambitionis vo­cabula, quae ex vanitatis, vt ait ille, radice pul­lulant, Rem ipsam appendamus.

[Page] Quoniam (que) in vno Petro omnis vobis posita est fulciendae vestrae monarchiae firmitas, liceat primùm de Petro ipso apud vos paucis agere. Petrus nec caput ecclesiae nec vniuersa­lis Apostolus vnquam ha­bebatur. Quem vt membrum ecclesiae primarium, pri­mique nominis Apostolum fuisse vobiscum v­nà fateamur. Certe ecclesiae caput aut vniuersa­lem fuisse Apostolum minimè id vobis conce­dimus. Quorum alterum illi Gregorius detra­hit: alterum vox ipsa scripturae indubitata dene­gat. Quid enim expressius aut locupletius eo Pauli elogio, quo Apostolatum Petri non pro­miscuè Ad Galat. 2. generalem, sed circumcisorum duntaxat finibus, peculiari velut sorte circumscriptum fu­isse, sibi vero in gentes creditam diuina delega­tione prouinciam testatur. Quod & Christus ip­se, & spiritus sanctus clarissimo confirmat ora­culo, vbi relicto in natali patria Petro, segregari sibi iubet Barnabam & Saulum ad opus, in quod eos vocasset. At quodnam hoc erat opus, nisivt hi ad gentes proculemitterentur? Ex quo haud ambiguè constare possit, oecumenicam illam to­tius orbis curam & perfunctionem non Petro magis quàm Barnabae & Paulo, caeteris (que) incu­buisse, Vnde nomen illud Paulo propriè non Petro insignitum est vt doctor gentium popu­lari testificatione sit appellatus. Quin & Chryso­stom. de paulo scribens, [...], inquit, [...]. Et vbi nunc autoritas haec, quantam vos Chrysost. in Episto. Pauli ad Roman. sub Petripersona in sedem vestram, patres Ro­mani, stultè distorquetis, multo (que) adhuc stultius [Page 27] iactitatis? Deus, inquit Paulus, personam non ac­cipit: Galat. [...] & locum ille accipiet? Paulus nullam in Petro eminentiam agnouit supra caeteros, quum neque quicquam contulisse sibi, dextrámque in­super Ibidem porrexisse societatis praedicat: Et Petri sue­cessor nullum admittit socium in administran­do Christi negotio? Quae haec monstra arro­gantiae? Quae mendaciorum & seductionūpro­digia? Quae frōtis haec plusquàm meretriciae im­pudentia?

Verùm intermissis his, acrioribus quidem il­lis, at iustissimis querelae aculeis, mitescat paulu­luōratio: iamque sic loquar tecū, non vt rixis & clamoribus contra te niti, quibus tamen contra Vniuersalis Papa iuris­dictio consu­tata. acerrimum Christi hostem merito vtendum e­rat, sed vt temperata potius illa, quam non me­reris disserendi moderatione, disceptare tecum videar. Sicque primùm te cum contendo, non esse hanc relictam à duce & autore redemptionis nostrae consuetudinem, neque id vnquam eum voluisse, vt in ecclesia quisquam ipsius minister co vs (que) se atrolleret, vt arrepta singulari totius ec­clesiae [...] solus praetoriam potestatem & dominatum supra caeteros quos (que) Christi mini­stros atque pastores possideret. Quod si vera Christi vox ea sit: Sicut me misit viuens pater, & ego mitto vos, iam nō vnūesse Christi vicariū, qui eius fungatur munere, quum non vnum ver­ba Ioan. 6. haec designarent, liquidissimum est. Quan­quam neque haec eò pertinent à nobis adducta, vt ordinem hunc Ecclesiae, gradusque [...] [Page] [...] à maioribꝰ receptos recté (que) positos ē Templo Dei excutiamus, quò minus per singu­las ecclesias & diocoeses vnus aliquis praesideat, cui propter schismata reliqui dicto sint audien­tes. Sed quid hoc ad regalia S. Petri, aut vni­uetsalem vnius sedis praerogatiuam, quam a­scribit sibi Romanus pontifex [...] Ordinem in rebus ecclesiae administrā ­dis honestum ac necessarium non respuimus, inflatos titulos, ac superbum mundi [...] vniuersalis huius imperii, nec Christus in Ecclesiam inuexit, nec Apostoli vnquam vsurpârunt. Quid quod Dominus ipse in Euangelio haud aliud ferè enixius tot praeceptis & exemplis agit, quàm vt suorum animos ab omni affectandae gloriae conten­tione, ad summam humilitatem, vitaeque de­iectionem instituat, velut quum ad nouissi­mum in conuiuiis locum eosdelicit, quum ad Luc. 14. abluendos aliorum pedes, ad puerilis simplici­tatis exemplar, ad fugiendas primas in synago­gis Ioan. 13. cathedras, gloriosasque in foro acclamatio­nes, Mat. 23. ad abdicandum huius seculi fastum, ad ea quae excelsa sunt mundi huius repellenda, ad pau­pertatem Luc. 16. spiritus, ad ferendas iniurias hostiles reuocat tam diligenter. Cum & Petrus etiam, Mat. 5. ne in clero dominemini: & Paulus [...] prohibeat tam luculen­ter.

Dixi nunc satis, in quo Christi mens eiusque in scripturis sacris institutio cum vniuersali & [Page 28] plusquam regia sedis istius [...] nullo modo conueniat. Quid tu nunc contra adfers? quid mihi respondeas pontifex: quid habes? quid vel confingere etiam poteris, quod tuae prae­texas ambitioni, audire abs te liceat. Quid, in­quies, annon Petrus princeps fuit Apostolorū? Ridiculum, quasi non eiusdem spiritus, eiusdem omnes vocationis essent Apostoli? aut quasi tu principatum vllum Petro prae caeteris datum cō ­monstres, quem aut ille vnquam accepisset, aut Christus donasset aliquando: aut quasi ea tum Petrus prin­ceps. Apost. quomodo di­ctus. tempora fuissent, quae otium viris sanctis per­mitterent, qui in perpetuo tum metu ac pericu­lis versarentur, vel cogitandi aut somniandi ali­quando de principatu. Quanquam neque illud interim abnuerim, quin multorum saepe in li­bris & commentariis Petrus sit princeps Apo­stolorum nominatus. Neque pium quidem ho­rum affectum aspernor. Sed sermonis formulā excutio, quae haud alia mihi videtur esse, quā qua, communi loqūedi vsu, princip̄e suae artis, in quo quisque excellit, dicere consueuimus, aut primas ei tribuere solemus (Graeci [...] exprimunt) qui caetenis in re quaque prae­pollent. Vt si quis interrogatus, quis sit scholae Pet. Aposto­princeps vt Cicero prin­ceps eloquen­tiae dicitur, excellentioe causa non Dominii. Cory phaetis aut Capitaneus, hunc aut illum nominet, non propterea caeteros ei condiscipu­los subditos facit. Eadem loquendi formu­la, Cicoronem eloquentiae parentem, Lati­nae facundiae principem: Homerum Poe­ticae laudis [...] uon inusitato loquendi [Page] more dictitamus, quibus tamen supra priuatam conditionem nihil in fua, in qua vix erunt repu­blica hoc nomine ttibuimus.

Et tamen vt ad Petrum redeamus, vbinam Christus tam honorario titulo eum vnquā dig­natus est, vt Apostolorum principem diceret? Quando? apud quos? quo in capite? quibus ar­gumentis aut testibus id conuinces? faciamte, in­quit, piscatorem hominum: nō ait, Facramre ho­minum Mat. 4. principem, aut piscatorum do minum. Quanquam neque ita Petro seorsum id dictum est, sed plurali voce, caeteris simul adiunctis, fa­eiam Luc 5. vos piscatores, dixerit. Etsi postea Petro quidem nominatim data fit homines capiundi atque pascendi potestas: at nihilo id magis prin­cipem Ioann. 21. eum constituit, quàm homines ipsos pis­ces Petrus Pisca tor hominum non princeps hominum [...] facit aut pecudes. Quod sieo sensu dixisset dominus, quasiad gerendum imperium voca­retur Petrus, cur non cum principatu hoc vni­uersali opes simul ac facultates adiecerat tanto muneris splendore accommodas? O egregium verò principum principem Petrum, cui quum à misero supplicatum esset mendico, non vna sup­petebat drachmula, quam ei erogaret. Imò ô ve­rè singularem Deivirum, qui vt nullis vnquam opibus inhiabat in hoc mundo, quas vltrò ref­puebat, ita nec titulos vnquam singularis emi­nentiae affectauit, quos semper contempserat.

Non quod D. Petro summo sine controuersia Apostolo quicquam detractum velimus, haec eo à nobis deserta sunt, verùm quoniam inanissi­ma [Page 29] nominis illius vmbra ad fucum ac praetex­tum muniendae vestrae plenitudinis, totius (que) op­primendae Ecclesiae ita abutimini: accuratius ista, non contra illū, sed contra vos, atque pro il­lo, eiusque nomine exagitanda existimaui. Qui si ipse hoc loco, his (que) temporibus adesset Pe­trus, adeò nihil eorum, quae vos ei tribuitis ag­nosceret, vt multò etiam asperius inflammata il­lius in vos incandesceret oratio, quàm in Symo­nem olim Magum. Quem quum ille vsque adeò cum sua pecunia & mercimoniis est detestatus, tum nihilò minore certè stomacho iisdem in te verbis detonaret: pecunia tua sit tecum in perdi­tionem. Quid enim censes? An ille vnquam re­galia ista sancti Petri approbaret? An vtrumque Act. 8. gladium ille ciuilis & ecclesiasticae gubernatio­nis, aut plenitudinem magisterii in manus susci­peret? An supremum in clero tribunal posceret ille, aut tantum vnquam sumeret sibi, ac si errare nunquam posset, quasique omnis thesaurus sapi­entiae at (que) intelligentiae in ipso, tanquam in scri­nio inueniretur, nec vsquam spiritus certam con­stantem (que) sibi sedē figeret, nisi in illius pectore? An ille regem se regum, sacerdotum principem, ecclesiae caput dici atque adorati vnquam susti­neret? Ceruices ne ille suas atque supercilium eò vnquam erigeret, vt ceruices imperatorias tam Alexander 3 superbè cum Alexandro tertio calcaneo preme­ret? vt reges ac satrapas ad manuum pedūmque Extraua. de electi. & e­lecti primit. oscula vocaret? vt potiorem se omnibus conci­liis, vniuersis ecclesiis, toto (que) populo Christi­ano [Page] iactitaret? An ausus ille vnquam cum Hosti­ensi & decretariis, affirmare Dei & Papae idem esse consistorium exceptoque solo peccato, posse pontificem cuncta quasi facere, quae potest Deus?

Quid an cupiditatis oculos ita vnquam ille adiiceret ad opes, per [...]; persequendas, ad census, honores & patrimonia, ad satellitia, ad strepitum huius vitae, ad mundi fastū & am­pullas, mittas, cruces, columnas, galeros, tiaras pallia, gemmas, quemadmodum isti factitant ter, mitrati pontifices? Quid si mitissimus ille, inquā, Christi discipulus Petrus Paulus (que) eiconiunct' adesset, qui toties nos suis in literis ad principum obedientiam instituunt, an vnquam vel cum Hadriano imperatores per se regnare, aut cum Hadrianus. Clemente quinto in Concilio Viennensi, omne ius regum à se pendere dictitarent? aut tantum vnquam permitterent sibi, vt quum se priuilegiis & immunitatibus è ciuili foro & gladio astutè exemissent, ipsis postea regibus & monarchis superbissimè insultarent, quasique pro mancipiis abuterentur, quos pro Papali sua potestate con­secrarent, deponerent, benedicerent, maledice­rent, imperarent, imperarent, remunerarent, pu­nirent, abrogarent, surrogarent, extollerent, de­primerent, pedibus calcarent, & ad inferos prae­cipitarent? Denique vt infinita praeteream alia, an Petrus vnquam aut Paulus praetextu obedi­entiae catholicae proceres ac populos, reges & subditos, ipsosque inter se principes bellis ferali­bus [Page 30] cōmitterent, & intestinis discordiis rempub̄. & ecclesiae pacem seditiosis bullis, bellis, saeuis (que) libellis dilacerarent istorum exemplo pontificū, vt scelestissimo, ita nimium hodie familiari.

Quid enim historias rerum ab his gestarum Zacharias Innocentius­secundus. referam? De Zacharia (qui deiecto Childerico Pipinum suffecerat) de Gregorio septimo, Pas­chali, Calixtus 2. Innocentio secundo, Calixto secundo, A­lexandro Alexander 3. tertio, Celestino tertio: Itemque de Celestinus. 3. caeteris ferè vniuersis, quos nominatim recenseri Innocentius 3. etus (que) ty­rannis cru­delis sima. non est necesse. Quid enim de Innocentio illo tertio dicam, qui legem Incendiariam exurendis hominum corporibus primus lata sententia promulgauit, qui Albingensium centum plus minus millia, collectis militum copijs, adiun­ctisque duodecim Abbatibus, incredibili furore contrucidauit. Atque ex ijs centum octoginta homines flāmis mandauit, non quòd à Christo desciuissent, sed quòd ad Romanam solum ec­clesiāsereuocari minimè paterentur. Quid rur­sus, quum inprincipem suum, Barbarossae filium, nefaria rebellione, sic efferebatur, vt aut eise Di­adema regiū, aut eum sibi pontificium detractu­rum minaretur post (que) neverbis deesset fides, Othonem Saxonem ad vim eilinferendam euo­cauit: vnde quae quantaq bella redundarunt, quae caedes, quae terrae hominum (que) Christianorū va­stitas sit consequuta, non hîc commemoro. Illud affirmo. Nunquam, Innocenti, à D. Petro tantam hanc grassadi rabiem & crudeles spiritus hausisti: nec in actis vnquam legisti apostolicis. [Page] Nunquam D. Paulus tantam in suumprincipem rebellionem, si adsuisset, nec in pios maleficia commouisset.

Quin nec multò mitiores hi, qui sequebātur, Honorius 3. Honorius tertius, Gregorius nonus, Vibanus Gregorius 9. quartus, ne à maiorum vestigiis degenerare vide­rētur, Vrbanus. 4. dici vix potest, quantas in imperio turbas consciuerunt aduersus Othonem, & Fridericum & Manfredum. Contra Fridericum, Lantgrauio Turingiae rege: contra Manfredum, Carolo in belli coniurationem excitato. Post Fridericum habenas suscepit imperii Conradus, quem ana­themate iniustissimo diuexauit Innocentius Innocētius 4. quartus. Huic deinde veneno Manfredi extincto successit Conradinus filius in regnum Siciliae & Sueuiae. In quā Clemēs quartus inclementissima Clemens. 4. efferatus tyrannide Carolum in eius perniciem commouit. Qui infestissimis bellis victum tan­dem Conradinum pariter cum Friderico Au­striae duce (qui ei in auxilium venerat) missa ad pontificem legatione, quid de his fieri vellet, ex pontificis responso decollauit. Ita enim respōdit pontifex, homo hominum omnium spurcissi­mus, belluae quàm homini similior: Vita (inquit) Conradini, mors Caroli: Mors Caroli, vita Conradini. Quo factum est, vt vtrique adoles­centes generosi & innocentes, vetustissima & nobilissima stirps Sueuiae & Siciliae, non regno solùm, sed vita crudelissimè euerterētur, totius (que) familiae reliqua posteritas vniuersa vno eodē (que) pontificiae malitiae ictu concideret.

[Page 31] His confect is tragediis, Carolus [...], occu­pat, cui, vt scelere quaesita, [...] haud [...] ea constitit tranquillitas. Nam vt Clement is incre­mentissimi nebulonis, funesta [...] Caro­lus, cum armata Gallorum manu ad extin­guendam Friderici posteritatem adductus, est, ita rursus Hadrianus & Nicolaus tertius contra Galios subagitarunt Germanos & Hispanos cum Petro Arragonensium rege. Vnde res [...] deducta est, vt profligato Carolo, [...] eius filio, Francorum, qui Siciliam tum te­nebant, [...] Si­cilia ad pul­sum campa­nae ad vnum omnes delets. supra octo millia ad Campanae pul­fum vno impetu miserandum in modum tru­cidarentur, [...] vt nec sexui, nec aetati parce­retur.

Quin neque adhuc conquiescunt [...] hi Romanenses. Martinus quartus iterum partes Martinus 4. Caroli reficit, Philippum Galliarum regem in auxiliū euocat, aduersus Petrū Arragonen, eius vt inuadat regnum: mandat. Bellicū ipse ad arma capiēda canit, infestis concurritur signis. funesta fit vtrin (que) laniena. Vix annꝰ ab hoc vnꝰ elabitur, quin mortuo Martino Honorius quartus, qui or­dine Honorius 4. proximo successerat, ad Radulphum mittit Romanorum regē, vt Romam properet, suscep­to (que) Augusti nomine. Campaniam, Calabriam, Apuliam, & Siciliam, pulsis Gallis & His­panis, Romaeo afferat imperio. Quòd nisi matura pontificis illius mors interuenisset, v­niuersam Italiam & Germaniam horrenda ho­minū strage tumultus ille pontificis cruentasset? [Page] Quid hîc [...] quartum recenseam? qui ne nihil [...] suis iudignum maioribus, vnum hoc ad [...] nominis dedecus, & memo­riam suae improbitatis adiecit, quòd Comitem Tytolium iniquissimis modis diuexatum diris prosecutus est, non alia adductus causa, quàm quod possessione sua, quam Tridentinus Episco­pus praeter ius & fas sibi vendicabat, discedere no­luisset.

Sed nescio, an ex tota hac colluuie eorū, qui praecesserunt quisquam existat, qui Bonifacium Bonifacius 8. octauum superbia & malitia precedere videatur. Quem vsqueadeò supra omnem humanū modū prodigiosa efferauit audacia, vt Philippo Fran­corū regi legatum cū bullis superbissimis mittēs, ei pro autoritate apostolica mandaret, vt sedi a­postolicae regnum Galliae, resignaret. Quid superbius, vel ab iniquissimo orbis praedone postulari? quid insanius à viro quàm maximè furioso? quid vel ipso Turcarum Imperatore dignius? certè viro Apostolico nihil indignius fieri aut fingi potuit. Quaeso ego te per sanctum Petrum, per sanctum Paulum, pontifex Roma­ne, an Petrus apostolus vitam sic vnquam insti­tuit, aut si nunc viueret, id vnquam cōmitteret, quod Clementē 5. nō puduit: qui quū bellū atro­cissimum Clemens 5. conseruisset inter Imperatore Hēricū 5. & Robertū Apuliae regē reducta mox sentētia partes regias contra Imperatorem sequutus est? Porrò aut sic ille vnquam cum pontifice huic proximo insaniisset, vt aedita bulla patrem se ac [Page 32] principem orbis Christiani, Dei summū legatū [...], penes quem sit summa potestas, & im­perium maximum, cui (que) regna & Imperia in be­neficium, cui libeat, conferre liceat, quemadmo­dū Ioannes 22. de Ioanne 22. refertur. Qui sub calcm̄ bullae [...] Ludouico mandat Imperatori, vt intratres mē ­ses sese Imperio abdicet, nominique regio: nec posthac nisi iussu mandato (que) suo dignitatē resu­mat? Quod ni faciat, procerib' politicis simul & ecclesiasticis omnibus imperat, vt principēsuum deserāt, adigāt (que) sub iugū apostolicae obediētiae. Vrbanus 6.

Vix vnquam haec finienda [...], Clemens. si quae possem ex historiis omnia, si [...] Martin. 4. sexti, Clementis, Martini quinti, Pii fecūdi, Sixti Pius 2. quarti, Iulii secundi, Pauli tertii, & cōsimilium, Sixtus 4. quos innumeros praetereo, res crudelissimè ge­stas, Iulius 2. schismata, tumultus, coniurationes, diras cō ­tra Paulus 3. reges & Imperatores rebelliones, caedes, in­cendia, vastationes, bellorum motus, gentiū ca­lamitates, molesta non [...] quàm prolixa cō ­memoratione prosequerer. Sed mitto [...] in aliud tempus dilatanda, quibus pro infinita re­rū varietate explicandis, haud scio an tempus vl­lum, aut oratio cuiusquam suffecerit. Quod enim vsquā, annis his multis, in orbe Christiano malū, quae pestis, aut flāma regnis ac monarchiis [...] iam diu, cui praeclarushic Petri successor [...] aut facem admouerit, vel etiam praetulerit? Quod scelus, cedò, à sede hacvestra (Rom pontifex) quae à voluntate iniquitas, quae pernices à [...], quae crudelitas à iuditiis vestris absuit? [Page] Quot hominum innocētissimorum neces, quot Martyrumfunera, & fratrum parricidia iufa­miae infixa vestrae inhaerent & condemnationi? vt interim alia occultiora infādae nequitiae dede­cora ne commemorem, quae pro verecundia lu­bentius sileri patior. O Sanctum scilicet ter, & amplius Petri Apostoli fuccessorem?

Imò ô diram & duram frontis nimium perfrictae impudentiam, ô proiectam & pro­fligatam hominis perditissimi audaciam? Quid, tu mihi vllo modo Petri, tu Pauli, [...] Christi, aut cuiusquam Apostolorum, seu Ecclesiae Ca­tholicae mentionem facis? Cuius non vita mo­dò, sed vniuersa penè Doctrinae ratio à Petri, Paulíque institutis dissidet, qui iura Euangelij conuellere, qui Christi disciplinam commuta­re, Christianorum pacem, [...] dissipare, vitámque bonorum, errotulm labe infi­cere omui conatu satagis? Nam quid volunt aliud, quò tendunt tot tua haec in templis [...] idola, [...], in [...], in inuocatione tot Blasphemiae, in Missis sacrificia, in sacramētis sacrilegia, in [...] cru­delitas, in decretis impietas, nisi vt omnem no­bis in coelis falutem, in [...] Et tamen posthaec omnia cum [...] & moribus, tu Christum verbo semel [...], quem tota vitae rationesic [...] caeteris praereptas tibi vnicè, ac vices asserere vt [...]? At quid ita tandem ô praeclare? An quia in sellula illa [...] desides, [Page 33] in qua sede olim sedebat Petrus?

Lepidum profectò & soitum imposturae ge­nus, Successio pa­palis excuti­tur & confu­latur. quasi quicquam ad rem faciat, quo quisque loco sedeat, dummodo in Christo sedeat, hoc est dum recta doceat. Aut quasi quod in externis politijs ius gentium obtinuit, vt rex regi, vt quisque est genere proximus, succedat ad impe­randum: idem in Ecclesiasticis oathedris consi­mili successionis ordine sit retinendum. Non 2. q. 7. Omnes dignitas, inquit ille, nec sanctorum locus episco pum facit, sed vita. Nec omnis, qui dicit pax vobis, quasi columba est audiendus. Verae pietati & fidei promissa est Dei gratia: non cathedrae & successioni. Neque enim cathedrae ecclesiam constituunt, sed sequuntur ecclesiam. In qua non quàm interrupta, sed quàm incorrupta sit suc­cessio, spectandum est. Non enim cathedra vt docet Chrysostomus facit sacerdodē, sed sacer­dos Dist. 40. cathedram. Non locus sanctificat hominem, sed homo locum sanctificat. ‘Qui benè se derit super cathedrā, honorē accipit cathedrae: qui ma­lè sederit, iniuriam facit cathedrae, &c. Rursus­que Hieronymus in eandem ferè sententiam.’ Non sanctorum, inquit, filij sunt, qui tenent loca Hieronymus ad Heliodo­rum. sanctorum, sed qui exercent opera eorum. Pro­inde nimium ridenda eorum ineptia est, qui sicut in humanis politijs: itidem & in spirituali regno Christi, ad carnalem externae successionis necessitatem, ecclesiam Dei tanquam humanis vinculis illigāt: sicquead vnam Petri sedem om­nia reuocant, vt qui in hac non sedeat, quamli­bet [Page] alioqui Pius pastor Petri sucessor esse nullo modo poterit: qui hāe verò teneat, quantumuis moribus flagitiosus, tota (que) vitae raōe Petro disti­milis, verus tamē pōtifex existat, sūmus ecclesiae Colophou, purus putus Petri snocessor, quead­modum Senatus consulto Constātiensi definitū Concil. Con­stantiense. accepimus. Quo quid stultius dici possit aut insa­niùs? Quasi diuina mens, cuiusliberrimasit sē ­per (que) fuit agendi conditio, humana vlla ordina­tione, aut locorū finibus circumscripta astringi queat: quippe quae perrupto saepè, & inuerso retū Liberrima Deidispensa­tio in rebus agendis. ordine, praeter oēm spē, voluntatē (que) humanae in­stitutionis, praepostero quodā modo, ac ordine (in his praesetrim quae diuina sunt) res dispensat suas, nō [...] hominū, sed pro suo ar­bitratn. Sic olim ille repudiato Cayn, Ismaeli, & Esau, alijs (que) ad quos iure successionis ordinariae sacerdotiū pertinebat, & seminis promissio, ele­git Abel, Isaac, Iacob, quibus successio ordinaria minimè debebatur. Sic reiecta Sauti posteritate, in Dauidis familiā ius regni transtulit. Cōsimilē in modū reprobata Synagoga, gentes cōtra or­dinē [...] in ordinē adsciuerat. Et vos nunc vni loco, vni Cathedrae gratiam Christi latissimè patentē, ceu intra parietes con­strictā ita deuincietis, vt quū caeterae sedes erra­re omnes possint, sola Romana non possit, sic (que) Ordinaria successio a­pud Deum haud quicquā ea Romanū solum vicariū sua imbuat plenitu­dine, quā nullis praeterea pastoribus, quātumuis sanctis Christi cultoribus sit cōcessura. Atquî si tanti ponderis apud Deum existat ad obtinedā [Page 34] gratiam, ordinaria haec diuturnae successionis an­tiquitas, iam olim Manasses successit Dauidi, Caiphas Aaroni. Certe Iudaei longe antiquiores ab Abrahamo genelogias, quā vos à Petro, eas (que) continua serie irruptas numerabant. Quin nec Iudaeis ipsis hoc idem defuit argumentum, cōtra Christum vociferantibus. Semen Abrahae su­mus, Ioh. 9. pater noster Abrahamest. At quid illis ex­aduerso respondit scriptura? potens est Deus de lapidib' istis suscitare filios Abrahae, quos & sus­citauit. Matt. 3. Luce. 3. At (que) an non aequè nunc potens est Deus Petri successores, quos lubet, & vbicun (que) lubet exuseitare? Nec dubium quin & exuscitat.

Quid autem inquiunt? An non sederunt in Matth. 23. Cathedra Moysi Scribae & Pharisaei, quos au­direiubet Christus? Iubet, sed recta docentes, nec propter cathedram iubet, sed propter doctri­nam. Deinde cur ab ijsdem Scribis, & Pharisaeis, Christus & Apostoli disoesserunt, si errare non posset successio? Quid quod, Christus ipse, quū non haberet ante se continuum facerdotum or­dinem, hoc eodem argumento reiectus ab ordi­narijs Sacerdotibus, non erat audiendus, simodo Romani nunc audiendi sunt isti, de sua succes­sione gloriantes. Age, & quid tum Apostolis di­cendum, qui nullo successionis iure, nec ordine ecclesias Christi primum plantarunt, & ab or­dinarijs facerdotibus refugerunt? Prostremò si­tanta in eo vis sit, quo quis (que) loco resideat, plu­ris esse arbitror templum Dei, quā Petri solium. Et tamen in hoc ipso Dei templo consessurus [Page] Antichristus in Scriptura fertur prophetica, an ideo propter sedem fāctam sanctus dicetur An­richristus? Quid multis, quantulumid retulerit, quas sedes aut origines teneat ecclesia, modò Christi spiritum, verbum, & sacramenta tene­at, Iaco. 1. quibus gignitur & sanctificatur. Ephe. 5.

At docuit, [...], Romae Peirus. Audio, at Nulla simili­tudo Petri & Papae. [...] nisi [...] docebat ille? Deinde vt [...] docuisse: An vt Apostolas illic docebat, an vt Episcopus? Romanus respondeat Episcopus. Illud certè extra omnem [...], [...] Romae docebat [...] [...] o­mae quid [...], [...] doctrinam [...]. Ille [...] Dei [...], quae diuino hause­rat [...] hominum? Ille siquando Romam adierat, non [...] aut à deo missus, aut ab hominibus accersitus accessit, [...] accessit, vt ad ministerium, non ad [...], ad opus non ad opes, ad [...], non ad sedendum. Te verò ad [...] Monarchiam sellulariam quis vn­quam Sellularia Monarchia [...]. vocauit? Ite, inquit Dominus, non in vrbem Romam, sed in orbem vniuersum, non vni Petro, sed [...], & praedicate, non legales [...], non [...], sed [...], non Romanis solum, sed vniuersae [...].

[Page 35] In qua legatione oecumenica, Petrus cum caete­ris pauiter [...] pro sede sua & officio, haud instrenuam nauauit operā Euangelio, nihil ad summam remittens diligen­tiam, quin peragratis populis, ac nationibus, doceret quos posset, non tantum publicè, sed e­tiam priuatim per singulas domos instaret opor­tunè, importunè, longè lateque nuncium pacis laetissimum disseminaret, opus faceret Euange­listae, impleret ministerium Christi, speculato­rem ageret domus Israël, acciperet oracula & voces Dei, & quas accipisset, fideliter in ple­bem refunderet, salem terrae, mundi lucem se ostenderet: non seipsum pascens sed gregem: nō quae sua essent quaerés, sed quae Christi: nō impli­cans se ciuilibus negotiis huius vitae, sed Domi­no seruiens, non exercens dominium in seruos Dei, nec id quaerens, vt sibi ab aliis ministrare­tur, sed vt ipse Dom, sui exemplo aliis ministra­ret, minimè se superiorem caeteris, sed quoscum (que) Episcopos aequales suos agnosceret, & nomine [...] nuncupans: subditum se princi­pibus, tanquam à Deo missis exhibens: reddens, quae Caesaris sunt, Caesari, quem nec Domini etiā fui appellatione dedignabatur.

Sic Petrus, ni fallor, vitam instituit suam, qua Antipathia inter Papam & Petrum. vt nihil laboriosius, ita nihil erat in mundo hu­milius. Ad hanc idaeam, si Papas nunc spectemꝰ, quaeso quid ipsi agunt Romae, in quo non solùm Petro non succedere, sed multò magis ab eo sece­dere videantur? Apud Esaiam admiramur pe­des [Page] apostolorum super montes concionantiū, & Esa. 5 2. ‘praedicantium pacem, annuntiantium bonū, prae­dicantium salutem.’ Et isti in quas terras, in quas gentes vt nubes volitant? quam pacē annunciant? imò extingunt, pacem, quid boni adportāt? imò quid nou malorum excitant? quid docent faluti­ferum? Euangelium nè Christi? imò Euangeli­um supprimunt, claues sibi vendicant: at quibus claudunt, non aperiunt regnum coelorum, tot tantos (que) ecclesiae thesauros obtendunt, tanquam soli caelestis aerarii custodes. Et quid tandem ex his thesauris depromunt isti quaestores, quod sa­num sit & salutiferum? nempe pro thesauro car­bones: pro gratia diuina, paparias indulgentias: pro Christi sanguine, fictitias sanctorum reli­quias. Petrus vna concione ter mille animas Christo lucrifecit. Isti quo pacto sua exercent talenta? quid lucri adferunt? Imò quid dam­ni potius? Haud temerè destomachatur Is­raëliticus quidam propheta in pastores, qui se­ipsos, non greges pascerent: qui lacte & carni­bus saginati, & lanis vestiti, de grege nihil habe­rent pensi: ‘quod infirmum erat non consolida­rent: Ezechiel. 34. quod aegrum non sanarent: quod cōfractum non reficerent: quod abiectum non reduxerant: quod perditum non quaesierant, sed cum austeri­tate imperabant eis, & cum potentia.’

Ad eundem modum isti, quid aliud quàm sese pascunt suauiter, de grege interim nihil solliciti. Nullus pilo eorum cura melior, nemo sanior, haud quisquam ad regnum Dei doctior. [Page 36] Nihil docent, nec recta docentes ferunt: verbum Dei condunt, non promunt, laboris nihil sube­unt, tantum [...] domi desident, suo­que in Laterano latitant, omnia spatia purga­torii, & su ppliciorum genera velut decem­pedale dimetientes, vbi animas miseras, alias in cruciatus immergunt, alias mercede exi­munt, missas priuatas, quae in omnibus [...] angulis praescribunt, sacra mysteria submissa voce & aliena lingua mussitant, Eucha­ristiam populo non sumendam, sed adorandam attollunt: eamque ante se, si qua aguntur spe­ctacula, in Asturcone gradario cum luminibus & tintinabulis circumgestant: oleum, ceram, sa­lem & aquam, campanas, calices, altaria sacris digitis consecrant, iubilaea, gratias, immunita­tes, expectationes, praeuentiones, annatas, pallia, bullas, indulgentias, diplomata precio prosti­tuunt.

Quid, an satis hoc putant esse advices Christi gerendas, aut ad apostolicam in terris successio­nem constituendam, vt miser vnus aliquis sene­cio, non ob fidei aut virtutis excellentiam ali­quam singularem, qua caeteris praepolleat, ve­rum propter loci tantum atque cathedrae, cui in­sideat, inanissimum titulum, qui vt viro prae­claro, ita & stolidissimo cuique possit contin­gere, vniuersam propterea ecclesiam Dei suae asse­rat potestati? In qua summū se pontificem, Epis­copum Episcoporum, caputque totius vniuersi­tatis praeseferat? [Page] In qua omnia sibi licere putet, quae libeat? In quà ipse se euoluens ex omni aliorum potestate, iura regibus ac gentibus praescribat, bellis ac discor, diis nationes committat, autoritatem plusquam praetoriam in omnes ecclesias exerceat, velutque rex tragicus ipse in aurata sella, corona Lemnis­cata, apparatu Persico, regali scoptro, gemino ense, aureo diademate, lucentibus gemmis, ho­minum nobilium ceruicibus inequiter. O San­ctum Petrum, an istud est D. Petro in Apostola­tu succedere, aut in cathedra Petri, sine virtuti­bus Petri sedere, an in cathedra sedere pestilen­tiae? Et quid si Turca eandem cathedram ponti­fici Non locus, sed virtus facit Aposto­licum. ereptam sibi assumeret, an loci dignitas pro­tinus eum Petri successorem constitueret? aut quid si pontifex ipse, vt Petri nunc sedem tenet, ita scapham Petri teneret piscatoriam, an felicior propterea piscator euaderet, ob scapham Petri? In qua haud dissimile quiddam mihi videtur ac­cidere pontifici, atque Neantho olim Pittaci fi­lio, apud Lucianum. Qui nactus aliquando Or­phei cytharam, [...] quod aiunt, [...] in­sana Lucian. [...] &c. mētis opinione persuasit sibi futurū ilico, vt ad auditū citharae strepitum, rupes syluasque se­quētes secum raperet. Oberrans ita (que) per rura, & vicos corybanticus citharaedus, mirans (que) saxa, & syluas adhue stare, quae ad pulsum citharae nō sequerentur, tam diu pulsandi, strependi, tundē ­di finem non fecit, quoad à canibus longo & incondito sonitu defatigatis discerperetur. Et quid aliud nobis repraesentat cum sua hac cathe­dra [Page 37] Romanus pontifex, qua non minori iste in­sania Series Epis­coporum sue­cedentiū in ecclesia nul­lum parit er­roris patroci­nium. gloriatur, quàm ille sua testudine. Quid ni enim Orphei testudo perinde citharaedum per­ficiat, atque Pètri sedes sanctum Antistitem, si praeter externam sedem nihil spectemus aliud.

Caeterùm hîc rurus profertur longa & ir­rupta Episcoporum series, qua originē successio­nis suae inde ab apostolis ipsis petunt. Proferūtur ex Doctoribꝰ Tertul. Irenaeus, August. qui eccle­siasticae successioni nōnihil alicubi tribuūt. Tri­buunt illi quidem, fateor, sed quomodo? sed quo tēpore? Ad confirmandā videlicet scripturarum antiquitatē, contra eos depugnātes, qui eas pror­sus negabāt, tum quo tempore expendamꝰ. Quā ­do nimirum cum successione Episcoporum ip­sa similiter pietatis, virtutis, & religionis anti­quitas, doctrinae (que) sinceritas retinebatur, quum­que adhuc nihil edoceret Rom. sedes, quod non consentaneū esset susceptae in ecclesiis doctrinae catholicae: tā diu nihil his causae praebebatur, cur acrius in sedē illā, quā audiebant à Petro deductā, ab illis disquireretur: praesertim quum autoritatē illā iuuare nōnihil. Ad sedāda schismata aduer­terēt. Verū si eas nūc haereses, & mōstra errorū & zizaniorum, quae passim profundit nobis haec se­des, audiret Augustin. caeteri que cum eo pii Do­ctores, longè aliā de sedis illiꝰ fastu & intollerāda ambitione sententiam induerēt: nec minꝰ quàm pii nunc ministri, toto spiritu in eam insurgerēt. Quanquā quod ad seriē etiā illam attinet succes­sionis, quam illi nunquam interruptā iactitant, [Page] qua frōte id affirmāt, Romani pōt. post tot anno­rum Series Rom. pontisicū in­tercisa & perrupta. schismata, tam crebras Episcoporum cōcer­tationes de sede inter se depugnantiū, vbi tres, vt plurimum duo, tanquam vniꝰ sponsae riuales soliū occuparunt: vt pro vero successore quē reciperēt, haud facilè sciri potuerit. Vt interim illos taceā, qui fraude, pecunia, vi, ac caede, qui praestigiis, ne­cromantiis, & funestis artibꝰ nō irrepserunt, sed irruerūt in eam successionē. Vtne (que) illud referā, quàm foedam acceperit interruptionē cathedra haec, insidente non Ioanne successore, sed Ioanna meretricula Babylonica, cuius nunc successores se fateantur necessariò oportet, si modo tanti rem momenti esse praecedentium ad subsequentiū or­dinem arbitrantur. Sed de Petro, eius (que) successio­ne iam satis, quem etsi concedamus Romae Epis­copatum gessisse, quod falsissimum est, quid hoc ad Romanum nunc Episcopum? At Petro, dices cōmendauit Christus ouiculas suas. Verū quidē, quas pasceret ille, non quas mactaret, tu verò ma­ctas, non pascis oues Christi: & vicarius Christi, Petri successor videri postulas? putas (que) te fatuos huiusmodi, in hac tanta literarū & Euangelicae cognitionis luce reperturum, quibus hoc persua­deas? posfe (que) te oculos hominum inanissima hac titulorū tēdicula, diutius perstringere arbitraris? Quod si existimes, erras nimūi Pont, si tamen er­rare Romanꝰ possit pōt. At ego nōerrare te, si ista non vides, sed delirare prorsus dixerim. Quid e­nim, an patere consilia tua iam nō sentis? fraudes, imposturas, molitiones, rapinas, mendacia, turpi­tudines, glorias, fucos, fumos, errores, blasphae­mias, [Page 38] mias, ampullas in oculis omnium versati nō in­telligis? constrictam omnium hominū cōscientia teneri coniuratam contra Euangeliū Christi ma­litiam tuam non perspicis? vt interim quotidia­nas tuas caedes, tum inueteratas, tum recentes ne subagitem, quibus ne adhuc quidem expleri inse­dabilis lanienae tuae tyrannis posse videtur. Haec tam per se aperta qui non oculis videat, hunc ego non oculis, sed mente captum: qui etiam non ex­horreat, non à ciuili eum consuetudine hominū, sed à diuina prorsus pietate se iunctum deputem. Notiora sunt cun ctis linguis ac populis techne­mata tua, quām vt dissimulari: grauiora, quàm vt ferri queant. Patent mihi crede, patent (pōtifex) luce clariora, nō oculis solùm, sed sannis & fabu­lis hominum bene iam diu celata, adulterina ista cornuca, quibꝰ lupū immanē, sub agni simulatio­ne hactenus cōtexisti, vt nemo tam bliteus sit, qui non cernat, nemo tam bardus qui non rideat.

Atquî olim fortassis tum, quum nebulosa illa veteris inscitiae caligo mentes obduceret homi­num: quum nondum in lucem emitteretur san­ctissima illa, tibi (que) funestissima literas politiores cudendi, & legendi facultas, locus esse aliquis tē ­pus (que) tegendis tuis tenebris potuit. Nūc verò ex­orta hac tandē lucidissima veritatis aurora, qua oculos hominum, mirabili Dei beneficio, per­fundi, at (que) ingenia illustrari conspi cis, quū nihil sit, quod agat amplius hisce in regionibus fuligi­nosa haec errorum tuorum, & tenebrarū coecitas, quid iam tibi restat aliud, cū putidis & obsoletis [Page] istis insulsissimae Barbariae, simulque impurissi­mae superstitionis quisquiliis, nisi vt fatis & tem­poribus caedas felicioribus. Si (que) veritate ipsa vi­ctus Doctrinae ac veritatis lux restituta. mentem mutare induci nequeas, atpudore saltem locum mutes, & mandes te fugae in solitu­dinem aliquam, illuc (que) concedas, in insulas il­lorum nouas & incognitas, qui personatas istas Romanensium fictiones, & ludos histrionicos nondum experti didicerunt. Nos siquidem mo­ribus iam tuis [...] plus satis assuefacti, fallere diutius non potes. Vis corporibus fortè adferri Christianorum possit: animis certè ita nunc euulsus videtur Romanus [...] cum pseudouicaria sede, vt nulla sit vnquam restitu­endi spes, vt ne posthac falsissima securitatis o­pinione, frustra ipse tibi blandiaris Romane pa­ter. Inuersam mundi nunc scenam intelligis. Inualescentem contra te Euangelicae vocis tu­bam vides. Occultari diutius fraudes tuae, do­ctrinae errores, hypocrisis, rabies, insania non possunt. Incipit Christianorum vulgus aperire iam oculos ad aspiciendam diuinae veritatis lu­cem. Aliter nunc institutus est populus Dei, at (que) olim, cum omnia pontificum Romanorū dicta­ta pro Euangelio haberentur, cumque non à ver­bo Dei, sed ipsorum autoritate summa penderet religionis. Nunc verò quis tam nullo ingenio, tam stipes est, qui in religione errores tuos, in moribꝰ truculentiā, in vita superbiā nō perspicit? Quis vnquā perspicere poterit, qui nō toto dete­stetur pectore? At (que) in eo rectè quidem res habet, [Page 39] quando cū tali religione talis vita, mutua velut societate congreditur. Talis enim est religio, qua nihil superstitiosius, nihil à Christo disunctius. talis vita, vt nihil Christianorum tranquillitati funestius existat.

Quamobrem quum scelerum tuorum labe conflatum adeò in te odium bonorum penè­omnium agnoscas, ac iustissimè iam diu debitū, quid aliud vis tibi consulam, nisi quod ante dix­eram, vt horum alterum necessariò tecum statu­as, vel vt regionem in qua versaris, aut religio­nem, quam sceleratè polluisti, mutandam tibi ac relinquëdam putes. Quorum tamen quum neu­trum te facturum sciam, cumque te esse videam, quem neque pudor hominum in officio, neque dei timor intra metas continere, nec pietas vlla à crudelitate ad mansuetudinem reuo care poterit pergas it aque per me licebit, quantum & quan­diu voles in suscepto cursu. Sino te in laetitia te­mulentae fortunae qua frueris, & in furore, quo exultas, iusanire suauiter, Neque me commo­uent Bullae pontisi­cis contra fi­deles Christi caltores. quicquám saeua tua diplomata, & homici­dae execrationes. quas caeco impetu subinde stringis in honestissimas Christi ecclesias. Nec valde perterrēt oriminationes me tuae, nō minus falsae quàm virulentae nō faedissimae perbacchati­ones, Coutumelia pontificis con­tra Reginam Anglia. nec dicendae contumeliae, quibus cum alios saepè complures, tum nuper serenessimam impri­mis lectissimāque Britanniae Reginam, tum incli­tum eius Regnum nobilissimamque patriam canino [...] vellicas,

[Page] Quas ego ignominiae notas nobis per te inu­stas (vt iam non meis, sed Reginae verbis dicta Reginae Eli­zabethae ad Papā oratio. haec tibi accipias, ne (que) me nunc loquentem tibi, sed Reginam ipsam per se disserentē cogites) si ab alio, praeterquā à Romano hoc Antichristo ac­cepissē, accuratiore mihi in hac defensione vtē ­dū oratione iudicarem. Nunc quid mihi ad verā laudem excellentius, quid ad sempiternam glo­riam cedere potuit cumulatius, quàm abs te vno omnium grauissimo Christi aduersario sic infe­stari? Cui amicus esse, qui non sit tibi inimicus, nec aliter quisquam illi charus esse, nisi qui te si­bi aduersarium habeat, nemo poterit. Quo im­pensius summo ac sempiterno numini permaxi­mae à me habentur gratiae, quam tanto hoc dig­nari honore voluerit. Quid ni enim honorari me in eo putem maximè, vnà cum caeteris pijs, & amicis Dei sanctis, quando non tam mea pri­uatim causa, quàm Christi, eius (que)ue doctrinae no­mine, quam profite or, ita in me saeuit hic Sebah, haec (que) mihi imponitur persequutio. In quo per­sequutionis genere, quū duo incidūt omnibꝰ pie Math. 5. Christianis spectanda, nō solùm quid infligitur ipsis iniuriae: sed etiam à quibus & qua causa pa­tiantur, tum quoties ad posterius hoc respicio, non parum me recreat, aduersus maledictiones tuas beata Euangelij vox: Beati, inquit, qui perse­quūtionē patiūtur propter iustitiā, & quum ma-Iedixerint vobis homines, dixerint (que) omne ma­lum aduersus vos, mētientes propter me. Quod quum ipse nūc pertentare contra me decreueris, [Page 40] nullum mihi euidentius ad veram consolationē, omnium (que) bene sperandi fiduciam aperire signū potuisti, quàm ex hac ipsa concepta animi erga me malitia, quae summam mihi Christi beneuo­lentis fauentis (que) spem pollicetur. Quòd si apud laudatissimos Reges, regiū illud iudicatur, male audire, quum benefeceris, nec vlla laus verior, quā ab improbis vituperari: tum verò ab improbis­simo Antichristi ore conscindi, non ego Re­gium istud, sed Imperatorium esse interpraetor, quod (que) ego non in minima felicitatis meae parte adnumero.

Age ira (que) quandoquidem nihil te pudet (pō ­tifex) pro veteri more tuo, Reges & Reginas maledictis sic [...], quid tandem istud pia­culi sit, quod tam atrociter mihi impingis, [...] abs te liceat. Seruam, vt audio, me dicis flagitio­rum, regnum meum Haereticorum asylum tra­ducis. Papae, quod nouum hoc & inauditum im­pudentiae Meretrix Babylonica. genus? Itanè de moribus flagitiosis quenquā vt appellare audeat Babylonaea meretrix? Quae quum omnia expuerit in [...] maledicta, quae vel fingere possit mendax [...] vilis, nunquā tamen mediā [...] profun­der, quae in ipsā retorqueri multò [...], tū veriora queant. Etenim quod vnquam [...], quod Barathrum vita hac & curia tua (pon­tifex) [...]? Caeterùm de flagitijs tuis, Deo quomodo respondeas, ipse videris. De mea interim vita, vt nonnihil respondeam, [...] paucis accipe. Id primum vt scias, mei neque ingenij, neque moris esse, nec [...] vnquam, [Page] vt virtutes velim meas apud Deum iactitare cū Pharisaeis magnificè, quippe quae neque tantam mihi ipsi arrogo innocentiam. Et tamen ne (que) ita rursus noxas meas accuso apud homines, vt eas­dem cùm tuis putem vllo modo comparandas. Cum te autem dico, non vnum hîc aliquem se­orsum specto: non Pium quintum, non Gre­gorium 13. sed vniuersam huiusce sedis at (que) ordi­nis colluuiem simul compraehensam intelligo: quin ne (que) hanc ipsam tamen sedem Romanam simpliciter, maximè quae priscis olim purioris Ecclesiae tēporibꝰ, multorū saepè calculis & enco­mijs celebrata est, qualē (que) notabat olim Ennianū Ennius carmen. Moribus antiquis res stat Romana viris (que) Sed quàm nunc cernimus à Maiorum vestigijs, àfide, grauitate, religione eò prolap­sam, vt veteri illa iādudum Roma antiquara at (que) fepulta; non a quaedam vrbs Roma subiisse videa­tur: tantùm à priori illa diuersa, quantùm illa grauitare, disciplina, veritate: haec vanitate, luxu, opibus, splendore, ambitione, laenociniis & ille­cebris huius mundi perdita nullā ferè idaeam, & imaginem cùm superioribus illorum institutis, nullam cum Christo coniunctionem, nullam cū Apostolis affinitatem prae se gerat.

In qua quidē sede, quam nunc dicimus, haud obscure [...] nobis aperit vsitata illa (quam vulgo appellare solent) curiae Romanae practica, Ne (que) enim, quia re [...] me talem putat pontifex, qua­lem verbis praedicat, ideo furit in me ijs [...] ne (que) si maxime eiusmodi forem, vel pilo [...] [Page 41] magis ea causa offenderetur. Imò tanto fuissem illi charior, quanto propius vitae similitudine, ad illius mores accederem. Sed aliud hîc subest occultioris nescio quid mysterij. Quod quoniā Causa ponti­ficii odis ad­uersus Regi­nam Eliz. nec ipse in Bullis aperit, nec piorum satis intel­ligit simplicitas, ingenuè aperiam vniuersis. Ete­nim si more vsitato quorundam principum, con­simili studio me compararem, vt me regnum (que) meum capistro praeberem Romano, fronteque charecterem bestiae susciperem, nulla obstaret vitae quantumlibet impurae labes, quo minus in­ter Christianissimos illi filios & filias, locum in benedictione apostolica non postremum ob­tinerem. Nunc quia relictis illius castris, in istas religionis partes me transtuli, in qua Christi gloriae, quàm glorioso pontifici seruire malim: hinc serua sum, & mancipum flagitiorum, hinc vlcus illud stomachi in me exacerbati. Atque haec [...] hactenus, quae à serenissima Regina Elizabetha vel dicta esse, vel dici contra te po­tuisse putes: quae tamen ab ipsius calamo fusa, multo solid itis & splendidius, si causam ipse suā rueri voluisset prodijssent. Regni Britā ­nici [...] maledicta pontificis de­fensio.

Nunc ad regni ipsius publicam defensionem redeo. Quod tu quidem haereticorum regnum ore maledico nominas, mirum quendam nobis Phormionē ex veteri comoedia repraesentans. Qui quum solus esset scenae to tius turbator, at (que) in iuditiū rapiēdus, vltrò ipse accusatū aduenit, Ita haud multum dissimili impudentia, haereti­cos istos & profugos clamitat Phormio hic nō [Page] Terentianus sed Lateranus. At quid ita obsecro? An quia à Christo profugerunt vnquam, aut fi­dem illius reiecerint? Non, sed sacram ecclesiae stationem, in qua suerunt constituti, deseruerūt. Quid ergo? An nulla erit ecclesia, nisi quae Ro­mae An vlla con­stare possit ecclesia sine Rom. ponti­fice. existat? Qui Christo inhaerent capiti, an ex­tra corpus ipsius censendi sunt? Quid an pluris id est in pontifice, quàm in Christo consistere? Non, sed extra pontificem null am constare Ec­clesiam praedicant. Et quae tum erat ecclesia olim illa in Asia, & Palaestina, priusquam vrbem Ro­mam vidisset Petrus? Et quid si vidisset nunquā, an minus idcirco fuisset ecclesia? An pontifices ecclesiam Christi constituunt, an ecclesia pon­tifices? verùm extra ecclesiam contendunt salu­tem esse nullam. Audio, fateorq̄ue. At nondum tamen euincitur, sine Romano episcopo, nullam constare ecclesiā. Addo illud, quòd quum extra ecclesiam nullam affirmant reliquam esse salutē: id ita accipiendum esse, de ea quidem ecclesia, quae vera Christi sponsa sit, certamque cum eo coniunctionem habeat. Non quòd salus ita in ec­clesia Salus extra ecclesiā quo modo nulla. contineatur, ac si ipsa suo munere cam lar­giatur: sed propter mutuam illam arctissimam (que) capitis cum corpore necessitudinem, qua fit, vt quisquis in Christo capite salutis sit particeps, is ab ecclesiae familia alienus esse non possit: Ne­que rursus ab hac quisquam desertus esse, nisi prius à Christo principe relinquatur.

Quod quum ita sit, quibus nunc argumentis [Page 42] Britannos istos à corporis communione pro­scriptos arguit hic Pseudopettus, qui Christo ca­piti sunt per fidem insiti? Aut quo pacto Christi hos esse negabit, qui à fide ipsius recta & catho­lica minime disiunguntur? Quod si enim nihil à Christo diuellit, nisi pertinax in fide, aut vita rebellio, quid vel in doctrina, aut vita eorum perfidum depraehendent, siue repraehendent Ro­manenses isti, quod non multo grauiori censura in ipsos refundi poterit? Nēpe inquiunt, quia fidé Fides catho­lica. non amplectuntur catholicam. Age, & quae tan­dem fides haec sit catholica, quam vocant, quan­do huc isti prouocant, excutiamus. Quod si fi­des catholica ea sit, quam in symbolo suo descri­bit Athanasius, atque ante eum Nicaeni praesules, in qua parte demum eius symboli illos defecisse commonstrabis?

At obstrepet hîc iterum ex sede ista aliquis: Fides Roma­na. Quia nimirū fidē catholicam hanc nō tuentur cum Romana pariter Ecclesia. Rectè quidem. Ex his proinde perspicio, minimè id esse satis, Christianos & catholicos censeri, nisi qui & Ro­mani sint. Et quid hoc sit Romanum esse, audire à Romanis istis postulo. Quippe vt Romanū credo, pontificem vniuersi agnoscamus, eum (que) ipsum vniuersalem episcoporum episcopum, totiusque ecclesiae catholicae caput supremum, atque oecumenicum confiteamur, eiusque im­perio, & decretis omnibus omnes vbique Chri­stiani de necessitate salutis succumbamus. [Page] Quid ergo? & qui hanc fidem non retinet, quā ­uis caetera omnia, quae in Sacris Dei institutis & Symbolis ecclesiae congruant, integerrimè tuea­tur, non erit catholica? Non opinor. Quod si verum sit, certè nec Alexandrina ecclesia, nec Antiochena, nec Hierosolymitana, nec Bizāti­na, ne (que) Aphricana, nec vetus illa istorū iam o­lim Brytannorum in catholicis ponendae erunt. Et quid illa tum verba volunt Basilij, vbi in Epi­stolis Basil. Epist. 78. de ecclesia in hunc modum scribit: [...] quum tamen in illa Graecorum ecclesia, quā ille catholicam & apostolicam vocat, nondum Catholica ecclesia apud Graecos extra Rom. ecclesiā eo se dilatasset [...] Ita (que) ex hoc catholicorū albo Basiliꝰ, Atha­nasius, Nazianzenus, Tertullianus, Augustinus, Cyprianus, Eusebius, Theodoretus, caeterique Graecorum & Latinorum celeberrimi Antisti­tes elidantur necesse est, qui quum omnes se catholicos esse non dubitarent, haud quisquam tamen istorum se Romanum fuisse; iuxta hanc regulam, profitebatur. Quin nec repraehensione etiam nonnulla eorum carere inscitia videtur, qui symbola haec primum nobis efformarunt. Nam si nulla vel Christiana, vel catholica ec­clesia dicenda sit, quae non sit Romana, curigi­tur Sancta, & ca tholica eccle sia legitur in symbolo, Ro­mana non le­gitur. prisci illi maiores in condendis symbolis, [...] Romanae sedis praeterierunt: vt quum credero vnam, sanctam, catholicam, & Apostolicam ecclesiam iubeamur, non Roma­nam etiam credere praeceperint? Fides sola & doctrina Christi nos ecclesiae con­glutinat.

[Page 43] Ex quo vides, pon tifex Romane, in quas er­rorum syrtes, & absurditates, caeco impetu teip­sum induxeris. Primum enimsi extra eccle­siam, quemadmodum disputas, nulla constat salus, sique ecclesiam cettam & catholicam esse nullam, nisi quae Romana sit, nec Romanam esse aliam statuas, nisi quae vniuersalipontificis Ro­maei imperio & decretis [...], iam istos non Anglos solum, extra [...] ecclesiae pellis, a­ditumque intercludis ad salutem, sed vnâ cum his alios praeterea infinitos, superiorum tempo­rum praestantissimos ecclesiastas, Doctores, [...], [...] cum [...] pontifices, quotquot [...] tempora prae­cesserant, ènumero catholicorum [...]. Sed quid argumet is opus in [...] per se [...], & explorata? Certe [...] in [...] a [...] occlesia, nō [...] hanc domicilli fui [...] auspicari atque firmare voluit, quàm Christianae fidei, & confessionis petra: Sique Paulus in hac ipsa [...] insita nobis fide, & confessione filii Dei [...] statuere [...] non dubitat: quo tandem iure ab ecclesia catholica, & apostolica excludentur ii, qui candem Christi fidem, cum Apostolis, & catholicis cathedris profitentur?

At negat, opinor, pontifex ad fidem ac salu­tem satis id esse, vt in Christum credatur, eùm­que caput in coelis vnicum veneremur: nisi & Romanorum simul Episcopum caput in terris [Page] vniuersale, nosque vniuersos huiusce capitis membra profiteamur. Quod si ita sit, vt Christi fides ad salutem minus sufficiat credentibus, nisi cum illius numine, gloria pariter pontificis ad­misceatur: quid rectius conueniet, quàm vt tria hic faciamus tabernacula, vnum Christo, alte­rum Tria Taber­nacula. pontifici, tertium, si placet, Cardinali­bus, Postremò subiit interim & illud admirari, cur non eadem necessitate postulat hic pontifex, si modo fides haec, quam Christo dedimus in Baptismo, parum valeat, vt nos ecclesiae catholi­cae membra adiungat, retineatque, nisi obedien­tia insuper accedat Romani pontificis ad fidei necessitatem: quin corrigamus igitur Baptismi verba, vt qui tingatur in nomine patris, & filij, & spiritus sancti, quo plenior fiat Baptismus, in no­mine insuper sanctissimi domini nostri Papae immergantur. Sin id autem, quod res est, negari non possit, minimè nos fuisse vnquam ipsius no­mine in ecclesiae consoritum intromissos: nec quicquam proinde defuisse nobis per Baptismū renouatis, quo minus Christi eiusque corporis participes efficiamur: qua fronte os istud men­dax & impudens pro haereticis, Christi seruos damnat? ecclesiae nos desertores clamitat? reges & reginas haereticorum fautrices criminatur? Imò qua ratione aut scriptura ipse se tuebitur, quo minus apertè omnes intelligant hunc eum esse, quem D. Paulus ad Thessal. scribens cla­rissimo 2. Thessal. 2. vaticinio venturum praemonuerat, qui sedens in templo Dei, non vt ministrum Christi [Page 44] se gereret, sed ostentaret seipsum tanquam sit Deus. Quae verba quum ita in eum aptissima notatione congruant, vt neminem posse alium designare videantur: ipse prius quo pacto se pur­get apud Deum videat, quàm alios accuset apud homines. Sed ad hanc disceptationem aliud da­bitur, donante Domino, tempus posthâc libe­rius.

SANCTAE ET APOSTOLICAE ECCLESIAE, CONTRA ERRORES PONTIFICIAE DOCTRINAE. Actio Secunda.

EX his, quae hactenus di­sputata sunt, satis consta­re arbitror, non ideo ab ecclesia Christi nos abi­isse, quia Romanam de­seruimus societatem.

Quod superest, conse­quens esse videtur, vt qua de causa Romanam hanc repudiamus coniunctionem, quibusque in rebus ab eorum diuellimur communione, pau­cis expediamus. In quo illud tamen inprimis praemonitos esse lectores aequos non iniquum fuerit: susceptum hoc nobis, cum aduersariis dis­sidium esse, non eo animo, vt lites & turbas in ecclesia, contendendi & repugnandi studio ex­citemus: neque quòd hominibus ipsis malè quic­quam velimus, quibuscum digladiamur: neque quòd partes porrò illas Christianae vnitatis & concordiae non multò lubentius amplectere­mur, si huiusmodi haec esset vnitas ab illis pro­posita, quam illaesa Christi fide & gloria, quam incolumi conscientia, quam sine manifesto sce­lere [Page] & perfidia, quam sine salutis nostrae graui periculo tueri quoquo modo liceret. Nunc quū eo in loco res posita sit, vt à Christo non dissen­tire, si his consentiamus, nulla ratione liceat: quid istis tandem relinquitur, quod vel ipsi contra nos, vel pro seipsis obtendant amplius? Quòd si defectionis nos insimulent, quin er­go quae vera sit defectio, id nobis prius de­finiant. Certè si hi, qui à primitiua & Ca­tholica ecclesia, à primis Christianae fidei pa­rentibus, à priscis patribus, qui ab apostolis, à Christo, & legitimis doctrinae Euangelicae principiis, ad aliam doctrinam, ad hominum inuenta, ad peregrinas religionis nouitates, ad cultus idolorum, ad Euangelium aliud aposto­lis incognitum, ad preces ignotas & barbaras se transferunt, discessionis merito sint coarguendi: nullos verius apostatas iudicari oportere censeo, quàm genus hoc totum pontificium.

Atquî hîc iterum excipiet istorum aliquis, fese in ecclesia sancta & catholica, quam ab apo­stolis deductā huc vs (que) tenent, possessione stabi­li, atque immora constantia persistere, quam nos paucos in angulis obreptantes perfida dis­cessione, velut relicta communi patria, in A­uentinum montem recedentes repulisse dicti­tant. Quibus iterum vt occurramus, ita sibi responsum habeant: primum quod ad nume­rum attinet, siue multi, siue pauci sumus, haud magni id referre: In ecclesia, inquit, Au­gustinus [Page 46] non numeranda sed ponderanda sunt August. suffragia, saepeque fit, vt pars hominum maior, turba quàm veritate superior vincat meliorem. Quin & Christus ipse gregem suum velut di­numerans, Luc. 126 pusillum describit: quumque voca­tos Mat. 20. 21. multos esse fatetur, electos tamen non mul­tos, Luc. cap. 18. sed paucos esse dicat, dubitatque porrò, idem filius hominis cum venerit, an fidem inuentu­rus sit in terris. Quanquam verò, si recta subdu­cta ratione, censum hominum, nationum ac po­pulorum, ad calculos exigant, eorum, qui frau­des & pestes Romanae pseudologiae toto animo fugitant, non tam exiguum numerum esse com­perient, quàm ipsi fortè vel suspicantur, aut de­beant certè contemnere.

Ad ecclesiam verò ipsam quod attinet, sic ac­cipiant, sibique persuadeant: Quae verè Christi ecclesia sit, vbicunque ea sit, ibi nos consiste­re: eiusque nos membra fidelissima profiteri. Cuius ecclesiae nomen quidem illi tenent, rem ipsam prorsus amiserunt. Quod quo dilucidius oculis cerni possit, vtramque, & eam quae olim fuit, & quae nunc Romana ecclesia existat, acri­ori paulum iuditio excutiamus, nostrosque ho­die symmystas, si placet, cum primis illis supe­rioris Veteris Ro­manae ecelesia cum horum temporum ecclesiastis comparatio. memoriae administris atque doctoribus, veluti [...] componamus. Ita fiet, vt quid vtrin (que) intersit discriminis, facili diiudi­catione intelligatur. Quippe verò illi quā solici­tè olim ac reuerenter sacrum hoc ministerii mu­nus, [Page] quod legitima vocatione imponebatur, Veteris & a­postolicae ec­clesiae mores & instituta. administrabant? quibus nihil erat cordi aut cu­rae magis, quàm vt errantes docerent, feroces verbi potentia reuincerent, mederentur de­ceptis. Accedebat ad hos do cendi labores, haud minor & vitae solicitudo, sic instituendae, vt non modò sanam ipsi conscientiam gererent, quae benè responderet apud Deum: sed ne quid etiam in vita videri posset, quod cuiquam esset offen­diculo. Quorum omnis vita non in ocio & deliciis, sed in studio diuinarum literarum, in propagando regno Christi impendebatur. Pa­stores erant ouium, sed nihilo minus oues & ipsi, non ouibus lupi, non humanis ar­mati praesidiis, sed potentia fidei, sacra do­ctrina, pietatis studio, sincera charitate non tam admirabiles, quàm amabiles, ea deni (que) morum comitate & spiritus imbuti mansuetu­dine, quae nec inimicos etiam laederet. Nihil vi gerebant, tantum vtebantur gladio spiri­tus, & verbi potentia, non coniiciebant in vincula, non ad ignes rapiebant, neminem facultatibus excutiebant, non bella, non cae­des spirabant illi, nec ad arma populos euo­cabant, nec principes inter se committebant vnquam: vt ipsi pacifici, & pacis nuntii, ita quàm maximè ad pacem inuitabant omnes. Nunquam vniuersales illi titulos affectârant, nec fiduciam vllam in improborum conspirati­one, in seditiosis tumultibus, in fucis, in insi­diosis consiliis reponebant. [Page 47] Non sceptra principum excusserunt è manibus, nec ceruicibus vnquam insultabant. Verùm sub ethnicis potestaribus quietè viuebant, studiosè cauentes, ne quam seditionis occasionem darēr, exhibentes honorem, cui debebatur honor, ve­ctigal cui vectigal, tributum cui tributum: hor­tabantur Christo initiatos, vt idololatris etiam magistratibus parerent, pro illorum incolumi­tate quotidie Deum orantes.

Hunc in modū primi illi Apostoli, & Apo­stolici Ingens [...] in­ter antiqua & recentioris ecclesia pra­sules. patres mundū initio innouabāt, & eccle­siā indies propagarunt, Ad quod vix dici possit, quantum momenti attulerit, non vis solum mi­raculorum, sed coniuncta simul par [...] cō ­mendatio, vitae probitas, in afflictionibus alacri­tas, in perferēd is iniurijs lenitas, animꝰ simplex, mansuetus, nulli malum cogitans, & deomni­bus benemereri studens, humanis omnibus re­bus superior, & vitae [...], [...] deni­que secularium negotiorum implicatione va­cuus, quò liberius seruirent Euangelio. At (que) verò seculisillis felicioribus alebantur Ecclesiae Prae­sules his, quae sponte deferebat populus, sua con­tenti tenuitate: Interimsiquid quotidianae supererat [...], in pauperes [...]. Nec aliud [...] tempotis Domicilia [...] opiscopo­rum, quàm [...] indigentium. Nondum enim auribus [...] Regalia sancti Petri. Quid quodex [...] ipso Episcoporum ordine, nonnul­liea [...], vt quum morerentur, vix quod satis esset ad sepulturam, illis suppeteret, [Page] quemadmodum de Theodoreto legimus. Cae­terum hoc hominum genus iamdudum extin­ctum exoleuit, vix vt vlla iam supersint reliquia­rum vestigia. Vsque adeò omnia in diuersum re­ciderunt apud iftos hodie Romanenses: vt qui modo hos cum illis [...] velit componere, moresque istorum symmystarū, crudelitatem ambitionem, tyrannidem, fraudes, conspiratio­nes, strepitum, delicias, ocium, opes, glorias, sa­tellitia, palatia, vitae luxum, vindictae cupidita­tem intueatur, Satrapis quàm episcopis: Monar­chis, Bernardus ad Eugenium. quàm Monachis similiores comperiat, vix­que sciat, pastores, aut impostores: Doctores, an seductores, Praelatos an Pilatos cum Bernardo rectius dixerit. Et tamen post haec omnia vt ni­hil istos pudet, successores eorum videri velle, à quibus toto vitae ordine sic degenerarunt, vt nec tenuissimum quidem illum primitiuae vetusta­tis signum in his appareat.

Quanquam ferri & istud vtcumque potuis­set, si doctrinam saltem, quam primi illi maio­res, & Apostolici principes ecclesijs commenda­tam post se reliquerunt, in columem nobis per­misissent. Nunc hac ipsa etiam parte, adeò dis­similia Vita Roma­norum prae­sulum non tā Apostolica quàm Apo­statica videri potest. sunt omnia, vt meritò quis dubitet, vita­né istorum minùs Apostolica, an doctrina magis Apostatica videatur. Cuius quum ea natura ac nouitas doctrinae sit, vt nihil habeat Apostolici saporis, nullam gerat caniciem, mirum quàm non desiuunt interim belli isti [Page 48] homines, nouitatis nobis inuidiam conflare, quasi contra eos ipsos non [...] maximè pagnet tum [...], tum Apostolorum, tum doctissimorum patrum antiquitas. [...] id mihi explicent, quam habet antiquitatem: primū Laterana ista & inauspicata [...] Pontificia [...] argui­tur. [...] Confessio, quam auricularem [...] quarum vtran (que) pontifex [...] tertius, barbara aetate, nullis (que) firmis [...], sed cōiuratis quorūdā maleferia­torū decretis praecipitatā, per vimat (que) autoritatē, ecclesiae [...]. Confimiliter, & [...] nobis ijdem explicent exqua tandemorigine, quàm antiqua, prosilierunt priuatae Miffae, tricenna­les? [...], altaris repetitum quotidie [...] expiandis [...] altera [...] pars? peregrina­tiones, [...], [...] po­pulo ignotae nec minus barbarae, atque ad cer­tum [...] numeratae? Aut quàm longa­temporis [...], [...], [...], stationes. [...], [...] concursationes, templorum dedicationes, san­ctorum [...], salis & aquae [...], [...], [...], [...] vix [...]: vt his accensea­mus vota [...], regulas, [...], [...], [...], [...], pallia, [...], mi­rorque circumcisionem & sacrificia ex veteri [...] item cum reliquis [...].

[Page] Atquî Apostolorum doctrina, cum primum se mundo aperuit, vt erat coelestis atque orbi sa­lutifera: Nouitas pon­tificiae doctri­nae multis in rebus nūquā audita vete­ribus. ita non alia natrabant hi, nisi quaevi­derant oculis, auribus hauserant: nihil adfere­bant, quod non esset olim multis modis & figu­ris adumbratum, & Prophetarum oraculis prae­dictum & consentaneum. Et vbi tandem vide­runt isti, aut auribus vnquam audierant, quae dis­putant nunc de purgatorio, de meritis satisfacto­rijs, de cibis cum gratiarum actione non sumen­dis, de matrimonio non aequè omnibus homi­nibus libero ac concesso? Destatuis ad cultum crectis? Aut ex quibus tandem fundamentis id prompserunt, quod devniuersali pontificis po­testate, de Apostolica sedis Romanae successio­ne, de claue nunquam errante, de autoritate il­lius absoluta iactuant, quae potior omnibus con­cilijs, quae omni humano iuditio superior existi­manda sit?

Ab Apostolis ita olim instituti sumus, qui Apostolica in stitutio quot quibus (que) in rebus à pon­tificiis hodie decretis dis­sentiat. summā salutis nostrae solum in fidei potentia cō ­stituecunt, quod videlicet iustitia, sapientia, san­ctificatio, & redemptio nostra Christus esset. Et vbi id igitur isti acceperunt, quod nos credere volunt ac cogunt: hominem ex sese opera gig­nere merit oria: quòd benefactis meremur vitam aeternam etiam de cohdigno: quòd beata virgo potest imperare filio cum patre negnanti, vt ex­audiat huius aut illius preces. Olim Apostolo­rum tem poribus, decretum erat publica autori­tate, non sine spiritu fancto, noquis iugum im­ponere [Page 49] gentibus molestarum traditionū. Ne (que) quisquam tum, doceute Paulo, magnopere mo­lestus erat vescenti carnibus, modò priuatim, modò citra offendiculum. Et vnde nunc tanta vis haec humanarum praescriptionum, quibus supra Iudaicam conditionem publicè, & priua­tim illaqueantur conscientiae, vt iam pro haere­tico de capite periclitetur, qui vel valitudine aut necessitate adactus, vel ouum, vel quicquā praeter leges pontificias, gustârit! in quadragesima. An à spiritu sancto haec proficisci onera & grauami­na quisquam putet? Qui si tum liberas esse ec­clesias voluit cum sanctis apostolis, easdem nūc, mutata sententia, onerare eum magis, quàm an­tea voluisse, nō fit profecto verisimile. Consimi­lem in modum, anteactis temporibꝰ, populi suf­fragijs, non sine principum aut Imperatoris cō ­sensione, adhibita examinatione creabantur epis­copi, iuxta veterum canonum [...] Nunc quomodo can onica haec electio sine om­ni examine, sine populi suffragijs & suffraga­tione principis, ad paucos Cardinales reuoluta sit, vel auctionibus fortasse prostituta, quam ha­beat antiquitatis originem, aut quando primum emersit, id mihi respondeant isti peruelim: ut alia permulta praeteream, ad quae piae mentes inhor­rescunt.

Quamobrem vt hanc de antiquitate materiā concludamus paucis, si ex Tertulliani sententia, verum id esse, quod cumque primum, putandum sit: contraque adulterium id esse, quod cun (que) po­sterius: [Page] Sique id rectè Irenaeus fecit, qui contra temporis illius errores dimicans ad antiquissi­mas ecclesias prouocauit, quae vt Christo vici­niores, minus errauisse credebantur. Si denique ex veteri autoritate Concilij Nicaeni id retinea­mus [...] nos itidem eorum exem­plo, si ad antiquissimarum ecclesiarum similiui­dinem illam, à vobis relictam, redire volumus, ad eius (que) institutionem, nos nostra (que) reuocare, ecquis in eo, ab ecclesia secessionem, an accessio­nem potius nos facere dixerit?

Sed multa hîc de visibili ecclesia ingerisolēt: Visibilis ec­clesia quum bonos simul & malos con­tineat, quo modo vitandi sunt mali, vt ecclesiā tamē non desera­mus. Quae quum bonos simul ac malos contineat: & illos merito amplectendos, & hos tamen non deserendos praedicant, propter ecclesiam, quam incolunt. In visibili ecclesia bonos simul ac ma­los contineri minimè inficiamur: Atque vt illos libenter amplectimur, ita neque hos temere reij­cimus propter ecclesiam, Neque tamen hinc co­sequitur: Qui malos deuitant in ecclesia, eos ecclesiam reijcere. Etsi enim mali in ecclesia sunt cum bonis admixti: non tamen mali ecclesia sunt Christi. Qui autē boni isti existant & ma­li, Mali etsiin ecclesia sint, non tamē ec­clesia sunt Christi. quos dicimus, explicandum est: quos non moribus metiri oportet, sed religione. Vt bonos hîc dicimus, qui rectē de Christo sentiāt, eius (que) sacramentis doceant: ita malos ex aduerso [...] appellamus, qui synceram Christi fidem violāt, qui sacramenta illius corrumpunt, qui (que) sub ec­clesiae titulo ecclesiam Christi persequuntur.

Tales in omni ecclesia, perpetuis (que) ecclesiae [Page 50] temporibus inde adeò à primis Patriarcharum, Mali in ec­clesia quo sen su dicantur. Prophetarū, & Apostolorū temporibus semper fuisse testarissimum est, qui nulla vera religione praediti, sed inani simulationis specie fucati, ad veram euertēdam, pietatem, pietatis maximè ti­tulo abuterētur. Quo in numero erant olim sub Isaaco & Iacobo, Ismael & Esau: sub Iosepho, fratres, qui turpi cōspiratione in necem innocē ­tis cōsenserāt: Qui contra Mosen, cum Dathan & Abyron, saepe (que) aliâs conspirârūt: Qui cōtra Dauidē legitimū principē, nefaria arma cōiunx­êre: Qui Eliae, qui Micheae, qui Esaiae tēporibus sumpta sibi Prophetandi persona, veris Dei Pro­phetis sese opposuerunt: Qui Prophetāte Hiere­mia, acclamârunt Tēplū Domini, tēplū domini: quū verba essēt mēdacij plenissima: quēadmodū Scribae etiā & Pharisaei, sub Christo, Abrahami se filios videri voluerunt, quum multo verius ex patre essent Diabolo. Quin nec defuerunt Apo­stolorum aetate, non dissimiles Phraenapatae, quos D. Paulus meritò in eos destomachans Philip. 3. Pseudoapostolos [...] Canes, malos operarios, hostes crucis Christi vocat. Et An­gelus in Apocalypsi: Qui dicunt, inquit, se Iu­daeos Apocalyp. 2. esse, at sunt synagoga Satanae. Breuiter quid non in Christi solum ecclesia, sed in omni rep. frequentius hoc hominum genere, qui quū vera virtutis via ad laudē emergere aut neque­unt, aut nō volunt: populi non solùm cōmoda, sed & salutē oppugnent, sub hypocrisi id agentes, [...] captent populares & imponant simpli­cibus. Simili calliditate Mahumetani, no [Page] Agareni viderentur, Saracenorum sib in [...], tanquam qui ex Sara producti essent, imposue runt. Et bestia Apocalyptica, quum nihil mi­nus Apocal. 13. quàm agnina esset, agni vultum & cornua egregie mentiebatur.

Sed aduersabitur hîc mihi prorsus ex amicis Obiectionis Papisticae dissolutio fortasse Romanae cutiae aliquis. Quid, inquiens, hoc rei est? Itané tam sacram sedem cum Aga­renis & Saracenis comparas, praesertim quum illi in nulla omnino parte ecclesiae visibilis ha­beantur? neque pro Christianis censendi sunt? Romanꝰ verò Patriarcha, etsi caput ecclesiae mi­nus Pontifices Ro manos, vtchri stiani sunt & membra visi­bilis ecclesiae, nō de serimus sed doctrinā eorum reii­eimus. à vobis recipiatur, inter membra tamen ec­clesiae visibilis, atque in numero quidem Chri­stianorum negari non potest. Quare quum pō ­tifex hic in ecclesia consistat Christiana Chri­stianus, Christianos proinde à Christianis fese dirimere haud profectò cōuenit. Quid protixio­ri hîc opus responsione, quā vt vno verbo cum Cicerone respondeam: Quid verba audiam, quū Tuscul. lib. 3. facta videam? Certèsi Christianus sit pontifex, sicut videri postulat, tanto indignius facit, qui sub Christiani nominis simulatione, in caedē & vastitatē Christianorū tā furēter insaniat, tam (que) impotēter, vt nemini dubitandū sit, quin Abadō iste caedendo, exurendo, opprimendo plura cu­mulârit corporum Christianorū funera, quàm quisquā ex vltima Barbaria eorū, qui apertos se Christiani nominis hostes profitentur. Tanto etiā nocētior ipsis Saracenis, quāto minus laedere solet is, qui palā est aduersarius, quā qui occultū, intestinum ac domesticum malum molitur, [Page 51] quorum ille cauendo vitari vtcumque possit, hic etiam incautos opprimit, antequam prospi­cere atque explorare potuerunt. Porrò autem vt id donemus, hunc ipsumpontificem, non no­mēsolùm inter Christianos, sed sedom ctiam in meditullio ecclesiae visibilis [...] oc­cupare: quid hoc ad remadeò, quum Antichri­stus ipse in summo Dei templosolium suum fix­urus sit: tanta septus hominum multitudine, quātam describit nobis [...], his [...]: ‘Et faciet omnes pusillos & [...], & Apocal. 13. diuites, & pauperes, & liberos, & [...], ha­bere characterem in dextra manu sua, aut in frō ­tibus suis: & ne quis posset vendere [...], nisi qui habeat characterē, [...] bestiae, aut [...] eius nominis, &c.’ Ab [...] peste & [...] Pontifex eū suis Romanē ­sibus, & si pars sit eccle­siae, vniuer­sam tamē [...] constituit. sedeat, si quis se [...], non ideo cohse­quens est, eum [...] Christi [...] abne­gare. Quin [...] est, [...] eiusque [...] & [...] sint a liqua [...] visibitis: in eis [...] consistere ecclesiam.

Sed pergunt adhuc tamen argutari: Quid, in­quiunt, Argumentū Papae ab universitate an non vninersa Christi [...] vbique Romanam ample [...]? Age, & quid tū postea? proinde quise [...] à side Romana, non potest non vniuersam Christi ecolesiā ab­negare. [...] quid aliud responde­am, nisi vt vtrumquenegem, & quod assumitur, & quod concluditur. Neque enim [...] hanc, [Page] quae modò Romana dicitur, vniuersam semper agnouit: neque adhuc agnoscit ecclesia per orbem vniuersa. Quippe quae super fidem a­postolicam, non Romanam fundata sit, Neque nos, si omnia & singula Romanae institutionis dogmata, quae nunc in vsu percrebuerunt, non approbamus, sed respuimus, ecclesiam propte­rea vniuersam deserimus. Atque vt hoc insuper fateamur, permagnam hodie vulgi partem Ro­manis institutis acquiescere, nobis tamen, non quid vulgo sit, sed quid veritas ferat, spectandum est: neque quae nunc Romana sit fides, sed quae prima fuerit, & quae nunc esse debeat, explorare oportebit. Ceriè qui ab erroribus, doctorum inscitia aut prauitate in ecclesiam inuectis, se recipit: non is ab ecclesia deficit, sed ecclesiae potius consulit. Quòd si Romanus pontifex, quique se magistros Romanae ecclesiae profiten­tur, talem nobis ecclesiam Romanam, quae nihil ab apostolica dissentiat, talem nobis fidem, quae non multis terrisque errotibus vitiata sit, com­monstrabunt: meritò nos arguant defectionis. Sin id nequeant, sique ipsi multo priùs relicta Christi apostolorum, sanioris (que) ecclesiae discipli­na, in nouam quandam [...] se trans­tulerunt, iudicet non iniquus lector, vbinam fa­ba haec discessionis, in nos, an in illos potius cu­denda sit.

Atqui olim in iisdem nobiscum castris versa­bamini, Obiectio pontificis. inquient, vndè nunc resiliistis, atque à nobis discessistis Sanè quidem, atque vos ipsi a­liquando [Page 52] cum Christo, cum apostolis, cum piis maioribus piè recteque sensistis: cur his repudi­atis, alii nunc facti estis? Quòd si vobis licere id vultis, èrecto religionis cursu, quem olim tene­batis, in scopulos istos & syrtes errorum deferri: curnobis non petinde licebit, [...] errori­bus, in viam salutis, post diuturnas tenebras tan­dem patefactam, nos reuocare? Nunc verò v­trum aequius sit, vos in viam redire, an nos ma­le vobiscum currere, ipsi vobiscum deliberate. Nobis aliud agere, aut aliter atqueiam agimus, nulla ratione licet: quum nihil hîc agamus, cuius non grauissimam nobis necessitatem scrip­turae [...] autoritas, & Christiveritas. Fui­mus aliquandovobilcum: [...], eadem ni­mirum errorum [...]. Quid [...]? An siolim errauimus [...], [...] idcir­cò [...] non emendabimut? [...] Moses olim in familia suit Pharaonis, Abrahamus in Chaldaea, Lothus in Sodoma, Hebraei in AE­gypto, Daniel & prophetae in Babylone, Chri­stus cum [...], Paulus cum [...], Petrus inter piscatores, Augustinus inter Manichaeos. [...] non omnis igitur, neque omnium, ne­que ab omni hominū societate, [...] culpan­da est. Quanquam nos hominum nullo­rum Duo hominū genera in ec­clesia visibili. societatem, qui modo Christiani sunt, respuimus, neque ab ecclesia visibili [...]: verùm quum haec ipsa ecclesia duo complecti­tur hominum genera. Ex quibus altera pars eorum est, qui [...] atque administrandi [Page] personam sustinent: [...] pars reliquae multi­tudinis existat: nos in pseudoctoribus nonnul­lis, dogmata quaedam & assertiones taxamus, à quibus necessariò recedimus, ita tamen vt ab ec­clesia visibili, in qua cum ipsis coalescimus, nul­lam faciamus discessionem, imò cum ipsis etiam aduetsariis in iisdem plerumque vrbibus, saepe­que in iisdem tectis, Christianam agitamus con­suetudinem. Etsi ab erroribus quorundam dis­sentimus, ipsis tamen hominibus non nisi optimè & volumus & cupimus: potiusque eiecti ab illis quàm ipsos deserimus: magis (que) vi at (que) pro scrip­tio ne illorum, quàm sponte nostra abire cogi­mur. Vnde si propriis rem explicare vocabulis volumus, non tam à nobis discessio, quàm dissen­sio ab illis esse facta videatur.

In qua tamen dissensione, non ita omnia pon­tificum Dissensio non discessio in­ter protestan­tes, & papi­sticas eccle­sias. illorum & theologorum dogmata con­uellimus, aut improbamus, ac si nihil esset apud eos sanum: nec ita cum tota illa ecclesia conten­dimus, acsi nulla ecclesiae visibilis forma in tota vrbe Roma reliqua existeret. Habent enim bap­tismum, in quo nomen patris, & filii & spiritus sancti profitentur. Habent & legem Dei, & E­uangelium: quin & Christi cultum retinent, & symbolum nobiscum recitant. Tenent & aliquo modo Sacramenta, licet iisdem foedum in mo­dum abutantur. Quae omnia nōnullam Christi­anismi speciem apud homines praeseferunt. Non secus at (que) veteres olim Iudaei, praesente Christo, [...] tenuerunt ciuitatem, in qua Dei sanctif­simum [Page 53] nomen personabat: in qua [...] illius, leges [...], iuxta [...] aliquam spe­ciem [...], in qua & in Mosis cathe­dra sedentes nonnulla docuerunt fortassis non malè. Quum nihilo minus sub [...] hac reli­gionis specie, [...] lateret hypoctisis, atque in Deum ipsum perfidia. De quibus & à Deo ip­so restatum per prophetam [...], non popu­lus meus vos. [...], siquid rectè ser­uet, Ose. 1. doceatque, siue Romana, siue quaecunque ecclesia, in [...]; ecclesiae nullius communionem respuimus. Quoniam verò Romana ecclesia ve­teris synagogae exemplo, [...] pestes, [...], idolomanias, blasphemias, [...], sectas & haereses [...], ab ipsis [...] inftitutis, à synceto Dei [...], [...]; religion is [...], à [...], [...] studro & sensu [...], à [...], veterumque exemplis, se ad nouum quoddam doctrinae ge­nus abduxerit; eademque supremum & singula­re in omnes Christi ecclesias imperium, crudeli­tate, [...], rapinis [...] sibi arroget, in [...] si [...] ab eorum commertio diuel­limur, quis tam nulla mente, nulla est conscientia praeditus, qui quum tot tantasque causas intelli­gat, non id nimis serò potius quàm perperā esse factum à nobis putet? praesertim qui non leuitate aliqua, ceu vento agitati, sed conscientia coacti: non studio, sed necessitate, non tam sponte no­stra, quàm diuina praeceptione, de medio eorum [Page] exire iubeamur.

Attamen rogabit hîc aliquis, quaenam istae Labes & er­rores doctri­na pontificiae. labes existunt, quae errorum pestes in doctri­na pontificia? Certè si huiusmodi res haec esset, tam perse obscura, vt non omnium pa­teret oculis, phisculū hîc mihi operae in dila­tanda oratione insumendum arbitrarer. Sed tri­buamus tamen aliquid iuuandae (si quid possu­mus) imperitorum inscitiae. A quibus iuterim vnum hoc astipulor atque contendo, oculos tantum aperire velint. Multos enim video, qui caeca pontificis admiratione effascinati, er­roribus abducuntur illius, non alia causa nisi quòd verum, quum videre possint, non ve­lint. Quarè detractis velis & cortinis, res ipsas in­spiciamus; totum que Palladium istud Roma­num, non quid foris obtendat, sed quid in­tus atque in cute tegat, intueamur. Scio plau­sibile essenomen ecclesiae, venerandam Christi, Petri, Pauli mentionem, gratam priscae an­tiquitatis memoriam, permagnam maiorum autoritatem apostolicae vnitatis, Catholicae consensionis ingens esse pondus: nec leuem inesse clauibus pictatem, vbi verae sunt: vbi non sunt, nihil ad fallendum accommodatius. Non igitur nudos mihi titulos adferat Ro­mana ecclesia, res ipsas ostendat. Quid externa venditet ambitio, non multum moror. Quid veritas re quidem ipsa comprobet, illud quae­ro, ac laboro scire. At quid reperio? Vt verbo [Page 54] rem expediam. Inuersa omnia. Sub agnina pelle, immanes lupos: sub ornatu sponsae, pelli­cem Babylonicam: sub Christianorum infu­lis, satrapas, bellatores, viperas, excetras, ty­rannos, incendiarios, hostes Christiani sangui­nis, denique nihil minus, quàm quod praesefe­runt: nihil magis referentes, quàm ipsos, propè dixerim Iudaeos. Sit hoc, quod dico, vanitatis & impudentiae, nisi res ipsa luculentis conuin­cat argumentis.

Primùm, quemadmodum Iudaei quondam Iudaeorum & Romanorum pseudoca­tholicorum comparatio. sub Dei nomine, filium Dei mactauerunt: iti­dem & hi sub Christi nomine, Christi mem­bra, & ecclesiae filios hostilem in modum, summa saeuitia, immani crudelitate, ad necem, ad ignes, ad omnia suppliciorum genera per­trahunt, sine modo, sine cause, sine misericor­dia. Vt illi relicto spiritu, literam, quae occi­dit, Persecutio christianorū per papam & papistas. solam amplectebantur, ad ea omnes sen­sus, & interpraetationes suas referebant: Quid nostri hodie aliud Romanenses, quàm externam mysticae scripturae literam solam vrgent, incul­cant, ad hanc, vehit vnicam religionis regulam, omnia exigunt? Quid externà sonant Euange­lij verba duntaxat attendunt, quid sub verbo­rum inuolueris, sub tropis & parabolis mens velit Domini, quo specter diuina in his sa­pientia, quo spiritus nos ducat, nihil co­gitant, nec quicquam habent pensi. Exter­nam scripturae corticulā & carnem arrodunt, ad spiritum non proficiunt, nec neruos attingunt [Page] scripturae. In frigidissimis parergis, in euanidis huius mundi elementis, mirum quàm subtiles sunt & feruentes. In iis, quae ad rem faciunt maximè, plusquam talpae sum, ac ne tepescunt quidem.

Apud Iudaeos omnia externis ceremoniis, Iudaicaecere­moniae & Ro­manae vtrin­que [...]. & externis ritibus peragebantur, sic tum fere­bant tempora. Ad hāc imaginem, si quis ponti­ficiae institutionis discipulos exploret, quid [...], quàm Iudaeos reperiet? nisi quòd Iudaei ce­remoniis à Deo praescriptis, iuxta carnalem li­terae sensum perfungebantur, nostri quum ni­hil huiusmodi sit [...] à Deo [...], [...] iuxta expressam scripturae vocem, à [...] exercitiis ad alia sublimiora auocantur: ta­men contra ipsam apostolicae doctrinae praescrip­tionem, vsque adeò [...] instupes­cunt, vt omnia [...] in [...] versa [...] eos esse, [...] hoc [...] Iudaeorum conditio, quàm Christianorum, vi­deatur. Apud Iudaeos olim animaduersum [...] Superstitio plusquam Iu­daica Roma­nensium in suis tuendis traditionibus meritò reprehensum [...], [...] studio [...] quàm quae à Deo imponebantur. Cum istis si nostros hos [...] antisti­tes, quidin [...] comperie mus, quod [...] in hoc [...], fed [...] strictissimae sanctiones, [...] ex­empla, veniaque multo difficilior his propo­sita, [Page 55] qui poutificia iura, qui vota, qui placita & dogmata ab hominibus inducta violant, quàm qui leges diuinas transgrediuntur.

Quid de co autem referam, in quo populus Iudaei vt mū ­danum Mes­siam: it a Ro­mani munda­num requi­runt vica­rium. hic Romanus ita cum Iudaeis poenitus conspi­rant, vt vix dixeris, magisnè Iudaisent Papistae: an Iudaei papisent? Siquidem qualem Iudaei Mes­siam suum, velantehâc iamdiu, [...] adhuc ven­turum expectant, qui terrena fultus potentia, bellica victoria insignis, armorum praesidiis, co­piis, virtute militari, ac perualida manu, floren­tissimum in hoc mundo [...] comparaturus sit, [...] felicitate, splendore regali, opibus, [...] [...] ac [...] submittent: Quid [...], an non [...] quo Iudaei [...] sibi [...], hi [...] Messiae sibi constituuht in hoc mundo gloriosum, quem auro vestiunt, gemmis omant, [...] coronant triplici, [...] magnifico, vel humeris potius [...] addunt titulos plusquam regales & imperatorios, vectigalia, prouincias tributarias, satellitium, tubas, sublimes [...], ipsam denique pietatis plenitudinem, & quidnon?

Porrò quemadmodum pontificem hunc, Qualis pon­tifex, talis [...] eccla­sia. Messiae vicarium, caput esse vniuersalis ecclesiae principem ac monarcham decreuerunt: ita ad eandem imaginem, pontifici affingunt ecclesiā, [Page] quae nesuo capiti non responderet per omnia, ta­lem esse eam volunt, quae publico totius mundi plausu & magnificentia praefulgeat, quae terre­nis opibus & praesidijs circundata, legibusque armata, summis pariter ac infimis terrorē incu­tiat. Eamque ob causam ad tuendum hunc eccle­siae statum, prospectum ab illis est non incallidè, vt Cardinales, Pattiarchae, caeterique status & ordines ecclesiastici, quàm maximè in honore & dignitate versentur, vt purpura auroque splen­deant, diuitijs, latifundijs, delicijs diffluant, cum summa pompa & amplitudine, in Regijs, in pa­latijs floreant, quò sic decus matris suae cohone­stent, eamque reddant [...] intuētium conspi­cuam & gloriosam. Haecque nimirum illa est Pontificiae ec­clesiae idaea at (que) imago. visibilis ecclesiae illius, quam vnam & catholicā definiunt, facies. Haec gloriosa Ciuitas illa Dei, cuius fundamenta in montibus sanctis. In qua ruga nulla spectatur nec macula: In quā nepos­sit quidem labes vlla erroris cadere. Quae illu­stris & perspicua, velut ciuitas super mōtem po­sita, procul ab omnibus videri queat, audiri ab omnibus debeat. Quoniam verò haec ecclesiae forma nusquam hodie conspici possit, nisi in his: solum gentibus & populis, quibus praesit Ro­manus pontifex, hinc necessariò fieri, vt nulla vera sit & gloriosa Christi ecclesia, praeter so­lam Romanam: reliquas omnes ecclesias igno­tas atque obscuras esse: quippe quae vt nullam de se emittant generis aut antiquitatis claritu­dinem, ita easdem Christi nullo modo dicendas, [Page 56] sed lustra potius esse & latibula haereticorum?

Atque haec de ecclesia quidem obiter, super qua materia, sequentibus in libris, dehinc susius pleniusque dabitur, si Christus dederit, per­tractandi locus. Illud interim admonere non alienum. Siquidem verum sit, quod Christus Dominus ipse negat regnum suum de hoc mū ­do esse: quodque idem astruat, quae excelsa & gloriosa videntur iuxta iuditium seculi huius, eadem apud Deum pro abiectissimis haberi & abominandis: denique si Apostolorum & san­ctissimorum Christi Martyrum ea semper fuit conditio, vt mundus eos odio magis, quàm honori habuerit, semperque contemptui maxi­mè patuerint, qui maximè Christi essent, nec poterit magistro superior esse discipulus: fieri certè non potest, vt ecclesia pontificia haec, tam in seculo potens & excelsa, in tāto luxu & plau­su mundi huius, tot tantisque fauoribus & ami­citijs principum nobilitata, cum Christo ca­pite, cum Apostolotum coetu, vllo affinitatis gradu cohaereat. Papistae [...] sant in iusti­tia operum­consectanda.

Venio ad reliquas iam doctrinae partes, in quibus nihilo minùs, quàm in hac ipsa ecclesia, quam dixi, constituenda, Iudaizare Papistae vi­deantur. Quòd si veró Paulus de reiectio­ne Iudaeorum disserens, ‘qui iustitiam legis Rom. 9. [...]. sectantes, ad eam non peruenetunt, causam, cur minus eam assequerentur, rectissimè com­monstrat: Quia inquit, non ex fide, sed tanquam ex operibus iustitiam consecta­rentur.’ [Page] age, & quid aliud Romana hodie perso­nat religio, nisi vt operum studijs, recteque vi­uendi praeceptis aditum ad aeternam salutem no­bis muniamus, omnem bene sperandi fiduoiam in eo constituentes, non quòd in eum credimus. solum, qui iustificat impium: sed in perfungen­dis vitae operibus, quae omnem excludant im­pietatem? Haec & similia qui docent, quantulum quaeso inter ipsos dicemus & Iudaeos interesse, Quod si Iudaei ex operibus sectantes iustitiam, ob eam ipsam causam à vera iustitia (teste Pau­lo) exciderunt: qua tandem spe ad eam peruen­tuti sunt ij, qui seposita fide, omnem adipiscendae iustitae fiduciam, in operibus defigunt?

Atisti, inquies, non ita fidem secludunt, quin Fides quo lo­co recipitur apud papistas eandem simul cum operibus, necessario ac indis­solubili vinculo adnectant? Scio equidem fi­dem apud eos loco fortassis nonnullo donari, at ita tamen, vt eam nullo modo permittant, [...] dignitate consistere. Etenim quum non aliares sit in nobis posita, neque è coelismiseris donata mortalibus, quae nos commendet Deo, quae gratiam illius conciliet, quae languoribus me­deatur nostris, quae peccati nexibus irretitos eximat, iram ac pestem auertat, quae mundum euincat, grassantemque mortis & Daemonis ty­rannidem perumpat, inuictaque aduersus infe­rorum portas persistat, quae denique perditos nos homūciones terrae pulueribus & cinere im­mersos vitae claritate, ac infinita immortal ita­tis gloria persundat, praeter [...] in Christo fi­dem, [Page 57] in qua omnes spes, opesque nostra, tum Dei etiam promissiones, velut in area quadam foederis recludantur: Cumque haec ipsa fides cum caeteris coniunct virtutibus, non solum his omnibus singulari suavi ac praestantia lon­gissime Fides absque operibus solae vniuer sum instifieationis nostrae nego­tium perficit. antecellat, sed ipsa etiam per se sola vni­uersum salutis nostrae negotium peragat, perfi­ciatque, sicque perficiat, vt quum ipsa greges se­cum virtutum praeclarissimarum semper ducat, nullius tamen ipsa apud Deum ad obtinendam salutem, egeat adminiculo: Quaeso ego per Christum, quae tum peruersitas, ne dicam mali­tiosa, an impudens hominum amentia existit, Osorius con­tra Haddonū pag. 94. (Romanenses istos dico [...] qui Romanis addicti erroribus, fato quodam nati ad euertendam Christi ecclesiam viden­tur,) hanc ipsam fidem, veluti rem per se nudam atque informem, vsque adeo infra caeteras vir­tutes deijcere, vt vix illi in coelo laudem vl­lam, nec in terris locum relinquant? Nam quid aliud ipsorum haec volunt verba, quibus fidem hanc solam, solam vocant temeritatem, Osor in epist. ad Reginā Ang. pag. 27. 32. atque non fidem esse dicant, sed audaciam, te­meritatem, confidentiam? Euangelium, cuius nos mentionem facimus, insidiosum & frau­dulentum affirmant. Deinde in ijs, quae docent ita fidem hanc Christi prorsus expungunt, vt nullam aliam in coelum viam esse astruant, nisi quae sanctis actionibus, & excellenti vitae inte­gritate munita sit. Adijciam & hoc non ex eo­dem autore, quem dixi, sed ex publica Tri­dentini [Page] [...]

Quin neque ijs dexteriora sunt, quae Triden­tini isti Amphictyones de operibus & vita aeter­na Fides quo modo gignit bona opera. fabulantur. Etsi enim fides, vt fatemur, cum charitate mutuam & indiuulsam habeat atctis­simae societatis coniunctionem, propter multas [Page 58] [...] [Page] erit sola, quia in operanda est fructuosa? aut ideò non sola nos in coelo non iustificabit sine operi­bus, quia in terris plena est operibus? aut quum in coelo apud Deū nos iustificat, idné illa prop­ter charitatem nostrā facere dicetur, an propter Christum? ex mercede aliqua, an ex solo Dei dono? ex meritis nostrorum operum, an ex gratuita Der promissione? Quod si ex promissi one id faciat: quibus tum scripturis, infelix illud Tridenti. Cō ­cil. sess. 6. cap. 16. axioma suum tuebuntur Rabbini isti Romanen­ses, in praeclaro suo [...], ‘quo bene operanti­bus proponendam esse yitam aeternam praedi­cant. [...] vitam aeternam, tanquam mer­cedem, bonis operibus fideliter reddendam, ex Dei promissione disserunt.’ At vbi Deus id pro­misit vnquam, ea conditione aut [...] da­tum [...] perennem iis, qui stolam, vtai­une, immaculatae renouationis candidam prae­ferunt ante tribunal Dei, vt vitam possideant Axioma Tri dentini [...]. immortalem? Ita enim disputant illi. Quae do­ctrinae ratio, si firma immotaque existat: [...] quid tum Christo opus, aut Euangelio, [...] Sessi. 6. cap. 7 [...] hominum operibus, ad [...] admota scala, contenditur? Et qui tandem consta­bit illud, quod Paulus [...]: Salutem [...]. 2. aeternam Dei dono obuenire, non ex operib, ne quis glorietur?

Certè, longè [...], quàm patres [...] patrati, Christus nos in Euangelio instituit, quippe qui non operantibus, sed credentibus vitam in [...] proponens: Qui credit, inquit, in me, habet vi­tam [Page 59] aeternam. Rursusque haud obscurè promit­tit, Vt omnis qui videt filium, & credit in eum, vitam habeat aeternam. Et alibi idem ingemi­nans: Ioan. 6. Qui credit, inquit, in me, non morietur Ioan, 11. in aeternum. Cur autem cum operariis istis, non in hunc potius modum loquitur? Nempè qui piè & iustè vitam in hoc seculo plenam sanctis operibus exigunt, regno potientur immortalita­tis.

Quid ergo, an quia ad fidem omnia reuocat, Vita aeterna credentibus proposita. praeterita hîc operum mentione, propterea iin micum fuisse piis operibus, aut fastidio aliquo sanctarum actionum id fecisse eum suspicabi­mur? Minimè verò. Caeterùm Romanenses isti in suis Summulariis, Sentētionariis, Decretariis, Thomistis, resolutionibus plus nimio detriti, ac philosophicls argutiis, penè dixeram occaecati, sacram Christi mentem non recta satis ratione capiunt, nec scopum philosophiae Euangelicae, vimque eius, ac natiuam indolem satis aduer­tunt, nee quid intersit inter legem & Euangeli­um, commodè diiudicant. Quippe quum lex to­ta in his tradendis praeceptis versatur, quibus vi­ta De scrimen logis & Euā ­gelij. in hoc seculo sanctè ac illibatè transigatur, quid hîc sequendum ac fugiendum, quo modo ir­ritata Legis vsui & of ficium. sceleribus ira numinis placanda, immissa­que supplicia lenienda, caeteraeque vitae huius Euangelij propriū [...] in quo po [...] versatur. pestes & calamitates vel amoliendae, vel depre­candae sūnt, edoceamur: Tū illa verò altera Euā ­gelicae praedicationis legatio lōgè altius feattol­lit, non ea propriè agens aut pertractans, quae [Page] unthuius vitae (quanquam & ad hanc etiam in­stituendam, commonefactiones quādo (que) saluta­res adhibet) sed vitae melioris ac fempiternae nū ­cium longè faustissimum adportet, aduersus in­finitas & aeternas aerumnas, non huius modo se­culi, sed quae vniuersae naturae profundius incum­bunt, nos erigit, ac consolatur: aduersus mortis & Diaboli ineuitabilem impressionem, remedium ac victoriam aperit: quid nos Deo perditos con­ciliat, quibus deni (que) modis peccatorum nexibus miserè impliciti, eluctemur ad perfectam iustiti­am, atque sempiternae beatitudinis gloriam, ea propriè, inquam, atting it atque indicat.

Quoniamque ad tantam hanc, tam (que) immen­sam Fides Euaen­geliea. felicitatis excellentiam, non alia pater per­ueniendi via, nisi per sanguinem filii Dei, no­stramque in illo fidem: eò fit vt intermissa non­nunquam, non omninò tamen reiecta operum mentione, in ijs potissimum elaboret omnis E­uangelicae Fidei praedi­catio. praedicationis administratio, quae Christi merita, non nostra, quae diuinae gratiae amplitudinem, quae 2. cor. 3. qui & idonaos nos: fecit mi­nistros noui Testaments non literae, sed spiritus. fidei potentiam maximè cō ­mendet [...]? Non quòd nihil [...] om­ninò conferāt pia sanctorum opera, secundū legē Dei suscepta, plurimū enim iuuant non eos mo­dò, in quos conferuntur, sed Deo etiam pergrata [...]. Quo fit, vt non solùm laudem apud ho­mines, sed praemia etiam apud Deum non [...] in ipsos autores refundi solent. Sit ita (que) lex Dei sancta & perfecta, reducens animam, quam ne (que) [Page 60] nos euellimus, sed stabilimus. Habeat pia bono­rum sedulitas in excolendis Dei praeceptis, suam & dignitatem, & mercedes in hac vita illustres & cumulatas, quas neque nos imminuimus, sed augemus, magis (que) accendimus.

[...] ad praeclarè agendum, stimulos Pia, opera quatenus con ducunt, quid­ (que) efficiunt. Christiano pectori admouere possit acriores, quàm [...] ostensa diuina misericordia, intelli­git quisque, quid quantum (que) Deo primū, de­inde quid proximo Dei causa debeat. Aut quid naturae, omni (que) rationi conuenientius, quàm vt talē quis (que) ostendat erga alios, qualem ipse er­ga Deum fuisse, vel expertus sit, vel futurum esse confidat? Age, at (que) vt istud cogitatione [...], cò recidisse hominū mores, vt nulla omninò gra­tae recordation is memoria, nulla (que) rationis ho­nestate commoueantur, quid an id putamus ri­gida [...], metuque [...], [...] humana ingenia, vt plus agat lex apud eos [...] imperandum, quàm mitis Euangelii vox poss it ad impectrandum? Verùm vtut res haec habeat, atque vtillud porrò largiamur, ad [...], nullam superesse [...] aliam, nisi quae sit in sola coactio­nis seueritate, quid dicemus, quum [...] coeli pater gratuitae misericordiae suae opes in omnes effundi promiscuè man­dat, an nos [...] quumque pater ipse familiâs tam [...] largus sit & liberalis (vt Ianuenfis in suo Catholi­co. refert [...],) an tenax crit eius dispensa­tor?

[Page] Denique vt paulò adhuc longius progrediar, fatearque quod verum est, nihil esse in rebus hu­manis, claritiate virtutis splendidius, nihil excel­lentius, ideoque praeclarum eos nauare operam, qui optimarum legum institutis, vitaeque prae­ceptis, mentes hominum imbuunt, atque à vitiis ad virtutis studium traducunt: quumque id con­cedam, in omni hominum societate, cum primis esse necessarium: tamen illud ab istis quaero, in tota hac vitae fragilitate, quae nulla lege, nullis praeceptis expugnari prorsus poterit, quid his studiis nostris & laboribus, quantumlibet san­ctis, consequemur apud Deum? Plurimum in­quies: Et gratum Deo obsequium, & proximo necessarium praestamus officium, neque solū no­bis ipsis, sed & reipublicae decus, magnamque saepè incolumitatem, & defensionē apud Domi­num, omnium piorum actionum fidelissimum remuneratorem, impetramus, iuxta clarissimum illud [...] testimonium. Etenim seruus Psalm. 19. tuus custodit ea, & in custodiendis illis retribu­tio multa. Sit hoc ita sanè. Verum enimuerò, quū haec ipsa retributio praemiaque virtutum nostra­rum vltra vitae huius metas definitas, haud vlte­rius se porrigant, tum illud certè constat, quan­do vniuersa haec simul congessimus sanctissimo­rum etiam hominum opera, facta (que) quantum­uis eximia, tamen, vt ad caput nunc rei perueni­amus, haec omnia simul aggesta in vnam molem officia, ac merita nostra, ad promerendam vitae sempiternae cum Deo, sanctisque angelis, immor­talitatem, [Page 61] ad carnis obtinendam resurrectionē, ad extinguendam vim mortis & Satanae, ad na­turae peccatricis expiationem: ad gloriam illam futuri regni nunquam desituri consequēdam. Ad haec, inquam, tot tantaque perennis felicitatis bona, tam supra omnem naturam nostram, atque spem etiam infinita, ac incredibilia, haud quicquā omninò adiumenti conferunt.

Hic Christi solius labor, hoc filii Dei benefi­cium Salutis aeter­nae origo vn­de scateat. est, non meritis nostris debitum, sed gra­tuitò illius munere & fauore donatum, fideque nobis acceptum, nō operum ponderibus appen­sum, saepe (que) etiam indignissimis qui longissimè ab omni abesse spe videbantur, impensum: post­habitis his, qui meritorum maximè fiducia & o­pinione placebant sibi, pro liberaipsius gratia & dispensatione, qui vt solus est san ctus, solusque potestatem habet vitae & necis, omnemque in coelo & in terra autoritatem: ita solus possit largiri sua, quibus velit, quum nemini obstri­ctus ille, nec lege deuinctus aliqua teneatur. Nunc quum mentis is suae apertam nobis senten­tiam, tanquam obsidem voluntatis perpetuae, in Euangelio consignauit, testificans fore, vt qui in eum credant, se vita aeterna regni (que) sui gloria eos donaturum: quid piis igitur ministris, in hac re agendum, nisi vt obita fideliter legatione, prae­ceptoris imposita ipsis decreta exequantur? Quid, & postulabit Rom. pōtifex cum suis Tri­dentinis, vt euerso Christi Euangelio, quam ille vitam credentibus pollicitatur, nos ad ipsorum [Page] decreta, operantibus proponamus? idque mer­cedis loco venditemus, quod ille gratis omni­bus constitutum proposuit? aut aequum id esse putant boni isti patres, ipsis prius, quàm Christo Iustificatio solum fidei propria. vt pareamus? Testatur in Euangelio Christus in­genuè & luculenter; Fides tua tesaluum fecit. Et nos contrà, opera tua saluti fuisse tibi dicemus? Marc. cap. 9. Tantum crede, ait ille, omnia sunt credenti possibilia. Et nos, inuerso doctrinae ordine, operibus potiores tribuentes, omnia operan­tibus, non credentibus tantum possibilia polli­cebimur? Quaeso, qui defixi in Serpentem a­henum oculis suspectare solum iubebantur, quid eximii praestiterunt operis, quo sanaren­tur?

Denique quum sacra Euangelii institutio & multas & graues subinde cohortationes ad pu­risimae sanctitatis cultum adspergere, multa­que ad vitam rectè ducendam praescribere vide­atur, tum si quis finem ac scopum ipsum Euan­gelicae auscultationis acrius attendat, haud aliud esse comperiet, quod mens & voluntas Christi Seruatoris, quod dicta factaque illius ac mira­cula omnia spectârint impensius, quàm hocv­num maximè, vt ad fidem & cognitionem sui omnes pertraheret, quippe qui videlicet in hac ipsa fide, omnem consistere salutem & iustitiam nostram, persentiret. Itemque Paulus haud a­liud ferè agens, tot suis epistolis, quàm disertè, quàm accuratè, in eo summa vi adnititur, vt omnem salutis nostrae rationem, iustitiaeque [Page 62] fiduciam, non in lege positam, non operum praesidi is munitam, aut vlla laborum contenti­one commparatam, sed ex gratuita Dei voluntate promissam, Christi vnius opera expletam, sola­que nostra in illum fide donatam atque accep­tam demonstraret: non ita interim opera legis Opera bona non praecedūe iustificandū, sed sequūtur iustificatum. Aug. de gra­tia nou te­stamenti cap. 30. excludēs, vt eadem tanquam fructus & effectus, hominem fide iustificatum non consequerentur, sed vt ne cause essent iustificandi. Neque ideo rursus causam hanc iustificationis in fide collo­cans, quo minus postea piis per omnem vitam officiis incumberemus. Verùm ne incerta eorū fiducia abducti, iustitiam, quàm soli Christo acceptam debemus, aliter quàm in fide sola in ipsum coniecta statueremus. ‘Eaque de causa, ex fide, inquit, vt secundum gratiam firma sit Rom. 4. promissio.’ Quae alioqui semper in ambiguo fluctuaret, siquidem operum niteretur perfecti­one: simulque eadem ratione fieret, vt promis­sioni nullus relinqueretur locus. Nam si ex lege in haereditatem asciti sumus, inanis fa­cta Rom. ibidem. est fides, irrita facta promissio. Id quod alibi rursus totidem verbis idem ingeminat Apostolus. Nam si ex lege, inquit, haere­ditas, ad Titum. 3. iam non ex promissione. Et ad Roma­nos iterum in eandem sententiam: ‘Si ex gra­tia, iam non ex operibus.’ Aliter iam gratia non esset gratia. At quid ita obsecro? num quia lex Occupatie. aduersus promissionem, aut gratia aduersus pia opera, tam diuersa inter se ratione pugnent [Page] vt consistere simul nequeant, quin altera elidat alteram?

Audiamus respondentem apostolum, [...] Responsio A­postoli. vt nequis putet haec disiuncta adeò diuersi­tate inter se certare, quasi qui gratiae partes tuea­tur, inimicus sit ilico Christianae vitae operibus, aut quasi qui promissionibus Dei inhaereat, idem diuinae legis studiosus esse nō debeat. Quid enim iis duobus coniunctius, Dei gratia, & piis operū sanctorum fructibus? Quis Abrahamo fidelior? Quis eodem in omni virtutum genere excellen­tior? Non igitur ista inter se simpliciter dissidēt, Fides & ope­ra quo modo inter se con­ueniunt, & non conue­niunt. sed pro obiecti diuersitate, ad quod referuntur. Quamobrem prudenti hîc cautione obseruādus est quaestionis status. Ne (que) enim de homine hîc quaeritur, an Dei imbutus gratia rectè debeat a­gere: sed de accipienda haereditate quaestio est: Gratisnè ea obueniat immeritis, an pro merenti­bus? Legenè, an promissione? conditione operū aliqua, an singulari & sola sine operibus fide?

In quo perspicuè elucet pontificiae doctrinae sacrilega audacia, quae inuita scripturae autori­tate, quod Christus, quod Apostoli, quod claris­sima mens spiritus sancti gratuito munere mise­ris mortalibus tributum, summa (que) cum gratitu­dine, & libertate piarum mentium acceptam vo­luit: contra ius & fas, ad legis ac operū conditio­nes, callido quidem, sed perniciosissimo praetextu diuinae tuendae legis, restingāt. Ex quo vno fun­damento pessimè ab illis posito, vix dici possit, quae erroū tenebrae, quā superstitiosi cultꝰ, quāta [Page 63] religionis labes, & confusa doctrinae perturba­tio, & iam ante aliquandiu in ecclesia Dei inua­luit, atque hodie pias etiam conscientias mi­serè irretitas distineat.

At verò, inquies, ex hac doctrinae licentia & Obiectio cō ­tra [...] fidei. impunitate proposita, quid tu aliud efficis, nisi vt vincula peccato laxes, vt praeclaros hominum conatus ad capessendas virtutes cohibeas, à pia sedulitate, ad prauitatem atque inertiam pessun­des? atque eodem simul modo omnium bona­rum legum instituta, iustitiae & honestatis de­cus, omnisque Christianae disciplinae vigorem simul extinguas? Quis enim ignorat maximā illecebram esse peccandi (vt ait ille) impunitatis Cicero pro Milone. spem [...] Vt compendio respondeam: posset hoc quidem quod obiectant, videri aliquo modo a­liquid, Diluitur ob­iectio. siquidem in ebuccinanda hac, quam dici­mus, Christi fiue, ita omnis defixa nobis cura [...], vt ad honestissima virtutum stu­dia, & necessaria vitae officia, non dignam si­mul vehementiam admoueremus. Neque enim excidere nobis possunt aut debent verba Apo­stoli, [...] Propter haec venire solet ira Dei su­per Ephes. 5. filios inobedientiae. Quamobrem quum ae­ternas istas Christi opes, atque magnalia diuinae gratiae, ex euangelica praescriptione, ita attolli­mus, sicque in conspectum mediae multitudinis defigimus, vt nihilominus in altera illa parte le­gis infulciendae praestandaeque obedientiae, ni­hil praetermittatur à nobis officij, quid iam ha­bent aduersarij, quod nobiscum expostulent: nisi [Page] id fortasse postulent, in dispensandis mysterijs Dei, vitam aeternam operantibus, vt aiunt, ita proponendam esse, vt interim fidei, Christi, gra­tiae, promissionis nulla audiatur mētio. Namque illud esse videtur, quod tanta contentione suaues isti homines ac docti moliuntur. Declarat id tota haec, quam profitentur, doctrinae formula cunctaeque monachorum conciones: quin [...] solum, sed vita, omnis (que) actionum in­stitutio haud aliud indicat.

Quid enim loquuntur aliud satisfactiones istae Doctrinae pō ­tificiae [...]. expiatoriae, Missarū sacrificia, indulgentiarum auctiones, tot tantaque snscepta longinquarum peregrinationum itinera, tot comparata preca­tionum & aduocationum praesidia, vota mo­nastica, nundinationes purgatoriae, tot religio­sorum regulae, ordinum grauamina, constitu­tionum & praeceptionum humanarum nec nu­meranda nec ferenda onera, extructa pro re­demptione animarum (ita enim loquebantur) monasteria, rosaria, exequiae funebres, nocturnae naeniae, caeteraque supererogationis partim de­bita, partim indebita, spe merendi concepta, va­rij generis opuscula? Cedò, quis vnquam Fran­cisci, Benedicti, Brunonis, Brigittae regulam ini­isset, aut cucullam induisset, vel iam indueret, si in Christo solo, non in hominum meritis sartam tectam salutem suam statueret? Quis vnquam istorum in perpetuam monasticae austerita is solitudinem se abdidisset, aut voto nunc sempi­ternae à cibis, atque à coniugio abdicationis, Na­zaraeorum ritu, se obstringeret, si Christi solùm [Page 63] nixus praesidio, nullam sibi aliam adipiscendae salutis spem proponeret? Denique quis non in­finita hoc genus alia humanarum traditionū tae­dia, ac parerga, nō toto nausearet pectore, si nulla re alia se tutū apud Deum, quàm fide sola, quae est in Christo Iesu, certò crederet.

Vnde non omnino nihil is dixisse videtur, Osor. de Iu­stitia. li 7. quisquis ille bonus est, qui in iustitiae libris, ita de iustitia disputat: ‘Si fides, inquit, sola sufficit, si (que) omnis actio, quam suscipimus, inutilis sit & ma­culata, planè consequens est, vt omnes qui cōmē ­titiam hāc fidem complectuntur, operū studium penitus omittant &c. At (que) equidem verissimum hoc esse fateor.’ Vbicun (que) enim ex fide sola salus docetur gratuita, fieri non potest, quin operum illic languescat feruor, Sed quorum obsecro ope­rum? Cuiusmodi nimirum prescribit nobis Ro­mana Ex praedica­tione euange lii studium diuinae legis non minui sed augeri potius. sedes. Sin de his agatur operibus, quae san­ctissima Dei lege praecipiuntur, tantum abest, vt sola fides eorū quicquā studiū imminuat, vt mul­to etiā reddat ad praestandū officium alacriores. Quod vt cōmonstremus, vel illud sat argumenti fuerit. Etenim si haeredes nos vitae aeternae, singu­lari sua gratia cōstituat coelestis pater, ita vt salus aeterna nō aliter nostra existat, quā filio debetur, in re ciuili, haereditas sui patris (attestante D. Pau­lo, Gal. 3. qui omnes nos filios Dei per fidē Christi exi­stere, & secundū promissionē haeredes cōfirmat) tū hoc mihi respōdeat praeclatꝰ hic iustitiae dispu­tator, vtrū segnior is sit, ad exequēdā patris volū ­tatē, filius parta iam haereditate: an stipendiarius [Page] quispiam alienigena mercede conductus, aut metu adactus.

Age, conferamus nunc etiam exempla istorū, Comparatio inter praedi­catores legis, & euangelii: at (que) inter eos q nihil aliud inculcant nisi legis iustitiā & opera. (quorū omnes conciones nihil ferè spirāt aliud, nihil auribus infulciunt vulgi, nisi sola legis ope­ra), quibus tandem illi ipsi operibus studeant, quanta in vita eorum castitas, in moribus sancti­monia, in animis expers omnis supercilij humi­litas, nullius cōscia ambitionis modestia, in in­iurijs ferendis quae moderatio, quàm flagrans erga Christi gloriam studium, erga proximos dilectio. Sed bene habet, quando vita ipsorum, cuiusmodi sit, omnium in oculis eluceat, satis iam satis explorata. Neque enim ita confessionis silentio facta eorum conteguntur, vt non om­nium ferè hominum fabulis & execrationi pa­teant: certè Dei oculos nec fallere possunt, nec iudicium effugiēt, nisi fides magis Christi sola, quàm vlla ipsorū opuscula, eos subleuet. Quan­quam de moribus istorum non adeò hic laboro. De doctrinae erroribus, de corruptae religionis peruersitate, omnis suscepta haec cum illis con­tentio est. De qua quid alii sentiant, haud noui. Mihi propius fixiusque perlustranti densissimas istas tenebras, sordes, paleas, [...] er rorum, doctrinae absurditates, opinionum vene­na, in cultu impietatē, constitutionum laqueos religionum & religiosorum portenta atque pro­digia, quum fontes denique euangelicae puritatis atque Apostolicae praedicationis, foedissimum in modum per istos, autore maximè pontifice [Page 65] Romano vitiatos perpendo: subijt [...] in animum dubitatio, grauiotem ne Christiano nomini cladem Turcarum vis, an Christi euan­gelio maiorem fraudom dogmata attulerint pontificis, Plureiné illorum enses, an istius ignes Christianos exhauserint, aut insidiosae conspira­tiones extinxerint. Quin neque adhuc grassari desinit, sed multo pergit atrocius mitis & ca­tholicus hic pater, non in animas modò, sed in capita etiam Christianorum, quouis Turca tru­culentius [...] & ruinas bonorum cumularc.

Cuius rei si causa iam perquirenda sit, scire abs Pontifex im­merito contra ecclesias Chri sti [...]. te petimus, perter sacram mitram, O reueren­de, quae te res, quae ratio huc indux it [...], si­ue adhuc impellit ad tantam rabiem hanc & [...] Quid habes? quid [...]? quid aedis? in quo vel nos meritò criminari queas, vel in quo non ipsi multo te ipsum grauiùs incusare debea­mus? Quid in te quisquam commeruit istis di­gnum tragedijs? Quid? an vllam in te vim vn­quā moliti sumus, aut vitae tuae insidias vnquam struximus? An te'vrbe tua, aut fedibus'd [...] aliquando pertentauimus? Et [...] nobis per te non licet in sedibus nostris cōsistere? Facis enim quod in te situm est, vt non modò nos vrbibus & patria, in qua viuimus, sed vita [...] ipsa exuas. Seuserunt hos tumultus tuos & [...], cum sae­pè aliâs aliae permultae nationes, tum non ita pri­dem & Gallia, & Flandria, ipsaque Scotia, tum autem nuperrime vicina illi Hybernia, vt de vi­ciniore etiam Anglia [...] referam, quae [...] [Page] tuis tuorumque [...] captarl, [...] modò [...] videtur, nisi contra per­fidiam, coelestis succurrat pietas. Quid [...] an latêre nos, Laterane pontifex, arbitrate, satis cal­lidè captata tua consilia, quid [...], quid agas, quò tendas, quos petas: quid ipse cum tuis, quid cum exteris agites, quid ipsi tecum [...]? Atque vt haec nos omnia fugiāt, quae vos nocte tegitis occulti [...]: quid, an [...] numinis ita perstringet is oculos, vt [...] istae [...] latebrae vestrarum agitationum, non [...] ipsi pa­teant? Quaeso [...], si [...] ipse pro poutifice adesset Romae, [...] sua consilia ad pios per­dendos [...], quid [...] in nostram cō ­parare perniciem [...]? Aut si [...] nos, non [...], [...] nos [...], & [...].

Sed sisto querelas, licet [...], vt, quae ad [...] pertineāt, persequamur. Video [...], tota haec contentio tua, & turbulentae infesta­tiones, quò tendunt denique. Nempè, vt ad [...], & fidem, quam catholicā appellas, vel [...] nos attrahas, vel [...] Age, & quaenam illa doctrina sit catholica, ad quā vocas, scire abs teflagitamus. Vtiam contentiosum illum agendi impetum remittam [...], sicque [...], non vt odio [...] videar, quo debeo, sed vt aequitate, omnique ra­tione & veritate ipsa, velut in publico iuditio, rebus magis, quàm verbis tecum disceptem. Puta igitur, Romane pontifex, non te iam Ro­mae [Page 66] versari, tanquam tuae ipsuis causae [...]: sed in publico aliquo ac generali Concilio, tan­quam reum ad subsellia Christianorum princi­pum, apud quos iamdudum consisterete oportu­isset, ad cognoscendam causam. Age igitur, vir quaeso ingenue ac sancte, per sanctum Petrū, qui te fidei rationem reddere iubet petentibus, quae­nam ista tandem fidei formula sit, quam nobis sic obtrudis, publicè ac liberè, populus vt intel­ligat, facito.

Quid, an hoc primùm vis à nobis [...], Primatus papae confutatus. vt Rom. Papā Christi in terris [...], vnicū Christianae vniuersitatis dominū [...]?

At id primum [...] Dominus ipse, qui do­minatum regibus gentium [...], Apostolis ministerium [...], magisterium [...]. Non [...], [...], erit [...] qui voluerit Luce, 22. intervos magnus fieri, sit vester minister. Quae [...]? [...] produ­citur [...]. D. Petrus, qui princeps [...] fuisse apo­stolorum. At quid [...] an [...] principatum sibi vendicabat in [...], aut [...] [...] [...] Chri­stianorum [...] Aut si fecisset, id vnquam tulisset [...], qui [...] sibi ipsi tale [...] aliquid [...], nec in caeteris discipulis [...], [...] verbis, signis, exemplo, [...]; [...] interdixit? Et tu post haec [...] tam [...], tam clara, & [...], in Christi ecclesia ad­huc de principatu [...]?

[Page] Quid aliud? vt Diuos & Diuas Romano Diuorum in­uocatio con­futata. Canone in sacrum relatos kalēdarium, genibus colamus, votis inuocemus, apud Deum aduoca­tos & intercessores comparemus? At scriptura sancta non nisi vnicum duntaxat aduocatum in Heb. 7. coelis designat. Semper, inquit, viuens, ad hoc, vt interpellat pro illis.

Vt signis & imaginibus procumbamus? vt Imagines & signa Diuorū peregrinemur ad statuas? A nulla re vehemen­tius auocant sacrae deiliter ae.

Vt libera coniugij facultas, & ciborum esus, Vota Coeli­batus. sacrorum ordinum candidatis interdicatur? Do­ctrinam daemoniorum vocat Apostolus.

Vt Missas, vt [...] operationes di­luendis Massarum [...]. offensis adhibeamus? Sacrilegium est aduersus Christi officium & gloriam, quisolus in scripturis propitiatio [...] pro [...] nostris.

Vt auriculari confessione, vt [...] satis­factionibus, Satisfactia­nes [...]. vincula laxentur [...], [...] extinguantur [...] Secus insti­tuit nos [...], quae [...] nouit [...] solam Christi victimam. Et ipse, [...], [...] est pro [...] catis no­stris. Et Petrus: Vt in nomine eius remissionem 1 loan. 2, Act, 10. accipiant [...], quotquot credunt in [...].

Ad eundem [...] ex Euangelicis audimus documentis, fille nos iustificati [...]; operibus. At aliud sonat tuba pontificia, quae cum fidei vix [...] initium tribuit iustificationis, perfectio­nem integram transfert in opera.

[Page 67] Clamat Christus. Qui credit in me habet vitā Osor in [...]. ad Reginam Angl. aeternam. Clamant pontificij, non aliam esse in coelum viam, nisi quae est sanctis actionibus & excellenti vitae integritate munita. Clamat Pau­lus: Ipse est iustitia nostra: iustos innuens este, quotquot Christi sunt. Reclamant isti, iustosnos existere, non ea ratione, qua Christi sumus, sed qua iusti sumus. Quanquam neque id ipsi fortas­sis denegabunt, Christum iustitiam esse nostram: at quo modo nos iustificat ille, non agnoscūt. Ille fide, isti operibus: Gratis ille, isti non nisi charita­tis Iustitia per fidem. conditione: Ille quum perinde nos sanat, vt serpens olim vulneratos, quod solo intuitu per­agebatur, Iustificatio gratuita. hoc isti in Christo nullo modo ferūt.

Praeterea, quum scripturae verbis doceamur, perfect os effici vnica oblatione, qui sanctifican­tur Vnica obla­tio. in aeternum: Negat pontifex, vnicam satis ob­lationem esse, nisi in missis expiatoriis quomdie Christus in sacrificium patri offeratur.

Christus coenam instituens in corporis sui me­moriam Coena pontt­ficia sine ca­lice. & sanguinis, cum pane calicem simul v­niuersim destribuit, & distribuendam docuit. A­liter praecepit pontifex, sine calice, alteram dun­taxat partem populo administrandam.

Christus terras relicturus, alium paracletum Spiritus san­ctus vicarsus Christi. pollicetur se missurum, ne quomodo ecclesiae de­esset, qui vices suppleret absentis: Et pontifex non contentus spiritu Christi sancto, quem Tertullia­nus Christi appellat Terrullia. de praescrip. ad­uersus Haeretic. In coelos ereptum sedisse ad dexteram patris, misisse vi­cariam vim spiritus sancti, qui credentes agat. vicariū, sese vicariū Christi audebit nominare: aut nos credemus?

[Page] Negat Paulus iustitiae Dei subijci eos posse, Christus finis legis. qui propriam quaerunt. Et qua spe Romanenses isti, qui tanto studio propriam captant iustitiam, diuinae compotes se futuros arbitrantur? Docet idem, Christum legis finem esse ad iustitiam omni credēti. Atquî praeclara ista [...] Romanae do­ctrinae finis & scopus. Romana, ad quem tandem finem nos ducit, aut quo itinere ducat, videamus. Certè non à lege ad Christum, non ab operibus ad fidē, non à fide ad iustitiam sed praepostero cursu, perinde ac si finis legis non Christus, sed Christi scopus esset lex, à fide ad opera, ab Euangelio ad le­gem, à spiritu & veritate ad vmbras, ad vestes, vnctiones, rasuras, aspersiones, ad gestus, ad ce­remonias, ad ritus, ad externas formas, ad ob­seruationes locorum, temporum, personarum & successionum, ad traditiones & praescripta hominum, ad poenitentiarias satisfactiones, ab his ad iustitiam, à Christianismo ad Iudaismum traducit, ita vt praeter circumcisionem, nihil de­sit, quo Mosis discipuli, magis quàm Christi esse videamur.

Iubet alicubi Dominus, scrutari nos scriptu­ras: Ignota lin­gua sine aedi­ficatione. Ioan. 5. quoniam ipsae, inquit, testimonium ferūt de me. Id pontifex vetat, qui nec domi legere, nec in templis audire populum permittit, quid vel in Baptismo promiserit, nisi ea lingua, quam non intelligit.

Non fert in Euangelio Christus, qui dicant, Matt. 24. ecce hîc Christus, ecce illic Christus. Et quid ali­ud, sinon verbis dicat, ipse veròre pontifex fa­ctitat, [Page 68] qui omnes in vniuersum Christianos ad sedem Petri mittit: quam ipsam sedem nusquam nisi Romae defigit, quasi nusquam habitet Chri­stus, aut Petrus praeterquam in vrbe Roma, aut certè [...] illic, quàm vsquā alibi. Eiusdē de­lirij est, quòd quum omnis diuini cultꝰ ratio, nec montium sublimitate, nec vrbium celebritate astringitur, sed rectissimè illic colitur coeleste numen, vbicum (que) spiritu & veritate colitur: lon­gè diuersa ratione pontifex spiritualem hunc nu­minis cultum, non solum cum innumeris idolis, & formis rerum externarum partitur: verume­tiam in varias & infinitas peregrinationum, sta­tionum, Peregrina­tiones [...]. montium, tēplorum, & locorum sedes distribuit, perinde ac si parum posset sola Christi per feautoritas, nisi diuorū adiuta suppetiis, aut quasi non idem valeret Christi praesidium, quo­cū (que) in loco, pari religione inuocatū. Sic qui li­mina adeunt beatorū Apostolorum, aut qui di­uum Iacobum inuisunt Cōpostellae, quivel virtu­tutem sactorum vno in loco praesentiorem esse putant, quàm in alio, quid aliud dicūt, quàm, ecce hîc Christus, ecce illic. Quod si tales adoratores pater quaerit caelestis, qui spiritu eum adorent & veritate, quorsum opus tanta stationum, & sacra­rum sedium praescriptione, tot tantis (que) huc illuc cursitātiū, peregrinātiū, religionis ergo itineribꝰ?

Aperut hactenus pontificiae religionis aberrationes, si non quas potui omnes, at quan­tum instituto abundè sufficere posse videatur. Nunc vt pontificē ipsum propiùs ducam domū, [Page] ad originem suae stirpis eum reuocabo, ad diūu ipsum Petrum, vt quem sedis suae autorem iacti­tat, eundem contra se testem & doctrinae aduer­sarium habeat. Idque primum à bono hoc pon­tifice percontor: Vtrum inter Apostolos refe­rendus sit D. Petrus? Non negare video. Pergo, Petrus A­postolus Epis­copus Roma­nus fuisse ne­gatur. quaeroque deinde, an in ordine eorum Aposto­lorum fuerit Petrus, quibus dictum est: Ite in mundum vniuersum, praedicate omni creaturae? Si affirmes, quod inficiari non possis, peto nunc an idem sit ordo Apostolorum, qui Episcopor̄u esse dicitur? Si diuersae sint functiones, quomodò in vnum cadere Apostolum, munus vtrum (que) po­tuit, vt & Apostolum ptaestaret Petrus, & episco­pum? Apostoli & Episcopi [...] functi­ones. Tum scire aueo: Si Christus Petrum cum reliquis simul Apostolis in orbem vniuersum ablegauit, quî constare id possit, vt certum ei lo­cum aliquem designaret Dominus, vbi desidêret ille, qui nulla descripta sede, ire, non sedere, in or­bem, non in vrbem missus à Domino fuerat, nisi fortè vrbem Romam, mundum interpraetemur vniuersum: quique Romae sedet, in mund̄u pro­ficisci vniuersum existimetur? N̄o: sed Lin̄u, in­quies, Romae Episcopum Petrus statuerat. Fieri potest, at quid tum postea?

Itidem & hic ipse Petrus Hierosolymis diu Romanus e­piscopus Pe­tri successor falsò credi­tur. multumque docuerat, in qua vrbe Iacobus cog­nomento iustus, à Petro, Iacobo, & Ioanne, E­piscopus delectus dicitur. Neque tamen quis­quam propterea IacobumPetri successorem vn­quam dixerat. Neque porrò Timotheus nec Ti­tus [Page 69] Pauli successores ex eo habebantur, quòd E­piseopi sint à Paulo ordinati: nihilo magis quàm si p̄otifex nunc Romanus Archiepiscopos, epis­copos, aut Cardinales Romae institueret, hocad successionē institutoris quicquam pertineret.

Sed de successione satis iam antè disputatū est. Pontificia doctrina quā tum ab A­postolica dis­ciplina de­flexit. Nunc quoniam non de sede Petri, sed de eius doctrina agitur, cum illius documentis, Roma­nae nunc sedis instituta componamus. Quae quantum à recta illa norma Apostolicae disci­plinae defluxerint, vel hinc liquere poterit: quòd quum Petrus grauissimis verbis eos hortatus sit, qui sermonem tractant Euangèlicum, vt cum omni mansuetudine & reuerentia sese submittāt ijs, qui dignitatis autoritate à Deo donata pree­minent, siue reges sint in summa potestate con­stituti, siue principes, aut praesides ad res populi administrandas à Deo missi: Contra hunc Petri 2. Pet. 2. canonem, Romana praxis ita mandat, vt regibus omni (que) legitimo magistratui subditi dicto qui­dem sint audientes, in rebus cum Dei mandato, aut papalibus decretis non pugnantibus. Ex qua tamen obedientia vsque adeò ipse se eximit papa, cum suis Episcopis, vt referre pudeat, quàm fla­gitiosè, non solùm regum & Imperatorū iugū ipsi ceruicibus excusserint, sed quàm superbè im­perium etiam in ipsos exercuerint, ceruicibus in­sultarint, regno eos excusserint, sceptra & coro­nas transtulerint.

Sed haec multaque praetermittens alia, venio De Sacra­mentis. nunc ad Sacramenta. In quibus, quum multa ab [Page] his defenduntur praeter scripturae sacrae syncerita­tem: tum nescio quomodo haec hominū peruer­sitas in rebus per se lucidissimis coecutientium, nulla in re vnquam erupit insignius, quā in coena dominica. Tot in eam confluxerunt errorū ab­surdissimorū De coena do­mini mystica, corruptissimi Romanensiū errores. prodigiosa somnia, & deliria, quae satis nunquam mirari poterit posteritas. Quid enim absurdius, quàm è Sacramentis similitudi­nem & conuenientiam expungere, in qua omnis cernitur & vertitur quàm maximè sacramētorū ratio? Quid ab omni non scripturae modò analo­gia, sed ab omni ratione & sensu c̄omuni alieniꝰ, quàm quod ad gratam commemorationē aptis­sima significatione sit cōparatum, id ad cultū & latriam conuertere? Quid insulsius, quā signa pro rebus ipsis amplecti? Quid importunius, quā fidē cogere contra ea, quae cernunt oculi Aug. ad in­fātes, citatur a Beda. 1. Cor. 10.Quod videtis panis est, & Calix, quod & vobis etiā oculi renun­ciant. sensus (que) om­nes deprehendunt manifestè, nec vlla subest, quae non modo fidem cogat necessitas, sed nec vl­la etiam probabilitas? Scio omnipotentē Christi, in aedendis miraculis virtutem. Sed vbi is mira­culum vnquam aedit, aut exigit, vbi Aug. de tri­nitate lib. 3. Cap. 9. Quae propriè mira­cula sunt, ad aliquid diuini [...]tus annūciā ­dū sensibꝰ no­stris adhiben­tur. Hic nihil nostris sensibꝰ annunciatur: Ergo nullum hic fit diuini­tus miraculū. sensus ipsi non astruxerint miraculo fidem? Cum aquā ver­tisset in vinum, non prius credebatur, quàm sen­tiebatur miraculum. Apostoli Christū è monu­mento resuscitatum oculis intuebantur, loquen­tem audiebant, manibus contrectarunt, sensibus denique prius, quàm fide eum recipiebant. Ita & nos hodie, quamuis eum non cernimꝰ, resurrex­isse credimus, recte (que) credimus: sed non nisi ab his persuasi, qui viderunt, alioqui nunquā credi­turi. Iam verò quod nec ratio, nec causa vlla cō ­probauit, [Page 70] cui sensus etiam contra renitūtur; quòd nec scriptura, nec Christus ipse vsquā nos crede­re, sed manducare solùm iussit, cuius dementiae fuerit, id in fidei materiam vertere, cogere (que) illic miraculum, vbi nulla vnquam miraculū vel cau­sa doceat, vel monstret Aug. Epist. 57. ad Dardanum. Vereor ne ipsis sensibus nostris facere iniuriā videamur, quando in loquendo suademus, vbi omnes vires, officium que sermonis fa­cillimè superat veritatis euidentia. euidentia?

Postremò, quum nihil sit scriptura diuina in Scriptura mystica typis & tropis my­sticis refertis 2. Cor. 3. Ioan. 6. Caro non pro­dest quicquā. explicandis fidei mysterijs figuratius aut inuo­lutius, cuius id inscitiae fuerit, quod ad tropicam intelligentiam referendum sit, id literae tribuere? praesertim quum Apostolus Paulus literam ho­micidam. Christus carnem omninò inutilem: Aug. de do­ctrina Chri­stiana Lib. 3. Cap. 5. principio cauen­dum est, ne figuratam loquutionem ad literā accipies. Ad hoc enim pertinet, quod ait Apostolꝰ: Litera occidit. Quūenim figuratè dictum sic accipitur, tau­quā propriè dictū sit, carnaliter sapitur. Neque vlla mors animae congruentius appellatur, quā cum intelligentia carni subiicitur, sequendo literam. Augustinus etiam carnalem literae sensum tam periculosum esse admoneat, in ijs quae figurata in scripturis occurrunt, vt nulla mors animae congruētius posset appella­ri, quae & à Bernardo mors in olla dicitur. Quod si verò tropica scripturae lo­quutio locum vsquam ha­beat, vbi locus ei conue­nientior, quàm Sacra­mentorum mysterijs? Cum tropicam dico, inquit Hieronymus, do­ceo Hieronymus contra Ruffi­num. verum non esse, quod dicitur, sed quod allegoriae nubilo figuratur. Veluti quum in Sacramentis, aqua renasci, corpore Christi pasci dicimur. Quis tam nulla est mēte praeditus, [Page] qui Origenes homil. 7. in Leuiticū. Si secundū li­terā, se queris id, quod dici­tur [nisi man­ducaueritis carn é filii ho­minis, non ha betis vitam in vobis] litera illa occidit. ad carnalem sensum ista detorquens, quae fi­guratè ad mentem referuntur, vel corpore nos renasci, cum Nicodemo: vel carnaliter Christi carne saginari, cum Capernaitis putet? Age, & quid rectius hodie sapit papistarum vulgus in ijs, quae de sua trāsubstātiatione à magistris acce­perunt? Sic enim dogmatisant praeclari isti Christifices papistae quàm absurde panē vertunt in carnem & humanitatē Christi. Chri­stifices: Quod panis modò erat ante consecratio­nem, mutata nunc substantia, panem non esse, quantūlibet panis videatur, sed in ipsam Christi carnem humanescere, atque aeternum Dei filium fieri, fide certissima credendum contendunt. Quid absurdius? At quid ita obsecro? Quia ni­mirum dixit Christus: Hoc est corpus meum. Nam quatuor ijs verbis, conficitur apud eos v­niuersa haec transubstantiationis moles. Quid & nihil aliud pronunciabat dominus, quàm qua­tuor has solùm voces? Et quid si Haebraicè loquu­tus, duabus tātum vsus sit ille, more gentis illius? (Zoth guphi) quandoquidē verba substantiua ea lingua plaerunque negligit.

Verùm, vt quatuor haec aut quin (que) ad mitta­mus, Papistae omit­tunt circum­stantias ver­borum coenae. quid, an nihil his praetereà subiunxerat? an nihil praecedebat aliud, quod vim explicaret sen­tentiae? Et cur praetermissis circumstantijs, non in­tegram igitur reddunt isti? Cur truncatim ci­tant? Cur in propositione Christi, mediam eius partem elidunt, ac submussitant, vnde maximè elucescat vis sententiae? Neque enim quum cor­poris mētionē faceret dominus, ideo corpus hoc suum fecit, vt manducaretur: sed panē prius acci­pere, [Page 72] & māducare iubet, accipite, inquit, & mā ­ducate. Luce. 22. 1. Cor. 11. Mox (que) facta corporis mētione: hoc esse corpus suum dicebat, at non simpliciter tamē, sed adiūxit continenter, [...] Verba Chri­sti: hoc est cor pus meum, ex circumstan­tiis conside­rata. quod pro vobis datur, frangitur: quo ni­mirum significaret, non ipsam simpliciter corpo­ris sui substantiam, sed corporis sui traditionem, & sanguinis effusionem, nostrum fore pastum. Atque hinc omnis fluit erroris origo, quòd quū Dominus de vi & virtute passionis suae innue­bat, Non care Christi pro­priè: sed car­nis passio nos pascit. id isti ad carnis solùm substantiam accom­modant, quasi verò ipsa per se caro Christi, & non sola passio carnis nos pasceret. At quomo­dò, inquis, pascit nos ipsa carnis passio, quae non Paschal. c. 43 Id circo cogi­tādum nobis est, non quan­tum dēte pre­mitur, sed quā tum fide & di lectione capi­tur. &c. manducatur? Nempè, eodem modo, quo pascit nos mors Christi, eodem & manducatur, non carnall modo, sed spirituali: Non quum dente premitur, sed quum mente sumitur. Tum enim pascit nos Christi mors, quum reficit: tum man­ducatur, quum fide arripitur, & vnlneribus no­stris applicatur.

Quae autem vis illa sit & efficacia mortis Do­minicae, in pascendis, refocillandisque mentibus nostris, qui scire velit, nusquam facilius, quàm Mat. 26. ex hoc ipso sacramēto addiscere licebit, si singu­la Fructus pas­sionis domini, nusquam me­lius, quàm ex sacramento Eucharistia ostenditur. exploret accuratè. Venis siquidem ad coenam Domini, in qua vides primùm quid ille mani­bus acceperit: Accepit Iesus panem, moxque peractis gratijs, acceptum diffregit: Cur ita ve­rò frangere voluit? Nempè vt distribueret. Qui­bus autem distribuit? non vni scilicet integrum [Page] sed in singulos singulas partitus est por­tiones. At in quem finem distribuebat, vt serua­rent manibus, aut thecis reponerent? Minimè verò, sed vt manducarent, biberentque singuli. Quid, orené externo, an nō? haud dubiū id qui­dem. Quod quum ita sit per se confessum, vel ea res satis documento fuerit: Cyprian. de coena. Mansio & incorpora­tio nostra in ipso, est man­ducatio, & potus, quo nō corporali sed spirituali transitione Christo vnimur, & corpus eius effi­cimur. &c. non corporis, sed panis substantiam externam fuisse, quum alio­qui corporis humani natura humano pastui nul­lo modo conueniat, reclamante non solùm na­tura ipsa, sed dei etiam lege quàm maximè resi­stente.

Habes hactenus, quid foris hic gestum sit: a­peri nunc vicissim mentis oculos, vt quid * intus August. con­tra Maximū cap. 22. Haec sacramenta sunt in qui­bus non quid sint, sed quid ostēdant, sem­per attēditur: quoniā signa sunt rerum, a­liud existētia, aliud signifi­cantia. sub his rebus lateat mysterij occultioris, quid (que) Dominus intelligere ex hac coenatione voluit, perspicias. Est enim aliud in hac coena, quod oculis subijcitur, aliud quod mysterio clauditur. Quid autē id mysterij sit, diuina vox ipsa abun­de illustrat, ijs verbis discipulos admonens: Ac­cipite, inquit, & manducate, hoc est corpus meū, quod pro vobis datur. Hoc facite, quotiescun (que) feceritis in mei recordationem. Quid hac coenae interpraetatione expressius? si verborum rectè ap­pendantur circumstantiae. Hinc enim quis non videat fructum dominicae passionis manifestè Gelasius cō ­tra Nestorium. Imago & similitudo corpo­ris & sanguinis Christi in actione mysterio­rum celebratur. significari, quū in ipsa manducatione dicat ip­se, Hoc esse corpus suū, quod neci pro nobis da­tur. Alioqui quorsum il­lud [Page 72] adderet [...] nisi vt Mors corpo­ris, non substantia corporis in caena spe­ctanda. mortem sui corporis, potius quàm substantiam discipulis spectandam proponeret? acsi ita * diceret: Tem­pus Mens domi­ni in verbis coenae expen­ditur. iam adesse, quo corpus meum in mortē dari oportear, non mea causa aliqua, sed vestra: quod vobis cedet in aeternae vitae emolumentū: Chrysost. ho. in Mat. 83. et 60. ad popu­lum Antioch. haud secus atque panis hic, modò quem fractum vobis distribuo ad manducandum, corporibus vestris suppeditat vitae alimoniam. Accipite igi­tur, quod vobis singulis communico, & mandu­cate, Quod dixe­rat, vt often­deret passio­nem & crucē esse hoc my­sterium, vt (que) discipulos hinc consola­retur. simulque in eo considerate, non iam panem ipsum, qui foris pascit: sed corpus meum, quod pro vobis traditum & morte affectum, intus multoque melius nos saturabit ad vitam aeter­nam. Est enim caro mea, quam ad mortem datu­rus sum pro mundi vita, verè cibus, & sanguis meus verè potus. Non enim tam viuunt cibo & potu vestra corpora, quàm intus pascuntur ani­mae Ioan. 6. vestrae carnis meae passione, & effusione san­guinis, sine qua nulla constabit vobis peccatorū remissio, nulla carnis felix resurrectio, nullae vitae aeternae participatio. Sit hoc igitur, quod in coe­na hac vobis datur, perpetuum apud vos sacra­mentum eius, quod pro vobis daturus sum. Da­turus sum enim pro vobis corpus meum in ma­nus inimicorum: cuius hic do in manus vestras sacramentum.

Ex quo vides, pie lector, duo esse, quae à Chri­sto Corpus Chri­sti duobus da­tum modis: & nobis, & pro nobis: il­lud in coena, hoc in cruce illud ad mā ­ducandum, hoc ad cruci­figendum. dantur, alterum nobis, alterum pro nobis, il­lud ad manducandum, hoc ad crucifigendum. [Page] Illud in coena, hoc in cruce. Quod autem in coe­na dabatur, si materiam quaeras, panis erat, & sacramentum corporis: Quod in cruce dabatur, corpus erat, non sacramentum. Quid igitur, in­quies, an non corpus dabatur in coena? Dabatur quidem Christi corpus discipulis, at non corpo­ribus discipulorum, nec corporali modo. Hoc enim modo Iudaeis dabatur, non in coena, sed in passione: in qua corpus ipse suum dedit corpora­liter, Corpus Chri­sti in coena datum, at nō corporibus ho­minum, nec corporaliter. non discipulis, sed pro discipulis. Quod igi­tur pro discipulis dedit, corpus erat: Quod disci­pulis dedit, gratia erat corporis. Vnum tamen idemque corpus erat, & in coena, quod discipu­lis, & in morte, quod pro discipulis datūest, non vno tamen modo, nec eodem tempore, In Vnum idemq Christi cor­pus, quod in coena daba­tur, & in cru­ce: non eodē tamen modo, nec tempore, nec [...] per­sonis. morte enim pro illis ad mactandum, idque cor­poraliter. In coena datum est illis Christi cor­pus, non ad mactandum, sed ad manducan­dum, non corporaliter, vt corporibus illud vio­larent, sed intimis eorum animis, vt manduca­rent, sacramentali videlicet perceptione non cor­porali. Non negatur itaque corpus Domini in coena datum, & manducatum esse, sed nō solùm tamen corpus, verum cum corpore coniunctum simul sacramentum. Quorum alterūad corpora nostra, alterum ad animas pascendas attinet. Quod corporibus sumitur, & panis est, & sacra­mentum corporis. Quod animis intus exeditur, corpus ipsum est, non sacramentum corporis.

Cùm igitur duo simul ista necessariò occur­t̄ut In sacra sy­naxt, neq so­lus panis sine in sacra coena, quorum alterum carere altero [Page 69] non possit, nos ita vtrumque cum altero con­iungamus, Christi cor­pore, neq so­lùm corpus sine paxe sa­cramentali. vt neque corpus Christi à sacramen­to diuellamus, more papistarum, qui ita defixi sunt in solam corporis substantiam, vt nullam sacramenti materiam relinquant, praeter chime­ricas & immateriales, nescio quas species in aëre suspensas, quae nihil ad rem faciunt: Neque ita rursus sacramentum à corpore seiungamus, vt nihil in coena sacra praeter nudum signum ad­mittatur.

Verùm in hac coniunctione, dextra quadam opus est animaduersione, vt quo modo coniun­genda sint ista, quomodo rursus segreganda pru­denter intelligamus. Neque enim quod in exter­nos sensus incurrit, & in ventrem transmittitur, caro Christi est: neque quod spiritu & mente sus­cipitur, panis est, sed corpus ipsum Domini. In Triplex ho­minum error circa sacra­mentum cor­poris. quo triplex emergit error hominum, perperam de Eucharistia iudicantium. Primus eorum est, qui praesens Christi corpus ita in caena commis­cent, vt vtrumque ab ijsdem simul vescentibus, vno eodemque ore manducari corporaliter ar­bitrentur. Synusiastae. Hosque synusiastas vulgo dicimus. Alter est [...], qui omnemi panis Metusiastae. substantīa ita exturbant, aut transmutant in cor­poris substantiam, vt nihil supersit praeter solam Christi carnem, quod edas. Atque isto­rum opinio, huc euadit deni (que), vt nihil in sacra­mento corporale praeter Christum admit­tant, vt sacra iam res existat Eucharistia, sacramentum verò sacrae rei nullum existat: [Page] quandoquidem ad constituendam sacramenti rationem, due omninò res accedant necessariò o­porteat: quarum altera foris dispensetur, altera intus concipiatur, altera res terrena sit, altera coelestis: altera exprimat, altera exprimatur. Tertius eorum verò error est, qui panem Tertius error symbolicum ita in sacramento constituunt, vt nihil praeter nudum signum relinquant: quos Papistae solent figuratores & significatistas ap­pellare. Significastae.

Nos verò & panem sacrum, & Christum ip­sum ita astruimus in coena mystica, vt Christi quidem praesentia & manducatio spiritualis sit, panis verò praesentia & manducatio corporalis: atque hic vt ore externo suscipiatur, ille spiritu concipiatur, intus (que) digeratur. Sed audio hîc rur­sus, vt saepè aliâs, obstrepentium aduersariorum murmura. Quid inquiunt, Annon dixit Chri­stus, hoc esse corpus suum? Dixit, quid tum po­stea? Obiectionis dilutio. Non potest igitur non esse, quod Christus esse dixerat. Dixit quidem ille, corpus esse suum: at non fecit tamen corpus ille suum: neque enim ita dixerat, hoc fiat corpus meum, vt in Genesi, fiat lux, & facta est lux: dicturus haud dubiè, si quam somniant isti transubstantiationem, ille vnquam cogitasset. Nunc verò non creandi, neque mutandi, sed indicandi solùm verbo v­sus, hoc esse corpus suum indicauit, non vt fie­ret corpus suum mandauit, nec credere eos mi­raculo, sed tantum manducare in eius memoriā jussit.

[Page 74] Rectè sanè, inquies si affirma­uit August, in Ioa. tract. 26. Christus dixit se esse panem, qui de coelo descendit, hortans vt credamus in ipsum. Credere enim in eum, hoc est manducare [...] viuum. ille corpus esse suum, an tu esse negabis? aut Christum ar­gues mendacij? Bona verba, ò bone. Imò idem & ipse cū Chri­sto affirmo, corpus esse Christi, Cyril. Anathe. 11. Num homi­nis comestionem, hoc nostrum sa­cramentum pronuncias? & irre­ligiose ad crassas cogitationes vt ges mentes eorū qui crediderūt & attentas humanis rationibus tractare ea, quaesola & exquisita fide accipiuntur. eo nimirum modo, quo affir­mauit ille at (que) intellexit. Quo­modo autē intellexit, an tu du­bitare possis, quum Christum ipsum verbi sui interpraetem au­dis? Caro, inquit, non prodest quicquam, verba mea spiritus sunt & vita. Et tu nihil cogitas, nihil māducas, homo perquàm in­humanus, nisi humanam Christi August. in Ioan. tract. 26 Quid paras dentem & ventrem? Crede, & manducâsti. Credere in eum, hoc est māducare panem viuum. carnem? nec micā panis manere vis, eò quòd corpus dicatur Christi? At quā multa audimus quotidie, quae hoc aut illud dicuntur esse, cum tamen eadem ipsa, reuera non fiunt? Cum dis­cipulus, quem diligebat Iesus, mandato Christi filius Mariae dicebatur, nemo tamen natura filiū Theodo. Chri stus symbola ea quae viden­tur corporis & sanguinis sui appellatiōe honorauit, nō naturā trans­mutans, sed adijciens gra­tiam. fuisse virginis fatebitur, sic apud Prophetā caro flos agri dicitur: In Euāgelio Ioannes, Elias: Pe­trus petra nominatur, idem & Satanas nuncupa­tur. Breuiter in toto scripture contextu, quid hac loquendi figura vsitatius? vt res aliae aliarum no­minibus efferantur: In quibus nulla fit naturae tamen mutatio, sed proprietates rerum duntaxat adnotantur. Ne (que) aliter Christus inter coenandū cum panē de disset, corpus vocauit, non naturam [Page] mutans, sed sacramentum instituens: ita vt nulla hîc substantiarum alterius in alteram fieret con­uersio: Conuenientia inter sacra­mentū corpo­ris, & corpus sacraments. Sed vt rerum inter se proprietates mu­tua similitudinis conuenientia responderent. In pane enim alimentū cōsideratur: in corporis per­pessione, vis ostenditur & efficacia. Quae sit illa autē efficacia, in panis alimēto figuratur. Quem­ad modum enim panis escarius nutrimentū prae­stat Beda in Lu­cam. cap. 22. Quia panis corhominis confortat, & vinum carnē in sanguine fa cit, ideo my­sticè panis ad corpus, & vi­num ad san­guinem ipsius refertur. corporibus: consimilem in modū passio do­minici corporis vitam nobis confert veram: & aeternā. Verùm enimuerò vt nutriat panis & po­tus, necesse est vt manducemus. Itidem vt passio Dominica conducat, fides accedat necessariò o­portebit. I deoque accipere & manducare iussit. Qiod ita (que) māducatio efficit in corporibus ves­centium, hoc vis ipsa praestat & energia passionis dominicae in animis credentium. Pane corpora­liter vesceris & saginaris: in Christū pro te ma­ctatum & resuscitatū credis. & iustificaris. Quis Fidei iustifi­catio in Eu­charistia maximè pro­batur. non videt aptissima haec inter se similitudine v­trin (que) congruere? primùm vt panis fractio, cor­poris illius mortem: susceptio & manducatio fi­dem in eo nostram: victus verò & nutrimentū, nostram ex fide iustificationem edoceat.

At (que) hanc ipsam Christi quidem mentem eo in sacramento fuisse verba vel ipsa, si integra acci­piantur, satis indicant: quum de pane dicit, quem manducare iussiit: Hoc est corpus meum: quod nam, aut quo modo corpus? illud nimirū, quod morti pro vobis daturus sum, sumite & mandu­cate. Et de sanguinis poculo similiter? Hoc po­culum [Page 72] nouum testamentum est in sanguine meo, Orige. in Le­uiticū cap. 7. Dominꝰ panē quē discipulis dabat, dicens, accipite & māducate, nō distulit, nec seruari iussit in crastinum. Passionis do­minicae fru­ctus & effi­cacia. qui effundetur pro vobis. Accipite & bibite. Nāalioqui quorsum illa adiungeret vetba, tradendi & effundendi pro vobis? aut quorsum haec man­ducari & epotari iuberet, non seruari potius & re­poni, nisi vt vim arcanam atque immensam hoc modo mortis suae, in panis & vini manducatio­ne, non in ostensione, ostenderet? Perindeac si o­ratione ita aperta nos instituere voluisset. Cor­poris huius mei occisio, qua pro vobis defungar, sanguisque, quem vestra causa impendam, verè vobis cibus est & potus. Cedet enim vobis in sa­lutem & iustificationem, quotquot in me credi­tis. Eius (que) rei ne qua vnquam excidat vobis me­moria, panem hunc accipite & edite: Calicem August. de doctrina Christiana li. 3. cap. 16. Figura est praecipiens passioni Domini communicandum esse, & suauiter atque vtiliter recondendum in memoria quod Christus pro nobis mor­tuus sit. sumite & bibite, in symbolum sempiterni mei er­ga vos beneficij, quò mortem meam, quoties id feceritis, grata recordatione attestemini, do­nec veniam.

Quaeso ego, te Romane pontifex, per ca­tholicam Gelas. cōtra Eutichetem. Non desinit esse substātia panis vel na­tura vini. Et certè imago & similitudo corporis & sanguinis. tuam fidem, si qua omninò fides in te spirat erga Christum Iesum, quid his verbis luculentius, quid rebus significantius? quid dininam atque coelestem dominicae passionis vim aptius potuit, aut efficatius representa­re, quàm panis esca, vinique potus, quibus quo­tidie pascimur? Et vos panem nobis è sacramen­to pellitis? nihilque praeter inanes elementorum [Page] formas & paleas, quibus porci, nō homjues pas­cantur, Christi in acti one mysterio­rū celebratur. relinquitis? In quo quid aliud, quā jpsum prorsus sacramentum ab ecclesia reuellitis? Quae enim sine esu vsuque panis, constabit sacramenti Aug. ad Bo­nifacium E­pist. 22. ratio? Quod si verò Augustinus sacramenta esse neget, quae rerum quarum sacramenta existunt, similitudinem nullam gerant: quae tandem resta­bit hîc similitudo, sublata panis, quae cum Christi, morte conferatur, substantia? Atque hoc quid a­liud est, quàm corpus Christi non in sacramen­to statuere: sed sacamentum corporis prorsus Sacramentū nullum cor­poris sine pa­ne constare poterit. ab ecclesia reuellere? nisi id fortasse dicetis, cor­pus domini, sui ipsius sacramentum existere: aut vacuas solùm formulas elementorum, nulla nixas materia, satis esse ad constituendam sacra­menti rationem. Quo quid absurdius dici, aut prodigiosius confingi possit? Amabò te, amice lector, qui monstra ista & somnia gi­gunt in Sacramentis, an tu eos sani esse cerebri, an non vertigine errorum palam delirare cen­seas?

Atque de materia hactenus sacramenti satis Materia qua foris mandu­catur. velitatum: quam aduersarij summa contentione corpus esse Christi dictitant: atque ne id quidem ipsi valde improbamus. Fatemur enim cum Au­gustino & alijs, corpus Aug. de ci­uit. Dei lib. 18. cap. 48. quodam modo Christi esse, quod nomine sui corporis commendauit Quodāmodo omnia signi­ficantia vidé­tur earū rerú quas signifi­cant, sustinere personas. Christus. Quin nihilo minùs & panem hoc ip­sum esse, quod edendum discipulis dedit, minimè diffitemur. Caeterùm hoc interest. Nam de mo­do, quo manducetur illius corpus, minimè con­uenimus. [Page 76] Illi corpus ita solùm spectant in sacris mysteriis, vt nullam relinquant panis substanti­am, quod non erroris, sed stuporis est. Nos Sa­cramenti quidem materiam, propriè ac simpli­citer Panis est Sa­cramentum corporis, hoc est, panis Sa­cramenti ra­tione est cor­pus. in pane & vino statuimus, ita tamen vt cor­poris sacramentum minimè violemus. Sacra­mentali igitur ratione corpus esse seruatoris, non panem censemus. Sin crassam spectemus mate­riam, quae esui ac ventri proponitur, panem qui­dem esse, at non dici: corpus dici, at non esse affimamus. Neque verò, si panis non fuisset, Christus vllo modo comedendum corporali­ter proposuisset, eo quòd caro humana & san­guis quacumque specie indutus, vt mensis & coe­nis conueniat, non modo à legis diuinae praescrip­to, vt suprà dictum est, sed ab ipsa etiam natura abhorret.

Superest nunc, vt quum de sacramenti ma­teria De re ipsa quae Sacra­mento fign­ratur. Bernar. Ser­de sancto Martino. Sacramentū dicitur sacrū fignum, siue sanctum se­cretum. diximus, de re ipsa, quae significatur hoc Sacramento, edisseramus. Cum autem sacra­menta omnia (quae inuisibilis gràtiae * signa visi­bilia definiuntur) in eo rerum genere propriè censentur, quae [...] dicuntur, nos relatiua ap­pellamus, ecquis dubitare possit, Christi corpus Sacramentū esse sui ipsius non posse? Quemad­modum pater sui pater non est, sed filij: nec fi­lius à sese accipit, sed à patre, quòd filius dicitur: ita fieri nō potest, quin quae diuersae (que) res in hoc sacramento adhibeantur (teste Irenaeo) terrena, Irenaeus ad­uersus Valentinianos lib. 4. cap. 34. Panis terrenus accepta vocatione à verbo Deinō amplius est communis panis, sed efficitur Eucharistia, quae constat duabus rebus, terre­na, & coelesti. & coelestis, quarum al­tera similitudinem &. [Page] signum inferat: altera significetur necesse sit. Vbicum (que) enim sign̄u est, aliquid significari necessariò oportebit. Quod autem signi vicem supplet, panem esse haud dubium est. Quod sacramentali hoc signo Sacramentū. commendatur, carnem Christi esse nemo non Res sacra­menti. farebitur. Quorum in altero sacramentum, in altero res sacramenti continetur. Ex quo necessa­ria consecutione efficitur, vt Christi corpus pro nobis datum (quum res ipsa sacrasit,) aut non sit signum ipsum sacramentale, quod in coenaaedi­tur: aut certè res ipsa existere, quae signo comme­moratur, nulla ratione queat. Quod igitur exter­nè à nobis manditur, panis est: quod Basil. in Psa. 33. Quoniam dominus noster est verus pa­nis, & eius caro est verus cibus, necesse est, eam voluptatem quae ex illius panis dele­ctatione affertur, id nobis per gustum existe­re spiritualem. intelligitur, caro est. Atque illud quidem ore, hoc spiri­tu percipimus. Eadem­que causa spiritualis Christi caro à Hiero­nymo dicitur, quem & ipse citat Lombardus. Lib. 4. dist. 8. Dupliciter, inquit, intelligitur caro Christi, & sanguis eius, vel illa quae crucifixa est: vel illa spiritualis ac diuina, de qua dicit ipse: caro mea verè est cibus, & sanguis meus verè est potus. Cur autem spiritualis à Hieronymo dicatur ca­ro Hieronymus. Caro Christi cur spiritua­lis à Hierony­mo dicatur. Christi, non possit alia esse causa, nisi quia spi­ritu souùm, non ore carnali à nobis suscipitur. Nam alioqui quis nescit carnem Christi datam pro mundi vita, vbicum (que) sit, non spiritualē esse, sed natura substantialem.

[Page 77] At negat idem Lombardus, panis quicquam Lombardi dogma. manere, praeter solas species, quae vocabula re­rum, quae ante fuerunt, retineant. Quid & his igitur speciebus mathematicis & vocabulis re­rum, sine rebus ipsis suos discipulos pauit Chri­stus? Minimè, inquis, sed sub his vmbtis & acci­dentibus panis & vini, suscipitur vera carnis sub­stantia & sanguinis. Et our tum Ambros. de mysterijs. In illo sacramento Christus est, quia corpus est Christi. Non ergo corpora­lis esca, sed spiritualis. Vnde & Aposto lus de typo eius ait: Quia patres no­stri eandem escam spiritualem mandu­cauerunt. Corpus enim Dei est spiri­tuale. Corpus Christi, corpus diuini spiritus est. De consecr. dist. spiritualem hanc carnem Christi appellat Hieronymus? An quia obtecta externis formarum inuolucris, occulto modo se [...] in corpora nostra, caro Christi, idcir­co spiritualis dicenda est? Et quid sol hic visibilis nu­bibus [...] nebeculis obduct', minus se oculis mostris patefaciat, quum tamen orbem quaquauersum illustrat an ideò quia den­sitate vmbrarum occulitur, nos solem spiritua­lem [...]. Age, & vbi ergo similitudo illa, Lombardus [...]. quae in omni [...] desideratur, [...] cum cum [...] nullam nobis substantiam reliquam [...], nisi [...] solum, & [...]. Quid [...], an Christi corpus signum & Lombardus. lib, 4. dist. 8. sacramentum [...] Minime, inquis, sed visibilis species illa panis, quae sacramentum fit geminae [...], quia [...] rem significat, cor­pus [...], & my [...] & [...] [...] de sacram. lib. 4. cap. 4. Sicut mortis simili­tudinē sump­sisti, etiam similitudinem preciosi san guinis bibis. [...] similitudinem gerit [...] Age, & [...] tandem ista [...] do sit & quomodo exprimatur, [...] audiamus magistri.

[Page] Quia sicut panis, inquit, prae caeteris gratijs cor­pus reficit, & vinum exhilarat: sic caro Christi interiorem hominem sustentat & vegetat. Ac rectè id quidem Lombarde. At quomodo con­stabis iam tibi ipsi? Sicut panis, inquis, reficit corpus. At quo pacto reficiet panis, situne mi­cam Lombardus sibi ipsi re­pugnans. Similitudine sublata, tolli­tur sacra­mentum: At sublato pane tollitur omnis simili­tudo. quidem panis relinquas nobis in coena? Sin verò relinquas, quo modo iam visibilis species panis, sine pane, sacramentum erit geminae rei, geretque vtriusque similitudinem? Nam si simi­litudo sacramenti in eo posita sit, quòd reficere & nutrite dicitur, certè vt panis permaneat ne­cesse est, aut species sola visibilis sine pane, sacra­mentum non erit, nec vllam geret similitudi­nem. Quae enim refectio in nudis formis sua materia orbatis? aut quae his similitudo, cum Ergo sublato pane tollitur sacramētum. Christi carne interiorem hominem reficien te?

Quid hic mihi respondebit Lombardus? Ad miseram, opinor metonymiam suam confugiet, quam ipse sibj in speciebus permittit: nobis in substantijs nulla ratione concedit. [...], [...], Lib. 4. dist. 8. species vocabula rerum, quae [...], [...] panis & vini. Quid ego audio, mera illa acci­dentia tum, cum continerent substantias panis & vini, earum vocabulis sunt vnquam [...] & cur nunc eadem ab his abstracta [...] vocabula retinerent, quae [...] ante [...] dicebantur? At erat, hoc est, [...], inquis, ante consecrationem, panis. Sanè quidem: At quid tum postea? Post consecrationem verònulla [Page 78] superest amplius panis substantia. Quid ita te quaeso? quî scis Lombarde? qua ratione colligis? qua autoritate id credis? quis credere iussit? quis panis substantiam suis formis abdicauit? quibus verbis? quo tempotis momento? qua de causa id faceret? quis vllam hic diuulsionem aut emigrationem transubstantiarum aduertit? At Si sides habea­tur sensibus, in astruendis accidentibus panis & vini: cur non aequè fides iisdem habenda, in astruenda, panis & vini substantia quam cerni­mus. negabis fidem oculis manibus (que) hîc mentienti­bus habendam esse, cogente verbi autoritate, cui sensus cedant ac succumbant necessariò oporteat. Esto sanè. At quid interim de formis istis dicen­dum & speciebus panis, an has etiam extinctas fimul cum sua materia, an integras manere cen­ses? Quid ni verò maneant, inquies? Cedo igitur, & vndè hoc pernosti? Quia nimirum vides. Age, & quae haec ratio est, ô praeclare? Tu for­mas seiunctas à sua materia vides, & credis. Nos materiam ipsam perae què sub aspectu posi­tam cernimus, & non similiter credemus id esse, quod testantur oculi? Si in accidentibus nihil te fallit perspectiua tua, cur nostra magis, in re­rum tam aperta mentietur euidentia? Aut si tu dictis Christi, quibus ille corpus hoc esse suum dictitat, ita affigendam fidem putes, vt nulla sit sensibus tribuenda: nihil video, Lombarde, cur magis tibi liceat, in formarum apprehen­fione, testibus oculis tuis fidere, quàm nobis li­ceat, in affirmanda substantia, quam palam contuemur, oculorum nostrorum stare iudi­tio.

[Page] Neque interim eò minús verbis Christi fidem addicimus, propterea quòd in externo sacramen­to, sensibus externis non omninò diffidimus. Sci­mus verum & indubitatum esse, quod de cor­pore suo dicebat Christus, neque tamen ideò ne­cesse est falsum id lesse, quod de panis subsistentia renuntiant nobis oculi. At putat Lombardus Duplex Pa­pistarū error in re sacra­mentaria. non posse aliter Christi consistere corpus, ni­si adsit corpus: nec corpus aliter adesse posse, nisi absit panis: quin vllam fieri mutationē posse aliam, nisi qua panis substantia vertatur in perso­nam filij Dei. Nos verò vtrumque esse verū con­fitemur, vt & corpus sit Christi, simul & panis esse non desinat, ita vt neque dictis Christi fides abrogetur, nec sensus [...] rerum visibiliū aspectu decipiantur.

Atidices, quum ea potentia sit coelestis verbi­vt Obiectio, ex Ambrosio perperam in­tellecto. Operatorius sermo. coelum, terras, maria, quae (que) in his contineh­tur, produxerit ex nihilo: quantò facilius idē hic operatorius sermo panis substantiam ante ocu­los positam mutare in corpus suum valebit: prae­sertim quum expresso verbo Dominum ipsum testantem corpus hoc esse suum, audiamus?

Primùm, de omnipotentia diuini verbi, impi­us Obiectionis dilutio. sim, nisi assentiar cum Ambrosio, verissimum esse, quod summus ille coeli ac terrae opifex ex nihilo cuncta haec, quae; videntur potentissimo Omnio pro­creauit Deus verbo pōtētiae suae quaecū (que) creauit. verbi sui imperio procrearit: At quid vnquam proereauit diuinus sermo illius in rebus his visi­bilibꝰ, nisi quod idem videri ac cōspiciab omni­bus voluerit? veluti, quum dixit, vt fieret lux, fa­cta [Page 79] & visa est lux. Iussa est terra germinare ger­men Ergo Deus verbo poten­tiae suaemutat panem in personam [...] det. Negator argumētum. suum perspicuum omnibus. Postremò faci­amus, inquit, hominem ad similitudinem nostrā. Harum rerum omnium nihil vnquam fabrefecit diuina manus, quod non contēplationi at (que) ad­mirationi omnium patefieret. Ad eundem mo­dum in euangelio, quum multa extant miracula, in quibus singulare numen Christi eluceat, tamē in his omnibus, nullum vnquam miraculum de­signauit tam occultè, quod non [...] redderet conspicuum. I am in hoc sacramento, quid vnquā admirati sunt Apostoli, aut quam panis transub­stantiationem ipsi vnquam crediderunt, aut alijs credendam [...]? Et tu nunc ad Iudaicas reuersus fabulas, nos qui spiritu coepimus, ad car­nem, Lombarde, reduces, [...]; [...] Des ex pane conflatam nobis persuadebis, cuius nul­lum nec specimen ipse vides, nec vllam commō ­stras euidentiam?

Sed redis [...]; iterum ad Christi ver­ba, Verba christ's non ad literā, sed adverita tē & analogiā sentētiae aesti­manda sunt. hoc est, ad verborum literam, [...] mente Christi [...] quàm [...]. [...] ad ver­ba ipsa attinet, minimè [...] otio laea esse, nec frustra ab eo [...], facilè assentimur. Verùm quum multa funt, quae dixit & fecit Iesus in hac [...] his omnibus tu vnam mihi syl­labam proferes, Lombarde, [...] transubstantia­tionem Ex verbis coenae nulla [...] possit transubstan­tiatio. [...] struas? [...] accepit Iesus panem, & fregit: nihil adhuc mutatū vides. Acceptum deinde discipulis mandat vt mandu­carēt. Quid hactenus haec sonant verba, nisi panē? [Page] [...] An non miraculi vim ingentem intelligis in qua memoriam passionis suae carnemque suā Christus, non sub nudo signo, sed sublimi sacra­mento: non sub nomine panis & vini, sed sub August. de consecratiōe. Dist. 2 Hoc est, quod coelestis panis, qui caro Christi est, suo modo voca­tur corpus Christi, quum reuera sit sacramentum corporis Christi. nomine corporis & sanguinis sui, sacramentum in escam tibi dedit, quod non Rabanus Maurus. li. 1. ca. 31. Aliud est sacramentum: aliud vis sacramenti. Sacramentum in cor­poris alimentum redigitur, virtu­te sacramenti aeternae vitae digni­tas adipiscitur. ventrem, sed mētem tuam saginet. Quid, an res haec exigui tibi momen­ti esse videtur, Christum ipsum sub sacramento tibi commen­dari Nam quid hîc aliud vis? Quid amplius in sacramēto de­sideres, quàm exemplar & ima­ginem expressissimā tui Serua­toris, Cyril. catechis. mystagog. 4. Ne consideres tanquam [...] nu­dum, panis eucharistiae non est amplius panis simplex & nudus. peculiari [...] tibi propositam: In qua nō iam nu­dum & Chrysost. serm. ad Infantes. Panis absumitur à substantia cor­poris Christi. Hoc est: vt nihil sit corporis respectu. communē panem, non eo respectu, neque in cum finem & vsum, quo caeteri solent panes accipi, sed diuinum quasipanē, diuina verborum gratia sancti­ficatum, extra pristinam suam naturam & vsum, in Christi corpus mystica repraesentatione im­mutatum percipis.

At tu nullum omnino panem nec vinum ad­mittis in sacramento verùm quicquid panis es­sentiale habet aut materiale, id [...] Christi substantiam vertis veram & [...] Ambrosio respondendum putes, Ambros. de sacram. li. 4. cap. 4. cuius vt grauissima, ita [...] [Page 81] sint: inquit, quae erant, & in aliud conuertan­tur. Existere confitetur Ambrosius, quae erant: & tu eadem nobis desinere persuadebis? In eandem sententiam subscribens Origines, Pa­nis, inquit, qui sanctificatur per verbum Dei, se­cundum id, quod habet materiale, in ventrem abit, & in secessum eijcitur. &c. Si panis est, qui Origenes in cap. 15. Mat. post sanctificationem in vētrem abit, iuxta Ori­ginem, qua fronte panem esse negabit Lombar­dus? Contraque si, iuxta Lombardum, nihil subsit materiale, cuius igitur rei materia erit illa, quam pani tribuit Origenes. Vtrum nunc Lom­bardo, an Origini astipulandum sit, pontifex vel ipse videat ac iudicet.

Accedit eodem Augustinus, non aspernandae August. de consecrat. distinct. 2. hoc est quod. antiquitatis testis: Coelestis, inquir, panis qui ca­ro Christi est, suo modo vocatur corpus Christi, quum reuera sit sacramentum corporis Christi, &c. si sacramentum corporis, quomodo corpus ipsum? Quod autem vocatur corpus Christi, si ideò caro erit illius, quid obstat quin eadem ra­ratione, Petrus erit Satansa, quia vocatur Sata­nas? Augustin. ad Bonifacium Epist. 23. Tum si sacramentorum ea sit conditio, vt eius rei, quam significent, vocabulo censeantur: quaeso te, Lombarde, sublata panis iam substan­tia, quid relinquetur in formis accidentarijs, quod vel nomen corporis sustineat, vel similitu­dinem eius vllo modo referat?

Concinit ijs Rabanus Maurus, paulò istis re­centior: Rabanus Maurus li. [...]. cap. 31. Sacramentum, inquit, in corporis alimē ­aum redigitur. Cogita nunc tecum, Lombarde, [Page] quid Irenaeus li. 5. De pane, qui est corpus, augetur & consistit carnis nostrae substantia. alimenti in formis & coloribus esse queat, vbi nulla adsit rerum, quae suscipiantur substātia.

Quid porrò illis Chrysostomi verbis luculē ­tius? qui planissimè negat in sacris vasis verū esse Chrysost. in opere imper­fect. hom. 11. corpus Christi: sed my steriū corporis eius cōti­neri affirmat?

Quid Theodoreti, Macarij, Gelasij, Tertulli­ani, Basilij, vel autoritate grauius, vel sententia il­lustrius, qui apertissima testificatione de Eucha­ristia disserentes, panis alij substantiā, alij naturā, alij materiam manere praedicant, alij corpus qui­dem Christi esse dictitāt, sed Orige. in Mat. Cap. 15 Et haec quidē de typico sym [...]bolicoque corpore, &c. typicum & sym­bolicum: De formis, de nudis apparentijs, de trā ­substantiatione, nulla adhuc vox, ac ne syllaba quidem vna tota istorum aetate increbuit.

Nimis te obruerem, Lombarde, si quae liceret singula euoluerem, ex antiquissimis patrū archi­uis, qui contra te, ceu contestata lite, nitētes, cor­pus domini ita astruūt in sacris mysterijs, vt panē interim à sua substantia minimè remoueant, sed à communi tantum & naturali ipsius vsu, in finē alium ac conditionē supernaturalem mystica & sacramentali ratione transferūt: Non vtne panis sit, quo vescamur, sed ne communis, ne nudus, simplex (que) panis sic, hoc est, vt & panis sit, idem (que) simul Christi corpus existat. Substantia quidem panis, sacramēto, vsu, similitudine, Chrysoft. ad Caesariū. An­tequā panis sanctificetur, panē eum no [...]minamus, Di­uina autē illiꝰ gratia sanctifi [...]cāte, mediāte sacerdote, liberatus est, quidem ab ap­pellatione panis, dignus autem habitus est dominici corporis appellatione, etiamsi natura panis in eo remanse­rit, &c. appellatione, corpus Christi sacrum. Quod igitur ore tenus ar­ripimus, natura panis est, vescendi verò ratione, natu­ra [Page 82] haec minimè à nobis spectatur, verùm cogita­tio longè altius subuecta in coelum vsque, atque in coelorum coelos, vt refert Chrysoft. 1. cor. homil. 24. Ascende igi­tur ad coeli portas & dili­genter atten­de. Imò non coeli sed coe­li coelorum, & tunc id quod dicimus intueberis. Chrysostomus, a­liud illic agit. Christum enim fide ac spiritu praehendit, passionem recogitat, vsumfructum eius sibi accommodat, totaque velut mente de­uorat, ruminatque: quo fit, vt panis, quo in men­sa vescimur, Chrysost. in Genes. homil. 24. Oculi fidei quando vident haec ineffabili bona, ne sentiunt quidem haec visibilia, tantum inter haec & illa inte­rest. nulla omninò cura, nulla habeatur ratio.

Hincque frequentes illae apud priscos olim matores in attollenda sacramenti huius excellē ­tia decantationes. In quibus sic illi saepè ad hy­perbolen vsque efferuntur, ac sires nihili foret panis & vinum, nec quicquam spectandum hîc aliud videatur in coelebranda coena, praeter cor­pus & sanguinem domini: Sicut reuera nihil sunt elementa ista mortua, si cum corpore, quod [...], componātur. Sed quid tum inde? An ideò elementa panis & vini nulla pars existēt sa­cramenti, quia supremas partes occupat, quia to­tam mentē possidet dominici corporis conside­ratio? Aut ideò Christus dicetur substātiā panis & Causa nulla erat cur Chri stus panis sub stantiam in carnem suam verteret. vini in corpus suū realiter trāsmutasse, quòd ean­dem in sacramentum mutauit sui corporis.

At quo tandem argumento id euincent ad­uersarij? Nam si Deus & natura nihil teme­rè, nihil sine grauissima causa in re quaque [Page] moliatur, superest id nobis perquirendum, quorsum, qua causa, quo consilio, quo fine id Christus faceret, vt eiecto pane, carnem ipse suam veramquidem, sed inuisibilem sub visibili­bus formis ore corporis realiter comedendam propinaret. Caeterùm hic bonis auibus aduolat Triplex Lō ­bardi ratio quae astruit transubstan­tiationem. iterum Lombardus noster, qui triplicem myste­rij huiusce causam redditurus sit, cur Dominus carnem propriam & sanguinem non humana forma, sed sub alia specie, verè quidem, sed inui­sibiliter Li. 4. Dist. 11 cap. 5. manducandam, erogaret. Primùmve fides cumulatius haberet meritum, vbi humana 1. ratio nullum praebet experimentum, teste, quem ipse citat, Gregorio. Deinde ne abhotreret ani­mꝰ, 2. quod cerneretoculus, propterea quod alioqui ad inusitatū crude carnis esum nausearer, mandu­cantiū stomachus. Tertio, ne quid hîc [...], 3. quod incredulos offenderet, aut quod Paganis deridendi insultandique moueret occasionem.

Audîstis ex intima Lombardi Theologia­consutas Rationes Lō ­bardi excussae acrefutatae. ratiunculas: superest deinceps, vt [...] excutiamus, Ac primum, quod de [...] merito disputat, haud equidem abnuerim, in his quae fidei sunt, nihil habere rationis humanae cap­tum, quod agat. Versatur enim fidei laus in Prima Lom­bardi ratio. ijs propriè, quae non vidētur, siue quae praeterita in scripturis cognouimus, siue quae futura promit­tuntur. Praeterea ne (que) displicet mihi tritum non Gregorius in octauis Pa­schae, Hom. 26 minus, quā verū, Gregorij axioma, qui de ianuis clausis ingrediente Domino disserēs, fidē negat [Page 83] habere meritum, vbi humana ratio praebet ex­perimētum. Verissimum enim fatemur & credi­mus, quod scriptura de foribus occlusis & de in­gressu Domini consignauit. Sed vbi scriptura vno vel verbo significauit de pane abiecto, de es­sentiali Christi praesentia sub vacuis formis, de Locus Greg­fides non ha­bet meritum, vbi humana ratio praebet experimentū. transubstantiatis elementis? Beati, inquit ille, qui non viderunt & crediderunt, fateor. Sed non om­nia quae non videntur, ilico credenda sunt. Ne (que) nos humanae rationis captum ideò non repudia­mus, quia fictionibus quibuscun (que) non assenti­mur. Quaecumque certo Dei verbo praecipiun­tur, his & credimus libenter, omnemquevim ra­tionis humanae promptissima fide submittimus. Sed quis id vnquam iussit credere, quod vos de In rebus [...] humana ra­tio locum non habet: Ergo contra ratio­nem credēda ost trāsubstā ­tiatio. Nega­tur conse­quentia. transubstantiationis vanissimo cōmento, [...] qua tandē verbi autoritate, vel scriptū vel significatum docebitis, vt ex pane perfonam filij Dei nobis ad adorandum & vescendum confectam, & sinon videamus adoremus tamē? Habeat itaque fides meritum suum, in ijs quae ve­rè credenda sunt, quaefirma expressa (que) verbi au­toritate constant. Quae verò non constant, quae nusquam sunt, nec à Deo sunt vnquam instituta, sed futili humanae imaginationis vanitate som­niata, ea credere non fidei est, sed dementiae, nec meritum vllum habet, sed flagitium.

Quin nec minus deridiculum & illud, quod Secunda Lō ­bardi ratio. de Paganis subinfert. Ne detur, inquit, infideli­bus irridendi occasio. Cur ita irriderent illi, te obsecro Lombarde? respondes, quia magno id [Page] scandalo videretur incredulis, qui sine dubio Christianae insultarent religioni, si cruorem oc­cisi hominis videremus. Age, & haec tibi causa fuisse videtur, cur dominus corpus & sangui­nem suum, non humana forma, sed sub alia figu­ra porrigeret: ne paganis si viderent, irridēdi mo­ueretur materia: Nam istuc velle, tua videtur causificatio, quam ex Augustino etiā videris ar­cessere. Ex Aug. de consec. dist 2. Sub figura. Nihil rationa bilius, quā vt sanguinis si­militudinem sumamus vt & ita veritas non desit, & ridiculū nullū fiat à Paganis, quod cruorē occisi homi­nis bibamus, &c. Rectè, & quid tum Apostolis ipsis dice­mus? Num & hi Pagani fuerunt aut increduli? & cur non istis poculum sui sanguinis sub propria specie praebuit, vbi nullum erac insultaudi peri­culum? aut si sanguinem suū occultare sub sacra­mentali specie voluisset, responde, quid erat cau­sae, cur sub forma, quàm sub materia panis id face­re maluerit dominus? Praeterea quod ad Paganos attinet, si istorum insultus metuit tātoperè, istud mihi rursum Lombardus respondeat: Si adesset nunc sacris istorum, atque in templis Paganus quispiam, quae maior illi praeberi posset deridēdi & iocandi materia, quàm cū vniuersam videret papicolarum multitudinem supplici adoratione humi procumbere, palmas in coelum tendere, pe­ctora ferire, ad paniculi vnius ostensionem? Quae­so an non omnes pariter in sanire dicerent? Imò an non dicunt id quotidie Iudaei, Turcae, & Pa­gani? Nec scio an vlla re alia magis, quàm hoc vno offēdiculo effectū sit, cur impediti hucus (que) à fidei nostrae communione ijdem tantopere ab­horreāt.

Caeterùm ingeritur hic difficultas nobis ali­qua [Page 84] ex verbis Augustini nescio vnde conflatis, Aug. decō ­sec, dist. 2. ca. Sub figura. excitatione Lomb. li. 4. dist. 11. qui ad deuitandam Ethnicorum irrisionem, ita nos sanguinis similitudinem suscipere praedicat, vt veritas interim corporis non desit. Quae ver­ba, vt nostro instituto haud quicquā incōmodāt, ita multo minus iuuant aduersarios. Nam (que) vt confiteamur, sanguinis similitudinem in sacra­mento nobis exhiberi: non ilico consequens est, veritatem proinde sanguinis re vera exhibe­ri. Aut si fieri id aliquo modo concedi possit, at non eo tamen modo, quo similitudo incurrit in oculos: ipsa similiter rei veritas se nobis reprae­sentat: Ambros. de sacramēt lib. 2. cap. 1. sed alia ratione. Quae autem illa sit, si quae­ras: exponet tibi Ambrosius: ‘In similitudinem, inquit, accipis sacramentum, sed verae naturae gratiam virtutēque consequeris.’ Quibus verbis & similitudinem, simul & veritatem dominici corporis expressam vides. Quarū altera ita adsit, vt nec altera desit tamen. Quomodo autem non desit, si pergis quaerere, necisatis adhuc tibi fecit Ambrosius, dilucidius id explanabit Hilarius, disertissimis verbis de veritate corporis in hunc Hilarius de consec. dist. 1. 2. corpus Christi. modum scribens: Corpus, inquit, Christi quod sumitur de altari, figura est, dum panis & vinum videtur extra, veritas verò, dum cor­pus & sanguis Christi interius creditur, &c.

Venio nunc ad illud quod tertium est, quod (que) Tertia Lom­bardi ratio. Lib. 4. dist. 11. Cap. 5. de horrore adfertur. Sic enim habēt verba Lom­bardi: Et ideo etiam, ne abhorreret animus, quod cerneret oculus, quia non habemus in vsu carnē crudam & sanguinē comedere, &c. Age, & quid [Page] postea? Quia ergo Christū absumere dentibꝰ fas nō est, idcircò in mysterio nobis carnē & sangui­nē cōmendare voluit &c. Accipio quae dicis, Lōbarde, proboque. Sed qua ratione tibi iam ipse constabis? Negas enim fas esse Christum denti­bus vorare. Et quo modo non voratur dentibus, si realiter essentialem corporis veritatem in'sa­cramento constitues? In mysterio, inquis, car­nem & sanguinem nobis commendauit. Ac rectè id quidem. At quî iam ista cohaerebunt sibi [...] vt & in mysterio, simul & re ipsa den­tibus Lombardus sibi ipsi non [...]. at (que) non dentibus: ad vorandū & non vorā ­dū detur corpus Christi? Quod si enim mysteriū Graecis idem sonat, quod nobis sacramētū, si (que) sa­cramētū signū sit rei sacrae, iā qui in my sterio dat corpus suū, quid dat aliud quàm signum sui cor­poris? Quanquam nōme fugit, quas hic offucias & tenebras nobis effunditis signorum sacramen­talium, sub quibus verum & indubitatū Christi corpus, & si non uideatur, inuisibili tamen rati­one verissimè cōtineri & manducari contēditis. Quaeso Lombarde, quae haec Theologiae ratio est, vel deliratio potius, vt ad coenam nos voces, vt mensam instruas, vt carnem Christi verè propriā & essentialem apponas, cuius tamen nec formam nec substantiam qui participat, quisquam perspi­ciat. At dices, situm in eo esse totius sacramenti mysterium: Nempe vt corporis substantiam ve­rissimè adesse, ac corporaliter etiam manducari non dubitemus, licet hoc ipsum, quod edimus, minimè persentiatur. At petitur hîc iterum prin­cipum [Page 85] cîpium: Quî enim constabit, hoc ipsum vo­luisse dominum manducari à nobis, quod specta­ri voluerit?

Id eò factum, inquis, ne horreret animus, quod oculus cerneret. Sit hoc sanè, graue esse, vt ais, nauseabundo stomacho crudae carnis specta­culum: At non propterea consequitur, corpus ipsum realiter sub alia specie contineri, quia sub propria, horrori esset. Nec satis, opinor, firma haec argumetandi ratio est: Crudas Christi car­nes Paralogis­mus papista­rū cōfutatus. sub specie propria oculus cernere sine horro­re non sustinet: Ergo sub panis specie, cruda Christi caro substantialiter depascitur. Cum ae­què vtrumque & falsum & horrendum existat siue sub propria specie, siue sub quacunque for­ma, viuam & crudam Christi substantiam com­māducare Horror mā ­ducationis per accidētia non tollitur. nos dicas. Ne horreret, inquis, animus quod oculus cerneret: maximè si carnes homines occisi crudas cerneret. Age, & quid si non cernat crudas? quid si coctas aut assas? aut nullas omni­nò oculus cerneret, sciret tamen animus huma­nas intus latere, an nō exhorrescens auersaretur? vel teipsū, Lōbarde, hîc appello. Quid si tibi vel obcaecato, vel oculis occlusis cōniuenti, humanas carnes, velut in Thyestaeo conuiuio, apponeret aliquis, num manducares? Quid si sub crusto sac­cari idem faceret, aut sub quocunque alterius rei integumento carnes patris tui, aut charis­simi tibi amici siue crudas, siue coctas in os ingereret, Num sciens sumeres? [Page] Non arbitror. Et cur non obsecro? An quia crudas esse, aut quia humanas esse scires? Crudas etenim vorare carnes, ferarum: humanas certè non hunanum, sed belluinū est, quacum (que) etiam specie intectas. Non igitur horror iste, quē dicis, Lombarde, in cruditate, sed in ipsa humani­tate, non in aspectu, sed in natura rei, non in eo, quod cernit oculus, sed quod animo percipi­tur, consistit. Quòd si enim iuxta prouerbi­um, lupus lupinam non est, nec canis caninam, an quisquam est humana praeditus natura, qui humana se carne explere, quacunque etiam spe­cie obuelata non perhorrescat? aut tu id Chri­sto in mentem vnquam venisse putas, vt quum panem manibus teneret, quo suos pasceret, pa­nem ideo fugitiuum proturbaret, vt humana carne sua & cruda & viua, preter naturam, ci­tra Ioan. 6. Caro non prodest quicquam. necessitatem, nulla causa, nullo * fructu ventri­culos hominum carnalitèr satiaret?

Non igitur horrorem isto modo excludis, Lombarde, è sacris quum symbola panis & vini vertis in carnem Christi, sed in­ducis potius, vt iam non honorifica, sed hor­rifica coena haec videatur, si modò adempto pane & vino, quod ais, verum id sit, nihil iam superesse ad exedendum, praeter substantiam Duplex iniu­ria, quam sa­cramento im portat Lom­bardus. carnis & sanguinis, quam tamen ipsam: substant, nec videri sub specie propria vis, sed sub aliena. In quo geminamtu, quidem iuiuriam facis, cum gemina coniunctam absurditate. Primum in eo, [Page 86] quòd formas & accidentia panis legitimo suo defraudas subiecto. Deinde, quòd substantiam ipsam corporis, suis aequè accidentibus dispo­lias, vt iam nec panis substantia, nec corpo­ris Chymera papistica. forma vlla permaneat. Ita poetaeni fallor, suas olim pingere chymaeras solebant.

Neque interim haec eò dicuntur, quo Chri­stum excludamus, aut sacrum ipsius corpus in sacro symposio minus communicemus: Verùm vt eo maximè modo, omni absurditate careat haec communio. Quo autem modo si quaeras, disertè respondebit tibi Ambrosius, qui dicet: è sacro calice non te sanguinem ipsum, sed * simili­tudinem sanguinis bi­bere, Ambros­de sacrament. Lib. 4. Cap. 4. Sicut mortis similitudinem sumpsisti, ita e­tiam similitudinem preciosi sanguinis bibis, vt nullus horror cruoris sit. ac causam indi­cans, ne horror, inquit animo oboriatur: Rur­susque alibi: in similitu­dine accipere nos sacra­mentum testatur. Quod Idem lib. 6. Cap. 1. In similitudi­nem accipis sacramentum, sed verae na­turae gratiam virtutemque conseque­ris. Ambrosius in similitu­litudine affirmat, alij in figura, in mysterio, in Typo, & memoria refe­runt. Quin & idem ipse, Ambrosius de Eu­charistia scribens ait: Memoria nostra redemp­tionis est: Quia verò morte domini liberati su­mus, huius rei memores in edendo & potando carnem & sanguinem domini, quae pro nobis oblata sunt, significamus. Et ibidem rursus: [Page] Amb. 1. Cor. Cap. 11. Testa mētū sangui­ne constitutū est, quia diui­ni beneficij sanguis testis est. In cuius typū nos ca­licē sanguinē mysticum per cipimus. Diuini, inquit, beneficij sanguis testis est, in eui typum nos calicem sanguinis my sticum ad tuiti­onem corporis & animae percipimus. Vbi calicē ille quidē my sticum appellat typū. Quis autem ignorat typum nihil aliud significare, quàm for­mam, similitudinem, & exemplar? Rursus (que) quis nescit inter similitudinem & veritatem ingēs in­tercedere discrimen, sic (que) inter se ista repugnare, vt inter se nulla ratione conueniant. Ex quo duo persentias, Lombarde, & ademptum horrorem esse, simul (que) incolumem nihilominus panis vi­nique Horrorē nū ­quam tollent papistae à sa­cra coena, nisi panis substan tiam integrā concedant. manere substantiam.

Quae quum ita sint, vt demonstratum est, cer­tissima labascit proinde tua illa mendax & fallax positio, qua dimicans tam strenuè pro regno ac­cidentium, & transubstantiatione, nullum inte­rim locum pani & vino reliquum in sacramento facias: sed ad visibiles species omnia reuocans, in his solùm omnem sacramenti rationem con­stituis: Summa do­ctrinae de spe­ctebus sacra­mentalibus in coena do­mini de scrip­ta. Quae quidem species etsi vocabula rerum teneant, vt ais, quae antè fuerunt, res tamen ipsas continere omninò negas. Vnde si quādo occur­rant nomina panis & vini in sacris ecclesiae Do­ctoribus, id ita intelligendum doces, panem qui­dem & vinū dici, non quae sint, sed quae ante fue­rāt: res verò ipsas longè abesse, ne (que) quicquā iam residere, quod elemētare sit, preter sola elemētorū vocabula, & cassas dūtaxat species panis & vini, quorū nomina adhuc retineant, substantias verò ipsas prorsus amiserint, ne (que) quicquā iā cōtineant amplius, preter verū & essentiale Christi corpus, [Page 87] à quo tamen neque ipsae afficiantur, neque ipsas vllo modo illud afficiat.

Atque haec praeclara illa vestra, in describendo sacramento, sophia est. Quae quo modo cū scri­pturis, cum patrū sententijs, cum purioris eccle­siae antiquitate, cumque fide ipsa consentiat, imò quàm longè ab omni veritate rationeque dissen­tiat, paucis hîc exploremus, neque enim mul­tis opus censeo. Ac primum quum illud audi­mus ex Paulo: probet seipsum homo, & sic de 1. Cor. 11. pane illo edat, & de poculo illo bibat &c. Ec­quis est, qui de speciebus ista, non de materia po­tius panis & vini dicta dixerit? Quid enim, an edere & frangere, de pane edere, & de poculo bibere, in vacuas solùm apparentias panis, non in panem ipsum competere quisquam exi­stimabit? Extat in decretis citatum ex Hila­rio, nobisque paulo superius commemoratum: Corpus inquit, Christi, 'quod sumitut de altari, figura est, dum panis & vinum videtur extra: Veritas autem, dum corpus & sanguis Christi interius creditur &c. Nec minus apertè D. Cy­prianus: De consecra­dist. 2. Corpus Christi ex Hilario. Dominus, inquit, sanguinem suum vi­num appellauit, de botris & acinis plurimis ex­pressum, atque in vinum coactum. &c. Quid au­tem, nunquid exbotris & acinis accidentia sole­mus, ac non materiam potius vini exprimere? Cyprianus. li. epist. 6. Quid quum ex Origine illud audis Lombarde: Origenes in Mat. cap. 15. Nō materia panis, sed super illū dictus sermo est, qui prodest nō indigne Domino comedēti &c. Tū maximè inter caeteros, quid his verbis Gelasij [Page] dixeris. ‘Qui de sacramētis scribeus panis & vi­ni, per que diuine efficimur cōsortes nature, sub­stantiam tamē panis & vini permanere minimè diffitetur.’ Quid porrò verba illa * Augustini quū lectitas? Et nos hodie accipimus visibilem ci­bum. August. in 10. 6. tract. 26 &c. Quid inquam, quum vndique lectissi­morum patrum circumsonant aures tuas testi­monia, de cibo visibili, de pane qui frangitur, de vino quod de botris exprimitur, de materia, de substantia ipsa panis & vini: quum tot isti, quos recensui autores panem tibi & vinum, velut in os ingerunt: tu tamen nec panem accipis nec vinum, nec quicquam hic conspici aliud, praeter phanaticas & aniles solùm species, & accidentia panis arbitrare? Dignus meo quidē iudicio, qui istiusmodi accidētiū lautitijs perpetuo victites.

Caeterùm ne te premam vehementius testi­monijs, Actus panis an maneat in sacramēto si­mul cū specie bus, & nomi­ne panis, an non? mitto istud. Illud quaero, cum visibiles species istae, quas dicis, rerum quae ante fuerunt, vocubula teneant, scire id velim, an cum voca­bulis ipsis, vim etiam earum rerum actionem (que) contineant, qua pascere, & nutrire dicantur, an non? Si annuis, nae tu pulchrè igitur homines dimittis saginatos, quos coloribus nimirum pa­scis, & spectris accidentium: haud multum dissi­mili ratione, atque si quis piper, quia nigrescat, aut salem propter externum candorē, ideo mor­dere illud, istud condire ac perfricare dixerit.

Sin neges: quae tum constabit similitudinis conuenientia, inter sacramentum hic, quod in speciebus istis cōstituis, & carnem Domini: quū [Page 88] neque species vim vllam reficiendi habeant, nec tu vllam panis substantiam nobis relinquas, qua Nulla simili­tudo inter ac­cidentia, & corpus Christi pascamur? Quid enim? an caro Christi non alia ratione interiorem hominem sustentat, quàm externa spectra panis & vini saginant corpus? perquàm igitur praeclaram Lombarde refectio­nem nobis apperuisti, vbi nec corpus pascitur, nec anima. Etenim si interior anima nihilo plus accipit à carne Christi, quàm externa corpora nostra à visibilibus formis, quantulum hinc re­dibit ad nos nutrimenti, caeteris hac de re cogi­tandum relinquo.

Quin nec minùs ineptum & illud videtur, Li. 4. Dist. 8. vanissimae distinctionis nugamentum: De sacra­mento 1. Sacramē ­tum tantū. & non re: De re & sacramento: De re, & non sacramento. Cuius partitionis nulla omni­nò 2. Sacramen tum & res. pars non est falsissima. Primum, quòd sacra­mentum 3. Res, & nō sacramen­tum. in formis quibusdam vacuis, & meta­physicis, à re ipsa seiunctis constituit, in eo non tam ab omni ratione, & veterum autoritate ab­errat, quàm sibi etiam ipsi turpissimè repugnat. Modò enim disserens de sacramenti conditio­ne, talem esse eam dicebat oportere, quae corpora sumentium reficeret. Atquî phanaticae istae spe­cies à rebus semotae neminem reficiunt. Sunt Argumentū, in secunda fi­gura. Baroco. proiude nullo modo sacramentum corporis. Deinde quòd easdem has species visibiles sacra­mentum esse tantum dicit, idque geminae rei, quia vtramque & significant, & vtriusque simili­tudinem gerunte xpressam, vtrinque id falsum est. Primum enim quae res nec panis sit, nec cor­pus [Page] sit, nec res, vt ait, sed sacramentum tantum rei, nec creatura, sed accidens creaturae, nec sub­stantia vlla existat, quî fieri potest, vt ea res, quae res non sit, rei ac substantiae alicuius, adeoque ge­minae rei sacramentum esse videatur? Aut quae Species visi­biles, sacra­mentum esse gemina rei & veri corpo­ris & mystici negatur. tandem similitudo videbitur, inter Chymericas has formas, & corpus Christi, siue verum siue mysticum, quorum in altero nutrimentum, in altero vnitatem accipimus, quum in formis illis nulla insit omninò, neque corporis animique re­fectio: nec vlla partium ac membrorum aduni­tio? Ad haec quum idem Lombardus verā Chri­sti carnem sacramentum esse affirmat ecclesiasti­cae Contra Lom­bardum ar­guitur, qui a­struit verum Christi corpus sacramētum esse corporis mystici, 1. ec­clesiae. vnitatis: quomodo cohaerebit ipse sibi, qui species nunc visibiles sacramentum astruit hu­iusce coniunctionis? Quid hoc monstri velit? Vt iam satis illi non sit, visibiles suas formas sa­cramentum geminae rei posuisse, nisi & eiusdem rei geminum nobis sacramentum producat? Ve­rùm non satis meminerat fortasse sententiarum hic magister, veteris sententiae, Memorem esse mendacem oportere.

Atque hactenus quid tantum sacramentum sit, & non res, abunde opinor, intelligitis. Se­cundo nunc loco, aliud aenigma spyngium acci­pite, Res sacra­menti, & sa­cramentum rei, quid sit & quo modo, iuxta Lom­bardum. non minus altero perplexum & spinosum? Quidnam illud sit, quod & res sit, idem (que) etiam sacramentum: quod si ipse nequeas ingeniose lector (scio enim per te ipsum non posse) diui­nando assequi, hic Oedipus aenigmatistes tibi in­dicabit. Dicet enim veram Christi carnem esse, [Page 89] quae & res sit, [...] visibilis formae panis, sub qua [...] & significatur: sacramentum [...] existat mystici corporis, quatenus videlicet my­stream ecclesiasticae charitatis vnitatem signifi­cat, eiusque expressam refert imaginē. O [...] ex intima Lombardia acumen? At vnde habetur expressa ista sacramenti huius imago, quam narrat Lombardus? ‘Ex D. Paulo pri­mum vbi ait: Vnus panis, & vnum corpus mul­tisumus. Deinde ex Augustini verbis: vnus pa­nis, 1. Cor. 10. inquit, & [...] corpus ecclesiadicitur, pro co, quòd sicut vnus panis ex multis granis, & vnum corpus ex multis membris conficitur, sic August de [...] cramentis fi­delium. Vide August. con­tra Donati­stas. li. 7. c. 50. ecclesia ex multis fidelibus, charitate [...], connectitur.’ At quî ex D. Paulo vniuersa huius [...] analogia, non à corpore Christi, sed solùm à pane [...] At que vt id fateamur nonnullam [...] proportionem, inter cor­pus Christi verum, & mysticum, non omnis tamen similitudo sacramentum efficit, licet om­ne sacramentum similicudinem [...] conti­neat. [...] vnde hoc habet Lombardus, [...] verum Christi corpus sacramentum esse [...] corporis mystici? An quia similitud inem eius Non [...] ramenta. exprimit? At multa similia in rerum natura [...] quae tamen sacramenta non [...]. Quòd si sacramenta nulla in ecclesiam recipiantur, [...] quae ex diuina solum institutione [...], ostendat Lombardus, vbi institutio diuina corpus suum verum, in sacramētum my stici sui corporis commendauit. Deindè, si ostender it, [Page] quî vitare possit, quin eadē opera octo nobis [...] in ecclesiam necessariò inducat. Nam sipraeter Eucharistiā, sex alia recipiantur sacra­menta, Ex Lombar­dica theologia octo nobis cō ­flantur sacra­menta. at (que) in Eucharistia gemina alia sacramē ­ta statuantur, quorū alterum sit visibilis species, continens & significant verum Christi corpus, & mysticum: Alterum sit corpus [...] verum, quod expressam gerat imaginem corporis my­stici, ex his octo ptoindè iam [...] sacra­menta necesse est.

Subit tertio deinceps loco, quod de re & [...] Res & non sa cramentum. sacramēto notauit. Cui quū idetiā [...], quod de mystica ecclesiae vnitate, & vnius cor­poris multis membris disserit, tamen haec, ipsa vnitas, ad rem sacramenti haud quicquā attinet. Ne (que) [...] est [...], [...] corporis mystici [...] vt symbo­lum esset veri corporis, quod neci [...] ex­ponebatur. Id (que) ipse ijs verbis explicatissimè te­statur: Accipite, inquit, manducate: Hocest cor­pus Res sacramē ­tinon est my­stici corporis vnitas, sed na turalis cor­poris passio. meum, quod pro vobis [...]. [...] corpus pro nobis confixum & [...], [...] res huiusce [...], non [...]. Neq, e­nim ecclesiā Christi pro nobis traditā esse quis­quam fatebitur. Praeterea estivnitas haeclocum haberet aliquem in facra synaxi tamen [...] & falsum est, quòd sacramētū my [...] cor­poris in vero Christi corpore positum [...], quum Paulus hoc [...], non ad corpus Christi crucifixum pronobis, sed ad elementa panis & vini accommodat. Vnus, [Page 90] ‘inquit, panis, & vnum corpus multi sumus, ac si diceret: Vnus panis multa grana, vna ecclesia multa membra.’ Quae Apostoli sunilitudo, si ad panem sacramentariū astringenda sit, vt nec ipse [...] Cor. 10. negat Lōbardus, quaetum constabit similitudi­nis ratio, inter grana panis, & ecclesiae membra, si ne (que) panem, ac ne granum quidem vnum pa­nis in sacramēto relinquant nobis Papistarū filij.

[...], credo, Lombardica Theolo­gia, à panis substantia nos reuocans, ad corpus Lib. 4. dist. [...]. Christi sub speciebus [...]. Sic enim refert: Habet corpus hoc, inquit, similitudinem cum re mystica, quae est vnitas fidelium. &c. At contrà Paulus, non à corpore Christi, sed à pane omnē hanc duc it similitudinis proportionem, quum ait: Vnus panis, & vnum ecclesiae corpus multi sumus. Vnde accipies nunc, Lōbarde, quod tibi opponimus, exPaulo ar (que) Augustino argumētū.

Sicut ex multis granis cōficitur vnus panis, Argumentū cōtra dogma Lombardi. Sacramentū Eucharistiae non in hoc in­stitutum, vt vnanimit atē ecclesiae desig­naret. & ex pluribus acinis vinum in vnum cōfluit: sic ex multis fidelium personis, ecclesiae cor­pus in vnitatē solidae coniunctioms coalescit.

At nulla insunt grana, necacini in visibilibꝰ formis, ne (que) in Christi corpore naturali.

Quapropter non à nudis speciebus, nec à corpore Christi, sed solùm à pane & vino, omnis haecducitur similitudo [...] ec­clesiae vnitate. Argumētum aliud.

Omne [...] habet expressā à Christo institutionem ad certam rem aliquam de­monstrandam.

[Page] Ergo vnitas ecclesiae non est res [...] sacra­menti, cuius meminit Lombardus.

Cutlibet [...] respōdet suum correlati­uū, Argumētum tertium. quod nisi vnū esse nō potest, vni respōdēs.

Omnia sacramenta, vt signa [...] rerum [...], relatiua existunt.

Ergo visibilis species vt sacramentum est, iuxta Lombardum, sacramentum [...] esse non potest.

Itaque triplex hic error Lombardi cernitur pti­mum Triplex Lom bardi error. Octauū L̄ ­bardi sacra­mentum. quòd visibilem speciem, [...] facit corporis veti, & [...] cor­pus Domini, [...] ad [...] vnanimita­tem, [...] nusquam Dominus [...] sacramento corpus suum [...] neq ad [...], [...] designatet, in coena dedit. [...], quòd hanc ipsam vnitatem ecclesiae rem [...] faciat, quae vtriq [...] signo, [...] sigui correlariuum respōdeat: quod fieri non po­test, [...], [...], sit [...].

I am specta mihi, [...], [...], quàm nefariè Theologi isti omnem [...] è sacramento excutiunt, quò [...] res sit sacramēti: si (que) sacramētū [...], fit, sed propriū Christi corp de virgine natū, [Page 91] sicut cōtendūt, [...] hinc efficitur, vt [...] tanto potior corpore domini habeatur, quāto figna sunt rebus ipsis, quibus [...] adhi­bentur, inferiora.

Signa sunt rebus ipsis [...] Argument. [...].

[...]

[...]

[...]

[...] designatur in hoc sacramēto Argumentū. [...] caro christi est pro nobis tradita.

[Page] Virtus [...]

Itaque nullo modo res [...] dicenda est.

[...] dogma il­lud [...] non est sacramentū geminae rei, i­mò ne vnius quidem. Lombardi, quo sacramentum hoc geminae rei esse praedicat. [...] haud [...], mysterium hoc [...] & coniunctae charitatis, rem esse eximiae virtutis, magnamque habere cum pane similitudinem, quemadmodum docet [...] sacramen­tum in hoc [...], [...] ideò elementa panis & vini proposita ad manducandum, & biben­dum, in hunc finem fuisse à domino, vt mysticam hanc vnitatem exprimerent, sed vt [...] desig­narent potius: nimirum vt ipsum corpus do­mini [...] pro nobis id est, passionem domini repraesentarent, quae verè nos vegetat ac [...].

Postulat igitur ratio huius sacramenti, vt & [...], & res etiam sacramenti eam habeant conditionem, vt possit [...] alere & reficere, Nam aliter [...] conuenire possit fi­militudo signi cum re significata, nisi [...] Duo sunt, quae in domi­nica coena manducan­tur: alterum corporaliter, alterum [...]. vnius, alterius respondeat refectio? Reficere autem nihil potest & [...] vt igitur duo sunt, quae sustentant, ita & duo, quae manducantur existunt. Quorum in altero sacramentum est [...]: in altero res ipsa exhibetur, proprij videlicet corporis passio. [Page 92] [...] [Page] [...] [Page 93] [...] [Page] [...] [Page 90] [...]

[Page] Superest [...] pontifex) cum [...] [...] [...] vicissim nobis edis­seras cur panem [...] probel­litis, [...] cur tropum hic [...] prohibetis. [...] in hoc sacramento non [...], sed [...] ipsum simpliciter, & real [...] Age [...] qua [...], vel dominus [...] ipse [...] conutuis [...], vel nos id [...] existimatis Diees, vt carnes [...] as per [...] & impuras [...] & [...] olim existimârubt, & [...] Cyril. Cate­chis. Mystag. 4. Iudaei non audiētes ver­ha Christi se­cundū spiritū scandalizati [...] retro, co quod existi marunt sese [...] rum carnium [...] incitari. refert [...], [...] domim, [...]. Atque quod [...] Dominus, [...] & vobis [...] accipiic. Caro, inquit, [...], [...] non docarne [...] & [...], sed de man­ducatione nostra [...] corporis intelligens. [...] quam manducandi rationem, si Christus ipse [...] prorsus [...] vobis [...], anl vos [...] in [...] nobis id [...], vt [...] [...] interpretatione, [...] verba [...] [...] grammaticam, pro [...] amplectamur?

At rursum [...] Occupatio. Quum dominus de corpore suo verba saceret, [...] voce [...]. [...] dice­bat: Hoc fignificat corpus meum, sed simplict­ter [Page 95] [...] tropo, hoc esse corpus suum profite­batur, [...] nodum inscirpo quaesitum perfacilè nobis [...] Augustious. [...] [...]. [...] seribens, inter [...] in figno posita, & [...] ipsam in [...] Aug. [...] cap. 12. [...] Obiectio. No dixit Chri­stus: [...] sig­nificat corpus meum, sed [...] corpus [...]. [...] poris, non poterat non [...], in quo cor­pus suum [...]. En sivox [...] [...] [...] A [...], petra [...] Christum, sed [...] Christus, quum tamen [...] fit [...], non [...] [...] Aug. Paulus [...] Christus. Er­go Petra [...] Christus. petra re vera Christus esset, sed vt [...] Christum. Aut si nondum [...] Augu­stini satis [...], pro Augustino [...] Do­mini [...] memores in [...] & [...].

Quod siverò [...] Aug. de ciui. dei li. 18. cap. 48. Quia que­dā modo om­nia significan­tia, rerū quas significāt si­stinent perso­nas: Sicut di­ctū est ab A­post. Petra e­rat Christus, quū tamē sig­nificabat Christum. quam non [...] & [...]) ad [...] quin [...] quia [...] verborum [...] dicebat dominus: Ego fum ostium, [...] siquis [...] &c. vbi [...] [Page] non esse, sed [...] quidem [...] minùs & [...], quum [...], Hoc est corpus [...]? [...] Paulus, Omnes qui [...] Galat. 3.in­duistis: & tropum agnoscitis, [...] Christus [...] quàm [...] baptis­ma. [...] vos inducat ratio, vt quum [...] Christum [...] sitis spirituales, in deuorando Christum carnales videam int: Illic mentem, [...] dentem parantes & ventrem.

Verum intelligo quid hîc vos scrupuli tor­quet, Praecepta Christi non omnia ad litteram exigēdi sunt. quet, quippe quia in verbis coenae peculiare perci­pitur mandatum Christi, quo facere hoc iubé­mur in ipsius memoriam. Age, & id vobis sat [...] videtur, cur abiecto tropo, à diuina Theo­logia, ad puerilem grammaticam, à spiritu ad carnem, à vita ad ventrem deflectatis? Quid i­gitur quum D. Paulus non solùm nos Christo indutos facit, sed mandat etiam vt eum indua­mus; quumque idem gladium iubet in manus arripere, quem expresso nomine appellat ver­bum Dei fidemque clypeum nominat, quo nos Figuraté di­cta. [...] iubet, an propterea [...] [...] praecepta hae [...] [Page 92] [...] [Page] [...] Aug. de do­ctrina Chri­stiana lib. 3. cap. 10. [...] pertinere: vel [...] sui interpres audiatur Augustinus. Qui [...] ad [...] illa: [...], de manducatione [...], & [...]: In [...] verbis, inquit, ‘quoniam [...] mandari vi­detur, [...] ille [...] in haec [...] est [...] in memoria, quòd pro [...] caro cius [...] Aug. lib. codē cap. 16. & vulnerata sit.’ Quid his [...] verbis [...]? Quid autoritate [...]? [...] si [...] multaque absurda praeter naturam, velimus no­limus, admittenda sunt.

Quid [...], quid [...] non pa­trare [...], sed [...] pote­rit, Flagitium & [...] in ex [...] Chri­sti corpore. aut indignius corpore [...], [...] & [...] [...] [...], vt [...] loco Christi carnes [...] [Page 97] [...] porrò sinaturam spectes ip­sam, quid [...] absurdius, [...], quàm [...] in transub­stantiatione Papistica. vnum, cūdemque Christum naturali sua & cor­porali praesentia & coelum possidere, simul & in mundo tractari? vnius corporis substantiam & finitam, [...] & locis infinitis contineri: vnam Christi [...] esse, & tamen duo habere [...] corporum genera, quotum vnum locale sit tan­tum, reliqua illius corpora [...] non esse [...] Esse in loco, & tamen nul­lum August. [...] 57. Qui dicit Chri­sti corpus in coelo pariter & in [...] esse, na­turam corporis [...] funditus dissoluit ac [...] certum [...] locum: [...] corpus, [...] rotundum esse, neque latum, neq: crassum, neque [...], neque longū, [...] August. in [...]. ad Infantes. Christus leuauit corpus suum in coelum, vnde venturus est vt [...] viuos & [...]. Ibi est modo sedens ad dexteram patris. Quomodo est panis corpus eius? & calix vel quod habet calix, san­guis eius? Ista fratres, ideo [...] sacramenra, quia in eis aliud videtur, aliud intelligitur. se [...] proportio­nem vel [...] partium, [...] inter hunc & illum oculū, inter oculos & aurem, inter ca­put & pedem sed vbi oculus, ibi auris, vbi [...] ibi ma­nus, denique calx, digitus, caput & pes omnia vnum sint, & sin­gula aliud, & [...] vnum Christi corpus, ple­num esse & [...], in decies mille locis diuer [...]; & [...] ista omnia [...] tantum corpus ef­ficiant? Atquî hoc quid [...] est, quàm [...] ruenda [...], veri­tatem interim [...] prorsus euertere, De­um at (que) hominem, coelum ac terram in vnum pa [...]?

[Page] Qua de re iterum Augustinū audiamus. ‘No­li Aug. Epist 57. ad Dar­danum. dubitare, inquit, ibi nune esse hominem Chri­stum Iesum vnde venturus est, memoriter (que) re­cole & fideliter tene, Christianam confessionem quoniam resurrexit à mortuis, ascendit in coelū, sedet ad dextram patris, nec aliunde, quàm inde venturus est ad viuos' & mortuos iudicandos in eadē corporis forma & substantia, cui is immor­tal itatem dedit, naturam non abstulit. Secundū hanc formam non est putandus vbi (que) [...]. Cauendum est enim ne ita diuinitatem astrua­mus hominis, vt veritatemꝰ corporis auferamus. Non est autem consequens, vt quod in Deo, ita sit vbi (que), vt Deus: Itidem & nos in illo viuimus mouemur & sumus, nec tamen sicut ille vbique sumus, sed aliter homo ille in Deo, aliter Deus ille in homine, proprio quodā & singulari mo­do. Vna enim persona Deus & homo est, & virū que vnus Christus Iesus: vbi (que) per id quod De­us est, in coelo autem per id quod homo est. &c.’ Habetis Augustini expositam modò sententiam de Sacramento corporis, verbis non minus per­spicuam, ratione illustrem, qoàm pondere & autoritate grauem. Cui si nihil praeterea accede­ret; sat nobis vel in vno hoc testimonio praesidij positum atbitrater, ad refellendam [...] doctrinae absured [...].

Nunc ne hunc tanquam soluex omnibus, sed vnum è multis producere videamur, non tā Au­gustinum ipsum, quàm Augustinianae aetatis cō ­munem hac de re fidem, & consensionem docto­rum patrum, doctrinaeque antiquitatem in Au­gustino, [Page 98] spectandam proponimus, quid enim a­liud publica tum ecclesiae vox sonabat, quid e­tiam nùm scripta illorum referunt, quid literae testantur aliud, quàm quod nos hodie ex primis illis acceptum magistris didicimus? Quorum vt tum quisque ad Apostolicam illam antiquitatē accesit propius, hoc longius abfuit ab hoc trā ­substantiationis [...] verius dixerim deli­rio. Quod quum multis per se liquidissimū sit, tum hinc facilimè perspicias, quando de adora­tione huiusce sacramenti, de transubstantiatione, reseruatione, gestatione, de appendicibus, & for­mis sine subiecto, de substantia panis remouen­da, nemo aetate illa primitiua verbum vnquam fecerit, at panem & vinum vno ore omnes cla­mitant, Signum Figura. signum esse corporis & sanguinis: qui­dam Antitypon. figuram vocant, alij antitypon, alij typum Typus. dicunt, quidam similitudinem & imaginem, Similitudo. multi symbolum, omnes sacramentum esse cor­poris Imago. confitentur: à quibusdā corpus pane reprae­sentari, Symbolum. à nonnullis ostendi, ab alijs significari, Represētatio. nonnunquam & figurari dicitur. Sacramentū.

Tertullianus expressè inquit, Hoc est corpus Tertul. con­tra Marcio­nem lib. 4. meum, id est, figura corporis mei, & alibi: Chri­stus panē corpus suum appellauit. Nec minus ex­pressè Origenes Naziāzenus ad ciues Na­zianzenos. Origines, [...] Nazianzenus haec ha­bet, [...] Ambrosi. de his qui initiā ­tur. cap. 9. Ambrosius ante benedictionem, inquit, ver­borum aliae species nominantur, post conse­crationem corpus Christi significatur, & alibi. In [Page] cuiꝰ [...] nos calicē mysticū sāguinis percipim Chrisost. in Epi. ad Haeb. hom. 17. Nec minus aperté Chrysostomus: vt quotidie in similitudinē corporis & sanguinis Christi panē Idē in Mat. hom. 83. & vinum secundum ordinem Melchisedech no­bis ostēderet in sacramēto. Et rursus, si mortulis Cyprianus li. 2. Epist. 3. Iesus non est, cuius symbolū & signum hoc sa­crificium est? Cyprianus, in aqua, inquit, popu­lus Gelasius con­tra Eutyche­tem. intelligitur in vino sanguis ostenditur. Gela­lasij verbis quid luculentius? Imago, ait, & simi­litudo Theodoretus, Dialogo 1. dialog. 2. corporis & sanguinis Christi in actione my steriorum celebratur. Theodoretus, Chri­stus naturam panis non mutat, sed adijcit gratiā. Rursus (que) dialogo secūdo, mystica enim symbola Bertramus. é natura sua non egrediuntur. Quid Bertramū commemorē, qusmorem sui temporis reserens, nec panem necvinum tollite è sacra coena, sed sta­tuit, ijs verbis: panis & vinum figuratè Christi corpus & sanguis existit: & mox, Corpus Chri­sti, quod in ecclesiam per misteriū geritut, secū ­dū quendam modū Corpus Christi est, & mo­dus iste in figura est & imagine. [...] hic Basilium qui panem [...] vocat. Accedit his Basilius Macarius hom. 27. Macarius, qui de pane & vino quàm clatissimè testificans [...] Ite­naeum iam depane non excluso sed sanctificato Irenaeus ad­uersus Valen­unianos. lib. 4. cap. 34. audiamus: panis, inquit, terrenus, accepta voca­tione, à verbo Dei, non amplius est communis panis, sed efficitur eucharistia, quae cōstat ex dua­bus rebus, terrena, & coelesti: & mox code [...]. ‘ [Page 99] Quid [...] nisi [...], quae [...] Et quid per terrenam [...], quae venit ex terra, [...] panis: qui etiam ita nutrit corpora no­stra vt communis panis. Idemque rursus libro [...]. Quando [...], & fractus panis perci­pit verbum Dei, fit Eucharistia [...] & fan­guinis Christi, ex quibus augetur & consistit carnis nostrae substantia.’

In [...] concinit Iustinus [...] Iustinus Martyr. A­polog. 2. Panis & [...] quae tran­seunt in [...] nostrs nutrimentum vocantur eu­charistia. [...] coaetanens; qui îta [...] Diaconi singulis praesentibus [...] ad participan­dum de pane & vino & aqua, super quibus gratiae actae sunt, aut ad absentes [...]. Atque noc quidem alimentum apud nos [...] & se­cundum Christum [...]! Non enim vt [...], ista [...]: Sed [...], id est, super qnam recitan tur preces & gratiarum actiones. ficut [...] nostrae salutis [...] modo & nos [...] hanc [...], ex qua [...] & caro no­stra per [...], Christi pronobis [...] & sanguinem edocemur.

Possem praeterea ex. Athanasio [...], [...] ex Cyrillo, ex [...], Dydimo [...]; quā plurima attexere, [...] singulos in testimoniū accerserem, vix [...] esset testium finis. De gran­dioribus [...] dico superior is memoriae autori­bus. Ex quibus haud ambiguum videri possit, nondum auditas esse visibiles istas species, & [...] [Page] pendiculas panis sine subiecta materia [...] dispensare corpus & sanguinem domini in sacra mensa, vt nihilo minùs panis & vinum, in ea­dem hac eucharistia sempet apud illos perman­serit: sic denique sub ratione cibi & potus corpus & sanguinem Christi contineri, vt sacramen­tum Sacramentū corporis sem­per habet ec­clesia: corpus a (que) sacra mēto semper non habet iuxta illud: me non sem­per habetis. Aliter nasci­tur Christus: aliter editur. corporis semper haberet ecelesia, corpus absque sacramento minimè. Si verò non abs (que) sacramento, iam ex ipsa sacramenti appellatione facilè intelligas licebit quid de corpore hoc ipso censeas: quandoquidem aliud est sacramētū cor­poris, aliud corpus ipsum sacramenti. Quorum alterum alterius nomine dici quidem potest, res eadem existere nullo modo potest. Vt enim be­atissima mater, quum Christum enixa esset, ve­rum ipsum, corpus propriè ac naturaliter, non sa­cramentum corporis aedidisse rectè dicitur: ita rursus sacrum hoc corporis sacramentum, quod sine matre, solo Dei verbo procreatum est, spiritu­ali solùm ratione corpus dicitur: physicum verò ac naturale corpus, quod de virgine prodijt, dici haud rectè potest. Etsi vnus idem (que) sit Christus, vbicun (que) sit, non tamen vbi (que) ille est [...] na­turam, quam à matre accepit: ne (que) verò vt nasci­tur, ita editur. Nascitur siquidem rei veritate: e­ditur non nisi significante mysterio. In mysterijs symbola rerum, non veritas ipsa propriè conti­netur. Aug. in Ioan. tract. 95. Pa­nisiste interi­oris hominis quaerit esuriē. In matre verbum caro factum est: in eu­charistia verbi caro fit cibus noster: cibus, inquā, non gulae aut ventris, sed mentis. Ex quo spiri­tualis ille cibus passim apud priscos ecclesiae do­ctores [Page 100] hand immerito praedicatur. Quippe qui Cyprian. de coena domini. Hic panis mé­tis est, non ventris. non corporibus [...] conueniat: sed qui in­ternam hominis esuriem expleat. Sicut enim ip­fa fames non est [...], sed interni hominis, [...] Christum esurit: ita caro Christi ad saginam [...] vsum, August. in Psal. 103. Idē in Ioan. tract. 26. Cap. 6. Quid paras dentem & ventrem? fed ad [...] me [...] eius sub­feruit [...]. [...] cur Paulus apostolus cos, qui carnem [...], ad proprias aedes vbi satiā ­tur, religaret: [...], non [...], [...]. [...] crede, & [...].

Aug in Psal. 103. Panis estcordis, intus esuri, intus siti.

Quae quum ita [...], tot argumentis, tot [...], [...], quod suae [...], aut quo [...] Nam si sacro­sanctum corpus domini, quod [...] nunc occu­pate [...] est, [...] synaxim [...], vt panis, [...] vllus [...] [...] Maurus. lib. 1. Cap. 31. [...] in [...] poris redigi­tur, virtute sa cramenti [...] nam vitam a­dipiscimus. [...], quid [...] illud erit, quod doctores tanto consen­su [...] quid illud, quo corporanostra (teste Iustino) aluntur & augentur? Num formis alimur & accidentium meris appendicibus? [Page] quid illud cuius fragmenta ad alios olim [...] Necephorus in histor. eccl. lib. 17. cap. 15. Mos tempo­ribus Iustini­ani in absumē dis euchari­stiae reliquijs. Diaconi: cuius (que) reliquie (si quae in [...] superessent) puer is ad ludum [...], vt iciuni esitarent à sacerdotibus [...], qui mos Iustiniani temporibus, teste Nicephoro, [...] in ecclesia percrebuit, Quòd si primis illis tem­poris [...] maiores corpus ipsum, [...] sine pane, realiter àse māducari existimassent, an tam parum honoris Christo Seruatori ascripturos fuisse quisquam putet, vt corpus Domini non sa­cerdotes [...] in frustra discerptum [...], sed pueris etiam ad scholam [...], residuas fragmentorum particulas in ientacula permitterent?

Ex quo vides, Romane [...], [...] amissis oculis, nihil videas, quae tum [...] illorum, de [...] & [...], [...] veteres orthodoxos institutio: & quàm [...] non tam ab ecclesiae antiquitate, quàm à veri­tate scripturae dissidet recens hoc transubstantia­tionis vestrae nugamentum. Id quod à vestris etiā nonnullis recentior is memoriae consodalibꝰ non minùs acutè perspectum, quàm [...] confessum nec ipse ignorare poteris. Neque [...] ignotum tibi arbitror vel autorem ipsum, vel autoris Erasmus. in Annot in 1. Cor. 7. In sy­naxi transub­stantiationem serò definiuit ecclesia, &c. verba, qui [...] ipse transubstantiationem [...] negare sit aufus, non dubitauit tamen, [...] de re sententiam liberè [...]: In synaxi, inquit, transubstantiationem ferō definiuit ecclesia: Diu satis crat credere, siue sub pane consecrato, siue quocum (que) modo adesse verum corpus Christi­vbi [Page 101] rem propius contēplata est, vbi exactius ex­pendit certius praescripsit, &c. Quin nec multū Roffensis in li. defensionis pro rege An­gliae ex citati­one. Ioan. Lāgi in ōomē tarijs Iustine Martyris. Trāsubstātia tio quo tem­pore ortum habuit. Concilium Lateranum sub Innocētie 3. anno. 1216. ab eadem chorda dissonat Ioan. Fyssherus Episc. Roffensis: haud postremus pontificiae ecclesiae Apostolus: qui in libro defensionis suae, pro rege Angliae, de transubstantiatione & vsu sacramen­ti disserens, huc redit denique, vt eam autorita­te & pondere ecclesiae niti magis, quàm posse è diuinis literis & Euangelio satis probari, con­firmet. Neque istud quidem malè. Quis enim ignorat primis illis ecclesiae initijs, multisque post seculis, spirante adhuc Beda, Betramo & Ra­bano Mauro, vsque ad Hildebrandum, & Inno­centium tertium, nec auditum transubstantiati­onis fuisse nomen, quoad tandem in Laterano Concilio publicè lex sancita de substantia pa­nis è sacramento reijcienda, fuisset. Quòd si ve­rò ante hoc concilium certum aliquid publicè ac constanter in ecclesia receptum fuisset, quid sibi tum volunt apud successores tor discrepanti­um sententiae & opiniones, quorum alij dicunt, alij negant, quibusdam ita videtur, quod rur­sus non concedunt alij: alij putauerunt, quidam Roffensis de eucharistia ita tradunt substantiam panis & vini remane­re. Lombardus ipse conuersionem esse autu­mat. Qualis tamen sit conuersio, formalis, an substantialis, an alterius generis ipse definire non audet. Quin & in eodem luto defixis Lombardus. lib. 4. dist. 10. Gabriel [...]. inhaerens pedibus Gabriel Biel: Quomodo sit ibi corpus Christi, vtrum per conuersionem alicuius in ipsum, ansine conuersione incipiat [Page] esse corpus Christi cum pane, menentibus sub­stātia & accidentibus panis, expressum negat in Canone bibliae. Quid quod teste ipso Innocen­tio tertio, fuisse ante eum constat, qui dicerent, quod sicut post consecrationem vera panis re­manent accidentia, ita panis vera remaneret substantiam. Ex quo liquet ante initum hoc con­cilium, nihil de transubstantiatione fuisse certò constitutum. Accedit his Nicolaꝰ Cusanꝰ. Qui­dam, Nicolaus Cusanus. exercitati onu lib. 6. inquit, veteres theologi intellexisse reperi­untur, panem nō transubstantiari, sed superuestiri nobiliori substantia.

O pulchrè videlicet stabilitam transubstanti­ationis causam, quae non alio nixa fundamento se sustentat, quàm Romanae solùm ecclesiae tam recenti non minus, quàm futili decreto: quae priscis olim maioribus nec audita vnquam, nec cognita, ortum non antè coepit, quàm laxatus Satanas so­lutus, circa initia tran­substantiati­onis. è tarraro Sathanas, post mille annorum vincula; in publicum grassari, & turbulenta seductione cuncta foedare permitteretur. Haec etenim so­luti Daemonis auspic a in ea ferè ipsa inciderunt tempora, quibus Hildebrandus, aut non multò post eum Innocentius tertius suam ioie­runt hierarchiam. O sanctum & catholicum transubstantiationis dogma, ab his videlicet autoribus, & temporibus proseminatom? O sci­tos fallendi artifices? A quibus tamen si quis exi­gat suae doctrinae originem, nō dubitant iam ili­cò adus (que) Apostolica tempora, adeo (que) ad Mel­chisedechi vetustatem transubstantiationis [...] [Page 102] primordia producere, non multum dissimili ex­emplo, Iosua 9. at (que) Gabaonitae olim veteres suos osten­tabant calceos. Praeferunt deinde ecclesiae suae au­toritatem, quam tanquam Gorgoneum caput, in vulgi aures at (que) oculos solēns supercilio ingemi­nant. In quo haud imperitè facerēt, nisi sacrae Dei literae, hanc ipsam ecclesiā, quā pro catholica vē ­ditāt, pro meretrice verè Babylonica nobis iam ante depingerent.

Quin ne (que) his desunt etiam verba Christi, quae praetexant ad erroris sui defensionem, verū haud multò certè aliter, at (que) Sathan olim verbis scrip­turae sinistrè, at (que) ad litetam distortis, Christum Hieronymus li. 3. in Mat. cap 17. ipsū impetebat: velut (que) Iudaei hodieveteris testa­mēti scripturas propheticas pertractāt, de quibus [...] Hieronymꝰ. Qui literā sequēdo, ait, Cum Senio­res putētur in ecclesia, & principes Sa­cerdotum, simplicem se­quendo lite­ram, occidunt filium Dei. occiderunt filium Dei. Id quod ne (que) minùs fe­rè in istos quadrate videatur, qui in nouo testa­mento literam sequentes, sacramenta vertunt in Idola, spiritum extingunt scripture, Christum (que) in mēbris iterū cum Iudaeis crucifigunt. Deinde quia haud firmū fatis praesidium sibi positum in scripturis vident, ad summā velut acropolim di­uinae [...] confluunt. Quid, inquiūt, an Argumen­tum [...] a­rum ab om­nipotentia [...] Roffensis con­tra Oecolam padium lib. 3. [...]. nō affirmauit [...], hoc esse corpus [...] an quod dixit, ideum [...] dubitamus? Si voluit Christꝰ discedens [...] suae charissimae xenium sui post se relinquere, si (que) [...] pro xenio sui seip­sum totum relinquere apud coniugem, an verbo illius [...] [Page] posse omnipotentis Dei numen: sed omni­potentia Respons. ad argumentum de omnipoten tia diuini nu­minis. haec semper cum volūtate illius congre­ditur. Non igitur quid potuerit, sed quid volue­rit, quaestio est. Neque de efficiendi facultate, sed quid effectum sit, inter partes agitatur. Audi­mus in Euangelio verbū caro factum est. Vbi ta­men verbum non ideò naturam suam exuit, quia carnem induit. Quid isti nunc doceant audia­mus, Panis, inquiunt, fit caro Christi. Quo mo­do? ita vt relictis tantùm speciebus, natura panis nulla supersit reliqua. Age, & quo tandem id constabit argumento? Quia omnipotens est, in­quiunt, qui dixit, potest igitur fieri, quia dixit. Quid audio? an quia potuit fieri, factum ideò definient. Solebat olim ad eundem modū Prax­eas haereticus argutari: cui non in commodè re­spondens Tertullianus: At­quî isto modo quiduis, in­quit, Tertullsan. aduersus Praxeam: Si ram abruptè in praesumptionibus no­stris hac sententia vtamur, quiduis de Deo confingere poterimus, qua­si secerit quia facere potuerit. Non autem quia omnia potest facere, ideo credendum est illum fecisse, sed an fecerit requirendum est. de Deo confingere li­cebit, quasi fecerit, quia fa­cere potuerit. Quamobrem si proba vti velint isti diale­ctica, nō ab eo, quod potuit deus, sed ab eo quod voluit, suam exhibeant probatio­nē. Dei enim posse, velle est, & nō posse, nolle. Quicquid Tertul. Ibidem. autem voluit, id & potuit, & ostendit.

Non igitur singularem & admirandā Christi potentiam, in aedendis miraculis, luc extenua­mus, [Page 193] sed ne (que) rursus fingenda sunt miracula, vbi nulla existunt. Cum autem miracula propriè nō sidelibus comparantur, sed infidelibus, nec vn­quam Miraculnm nullum in coe­na aeditum. adhiberi soleant nisi grauissima aliqua causa, aut insigni necessitate, ad percellendas cō ­templantium mentes, quos velis ad fidem lucri­facere: scire ab istis peruelim, quae causa autv­tilitas in eo designari possit, cur Dominus cum Apostolis sedens, opificio potentiae suae, panem in carnis suae subsistentiam, ad commessandum transmutaret, praesertim quum nec Apostoli, fi­de iam ante imbuti, aliquo hîc egebant miracu­lo, & si eguissent, Dominus tamen carnem nihil illis profuturā disertè praemonuisset? praeterea nec quisquam in hac coena eorum admiratione, vel adoratione detinebatur. Quid quòd nec ipsi etiam Euangelistae vllum hic miraculum aedi­tum referunt, sed historiam rei geste simpliciter, sine omni admiratione intuentium, commemo­rant. Et qua fide miraculum occulcae transubstā ­tiationis nos animis complectimur, vbi nihil quod miremur, quisquam videt, nec vllum hîc miraculi vestigium vel sensibus appareat: vel ra­tioni pateat? At dices, fensibus minimè hîc cre­dendum esse. Sit ita. At neque rursus cuiuis ima­ginariae capitis persuasioni habenda est fides. Sed verbo Dei regendae cogitationes sunt. Atque in hoc ipso verbo Dei, si quid occurrat figuratè aut ambiguè dictum, vt semper tenenda est [...] analogia: ita verborum interpretatio ea declināda est quāmaximè, quae relique scriptur [Page] synceritatem laedit, atque in manifestam prae­cipitat impietatem. Quid autem magis im­pium quàm humanitatem Christi veram ac ge­nuinam destruere, ipsumque in labem transgres­sionis inuitum pertrahere?

Quorum vtrumúue ex eo consequi necesse sit, Duplex ex transubstāti­atione impie­tas. quod isti struunt Metusiastae. Nam si sanctissimū illud Christi corpus, quod nobiscum illi com­mune est, ipsa humanitatis lege, vno tantum coe­li Prima impie­tatis ratio, quae nascitur ex transub­stantiatione. spatio circumscriptum contineatur, isti pluri­bus simul in locis nulla certa defixum sede di­strahant: certè hanc naturam nunquam ille ex Maria virgine eduxit, quum in humanam na­turam nullo modo id cadat, sed solùm diuinita­tis proprium sit, infinita simul spatia occupare. Eademque ratione mentietur scripturae. veritas, quae in ijs, quae ad * naturae proprietatem attinēt, Aug. Epi. 57. ad Dardanū Dominus corpori suo immorta­litatem dedit: naturam non ab­stuit. Item contra Faust. Ma­nichaeum lib. 29. cap. 21. excepto duntaxat peccato, nihil inter illius, no­stramque humanitatem discri­minauit. Neque interim quie­quam hos iuuat futilissimum illud suae concomitantiae com­mentum? Nam vt verum done­mus, Concomitantiain praesentia sa­cramentali locum non habet. August. cōtra Faustum Manic. li. 20. cap. 11 Christus secundum praesentiam corporalem simul & in sole, & in luna, & in cruce esse non potuit. Christus veturus est, quemadmodum & ire visus est in coelum in eadem carnisforma & substantia, cui immortalitatem dedit, naturam non abstulit. vbicun (que) adsit gloriosum Christi corpus, minimè abesse diuinitatem: nequaquam eo modo retrorsum sequitur, cum praesente diuinitate illius sem­peradesse coniunctam corporis praesentiam personaliter.

[Page 104] Altera impietatis ratio in eo cernitur, quòd Secunda im­pietatis ratio quae sequitur transubstan­tiationem. congetur Christus hoc modo committere, quod facrae tabulae aduersatur manifestè. Nā si conui­uis suis in sacro epulo, nullam aliam substantiā ad vecendm & hauriendum propinauit coele­stis hic symposiarcha, quàm carnem, & sangui­nem ipsius eundem, quem ex materna natura vi­talem suscepit: idem quin noxam contraheret, Christus legis paternae trās­gressor proba tur fuisse, si sangiunem suum ad po­tandum de­disset. reumque se patenae violatae legis astrinxerit, vitare nullo modo potuisset. Cum lex ipsa nec vno loco, nec obscurè praecipiat ijs verbis, San­guinem cum carne minimè comedetis. Rursus (que) alibi, homo quicunque comederit sanguinem, obfirmabo faciem meam contra animam illius, & disperdam eum de populo suo. Quin & cau­sam Gen. 9. indicans, subiungit in haec verba: Quia ani­ma omnis carnis in sanguine est. Vnde dixi filijs Leuit. 17. Israel: sanguinem vniuersae carnis non comede­tis, quicunque comederit illum, interibit. Et de­inceps in Deuteron. iterum atque iterum hoc Deut. 12. ipsum repetens: hoc solum caue, inquit, nesan­guinem comedas: sanguis enim eorum pro anima est: idcirco non debes sanguinem come­dere cum carnibus.

Et quae iam ista diuinae legis non obser­uatio, sed euersio est? Quae dissimilitudo te­stamenti veteris & noui? Quod damnat pa­ter, mandat filius. Quod non natura solùm repellit, sed paterna etiam praescriptio latis­sima lege interdixit, id Christus Dei filius, [Page] ridigissimus legis obseruator introduxit? Absit nefas, nunquam fecit, nec voluit vnquam, ac ne cogitauit quidem, nec potuit etiam sine legis & naturae graui praeiudicio, tam absurdum aliquid moliri, neque tu id vnquam putes, amice in Christo lector. Non ille introduxit, sed induxe­runt Papistae, dirum & Barbarum hominum genus, longè lateque praeter illius mentem, prae­terque omnem non naturae modò, sed scripturae etiam cautionem. Verba, tanquam carnem li­terae, mordicus arrodunt, quae si recto sensu acci­piantur, nihil diuinius: si carnaliter, nihil damno­sius. Atquî si in verbis Christi tam esse volumus scrupulosi, quin eadem ratione diuinae poten­tiae Simonem in petrosam rupem: petram in Christum: Christique carnem in cibum verti­mus. Ne (que) enim quum panem Theo. dsal. 1. [...] nominauit cor­pus suum, quod pro nobis exponeret (vim vide­licet passionis suae in pane subindicans) verba haec eò tendebant, vt occulto miraculo muta­tionem aliquam creaturarum institueret, vel vt corpore discedens, corpꝰ post se relinqueret (ali­oqui cur iuberet manducari, si seruati pignoris vice voluisset) verum aliud quidem ille, quod longè sublimioris esset my sterij, ijs verbis intel­ligebat. Sacramentum enim commēdauit, quod spiritualiter intellectum viuificat. Carnaliter in­tellectum, August. in Psal. 98 Non hoc corpus quod videtis comesturi estis, neque bibituri illum sanguinem, quē effusu­ri sunt, qui me crucifigent. Mysterium vobis commendaui, quod si spiritua­liter intelligatur viuificabit vos. offi cit. Caro etenim (Christo ipso au­tore) haud prodest quicquam. [Page 105] Atquî quo modo [...] illa caro prodesse nihil dicetur? Quid, an non nata, an non bapti­sata, an non mortua pro nobis caro Christi pro­fuit? Certè verò plurimum. Caeterùm nos non de ipsa carnis substantia, eiusque pijs actioni­bus, sed de nostra solum carnis illius mandu­catione hîc agimus, quae parum sit nobis profu­tura ad aeternam salutem, etiamsi millies ore e­pularemur. Id (que) Dominus ipse haud obscurè subinnuens Capernaitis, qui verba eadem ad carnalem manducandi sensum detorquebant, ita ait: Verba mea spiritus sunt & vita: Caro non Iohan. 6. conducit quicquam.

Quae mmirum dicta in hunc sensum redeunt Verba Chri­sti, Caro non prodest quie­quam, quo sē ­su accipienda deni (que) Vos verba haec, quae de carne manducan­da loquutus sum, nimis carnaliter, longeque ali­orsum, atque ego volebam, arripitis. Ne (que) enim in hunc sensum à me proferebantur, vt ad mei esum vos vocarem, quid enim absurdius? Ne (que) ideò hanc carnem indui, vt gulam ventremque vestrum explerem: quantulum enim hine vobis rediret emolumenti? sed vt morti eam vestra causa addicerem: Quae mors carnis meae fide à vobis spiritualiler apprehensa, atque in animos intus ingesta multo vos excellentius reficiet, quàm Moses suo Manna ventriculos saginauit, vita enim vos afficiet non fluxa & temporaria, sed aeterna: famemque restinguet vestram, non quae denuò reditura sit, sed quae felicitate satia­tos sempiterna ita vos recreabit, vt nullo post [Page] tempore in perpetuum [...], Vndè non im­merito verba illius spiritus & vita [...] appel­lata, quibus panem ille non in carnem vertit, sed quibus efficaciam carnis suae pronobis impensae, & sanguinis effusi, sub panis & [...] re­praesentauit. Atque hac quidem ratione [...] quàmmaximè caro Christi, qua non à [...] e­diur, sed qua in eum oreditur.

Satis multa hac de re dixisse mihi videor, sr vnum addidero: In [...] quid mihi respondeant Lateranenses [...] [...] lubens audiam, qui non sathabeant [...] verbi [...], pa­nem & vinum in sacramentum corporis & san­guinis cōficere nisi sua quadam [...] sub­stantias Papistarum Alcumistica. etiam rerum ex vna in alteram [...], atque ex panis uinique materia, [...] quandam naturam humanae carnis & fanguinis, [...] quintam essentiam aliquam [...] producant. Atque age, vt hoc donemus eorum alcumisticae, nihil iam in sacramento [...], praeter solam corporis & sanguinis [...]: iam huc venio non vt quaeram, quo puncto tem­poris, quo momento prolationis [...] Incommoda perabsurda & impossibi­lia quae sequū tur ex doctri­na transub­stantiationis. fieri incipiat transmutatio. Nondum enim satis de eo inter ipsos pontifics conuenit. Illud peto. Cum hoc ipsum corpus Domini [...] nobis, [...] intus insideat, ac corpora possi­deat, an integrū ibi permaneat sine omni digesti­one: an per naturalē concoctionem in substantiā carnis nostrae coalescat carnis illius [...]? [Page 106] Quod si concedatur, fiet igitur Orig. [...]. 15 in Mat. Panis san­ctifiatus iuxta id quod habet ma teriale in ventrem abit. & in se­cessum eijcitur. hoc pacto, vt caro Christi illi­bata à nobis depasta, atque in substantram naturae nostrae mor­talis Cyprian, de coena. Nostra verò & ipsius coniunctio nec miscet personas, nec vnit substātias, sed affectus consociat, & confoederat voluntates. ac corruptae conereta, vna eademque fiat caro cum carne nostra. Nam vt panis & vinū (autore Damasceno) [...] in corpus & san­guinem Damescen. de Orthodoxa fide lib. 4. cap. 14. [...] comedentis & bibentis transmutatur: ita caro & san­guis Christi, si substantialiter, vt aiunt, corporibus nostris susci­piantur, in carnem certè nostrā & sanguinem [...] mecessesit. Hinc (que) pro­inde necessariò efficietur, vt ca­ro August. de ciuit. lib. 22. cap. 12. In carnem quippe conuersa est eius, qui talibus vixit alimentis. Christi iam nostra facta, sit peccans caro, quod dictu infan­dum sit. Adeoquenon peccans solum: verum vt corrupta & Damasce ibid. [...] computrescente carne nostra, eadē pariter corruptio in Chri­sti carnem vnà nobiscum (si­quidem iuxta Damascenum concorpores cum Christo sumus) coincidat necesse sit. Quod my­stico Psalmi vaticinio aduersissimè repugnat, quo docemur sanctissimam illius carnem ea Psal. 15. Non dabis sanctū tuum videre corruptionem &c. conditione imbutam esse, vt semper immunis ab omni corruptione permaneat. Vt ne interim illud exagitem, quod ne hi quidem ipsi infi­ciari [Page] queant, qui sacras hostias quotidie per­tractant: easdem (que) post benedictionis gratiam aliquandiù asseruatas, situ contabescere, atque ipsorum etiam manibus aboleri solitas. Quae iniuria aut in beatissimi Domini nostri corpus recidat aut futilem, nullamque esse transubstan­tiationis hanc chymaerā necessariò fatendū est.

HAbes modò, Romane Pontifex, de multis doctrinae tuae partibus: In quibus nihil feré sanū, nihil vndi (que) non erroribus contaminatū vides. Et tamen post haec omnia tam dirà, tam nefanda, patrem te principem (que) ecclesiae haberi postulas: cuius ne idoneum quidem te ciuem esse qui te nouit, quisquam agnoscat. Adeoque ad summā, supra (que) summā [...] tua proces sit impudentia, superat insolentia, vt nihil te pudeat, plusquā Cē ­soria audacia innoxias dominici regis oniculas vt quis (que) est fide integerrima, in vastitatem per­trahere pro haereticis traducere: cū (que) his princi­pes etiā ac reginas tanquam fautrices haeretico­rum in eandem vocare infamiam: Cum ipse inte­rim tot tantis (que) opertus erroribus plusquam hae­reticis, ita inter Haereticorum ordines velut [...] palmam omnibus praeripias, sic­que solus praeluceas haereticis vniuersis, vt totus Papa haereti­cus omnium hareticorum. [...] tuus hic Papismus (vno dicam verbo) vixali­ud quàm aphanismus esse verissimae religionis videatur.

Sed desino, finemque recum contendendi facio, quanquā non haec cōtentio, sed solū defen­sio, [Page 107] [...] est, non leuitate aliqua [...], fed [...] necessitate imposita. In qua, [...] causam incitatiore [...] è impetu defendisse, aut asperius ipsite, quàm velles, [...]: non nostra haec, [...] verba existimabiso Neque nosiam contra to vniuersae ecclesiae [...], sed pro nobis scripturae [...], [...]; [...] studio [...] I [...] Dei vox,* spiritus ipse [...] Christi, [...] & Paul. 2. [...] 2. quem Chri stus ipse con­ficiet [...] oris sui. ecclesiae & [...] militia, [...] sanctorū ciues, non [...] discep­tationem, sed [...] Quippe [...] hac [...] quam [...] vsur­pas, funditus [...]: [...] ipse scripturas, [...] his Christum ipsum & Apostolos, ex omni [...] scio in [...] & pug­nas dissidiorum, [...] & corrup telas [...], in [...] repurgandis [...] Si quis [...] esse conttie­sus, ecclesia Deinō habet consuetudi­nem [...]. [...] illa, quae moderata decet [...] ratione [...] cē ­seo. Vsque adeò mens [...] nobis [...] ab acerba ista debacchandi inter eruditos virulentia.

Verùm enimuero ista tua impietatis lues (Rō. pontifex) cum tanto coniuncta [...], quo fynceritatem omnem Christianae religionis non infecisti, sed penitus obruisti, eiusmodi est, vt nulla admittat mansuetae moderationis phar­maca. In eum vs (que) articulum res Christianorum [Page] deduxisti [...] & [...] tua [...], vt non pro [...], sed pro [...] popu­latore, cum summae [...] bonotum detestati­one [...] videaris: ita [...] Christi gloriae ne­mo [...] possit, qui [...].

[...] Adhortatio [...]. [...] quid [...], [...] ego consulam [...] [...] vocatus [...]. Recipe [...] in [...], in quo positus [...]. Sivocauit [...] in: [...], ad o­pus te [...] non [...]: ad ministerium, non [...] is vineam domini? [...] est: quae [...] hostili cam [...] infestares: sed domini est. Qui si te inter reliquos conduxit operarios, redi igitur ad operam, te (que) in ordine tuo [...], nec [...] velis [...] ma­iores distendere Sis (que) denariolo contentus tuo, [...] prima, siue postrema hora accesseris: ex aequo vna omnibus debetur mercedis dignitas. Serui­tiorum nulla praerogatiua. Eadem domini erga omnes [...]. [...] igitur, si sapis, ca­the dra tua, qui Romanus sis, Romana: sua (que) ali­os, [...] praesunt alijs. Atque vtinam Deus aliquā ­do mentem [...], vt ser ò deistis [...], [...]; [...] vnde recideris. [...] olim [...] [Page 108] [...] [Page] [...] vt [...] adesse liceat, nisi qui cum illo [...], nec aliud sentire fas sit cuiquā, nisi quod cum illius conspi­ret voluntate, quid quaeso ex his [...] quis­quam [...], putet, nisi quod ecclesiae pror­sus pessundet [...], quodquenon gloriam Christi, sed solùm humanae ambitionis tyran­nidem cum sanctissimae religionis excidio & vastitate, [...] videatur. Quo magis te niti decet, Romane [...], vt posita hac domi­nandi contentione, [...] hac profanae ambitionis nouitate, ad [...] antiquissimae & verissimae ecclesiae humilitatem moderatiorem te reuoces. Exemplis plena sunt omnia, quae sa­niora te doceant consilia. Siue Christi vitam, qua nihil mansuetius: siue apostolorum spectes vesti­gia, quid à tuis instituris alienius, quid dissimi­lius? Descendamus ad proximam Apostolicis temporibus antiquitatem, quid in primis illis maioribus comperies, quod non à factis istis moribus (que) tuis refugiat quàm longissimè? Sed ne longum fiat, vel vnum exempli vice [...], Cyprianus ad Iubaianū de [...] Baptismo scribens. diuinum plane virum, eximium videlicet ecclesiae lumen Cyprianum, quem nominatim hîc citare libuit, [...] tam vt verba legas ipfius, quàm vt [...] institutionis formulam ex eo [Page 109] [...] ‘ [...] in nobis [...]’

Quin [...] Ex verbis Cypriani in Concilio Car­thaginensi. Vide Aug. de Baptis. contra Donatistas. lib. 3. cap. 3. [...] necessitatē collegas suos adigit. ‘Quādo [...] omnis episcopus, pro licentia libertatis & [...] arbitrium proprium, [...] ab [...] non possit [...] ipse [...] iudicare? Sed expectemus [...] domini nostri Iesu Christi, qui vnus & solus ha­bet potestatem & praeponendi nos in ecclesiae suae gubernatione, & de actu nostro iudieandi &c.’ Habes modò defixum ante oculos non inappo­situm, ni fallor, specimē at (que) imaginem antiquae ac Apostolicae modestiae, quae iam olim apud primarios religionis nostrae duces & [...] in Christi ecclesia viguit. Ad quam nor­mam [Page] mamsi te [...]; spiritus istos plus [...] in ordinem componeres tuorum [...], [...], aut [...] pax & [...] Christian [...] adhuc [...] haec [...], Quae [...] corruptissimis eius [...] Quae omnia [...] momento [...] diu sueris, quem aut [...] corrigere queant? [...] [...] apud [...]. Verùm [...] ita animum tuum contra omnium voces obfir­matum video, desino tecum [...], Rō. pontifex, [...]; [...] ad alios, [...]; Christi haber [...] ve­rè pietatis ingenuè studiosos. Supplex de­precatio ad principes & proceres popu [...] Christians.

Tum verò maximè vos appello, Christiani orbis principes, & proceres inclyti, in quos vica­riam suam [...], in [...] rebus, diuina delegauit dispensatio: vestrum enim esse [Page 110] [...] quàm virtus vestra possit. Quas [...] curbas consciuerit aper hic Calydonius, [...] in caulas domi­ni [...] quantam [...] in [...] vestros calami­tatem, sed vobis [...] nullo [...] modo [...]. Quis enim in il­lustrissimo hoc ordine vestro princeps tam po­tens iam diu [...], [...] in regno non plus [...] pontificis [...], quàm vestra [...]? Pontificis [...] perium in principes [...]. in quo non [...] quàm vestrûm [...] ausus? Vbi non plures ille [...], [...], quàm vobis [...]. Quanquā quid ego [...] plectitis, quos ille plecti [...], quum incenditis [...] & voluntateeius, quos ipse ad [...], quum inquisitorias ipsius leges [...] cura, quàm [...] exequamini, quum [...] contra [...] vestros nulla causa vestra, nec subditorum [...] aliqua, sed pontifi­cis [...] incitatione suscipitis, in [...] quid aliud, quàm [...], [...] dominos vos [...], [...], hostis vestri causa contra [...]?

[Page] Quae [...] per se [...] splendore vestro videri possit, tamen non tam ignaniae id vestrae, quàm [...], [...] tam for­midini etiam, quàm temporū [...] communi [...] tribuerim. [...] enim quibus [...] irrepserunt isti [...] in animos princi­pum, sub blanda ecclesiae specie, falsaq religio­nis opinione, obtortis huc [...] diuinae [...], quibus [...], ceu [...] Gorgonis capite, sio [...] potentissi­mos orb is satrap as, vt facile [...] sibi, piò recteque omnia [...] pontificum, qui errare non possent, [...] sufciperentur. Atque hinc ille huius tragediae exijt primum [...] prologi [...] alia dies [...] mo­res postulat. Néc [...] tempore [...] dictum dicas, quod dici [...] temporis: veritas filia. Quae enimtanta cuiusquam possit mentem obsidere caligo, qui in tanta haclucis Euangeli­cae [...], non facilè animo [...], ec­clesiasticam hanc Christo [...] mo­narchiam [...] à Christo aurore profectā, nec permissam ab eo [...], repressam [...], vbique reprehensam grauissimè: Quin nec difficile factu foret, quo primū tempore & auto­refastus hic regni pontificij [...], ex ipsorum [...] annalibus. Preser­tim quum ex Platina domestico ipsorum [...], ita audiamus. Bonifacius tertius, inquit, pa­tria Platina in vita Boni­facij. Romanus à Phoca Imperatore [...], ( [...] contentione) [...] [Page 111] Apostoli ‘(quae caput est omnium ecclesiarum) ita & diceretur, & haberetur ab omnibus, quem quidem locum ecclesia Constantinopolitana si­bi vendicare conabatur, fauentibus interim mul­tis principibus, affirmantibusque, eò loci primā sedem esse debere, vbi Imperij caput esset.’

Ex quo haud magno labore vobis, quid fa­ciendum sit, constare poterit. Nam si nullo diui­no [...], vt ostensum est, sed humana solùm ap­probatione, sedis huius nitantur fundamenta: quid obstat obsecro, quo minus quod ex consen­su vestro initium traxit, idem ex vestro rursus consensu finem habeat? Quòd si delusi olim pri­matum contulistis, contra voluntatem Christi: quid iam rectius agatis, quàm quod praeter ius à vobis vel per scelus extortum, vel per fraudem Ciuilis [...] regula. Non amittit liber­tatem inge­nuus, imòne libertatis qui dem causam laedit, qui se seruum scri­bit. conquisitum sit, id vestro iure, Christique maxi­mè voluntate, vt auiculae quondam suas plumas, denuò repetatis? Cur enim quod olim sine cau­sa indulsistis non rectè, sacra nunc cognitione rectius imbuti sustulisse potestis, quanquā quid posse vos dico, quum necesse sit etiam vt debea­tis? nisi cultum obsequiumque Pseudopontifici praestare, quàm Christo malueritis.

Quare agite, illustrissimi principes, [...] Heroes serenissimi, euigilet tandem aliquando pruden­tia vestra. Obsistite furori & audaciae. Si parum vos afficiat honoris vestri, suaque cuius (que) liber­tatis ratio, id Christo salte, cui omnia debetis, tribuite, vt ecclesiae vos ipsius misereat, vt imma­nitatem à corporibus, impietatem à conscien­tijs [Page] ciuium vestrorum arceatis, ne lupi catulos alere in Reipublicae perniciem velitis. Orat vos patria vestra, orat omnium bonorum coetus, flensque obsecrat, vt veritati, vt innocentiae, vt sanae doctrinae iam diu afflictae, post diuturna bonorum incendia & [...], tandem aliquando pietatis vestrae beneficio à metu animos erigere a crespirare liceat. In vobis situm est, vt incon­diti hi motus consilescant. Non vt armata vi in hostem irruatis, non vt stragem no strorum vin­dicetis, id postulamus. Satis iam satis bellorum est. Satis superque effusum est Christiani sangui­nis. Quod autem à pietate vestra, vota efflagi­tant nostra, illud est, quod nihilominus honori vestro gloriosum, quàm communi omnium sa­luti consultum fuerit: vt pro autoritate vestra, & veteri maiorum exemplo, coactis doctorum hominum comitijs, concilium, si fieri possit, e­iusmodi instituatur, quod non tam generale sit, quàm liberum. In quo cogatur Pontifex Ro­manus Prouocatio ad concilium publicum, in quo de toto statu & cau­sa pontificis liberis docto­rum suffra­gits decer na­tur. causam fuae autoritatis & doctrinae dis­ceptare. Qui si vincat iustis scripturae firmamen­tis, palmam ferat: sin minus, quod mereatur. Quid in hac rerum calamitate proponi vel vti­lius, aut studio vestro dignius possit? Sin nulla superest concilij huiusce spes, tamen vt vnusquis­que vestrum id domi procuret, quod in conci­lio praestandum fuit: vt errores corrigantur, vt rectae doctrinae fontes, procul eiectis Romanae corruptelae paleis & quisquilijs, natiuae resti­tuantur puritati, vt subditis vestris liceat ad sacra euangelij instituta, non ad pontificis decreta, [Page 112] mores & conscientias suas componere: [...] ijs­dem sat sit, suis solùm obsequi principibus. Nam quid Romana tyrannis in vestris agat prouin­cijs, [...] turbas, nihil video. Quod si verò ea nūe [...] olim fuit, rerū Christianarū conditio, [...] recens adhuc ecclesia sub principū Ethnicorum imperijs continebatur, rectè tum [...] in procurandis ecclesiae rebus, episcopo­rum implorari autoritas. Iam veròsimul atque [...] pietas principes, quos vocauit in [...] sua, [...] & Christianos esse voluit, quippe qui Christo [...] inseruiant quā pontifi­ces [...] obstare video, quo minùs qui in [...] praesunt Christiani principes, ijdem in ecclesijs etiam presint [...]. Vt iam nihil causae [...] pontificia haec monar­chia in istorum imperijs, [...] vllam [...], quae non legitimis in fua cu­iusque prouincia Magistratibus [...].

Atque haec hactenus sunt, quae apud illustris­simas Adhortatio ad plebem po­pulum (que) Christianum. celsitudinds [...] volui. Quod supere [...] ad [...] populi Christiani multitudinem me flecto, quotquot in Christo [...] & conciues sunt, [...] baptismi consortio coniuncti, quos singulos & vniuersos [...] rogatosque velim, etiam atque [...] videant, ne insi­diosis praestigijs, ne: magnificis hominum ti­tulis quamlibet blandientibus transuersos se à veritate abduci patiantur, Vt nihil est syn­cera religione salutarius, quae verae salutis viam aperit, ita nec res vlla fallit facilius laeditque [Page] grauius, quàm falsa religionis, [...] ione se commendans hypocrisis, [...]: sicut nec vnquam fallit [...] mendax ille tenebrarum poinceps, quàm quum Angelum mentitur lucis. Quo enixius cauen­dum, ne praecipiti opinione magis, quàm iuditio ducti, falsa pro veris, pro Christo Antichristil, 1. Ioan. 4. occidentem literae carnem pro spiritu & veritate Ephes. 4. amplectamur. Probate, inquit ille, spiritus, an ex Mat. 10. Deo sint: nec quouis doctrinae vento dimouea­mini. 1. Thes. 5. Vnde res quidem ipsa [...] postulat, vt cum simplicitate Euangelica, serpentinam si­mul adiungamus prudentiam, quae spiritus dis­cernat, quae probet omnia, quae quod bonum est teneat, quae scitè nouit lucem à tenebris, à synce­ris fucata distinguere: Denique quae it a simplex sit, vt fraudem intentet nemini, eademque rursus sic cauta sit, vt versutiam caueat astutorū. Id autem haud magno fiet negotio, si postposita addictione partiumque studijs, toti ex ore coe­lestis magistri, nonex hominū decretis, non mul­titudinis consensu, non temporum aut vulgi cō ­suetudine pendeamus: sicque ad scripturas men­tem reuocemus, vt, quod monet Hilarius, intel­ligentiam ex verbis domini expectare velimus, non quod antè lectionem ipsi praeripuimus, id scriptum esse intelligamus: neque tantum tribua­mus idolis cogitationum nostratum, vt quae se­mel arripuimus, ea mordicus tueamur, sed quae rectè tuenda sunt, ea priùs diligenti indagatione peruestigemus. Scrutari proinde scripturas iu­bemur, [Page 113] ad quas hominum quidem placita accō ­modare par est, non ad horum scita illas distor­quere conuenit. Multos reperias tam crassè stu­pidos, pinguique iuditio, quibus nihil probetur, nisi quod à maioribus acceperunt, quod (que) con­suetudine sit inueteratum: quasi errari nunquam maiores potuerint: aut quasi veritas tēporis ma­ter, non filia esse soleat. Quae si nobis tenenda lex sit, vt nihil firmum esse in rebus religionis sta­tuamus, nisi quod superiorum temporum con­ualuit consuetudine, ad hanc sanè regulam ne (que) Paulus neque Petrus, nec quisquam omninò A­postolorum fuisset, aliquando Christianus, nec Turcae vnquam deinceps in nostram coalescent fidem, tot annis suis assueti erroribus.

Age, & qui ista disputant tam pertinaciter de Temporis cō ­suetudo [...] imi­tatio, neque omnium, ne­que omninò, neque in om­nibus proban da est. maiorum imitatione, scire ab istis cupiam, quid de Antichristo mihi respondeant: venturum [...] eum aliquando, aut quum aduenerit vbi tandem regnaturum esse affirment? Si in ecclesia putent, qualia tum ecclesiae illius tempora regnante An­tichristo, mihi descripturi sunt, veritatis nè ea an erroris futura? At quî fieri possit, vt inualescente Antichristo, hominumque animis insidente, nō ad tempus succumbat veritas, errorque maiorē ecclesiae partem possideat? Et vbi tum isti eccle­siam Christi mihi constituent, in monténe sitam, quae conspicua in oculis omnium efflorescāt? an in latebris potius delitescentem: quum grassante persequutione, mulier amicta sole cogatur in so­litudinem: [Page] quūvincantur sancti: quum triumphet meretrix sanguine sanctorū temulēta: vbi iā pu­blica haec, inquam, & perpetua veritatis victoria, quam sibi in ecclesia pollicentur nonnulli? Vbi ecclesia illa quae errare non possit, quum in eccle­sia occidentur sancti? quum omnia occupabit pseudopropheta? omnia bonorum sanguine cru­entabit? quum ipsi etiam in periculum electi ve­nient, vt seducantur? quum denique tanta incru­descet Mat. 24. in pios persequutionis vis, vt ipsa periculi magnitudo malorum finem praefinito tempore breuiorem sit allatura? quando & templum ip­sum domini vsurpabit perditus ille filius? quae omnia si adimpleta cernimus, negarique non possit, quin in templo Dei iam diu versatus retectus (que) sit Antichristus: qui iam illi sunt, qui ad morem maiorum & consuetudinem tempo­rum eorum, quae Antichristo succubuerunt, Vide Stauro­stichon Ioan. Francisci Pi­ci Mirandul. de mysteriis crucis domi­nicae delapsis nuper per Ger maniamtem­pore Maxi­miliani Regis Roman. nos prouocant? quique successionem pontifi­ciam ab ipsis Apostolis integram ac illibatam, dominante tam diu in ecclesia Dei Antichristo, iactitant? Sin negabunt adhuc apparuisse hunc Christi aduer sarium, ô duram nimisque deplo­randam Christianorum conditionem? Nam si paucis his anms, ex quo tempore cruces in Christianorum vestibus apparuerunt sub Impe­ratore Maximiliano, tanta sit caedes facta Chri­stianorum Martyrum, autore pontifice Roma­no, quanta vix cuiquam sit credibilis, certè si tot Anno. 1501. [Page 114] tantis (que) tormentis exhausta iam antè fuerint not Christianorum millia, Christi causa & Euange­lij, tranquillis adhuc istis & Christianis tempo­ribus, quid posthâc in Antichristianis sit expe­ctandum?

Quae quum ita sint luce, vt videtis, clariora, Agite proinde, viri fratres & in Christo com­militones, pro prudentia vestra, non quod con­suetudo inconsulta, sed quod veritas ipsa vobis suadeat, id capessite: non quò maiorum exem­pla, sed quò meliora vos tempora vocant, respi­cite: vt ne cum illis potius errare, quàm cum his rectiora sapere velle videamini. Agitur siqui­dem res non exigui (mihi fidite) periculi: tan­toque maioris, quanto maiora nunc vobis ad cognoscendam veritatem suppetunt adiumenta. Ne (que) enim si errârunt vestri quondam maiores, eadem quae illos, vos similiter tueri poterit ex­cusatio. Illi si quando pontificijs abducti offutijs ad fabulas illius adiecerunt animum, pro tem­porum illorum infelicitate, vel quia saniora non docebantur, vel quia non ea tum prodierant ex officinis librorum & literarum instrumenta, vel quia nondum patefactus est perditionis ille filius, minùs id in maioribus vestris mirum esse, veniaeque illis tribui vtcunque potest. Nunc ve­rò in tanta rerum omnium luce, totad manum paratis dicendi audiendique adminiculis, quum ita vobis spiritus oris Christi retexit aperuit [Page] fuisque velut coloribus depinxit hunc Anti­christum, ita vt omnium nunc effulgeat aspectui, nec quisquam sit, nisi qui cculos vltrò sibi occlu­dat, qui non Christi perduellionem hunc apertè persentiat, amplecti certe nemo possit, nisi qui palàm impius esse velit, eiusdem (que) cum eo per­ditionis particeps. Eaque causa tam graui com­minatione nos auocat Angelus ille Apocalypti­cus, Apoc. 19. poculum his denuncians diuinae irae, aeterni­que exitij, quotquot characterem bestiae manu aut fronte suscipiant.

Quo maiore nobis nunc studio incumbendū est, primum, vt quae qualisque sit haec bestia acri animaduersione perquiramus. Deinde vt omnē eius consuetudinem toto corpore & animo eui­temus. Ex quo nemini dubium aut obseurum esse potest, quanto in periculo versentur ij, qui maio­rum ita affixi vestigijs inhaereant, vt non quid per se verum sit, sed quid more & consuetudine hominum receptum sit, id solum comprobent. Quos ego homines, si qui sint, vehementer roga­tos velim, vt si nos scriptaque nostra auribus aut oculis minùs dignentur, Cyprianum saltem audiant: qui cum veritas abest, con­suetudinem nihil putat aliud quàm erroris esse vetustatem. Audiant vel Augustinum, qui ve­ritatem consuetudini anteponens, Manifestata, August. de vnico baptis. li. 3. ca. 8. dist. 8. Veritate. inquit, veritate, caedat consuetudo. Nemo con­suetudinem rationi & veritati praeponat, quia consuetudinem ratio & veritas semper excludit. [Page 115] Christum denique ipsum, qui solus est audien­dus, August. lib. eod. cap. 6. audiant, qui dicat, ego sum via, veritas & vita: nunquam autem dicat, ego sum con­suetudo.

Non igitur quid fieri consueuit, sed quid fieri oportuit, non quid factum olim, sed quid rectè factum sit, spectandum est. Nec temporum spa­tijs metienda est religionis veritas, non ex an­norum numero, sed argumentorum momen­to, non ex chronologia, sed theologia, non A­rithmetico calculo, sed rationum pondere, re­rumque fundamentis ponderanda. Rectè pro­inde Augustinus, ad constituendam fidei & Nos noua omnia quae Christus non docuit, iure dā namus, quia fidelibꝰ Chri­stus via est. Si igitur Christꝰ non docuit, quod docemꝰ id detestabile iudicamꝰ, &c. Cypri. dist. 8. Si solus. dogmatum autoritatem, iu ecclesia valere ne­gat oportere, quid dicant homines, sed solùm quid dicat dominus. Cui nec minus conci­nens Ambrosius, Ambros. lib. 2. de Uiduis. noua appellat omnia, quae­cunque non doceat Christus, eademque iure damnanda affirmat, quia Christus, inquit, fi­delibus via est. Vnde non absurdè monet Cyprianus, ne attendamus quid patrum ali­quis ante nos faciendum putârit, sed quid, qui ante omnes est Christus, prior fece­rit.

Vetùm quoniam hic incidit de antiquita­te disserendi locus, de qua tantopere Romana exultat religio, quin proferant igitur boni isti viri suas tabulas, vt quod verbis tam mag­nificè iactitant, id re ipsa aliquando compro­bent. Audio enim quid magno hiatu voci­ferantur, [Page] ferantur, non esse conuellendos limites anti­quitus à maioribus positos, suam verò eccle­siam eam esse, quae longo iam tempore an­tiqua maiorum vsurpatione, diuturnae consue­tudinis & consensus antiquissimorum patrum inde adeò à primis nascentis ecclesiae primor­dijs stabilita autoritate, inconcussam hacte­nus possessionem obtinuerit. Age, & qui tandem Pōtificia mo­narchia nul­lam gerit tē ­poaerum aut pa taerum anti­quitatem. sint patres isti, quorum non mouendos termi­nos clamitant? Certè si patrum nomine pri­mos illos intelligant prophetas, Christum ip­sum, & Apostolos: eosdem cum ipsis termi­nos immotos obseruamus. Si proximos his doctorum ordines Origenem, Tertullianum, Cyprianum, Augustinum, eiasque classis con­similes censeant: ne id quidem negari potest, eorum plaeraque, quae à nobis traduntur, ip­sorum calculis comprobari. Quoniam autem ijdem in multis humanum aliquid passi sunt, eo­rum ipsorum iussu ad sacros scripturae fontes conuertimur, quibus sine omni exceptione fi­dendum est.

Quòd si verò sub patrum appellatione de­signant nobis Papas, & armenta monachorum: de his minimè sumus soliciti. Non est enim obscurum, quo impulsore plaerique illorum lo­quuti sint. Quo in numero si qui inter eos pau­lò saniores fuerunt: vel temporum iniuria, vel crudelitate aliorum ad veritatem minus pene­trare potuerunt. Sin verò intelligant patres, re­centiorum [Page 116] temporum auos, aut abauos nostros: Respondeo nunquam defuisse vllo saeculo, ex quo primum vires coepit colligere Romanus antichristus, qui lupis illis contradixerint, sed vel vi oppressos, vel publico seductos erro­re, non potuisse sese ex illis tenebris expe­dire.

HAbetis viri optimi, ecclesiae ciues fidelissi­mi, orbis christiani incolae, quae de Roma­no pontifice, eiusque imperio dicenda mihi hoc tempore, atque necessariò admonenda constitui. Neque iam dubito vobis perspicuum esse, quem­admodum nullo diuino iure, nec iusta ratione aliqua, sed contra expressas Christi voces, contra natiuam Euangelij indolem, contra Canones antiquissimos, & publicam ecclesiae libertatem, sedis huiusce principatus vniuersalis vires & o­riginem traxerit. Intelligitis, si annos ipsos sup­putare velitis, quo primum tempore, quo auto­re constituta singularis haec monarchia, quibus paulatim technis & imposturis, quo fallendi & simulandi artificio, quàm varijs practicis, in hāc emersit magnitudinem, auctaque deinde & con­firmata, in quantam potentiae molem excre­uerit. Videtis episcopum Romanum, sibique addictos Cardinales, regnum, quod iniustè oc­cupant, non quàm iniquè solùm comparârint, sed quo fine, quo animo susceptum nune gerunt, non vt regnet veritas, sed vt vera dissipetur reli­gio. [Page] Videtis, stante vniuersali hoc dominatu, nullam necreligioni sanitatem, nec libertatē con­scientijs, nec libero concilio in ecclesiis locum esse reliquum.

Videtis ex quo primum tempore erupit in ec­clesia fatalis haec praesidendi ambitio, quot quan­tisque accisa cladibus in quas nunc cogatur an­gustias res Christiana, quot quantisque victo­rijs, continuo ferè successu, in nos sup erbiat im­manitas Turcica. Videtis vbi pontifex hic reci­pitur, à caedibus, & incendijs Christianorum nihil esse tutum, nec finem vsquam malorum vi­deo, nî intra fines suos pontifices sese retineant, caedantque monarchis & regibus regalia sua, om­nemque regnandi autoritatem: ipsi solùm do­cendi, quod suum est, sumant sibi: docentes non quae humana sunt, sed quae diuina: quaerentes nō quae sua sunt, sed quae Iesu Christi. Quod si ab ipsis sua sponte impetrari posset, nihil praecla­rius. Verùm quum ne sperandum id quidem est, ad vos res redit, maximè qui principes estis, vt pro sua quisqueautoritate & pietate domi suae res religionis perturbatas tranquillet, la­bantes restituat, corruptas reformet. Deinde qui praesules & pastores estis, vt gregem quisque suum piè ac sedulò instituat ad regnum Dei. Po­stremò qui subditi estis, superiores suas quisque potestates agnoscat in domino.

[Page 113] Admonitos vos videtis, qui tamen monitis nostris, pro summa vestra prudentia, nihil in­digetis. Facio hîc itaque & dicendi & admonen­di finem, si tamen hoc addidero. Si quis ex euan­gelica autoritate verbum vnum proferre queat, vbi dominus praesidentiam in suis discipulis vl­lam statuerit, nihil recuso quin Romanae pote­stati subijciant sese, qui velint. Sin autem nihil sit, quod vel studiosius Dominus ipse admoneat, vel vetet impensius, quàm vt quaesito vllo prorsus primatu, discipulorum quisquam se caeteris ante­ponat ab omni celsitudine suos quàmmaximè ad suae humilitatis deiectionem instituens: vos iam vtrum cum agno ipso duce vestro, [...] ad aeternae felicitatis brabeium: an sus­cepto bestiae charactere, cum superbissimo pon­tifice, vosmet in periculum praecipitare malitis, vestris nunc cum animis maturè deliberate. Do­minus Iesus magnus ille coeli & terrae pacificator spiriru gratiae suae consilijs vestris inspiret, quae pacis sunt, ad gloriam nominis sui & ecclesiae in columitatem: idem (que) honorandas dignitates ve­stras amplificet, at (que) in omni veritatis via custo­diat. Amen.