
<b 057>
<c Att>
<x t>
<y 1>
    {1EPISTVLAE AD ATTICVM}1 
<x 1>
<y sa>
    {47Scr. Romae m. Nov. an. 68}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quantum dolorem acceperim et quanto fructu sim privatus et 
forensi et domestico Luci, fratris nostri, morte in primis pro 
nostra consuetudine tu existimare potes. nam mihi omnia 
quae iucunda ex humanitate alterius et moribus homini acci-
dere possunt ex illo accidebant. qua re non dubito quin tibi 
quoque id molestum sit, cum et meo dolore moveare et ipse 
omni virtute officioque ornatissimum tuique et sua sponte et 
meo sermone amantem adfinem amicumque amiseris. 
<y 2>
  Quod ad me scribis de sorore tua, testis erit tibi ipsa quantae 
mihi curae fuerit ut Quinti fratris animus in eam esset is qui 
esse deberet. quem cum esse offensiorem arbitrarer, eas litteras 
ad eum misi quibus et placarem ut fratrem et monerem ut 
minorem et obiurgarem ut errantem. itaque ex iis quae postea 
saepe ab eo ad me scripta sunt confido ita esse omnia ut et 
oporteat et velimus. 
<y 3>
  De litterarum missione, sine causa abs te accusor. numquam 
enim a Pomponia nostra certior sum factus esse cui dare litteras 
possem, porro autem neque mihi accidit ut haberem qui in 
Epirum proficisceretur nequedum te Athenis esse audiebamus. 
<y 4>
de Acutiliano autem negotio, quod mihi mandaras, ut primum 
a tuo digressu Romam veni, confeceram; sed accidit ut et 
contentione nihil opus esset et ut ego, qui in te satis consili 
statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium per litteras 
quam me dare. etenim cum multos dies auris meas Acutilio 
dedissem, cuius sermonis genus tibi notum esse arbitror, non @1 
mihi grave duxi scribere ad te de illius querimoniis, cum eas 
audire, quod erat subodiosum, leve putassem. sed abs te ipso 
qui me accusas unas mihi scito litteras redditas esse, cum et oti 
ad scribendum plus et facultatem dandi maiorem habueris. 
<y 5>
  Quod scribis etiam si cuius animus in te esset offensior a me 
recolligi oportere, [2teneo]2 quid dicas neque id neglexi; sed est 
miro quodam modo adfectus. ego autem quae dicenda fuerunt 
de te non praeterii; quid autem contendendum esset ex tua 
putabam voluntate me statuere oportere. quam si ad me per-
scripseris, intelleges me neque diligentiorem esse voluisse quam 
tu esses neque neglegentiorem fore quam tu velis. 
<y 6>
  De Tadiana re, mecum Tadius locutus est te ita scripsisse, 
nihil esse iam quod laboraretur, quoniam hereditas usu capta 
esset. id mirabamur te ignorare, de tutela legitima, in qua 
dicitur esse puella, nihil usu capi posse. 
<y 7>
  Epiroticam emptionem gaudeo tibi placere. quae tibi man-
davi et quae tu intelleges convenire nostro Tusculano velim, ut 
scribis, cures, quod sine molestia tua facere poteris. nam nos 
ex omnibus molestiis et laboribus uno illo in loco conquiescimus. 
<y 8>
  Quintum fratrem cottidie exspectamus. Terentia magnos 
articulorum dolores habet. et te et sororem tuam et matrem 
maxime diligit salutemque tibi plurimam adscribit et Tulliola, 
deliciae nostrae. cura ut valeas et nos ames et tibi persuadeas te 
a me fraterne amari. @1 
<x 2>
<y sa>
    {47Scr. Romae paulo post viii Kal. Dec. an. 68 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non committam posthac ut me accusare de epistularum neg-
legentia possis; tu modo videto in tanto otio ut par in hoc mihi 
sis. 
  Domum Rabirianam Neapoli, quam tu iam dimensam et ex-
aedificatam animo habebas, M. Fonteius emit HS &7CCCI#1100#1100#1100&<&7XXX&>. 
id te scire volui, si quid forte ea res ad cogitationes tuas per-
tineret. 
<y 2>
  Quintus frater, ut mihi videtur, quo volumus animo est in 
Pomponiam et cum ea nunc in Arpinatibus praediis erat et 
secum habebat hominem $XRHSTOMAQH=&, D. Turranium. 
  Pater nobis decessit a. d. &7VIII& Kal. Dec. 
  Haec habebam fere quae te scire vellem. tu velim, si qua 
ornamenta $GUMNASIW/DH& reperire poteris quae loci sint eius quem 
tu non ignoras, ne praetermittas. nos Tusculano ita delectamur 
ut nobismet ipsis tum denique cum illo venimus placeamus. 
quid agas omnibus de rebus et quid acturus sis fac nos quam 
diligentissime certiores. 
<x 3>
<y sa>
    {47Scr. Romae ante Id. Febr. an. 67}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Apud matrem recte est eaque nobis curae est. L. Cincio 
HS <&7XX&>&7CD& constitui me curaturum Id. Febr. tu velim ea quae @1 
nobis emisse [2te]2 et parasse scribis des operam ut quam primum 
habeamus. et velim cogites, id quod mihi pollicitus es, quem 
ad modum bibliothecam nobis conficere possis. omnem spem 
delectationis nostrae, quam cum in otium venerimus habere 
volumus, in tua humanitate positam habemus. 
<x 4>
<y sa>
    {47Scr. Romae post Id. Febr. an. 67 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Apud te est ut volumus. mater tua et soror a me Quintoque 
fratre diligitur. cum Acutilio sum locutus. is sibi negat a suo 
procuratore quicquam scriptum esse et miratur istam contro-
versiam fuisse, quod ille recusarat satis dare amplius abs te non 
peti. quod te de Tadiano negotio decidisse scribis, id ego Tadio 
et gratum esse intellexi et magno opere iucundum. ille noster 
amicus, vir mehercule optimus et mihi amicissimus, sane tibi 
iratus est. hoc si quati tu aestimes sciam, tum quid mihi 
elaborandum sit scire possim. 
<y 2>
  L. Cincio HS &7CCI#1100#1100 CCI#1100#1100 CCCC& pro signis Megaricis, ut tu 
ad me scripseras, curavi. Hermae tui Pentelici cum capitibus 
ae%28neis, de quibus ad me scripsisti, iam nunc me admodum 
delectant. qua re velim et eos et signa et cetera quae tibi eius 
loci et nostri studi et tuae elegantiae esse videbuntur quam 
plurima quam primumque mittas, et maxime quae tibi 
gymnasi xystique videbuntur esse. nam in eo genere sic studio 
efferimur, ut abs te adiuvandi, ab aliis prope reprehendendi 
simus. si Lentuli navis non erit, quo tibi placebit imponito. @1 
<y 3>
  Tulliola, deliciolae nostrae, tuum munusculum flagitat et me 
ut sponsorem appellat. mihi autem abiurare certius est quam 
dependere. 
<x 5>
<y sa>
    {47Scr. Romae m. Mart. aut Apr. an. 67}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, cum et multo tu 
facilius reperias qui Romam proficiscantur quam ego qui 
Athenas et certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis. 
itaque propter hanc dubitationem meam brevior haec ipsa 
epistula est, quod, cum incertus essem ubi esses, nolebam illum 
nostrum familiarem sermonem in alienas manus devenire. 
<y 2>
  Signa Megarica et Hermas de quibus ad me scripsisti vehe-
menter exspecto. quicquid eiusdem generis habebis dignum 
Academia tibi quod videbitur, ne dubitaris mittere et arcae 
nostrae confidito. genus hoc est voluptatis meae. quae 
$GUMNASIW/DH& maxime sunt, ea quaero. Lentulus navis suas polli-
cetur. peto abs te ut haec cures diligenter. Thyillus te rogat et 
ego eius rogatu $*EU)MOLPIDW=N PA/TRIA&. 
<x 6>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. m. Mai. an. 67}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cum essem in Tusculano (erit hoc tibi pro illo tuo 'cum essem 
in Ceramico'), verum tamen cum ibi essem, Roma puer a 
sorore tua missus epistulam mihi abs te adlatam dedit nuntia-
vitque eo ipso die post meridiem iturum eum qui ad te @1 
proficisceretur. eo factum est ut epistulae tuae rescriberem 
aliquid, brevitate temporis tam pauca cogerer scribere. 
<y 2>
  Primum tibi de nostro amico placando aut etiam plane 
restituendo polliceor. quod ego etsi mea sponte ante faciebam, 
eo nunc tamen et agam studiosius et contendam ab illo vehe-
mentius quod tantam ex epistula voluntatem eius rei tuam 
perspicere videor. hoc te intellegere volo, pergraviter illum 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 6>
<y 2>
<z 6>
esse offensum; sed quia nullam video gravem subesse causam, 
magno opere confido illum fore in officio et in nostra potestate. 
<y 3>
  Signa nostra et Hermeraclas, ut scribis, cum commodissime 
poteris, velim imponas, et si quid aliud $OI)KEI=ON& eius loci quem 
non ignoras reperies, et maxime quae tibi palaestrae gymnasi-
que videbuntur esse. etenim ibi sedens haec ad te scribebam, 
ut me locus ipse admoneret. praeterea typos tibi mando quos 
in tectorio atrioli possim includere et putealia sigillata duo. 
<y 4>
bibliothecam tuam cave cuiquam despondeas, quamvis acrem 
amatorem inveneris; nam ego omnis meas vindemiolas eo 
reservo, ut illud subsidium senectuti parem. 
<y 5>
  De fratre, confido ita esse ut semper volui et elaboravi. 
multa signa sunt eius rei, non minimum quod soror praegnans 
est. 
<y 6>
  De comitiis meis, et tibi me permisisse memini et ego iam 
pridem hoc communibus amicis qui te exspectant praedico, te 
non modo non arcessi a me sed prohiberi, quod intellegam 
multo magis interesse tua te agere quod agendum esset hoc 
tempore quam mea te adesse comitiis. proinde eo animo te 
velim esse quasi mei negoti causa in ista loca missus esses. me @1 
autem eum offendes erga te et audies quasi mihi si quae parta 
erunt non modo te praesente sed per te parta sint. Tulliola tibi 
diem dat, sponsorem non appellat. 
<x 7>
<y sa>
    {47Scr. Romae m. Sext. an. 67}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Et mea sponte faciebam antea et post duabus epistulis tuis per-
diligenter in eandem rationem scriptis magno opere sum 
commotus. eo accedebat hortator adsiduus Sallustius, ut 
agerem quam diligentissime cum Lucceio de vestra vetere 
gratia reconcilianda. sed cum omnia fecissem, non modo eam 
voluntatem eius quae fuerat erga te recuperare non potui 
verum ne causam quidem elicere immutatae voluntatis. 
tametsi iactat ille quidem illud suum arbitrium et ea quae iam 
tum cum aderas offendere eius animum intellegebam, tamen 
habet quiddam profecto quod magis in animo eius insederit, 
quod neque epistulae tuae neque nostra legatio tam potest 
facile delere quam tu praesens, non modo oratione sed tuo 
vultu illo familiari tolles, si modo tanti putaris; id quod, si me 
audies et si humanitati tuae constare voles, certe putabis. ac ne 
illud mirere, cur, cum ego antea significarem tibi per litteras 
me sperare illum in nostra potestate fore, nunc idem videar 
diffidere, incredibile est, quanto mihi videatur illius voluntas 
obstinatior et in hac iracundia obfirmatior. sed haec aut sana-
buntur cum veneris aut ei molesta erunt in utro culpa erit. 
<y 2>
  Quod in epistula tua scriptum erat me iam [2te]2 arbitrari 
designatum esse, scito nihil tam exercitum esse nunc Romae @1 
quam candidatos omnibus iniquitatibus nec quando futura sint 
comitia sciri. verum haec audies de Philadelpho. 
<y 3>
  Tu velim quae nostrae Academiae parasti quam primum 
mittas. mire quam illius loci non modo usus sed etiam cogi-
tatio delectat. libros vero tuos cave cuiquam tradas; nobis eas, 
quem ad modum scribis, conserva. summum me eorum 
studium tenet, sicut odium iam ceterarum rerum; quas tu 
incredibile est quam brevi tempore quanto deteriores offensurus 
sis quam reliquisti. 
<x 8>
<y sa>
    {47Scr. Romae ex. an. 67 (%14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Aviam tuam scito desiderio tui mortuam esse, et simul quod 
verita sit ne Latinae in officio non manerent et in montem 
Albanum hostias non adducerent. eius rei consolationem ad te 
L. Saufeium missurum esse arbitror. 
<y 2>
  Nos hic te ad mensem Ianuarium exspectamus ex quodam 
rumore an ex litteris tuis ad alios missis; nam ad me de eo nihil 
scripsisti. 
  Signa quae nobis curasti, ea sunt ad Caietam exposita. nos ea 
non vidimus; neque enim exeundi Roma potestas nobis fuit. 
misimus qui pro vectura solveret. te multum amamus quod 
ea abs te diligenter parvoque curata sunt. 
<y 3>
  Quod ad me saepe scripsisti de nostro amico placando, feci, 
et expertus sum omnia, sed mirandum in modum est animo 
abalienato; quibus de suspicionibus, etsi audisse te arbitror, 
tamen ex me cum veneris cognosces. Sallustium praesentem @1 
restituere in eius veterem gratiam non potui. hoc eo ad te 
scripsi quod is me accusare de te solebat. in se expertus est 
illum esse minus exorabilem, meum studium nec tibi defuisse. 
  Tulliolam C. Pisoni L. f. Frugi despondimus. 
<x 9>
<y sa>
    {47Scr. Romae an. 66 parte priore}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Crebras exspectationes nobis tui commoves. nuper quidem, 
cum te iam adventare arbitraremur, repente abs te in mensem 
Quintilem reiecti sumus. nunc vero censeo, quod commodo 
tuo facere poteris, venias ad id tempus quod scribis. obieris 
Quinti fratris comitia, nos longo intervallo viseris, Acutilianam 
controversiam transegeris. hoc me etiam Peducaeus ut ad te 
scriberem admonuit. putamus enim utile esse te aliquando iam 
rem transigere. mea intercessio parata et est et fuit. 
<y 2>
  Nos hic incredibili ac singulari populi [de] voluntate de C. 
Macro transegimus. cui cum aequi fuissemus, tamen multo 
maiorem fructum ex populi existimatione illo damnato 
cepimus quam ex ipsius, si absolutus esset, gratia cepissemus. 
<y 3>
  Quod ad me de Hermathena scribis per mihi gratum est. 
est ornamentum Academiae proprium meae, quod et Hermes 
commune est omnium et Minerva singulare est insigne eius 
gymnasi. qua re velim, ut scribis, ceteris quoque rebus quam 
plurimis eum locum ornes. quae mihi antea signa misisti, ea 
nondum vidi; in Formiano sunt, quo ego nunc proficisci cogi-
tabam. illa omnia in Tusculanum deportabo. Caietam, si @1 
quando abundare coepero, ornabo. libros tuos conserva et noli 
desperare eos [2me]2 meos facere posse. quod si adsequor, supero 
Crassum divitiis atque omnium vicos et prata contemno. 
<x 10>
<y sa>
    {47Scr. Romae paulo ante xvi Kal. Sext. an. 65 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Petitionis nostrae, quam tibi summae curae esse scio, huius 
modi ratio est, quod adhuc coniectura provideri possit. prensat 
unus P. Galba. sine fuco ac fallaciis more maiorum negatur. 
ut opinio est hominum, non aliena rationi nostrae fuit illius 
haec praepropera prensatio. nam illi ita negant vulgo ut mihi 
se debere dicant. ita quiddam spero nobis profici, cum hoc 
percrebrescit, plurimos nostros amicos inveniri. nos autem 
initium prensandi facere cogitaramus eo ipso tempore quo 
tuum puerum cum his litteris proficisci Cincius dicebat, in 
campo comitiis tribuniciis a. d. &7XVI& Kal. Sext. competitores, 
qui certi esse videantur, Galba et Antonius et Q. Cornificius. 
puto te in hoc aut risisse aut ingemuisse. ut frontem ferias, sunt 
qui etiam Caesonium putent. nam Aquilium non arbitramur, 
qui et negavit et iuravit morbum et illud suum regnum iudiciale 
opposuit. Catilina, si iudicatum erit meridie non lucere, certus 
erit competitor. de Aufidio et de Palicano non puto te exspec-
tare dum scribam. 
<y 2>
  De his qui nunc petunt Caesar certus putatur. Thermus cum 
Silano contendere existimatur. qui sic inopes et ab amicis et @1 
existimatione sunt ut mihi videatur non esse $A)DU/NATON& Turium 
obducere; sed hos praeter me nemini videtur. nostris rationi-
bus maxime conducere videtur Thermum fieri cum Caesare. 
nemo est enim ex his qui nunc petunt qui, si in nostrum 
annum reciderit, firmior candidatus fore videatur, propterea 
quod curator est viae Flaminiae, quae tum erit absoluta sane 
facile. eum libenter nunc Caesari consuli accuderim. petitorum 
haec est informata adhuc cogitatio. nos in omni munere candi-
datorio fungendo summam adhibebimus diligentiam; et for-
tasse, quoniam videtur in suffragiis multum posse Gallia, cum 
Romae a iudiciis forum refrixerit, excurremus mense Septem-
bri legati ad Pisonem, ut Ianuario revertamur. cum perspexero 
voluntates nobilium, scribam ad te. cetera spero prolixa esse, 
his dumtaxat urbanis competitoribus. illam manum tu mihi 
cura ut praestes, quoniam propius abes, Pompei, nostri amici. 
nega me ei iratum fore si ad mea comitia non venerit. 
<y 3>
  Atque haec huius modi sunt. sed est quod abs te mihi ignosci 
pervelim. Caecilius, avunculus tuus, a P. Vario cum magna 
pecunia fraudaretur, agere coepit cum eius fratre Caninio 
Satyro de iis rebus quas eum dolo malo mancipio accepisse de 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 10>
<y 3>
<z 5>
Vario diceret. una agebant ceteri creditores, in quibus erat 
Lucullus et P. Scipio et is quem putabant magistrum fore si 
bona venirent, L. Pontius_verum hoc ridiculum est de 
magistro. nunc cognosce rem. rogavit me Caecilius ut ades-
sem contra Satyrum. dies fere nullus est quin hic Satyrus @1 
domum meam ventitet. observat L. Domitium maxime, me 
habet proximum. fuit et mihi et Quinto fratri magno usui in 
<y 4>
nostris petitionibus. sane sum perturbatus, cum ipsius Satyri 
familiaritate tum Domiti, in quo uno maxime ambitio nostra 
nititur. demonstravi haec Caecilio, simul et illud ostendi, si 
ipse unus cum illo uno contenderet, me ei satis facturum fuisse; 
nunc, in causa universorum creditorum, hominum praesertim 
amplissimorum, qui sine eo quem Caecilius suo nomine perhi-
beret facile causam communem sustinerent, aequum esse eum 
et officio meo consulere et tempori. durius accipere hoc mihi 
visus est quam vellem et quam homines belli solent, et postea 
prorsus ab instituta nostra paucorum dierum consuetudine 
longe refugit. 
  Abs te peto ut mihi hoc ignoscas et me existimes humanitate 
esse prohibitum ne contra amici summam existimationem 
miserrimo eius tempore venirem, cum is omnis sua studia et 
officia in me contulisset. quod si voles in me esse durior, am-
bitionem putabis mihi obstitisse. ego autem arbitror, etiam si 
id sit, mihi ignoscendum esse, '$E)PEI\ OU)X I(ERH/ION OU)DE\ BOEI/HN&'. 
vides enim in quo cursu simus et quam omnis gratias non modo 
retinendas verum etiam acquirendas putemus. spero tibi me 
causam probasse, cupio quidem certe. 
<y 5>
  Hermathena tua valde me delectat et posita ita belle est ut 
totum gymnasium eius $A)NA/QHMA& esse videatur. multum te amamus. @1 
<x 11>
<y sa>
    {47Scr. Romae paulo post superiorem}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
L. Iulio Caesare C. Marcio Figulo consulibus filiolo me auctum 
scito, salva Terentia. abs te iam diu nihil litterarum. ego de 
meis ad te rationibus scripsi antea diligenter. hoc tempore 
Catilinam, competitorem nostrum, defendere cogitamus. 
iudices habemus quos volumus, summa accusatoris voluntate. 
spero, si absolutus erit, coniunctiorem illum nobis fore in 
ratione petitionis; sin aliter acciderit, humaniter feremus. 
<y 2>
  Tuo adventu nobis opus est maturo. nam prorsus summa 
hominum est opinio tuos familiaris, nobilis homines, adver-
sarios honori nostro fore. ad eorum voluntatem mihi conciliandam 
maximo te mihi usui fore video. qua re Ianuario ineunte, ut 
constituisti, cura ut Romae sis. 
<x 12>
<y sa>
    {47Scr. Romae Kal. Ian. an. 61 (%14`4)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Teucris illa lentum sane negotium, neque Cornelius ad Teren-
tiam postea rediit. opinor, ad Considium, Axium, Selicium 
confugiendum est; nam a Caecilio propinqui minore centesi-
mis nummum movere non possunt. sed ut ad prima illa 
redeam, nihil ego illa impudentius, astutius, lentius vidi. @1 
'libertum mitto'. 'Tito mandavi.' $SKH/YEIS& atque $A)NABOLAI/&. sed 
nescio an $TAU)TO/MATON H(MW=N&.  nam mihi Pompeiani prodromi 
nuntiant aperte Pompeium acturum Antonio succedi oportere, 
eodemque tempore aget praetor ad populum. res eius modi 
est ut eo nec per bonorum nec per popularem existimationem 
honeste possim hominem defendere, nec mihi libeat, quod vel 
maximum est. etenim accedit hoc quod totum cuius modi sit 
<y 2>
mando tibi ut perspicias. libertum ego habeo, sane nequam 
hominem, Hilarum dico, ratiocinatorem et clientem tuum. de 
eo mihi Valerius interpres nuntiat Thyillusque se audisse scribit 
haec, esse hominem cum Antonio; Antonium porro in cogen-
dis pecuniis dictitare partem mihi quaeri et a me custodem 
communis quaestus libertum esse missum. non sum medio-
criter commotus, neque tamen credidi; sed certe aliquid ser-
monis fuit. totum investiga, cognosce, perspice et nebulonem 
illum, si quo pacto potes, ex istis locis amove. huius sermonis 
Valerius auctorem Cn. Plancium nominabat. mando tibi 
plane totum ut videas cuius modi sit. 
<y 3>
  Pompeium nobis amicissimum constat esse. divortium 
Muciae vehementer probatur. P. Clodium Appi f. credo te 
audisse cum veste muliebri deprehensum domi C. Caesaris 
cum sacrificium pro populo fieret, eumque per manus servulae 
servatum et eductum; rem esse insigni infamia. quod te moleste 
ferre certo scio. 
<y 4>
  Quid praeterea ad te scribam non habeo, et mehercule eram 
in scribendo conturbatior. nam puer festivus, anagnostes noster 
Sositheus, decesserat meque plus quam servi mors debere @1 
videbatur commoverat. tu velim saepe ad nos scribas. si rem 
nullam habebis, quod in buccam venerit scribito. Kal. Ian. M. 
Messalla M. Pisone coss. 
<x 13>
<y sa>
    {47Scr. Romae vi Kal. Febr. an. 61 (%14`6)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Accepi tuas tris iam epistulas, unam a M. Cornelio quam a 
Tribus ei Tabernis, ut opinor, dedisti, alteram quam mihi 
Canusinus tuus hospes reddidit, tertiam quam, ut scribis, iam 
ora soluta de phaselo dedisti; quae fuerunt omnes, [2ut]2 rheto-
rum pueri loquuntur, cum humanitatis sparsae sale tum insignes 
amoris notis. quibus epistulis sum equidem abs te lacessitus ad 
rescribendum, sed idcirco sum tardior quod non invenio fide-
lem tabellarium. quotus enim quisque est qui epistulam paulo 
graviorem ferre possit nisi eam perlectione relevarit? accedit eo 
quod mihi non, ut quisque in Epirum proficiscitur, [2ita ad te 
proficisci videtur]2. ego enim te arbitror caesis apud Amal-
theam tuam victumeis statim esse ad Sicyonem oppugnandum 
profectum, neque tamen id ipsum certum habeo, quando ad 
Antonium proficiscare aut quid in Epiro temporis ponas. ita 
neque Achaicis hominibus neque Epiroticis paulo liberiores 
litteras committere audeo. 
<y 2>
  Sunt autem post discessum a me tuum res dignae litteris 
nostis, sed non committendae eius modi periculo ut aut 
interire aut aperiri aut intercipi possint. primum igitur scito 
primum me non esse rogatum sententiam praepositumque @1 
esse nobis pacificatorem Allobrogum, idque admurmurante 
senatu neque me invito esse factum. sum enim et ab observando 
homine perverso liber et ad dignitatem in re publica retinendam 
contra illius voluntatem solutus, et ille secundus in dicendo 
locus habet auctoritatem paene principis, voluntatem non nimis 
devinctam beneficio consulis. tertius est Catulus, quartus, si 
etiam hoc quaeris, Hortensius. consul autem ipse parvo animo 
et pravo tamen, cavillator genere illo moroso quod etiam sine 
dicacitate ridetur, facie magis quam facetiis ridiculus, nihil agens 
in re publica, seiunctus ab optimatibus, a quo nihil speres boni rei 
publicae quia non vult, nihil metuas mali quia non audet. eius 
autem collega et in me perhonorificus et partium studiosus ac 
<y 3>
defensor bonarum. qui nunc leviter inter se dissident, sed 
vereor ne hoc quod infectum est serpat longius. credo enim te 
audisse, cum apud Caesarem pro populo fieret, venisse eo 
muliebri vestitu virum, idque sacrificium cum virgines in-
staurassent, mentionem a Q. Cornificio in senatu factam (is 
fuit princeps, ne tu forte aliquem nostrum putes); postea rem 
ex senatus consulto ad virgines atque pontifices relatam idque 
ab iis nefas esse decretum; deinde ex senatus consulto consules 
rogationem promulgasse; uxori Caesarem nuntium remisisse. 
in hac causa Piso amicitia P. Clodi ductus operam dat ut ea 
rogatio quam ipse fert, et fert ex senatus consulto et de religione, 
antiquetur. Messalla vehementer adhuc agit [2et]2 severe. boni 
viri precibus Clodi removentur a causa, operae comparantur. 
nosmet ipsi, qui Lycurgei a principio fuissemus, cottidie de-
mitigamur. instat et urget Cato. quid multa? vereor ne haec @1 
%iniecta% a bonis, defensa ab improbis magnorum rei publicae 
malorum causa sit. 
<y 4>
  Tuus autem ille amicus (scin quem dicam? de quo tu ad me 
scripsisti, postea quam non auderet reprehendere laudare 
coepisse) nos, ut ostendit, admodum diligit, amplectitur, amat, 
aperte laudat, occulte, sed ita ut perspicuum sit, invidet. nihil 
come, nihil simplex, nihil $E)N TOI=S POLITIKOI=S& illustre, nihil 
honestum, nihil forte, nihil liberum. sed haec ad te scribam alias 
subtilius. nam neque adhuc mihi satis nota sunt et huic terrae 
filio nescio cui committere epistulam tantis de rebus non audeo. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 13>
<y 5>
  Provincias praetores nondum sortiti sunt. res eodem est loci 
quo reliquisti. $TOPOQESI/AN& quam postulas Miseni et Puteolorum 
includam orationi meae. 'a. d. &7III& Non. Dec.' mendose fuisse 
animadverteram. quae laudas ex orationibus, mihi crede, 
valde mihi placebant, sed non audebam antea dicere. nunc 
vero, quod a te probata sunt, multo mihi $*)ATTIKW/TERA& videntur. 
in illam orationem Metellinam addidi quaedam. liber tibi 
mittetur, quoniam te amor nostri $FILORH/TORA& reddidit. 
<y 6>
  Novi tibi quidnam scribam? quid? etiam. Messalla consul 
Autronianam domum emit HS <30&7CXXXIIII&>30. 'quid id ad me?' 
inquis. tantum, quod ea emptione et nos bene emisse iudicati 
sumus et homines intellegere coeperunt licere amicorum 
facultatibus in emendo ad dignitatem aliquam pervenire. 
Teucris illa lentum negotium est, sed tamen est in spe. tu ista 
confice. a nobis liberiorem epistulam exspecta. &7VI& Kal. Febr. 
M. Messalla M. Pisone coss. @1 
<x 14>
<y sa>
    {47Scr. Romae Id. Febr. an. 61 (%14`7)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Vereor ne putidum sit scribere ad te quam sim occupatus, sed 
tamen ita distinebar ut vix huic tantulae epistulae tempus 
habuerim atque id ereptum e summis occupationibus. 
  Prima contio Pompei qualis fuisset scripsi ad te antea: non 
iucunda miseris, inanis improbis, beatis non grata, bonis non 
gravis. itaque frigebat. tum Pisonis consulis impulsu levissi-
mus tribunus pl. Fufius in contionem producit Pompeium. 
res agebatur in circo Flaminio, et erat in eo ipso loco illo die 
nundinarum $PANH/GURIS&. quaesivit ex eo placeretne ei iudices 
a praetore legi, quo consilio idem praetor uteretur. id autem 
<y 2>
erat de Clodiana religione ab senatu constitutum. tum Pom-
peius $MA/L' A)RISTOKRATIKW=S& locutus est senatusque auctoritatem 
sibi omnibus in rebus maximi videri semperque visam esse 
respondit, et id multis verbis. 
  Postea Messalla consul in senatu de Pompeio quaesivit quid 
de religione et de promulgata rogatione sentiret. locutus ita 
est in senatu ut omnia illius ordinis consulta $GENIKW=S& laudaret, 
mihique, ut adsedit, dixit se putare satis ab se [et]iam de istis rebus 
<y 3>
esse responsum. Crassus, postea quam vidit illum excepisse lau-
dem ex eo quod [hi] suspicarentur homines ei consulatum meum 
placere, surrexit ornatissimeque de meo consulatu locutus est, 
ut ita diceret, se quod esset senator, quod civis, quod liber, 
quod viveret, mihi acceptum referre; quotiens coniugem, @1 
quotiens domum, quotiens patriam videret, totiens se bene-
ficium meum videre. quid multa? totum hunc locum, quem 
ego varie meis orationibus, quarum tu Aristarchus es, soleo 
pingere, de flamma, de ferro (nosti illas $LHKU/QOUS&), valde gravi-
ter pertexuit. proximus Pompeium sedebam. intellexi 
hominem moveri, utrum Crassum inire eam gratiam quam 
ipse praetermisisset an esse tantas res nostras quae tam libenti 
senatu laudarentur, ab eo praesertim qui mihi laudem illam eo 
minus deberet quod meis omnibus litteris in Pompeiana laude 
<y 4>
perstrictus esset. hic dies me valde Crasso adiunxit, et tamen 
ab illo aperte tecte quicquid est datum libenter accepi. 
  Ego autem ipse, di boni! quo modo $E)NEPERPEREUSA/MHN& novo 
auditori Pompeio! si umquam mihi $PERI/ODOI H)/ KAMPAI\ H)/ E)N-
$QUMH/MATA H)\ KATASKEUAI\& suppeditaverunt, illo tempore. quid 
multa? clamores. etenim haec erat $U(PO/QESIS&, de gravitate 
ordinis, de equestri concordia, de consensione Italiae, de inter-
mortuis reliquiis coniurationis, de vilitate, de otio. nosti iam 
in hac materia sonitus nostros. tanti fuerunt ut ego eo brevior 
sim quod eos usque istinc exauditos putem. 
<y 5>
  Romanae autem se res sic habent. senatus $*)/AREIOS PA/GOS&. nihil 
constantius, nihil severius, nihil fortius. nam cum dies venisset 
rogationi ex senatus consulto ferendae, concursabant barbatuli 
iuvenes, totus ille grex Catilinae duce filiola Curionis, et popu-
lum ut antiquaret rogabant. Piso autem consul, lator roga-
tionis, idem erat dissuasor. operae Clodianae pontis occuparant, @1 
tabellae ministrabantur ita ut nulla daretur 'uti rogas'. hic 
tibi rostra Cato advolat, commulcium Pisoni consuli mirificum 
facit, si id est commulcium, vox plena gravitatis, plena auctori-
tatis, plena denique salutis; accedit eodem etiam noster Hor-
tensius, multi praeterea boni; insignis vero opera Favoni fuit. 
hoc concursu optimatium comitia dimittuntur; senatus 
vocatur. cum decerneretur frequenti senatu, contra pugnante 
Pisone, ad pede omnium singillatim accidente Clodio, ut 
consule populum cohortarentur ad rogationem accipiendam, 
homine ad quindecim Curioni nullum senatus consultum 
facienti adsenserunt; facile ex altera parte &7CCCC& fuerunt. acta 
res est. Fufius tribunus intercessit. Clodius contiones miseras 
habebat, in quibus Lucullum, Hortensium, C. Pisonem, 
Messallam consulem contumeliose laedebat; me tantum com-
perisse omnia criminabatur. senatus et de provinciis praetorum 
et de legationibus et de ceteris rebus decernebat ut ante quam 
rogatio lata esset ne quid ageretur. 
<y 6>
  Habes res Romanas. sed tamen etiam illud, quod non spera-
ram, audi. Messalla consul est egregius; fortis, constans, diligens, 
nostri laudator, amator, imitator. ille alter uno vitio minus 
vitiosus quod iners, quod somni plenus, quod imperitus, quod 
$A)PRAKTO/TATOS&; sed voluntate ita $KAXE/KTHS& ut Pompeium post 
illam contionem in qua ab eo senatus laudatus est odisse 
coeperit. itaque mirum in modum omnis a se bonos alienavit. 
neque id magis amicitia Clodi adductus fecit quam studio 
perditarum rerum atque partium. sed habet sui similem in @1 
magistratibus praeter Fufium neminem. bonis utimur tribunis 
pl., Cornuto vero Pseudocatone. quid quaeris? * * * . 
<y 7>
  Nunc ut ad privata redeam, $*TEU=KRIS& promissa patravit. tu 
mandata effice quae recepisti. Quintus frater, qui Argiletani 
aedifici reliquum dodrantem emit HS <&7DCCXXV&>, Tusculanum 
venditat ut, si possit, emat Pacilianam domum. cum Lucceio 
in gratiam redii. video hominem valde petiturire. navabo 
operam. tu quid agas, ubi sis, cuius modi istae res sint, fac me 
quam diligentissime certiorem. Id. Febr. 
<x 15>
<y sa>
    {47Scr. Romae Id. Mart. an. 61 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Asiam Quinto, suavissimo fratri, obtigisse audisti; non enim 
dubito quin celerius tibi hoc rumor quam ullius nostrum litterae 
nuntiarint. nunc, quoniam et laudis avidissimi semper fuimus 
et praeter ceteros $FILE/LLHNES& et sumus et habemur et multorum 
odia atque inimicitias rei publicae causa suscepimus, '$PANTOI/HS 
$A)RETH=S MIMNH/SKEO&', curaque [2et]2 effice ut ab omnibus et laudemur 
<y 2>
et amemur. his de rebus plura ad te in ea epistula scribam quam 
ipsi Quinto dabo. 
  Tu me velim certiorem facias quid de meis mandatis egeris, 
atque etiam quid de tuo negotio; nam ut Brundisio profectus 
es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae. valde aveo scire 
quid agas. Id. Mart. @1 
<x 16>
<y sa>
    {47Scr. Romae in. m. Quint. an. 61}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quaeris ex me quid acciderit de iudicio quod tam praeter 
opinionem omnium factum sit, et simul vis scire quo modo ego 
minus quam soleam proeliatus sim. respondebo tibi $U(/STERON 
$PRO/TERON, *(OMHRIKW=S&. 
  Ego enim, quam diu senatus auctoritas mihi defendenda fuit, 
sic acriter et vehementer proeliatus sum ut clamor concursus-
que maxima cum mea laude fierent. quod si tibi umquam sum 
visus in re publica fortis, certe me in illa causa admiratus esses. 
cum enim ille ad contiones confugisset iisque meo nomine 
ad invidiam uteretur, di immortales! quas ego pugnas et 
quantas strages edidi! quos impetus in Pisonem, in Curionem, 
in totam illam manum feci! quo modo sum insectatus levita-
tem senum, libidinem iuventutis! saepe, ita me di iuvent, te 
non solum auctorem consiliorum meorum verum etiam 
<y 2>
spectatorem pugnarum mirificarum desideravi. postea vero 
quam Hortensius excogitavit ut legem de religione Fufius 
tribunus pl. ferret, in qua nihil aliud a consulari rogatione dif-
ferebat nisi iudicum genus (in eo autem erant omnia), pug-
navitque ut id ita fieret, quod et sibi et aliis persuaserat nullis 
illum iudicibus effugere posse, contraxi vela perspiciens inopiam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 16>
<y 2>
<z 7>
iudicum neque dixi quicquam pro testimonio nisi quod erat 
ita notum atque testatum ut non possem praeterire. 
  Itaque si causam quaeris absolutionis, ut iam $PRO\S TO\ PRO/TERON 
revertar, egestas iudicum fuit et turpitudo. id autem ut acci-
deret commissum est Hortensi consilio, qui, dum veritus est ne 
Fufius ei legi intercederet quae ex senatus consulto ferebatur, 
non vidit illud, satius esse illum in infamia relinqui ac sordibus @1 
quam infirmo iudicio committi, sed ductus odio properavit 
rem deducere in iudicium, cum illum plumbeo gladio iugula-
tum iri tamen diceret. 
<y 3>
  Sed iudicium si quaeris quale fuerit, incredibili exitu, sic uti 
nunc ex eventu ab aliis, a me tamen ex ipso initio consilium 
Hortensi reprehendatur. nam ut reiectio facta est clamoribus 
maximis, cum accusator tamquam censor bonus homines 
nequissimos reiceret, reus tamquam clemens lanista frugalissi-
mum quemque secerneret, ut primum iudices consederunt, 
valde diffidere boni coeperunt. non enim umquam turpior in 
ludo talario consessus fuit: maculosi senatores, nudi equites, 
tribuni non tam aerati quam, ut appellantur, aerarii. pauci 
tamen boni inerant, quos reiectione fugare ille non potuerat, 
qui maesti inter sui dissimilis et %merentes% sedebant et con-
<y 4>
tagione turpitudinis vehementer permovebantur. hic, ut 
quaeque res ad consilium primis postulationibus referebatur, 
incredibilis erat severitas nulla varietate sententiarum. nihil 
impetrabat reus, plus accusatori dabatur quam postulabat. quid 
quaeris? triumphabat Hortensius se vidisse tantum, nemo erat 
qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur. me 
vero teste producto credo te ex acclamatione Clodi advoca-
torum audisse quae consurrectio iudicum facta sit, ut me cir-
cumsteterint, ut aperta iugula sua pro meo capite P. Clodio 
ostentarint. quae mihi res multo honorificentior visa est quam 
aut illa, cum iurare tui cives Xenocratem testimonium dicentem @1 
prohibuerunt, aut cum tabulas Metelli Numidici, cum eae, ut 
mos est, circumferrentur, nostri iudices adspicere noluerunt; 
<y 5>
multo haec, inquam, nostra res maior. itaque iudicum vocibus, 
cum ego sic ab iis ut salus patriae defenderer, fractus reus et una 
patroni omnes conciderunt. ad me autem eadem frequentia 
postridie convenit quacum abiens consulatu sum domum 
reductus. clamare praeclari Ariopagitae se non esse venturos 
nisi praesidio constituto. refertur ad consilium. una sola 
sententia praesidium non desideravit. defertur res ad sena-
tum. gravissime ornatissimeque decernitur, laudantur iudices, 
datur negotium magistratibus. responsurum hominem nemo 
arbitrabatur. 
  '$*)/ESPETE NU=N MOI, *MOU=SAI . . . O(/PPWS DH\ PRW=TON PU=R E)/MPESE.&' 
  Nosti Calvum ex Nanneianis illum, illum laudatorem meum, 
de cuius oratione erga me honorifica ad te scripseram. biduo 
per unum servum, et eum ex ludo gladiatorio, confecit totum 
negotium. arcessivit ad se, promisit, intercessit, dedit. iam vero 
(o di boni, rem perditam!) etiam noctes certarum mulierum 
atque adulescentulorum nobilium introductiones non nullis 
iudicibus pro mercedis cumulo fuerunt. ita summo discessu 
bonorum, pleno foro servorum, &7XXV& iudices ita fortes tamen 
fuerunt ut summo proposito periculo vel perire maluerint 
quam perdere omnia; &7XXXI& fuerunt quos fames magis quam 
fama commoverit. quorum Catulus cum vidisset quendam, 
'quid vos' inquit 'praesidium a nobis postulabatis? an ne 
<y 6>
nummi vobis eriperentur timebatis?' habes, ut brevissime potui, 
genus iudici et causam absolutionis. @1 
  Quaeris deinceps qui nunc sit status rerum et qui meus. rei 
publicae statum illum quem tu meo consilio, ego divino con-
firmatum putabam, qui bonorum omnium coniunctione et 
auctoritate consulatus mei fixus et fundatus videbatur, nisi quis 
nos deus respexerit, elapsum scito esse de manibus uno hoc 
iudicio, si iudicium est triginta homines populi Romani levis-
simos ac nequissimos nummulis acceptis ius ac fas omne delere 
et, quod omnes non modo homines verum etiam pecudes 
factum esse sciant, id Talnam et Plautum et Spongiam et 
ceteras huius modi quisquilias statuere numquam esse factum. 
<y 7>
sed tamen, ut te de re publica consoler, non ita ut sperarunt 
mali, tanto imposito rei publicae vulnere, alacris exsultat im-
probitas in victoria. nam plane ita putaverunt, cum religio, 
cum pudicitia, cum iudiciorum fides, cum senatus auctoritas 
concidisset, fore ut aperte victrix nequitia ac libido poenas ab 
optimo quoque peteret sui doloris, quem improbissimo cuique 
<y 8>
inusserat severitas consulatus mei. idem ego ille (non enim 
mihi videor insolenter gloriari cum de me apud te loquor, in ea 
praesertim epistula quam nolo aliis legi), idem, inquam, ego 
recreavi adflictos animos bonorum, unumquemque confirmans, 
excitans; insectandis vero exagitandisque nummariis iudicibus 
omnem omnibus studiosis ac fautoribus illius victoriae $PARRH-
$SI/AN& eripui; Pisonem consulem nulla in re consistere umquam 
sum passus, desponsam homini iam Syriam ademi; senatum ad 
pristinam suam severitatem revocavi atque abiectum excitavi; 
Clodium praesentem fregi in senatu cum oratione perpetua 
plenissima gravitatis tum altercatione ius modi (ex qua licet 
pauca degustes; nam cetera non possunt habere eandem neque @1 
vim neque venustatem remoto illo studio contentionis quem 
$A)GW=NA& vos appellatis): 
<y 9>
  Nam ut Id. Mai. in senatum convenimus, rogatus ego 
sententiam multa dixi de summa re publica, atque ille locus 
inductus a me est divinitus, ne una plaga accepta patres con-
scripti conciderent, ne deficerent; vulnus esse eius modi quod 
mihi nec dissimulandum nec pertimescendum videretur, ne 
aut ignorando stultissimi [2aut metuendo ignavissimi]2 iudicare-
mur; bis absolutum esse Lentulum, bis Catilinam, hunc tertium 
iam esse a iudicibus in rem publicam immissum. 'erras, Clodi. 
non te iudices urbi sed carceri reservarunt neque te retinere in 
civitate sed exsilio privare voluerunt. quam ob rem, patres 
conscripti, erigite animos, retinete vestram dignitatem. manet 
illa in re publica bonorum consensio; dolor accessit bonis viris, 
virtus non est imminuta; nihil est damni factum novi, sed quod 
erat inventum est. in unius hominis perditi iudicio plures 
<y 10>
similes reperti sunt.' sed quid ago? paene orationem in epistu-
lam inclusi. redeo ad altercationem. 
  Surgit pulchellus puer, obicit mihi me ad Baias fuisse. falsum, 
sed tamen 'quid? hoc simile est' inquam 'quasi in operto 
dicas fuisse?' 'quid' inquit 'homini Arpinati cum aquis 
calidis?' 'narra' inquam 'patrono tuo, qui Arpinatis aquas 
concupivit' (nosti enim Marianas). 'quousque' inquit 'hunc 
regem feremus?' 'regem appellas' inquam, 'cum Rex tui 
mentionem nullam fecerit?'_ille autem Regis hereditatem 
spe devorarat. 'domum' inquit 'emisti.' 'putes' inquam 
'dicere "iudices emisti."' 'iuranti' inquit 'tibi non credide-
runt.' 'mihi vero' inquam '&7XXV& iudices crediderunt, &7XXXI&, @1 
quoniam nummos ante acceperunt, tibi nihil crediderunt.' 
magnis clamoribus adflictus conticuit et concidit. 
<y 11>
  Noster autem status est hic: apud bonos iidem sumus quos 
reliquisti, apud sordem urbis et faecem multo melius quam 
reliquisti. nam et illud nobis non obest, videri nostrum testi-
monium non valuisse; missus est sanguis invidiae sine dolore, 
atque etiam hoc magis quod omnes illi fautores illius flagiti 
rem manifestam illam redemptam esse a iudicibus confitentur. 
accedit illud, quod illa contionalis hirudo aerari, misera ac 
ieiuna plebecula, me ab hoc Magno unice diligi putat; et 
hercule multa et iucunda consuetudine coniuncti inter nos 
sumus, usque eo ut nostri isti comissatores coniurationis, 
barbatuli iuvenes, illum in sermonibus Cn. Ciceronem appel-
lent. itaque et ludis et gladiatoribus mirandas $E)PISHMASI/AS& sine 
ulla pastoricia fistula auferebamus. 
<y 12>
  Nunc est exspectatio comitiorum; in quae omnibus invitis 
trudit noster Magnus Auli filium, atque in eo neque auctoritate 
neque gratia pugnat sed quibus Philippus omnia castella ex-
pugnari posse dicebat in quae modo asellus onustus auro posset 
ascendere. consul autem ille $DEUTEREU/ONTOS& histrionis similis 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 16>
<y 12>
<z 6>
suscepisse negotium dicitur et domi divisores habere. quod ego 
non credo, sed senatus consulta duo iam facta sunt odiosa quae 
in consulem facta putantur, Catone et Domitio postulante, 
unum, ut apud magistratus inquiri liceret, alterum, cuius domi 
<y 13>
divisores habitarent, adversus rem publicam. Lurco autem 
tribunus pl., qui magistratus simultatem cum lege Aelia iniit, @1 
solutus est et Aelia et Fufia ut legem de ambitu ferret quam ille 
bono auspicio claudus homo promulgavit. ita comitia in a. d. 
&7VI& Kal. Sext. dilata sunt. novi est in lege hoc, ut qui nummos 
in tribu pronuntiarit, si non dederit, impune sit, sin dederit, ut 
quoad vivat singulis tribubus HS &7CI#1100 CI#1100 CI#1100& debeat. dixi hanc 
legem P. Clodium iam ante servasse; pronuntiare enim 
solitum esse et non dare. sed heus tu, videsne consulatum illum 
nostrum, quem Curio antea $A)POQE/WSIN& vocabat, si hic factus 
erit, fabam mimum futurum? qua re, ut opinor, $FILOSOFHTE/ON&, 
id quod tu facis, et istos consulatus non flocci facteon. 
<y 14>
  Quod ad me scribis te in Asiam statuisse non ire, equidem 
mallem ut ires, ac vereor ne quid in ista re minus commode 
fiat; sed tamen non possum reprehendere consilium tuum, 
praesertim cum egomet in provinciam non sim profectus. 
<y 15>
  Epigrammatis tuis, quae in Amaltheo posuisti, contenti 
erimus, praesertim cum et Thyillus nos reliquerit et Archias 
nihil de me scripserit; ac vereor ne, Lucullis quoniam Graecum 
poe%28ma condidit, nunc ad Caecilianam fabulam spectet. 
<y 16>
  Antonio tuo nomine gratias egi eamque epistulam Mallio 
dedi_ad te ideo antea rarius scripsi quod non habebam 
idoneum cui darem nec satis sciebam quo darem. valde te 
venditavi. 
<y 17>
  Cincius si quid ad me tui negoti detulerit, suscipiam. sed 
nunc magis in suo est occupatus, in quo ego ei non desum. tu, 
si uno in loco es futurus, crebras a nobis litteras exspecta; sed @1 
<y 18>
pluris etiam ipse mittito. velim ad me scribas cuius modi sit 
$*)AMALQEI=ON& tuum, quo ornatu, qua $TOPOQESI/A|&, et, quae poe%28mata 
quasque historias de $*)AMALQEI/A|& habes, ad me mittas. libet mihi 
facere in Arpinati. ego tibi aliquid de meis scriptis mittam. 
nihil erat absoluti. 
<x 17>
<y sa>
    {47Scr. Romae Non. Dec. an. 61 (%14`11)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Magna mihi varietas voluntatis et dissimilitudo opinionis ac 
iudici Quinti, fratris mei, demonstrata est ex litteris tuis in 
quibus ad me epistularum illius exempla misisti. qua ex re et 
molestia sum tanta adfectus quantam mihi meus amor summus 
erga utrumque vestrum adferre debuit et admiratione quidnam 
accidisset quod adferret Quinto, fratri meo, aut offensionem 
tam gravem aut commutationem tantam voluntatis. atque 
illud a me iam ante intellegebatur, quod te quoque ipsum 
discedentem a nobis suspicari videbam, subesse nescio quid 
opinionis incommodae sauciumque esse animum et insedisse 
quasdam odiosas suspiciones. quibus ego mederi cum cuperem 
et antea saepe et vehementius etiam post sortitionem pro-
vinciae, nec tantum intellegebam esse offensionis quantum 
litterae tuae declarant nec tantum proficiebam quantum 
<y 2>
volebam. sed tamen hoc me ipse consolabar quod non dubi-
tabam quin te ille aut Dyrrachi aut in istis locis uspiam visurus 
esset. quod cum accidisset, confidebam ac mihi persuaseram 
fore ut omnia placarentur inter vos non modo sermone ac 
disputatione sed conspectu ipso congressuque vestro. nam 
quanta sit in Quinto, fratre meo, comitas, quanta iucunditas, @1 
quam mollis animus et ad accipiendam et ad deponendam 
offensionem, nihil attinet me ad te, qui ea nosti, scribere. sed 
accidit perincommode quod eum nusquam vidisti. valuit 
enim plus quod erat illi non nullorum artibus inculcatum 
quam aut officium aut necessitudo aut amor vester ille pristinus, 
<y 3>
qui plurimum valere debuit. atque huius incommodi culpa ubi 
resideat facilius possum existimare quam scribere; vereor enim 
ne, dum defendam meos, non parcam tuis. nam sic intellego, 
ut nihil a domesticis vulneris factum sit, illud quidem quod 
erat eos certe sanare potuisse. sed huiusce rei totius vitium, 
quod aliquanto etiam latius patet quam videtur, praesenti tibi 
commodius exponam. 
<y 4>
  De iis litteris quas ad te Thessalonica misit et de sermonibus 
quos ab illo et Romae apud amicos tuos et in itinere habitos 
putas, ecquid tant[2ul]2um causae sit ignoro; sed omnis in tua 
posita est humanitate mihi spes huius levandae molestiae. nam 
si ita statueris, et irritabilis animos esse optimorum saepe 
hominum et eosdem placabilis, et esse hanc agilitatem, ut ita 
dicam, mollitiamque naturae plerumque bonitatis, et, id quod 
caput est, nobis inter nos nostra sive incommoda sive vitia sive 
iniurias esse tolerandas, facile haec, quem ad modum spero, 
mitigabuntur; quod ego ut facias te oro. nam ad me, qui te 
unice diligo, maxime pertinet neminem esse meorum qui aut 
te non amet aut abs te non ametur. 
<y 5>
  Illa pars epistulae tuae minime fuit necessaria, in qua exponis 
quas facultates aut provincialium aut urbanorum commodorum 
et aliis temporibus et me ipso consule praetermiseris. mihi @1 
enim perspecta est et ingenuitas et magnitudo animi tui, neque 
ego inter me atque te quicquam interesse umquam duxi praeter 
voluntatem institutae vitae, quod me ambitio quaedam ad 
honorum studium, te autem alia minime reprehendenda ratio 
ad honestum otium duxit. vera quidem laude probitatis, inte-
gritatis, diligentiae, religionis, neque me tibi neque quemquam 
antepono, amoris vero erga me, cum a fraterno amore do-
<y 6>
mesticoque discessi, tibi primas defero. vidi enim, vidi peni-
tusque perspexi in meis variis temporibus et sollicitudines et 
laetitias tuas. fuit mihi saepe et laudis nostrae gratulatio tua 
iucunda et timoris consolatio grata. quin mihi nunc te absente 
non solum consilium, quo tu excellis, sed etiam sermonis com-
municatio, quae mihi suavissima tecum solet esse, maxime 
deest_quid dicam? in publicane re, quo in genere mihi 
neglegenti esse non licet, an in forensi labore, quem antea 
propter ambitionem sustinebam, nunc ut dignitatem tueri 
gratia possim, an in ipsis domesticis negotiis, in quibus ego 
cum antea tum vero post discessum fratris te sermonesque 
nostros desidero? postremo non labor meus non requies, non 
negotium non otium, non forenses res non domesticae, [2non 
publicae]2 non privatae carere diutius tuo suavissimo atque 
amantissimo consilio ac sermone possunt. 
<y 7>
  Atque harum rerum commemorationem verecundia saepe 
impedivit utriusque nostrum; nunc autem ea fuit necessaria 
propter eam partem epistulae tuae per quam te ac mores tuos 
mihi purgatos ac probatos esse voluisti. atque in ista incom-
moditate alienati illius animi et offensi illud inest tamen 
commodi, quod et mihi et ceteris amicis nota fuit et abs te @1 
aliquanto ante testificata tua voluntas omittendae provinciae, 
ut, quod una non estis, non dissensione ac discidio vestro sed 
voluntate ac iudicio tuo factum esse videatur. qua re et illa 
quae violata expiabuntur et haec nostra, quae sunt sanctissime 
conservata, suam religionem obtinebunt. 
<y 8>
  Nos hic in re publica infirma, misera commutabilique ver-
samur. credo enim te audisse nostros equites paene a senatu 
esse disiunctos; qui primum illud valde graviter tulerunt, 
promulgatum ex senatus consulto fuisse ut de eis qui ob 
iudicandum accepissent quaereretur. qua in re decernenda 
cum ego casu non adfuissem sensissemque id equestrem 
ordinem ferre moleste neque aperte dicere, obiurgavi senatum, 
ut mihi visus sum, summa cum auctoritate et in causa non 
<y 9>
verecunda admodum gravis et copiosus fui. ecce alia deliciae 
equitum vix ferendae! quas ego non solum tuli sed etiam 
ornavi. Asiam qui de censoribus conduxerunt, questi sunt in 
senatu se cupiditate prolapsos nimium magno conduxisse; ut 
induceretur locatio postulaverunt. ego princeps in adiutoribus 
atque adeo secundus; nam ut illi auderent hoc postulare, 
Crassus eos impulit. invidiosa res, turpis postulatio et confessio 
temeritatis. summum erat periculum ne, si nihil impetrassent, 
plane alienarentur a senatu. huic quoque rei subventum est 
maxime a nobis perfectumque ut frequentissimo senatu et 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 17>
<y 9>
<z 11>
liberalissimo uterentur, multaque a me de ordinum dignitate 
et concordia dicta sunt Kal. Dec. et postridie. neque adhuc res 
confecta est, sed voluntas senatus perspecta. unus enim contra @1 
dixerat Metellus consul designatus, [qui]erat dicturus, ad quem 
propter diei brevitatem perventum non est, heros ille noster Cato. 
<y 10>
  Sic ego conservans rationem institutionemque nostram 
tueor, ut possum, illam a me conglutinatam concordiam. sed 
tamen, quoniam ista sunt tam infirma, munitur quaedam nobis 
ad retinendas opes nostras tuta, ut spero, via, quam tibi litteris 
satis explicare non possum, significatione parva ostendam 
tamen: utor Pompeio familiarissime. video quid dicas. cavebo 
quae sunt cavenda, ac scribam alias ad te de meis consiliis 
capessendae rei publicae plura. 
<y 11>
  Lucceium scito consulatum habere in animo statim petere. 
duo enim soli dicuntur petituri, Caesar (cum eo coire per 
Arrium cogitat) et Bibulus (cum hoc se putat per C. Pisonem 
posse coniungi). rides? non sunt haec ridicula, mihi crede. 
quid aliud scribam ad te? quid? multa sunt, sed in aliud tempus 
* * * te exspectare velis cures ut sciam. iam illud modeste 
rogo, quod maxime cupio, ut quam primum venias. Non. 
Dec. 
<x 18>
<y sa>
    {47Scr. Romae xi Kal. Febr. an. 60 (%14`8)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nihil mihi nunc scito tam deesse quam hominem eum quocum 
omnia quae me cura aliqua adficiunt una communicem, qui me 
amet, qui sapiat, quicum ego cum loquar nihil fingam, nihil 
dissimulem, nihil obtegam. abest enim frater $A)FELE/STATOS& et 
amantissimus. %Metellus% non homo sed 'litus atque ae%28r' et @1 
'solitudo mera'. tu autem qui saepissime curam et angorem 
animi mei sermone et consilio levasti tuo, qui mihi et in publica 
re socius et in privatis omnibus conscius et omnium meorum 
sermonum et consiliorum particeps esse soles, ubinam es? ita 
sum ab omnibus destitutus ut tantum requietis habeam quan-
tum cum uxore et filiola et mellito Cicerone consumitur. nam 
illae ambitiosae nostrae fucosaeque amicitiae sunt in quodam 
splendore forensi, fructum domesticum non habent. itaque 
cum bene completa domus est tempore matutino, cum ad 
forum stipati gregibus amicorum descendimus, reperire ex 
magna turba neminem possumus quocum aut iocari libere aut 
suspirare familiariter possimus. qua re te exspectamus, te 
desideramus, te iam etiam arcessimus. multa sunt enim quae 
me sollicitant anguntque, quae mihi videor auris nactus tuas 
unius ambulationis sermone exhaurire posse. 
<y 2>
  Ac domesticarum quidem sollicitudinum aculeos omnis et 
scrupulos occultabo neque ego huic epistulae atque ignoto 
tabellario committam. atque hi (nolo enim te permoveri) non 
sunt permolesti, sed tamen insident et urgent et nullius amantis 
consilio aut sermone requiescunt; in re publica vero, quam-
quam animus est praesens, tamen vulnus etiam atque etiam ipsa 
medicina efficit. nam ut ea breviter quae post tuum discessum 
acta sunt colligam, iam exclames necesse est res Romanas 
diutius stare non posse. etenim post profectionem tuam 
primus, ut opinor, introitus fuit fabulae Clodianae, in qua ego, 
nactus, ut mihi videbar, locum resecandae libidinis et coe%28rcen-
dae iuventutis, vehemens flavi et omnis profudi viris animi 
atque ingeni mei, non odio adductus alicuius sed spe non cor-
rigendae sed sanandae civitatis. @1 
<y 3>
  Adflicta res publica est empto constupratoque iudicio. vide 
quae sint postea consecuta. consul est impositus is nobis quem 
nemo praeter nos philosophos aspicere sine suspiritu posset. 
quantum hoc vulnus! facto senatus consulto de ambitu, de 
iudiciis, nulla lex perlata; exagitatus senatus, alienati equites 
Romani quod erat 'qui ob rem iudicandam'. sic ille annus duo 
firmamenta rei publicae per me unum constituta evertit; nam 
et senatus auctoritatem abiecit et ordinum concordiam disiunxit. 
instat hic nunc annus egregius. eius initium eius modi fuit ut 
anniversaria sacra Iuventatis non committerentur; nam M. 
Luculli uxorem Memmius suis sacris initiavit. Menelaus aegre 
id passus divortium fecit. quamquam ille pastor Idaeus 
Menelaum solum contempserat, hic noster Paris tam Mene-
laum quam Agamemnonem liberum non putavit. 
<y 4>
  Est autem C. Herennius quidam, tribunus pl., quem tu 
fortasse ne nosti quidem; tametsi potes nosse, tribulis enim tuus 
est, et Sextus, pater eius, nummos vobis dividere solebat. is ad 
plebem P. Clodium traducit idemque fert ut universus populus 
in campo Martio suffragium de re Clodi ferat. hunc ego accepi 
in senatu ut soleo, sed nihil est illo homine lentius. 
<y 5>
  Metellus est consul egregius et nos amat, sed imminuit 
auctoritatem suam quod habet dicis causa promulgatum illud 
idem de Clodio. Auli autem filius, o di immortales! quam 
ignavus ac sine animo miles! quam dignus qui Palicano, sicut 
<y 6>
facit, os ad male audiendum cottidie praebeat! agraria autem 
promulgata est a Flavio, sane levis, eadem fere quae fuit Plotia. @1 
sed interea $POLITIKO\S A)NH\R OU)D' O)/NAR& quisquam inveniri potest. 
qui poterat, familiaris noster (sic est enim, volo te hoc scire) 
Pompeius, togulam illam pictam silentio tuetur suam. Crassus 
verbum nullum contra gratiam. ceteros iam nosti; qui ita sunt 
stulti ut amissa re publica piscinas suas fore salvas sperare vide-
<y 7>
antur. unus est qui curet, constantia magis et integritate quam, 
ut mihi videtur, consilio aut ingenio, Cato; qui miseros pub-
licanos, quos habuit amantissimos sui, tertium iam mensem 
vexat neque iis a senatu responsum dari patitur. ita nos cogimur 
reliquis de rebus nihil decernere, ante quam publicanis respon-
sum sit. qua re etiam legationes reiectum iri puto. 
<y 8>
  Nunc vides quibus fluctibus iactemur; et si ex iis quae scripsi-
mus tanta etiam a me non scripta perspicis, revise nos aliquando, 
et, quamquam sunt haec fugienda quo te voco, tamen fac ut 
amorem nostrum tanti aestimes ut eo vel cum his molestiis 
pervenire velis. nam ne absens censeare curabo edicendum et 
proponendum locis omnibus; sub lustrum autem censeri 
germani negotiatoris est. qua re cura ut te quam primum 
videamus. vale. &7XI& Kal. Febr. Q. Metello L. Afranio coss. 
<x 19>
<y sa>
    {47Scr. Romae Id. Mart. an. 60 (%14`11)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non modo si mihi tantum esset oti quantum est tibi, verum 
etiam si tam brevis epistulas vellem mittere quam tu soles, 
facile te superarem et in scribendo multo essem crebrior quam @1 
tu. sed ad summas atque incredibilis occupationes meas 
accedit quod nullam a me volo epistulam ad te sine aliquo 
argumento ac sententia pervenire. et primum tibi, ut aequum 
est civi amanti patriam, quae sint in re publica exponam; 
deinde, quoniam nos amore tibi proximi sumus, scribemus 
etiam de nobis ea quae scire te non nolle arbitramur. 
<y 2>
  Atque in re publica nunc quidem maxime Gallici belli ver-
satur metus. nam Haedui, fratres nostri, pugnam nuper malam 
pugnarunt, et [2Helvetii]2 sine dubio sunt in armis excursiones-
que in provinciam faciunt. senatus decrevit ut consules duas 
Gallias sortirentur, dilectus haberetur, vacationes ne valerent, 
legati cum auctoritate mitterentur qui adirent Galliae civitates 
darentque operam ne eae se cum Helvetiis coniungerent. legati 
sunt Q. Metellus Creticus et L. Flaccus et, $TO\ E)PI\ TH=| FAKH=| MU/RON&, 
<y 3>
Lentulus, Clodiani filius. atque hoc loco illud non queo 
praeterire, quod, cum de consularibus mea prima sors exisset, 
una voce senatus frequens retinendum me in urbe censuit. hoc 
idem post me Pompeio accidit, ut nos duo quasi pignora rei 
publicae retineri videremur. quid enim ego aliorum in me 
$E)PIFWNH/MATA& exspectem cum haec domi nascantur? 
<y 4>
  Vrbanae autem res se sic habent. agraria lex a Flavio tribuno 
pl. vehementer agitabatur auctore Pompeio, quae nihil populare 
habebat praeter actorem. ex hac ego lege secunda contionis 
voluntate omnia illa tollebam quae ad privatorum incommodum @1 
pertinebant; liberabam agrum eum qui P. Mucio L. Calpurnio 
consulibus publicus fuisset; Sullanorum hominum posses-
siones confirmabam; Volaterranos et Arretinos, quorum 
agrum Sulla publicarat neque diviserat, in sua possessione 
retinebam; unam rationem non reiciebam, ut ager hac 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 19>
<y 4>
<z 10>
adventicia pecunia emeretur quae ex novis vectigalibus per 
quinquennium reciperetur. huic toti rationi agrariae senatus 
adversabatur, suspicans Pompeio novam quandam potentiam 
quaeri; Pompeius vero ad voluntatem perferendae legis incu-
buerat. ego autem magna cum agrariorum gratia confirmabam 
omnium privatorum possessiones; is enim est noster exercitus, 
hominum, ut tute scis, locupletium. populo autem Pompeioque 
(nam id quoque volebam) satis faciebam emptione, qua con-
stituta diligenter et sentinam urbis exhauriri et Italiae solitudi-
nem frequentari posse arbitrabar. sed haec tota res interpellata 
bello refrixerat. Metellus est consul sane bonus et nos admo-
dum diligit. ille alter nihil ita est ut plane quid emerit nesciat. 
<y 5>
  Haec sunt in re publica, nisi etiam illud ad rem publicam putas 
pertinere, Herennium quendam, tribunum pl., tribulem tuum, 
sane hominem nequam atque egentem, saepe iam de P. Clodio 
ad plebem traducendo agere coepisse. huic frequenter inter-
ceditur. haec sunt, ut opinor, in re publica. 
<y 6>
  Ego autem, ut semel Nonarum illarum Decembrium iunc-
tam invidia ac multorum inimicitiis eximiam quandam atque 
immortalem gloriam consecutus sum, non destiti eadem animi 
magnitudine in re publica versari et illam institutam ac suscep-
tam dignitatem tueri; sed postea quam primum Clodi absolu-
tione levitatem infirmitatemque iudiciorum perspexi, deinde 
vidi nostros publicanos facile a senatu disiungi, quamquam a @1 
me ipso non divellerentur, tum autem beatos homines, hos 
piscinarios dico, amicos tuos, non obscure nobis invidere, putavi 
mihi maiores quasdam opes et firmiora praesidia esse quaerenda. 
<y 7>
itaque primum eum qui nimium diu de rebus nostris tacuerat, 
Pompeium, adduxi in eam voluntatem ut in senatu non semel 
sed saepe multisque verbis huius mihi salutem imperi atque orbis 
terrarum adiudicarit. quod non tam interfuit mea (neque enim 
illae res aut ita sunt obscurae ut testimonium aut ita dubiae ut 
laudationem desiderent) quam rei publicae, quod erant quidam 
improbi qui contentionem fore aliquam mihi cum Pompeio ex 
rerum illarum dissensione arbitrarentur. cum hoc ego me tanta 
familiaritate coniunxi ut uterque nostrum in sua ratione munitior 
<y 8>
et in re publica firmior hac coniunctione esse possit. odia autem 
illa libidinosae ac delicatae iuventutis quae erant in me incitata, 
sic mitigata sunt comitate quadam mea me unum ut omnes illi 
colant. nihil iam denique a me asperum in quemquam fit, nec 
tamen quicquam populare ac dissolutum, sed ita temperata 
tota ratio est ut rei publicae constantiam praestem, privatis 
meis rebus propter infirmitatem bonorum, iniquitatem male-
volorum, odium in me improborum adhibeam quandam 
cautionem et diligentiam; atque ita tamen [si] his novis amicitiis 
implicati sumus ut crebro mihi vafer ille Siculus insusurret 
Epicharmus cantilenam illam suam, '$NA=FE KAI\ ME/MNAS' A)PISTEI=N. 
$A)/RQRA TAU=TA TA=N FRENW=N&.' ac nostrae quidem rationis ac vitae 
quasi quandam formam, ut opinor, vides. 
<y 9>
  De tuo autem negotio saepe ad me scribis; cui mederi nunc 
non possumus. est enim illud senatus consultum summa @1 
pedariorum voluntate, nullius nostrum auctoritate factum. 
nam quod me esse ad scribendum vides, ex ipso senatus consulto 
intellegere potes aliam rem tum relatam, hoc autem de populis 
liberis sine causa additum. et ita factum est a P. Servilio filio. 
qui in postremis sententiam dixit; sed immutari hoc tempore 
non potest. itaque conventus, qui initio celebrabantur, iam diu 
fieri desierunt. tu si tuis blanditiis tamen a Sicyoniis nummu-
lorum aliquid expresseris, velim me facias certiorem. 
<y 10>
  Commentarium consulatus mei Graece compositum misi ad 
te. in quo si quid erit quod homini Attico minus Graecum 
eruditumque videatur, non dicam quod tibi, ut opinor, Pan-
hormi Lucullus de suis historiis dixerat, se, quo facilius illas 
probaret Romani hominis esse, idcirco barbara quaedam et 
soloeca dispersisse; apud me si quid erit eius modi, me impru-
dente erit et invito. Latinum si perfecero, ad te mittam. tertium 
poe%28ma exspectato, ne quod genus a me ipso laudis meae praeter-
mittatur. hic tu cave dicas, '$TI/S PATE/R' AI)NH/SEI;&'; si est enim apud 
homines quicquam quod potius [si] laudetur, nos vituperemur 
qui non potius alia laudemus; quamquam non $E)GKWMIASTIKA\ 
sunt haec sed $I(STORIKA\& quae scribimus. 
<y 11>
  Quintus frater purgat se mihi per litteras et adfirmat nihil a 
se cuiquam de te secus esse dictum. verum haec nobis coram 
summa cura et diligentia sunt agenda. tu modo nos revise 
aliquando. Cossinius hic, cui dedi litteras, valde mihi bonus 
homo et non levis et amans tui visus est et talis qualem esse 
eum tuae mihi litterae nuntiarant. Id. Mart. @1 
<x 20>
<y sa>
    {47Scr. Romae post iv Id. Mai. an. 60 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum [2e]2 Pompeiano me Romam recepissem a. d. &7IIII& Id. Mai. 
Cincius noster eam mihi abs te epistulam reddidit quam tu Id. 
Febr. dederas. ei nunc epistulae litteris his respondebo. 
  Ac primum tibi perspectum esse iudicium de te meum 
laetor; deinde te in iis rebus quae tibi asperius a nobis atque 
[2adeo a]2 nostris et iniucundius actae videbantur moderatissi-
mum fuisse vehementissime gaudeo idque neque amoris 
mediocris et ingeni summi ac sapientiae iudico. qua de re cum 
ad me ita suaviter, diligenter, officiose, humaniter scripseris ut 
non modo te hortari amplius non debeam sed ne exspectare 
quidem abs te aut ab ullo homine tantum facilitatis ac man-
suetudinis potuerim, nihil duco esse commodius quam de his 
rebus nihil iam amplius scribere. cum erimus congressi, tum, si 
quid res feret, coram inter nos conferemus. 
<y 2>
  Quod ad me de re publica scribis, disputas tu quidem et 
amanter et prudenter, et a meis consiliis ratio tua non abhorret; 
nam neque de statu nobis nostrae dignitatis est recedendum 
neque sine nostris copiis intra alterius praesidia veniendum et is 
de quo scribis nihil habet amplum, nihil excelsum, nihil non 
submissum atque populare. verum tamen fuit ratio mihi 
fortasse ad tranquillitatem meorum temporum non inutilis sed 
mehercule rei publicae multo etiam utilior quam mihi, civium 
improborum impetus in me reprimi cum hominis amplissima @1 
fortuna, auctoritate, gratia fluctuantem sententiam confirmas-
sem et a spe malorum ad mearum rerum laudem convertis-
sem. quod si cum aliqua levitate mihi faciendum fuisset, 
nullam rem tanti aestimassem; sed a me ita sunt acta omnia non 
ut ego illi adsentiens levior sed ut ille me probans gravior 
<y 3>
videretur. reliqua sic a me aguntur et agentur ut non commit-
tamus ut ea quae gessimus fortuito gessisse videamur. meos 
bonos illos viros quos significas et eam quam mihi dicis obti-
gisse $*SPA/RTAN& non modo numquam deseram sed, etiam si ego 
ab illa deserar, tamen in mea pristina sententia permanebo. 
illud tamen velim existimes, me hanc viam optimatem post 
Catuli mortem nec praesidio ullo nec comitatu tenere. nam ut 
ait Rhinton, ut opinor, '$OI( ME\N PAR' OU)DE/N EI)SI&, $TOI=S D' OU)DE\N ME/LEI&'. 
mihi vero ut invideant piscinarii nostri aut scribam ad te alias 
aut in congressum nostrum reservabo. a curia autem nulla me 
res divellet, vel quod ita rectum est vel quod rebus meis maxime 
consentaneum vel quod a senatu quanti fiam minime me 
paenitet. 
<y 4>
  De Sicyoniis, ut scripsi ad te antea, non multum spei est in 
senatu; nemo est enim iam qui queratur. qua re si id exspectas, 
longum est. alia via, si qua potes, pugna. cum est actum, 
neque animadversum est ad quos pertineret et raptim in eam 
sententiam pedarii cucurrerunt. inducendi senatus consulti 
maturitas nondum est, quod neque sunt qui querantur et multi, 
partim malevolentia partim opinione aequitatis, delectantur. 
<y 5>
  Metellus tuus est egregius consul; unum reprehendo, quod 
otium [2e]2 Gallia nuntiari non magno opere gaudet. cupit. @1 
credo, triumphare. hoc vellem mediocrius, cetera egregia. 
Auli filius vero ita se gerit ut eius consulatus non consulatus sit 
sed Magni nostri $U(PW/PION&. 
<y 6>
  De meis scriptis misi ad te Graece perfectum consulatum 
meum. eum librum L. Cossinio dedi. puto te Latinis meis 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 20>
<y 6>
<z 3>
delectari, huic autem Graeco Graecum invidere. alii si scrip-
serint, mittemus ad te; sed, mihi crede, simul atque hoc nostrum 
legerunt, nescio quo pacto retardantur. 
<y 7>
  Nunc ut ad rem meam redeam, L. Papirius Paetus, vir bonus 
amatorque noster, mihi libros eos quos Ser. Claudius reliquit, 
donavit. cum mihi per legem Cinciam licere capere Cincius 
amicus tuus diceret, libenter dixi me accepturum si attulisset. 
nunc si me amas, si te a me amari scis, enitere per amicos, 
clientis, hospites, libertos denique ac servos tuos, ut scida ne 
qua depereat. nam et Graecis iis libris quos suspicor et Latinis 
quos scio illum reliquisse mihi vehementer opus est. ego autem 
cottidie magis quod mihi de forensi labore temporis datur in iis 
studiis conquiesco. per mihi, per, inquam, gratum feceris si in 
hoc tam diligens fueris quam soles in iis rebus quas me valde 
velle arbitraris, ipsiusque Paeti tibi negotia commendo, de 
quibus tibi ille agit maximas gratias, et ut iam invisas nos non 
solum rogo sed etiam suadeo. 
<x 21>
<y sa>
    {47Scr. Anti, ut vid., fort. iii Non. Iun. an. 60}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Kal. Iun. eunti mihi Antium et gladiatores M. Metelli cupide 
relinquenti venit obviam tuus puer. is mihi litteras abs te et 
commentarium consulatus mei Graece scriptum reddidit. in @1 
quo laetatus sum me aliquanto ante de isdem rebus Graece item 
scriptum librum L. Cossinio ad te perferendum dedisse; nam 
si ego tuum ante legissem, furatum me abs te esse diceres. 
quamquam tua illa (legi enim libenter) horridula mihi atque 
incompta visa sunt, sed tamen erant ornata hoc ipso quod 
ornamenta neglexerant, et, ut mulieres, ideo bene olere quia 
nihil olebant videbantur. meus autem liber totum Isocrati 
myrothecium atque omnis eius discipulorum arculas ac non 
nihil etiam Aristotelia pigmenta consumpsit. quem tu Corcyrae, 
ut mihi aliis litteris significas, strictim attigisti, post autem, ut 
arbitror, a Cossinio accepisti. quem tibi ego non essem ausus 
<y 2>
mittere nisi eum lente ac fastidiose probavissem. quamquam 
ad me rescripsit iam Rhodo Posidonius se, nostrum illud 
$U(PO/MNHMA& [2cum]2 legeret, quod ego ad eum ut ornatius de isdem 
rebus scriberet miseram, non modo non excitatum esse ad 
scribendum sed etiam plane deterritum. quid quaeris? contur-
bavi Graecam nationem. ita vulgo qui instabant ut darem sibi 
quod ornarent, iam exhibere mihi molestiam destiterunt. tu, 
si tibi placuerit liber, curabis ut et Athenis sit et in ceteris oppidis 
Graeciae. videtur enim posse aliquid nostris rebus lucis adferre. 
<y 3>
  Oratiunculas autem et quas postulas et pluris etiam mittam, 
quoniam quidem ea quae nos scribimus adulescentulorum 
studiis excitati te etiam delectant. fuit enim mihi commmodum, 
quod in eis orationibus quas Philippicae nominantur enituerat 
tuus ille civis Demosthenes et quod se ab hoc refractariolo 
iudiciali dicendi genere abiunxerat ut $SEMNO/TERO/S TIS& et $POLITIKW/-
$TEROS& videretur, curare ut meae quoque essent orationes quae 
consulares nominarentur. quarum una est in senatu Kalendis @1 
Ianuariis, altera ad populum de lege agraria, tertia de Othone, 
quarta pro Rabirio, quinta de proscriptorum filiis, sexta cum 
provinciam in contione deposui, septima qua Catilinam 
emisi, octava quam habui ad populum postridie quam Catilina 
profugit, nona in contione quo die Allobroges %invocarunt%, 
decima in senatu Nonis Decembribus. sunt praeterea duae 
breves, quasi $A)POSPASMA/TIA& legis agrariae. hoc totum $SW=MA 
curabo ut habeas. et quoniam te cum scripta tum res meae 
delectant, isdem ex libris perspicies et quae gesserim et quae 
dixerim; aut ne poposcisses. ego enim tibi me non offerebam. 
<y 4>
  Quod quaeris quid sit quod te arcessam ac simul impeditum 
te negotiis esse significas, neque recusas quin, non modo si opus 
sit sed etiam si velim, accurras, nihil sane est necesse, verum 
tamen videbare mihi tempora peregrinationis commodius 
posse discribere. nimis abes diu, praesertim cum sis in propin-
quis locis; neque nos te fruimur et tu nobis cares. ac nunc 
quidem otium est, sed si paulo plus furor Pulchelli progredi 
posset, valde ego te istinc excitarem. verum praeclare Metellus 
impedit et impediet. quid quaeris? est consul $FILO/PATRIS& et, ut 
semper iudicavi, natura bonus. 
<y 5>
  Ille autem non simulat, sed plane tribunus pl. fieri cupit. 
qua [2de]2 re cum in senatu ageretur, fregi hominem et incon-
stantiam eius reprehendi qui Romae tribunatum pl. peteret 
cum in Sicilia hereditatem se petere dictitasset, neque magno 
opere dixi esse nobis laborandum, quod nihilo magis ei licitu-
rum esset plebeio rem publicam perdere quam similibus eius @1 
me consule patriciis esset licitum. iam cum se ille septimo die 
venisse a freto neque sibi obviam quemquam prodire potuisse 
et noctu se introisse dixisset in eoque se in contione iactasset, 
nihil ei novi dixi accidisse. ex Sicilia septimo die Romam: at 
tribus horis Roma Interamnam. noctu introisse: idem ante. 
'non est itum obviam: ne tum quidem cum iri maxime debuit.' 
quid quaeris? hominem petulantem modestum reddo non 
solum perpetua gravitate orationis sed etiam hoc genere dicto-
rum. itaque iam familiariter cum ipso etiam cavillor ac iocor. 
quin etiam cum candidatum deduceremus, quaerit ex me num 
consuessem Siculis locum gladiatoribus dare. negavi. 'at ego' 
inquit 'novus patronus instituam. sed soror, quae tantum 
habeat consularis loci, unum mihi solum pedem dat.' 'noli' 
inquam 'de uno pede sororis queri; licet etiam alterum tollas.' 
'non consulare' inquies 'dictum.' fateor; sed ego illam odi 
male consularem: 'ea est enim seditiosa, ea cum viro bellum 
gerit', neque solum cum Metello sed etiam cum Fabio, quod 
eos nihili esse moleste fert. 
<y 6>
  Quod de agraria lege scribis, sane iam videtur refrixisse. quod 
me quodam modo molli bracchio de Pompei familiaritate 
obiurgas, nolim ita existimes, me mei praesidi causa cum illo 
coniunctum esse; sed ita res erat instituta ut, si inter nos esset 
aliqua forte dissensio, maximas in re publica discordias versari 
esset necesse. quod a me ita praecautum atque provisum est, 
non ut ego de optima illa mea ratione decederem, sed ut ille esset @1 
melior et aliquid de populari levitate deponeret. quem de meis 
rebus, in quas eum multi incitarant, multo scito gloriosius quam 
de suis praedicare; sibi enim bene gestae, mihi conservatae rei 
publicae dat testimonium. hoc facere illum mihi quam prosit 
nescio; rei publicae certe prodest. quid si etiam Caesarem, cuius 
nunc venti valde sunt secundi, reddo meliorem? num tantum 
<y 7>
obsum rei publicae? quin etiam si mihi nemo invideret, si 
omnes, ut erat aequum, faverent, tamen non minus esset 
probanda medicina quae sanaret vitiosas partis rei publicae 
quam quae exsecaret. nunc vero, cum equitatus ille quem ego 
in clivo Capitolino te signifero ac principe collocaram senatum 
deseruerit, nostri autem principes digito se caelum putent 
attingere si mulli barbati in piscinis sint qui ad manum acce-
dant, alia autem neglegant, nonne tibi satis prodesse videor si 
perficio ut ii nolint obesse qui possunt? 
<y 8>
  Nam Catonem nostrum non tu amas plus quam ego; sed 
tamen ille optimo animo utens et summa fide nocet interdum 
rei publicae; dicit enim tamquam in Platonis $POLITEI/A|&, non 
tamquam in Romuli faece, sententiam. quid verius quam in 
iudicium venire qui ob rem iudicandam pecuniam acceperit? 
censuit hoc Cato et adsensit senatus: equites curiae bellum_ 
non mihi, nam ego dissensi. quid impudentius publicanis 
renuntiantibus? fuit tamen retinendi ordinis causa facienda 
iactura. restitit et pervicit Cato. itaque nunc, consule in carcere 
incluso, saepe item seditione commota, adspiravit nemo eorum 
quorum ego concursu itemque ii consules qui post me fuerunt @1 
rem publicam defendere solebant. quid ergo? 'istos' inquies 
'mercede conductos habebimus?' quid faciemus si aliter non 
possumus? an libertinis atque etiam servis serviamus? sed, ut 
tu ais, $A(/LIS SPOUDH=S&. 
<y 9>
  Favonius meam tribum tulit honestius quam suam, Luccei 
perdidit. accusavit Nasicam inhoneste, ac modeste tamen; 
dixit ita ut Rhodi videretur molis potius quam Moloni operam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 21>
<y 9>
<z 4>
dedisse. mihi quod defendissem leviter suscensuit. nunc tamen 
petit iterum rei publicae causa. Lucceius quid agat scribam ad 
te cum Caesarem videro, qui aderit biduo. 
<y 10>
  Quod Sicyonii te laedunt, Catoni et eius aemulatori attribues 
Servilio. quid? ea plaga nonne ad multos bonos viros pertinet? 
sed si ita placuit, laudemus, deinde in dissensionibus soli 
relinquamur. 
<y 11>
  Amalthea mea te exspectat et indiget tui. Tusculanum et 
Pompeianum valde me delectant, nisi quod me, illum ipsum 
vindicem aeris alieni, aere non Corinthio sed hoc circumforaneo 
obruerunt. in Gallia speramus esse otium. Prognostica mea 
cum oratiunculis prope diem exspecta, et tamen quid ad me de 
adventu tuo scribe ad nos. nam mihi Pomponia nuntiari iussit 
te mense Quintili Romae fore. id a tuis litteris quas ad me de 
censu tuo miseras discrepabat. 
<y 12>
  Paetus, ut antea ad te scripsi, omnis libros quos frater suus 
reliquisset mihi donavit. hoc illius munus in tua diligentia 
positum est. si me amas, cura ut conserventur et ad me per-
ferantur. hoc mihi nihil potest esse gratius. et cum Graecos @1 
tum vero Latinos diligenter ut conserves velim. tuum esse hoc 
munusculum putabo. ad Octavium dedi litteras. cum ipso 
nihil eram locutus; neque enim ista tua negotia provincialia 
esse putabam neque te in tocullionibus habebam. sed scripsi, 
ut debui, diligenter. 
<x 22>
<y sa>
    {47Scr. Anti(?), med. vel ex. m. Dec. an. 60}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cura, amabo te, Ciceronem nostrum. ei nos $QEI=OI& videmur. 
<y 2>
  $*PELLHNAI/WN& in manibus tenebam et hercule magnum acervum 
Dicaearchi mihi ante pedes exstruxeram. o magnum homi-
nem, et unde multo plura didiceris quam de Procilio! $*KORINQI/WN 
et $*)AQHNAI/WN& puto me Romae habere. mihi crede (sed ego te hoc 
doceo?), mirabilis vir est. $*(HRW/DHS&, si homo esset, eum potius 
legeret quam unam litteram scriberet; qui me epistula petivit, 
ad te, ut video, comminus accessit. coniurasse mallem quam 
<y 3>
restitisse coniurationi si illum mihi audiendum putassem. de 
lolio, sanus non es; de vino, laudo. 
  Sed heus tu, ecquid vides Kalendas venire, Antonium non 
venire? iudices cogi? nam ita ad me mittunt, Nigidium minari 
in contione se iudicem qui non adfuerit compellaturum. velim 
tamen si quid est de Antoni adventu quod audieris scribas ad 
me et, quoniam huc non venit, cenes apud nos utique prid. 
Kal. cave aliter facias. cura ut valeas. @1 
<x 23>
<y sa>
    {47Scr. Romae, ut vid., paulo post superiorem}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Primum, ut opinor, $EU)AGGE/LIA&. Valerius absolutus est Hortensio 
defendente. id iudicium Auli filio condonatum putabatur; et 
Epicratem suspicor, ut scribis, lascivum fuisse. etenim mihi 
caligae eius et fasciae cretatae non placebant. quid sit, sciemus 
cum veneris. 
<y 2>
  Fenestrarum angustias quod reprehendis, scito te $*KU/ROU 
$PAIDEI/AN& reprehendere. nam cum ego idem istuc dicerem, 
Cyrus aiebat virid[2ar]2iorum $DIAFA/SEIS& latis luminibus non tam 
esse suavis. etenim $E)/STW O)/YIS ME\N H( *A, TO\ DE\ O(RW/MENON &[2$TO\&]2$ *B*G, 
$A)KTI=NES DE\ &%$*A*I*T*A&%. vides enim cetera. nam si $KAT' EI)DW/LWN 
$E)MPTW/SEIS& videremus, valde laborarent $EI)/DWLA& in angustiis; nunc 
fit lepide illa $E)/KXUSIS& radiorum. cetera si reprehenderis, non 
feres tacitum, nisi si quid erit eius modi quod sine sumptu 
corrigi possit. 
<y 3>
  Venio nunc ad mensem Ianuarium et ad $U(PO/STASIN& nostram 
ac $POLITEI/AN&, in qua $*SWKRATIKW=S EI)S E(KA/TERON&, sed tamen ad 
extremum, ut illi solebant, $TH\N A)RE/SKOUSAN&. est res sane magni 
consili. nam aut fortiter resistendum est legi agrariae, in quo 
est quaedam dimicatio sed plena laudis, aut quiescendum, quod 
est non dissimile atque ire in Solonium aut Antium, aut etiam 
adiuvandum, quod a me aiunt Caesarem sic exspectare ut non 
dubitet. nam fuit apud me Cornelius, hunc dico Balbum, 
Caesaris familiarem. is adfirmabat illum omnibus in rebus @1 
meo et Pompei consilio usurum daturumque operam ut cum 
<y 4>
Pompeio Crassum coniungeret. hic sunt haec: coniunctio 
mihi summa cum Pompeio, si placet, etiam cum Caesare, 
reditus in gratiam cum inimicis, pax cum multitudine, senec-
tutis otium. sed me $KATAKLEI\S& mea illa commovet quae est in 
libro tertio: 
    'interea cursus, quos prima a parte iuventae 
    quosque adeo consul virtute animoque petisti, 
    hos retine atque auge famam laudesque bonorum.' 
haec mihi cum in eo libro in quo multa sunt scripta $A)RISTO-
$KRATIKW=S& Calliope ipsa praescripserit, non opinor esse dubitan-
dum quin semper nobis videatur '$EI(=S OI)WNO\S A)/RISTOS A)MU/NASQAI 
$PERI\ PA/TRHS&'. 
  Sed haec ambulationibus Compitaliciis reservemus. tu prid. 
Compitalia memento. balineum calfieri iubebo. et Pomponiam 
Terentia rogat; matrem adiungemus. $*QEOFRA/STOU PERI\ FILO-
$TIMI/AS& adfer mihi de libris Quinti fratris. 
<x 24>
<y sa>
    {47Scr. Anti in. m. Apr. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Fecisti mihi pergratum quod Serapionis librum ad me misisti; 
ex quo quidem ego, quod inter nos liceat dicere, millesimam 
partem vix intellego. pro eo tibi praesentem pecuniam solvi 
imperavi, ne tu expensum muneribus ferres. at quoniam 
nummorum mentio facta est, amabo te, cura ut cum Titinio, 
quoquo modo poteris, transigas. si in eo quod ostenderat non 
stat, mihi maxime placet ea quae male empta sunt reddi, si @1 
voluntate Pomponiae fieri poterit; si ne id quidem, nummi 
potius reddantur quam ullus sit scrupulus. valde hoc velim 
ante quam proficiscare amanter, ut soles, diligenterque conficias. 
<y 2>
  Clodius ergo, ut ais, ad Tigranem! velim %sirpie% condicione; 
sed facile patior. accommodatius enim nobis est ad liberam 
legationem tempus illud, cum et Quintus noster iam, ut 
speramus, in otio consederit et iste sacerdos Bonae deae cuius 
modi futurus sit sci[2em]2us. interea quidem cum Musis nos 
delectabimus animo aequo, immo vero etiam gaudenti ac 
libenti, neque mihi umquam veniet in mentem Crasso invidere 
neque paenitere quod a me ipso non desciverim. 
<y 3>
  De geographia, dabo operam ut tibi satis faciam; sed nihil 
certi polliceor. magnum opus est, sed tamen, ut iubes, curabo 
<y 4>
ut huius peregrinationis aliquod tibi opus exstet. tu quicquid 
indagaris de re publica, et maxime quos consules futuros putes, 
facito ut sciam. tametsi nimis sum curiosus; statui enim nihil 
iam de re publica cogitare. 
<y 5>
  Terentiae saltum perspeximus. quid quaeris? praeter quer-
cum Dodonaeam nihil desideramus quo minus Epirum ipsam 
<y 6>
possidere videamur. nos circiter Kalendas aut in Formiano 
erimus aut in Pompeiano. tu, si in Formiano non erimus, si 
nos amas, in Pompeianum venito. id et nobis erit periucundum 
et tibi non sane devium. 
<y 7>
  De muro, imperavi Philotimo ne impediret quo minus id 
fieret quod tibi videretur. tu censeo tamen adhibeas Vettium. 
his temporibus, tam dubia vita optimi cuiusque, magni 
aestimo unius aestatis fructum palaestrae Palatinae, sed ita 
tamen ut nihil minus velim quam Pomponiam et puerum 
versari in timore ruinae. @1 
<x 25>
<y sa>
    {47Scr. Anti paulo post superiore}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cupio equidem et iam pridem cupio Alexandriam reliquamque 
Aegyptum visere et simul ab hac hominum satietate nostri dis-
cedere et cum aliquo desiderio reverti; sed hoc tempore et his 
mittentibus '$AI)DE/OMAI *TRW=AS KAI\ *TRW|A/DAS E(LKESIPE/PLOUS&'. quid 
enim nostri optimates, si qui reliqui sunt, loquentur? an me 
aliquo praemio de sententia esse deductum? '$*POULUDA/MAS MOI 
$PRW=TOS E)LEGXEI/HN A)NAQH/SEI&', Cato ille noster qui mihi unus est 
pro centum milibus. quid vero historiae de nobis ad annos 
&7DC& praedicarint? quas quidem ego multo magis vereor quam 
eorum hominum qui hodie vivunt rumusculos. sed, opinor, 
excipiamus et exspectemus. si enim deferetur, erit quaedam 
nostra potestas et tum deliberabimus. etiam hercule est in non 
accipiendo non nulla gloria. qua re si quid $*QEOFA/NHS& tecum 
forte contulerit, ne omnino repudiaris. 
<y 2>
  De istis rebus exspecto tuas litteras, quid Arrius narret, quo 
animo se destitutum ferat, et qui consules parentur, utrum, ut 
populi sermo, Pompeius et Crassus, an, ut mihi scribitur, cum 
Gabinio Ser. Sulpicius, et num quae novae leges et num quid 
novi omnino, et, quoniam Nepos proficiscitur, cuinam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 25>
<y 2>
<z 6>
auguratus deferatur, quo quidem uno ego ab istis capi possum 
_vide levitatem meam! sed quid ego haec, quae cupio 
deponere et toto animo atque omni cura $FILOSOFEI=N&? sic, 
inquam


m, in animo est; vellem ab initio, nunc vero, quoniam @1 
quae putavi esse praeclara expertus sum quam essent inania, 
cum omnibus Musis rationem habere cogito. 
<y 3>
Tu tamen de %Tutio% ad me rescribe certius et num quis in 
eius locum paretur, et quid de P. Clodio fiat, et omnia, quem 
ad modum polliceris, $E)PI\ SXOLH=S& scribe. et quo die Roma te 
exiturum putes velim ad me scribas ut certiorem te faciam 
quibus in locis futurus sim, epistulamque statim des de iis 
rebus de quibus ad te scripsi. valde enim exspecto tuas litteras. 
<x 26>
<y sa>
    {47Scr. Anti paulo post superiorem}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quod tibi superioribus litteris promiseram, fore ut opus exsta-
ret huius peregrinationis, nihil iam magno opere confirmo; 
sic enim sum complexus otium ut ab eo divelli non queam. 
itaque aut libris me delecto, quorum habeo Anti festivam 
copiam, aut fluctus numero (nam ad lacertas captandas tem-
pestates non sunt idoneae); a scribendo prorsus abhorret 
animus. etenim $GEWGRAFIKA\& quae constitueram magnum opus 
est. ita valde Eratosthenes, quem mihi proposueram, a 
Serapione et ab Hipparcho reprehenditur. quid censes si 
Tyrannio accesserit? et hercule sunt res difficiles ad explican-
dum et $O(MOEIDEI=S& nec tam possunt $A)NQHROGRAFEI=SQAI& quam 
videbantur et, quod caput est, mihi quaevis satis iusta causa 
cessandi est; qui etiam dubitem an hic Anti considam et hoc 
tempus omne consumam, ubi quidem ego mallem duumvirum 
<y 2>
quam Romae fuisse. tu vero sapientior Buthroti domum 
parasti. sed, mihi crede, proxima est illi municipio haec @1 
Antiatium civitas. esse locum tam prope Romam ubi multi 
sint qui Vatinium numquam viderint, ubi nemo sit praeter me 
qui quemquam ex viginti viris vivum et salvum velit, ubi me 
interpellet nemo, diligant omnes! hic, hic nimirum $POLITEUTE/ON&. 
nam istic non solum non licet sed etiam taedet. itaque $A)NE/K-
$DOTA& a nobis, quae tibi uni legamus, Theopompio genere aut 
etiam asperiore multo pangentur. neque aliud iam quicquam 
$POLITEU/OMAI& nisi odisse improbos, et id ipsum nullo cum sto-
macho sed potius cum aliqua %scribendi% voluptate. 
  Sed ut ad rem, scripsi ad quaestores urbanos de Quinti fratris 
negotio. vide quid narrent, ecquae spes sit denari an cistophoro 
Pompeiano iaceamus. praeterea de muro statue quid faciendum 
sit. aliud quid? etiam: quando te proficisci istinc putes fac ut 
sciam. 
<x 27>
<y sa>
    {47Scr. Anti paulo post superiorem}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De geographia etiam atque etiam deliberabimus. orationes 
autem me duas postulas; quarum alteram non libebat mihi 
scribere %qui absciram%, alteram ne laudarem eum quem non 
amabam. sed id quoque videbimus. denique aliquid exstabit 
ne tibi plane cessasse videamur. 
<y 2>
  De Publio quae ad me scribis sane mihi iucunda sunt, eaque 
etiam velim omnibus vestigiis indagata ad me adferas cum 
venies, et interea scribas si quid intelleges aut suspicabere, et 
maxime de legatione quid sit acturus. equidem ante quam @1 
tuas legi litteras [in] hominem ire cupiebam, non mehercule ut 
differrem cum eo vadimonium (nam mira sum alacritate ad 
litigandum), sed videbatur mihi, si quid esset in [2eo]2 populare 
quod plebeius factus esset, id amissurus. quid enim? 'ad 
plebem transisti ut Tigranem ires salutatum? narra mihi, reges 
Armenii patricios resalutare non solent?' quid quaeris? 
acueram [2me]2 ad exagitandam hanc eius legationem. quam si 
ille contemnit et si, ut scribis, bilem id commovet et latoribus 
et auspicibus legis curiatae, spectaculum egregium. 
<y 3>
  [2Et]2 hercule, verum ut loquamur, subcontumeliose tractatur 
noster Publius, primum qui, cum domi Caesaris quondam unus 
vir fuerit, nunc ne in viginti quidem esse potuerit; deinde alia 
legatio dicta erat, alia data est. illa opima ad exigendas 
pecunias Druso, ut opinor, Pisaurensi an epuloni Vatinio 
reservatur; haec ieiuna tabellari legatio datur ei cuius tribunatus 
ad istorum tempora reservatur. incende hominem, amabo te, 
quoad potest. una spes est salutis istorum inter ipsos dissensio; 
cuius ego quaedam initia sensi ex Curione. iam vero Arrius 
consulatum sibi ereptum fremit; Megabocchus et haec saginaria 
iuventus inimicissima est. accedat vero, accedat etiam ista rixa 
auguratus. spero me praeclaras de istis rebus epistulas ad te 
saepe missurum. 
<y 4>
  Sed illud quid sit scire cupio quod iacis obscure, iam etiam 
ex ipsis quinque viris loqui quosdam. quidnam id est? si est @1 
enim aliquid, plus est boni quam putarem. atque haec sic velim 
existimes, non me abs te $KATA\ TO\ PRAKTIKO\N& quaerere, quod 
gestiat animus aliquid agere in re publica. iam pridem guber-
nare me taedebat etiam cum licebat; nunc vero, cum cogar 
exire de navi non abiectis sed ereptis gubernaculis, cupio 
istorum naufragia ex terra intueri, cupio, ut ait tuus amicus 
Sophocles, 
<z 9a>
    '$KA)\N U(PO\ STE/GH| 
<z 10>
    $PUKNH=S A)KOU/EIN YAKA/DOS EU(DOU/SH| FRENI/&.' 
<y 5>
  De muro, quid opus sit videbis. Castricianum mendum nos 
corrigemus; et tamen ad me Quintus HS &7CCI#1100#1100 I#1100#1100& scripserat, 
non, [2ut]2 ad sororem tuam, HS %&7XXX& a%. Terentia tibi salutem 
dicit. Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem de se respondeas 
quod de fratre suo, sororis tuae filio, respondisti. de Amalthea 
quod me admones non neglegemus. cura ut valeas. 
<x 28>
<y sa>
    {47Scr. Anti xv, ut vid., Kal. Mai. an. 59 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Epistulam cum a te avide exspectarem ad vesperum, ut soleo, 
ecce tibi nuntius pueros venisse Roma. voco, quaero ecquid 
litterarum. negant. 'quid ais?' inquam, 'nihilne a Pomponio?' 
perterriti voce et vultu confessi sunt se accepisse sed excidisse in 
via. quid quaeris? permoleste tuli. nulla enim abs te per hos 
dies epistula inanis aliqua re utili et suavi venerat. nunc, si quid in 
ea epistula quam a. d. &7XVI& Kal. Mai. dedisti fuit historia dignum, @1 
scribe quam primum ne ignoremus; sin nihil praeter iocationem, 
redde id ipsum. 
  Et scito Curionem adulescentem venisse ad me salutatum. 
valde eius sermo de Publio cum tuis litteris congruebat. ipse 
vero mirandum in modum 'reges odisse superbos'. peraeque 
narrabat incensam esse iuventutem neque ferre haec posse. 
bene habemus nos, si in his spes est; opinor, aliud agamus. ego 
me do historiae. quamquam, licet me Saufeium putes esse, 
nihil me est inertius. 
<y 2>
  Sed cognosce itinera nostra ut statuas ubi nos visurus sis. in 
Formianum volumus venire Parilibus. inde, quoniam putas 
praetermittendum nobis esse hoc tempore Cratera illum 
delicatum, Kal. Mai. de Formiano proficiscemur, ut Anti 
simus a. d. &7V& Non. Mai. ludi enim Anti futuri sunt a &7IIII& [Kal.] 
ad prid. Non. Mai. eos Tullia spectare vult. inde cogito in 
Tusculanum, deinde Arpinum, Romam ad Kal. Iun. te aut in 
Formiano aut Anti aut in Tusculano cura ut videamus. epistu-
lam superiorem restitue nobis et appinge aliquid novi. 
<x 29>
<y sa>
    {47Scr. Anti xv vel xiv Kal. Mai., ut vid., an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Subito cum mihi dixisset Caecilius quaestor puerum se Romam 
mittere, haec scripsi raptim ut tuos mirificos cum Publio dia-
logos, cum eos de quibus scribis tum illum quem abdis et ais 
longum esse quae ad ea responderis perscribere, * * * ; illum 
vero qui nondum habitus est, quem illa $BOW=PIS&, cum e Solonio @1 
redierit, ad te est relatura, sic velim putes, nihil hoc posse mihi 
esse iucundius. si vero quae de me pacta sunt ea non servantur, 
in caelo sum, ut sciat hic noster Hierosolymarius traductor ad 
plebem quam bonam meis puti[2di]2ssimis orationibus gratiam 
rettulerit; quarum exspecta divinam $PALINW|DI/AN&. etenim, 
quantum coniectura auguramur, si erit nebulo iste cum his 
dynastis in gratia, non modo de 'cynico consulari' sed ne de 
istis quidem 'piscinarum Tritonibus' poterit se iactare. non 
enim poterimus ulla esse invidia spoliati opibus et illa senatoria 
potentia. sin autem ab iis dissentiet, erit absurdum in nos 
invehi. verum tamen invehatur. festive, mihi crede, et minore 
sonitu quam putaram orbis hic in re publica est conversus, citius 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 29>
<y 1>
<z 18>
omnino quam potuit. id culpa Catonis, sed rursus improbitate 
istorum, qui auspicia, qui Aeliam legem, qui Iuniam et Liciniam, 
qui Cae[2ci]2liam et Didiam neglexerunt, qui omnia remedia rei 
publicae effuderunt, qui regna qu[2as]2i praedia tetrarchis, qui 
<y 2>
immanis pecunias paucis dederunt. video iam quo invidia trans-
eat et ubi sit habitatura. nihil me existimaris neque usu neque 
a Theophrasto didicisse, nisi brevi tempore desiderari nostra 
illa tempora videris. etenim, si fuit invidiosa senatus potentia, 
cum ea non ad populum sed ad tris homines immoderatos 
redacta sit, quid iam censes fore? proinde isti licet faciant quos 
volunt consules, tribunos pl., denique etiam Vatini strumam 
sacerdoti $DIBA/FW|& vestiant, videbis brevi tempore magnos non 
modo eos qui nihil titubarunt sed etiam illum ipsum qui 
<y 3>
peccavit, Catonem. nam nos quidem, si per istum tuum @1 
sodalem Publium licebit, $SOFISTEU/EIN& cogitamus; si ille cogit, 
at tantum dumtaxat nos defendere, et, quod est proprium artis 
huius, $E)PAGGE/LLOMAI& '$A)/NDR' A)PAMU/NESQAI O(/TE TIS PRO/TEROS XALE-
$PH/NH|&'. patria propitia sit. habet a nobis, etiam si non plus quam 
debitum est, plus certe quam postulatum est. male vehi malo 
alio gubernante quam tam ingratis vectoribus bene gubernare. 
sed haec coram commodius. 
<y 4>
  Nunc audi quod quaeris. Antium me ex Formiano recipere 
cogito a. d. &7V& Non. Mai. Antio volo Non. Mai. proficisci in 
Tusculanum. sed cum e Formiano rediero (ibi esse usque ad 
prid. Kal. Mai. volo) faciam statim te certiorem. Terentia tibi 
salutem dicit $KAI\ *KIKE/RWN O( MIKRO\S A)SPA/ZETAI *TI/TON TO\N 
$*)AQHNAI=ON&. 
<x 30>
<y sa>
    {47Scr. Tribus Tabernis xii Kal. Mai. an. 59 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Negent illi Publium plebeium factum esse? hoc vero regnum est 
et ferri nullo pacto potest. emittat ad me Publius qui obsignent; 
iurabo Gnaeum nostrum, collegam Balbi Ati, mihi narrasse 
[2se]2 in auspicio fuisse. o suavis epistulas tuas uno tempore mihi 
datas duas! quibus $EU)AGGE/LIA& quae reddam nescio, deberi qui-
dem plane fateor. 
<y 2>
  Sed vide $SUGKU/RHMA&. emerseram commodum ex Antiati in 
Appiam ad Tris Tabernas ipsis Cerialibus, cum in me incurrit 
Roma veniens Curio meus. ibidem ilico puer abs te cum 
epistulis. ille ex me, nihilne audissem novi. ego negare. @1 
'Publius' inquit 'tribunatum pl. petit.' 'quid ais?' 'et inimi-
cissimus quidem Caesaris, et ut omnia' inquit 'ista rescindat.' 
'quid Caesar?' inquam. 'negat se quicquam de illius adoptione 
tulisse.' deinde suum, Memmi, Metelli Nepotis exprompsit 
odium. complexus iuvenem dimisi properans ad epistulas. 
ubi sunt qui aiunt $ZW/SHS FWNH=S&? quanto magis vidi ex tuis 
litteris quam ex illius sermone quid ageretur, de ruminatione 
cottidiana, de cogitatione Publi, de lituis $BOW/PIDOS&, de signifero 
Athenione, de litteris missis ad Gnaeum, de Theophanis 
Memmique sermone! quantam porro mihi exspectationem 
dedisti convivi istius $A)SELGOU=S&! sum in curiositate $O)CU/PEINOS&, 
sed tamen facile patior te id ad me $SUMPO/SION& non scribere; 
praesentem audire malo. 
<y 3>
  Quod me ut scribam aliquid hortaris, crescit mihi quidem 
materies, ut dicis, sed tota res etiam nunc fluctuat, $KAT' O)PW/RHN 
$TRU/C&. quae si decesserit, magis erunt liquata quae scribam. 
quae si statim a me ferre non potueris, primus habebis tamen 
et aliquamdiu solus. 
<y 4>
  Dicaearchum recte amas. luculentus homo est et civis haud 
paulo melior quam isti nostri $A)DIKAI/ARXOI&. 
  Litteras scripsi hora decima Cerialibus, statim ut tuas legeram, 
sed eas eram daturus, ut putaram, postridie ei qui mihi obviam 
venisset. Terentia delectata est [et] tuis litteris. impertit tibi 
multam salutem, $KAI\ *KIKE/RWN O( FILO/SOFOS TO\N POLITIKO\N *TI/TON 
$A)SPA/ZETAI&. @1 
<x 31>
<y sa>
    {47Scr. Appi Fori xi Kal. Mai. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Volo ames meam constantiam. ludos Anti spectare non placet. 
est enim $U(POSO/LOIKON&, cum velim vitare omnium deliciarum 
suspicionem, repente $A)NAFAI/NESQAI& non solum delicate sed etiam 
inepte peregrinantem. qua re usque ad Non. Mai. te in For-
miano exspectabo. nunc fac ut sciam quo die te visuri simus. 
ab Appi Foro hora quarta. dederam aliam paulo ante a Tribus 
Tabernis. 
<x 32>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano c. viii Kal. Mai., an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Narro tibi, plane relegatus mihi videor postea quam in For-
miano sum. dies enim nullus erat, Anti cum essem, quo die non 
melius scirem Romae quid ageretur quam ii qui erant Romae. 
etenim litterae tuae non solum quid Romae sed etiam quid in re 
publica, neque solum quid fieret verum etiam quid futurum 
esset indicabant. nunc, nisi si quid ex praetereunte viatore 
exceptum est, scire nihil possumus. qua re, quamquam iam te 
ipsum exspecto, tamen isti puero, quem ad me statim iussi 
recurrere, da ponderosam aliquam epistulam plenam omnium 
non modo actorum sed etiam opinionum tuarum, ac diem quo 
Roma sis exiturus cura ut sciam. 
<y 2>
  Nos in Formiano esse volumus usque ad prid. Non. Mai. eo @1 
si ante eam diem non veneris, Romae te fortasse videbo; nam 
Arpinum quid ego te invitem? 
    '$TRHXEI=', A)LL' A)GAQH\ KOUROTRO/FOS, OU)/T' A)/R' E)/GWGE 
    $H(=S GAI/HS DU/NAMAI GLUKERW/TERON A)/LLO I)DE/SQAI.&' 
haec igitur, et cura ut valeas. 
<x 33>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano c. vii Kal. Mai., an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Facinus indignum! epistulam $AU)QWREI\& tibi a Tribus Tabernis 
rescriptam ad tuas suavissimas epistulas neminem reddidisse! 
at scito eum fasciculum quo illam conieceram domum eo ipso 
die latum esse quo ego dederam et ad me in Formianum rela-
tum esse. itaque tibi tuam epistulam iussi referri, ex qua 
intellegeres quam mihi tum illae gratae fuissent. 
<y 2>
  Romae quod scribis sileri, ita putabam. at hercule in agris 
non siletur, nec iam ipsi agri regnum vestrum ferre possunt. 
si vero in hanc $*THLE/PULON& veneris $*LAISTRUGONI/HN&, Formias dico, 
qui fremitus hominum! quam irati animi! quanto in odio 
noster Magnus! cuius cognomen una cum Crassi Divitis 
cognomine consenescit. credas mihi velim, neminem adhuc 
offendi qui haec tam lente quam ego fero ferret. qua re, mihi 
crede, $FILOSOFW=MEN&. iuratus tibi possum dicere nihil esse tanti. 
  Tu si litteras ad Sicyonios habes, advola in Formianum, unde 
nos prid. Non. Mai. cogitamus. @1 
<x 34>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano c. v Kal. Mai. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quantam tu mihi moves exspectationem de sermone Bibuli, 
quantam de colloquio $BOW/PIDOS&, quantam etiam de illo delicato 
convivio! proinde ita fac venias [2ut]2 ad sitientis auris. quam-
quam nihil est iam quod magis timendum nobis putem quam 
ne ille noster Sampsiceramus, cum se omnium sermonibus 
sentiet vapulare et cum has actiones $EU)ANATRE/PTOUS& videbit, 
ruere incipiat. ego autem usque eo sum enervatus ut hoc otio 
quo nunc tabescimus malim $E)NTURANNEI=SQAI& quam cum optima 
spe dimicare. 
<y 2>
  De pangendo quod me crebro adhortaris, fieri nihil potest. 
basilicam habeo, non villam frequentia Formianorum %ad quam @10 
<z 2>
partem basilicae tribum 
Aemiliam%. sed omitto vulgus; post horam quartam molesti 
ceteri non sunt. C. Arrius proximus est vicinus, immo ille 
quidem iam contubernalis, qui etiam se idcirco Romam ire 
negat ut hic mecum totos dies philosophetur. ecce ex altera 
parte Sebosus, ille Catuli familiaris. quo me vertam? statim 
mehercule Arpinum irem, ni te in Formiano commodissime 
exspectari viderem, dumtaxat ad prid. Non. Mai. vide enim 
quibus hominibus aures sint deditae meae. occasionem mirifi-
cam, si qui nunc, dum hi apud me sunt, emere de me fundum 
Formianum velit! et tamen illud probe, 'magnum quid ad-
grediamur et multae cogitationis atque oti'. sed tamen satis fiet 
a nobis neque parcetur labori. @1 
<x 35>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano c. iii Kal. Mai. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vt scribis ita video, non minus incerta in re publica quam in 
epistula tua, sed tamen ista ipsa me varietas sermonum opinio-
numque delectat. Romae enim Videor esse cum tuas litteras 
lego et, ut fit in tantis rebus, modo hoc modo illud audire. 
illud tamen explicare non possum quidnam inveniri possit 
<y 2>
nullo recusante ad facultatem agrariam. Bibuli autem ista 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 35>
<y 2>
<z 2>
magnitudo animi in comitiorum dilatione quid habet nisi ipsius 
iudicium, sine ulla correctione rei publicae? nimirum in Publio 
spes est. fiat, fiat tribunus pl., si nihil aliud ut eo citius tu ex 
Epiro revertare. nam ut illo tu careas non video posse fieri, 
praesertim si mecum aliquid volet disputare. sed id quidem 
non dubium est quin, si quid erit eius modi, sis advolaturus. 
verum ut hoc non sit, tamen, sive ruet %get% rem publicam, 
praeclarum spectaculum mihi propono, modo te consessore 
spectare liceat. 
<y 3>
  Cum haec maxime scribebam, ecce tibi Sebosus! nondum 
plane ingemueram, 'salve' inquit Arrius. hoc est Roma 
decedere? quos ego homines effugi, cum in hos incidi? ego 
vero 'in montis patrios et ad incunabula nostra' pergam. 
denique, si solus non potuero, cum rusticis potius quam cum 
his perurbanis, ita tamen ut, quoniam tu nihil certi scribis, in 
Formiano tibi praestoler usque ad &7III& Non. Mai. 
<y 4>
  Terentiae pergrata est adsiduitas tua et diligentia in contro-
versia Mulviana. nescit omnino te communem causam @1 
defendere eorum qui agros publicos possideant. sed tamen tu 
aliquid publicanis pendis, haec etiam id recusat. ea tibi igitur et 
$*KIKE/RWN, A)RISTOKRATIKW/TATOS PAI=S&, salutem dicunt. 
<x 36>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano prid. Kal. vel Kal. Mai. an. 59 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cenato mihi et iam dormitanti prid. Kal. Mai. epistula est illa 
reddita in qua de agro Campano scribis. quid quaeris? primo 
ita me pupugit ut somnum mihi ademerit, sed id cogitatione 
magis quam molestia. cogitanti autem haec fere succurrebant. 
primum ex eo quod superioribus litteris scripseras, ex familiari 
te illius audisse prolatum iri aliquid quod nemo improbaret, 
maius aliquid timueram. hoc mihi eius modi non videbatur. 
deinde, ut me egomet consoler, omnis exspectatio largitionis 
agrariae in agrum Campanum videtur esse derivata, qui ager, 
ut dena iugera sint, non amplius hominum quinque milia potest 
sustinere; reliqua omnis multitudo ab illis abalienetur necesse 
est. praeterea, si ulla res est quae bonorum animos, quos iam 
video esse commotos, vehementius possit incendere, haec certe 
est, et eo magis quod portoriis Italiae sublatis, agro Campano 
diviso, quod vectigal superest domesticum praeter vicesimam? 
quae mihi videtur una contiuncula clamore pedisequorum 
nostrorum esse peritura. 
<y 2>
  Gnaeus quidem noster iam plane quid cogitet nescio: 
    '$FUSA=| GA\R OU) SMIKROI=SIN AU)LI/SKOIS E)/TI, 
    $A)LL' A)GRI/AIS FU/SAISI FORBEIA=S A)/TER&', @1 
qui quidem etiam istuc adduci potuerit. nam adhuc haec 
$E)SOFI/ZETO&, se leges Caesaris probare, actiones ipsum praestare 
debere; agrariam legem sibi placuisse, potuerit intercedi necne 
nihil ad se pertinere; de rege Alexandrino placuisse sibi aliquan-
do confici, Bibulus de caelo tum servasset necne sibi quaeren-
dum non fuisse; de publicanis, voluisse illi ordini commodare, 
quicquid futurum fuerit si Bibulus tum in forum descendisset 
se divinare non potuisse. nunc vero, Sampsicerame, quid 
dices? vectigal te nobis in monte Antilibano constituisse, agri 
Campani abstulisse? quid? hoc quem ad modum obtinebis? 
'oppressos vos' inquit 'tenebo exercitu Caesaris.' non 
mehercule me tu quidem tam isto exercitu quam ingratis 
animis eorum hominum qui appellantur boni, qui mihi non 
modo praemiorum sed ne sermonum quidem umquam 
<y 3>
fructum ullum aut gratiam rettulerunt. quod si in eam me 
partem incitarem, profecto iam aliquam reperirem resistendi 
viam. nunc prorsus hoc statui ut, quoniam tanta controversia 
est Dicaearcho, familiari tuo, cum Theophrasto, amico meo, ut 
ille tuus $TO\N PRAKTIKO\N BI/ON& longe omnibus anteponat, hic autem 
$TO\N QEWRHTIKO/N&, utrique a me mos gestus esse videatur. puto 
enim me Dicaearcho adfatim satis fecisse; respicio nunc ad 
hanc familiam quae mihi non modo ut requiescam permittit 
sed reprehendit quia non semper quierim. qua re incumbamus, 
o noster Tite, ad illa praeclara studia, et eo unde discedere non 
oportuit aliquando revertamur. 
<y 4>
  Quod de Quinti fratris epistula scribis, ad me quoque fuit @1 
'$PRO/SQE LE/WN, O)/PIQEN DE\&'_quid dicam nescio. nam ita deplorat 
primis versibus mansionem suam ut quemvis movere possit; ita 
rursus remittit ut me roget ut annalis suos emendem et edam. 
illud tamen quod scribis animadvertas velim, de portorio 
circumvectionis; ait se de consili sententia rem ad senatum 
reiecisse. nondum videlicet meas litteras legerat, quibus ad eum 
re consulta et explorata perscipseram non deberi. velim, si 
qui Graeci iam Romam ex Asia de ea causa venerunt, videas et, 
si tibi videbitur, iis demonstres quid ego de ea re sentiam. si 
possunt decidere, ne causa optime in senatu pereat, ego satis 
faciam publicanis; $EI) DE\ MH/& (vere tecum loquar), in hac re malo 
universae Asiae et negotiatoribus; nam eorum quoque vehe-
menter interest. hoc ego sentio valde nobis opus esse. sed tu 
id videbis. 
  Quaestores, autem, quaeso, num etiam de cistophoro dubi-
tant? nam si aliud nihil erit, cum erimus omnia experti, ego ne 
illud quidem contemnam quod extremum est. 
  Te in Arpinati videbimus et hospitio agresti accipiemus, 
quoniam maritimum hoc contempsisti. 
<x 37>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano paulo post superiorem}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Prorsus ut scribis ita sentio, turbat Sampsiceramus. nihil est 
quod non timendum sit; $O(MOLOGOUME/NWS TURANNI/DA SUSKEUA/-
$ZETAI&. quid enim ista repentina adfinitatis coniunctio, quid ager @1 
Campanus, quid effusio pecuniae significant? quae si essent 
extrema, tamen esset nimium mali; sed ea natura rei est ut haec 
extrema esse non possint. quid enim eos haec ipsa per se 
delectare possunt? numquam huc venissent nisi ad alias res 
pestiferas aditus sibi compararent. verum, ut scribis, haec in 
Arpinati a. d. &7VI& circiter Id. Mai._non deflebimus, ne et 
opera et oleum philologiae nostrae prierit, sed conferemus 
<y 2>
tranquillo animo. * * * di immortales, neque tam me $EU)EL-
$PISTI/A& consolatur ut antea quam $A)DIAFORI/A&, qua nulla in re tam 
utor quam in hac civili et publica. quin etiam quod est sub-
inane in nobis et non $A)FILO/DOCON& (bellum est enim sua vitia nosse) 
id adficitur quadam delectatione. solebat enim me pungere ne 
Sampsicerami merita in patriam ad annos sescentos maiora 
viderentur quam nostra. hac quidem cura certe iam vacuus 
<y 3>
sum. iacet enim ille sic ut Phocis Curiana stare videatur. sed 
haec coram. tu tamen videris mihi Romae fore ad nostrum 
adventum, quod sane facile patiar si tuo commodo fieri possit. 
sin ut scribis ita venies, velim ex Theophane expiscere quonam 
in me animo sit Arabarches. quaeres scilicet $KATA\ TO\ KHDEMONIKO\N 
et ad me ab eo quasi $U(POQH/KAS& adferes quem ad modum me 
geram. aliquid ex eius sermone poterimus $PERI\ TW=N O(/LWN 
suspicari. @1 
<x 38>
<y sa>
    {47Scr. Romae m. Iun. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Accepi aliquot epistulas tuas, ex quibus intellexi quam sus-
penso animo et sollicito scire averes quid esset novi. tenemur 
undique, neque iam quo minus serviamus recusamus sed mor-
tem et eiectionem quasi maiora timemus, quae multo sunt 
minora. atque hic status, qui una voce omnium gemitur, [2neque 
facto]2 neque verbo cuiusquam sublevatur. $SKOPO\S& est, ut suspi-
cor, illis qui tenent nullam cuiquam largitionem relinquere. unus 
loquitur et palam adversatur adulescens Curio. huic plausus 
maximi, consalutatio forensis perhonorifica, signa praeterea 
benevolentiae permulta a bonis impertiuntur. Fufium clamori-
bus et conviciis et sibilis consectantur. his ex rebus non spes sed 
dolor est maior, cum videas civitatis voluntatem solutam, 
virtutem adligatam. 
<y 2>
  Ac ne forte quaeras $KATA\ LEPTO\N& de singulis rebus, universa res 
eo est deducta spes ut nulla sit aliquando non modo privatos 
verum etiam magistratus liberos fore. hac tamen in oppressione 
sermo in circulis dumtaxat et in conviviis est liberior quam fuit. 
vincere incipit timorem dolor, sed ita ut omnia sint plenissima 
desperationis. habet etiam Campana lex exsecrationem in 
contione candidatorum, si mentionem fecerint, quo aliter ager 
possideatur atque ut ex legibus Iuliis. non dubitant iurare ceteri; 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 38>
<y 2>
<z 9>
Laterensis existimatur laute fecisse quod tribunatum pl. petere 
destitit ne iuraret. @1 
<y 3>
  Sed de re publica non libet plura scribere. displiceo mihi nec 
sine summo scribo dolore. me tueor ut oppressis omnibus non 
demisse, ut tantis rebus gestis parum fortiter. a Caesare valde 
liberaliter invitor in legationem illam, sibi ut sim legatus, atque 
etiam libera legatio voti causa datur. sed haec et praesidi apud 
pudorem Pulchelli non habet satis et a fratris adventu me 
ablegat; illa et munitior est et non impedit quo minus adsim 
cum velim. hanc ego teneo, sed usurum me non puto; neque 
tamen scit quisquam. non libet fugere, aveo pugnare. magna 
sunt hominum studia. sed nihil adfirmo; tu hoc silebis. 
<y 4>
  De Statio manu misso et non nullis aliis rebus angor equidem, 
sed iam prorsus occallui. tu vellem ego vel cuperem adesses; 
nec mihi consilium nec consolatio deesset. sed ita te para ut, si 
inclamaro, advoles. 
<x 39>
<y sa>
    {47Scr. Romae inter Non. et prid. Id. Quint. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Multa me sollicitant et ex rei publicae tanto motu et ex his 
periculis quae mihi ipsi intenduntur. et sescenta sunt, sed mihi 
nihil est molestius quam Statium manu missum: 
    'nec meum imperium, ac mitto imperium, non simultatem 
      meam 
    revereri saltem!' 
nec quid faciam scio, neque tantum est in re quantus est sermo. 
ego autem ne irasci quidem possum iis quos valde amo; tantum 
doleo, ac mirifice quidem. cetera in magnis rebus. minae Clodi @1 
contentionesque [2quae]2 mihi proponuntur modice me tangunt. 
etenim vel subire eas videor mihi summa cum dignitate vel 
declinare nulla cum molestia posse. dices fortasse 'dignitatis 
$A(/LIS& tamquam $DRUO/S&! saluti, si me amas, consule.' me miserum! 
cur non ades? nihil te profecto praeteriret. ego fortasse $TUF-
$LW/TTW& et nimium $TW=| KALW=| PROSPE/PONQA&. 
<y 2>
  Scito nihil umquam fuisse tam infame, tam turpe, tam 
peraeque omnibus generibus, ordinibus, aetatibus offensum, 
quam hunc statum qui nunc est, magis mehercule quam vellem, 
non modo quam putarem. populares isti iam etiam modestos 
homines sibilare docuerunt. Bibulus in caelo est, nec qua re 
scio, sed ita laudatur quasi [2qui]2 'unus homo nobis cunctando 
restituit rem'. Pompeius, nostri amores, quod mihi summo 
dolore est, ipse se adflixit. neminem tenent voluntate; an metu 
necesse sit iis uti vereor. ego autem neque pugno cum illa 
causa propter illam amicitiam neque adprobo ne omnia im-
probem quae antea gessi. utor via [2media]2. 
<y 3>
  Populi sensus maxime theatro et spectaculis perspectus est. 
nam gladiatoribus qua dominus qua advocati sibilis conscissi, 
ludis Apollinaribus Diphilus tragoedus in nostrum Pompeium 
petulanter invectus est: 'nostra miseria tu es magnus' miliens 
coactus est dicere. 'eandem virtutem istam veniet tempus cum 
graviter gemes' totius theatri clamore dixit itemque cetera. 
nam et eius modi sunt ii versus ut in tempus ab inimico Pompei @1 
scripti esse videantur. 'si neque leges neque mores cogunt' et 
cetera magno cum fremitu et clamore sunt dicta. Caesar cum 
venisset mortuo plausu, Curio filius est insecutus. huic ita 
plausum est ut salva re publica Pompeio plaudi solebat. tulit 
Caesar graviter. litterae Capuam ad Pompeium volare dice-
bantur. inimici erant equitibus, qui Curioni stantes plauserant, 
hostes omnibus; Rosciae legi, etiam frumentariae minitabantur. 
sane res erat perturbata. equidem malueram quod erat suscep-
tum ab illis silentio transire, sed vereor ne non liceat. non fe-
runt homines quod videtur esse tamen ferendum. sed est iam 
una vox omnium, magis odio firmata quam praesidio. 
<y 4>
  Noster autem Publius mihi minitatur, inimicus est. impen-
det negotium, ad quod tu scilicet advolabis. videor mihi nos-
trum illum consularem exercitum bonorum omnium, etiam 
satis bonorum, habere firmissimum. Pompeius significat 
studium erga me non mediocre. idem adfirmat verbum de me 
illum non esse facturum; in quo non me ille fallit, sed ipse 
fallitur. Cosconio mortuo sum in eius locum invitatus. id erat 
vocari in locum mortui. nihil me turpius apud homines 
fuisset, neque vero ad istam ipsam $A)SFA/LEIAN& quicquam alienius. 
sunt enim illi apud bonos invidiosi, ego apud improbos; meam 
<y 5>
retinuissem invidiam, alienam adsumpsissem. Caesar me sibi 
vult esse legatum. honestior haec declinatio periculi, sed ego 
hoc non repudio. quid ergo est? pugnare malo. nihil tamen 
certi. iterum dico 'utinam adesses!' sed tamen, si erit necesse, 
arcessemus. 
  Quid aliud? quid? hoc, opinor: certi sumus perisse omnia. 
quid enim $A)KKIZO/MEQA& tam diu? 
  Sed haec scripsi properans et mehercule timide. posthac ad 
te aut, si perfidelem habebo cui dem, scribam plane omnia, @1 
aut, si obscure scribam, tu tamen intelleges. in iis epistulis me 
Laelium, te Furium faciam; cetera erunt $E)N AI)NIGMOI=S&. 
  Hic Caecilium colimus et observamus diligenter. edicta 
Bibuli audio ad te missa. iis ardet dolore et ira noster Pompeius. 
<x 40>
<y sa>
    {47Scr. Romae m. Quint. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Anicato, ut te velle intellexeram, nullo loco defui. Numestium 
ex litteris tuis studiose scriptis libenter in amicitiam recepi. 
Caecilium, quibus rebus par est, tueor diligenter. Varro satis 
facit nobis. Pompeius amat nos carosque habet. 'credis?' 
inquies. credo; prorsus mihi persuadet, sed quia volo. prag-
matici homines omnibus historiis, praeceptis, versibus denique 
cavere iubent et vetant credere. alterum facio, ut caveam, 
alterum, ut non credam, facere non possum. 
<y 2>
  Clodius adhuc mihi denuntiat periculum. Pompeius adfirmat 
non esse periculum, adiurat; addit etiam se prius occisum iri ab 
eo quam me violatum iri. tractatur res. simul et quid erit certi, 
scribam ad te. si erit pugnandum, arcessam ad societatem 
laboris; is quies dabitur, ab Amalthea te non commovebo. 
<y 3>
  De re [2publica]2 breviter ad te scribam; iam enim charta ipsa 
ne nos prodat pertimesco. itaque posthac, si erunt mihi plura 
ad te scribenda, $A)LLHGORI/AIS& obscurabo. nunc quidem novo @1 
quodam morbo civitas moritur, ut, cum omnes ea quae sunt 
acta improbent, querantur, doleant, varietas nulla in re sit 
aperteque loquantur et iam clare gemant, tamen medicina nulla 
adferatur. neque enim resisti sine internecione posse arbitra-
mur nec videmus qui finis cedendi praeter exitium futurus sit. 
<y 4>
Bibulus hominum admiratione et benevolentia in caelo est. 
edicta eius et contiones describunt et legunt. novo quodam 
genere in summam gloriam venit. populare nunc nihil tam est 
<y 5>
quam odium popularium. haec quo sint eruptura timeo; sed si 
dispicere quid coepero, scribam ad te apertius. 
  Tu, si me amas tantum quantum profecto amas, expeditus 
facito ut sis, si inclamaro, ut accurras; sed do operam et dabo 
ne sit necesse. quod scripseram me Furio scripturum, nihil 
necesse est tuum nomen mutare; me faciam Laelium et te 
Atticum, neque utar meo chirographo neque signo, si modo 
erunt eius modi litterae quas in alienum incidere nolim. 
<y 6>
  Diodotus mortuus est; reliquit nobis HS fortasse <&7C&>. comitia 
Bibulus cum Archilochio edicto in a. d. &7XV& Kal. Nov. distulit. 
a Vibio libros accepi. poe%28ta ineptus, et tamen scit nihil; sed est 
non inutilis. describo et remitto. 
<x 41>
<y sa>
    {47Scr. Romae post viii Kal. Sext. an. 59 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De re publica quid ego tibi subtiliter? tota periit; atque hoc est 
miserior quam reliquisti quod tum videbatur eius modi domi-
natio civitatem oppressisse quae iucunda esset multitudini, @1 
bonis autem ita molesta ut tamen sine pernicie, nunc repente 
tanto in odio est omnibus ut quorsus eruptura sit horreamus. 
nam iracundiam atque intemperantiam illorum sumus experti, 
qui Catoni irati omnia perdiderunt, sed ita lenibus uti vide-
bantur venenis ut posse videremur sine dolore interire; nunc 
vero sibilis vulgi, sermonibus honestorum, fremitu Italiae 
<y 2>
vereor ne exarserint. equidem sperabam, ut saepe etiam loqui 
tecum solebam, sic orbem rei publicae esse conversum ut vix 
sonitum audire, vix impressam orbitam videre possemus; et 
fuisset ita, si homines transitum tempestatis exspectare potuis-
sent. sed cum diu occulte suspirassent, postea iam gemere, ad 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 41>
<y 2>
<z 6>
extremum vero loqui omnes et clamare coeperunt. 
<y 3>
  Itaque ille noster amicus, insolens infamiae, semper in laude 
versatus, circumfluens gloria, deformatus corpore, fractus 
animo quo se conferat nescit. progressum praecipitem, in-
constantem reditum videt. bonos inimicos habet, improbos 
ipsos non amicos. ac vide mollitiem animi: non tenui lacrimas 
cum illum a. d. &7VIII& Kal. Sext. vidi de edictis Bibuli contionan-
tem. qui antea solitus esset iactare se magnificentissime illo in 
loco summo cum amore populi, cunctis faventibus, ut ille tum 
humilis, ut demissus erat, ut ipse etiam sibi, non iis solum qui 
<y 4>
aderant, displicebat! o spectaculum uni Crasso iucundum, 
ceteris non item! nam quia deciderat ex astris, lapsus potius 
quam progressus videbatur; et, ut Apelles si Venerem aut 
Protogenes si Ialysum illum suum caeno oblitum videret mag-
num, credo, acciperet dolorem, sic ego hunc omnibus a me 
pictum et politum artis coloribus subito deformatum non sine @1 
magno dolore vidi. quamquam nemo putabat propter Clodia-
num negotium me illi amicum esse debere, tamen tantus fuit 
amor ut exhauriri nulla posset iniuria. itaque Archilochia in 
illum edicta Bibuli populo ita sunt iucunda ut eum locum ubi 
proponuntur prae multitudine eorum qui legunt transire 
nequeamus, ipsi ita acerba ut tabescat dolore, mihi mehercule 
molesta, quod et eum quem semper dilexi nimis excruciant et 
timeo tam vehemens vir tamque acer in ferro et tam insuetus 
contumeliae ne omni animi impetu dolori et iracundiae pareat. 
<y 5>
  Bibuli qui sit exitus futurus nescio. ut nunc res se habet, 
admirabili gloria est. qui cum comitia in mensem Octobrem 
distulisset, quod solet ea res populi voluntatem offendere, 
putarat Caesar oratione sua posse impelli contionem ut iret ad 
Bibulum. multa cum seditiosissime diceret, vocem exprimere 
non potuit. quid quaeris? sentiunt se nullam ullius partis 
voluntatem tenere. eo magis vis nobis est timenda. 
<y 6>
  Clodius inimicus est nobis. Pompeius confirmat eum nihil 
esse facturum contra me, mihi periculosum est credere. ad 
resistendum me paro. studia spero me summa habiturum om-
nium ordinum. te cum ego desidero, tum vero res ad tempus 
illud vocat. plurimum consili, animi, praesidi denique mihi, 
si te ad tempus videro, accesserit. Varro mihi satis facit. Pom-
peius loquitur divinitus. spero nos aut certe cum summa gloria 
aut etiam sine molestia discessuros. tu quid agas, quem ad 
modum te oblectes, quid cum Sicyoniis egeris, ut sciam cura. @1 
<x 42>
<y sa>
    {47Scr. Romae fort. m. Sext. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quam vellem Romae [2esses]2! mansisses profecto si haec fore 
putassemus. nam Pulchellum nostrum facillime teneremus 
aut certe quid esset facturus scire possemus. nunc se res sic 
habet. volitat, furit; nihil habet certi, [2multa]2 multis denuntiat; 
quod fors obtulerit id acturus videtur. cum videt quo sit in 
odio status hic rerum, in eos qui haec egerunt impetum facturus 
videtur; cum autem rursus opes eorum, vim, exercitus recor-
datur, convertit se in [2bo]2nos; nobis autem ipsis tum vim tum 
<y 2>
iudicium minatur. cum hoc Pompeius egit et, ut ad me ipse 
referebat (alium enim habeo neminem testem), vehementer 
egit, cum diceret in summa se perfidiae et sceleris infamia fore 
si mihi periculum crearetur ab eo quem ipse armasset cum 
plebeium fieri passus esset. sed fidem recepisse sibi et ipsum et 
Appium de me. hanc si ille non servaret, ita laturum ut 
omnes intellegerent nihil sibi antiquius amicitia nostra fuisse. 
haec et in eam sententiam cum multa dixisset, aiebat illum 
primo sane diu multa contra, ad extremum autem manus 
dedisse et adfirmasse nihil se contra eius voluntatem esse 
facturum. sed postea tamen ille non destitit de nobis asperrime 
loqui. quod si non faceret, tamen ei nihil crederemus atque 
omnia, sicut facimus, pararemus. 
<y 3>
  Nunc ita nos gerimus ut in dies singulos et studia in nos 
hominum et opes nostrae augeantur. rem publicam nulla ex @1 
parte attingimus; in causis atque in illa opera nostra forensi 
summa industria versamur, quod egregie non modo iis qui 
utuntur opera sed etiam in vulgus gratum esse sentimus. domus 
celebratur, occurritur, renovatur memoria consulatus, studia 
significantur. in eam spem adducimur ut nobis ea contentio 
quae impendet interdum non fugienda videatur. 
<y 4>
  Nunc mihi et consiliis opus est tuis et amore et fide; qua re 
advola. expedita mihi erunt omnia si te habebo. multa per 
Varronem nostrum agi possunt quae te urgente erunt firmiora, 
multa ab ipso Publio elici, multa cognosci quae tibi occulta esse 
non poterunt, multa etiam_sed absurdum est singula ex-
<y 5>
plicare cum ego requiram te ad omnia. unum illud tibi per-
suadeas velim, omnia mihi fore explicata si te videro; sed 
totum est in eo, si ante quam ille ineat magistratum. puto 
Pompeium Crasso urgente * * * si tu aderis, qui per $BOW=PIN 
ex ipso intellegere possis qua fide ab illis agatur, nos aut 
sine molestia aut certe sine errore futuros. precibus nostris et 
cohortatione non indiges. quid mea voluntas, quid tempus, 
quid rei magnitudo postulet, intellegis. 
<y 6>
  De re publica nihil habeo ad te scribere nisi summum odium 
omnium hominum in eos qui tenent omnia. mutationis tamen 
spes nulla. sed, quod facile sentias, taedet ipsum Pompeium 
[2eum]2que vehementer paenitet. non provideo satis quem 
exitum futurum putem; sed certe videntur hae aliquo 
eruptura. 
<y 7>
  Libros Alexandri, neglegentis hominis et non boni poe%28tae 
sed tamen non inutilis, tibi remisi. Numerium Numestium 
libenter accepi in amicitiam et hominem gravem et prudentem 
et dignum tua commendatione cognovi. @1 
<x 43>
<y sa>
    {47Scr. Romae fort. m. Sext. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Numquam ante arbitror te epistulam meam legisse nisi mea 
manu scriptam. ex eo colligere poteris quanta occupatione 
distinear. nam cum vacui temporis nihil haberem et cum 
recreandae voculae causa necesse esset mihi ambulare, haec 
dictavi ambulans. 
<y 2>
  Primum igitur illud te scire volo, Sampsiceramum, nostrum 
amicum, vehementer sui status paenitere restituique in eum 
locum cupere ex quo decidit, doloremque suum impertire 
nobis et medicinam interdum aperte quaerere, quam ego posse 
inveniri nullam puto; deinde omnis illius partis auctores ac 
socios nullo adversario consenescere, consensionem univer-
sorum nec voluntatis nec sermonis maiorem umquam fuisse. 
<y 3>
  Nos autem (nam id te scire cupere certo scio) publicis con-
siliis nullis intersumus totosque nos ad forensem operam 
laboremque contulimus. ex quo, quod facile intellegi possit, in 
multa commemoratione earum rerum quas gessimus desiderio-
que versamur. sed Boopidis nostrae consanguineus non 
mediocris terrores iacit atque denuntiat et Sampsiceramo negat, 
ceteris prae se fert et ostentat. quam ob rem, si me amas 
quantum profecto amas, si dormis expergiscere, si stas ingredere, 
si ingrederis curre, si curris advola. credibile non est quantum 
ego in consiliis [2et]2 prudentia tua et, quod maximum est, 
quantum in amore et fide ponam. magnitudo rei longam 
orationem fortasse desiderat, coniunctio vero nostrorum 
animorum brevitate contenta est. permagni nostra interest te, @1 
si comitiis non potueris, at declarato illo esse Romae. cura ut 
valeas. 
<x 44>
<y sa>
    {47Scr. Romae fort. m. Sext. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quas Numestio litteras dedi, sic te iis evocabam ut nihil acrius 
neque incitatius fieri posset. ad illam celeritatem adde etiam si 
quid potes. ac ne sis perturbatus; novi enim te et non ignoro 
quam sit amor omnis sollicitus atque anxius. sed res est, ut 
spero, non tam exitu molesta quam aditu. 
<y 2>
  Vettius ille, ille noster index, Caesari, ut perspicimus, polli-
citus est sese curaturum ut in aliquam suspicionem facinoris 
Curio filius adduceretur. itaque insinuavit in familiaritatem 
adulescentis et cum eo, ut res indicat, saepe congressus est. rem 
in eum locum deduxit, ut diceret sibi certum esse cum suis 
servis in Pompeium impetum facere eumque occidere. hoc 
Curio ad patrem detulit, ille ad Pompeium. res delata ad sena-
tum est. introductus Vettius primo negabat se umquam cum 
Curione restitisse, neque id sane diu; nam statim fidem publi-
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 44>
<y 2>
<z 10>
cam postulavit. reclamatum est. tamen exposuit manum 
fuisse iuventutis duce Curione, in qua Paulus initio fuisset et 
[Cn.] Caepio hic Brutus et Lentulus, flaminis filius, conscio 
patre; postea C. Septimium, scribam Bibuli, pugionem sibi a 
Bibulo attulisse. quod totum irrisum est, Vettio pugionem 
defuisse nisi ei consul dedisset, eoque magis in eiectum est quod @1 
a. d. &7III& Id. Mai. Bibulus Pompeium fecerat certiorem ut 
<y 3>
caveret insidias, in quo ei Pompeius gratias egerat. introductus 
Curio filius dixit ad ea quae Vettius dixerat, maximeque in eo 
tum quidem Vettius est reprehensus quod [2id]2 dixerat adules-
centium consilium ut in foro [cum] gladiatoribus Gabini Pom-
peium adorirentur; in eo principem Paulum fuisse, quem 
constabat eo tempore in Macedonia fuisse. fit senatus con-
sultum ut Vettius, quod confessus esset se cum telo fuisse, in 
vincula coniceretur; qui eum emisisset, eum contra rem pub-
licam esse facturum. res erat in ea opinione ut putarent id esse 
actum ut Vettius in foro cum pugione et item servi eius com-
prehenderentur cum telis, deinde ille se diceret indicaturum. 
idque ita actum esset nisi Curiones rem ante ad Pompeium 
detulissent. 
  Tum senatus consultum in contione recitatum est. postero 
autem die Caesar, is qui olim, praetor cum esset, Q. Catulum 
ex inferiore loco iusserat dicere, Vettium in rostra produxit 
eumque in eo loco constituit quo Bibulo consuli adspirare non 
liceret. hic ille omnia quae voluit de re [publica] dixit, ut qui 
illuc factus institutusque venisset. primum Caepionem de 
oratione sua sustulit, quem in senatu acerrime nominarat, ut 
appareret noctem et nocturnam deprecationem intercessisse. 
deinde, quos in senatu ne tenuissima quidem suspicione atti-
gerat, eos nominavit: Lucullum, a quo solitum esse ad se mitti 
C. Fannium, illum qui in P. Clodium subscripserat, L. Domi-
tium, cuius domum constitutam fuisse unde eruptio fieret. me @1 
non nominavit, sed dixit consularem disertum, vicinum 
consulis, sibi dixisse Ahalam Servilium aliquem aut Brutum 
opus esse reperiri. addidit ad extremum, cum iam dimissa 
contione revocatus a Vatinio fuisset, se audisse ex Curione his 
de rebus conscium esse Pisonem, generum meum, et M. 
Laterensem. 
<y 4>
  Nunc reus erat apud Crassum Divitem Vettius de vi et, cum 
esset damnatus, erat indicium postulaturus; quod si impetrasset, 
iudicia fore videbantur. ea nos, utpote qui nihil contemnere 
soleamus, non pertimescebamus. hominum quidem summa 
erga nos studia significabantur. sed prorsus vitae taedet; ita sunt 
omnia omnium miseriarum plenissima. modo caedem timue-
ramus, quam oratio fortissimi senis, Q. Consi[2di]2, discusserat; 
%eam%, quam cottidie timere potueramus, subito exorta est. 
quid quaeris? nihil %me% fortunatius est Catulo cum splendore 
vitae tum hoc tempore. nos tamen in his miseriis erecto animo 
et minime perturbato sumus honestissimeque et [2salutem et]2 
<y 5>
dignitatem nostram magna cura tuemur. Pompeius de Clodio 
iubet nos esse sine cura et summam in nos benevolentiam 
omni oratione significat. te habere consiliorum auctorem, 
sollicitudinum socium, omni in cogitatione coniunctum cupio. 
qua re, ut Numestio mandavi tecum ut ageret, item atque 
eo, si potest, acrius te rogo ut plane ad nos advoles. respiraro 
si te videro. @1 
<x 45>
<y sa>
    {47Scr. Romae fort. m. Sept. an. 59}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum aliquem apud te laudaro tuorum familiarium, volam 
illum scire ex te me id fecisse, ut nuper me scis scripsisse ad te 
de Varronis erga me officio, te ad me rescripsisse eam rem 
summae tibi voluptati esse. sed ego mallem ad ipsum scrip-
sisses mihi illum satis facere, non quo faceret sed ut faceret. 
mirabiliter enim moratus est, sicut nosti, '$E(LIKTA\ KAI\ OU)DE/N& . . . '. 
sed nos tenemus praeceptum illud, '$TA\S TW=N KRATOU/NTWN& . . . '. 
at hercule alter tuus familiaris Hortalus quam plena manu, quam 
ingenue, quam ornate nostras laudes in astra sustulit cum de 
Flacci praetura et de illo tempore Allobrogum diceret! sic 
habeto, nec amantius ne honorificentius nec copiosius potuisse 
<y 2>
dici. ei te hoc scribere a me tibi esse missum sane volo. sed 
quid tu scribas? quem iam ego venire atque adesse arbitror; ita 
enim egi tecum superioribus litteris. valde te exspecto, valde 
desidero, neque ego magis quam ipsa res et tempus poscit. 
  His de negotiis quid scribam ad te nisi idem quod saepe? 
re publica nihil desperatius, iis quorum opera nihil maiore odio. 
nos, ut opinio et spes et coniectura nostra fert, firmissima bene-
volentia hominum muniti sumus. qua re advola. aut expedies 
nos omni molestia aut eris particeps. ideo sum brevior quod, 
ut spero, coram brevi tempore conferre quae volumus licebit. 
cura ut valeas. @1 
<x 46>
<y sa>
    {47Scr. in exsilium proficiscens c. xi Kal. Apr., ut vid., an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum antea maxime nostra interesse arbitrabar te esse nobiscum, 
tum vero, ut legi rogationem, intellexi ad iter id quod constitui 
nihil mihi optatius cadere posse quam ut tu me quam primum 
consequare, ut, cum ex Italia profecti essemus, sive per Epirum 
iter esset faciendum tuo tuorumque praesidio uteremur, sive 
aliud quid agendum esset certum consilium de tua sententia 
capere possemus. quam ob rem te oro des operam ut me 
statim consequare; quod eo facilius potes, quoniam de provincia 
Macedonia perlata lex est. pluribus verbis tecum agerem nisi 
pro me apud te res ipsa loqueretur. 
<x 47>
<y sa>
    {47Scr. in itinere c. ix Kal. Apr., ut vid., an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vtinam illum diem videam cum tibi agam gratias quod me 
vivere coe%28gisti! adhuc quidem valde me paenitet. sed te oro ut 
ad me Vibonem statim venias, quo ego multis de causis con-
verti iter meum. sed eo si veneris, de toto itinere ac fuga mea 
consilium capere potero. si id non feceris, mirabor; sed confido 
te esse facturum. @1 
<x 48>
<y sa>
    {47Scr. Naribus Lucanis vi Kal. Apr. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Itineris nostri causa fuit quod non habebam locum ubi pro meo 
iure diutius esse possem quam fundum Siccae, praesertim non-
dum rogatione correcta; et simul intellegebam ex eo loco, si te 
haberem, posse me Brundisium referre, sine te autem non esse 
nobis illas partes tenendas propter Autronium. nunc, ut ad te 
antea scripsi, si ad nos veneris, consilium totius rei capiemus. 
iter esse molestum scio, sed tota calamitas omnis molestias 
habet. plura scribere non possum; ita sum animo perculso et 
abiecto. cura ut valeas. data &7VI& Kal. Apr. Narib. Luc. 
<x 49>
<y sa>
    {47Scr. Vibone, ut vid., iii Non. Apr. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Miseriae nostrae potius velim quam inconstantiae tribuas quod 
a Vibone quo te arcessebamus subito discessimus. adlata est 
enim nobis rogatio de pernicie mea, in qua quod correctum 
esse audieramus erat eius modi ut mihi ultra quadringenta 
milia liceret esse, illuc pervenire non liceret. statim iter Brun-
disium versus contuli ante diem rogationis, ne et Sicca, apud 
quem eram, periret et quod Melitae esse non licebat. nunc tu 
propera ut nos consequare, si modo recipiemur. adhuc in-
vitamur benigne, sed quod superest timemus. me, mi Pomponi, @1 
valde paenitet vivere, qua in re apud me tu plurimum valuisti. 
sed haec coram. fac modo ut venias. 
<x 50>
<y sa>
    {47Scr. Thuriis viii Id. Apr. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Terentia tibi et saepe et maximas agit gratias. id est mihi 
gratissimum. ego vivo miserrimus et maximo dolore conficior. 
ad te quid scribam nescio. si enim es Romae, iam me adsequi 
non potes; sin es in via, cum eris me adsecutus, coram agemus 
quae erunt agenda. tantum te oro ut, quoniam me ipsum 
semper amasti, ut eodem amore sis; ego enim idem sum. 
inimici mei mea mihi, non me ipsum ademerunt. cura ut 
valeas. data &7VIII& Id. Apr. Thuri. 
<x 51>
<y sa>
    {47Scr. in Tarentino xiv Kal. Mai. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non fuerat mihi dubium quin te Tarenti aut Brundisi visurus 
essem idque ad multa pertinuit, in eis et ut in Epiro consistere-
mus et de reliquis rebus tuo consilio uteremur. quoniam id 
non contigit, erit hoc quoque in magno numero nostrorum 
malorum. nobis iter est in Asiam, maxime Cyzicum. tibi 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 51>
<y 1>
<z 6>
meos commendo. me vix misereque sustento. data &7XIIII& Kal. 
Mai. de Tarentino. @1 
<x 52>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi prid. Kal. Mai. an. 58 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Brundisium veni a. d. &7XIIII& Kal. Mai. eo die pueri tui mihi a te 
litteras reddiderunt, et alii pueri post diem tertium eius diei 
alias litteras attulerunt. quod me rogas et hortaris ut apud te in 
Epiro sim, voluntas tua mihi valde grata est et minime nova. 
[2es]2set consilium mihi quidem optatum si liceret ibi omne 
tempus consumere; odi enim celebritatem, fugio homines, 
lucem aspicere vix possum, esset mihi ista solitudo, praesertim 
tam familiari in loco, non amara. sed itineris causa ut dever-
terer, primum est devium, deinde ab Autronio et ceteris 
quadridui, deinde sine te. nam castellum munitum habitanti 
mihi prodesset, transeunti non est necessarium. quod si 
auderem, Athenas peterem. sane ita cadebat ut vellem. nunc 
et nostri hostes ibi sunt et te non habemus et veremur ne inter-
pretentur illud quoque oppidum ab Italia non satis abesse, nec 
scribis quam ad diem te exspectemus. 
<y 2>
  Quod me ad vitam vocas, unum efficis ut a me manus abs-
tineam, alterum non potes ut me non nostri consili vitaeque 
paeniteat. quid enim est quod me retineat, praesertim si spes 
ea non est quae nos proficiscentis prosequebatur? non faciam 
ut enumerem miserias omnis in quas incidi per summam 
iniuriam et scelus non tam inimicorum meorum quam in-
vidorum, ne et meum maerorem exagitem et te in eun-
dem luctum vocem; hoc adfirmo, neminem umquam tanta 
calamitate esse adfectum, nemini mortem magis optandum @1 
fuisse. cuius oppetendae tempus honestissimum praetermissum 
est; reliqua tempora sunt non iam ad medicinam sed ad finem 
doloris. 
<y 3>
  De re publica video te colligere omnia quae putes aliquam 
spem mihi posse adferre mutandarum rerum; quae quamquam 
exigua sunt, tamen, quoniam placet, exspectemus. 
  Tu nihilominus, si properaris, nos consequere. nam aut 
accedemus in Epirum aut tarde per Candaviam ibimus. 
dubitationem autem de Epiro non inconstantia nostra ad-
ferebat sed quod de fratre, ubi eum visuri essemus, nesciebamus; 
quem quidem ego nec [2quo]2 modo visurus nec ut dimissurus 
sim scio. id est maximum et miserrimum mearum omnium 
miseriarum. 
  Ego et saepius ad te et plura scriberem nisi mihi dolor meus 
cum omnis partis mentis tum maxime huius generis faculta-
tem ademisset. videre te cupio. cura ut valeas. d. prid. Kal. 
Mai. Brundisio proficiscens. 
<x 53>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae iv Kal. Iun. an. 58 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Scripseram ad te quas ob causas in Epirum non essemus 
profecti, quod et Achaia prope esset plena audacissimorum 
inimicorum et exitus difficilis haberet cum inde proficiscere-
mur. accessit, cum Dyrrachi essemus, ut duo nuntii adferrentur, 
unus, classe fratrem Epheso Athenas, alter, pedibus per Mace-
doniam venire. itaque illi obviam misimus Athenas ut inde @1 
Thessalonicam veniret. ipsi processimus et Thessalonicam a. d. 
&7X& Kal. Iun. venimus, neque de illius itinere quicquam certi 
habebamus nisi eum ab Epheso ante aliquanto profectum 
<y 2>
  Nunc istic quid agatur magno opere timeo. quamquam tu 
altera epistula scribis Id. Mai. audiri fore ut acrius postularet[2ur]2, 
altera iam esse mitiora. sed haec est pridie data quam illa, quo 
conturbor magis. itaque cum meus me maeror cottidianus 
lacerat et conficit, tum vero haec addita cura vix mihi vitam 
reliquam facit. 
  Sed et navigatio perdifficilis fuit et ille incertus ubi ego essem 
fortasse alium cursum petivit. nam Phae%28tho libertus eum non 
vidit; vento reiectus ab Ilio in Macedoniam Pellae mihi 
praesto fuit. reliqua quam mihi timenda sint video, nec quid 
scribam habeo et omnia timeo, nec tam miserum est quicquam 
quod non in nostram fortunam cadere videatur. equidem ad-
huc miser in maximis meis aerumnis et luctibus hoc metu 
adiecto maneo Thessalonicae suspensus nec audeo quicquam. 
<y 3>
  Nunc ad ea quae scripsisti. Tryphonem Caecilium non vidi. 
sermonem tuum et Pompei cognovi ex tuis litteris. motum in 
re publica non tantum ego impendere video quantum tu aut 
vides aut ad me consolandum adfers. Tigrane enim neglecto 
sublata sunt omnia. Varroni me iubes agere gratias. faciam; 
item Hypsaeo. quod suades ne longius discedamus dum acta 
mensis Mai ad nos perferantur, puto me ita esse facturum; sed 
ubi, nondum statui. atque ita perturbato sum animo de Quinto @1 
ut nihil queam statuere; sed tamen statim te faciam certio-
rem. 
<y 4>
  Ex epistularum mearum inconstantia puto te mentis meae 
motum videre, qui, etsi incredibili et singulari calamitate ad-
flictus sum, tamen non tam est ex miseria quam ex culpae nos-
trae recordatione commotus. cuius enim scelere impulsi et 
proditi simus iam profecto vides; atque utinam ante vidisses 
neque totum animum tuum maerori mecum simul dedisses! 
qua re cum me adflictum et confectum luctu audies, existimato 
me stultitiae meae poenam ferre gravius quam eventi, quod ei 
crediderim quam esse nefarium non putarim. me et meorum 
malorum maeror et metus de fratre in scribendo impedit. tu 
ista omnia vide et guberna. Terentia tibi maximas gratias agit. 
litterarum exemplum quas ad Pompeium scripsi misi tibi. 
data &7IIII& Kal. Iun. Thessalonicae. 
<x 54>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae Id. Iun. an. 58 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quintus frater cum ex Asia discessisset ante Kal. Mai. et 
Athenas venisset Id. Mai., valde fuit ei properandum, ne quid 
absens acciperet calamitatis, si quis forte fuisset qui contentus 
nostris malis non esset. itaque eum malui properare Romam 
quam ad me venire; et simul (dicam enim quod verum est, ex 
quo magnitudinem mearum miseriarum perspicere possis) 
animum inducere non potui ut aut illum, amantissimum mei, @1 
mollissimo animo, tanto in maerore adspicerem aut meas 
miserias luctu adflictus et perditam fortunam illi offerrem aut 
ab illo adspici paterer. atque etiam illud timebam, quod 
profecto accidisset, ne a me digredi non posset. versabatur mihi 
tempus illud ante oculos cum ille aut lictores dimitteret aut vi 
avelleretur ex complexu meo. huius acerbitatis eventum 
altera acerbitate non videndi fratris vitavi. in hunc me casum 
vos vivendi auctores impulistis. itaque mei peccati luo poenas. 
<y 2>
quamquam me tuae litterae sustentant_e quibus quantum tu 
ipse speres facile perspicio; [et] quae quidem tamen aliquid 
habebant solaci ante quam eo venisti a Pompeio: 'nunc 
Hortensium adice et eius modi viros.' obsecro, mi Pomponi, 
nondum perspicis quorum opera, quorum insidiis, quorum 
scelere perierimus? sed tecum haec coram agemus; tantum 
dico quod scire te puto: nos non inimici sed invidi perdiderunt. 
nunc si ita sunt quae speras, sustinebimus nos et spe qua iubes 
nitemur; sin, ut mihi videntur, [2in]2firma sunt, quod optimo 
tempore facere non licuit minus idoneo fiet. 
<y 3>
  Terentia tibi saepe agit gratias. mihi etiam unum de malis in 
metu est, fratris miseri negotium; quod si sciam cuius modi sit, 
sciam quid agendum mihi sit. me etiam nunc istorum bene-
ficiorum et litterarum exspectatio, ut tibi placet, Thessalonicae 
tenet. si quid erit novi adlatum, sciam de reliquo quid agendum 
sit. tu si, ut scribis, Kal. Iun. Roma profectus es, prope diem 
nos videbis. litteras quas ad Pompeium scripsi tibi misi. data 
Id. Iun. Thessalonicae. @1 
<x 55>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae xiv Kal. Quint. an. 58 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Acta quae essent usque ad &7VIII& Kal. Iun. cognovi ex tuis litteris; 
reliqua exspectabam, ut tibi placebat, Thessalonicae. quibus 
adlatis facilius statuere potuero ubi sim. nam si erit causa, si 
quid agetur, si spem videro, aut ibidem opperiar aut me ad te 
conferam; sin, ut tu scribis, ista evanuerint, aliquid aliud vide-
bimus. omnino adhuc nihil mihi significatis nisi discordiam 
istorum; quae tamen inter eos de omnibus potius rebus est 
quam de me. itaque quid ea mihi prosit nescio. sed tamen 
quoad me vos sperare vultis, vobis obtemperabo. 
<y 2>
  Nam quod me tam saepe et tam vehementer obiurgas et 
animo infirmo esse dicis, quaeso, ecquod tantum malum est 
quod in mea calamitate non sit? ecquis umquam tam ex amplo 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 55>
<y 2>
<z 4>
statu, tam in bona causa, tantis facultatibus ingeni, consili, 
gratiae, tantis praesidiis bonorum omnium concidit? possum 
oblivisci qui fuerim? non sentire qui sim, quo caream honore, 
qua gloria, quibus liberis, quibus fortunis, quo fratre? quem 
ego, ut novum calamitatis genus attendas, cum pluris facerem 
quam me ipsum semperque fecissem, vitavi ne viderem, ne aut 
illius luctum squaloremque adspicerem aut ne me, quem ille 
florentissimum reliquerat, perditum illi adflictumque offerrem. 
mitto cetera intolerabilis; etenim fletu impedior. hic utrum 
tandem sum accusandus quod doleo an quod commisi ut haec 
aut non retinerem, quod facile fuisset nisi intra parietes meos de 
mea pernicie consilia inirentur, aut certe vivus non amitterem? @1 
<y 3>
  Haec eo scripsi ut potius relevares me, quod facis, quam ut 
castigatione aut obiurgatione dignum putares, eoque ad te 
minus multa scribo quod et maerore impedior et quod exspec-
tem istinc magis habeo quam quod ipse scribam. quae si erunt 
adlata, faciam te consili nostri certiorem. tu, ut adhuc fecisti, 
quam plurimis de rebus ad me velim scribas, ut prorsus ne quid 
ignorem. data &7XIIII& Kal. Quint. Thessalonicae. 
<x 56>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae iv Kal. Quint. an. 58 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Me et tuae litterae et quidam boni nuntii, non optimis tamen 
auctoribus, et exspectatio vestrarum litterarum et quod tibi ita 
placuerat adhuc Thessalonicae tenebat. si accepero litteras 
quas exspecto, si spes erit ea quae rumoribus adferebatur, ad te 
me conferam; si non erit, faciam te certiorem quid egerim. 
<y 2>
  Tu me, ut facis, opera, consilio, gratia iuva. consolari iam 
desine, obiurgare vero noli; quod cum facis, ut ego tuum 
amorem et dolorem desidero! quem ita adfectum mea aerumna 
esse arbitror ut te ipsum consolari nemo possit. Quintum 
fratrem optimum humanissimumque sustenta. ad me obsecro 
te ut omnia certa perscribas. data &7IIII& Kal. Quint. 
<x 57>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae xvi Kal. Sext. an. 58 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Tu quidem sedulo argumentaris quid sit sperandum et maxime 
per senatum, idemque caput rogationis proponi scribis qua re @1 
in senatu dici nihil itaque siletur. hic tu me accusas quod 
me adflictem, cum ita sim adflictus ut nemo umquam, quod 
tute intellegis. spem ostendis secundum comitia. quae ista est 
<y 2>
eodem tribuno plebis et inimico consule designato? percussisti 
autem me etiam de oratione prolata. cui vulneri, ut scribis, 
medere, si quid potes. scripsi equidem olim iratus quod ille 
prior scripserat, sed ita compresseram ut numquam emana-
turam putarem. quo modo exciderit nescio. sed quia num-
quam accidit ut cum eo verbo uno concertarem et quia scripta 
mihi videtur neglegentius quam ceterae puto ex se [2posse]2 
probari non esse meam. id, si putas me posse sanari, cures velim; 
sin plane perii, minus laboro. 
<y 3>
  Ego etiam nunc eodem in loco iaceo sine sermone ullo, sine 
cogitatione ulla. licet tibi, ut scribis, significarim ut ad me 
venires, id dono tamen et intellego te istic prodesse, hic ne 
verbo quidem levare me posse. non queo plura scribere nec est 
quod scribam; vestra magis exspecto. data &7XVI& Kal. Sext. 
Thessalonicae. 
<x 58>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae xii Kal. Sext. an. 58 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ex tuis litteris plenus sum exspectatione de Pompeio, quidnam 
de nobis velit aut ostendat. comitia enim credo esse habita, 
quibus absolutis scribis illi placuisse agi de nobis. si tibi @1 
stultus esse videor qui sperem, facio tuo iussu %et scio te meis 
epistulis% potius et meas spes solitum esse remorari. nunc velim 
mihi plane perscribas quid videas. scio nos nostris multis pec-
catis in hanc aerumnam incidisse. ea si qui casus aliqua ex parte 
correxerit, minus moleste feremus nos vixisse et adhuc vivere. 
<y 2>
  Ego propter viae celebritatem et cottidianam exspectationem 
rerum novarum non commovi me adhuc Thessalonica. sed 
iam extrudimur, non a Plancio (nam is quidem retinet) verum 
ab ipso loco minime apposito ad tolerandam in tanto luctu 
calamitatem. in Epirum ideo, ut scripseram, non veni quod 
subito mihi universi nuntii venerant et litterae qua re nihil esset 
necesse quam proxime Italiam esse. hinc, si aliquid a comitiis 
audierimus, nos in Asiam convertemus; neque adhuc stabat 
quo potissimum, sed scies. data &7XII& Kal. Sext. Thessalonicae. 
<x 59>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae Non. Sext. an. 58 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quod ad te scripseram me in Epiro futurum, postea quam 
extenuari spem nostram et evanescere vidi, mutavi consilium 
nec me Thessalonica commovi, ubi esse statueram quoad 
aliquid ad me de eo scriberes quod proximis litteris scripseras, 
fore uti secundum comitia aliquid de nobis in senatu ageretur; 
id tibi Pompeium dixisse. qua de re quoniam comitia habita 
sunt tuque nihil ad me scribis, proinde habebo ac si scripsisses @1 
nihil esse, meque temporis non longinqui spe ductum esse [2non]2 
moleste feram. quem autem motum te videre scripseras qui 
nobis utilis fore videretur, eum nuntiant qui veniunt nullum 
fore. in tribunis pl. designatis reliqua spes est. quam si ex-
spectaro, non erit quod putes me causae meae, voluntati 
meorum defuisse. 
<y 2>
  Quod me saepe accusas cur hunc meum casum tam graviter 
feram, debes ignoscere, cum ita me adflictum videas ut nemi-
nem umquam nec videris nec audieris. nam quod scribis te 
audire me etiam mentis errore ex dolore adfici, mihi vero mens 
integra est. atque utinam tam in periculo fuisset, cum ego iis 
quibus meam salutem carissimam esse arbitrabar, inimicissimis 
crudelissimisque usus sum! qui ut me paulum inclinari timore 
viderunt, sic impulerunt ut omni suo scelere et perfidia abu-
terentur ad exitium meum. 
  Nunc quoniam iam est Cyzicum nobis eundum, quo rarius 
ad me litterae perferentur, hoc velim diligentius omnia quae 
putaris me scire opus esse perscribas. Quintum, fratrem meum, 
fac diligas. quem ego miser si incolumem relinquo, non me 
totum perisse arbitrabor. data Non. Sext. 
<x 60>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae xiv Kal. Sept. an. 58 (%14`8)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Accepi Id. Sext. quattuor epistulas a te missas: unam qua me 
obiurgas et rogas ut sim firmior; alteram qua Crassi libertum @1 
ais tibi de mea sollicitudine macieque narrasse; tertiam qua 
demonstras acta in senatu; quartam de eo quod a Varrone 
scribis tibi esse confirmatum de voluntate Pompei. 
<y 2>
  Ad primam tibi hoc scribo, me ita dolere ut non modo a 
mente non deserar sed id ipsum doleam, me tam firma mente 
ubi utar et quibuscum non habere. nam si tu me uno non sine 
maerore cares, quid me censes, qui et te et omnibus? et si tu 
incolumis me requiris, [et] quo modo a me ipsam incolumita-
tem desiderari putas? nolo commemorare quibus rebus sim 
spoliatus, non solum quia non ignoras sed etiam ne scindam 
ipse dolorem meum; hoc confirmo, neque tantis bonis esse 
privatum quemquam neque in tantas miserias incidisse. dies 
autem non modo non levat luctum hunc sed etiam auget. nam 
ceteri dolores mitigantur vetustate, hic non potest non et sensu 
praesentis miseriae et recordatione praeteritae vitae cottidie 
augeri. desidero enim non mea solum neque meos sed me 
ipsum. quid enim sum? sed non faciam ut aut tuum animum 
angam querelis aut meis vulneribus saepius manus adferam. 
nam quod purgas eos quos ego mihi scripsi invidisse et in eis 
Catonem, ego vero tantum illum uto ab isto scelere afuisse ut 
maxime doleam plus apud me simulationem aliorum quam 
istius fidem valuisse. ceteros quod purgas, debent mihi probati 
<y 3>
esse tibi si sunt. sed haec sero agimus. 
  Crassi libertum nihil puto sincere locutum, in senatu rem 
probe scribis actam. sed quid Curio? an illam orationem non 
legit? quae unde sit prolata nescio. sed Axius eiusdem diei @1 
scribens ad me acta non ita laudat Curionem. at potest ille 
aliquid praetermittere; tu, nisi quod erat, profecto non scrip-
sisti. Varronis sermo facit exspectationem Caesaris. atque 
utinam ipse Varro incumbat in causam! quod profecto cum 
sua sponte tum te instante faciet. 
<y 4>
  Ego, si me aliquando vestri et patriae compotem fortuna 
fecerit, certe efficiam ut maxime laetere unus ex omnibus 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 60>
<y 4>
<z 3>
amicis meaque officia et studia quae parum antea luxerunt 
(fatendum est enim) sic exsequar ut me aeque tibi ac fratri et 
liberis nostris restitutum putes. si quid in te peccavi, ac potius 
quoniam peccavi, ignosce; in me enim ipsum peccavi vehemen-
tius. neque haec eo scribo quo te non meo casu maximo dolore 
esse adfectum sciam; sed profecto [2si]2 quantum me amas et 
amasti tantum amare deberes ac debuisses, numquam esses 
passus me, quo tu abundabas, egere consilio, nec esses passus 
mihi persuaderi utile nobis esse legem de collegiis perferri. sed 
tu tantum lacrimas praebuisti dolori meo, quod erat amoris, 
tamquam ipse ego; quod meritis meis perfectum potuit, ut dies 
ac noctes quid mihi faciendum esset cogitares, id abs te meo, 
non tuo scelere praetermissum est. quod si non modo tu sed 
quisquam fuisset qui me Pompei minus liberali responso per-
territum a turpissimo consilio revocaret, quod unus tu facere 
maxime potuisti, [2aut honeste occubuissemus]2 aut victores 
hodie viveremus. hic mihi ignosces. me enim ipsum multo 
magis accuso, deinde te quasi me alterum, et simul meae culpae 
socium quae[2ro]2. ac si restituor, etiam minus videbimur @1 
deliquisse abs teque certe, quoniam nullo nostro, tuo ipsius 
beneficio diligemur. 
<y 5>
  Quod te cum Culleone scribis de privilegio locutum, est 
aliquid, sed multo est melius abrogari. si enim nemo impediet, 
quid est firmius? sin erit qui ferri non sinat, idem senatus consulto 
intercedet. nec quicquam aliud opus est [quam] abrogari; nam 
prior lex nos nihil laedebat. quam si, ut est promulgata, laudare 
voluissemus aut, ut erat neglegenda, neglegere, nocere omnino 
nobis non potuisset. hic mihi primum meum consilium defuit, 
sed etiam obfuit. caeci, caeci inquam, fuimus in vestitu 
mutando, in populo rogando, quod, nisi nominatim mecum 
agi coeptum esset, fieri perniciosum fuit. sed pergo praeterita, 
verum tamen ob hanc causam, ut, si quid agetur, legem illam, 
in qua popularia multa sunt, ne tangatis. 
<y 6>
  Verum est stultum me praecipere quid agatis aut quo modo. 
utinam modo agatur aliquid! in quo ipso multa occultant tuae 
litterae, credo ne vehementius desperatione perturber. quid 
enim vides agi posse aut quo modo? per senatumne? at tute 
scripsisti ad me quoddam caput legis Clodium in curiae poste 
fixisse, ne referri neve dici liceret. quo modo igitur Domitius 
se dixit relaturum? quo modo autem iis quos tu scribis et de re 
dicentibus et ut referretur postulantibus Clodius tacuit? ac si 
per populum, poteritne nisi de omnium tribunorum pl. sen-
tentia? quid de bonis? quid de domo? poteritne restitui? 
aut si non poterit, egomet quo modo potero? haec nisi vides 
expediri, quam in spem me vocas? sin autem spei nihil est, @1 
quae est mihi vita? itaque exspecto Thessalonicae acta Kal. 
Sext., ex quibus statuam in tuosne agros confugiam, ut neque 
videam homines quos nolim et te, ut scribis, videam et propius 
sim si quid agatur, id quod intellexi cum tibi tum Quinto 
fratri placere, an abeam Cyzicum. 
<y 7>
  Nunc, Pomponi, quoniam nihil impertisti tuae prudentiae ad 
salutem meam, quod aut in me ipso satis esse consili decreras 
aut te nihil plus mihi debere quam ut praesto esses, quoniamque 
ego proditus, inductus, coniectus in fraudem omnia mea 
praesidia neglexi, totam Italiam [in me] erectam ad me de-
fendendum destitui et reliqui, me, meos tradidi inimicis in-
spectante et tacente te, qui, si non plus ingenio valebas quam 
ego, certe timebas minus: si potes, erige adflictos et in eo nos 
iuva; sin omnia sunt obstructa, id ipsum fac ut sciamus et nos 
aliquando aut obiurgare aut communiter consolari desine. ego 
si tuam fidem accusarem, non me potissimum tuis tectis 
crederem; meam amentiam accuso, quod me a te tantum 
amari quantum ego vellem putavi. quod si fuisset, fidem 
eandem, curam maiorem adhibuisses, me certe ad exitium 
praecipitantem retinuisses, istos labores, quos nunc in naufragiis 
nostris suscipis, non subisses. 
<y 8>
  Qua re fac ut omnia ad me perspecta et explorata perscribas 
meque, ut facis, velis esse aliquem, quoniam qui fui et qui esse 
potui, iam esse non possum, et ut his litteris non te sed me 
ipsum a me esse accusatum putes. si qui erunt quibus putes 
opus esse meo nomine litteras dari, velim conscribas curesque 
dandas. data &7XIIII& Kal. Sept. @1 
<x 61>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae xii Kal. Sept. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Totum iter mihi incertum facit exspectatio litterarum vestra-
rum Kal. Sext. datarum. nam si spes erit, Epirum, si minus, 
Cyzicum aut aliud quid sequemur. tuae quidem litterae quo 
saepius a me leguntur hoc spem faciunt mihi minorem, quod 
cum [2diligentius]2 lectae sunt tum id quod attulerunt ad spem 
infirmant, ut facile appareat te et consolationi servire et veritati. 
itaque te rogo plane ut ad me quae scies ut erunt, quae putabis 
ita scribas ut putabis. data &7XII& Kal. [April.]. 
<x 62>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae prid. Non. Sept. an. 58 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De Quinto fratre nuntii nobis tristes nec varii venerant ex 
a. d. &7IIII& Non. Iun. usque ad prid. Kal. Sept. eo autem die 
Livineius, L. Reguli libertus, ad me a Regulo missus venit. is 
omnino mentionem nullam factam esse nuntiavit, sed fuisse 
tamen sermonem de C. Clodi filio; isque mihi tum a fratre 
litteras attulit. sed postridie Sesti pueri venerunt, qui a te 
litteras attulerunt non tam exploratas a timore quam sermo 
Livinei fuerat. sane sum in meo infinito maerore sollicitus, et 
eo magis quod Appi quaestio est. @1 
<y 2>
  Cetera quae ad me eisdem litteris scribis de nostra spe 
intellego esse languidiora quam alii ostendunt. ego autem, 
quoniam non longe ab eo tempore absumus in quo res diiudi-
cabitur, aut ad te conferam me aut etiam nunc circum haec 
loca commorabor. 
<y 3>
  Scribit ad me frater omnia sua per te unum sustineri. quid te 
aut horter quod facis aut agam gratias, quod non exspectas? 
tantum velim fortuna det nobis potestatem ut incolumes amore 
nostro perfruamur. tuas litteras semper maxime exspecto; in 
quibus cave vereare ne aut diligentia tua mihi molesta aut 
veritas acerba sit. data prid. Non. Sept. 
<x 63>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae c. iv Id. Sept. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras 
Varronem tibi pro amicitia confirmasse causam nostram Pom-
peium certe suscepturum et, simul a Caesare ei litterae quas 
exspectaret remissae essent, actorem etiam daturum. utrum id 
nihil fuit an adversatae sunt Caesaris litterae an est aliquid in 
spe? etiam illud scripseras, eundem 'secundum comitia' dixisse. 
<y 2>
fac, si vides quantis in malis iaceam et si putas esse humanitatis 
tuae, me fac de tota causa nostra certiorem. nam Quintus frater, 
homo mirus qui me tam valde amat, omnia mittit spei plena, 
metuens, credo, defectionem animi mei. tuae autem litterae 
sunt variae; neque enim me desperare vis nec temere sperare. 
fac, obsecro te, ut omnia quae perspici a te possunt sciamus. @1 
<x 64>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae xvi Kal. Oct. an. 58 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quoad eius modi mihi a vobis litterae adferebantur ut aliquid 
ex iis esset exspectandum, spe et cupiditate Thessalonicae 
retentus sum; postea quam omnis actio huius anni confecta 
nobis videbatur, in Asiam ire nolui, quod et celebritas mihi 
odio est et, si fieret aliquid a novis magistratibus, abesse longe 
nolebam. itaque in Epirum ad te statui me conferre, non quo 
mea interesset loci natura qui lucem omnino fugerem, sed et 
ad salutem libentissime ex tuo portu proficiscar et, si ea praecisa 
erit, nusquam facilius hanc miserrimam vitam vel sustentabo 
vel, quod multo est melius, abiecero. [2ero]2 cum paucis; 
multitudinem dimittam. 
<y 2>
  Me tuae litterae numquam in tantam spem adduxerunt 
quantam aliorum; ac tamen mea spes etiam tenuior semper 
fuit quam tuae litterae. sed tamen, quoniam coeptum est agi, 
quoque modo coeptum est et quacumque de causa, non 
deseram neque optimi atque unici fratris miseras ac luctuosas 
preces nec Sesti ceterorumque promissa nec spem aerumnosis-
simae mulieris Terentiae nec miserrimae [mulieris] Tulliolae 
obsecrationem et fidelis litteras tuas. mihi Epirus aut iter ad 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 64>
<y 2>
<z 9>
salutem dabit aut quod scripsi supra. 
<y 3>
  Te oro et obsecro, T. Pomponi, si me omnibus amplissimis, 
carissimis iucundissimisque rebus perfidia hominum spoliatum, 
si me a meis consiliariis proditum et proiectum vides, si @1 
intellegis me coactum ut ipse me et meos perderem, ut me tua 
misericordia iuves et Quintum fratrem, qui potest esse salvus, 
sustentes, Terentiam liberosque meos tueare, me, si putas te 
istic visurum, exspectes, si minus, invisas si potes, mihique ex 
agro tuo tantum adsignes quantum meo corpore occupari potest, 
et pueros ad me cum litteris quam primum et quam saepissime 
mittas. data &7XVI& Kal. Oct. 
<x 65>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae iii Non. Oct. an. 58 (%14`4)}47 
    CICERO S. D. Q. CAECILIO Q. F. POMPONIANO ATTICO 
<y 1>
Quod quidem ita esse et avunculum tuum functum esse officio 
vehementissime probo; gaudere me tum dicam si mihi hoc 
verbo licebit uti. me miserum! quam omnia essent ex sen-
tentia, si nobis animus, si consilium, si fides eorum quibus 
credidimus, non defuisset! quae colligere nolo ne augeam 
maerorem; sed tibi in mentem venire certo scio quae vita esset 
nostra, quae suavitas, quae dignitas. ad quae recuperanda, per 
fortunas incumbe, ut facis, diemque natalem reditus mei cura 
ut in tuis aedibus amoenissimis agam tecum et cum meis. ego 
huic spei et exspectationi quae nobis proponitur maxime tamen 
volui praestolari apud te in Epiro, sed ita ad me scribitur ut 
putem esse commodius nos eisdem in locis esse. 
<y 2>
  De domo et Curionis oratione, ut scribis ita est. in universa 
salute, si ea modo nobis restituetur, inerunt omnia: ex quibus 
nihil malo quam domum. sed tibi nihil mando nominatim, 
totum me tuo amori fideique commendo. quod te in tanta @1 
hereditate ab omni occupatione expedisti, valde mihi gratum 
est. quod facultates tuas ad meam salutem polliceris, ut omni-
bus rebus a te praeter ceteros iuver, id quantum sit praesidium 
video intellegoque te multas partis meae salutis et suscipere et 
posse sustinere neque ut ita facias rogandum esse. 
<y 3>
  Quod me vetas quicquam suspicari accidisse ad animum 
tuum quod secus a me erga te commissum aut praetermissum 
videretur, geram tibi morem et liberabor ista cura, tibi tamen 
eo plus debebo quo tua in me humanitas fuerit excelsior quam 
in te mea. velim quid videas, quid intellegas, quid agatur ad 
me scribas tuosque omnis ad nostram salutem adhortere. 
rogatio Sesti neque dignitatis satis habet nec cautionis. nam et 
nominatim ferri oportet et de bonis diligentius scribi, et id 
animadvertas velim. data &7III& Non. Oct. Thessalonicae. 
<x 66>
<y sa>
    {47Scr. Thessalonicae v Kal. Nov. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Triginta dies erant ipsi cum has dabam litteras per quos nullas 
a vobis acceperam. mihi autem erat in animo iam, ut antea ad 
te scripsi, ire in Epirum et ibi omnem casum potissimum ex-
spectare. te oro ut si quid erit quod perspicias quamcumque in 
partem quam planissime ad me scribas et meo nomine, ut 
scribis, litteras quibus putabis opus esse ut des. data &7V& Kal. 
Nov. @1 
<x 67>
<y sa>
    {47Scr. partim Thessalonicae c. xv Kal. Dec., partim Dyrrachi 
    vi Kal. Dec. an. 58 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Etsi diligenter ad me quintus frater et Piso quae essent acta 
scripserant, tamen vellem tua te occupatio non impedisset quo 
minus, ut consuesti, ad me quid ageretur et quid intellegeres 
perscriberes. me adhuc Plancius liberalitate sua retinet iam 
aliquotiens conatum ire in Epirum. spes homini est iniecta non 
eadem quae mihi, posse nos una decedere, quam rem sibi 
magno honori sperat fore. sed iam, cum adventare milites 
dicentur, faciendum nobis erit ut ab eo discedamus, quod cum 
faciemus ad te statim mittemus ut scias ubi simus. 
<y 2>
  Lentulus suo in nos officio, quod et re et promissis et litteris 
declarat, spem nobis non nullam adfert Pompei voluntatis; 
saepe enim tu ad me scripsisti eum totum esse in illius potestate. 
de Metello scripsit ad me frater quantum speraret profectum 
<y 3>
esse per te. mi Pomponi, pugna ut tecum ut tecum et cum meis 
mihi liceat vivere, et scribe ad me omnia. premor luctu 
cum desiderio omnium rerum quae mihi me cariores semper 
fuerunt. cura ut valeas. 
<y 4>
  Ego quod per Thessaliam si irem in Epirum perdiu nihil 
eram auditurus et quod [et] mei studiosos habeo Dyrrachinos 
ad eos perrexi, cum illa superiora Thessalonicae scripsissem. inde 
cum ad te me convertam, faciam ut scias, tuque ad me velim 
omnia quam diligentissime, cuicuimodi sunt, scribas. ego iam aut 
rem aut ne spem quidem exspecto. data &7VI& Kal. Dec. Dyrrachi. @1 
<x 68>
<y sa>
    {47Scr. Dyrrachi prid. Kal. Dec. an. 58 (%14`5)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A. d. &7V& Kal. Dec. tris epistulas a te accepi, unam datam a. d. 
&7VIII& Kal. Nov., in qua me hortaris ut forti animo mensem 
Ianuarium exspectem, eaque quae ad spem putas pertinere, de 
Lentuli studio, de Metelli voluntate, de tota Pompei ratione 
perscribis. in altera epistula praeter consuetudinem tuam diem 
non adscribis, sed satis significas tempus; lege enim ab octo 
tribunis pl. promulgata scribis te eas litteras eo ipso die dedisse, 
id est a. d. &7IIII& Kal. Nov., et quid putes utilitatis eam promulga-
tionem attulisse perscribis. in quo si iam nostra salus cum hac 
lege desperata erit, velim pro tuo in me amore hanc inanem 
meam diligentiam miserabilem potius quam ineptam putes; 
sin est aliquid spei, des operam ut maiore diligentia posthac a 
nostris magistratibus defendamur. 
<y 2>
  Nam ea veterum tribunorum pl. rogatio tria capita habuit; 
unum de reditu meo, scriptum incaute. nihil enim restituitur 
praeter civitatem et ordinem; quod mihi pro meo casu satis est, 
sed quae cavenda fuerint et quo modo te non fugit. alterum 
caput est tralaticium, de impunitate: 'si quid contra alias leges 
eius legis ergo factum sit'. tertium caput, mi Pomponi, quo 
consilio et a quo sit inculcatum vide. 
  Scis enim Clodium sanxisse ut vix aut omnino non posset 
nec per senatum nec per populum infirmari sua lex. sed vides 
numquam esse observatas sanctiones earum legum quae 
abrogarentur. nam si id esset, nulla fere abrogari posset; neque @1 
enim ulla est quae non ipsa se saepiat difficultate abrogationis. 
sed cum lex abrogatur, illud ipsum abrogatur quo non eam 
<y 3>
abrogari oporteat. hoc cum et re vera ita sit et cum semper ita 
habitum observatumque sit, octo nostri tribuni pl. caput posue-
runt hoc: 'si quid in hac rogatione scriptum est quod per leges 
plebisve scita' (hoc est, quod per legem Clodiam) 'promulgare, 
abrogare, derogare, obrogare sine fraude sua non liceat, non 
licuerit, quodve ei qui promulgavit, [2abrogavit]2, derogavit, 
[2obrogavit]2 ob eam rem poenae multaeve sit, E. H. L. N. R.' 
<y 4>
  Atque hoc in illis tribunis pl. non laedebat; lege enim collegi 
sui non tenebantur. quo maior est suspicio malitiae alicuius, 
cum id quod ad ipsos nihil pertinebat, erat autem contra me, 
scripserunt, ut novi tribuni pl., si essent timidiores, multo 
magis sibi eo capite utendum putarent. neque id a Clodio 
praetermissum est. dixit enim in contione a. d. &7III& Non. Nov. 
hoc capite designatis tribunis pl. praescriptum esse quid liceret. 
tamen in lege nulla esse eius modi caput te non fallit; quod si 
opus esset, omnes in abrogando [2uterentur]2. ut Ninnium aut 
ceteros fugerit, investiges velim, et quis attulerit, et qua re octo 
tribuni pl. ad senatum de me referre non dubitarint, sibi quod 
observandum illud caput non putabant, eidem in abrogando 
tam cauti fuerint ut id metuerent soluti cum essent quod ne iis @1 
quidem qui lege tenentur est curandum. id caput sane nolim 
novos tribunos pl. ferre. sed perferant modo quidlibet; uno 
capite quo revocabor, modo res conficiatur, ero contentus. 
iam dudum pudet tam multa scribere; vereor enim ne re iam 
desperata legas, ut haec mea diligentia miserabilis tibi, aliis 
irridenda videatur. sed si est aliquid in spe, vide legem quam 
T. Fadio scripsit [T.] Visellius. ea mihi perplacet. nam Sesti 
nostri, quam tu tibi probari scribis, mihi non placet. 
<y 5>
  Tertia est epistula prid. Id. Nov. data, in qua exponis pru-
denter et diligenter quae sint quae rem distinere videantur, de 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 68>
<y 5>
<z 3>
Crasso, de Pompeio, de ceteris. qua re oro te ut, si qua spes erit 
posse studiis bonorum, auctoritate, multitudine comparata rem 
confici, des operam ut uno impetu perfringatur, in eam rem 
incumbas ceterosque excites. sin, ut ego perspicio cum tua 
coniectura tum etiam mea, spei nihil est, oro obtestorque te ut 
Quintum fratrem ames, quem ego miserum misere perdidi, 
neve quid eum patiare gravius consulere de se quam expediat 
sororis tuae filio, meum Ciceronem, cui nihil misello relinquo 
praeter invidiam et ignominiam nominis mei, tueare quoad 
poteris, Terentiam, unam omnium aerumnosissimam, sustentes 
tuis officiis. ego in Epirum proficiscar cum primorum dierum 
nuntios excepero. tu ad me velim proximis litteris ut se initia 
dederint perscribas. data prid. Kal. Dec. @1 
<x 69>
<y sa>
    {47Scr. Dyrrachi iv Id. Dec. an. 58 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Antea, cum ad me scripsissetis vestro consensu consulum pro-
vincias ornatas esse, etsi verebar quorsum id casurum esset, 
tamen sperabam vos aliquid aliquando vidisse prudentius; 
postea quam mihi et dictum est et scriptum vehementer con-
silium vestrum reprehendi, sum graviter commotus, quod illa 
ipsa spes exigua quae erat videtur esse sublata. nam si tribuni 
pl. nobis suscensent, quae potest spes esse? ac videntur iure 
suscensere, cum et expertes consili fuerint ei qui causam nostram 
susceperant et nostra concessione omnem vim sui iuris amise-
rint, praesertim cum ita dicant, se nostra causa voluisse suam 
potestatem esse de consulibus ornandis, non ut eos impedirent 
sed ut ad nostram causam adiungerent; nunc, si consules a nobis 
alieniores esse velint, posse id libere facere; sin velint nostra 
causa, nihil posse se invitis. nam quod scribis, ni ita vobis 
placuisset, illos hoc idem per populum adsecuturos fuisse, 
invitis tribunis pl. fieri nullo modo potuit. ita vereor ne et studia 
tribunorum amiserimus et, si studia maneant, vinclum illud 
adiungendorum consulum amissum sit. 
<y 2>
  Accedit aliud non parvum incommodum quod gravis illa 
opinio, ut quidem ad nos perferebatur, senatum nihil decernere 
ante quam de nobis actum esset, amissa est, praesertim in ea @1 
causa quae non modo necessaria non fuit sed etiam inusitata ac 
nova (neque enim umquam arbitror ornatas esse provincias 
designatorum), ut, cum in hoc illa constantia quae erat mea 
causa suscepta imminuta sit, nihil iam possit non decerni. iam 
iis ad quos relatum est amicis placuisse non mirum est; erat 
enim difficile reperire qui contra tanta commoda duorum 
consulum palam sententiam diceret. fuit omnino difficile non 
obsequi vel amicissimo homini Lentulo vel Metello, qui simul-
tatem humanissime deponeret. sed vereor ne hos tamen tenere 
potuerimus, tribunos pl. amiserimus. haec res quem ad modum 
ceciderit et tota res quo loco sit velim ad me scribas et ita ut 
instituisti. nam ista veritas, etiam si iucunda non est, mihi tamen 
grata est. data &7IIII& Id. Dec. 
<x 70>
<y sa>
    {47Scr. Dyrrachi c. med. m. Dec. an. 58}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Post tuum datae discessum litterae mihi Roma adlatae sunt ex 
quibus perspicio nobis in hac calamitate tabescendum esse. 
neque enim (sed bonam in partem accipies) si ulla spes salutis 
nostrae subesset, tu pro tuo amore in me hoc tempore discessis-
ses. sed ne ingrati aut ne omnia velle nobiscum una interire 
videamur, haec omitto; illud abs te peto, des operam, id quod 
mihi adfirmasti, ut te ante Kal. Ian. ubicumque erimus sistas. @1 
<x 71>
<y sa>
    {47Scr. Dyrrachi, ut vid., med. m. Ian. an. 57}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Litterae mihi a Quinto fratre cum senatus consulto quod de 
me st factum adlatae sunt. mihi in animo est legum lationem 
exspectare; et si obtrectabitur, utar auctoritate senatus et potius 
vita quam patria carebo. tu, quaeso, festina ad nos venire. 
<x 72>
<y sa>
    {47Scr. Dyrrachi, ut vid., in. m. Febr. an. 57}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ex tuis litteris et ex re ipsa nos funditus perisse video. te oro ut 
quibus in rebus tui mei indigebunt nostris miseriis ne desis. ego 
te, ut scribis, cito videbo. 
<x 73>
<y sa>
    {47Scr. Romae c. iv Id. Sept. an. 57}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum primum Romam veni fuit[2que]2 cui recte ad te litteras 
darem, nihil prius faciendum mihi putavi quam ut tibi absenti 
de reditu gratularer. cognoram enim, ut vere scribam, te in 
conciliis mihi dandis nec fortiorem nec prudentiorem quam 
me ipsum nec etiam propter meam in te observantiam nimium 
in custodia salutis meae diligentem; eundemque te, qui primis @1 
temporibus erroris nostri aut potius furoris particeps et falsi 
timoris socius fuisses, acerbissime discidium nostrum tulisse 
plurimumque operae, studi, diligentiae, laboris ad conficiendum 
<y 2>
reditum meum contulisse. itaque hoc tibi vere adfirmo, in 
maxima laetitia et exoptatissima gratulatione unum ad cumu-
landum gaudium conspectum aut potius complexum mihi 
tuum defuisse. quem semel nactus si umquam dimisero ac 
nisi etiam praetermissos fructus tuae suavitatis praeteriti tem-
poris omnis exegero, profecto hac restitutione fortunae me ipse 
non satis dignum iudicabo. 
<y 3>
  Nos adhuc in nostro statu quod difficillime recuperari posse 
arbitrati sumus, splendorem nostrum illum forensem et in 
senatu auctoritatem et apud viros bonos gratiam, magis quam 
opta[2ra]2mus consecuti sumus; in re autem familiari, quae quem 
ad modum fracta, dissipata, direpta sit non ignoras, valde 
laboramus, tuarumque non tam facultatum, quas nostras esse 
iudico, quam consiliorum ad colligendas et constituendas reli-
quias nostras indigemus. 
<y 4>
  Nunc, etsi omnia aut scripta esse a tuis arbitror aut etiam 
nuntiis ac rumore perlata, tamen ea scribam brevi quae te puto 
potissimum ex meis litteris velle cognoscere. 
  Prid. Non. Sext. Dyrrachio sum profectus, ipso illo die quo 
lex est lata de nobis. Brundisium veni Non. Sext. ibi mihi Tul-
liola mea fuit praesto natali suo ipso die, qui casu idem natalis 
erat et Brundisinae coloniae et tuae vicinae Salutis; quae res 
animadversa a multitudine summa Brundisinorum gratulatione @1 
celebrata est. a. d. %&7VI&% Id. Sext. cognovi, cum Brundisi essem, 
litteris Quinti fratris mirifico studio omnium aetatum atque 
ordinum, incredibili concursu Italiae, legem comitiis centuriatis 
esse perlatam. inde a Brundisinis honestissime ornatus iter ita 
feci ut undique ad me cum gratulatione legati convenerint. 
<y 5>
  Ad urbem ita veni ut nemo ullius ordinis homo nomencla-
tori notus fuerit qui mihi obviam non venerit, praeter eos 
inimicos quibus id ipsum, se inimicos esse, non liceret aut dis-
simulare aut negare. cum venissem ad portam Capenam, 
gradus templorum ab infima plebe completi erant. a qua 
plausu maximo cum esset mihi gratulatio significata, similis et 
frequentia [2et]2 plausus me usque ad Capitolium celebravit in 
foroque et in ipso Capitolio miranda multitudo fuit. postridie 
in senatu, qui fuit dies Non. Sept., senatui gratias egimus. 
<y 6>
  Eo biduo, cum esset annonae summa caritas et homines ad 
theatrum primo, deinde ad senatum concurrissent, impulsu 
Clodi mea opera frumenti inopiam esse clamarent, cum per 
eos dies senatus de annona haberetur et ad eius procurationem 
sermone non solum plebis verum etiam bonorum Pompeius 
vocaretur idque ipse cuperet multitudoque a me nominatim 
ut id decernerem postularet, feci et accurate sententiam dixi. 
cum abessent consulares, quod tuto se negarent posse senten-
tiam dicere, praeter Messallam et Afranium, factum est senatus 
consultum in meam sententiam ut cum Pompeio ageretur ut 
eam rem susciperet, lexque ferretur. quo senatus consulto @1 
recitato continuo, [2cum multitudo]2 more hoc insulso et novo 
plausum meo nomine recitando dedisset, habui contionem. 
[2eam]2 omnes magistratus praesentes praeter unum praetorem 
et duos tribunos pl. dederunt. 
<y 7>
  Postridie senatus frequens et omnes consulares. nihil Pompeio 
postulanti negarunt. ille legatos quindecim cum postularet, 
me principem nominavit et ad omnia me alterum se fore dixit. 
legem consules conscripserunt qua Pompeio per quinquennium 
omnis potestas rei frumentariae toto orbe terrarum daretur; 
alteram Messius, qui omnis pecuniae dat potestatem et adiungit 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 73>
<y 7>
<z 7>
classem et exercitum et maius imperium in provinciis quam sit 
eorum qui eas obtineant. illa nostra lex consularis nunc modesta 
videtur, haec Messi non ferenda. Pompeius illam velle se dicit, 
familiares hanc. consulares duce Favonio fremunt. nos tacemus, 
et eo magis quod de domo nostra nihil adhuc pontifices respon-
derant. qui si sustulerint religionem, aream praeclaram habemus, 
superficiem consules ex senatus consulto aestimabunt; sin aliter, 
demolientur, suo nomine locabunt, rem totam aestimabunt. 
<y 8>
  Ita sunt res nostrae, 'ut in secundis fluxae, ut in adversis 
bonae'. in re familiari valde sumus, ut scis, perturbati. 
praeterea sunt quaedam domestica quae litteris non committo. 
Quintum fratrem insigni pietate, virtute, fide praeditum sic 
amo ut debeo. te exspecto et oro ut matures venire eoque 
animo venias ut me tuo consilio egere non sinas. alterius vitae 
quoddam initium ordimur. iam quidam qui nos absentis @1 
defenderunt incipiunt praesentibus occulte irasci, aperte in-
videre. vehementer te requirimus. 
<x 74>
<y sa>
    {47Scr. Romae in. m. Oct. an. 57}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Si forte rarius tibi a me quam a ceteris litterae redduntur, peto 
a te ut id non modo neglegentiae meae sed ne occupationi 
quidem tribuas; quae etsi summa est, tamen nulla esse potest 
tanta ut interrumpat iter amoris nostri et offici mei. nam ut 
veni Romam, iterum nunc sum certior factus esse cui darem 
litteras; itaque has alteras dedi. 
  Prioribus tibi declaravi adventus noster qualis fuisset et quis 
esset status atque omnes res nostrae quem ad modum essent, 
<y 2>
'ut in secundis fluxae, ut in adversis bonae'. post illas datas 
litteras secuta est summa contentio de domo. diximus apud 
pontifices prid. Kal. Oct. acta res est accurate a nobis, et si 
umquam in dicendo fuimus aliquid, aut etiam si numquam 
alias fuimus, tum profecto dolor et [2rei]2 magnitudo vim quan-
dam nobis dicendi dedit. itaque oratio iuventuti nostrae deberi 
non potest; quam tibi, etiam si non desideras, tamen mittam 
cito. 
<y 3>
  Cum pontifices decressent ita, 'si neque populi iussu neque 
plebis scitu in qui se dedicasse diceret nominatim ei rei prae-
fectus esset neque populi iussu aut plebis scitu id facere iussus @1 
esset videri posse sine religione eam partem areae mihi resti-
tui', mihi facta statim est gratulatio (nemo enim dubita[2ba]2t 
quin domus nobis esset adiudicata), cum subito ille in con-
tionem escendit quam Appius ei dedit. nuntiat [iam] populo 
pontifices secundum se decrevisse, me autem vi conari in 
possessionem venire; hortatur ut se et Appium sequantur et 
suam Libertatem ut defendant. hic cum etiam illi infimi 
partim admirarentur partim irriderent hominis amentiam (ego 
statueram illuc non accedere nisi cum consules ex senatus 
consulto porticum Catuli restituendam locassent), Kal. Oct. 
<y 4>
habetur senatus frequens. adhibentur omnes pontifices qui 
erant senatores. a quibus Marcellinus, qui erat cupidissimus 
mei, sententiam primus rogatus quaesivit quid essent in decer-
nendo secuti. tum M. Lucullus de omnium collegarum sen-
tentia respondit religionis iudices pontifices fuisse, legis [2es]2se 
senatum; se et collegas suos de religione statuisse, in senatu de 
lege statuturos cum senatu. itaque suo quisque horum loco 
sententiam rogatus multa secundum causam nostram disputa-
vit. cum ad Clodium ventum est, cupiit diem consumere, ne-
que ei finis est factus; sed tamen, cum horas tris fere dixisset, 
odio et strepitu senatus coactus est aliquando perorare. cum 
fieret senatus consultum in sententiam Marcellini, omnibus 
praeter unum adsentientibus, Serranus [2intercessit. de]2 inter-
cessione statim ambo consules referre coeperunt. cum sen-
tentiae gravissimae dicerentur, senatui placere mihi domum @1 
restitui, porticum Catuli locari, auctoritatem ordinis ab omnibus 
magistratibus defendi, si quae vis esset facta, senatum existima-
turum eius opera factam esse qui senatus consulto intercessisset, 
Serranus pertimuit et Cornicinus ad suam veterem fabulam 
rediit; abiecta toga se ad generi pedes abiecit. ille noctem sibi 
postulavit. non concedebant; reminiscebantur enim Kal. Ian. 
vix tamen ei de mea voluntate concessum est. 
<y 5>
  Postridie senatus consultum factum est id quod ad te misi. 
deinde consules porticum Catuli restituendam locarunt; illam 
porticum redemptores statim sunt demoliti libentissimis 
omnibus. nobis superficiem aedium consules de consili senten-
tia aestimarunt HS vicies, cetera valde illiberaliter: Tusculanam 
villam quingentis milibus, Formianum HS ducentis quin-
quaginta milibus. quae aestimatio non modo vehementer ab 
optimo quoque sed etiam a plebe reprehenditur. dices 'quid 
igitur causae fuit?' dicunt illi quidem pudorem meum, quod 
neque negarim neque vehementius postularim. sed non est id; 
nam hoc quidem etiam profuisset. verum iidem, mi T. 
Pomponi, iidem, inquam, illi, quos ne tu quidem ignoras, qui 
mihi pinnas inciderant, nolunt easdem renasci. sed, ut spero, 
iam renascuntur. tu modo ad nos veni; quod vereor ne 
tardius interventu Varronis tui nostrique facias. 
<y 6>
  Quoniam acta quae sint habes, de reliqua nostra cogitatione 
cognosce. ego me a Pompeio legari ita sum passus ut nulla re 
impedirer. quod nisi vellem mihi esset integrum ut, si comitia @1 
censorum proximi consules haberent, petere possem, votivam 
legationem sumpsissem prope omnium fanorum, lucorum; sic 
enim nostrae rationes utilitatis meae postulabant. sed volui 
meam potestatem esse vel petendi vel ineunte astate exeundi, 
et interea me esse in oculis civium de me optime meritorum 
non alienum putavi. 
<y 7>
  Ac forensium quidem rerum haec nostra consilia sunt, 
domesticarum autem valde impedita. domus aedificatur, scis 
quo sumptu, qua molestia. reficitur Formianum, quod ego nec 
relinquere possum nec videre. Tusculanum proscripsi, [2etsi]2 
suburbano non facile careo. amicorum benignitas exhausta est 
in ea re quae nihil habuit praeter dedecus; quod sensisti tu 
absens, [2tui]2 praesentes. quorum studiis ego et copiis, si esset 
per meos defensores licitum, facile essem omnia consecutus; 
quo in genere nunc vehementer laboratur. cetera quae me 
sollicitant $MUSTIKW/TERA& sunt. amamur a fratre et a filia. [2te]2 
exspectamus. 
<x 75>
<y sa>
    {47Scr. Romae viii Kal. Dec. an. 57 (14`5)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Avere te certo scio cum scire quid hic agatur tum ea a me scire, 
non quo certiora sint ea quae in oculis omnium geruntur si a @1 
me scribuntur quam cum ab aliis aut scribuntur tibi aut nun-
tiantur, sed velim perspicias ex meis litteris quo animo ea feram 
quae geruntur et qui sit hoc tempore aut mentis meae sensus 
aut omnino vitae status. 
<y 2>
  Armatis hominibus a. d. &7III& Non. Nov. expulsi sunt fabri de 
area nostra, disturbata porticus Catuli, quae ex senatus consulto 
consulum locatione reficiebatur et ad tectum paene pervenerat, 
Quinti fratris domus primo fracta coniectu lapidum ex area 
nostra, deinde inflammata iussu Clodi inspectante urbe coniectis 
ignibus, magna querela et gemitu non dicam bonorum, qui 
nescio an nulli sint, sed plane hominum omnium. ille ve[2l 
ante]2 demens ruere, post hunc vero furorem nihil nisi caedem 
inimicorum cogitare, vicatim ambire, servis aperte spem 
libertatis ostendere. etenim antea, cum iudicium nolebat, 
habebat ille quidem difficilem manifestamque causam, sed 
tamen causam; poterat infitiari, poterat in alios derivare, 
poterat etiam aliquid iure factum defendere: post has ruinas, 
incendia, rapinas desertus a suis vix iam %Decimum% dissigna-
torem, vix Gellium retinet, servorum consiliis utitur; videt, si 
omnis quos vult palam occiderit, nihilo suam causam difficilio-
rem quam adhuc sit in iudicio futuram. 
<y 3>
  Itaque a. d. &7III& Id. Nov. cum Sacra via descenderem, insecutus 
est me cum suis. clamor, lapides, fustes, gladii; et haec im-
provisa omnia. discessi in vestibulum Tetti Damionis. qui @1 
erant mecum facile operas aditu prohibuerunt. ipse occidi 
potuit; sed ego diaeta curare incipio, chirurgiae taedet. ille 
omnium vocibus cum se non ad iudicium sed ad supplicium 
praesens trudi videret, omnis Catilinas Acidinos postea reddidit. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 75>
<y 3>
<z 8>
nam Milonis domum, eam quae [2est in]2 Cermalo, prid. Id. Nov. 
expugnare et incendere ita conatus est ut palam hora quinta 
cum scutis homines eductis gladiis, alios cum accensis facibus 
eduxerit. ipse domum P. Sullae pro castris sibi ad eam im-
pugnationem sumpserat. tum ex Anniana Milonis domo Q. 
Flaccus eduxit viros acris; occidit homines ex omni latrocinio 
Clodiano notissimos, ipsum cupivit, sed ille %ex interiorem 
aedium Sulla se in%. senatus postridie Id. domi Clodius. egre-
gius Marcellinus, omnes acres. Metellus calumnia dicendi 
tempus exemit adiuvante Appio, etiam hercule familiari tuo, 
de cuius constantia vitae tuae verissimae litterae. Sestius furere. 
ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari. [2Milo]2 
proposita Marcellini sententia, quam ille de scripto ita dixerat 
ut totam nostram causam areae, incendiorum, periculi mei 
iudicio complecteretur eaque omnia comitiis anteferret, pro-
scripsit se per omnis dies comitialis de caelo servaturum. 
<y 4>
contiones turbulentae Metelli, temerariae Appi, furiosissimae 
Publi; haec tamen summa, nisi Milo in campo obnuntiasset, 
comitia futura. 
  A. d. &7XII& Kal. Dec. Milo ante mediam noctem cum manu @1 
magna in campum venit. Clodius, cum haberet fugitivorum 
delectas copias, in campum ire non est ausus. Milo permansit 
ad meridiem mirifica hominum laetitia, summa cum gloria. 
contentio fratrum trium turpis, fracta vis, contemptus furor. 
Metellus tamen postulat ut sibi postero die in foro obnuntietur; 
nihil esse quod in campum nocte veniretur; se hora prima in 
comitio fore. itaque a. d. &7XI& Kal. [Ian.] in comitium Milo de 
nocte venit. Metellus cum prima luce furtim in campum 
itineribus %prope% deviis currebat; adsequitur inter lucos 
hominem Milo, obnuntiat. ille se recipit magno et turpi Q. 
Flacci convicio. a. d. &7X& Kal. nundinae. contio biduo nulla. 
<y 5>
  A. d. &7VIIII& Kal. haec ego scribebam hora noctis nona. Milo 
campum iam tenebat. Marcellus candidatus ita stertebat ut ego 
vicinus audirem. Clodi vestibulum vacuum sane mihi nuntia-
batur: pauci pannosi sine lanterna. meo consilio omnia illi fieri 
querebantur, ignari quantum in illo heroe%28 esset animi, quantum 
etiam consili. miranda virtus est. nova quaedam divina mitto, 
sed haec summa est: comitia fore non arbitror, reum Publium, 
nisi ante occisus erit, fore a Milone puto, si se in turba ei iam 
obtulerit occisum iri ab ipso Milone video. non dubitat facere, 
prae se fert; casum illum nostrum non extimescit. numquam 
enim cuiusquam invidi et perfidi consilio est us[2ur]2us nec inerti 
nobili[2tati]2 crediturus. @1 
<y 6>
  Nos animo dumtaxat vigemus, etiam magis quam cum 
florebamus; re familiari comminuti sumus. Quinti fratris 
tamen liberalitati pro facultatibus nostris, ne omnino exhaustus 
essem, illo recusante subsidiis amicorum respondemus. quid 
consili de omni nostro statu capiamus te absente nescimus. 
qua re adpropera. 
<x 76>
<y sa>
    {47Scr. Romae iii Kal. Febr. an. 56}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Periucundus mihi Cincius fuit a. d. &7III& Kal. Febr. ante lucem; 
dixit enim mihi te esse in Italia seseque ad te pueros mittere. 
quos sine meis litteris ire nolui, non quo haberem quod tibi, 
praesertim iam prope praesenti, scriberem, sed ut hoc ipsum 
significarem, mihi tuum adventum suavissimum exspectatissi-
mumque esse. qua re advola ad nos eo animo ut nos ames, te 
amari scias. cetera coram agemus. haec properantes scripsimus. 
quo die venies, utique cum tuis apud me sis. 
<x 77>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati c. Id. Apr. an. 56}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nihil $EU)KAIRO/TERON& epistula tua, quae me sollicitum de Quinto 
nostro, puero optimo, valde levavit. venerat horis duabus ante 
Chaerippus, mera monstra nuntiarat. 
  De Apollonio quod scribis, qui illi di irati, homini Graeco 
qui conturbat atque idem putat sibi licere quod equitibus @1 
<y 2>
Romanis! nam Terentius suo iure. de Metello, '$OU)X O(SI/H 
$FQIME/NOISIN&', sed tamen multis annis civis nemo erat mortuus cui 
equidem. . . . tibi nummi meo periculo sint. quid enim vereris? 
quemcumque heredem fecit, nisi Publium fecit, %verum fecit 
non improbi quemquam% fuit ipse. quare in hoc thecam 
nummariam non retexeris, in aliis eris cautior. 
<y 3>
  Mea mandata de domo curabis, praesidia locabis, Milonem 
admonebis. Arpinatium fremitus est incredibilis de Laterio. 
quid quaeris? equidem dolui. '$O( DE\ OU)K E)MPA/ZETO MU/QWN&.' 
  Quid superest? etiam. puerum Ciceronem curabis et 
amabis, ut facis. 
<x 78>
<y sa>
    {47Scr. Anti c. xi Kal. Quint., ut vid., an. 56}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Perbelle feceris si ad nos veneris. offendes dissignationem 
Tyrannionis mirificam librorum meorum, quorum reliquiae 
multo meliores sunt quam putaram. et velim mihi mittas de 
tuis librariolis duos aliquos quibus Tyrannio utatur glutinatori-
bus, ad cetera administris, iisque imperes ut sumant mem-
branulam ex qua indices fiant, quos vos Graeci, ut opinor, 
<y 2>
$SITTU/BAS& appellatis. sed haec, si tibi erit commodum. ipse 
vero utique fac venias, si potes in his locis adhaerescere, et 
Piliam adducas; ita enim et aequum est et cupit Tullia. @1 
  Me dius fidius, ne tu emisti ludum praeclarum! gladia-
tores audio pugnare magnifice. si locare voluisses, duobus his 
muneribus liberasses. sed haec posterius. tu fac venias, et de 
librariis, si me amas, diligenter. 
<x 79>
<y sa>
    {47Scr. Anti paulo post superiorem}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Multa me in epistula tua delectarunt, sed nihil magis quam 
patina tyrotarichi. nam de raudusculo quod scribis, '$MH/PW ME/G' 
$EI)/PH|S PRI\N TELEUTH/SANT' I)/DH|S&'. 
  Aedificati tibi in agris nihil reperio. in oppido est quiddam 
de quo est dubium sitne venale, ac proximum quidem nostris 
aedibus. hoc scito, Antium Buthrotum esse Romae ut Corcyrae 
illud tuum. nihil quietius, nihil alsius, nihil amoenius. %$EIMH-
<y 2>
$ISHTW&% $FI/LOS &[2$OI)=&]2$KOS&. postea vero quam Tyrannio mihi libros 
disposuit, mens addita videtur meis aedibus. qua quidem in re 
mirifica opera Dionysi et Menophili tui fuit. nihil venustius 
quam illa tua pegmata, postquam sittybae libros illustrarunt. 
vale. 
  Et scribas mihi velim de gladiatoribus, sed ita bene si rem 
gerunt; non quaero male si se gesserunt. @1 
<x 80>
<y sa>
    {47Scr. Anti paulo post superiorem}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ain tu? an me existimas ab ullo malle mea legi probarique 
quam [2a]2 te? cur igitur cuiquam misi prius? urgebar ab eo ad 
quem misi et non habebam exempla duo. quin etiam ([2iam]2 
dudum enim circumrodo quod devorandum est) subturpicula 
mihi videbatur esse $PALINW|DI/A&. sed valeant recta, vera, honesta 
consilia. non est credibile quae sit perfidia in istis principibus, 
ut volunt esse et ut essent si quicquam haberent fidei. senseram, 
noram inductus, relictus, proiectus ab iis. tamen hoc eram 
animo ut cum iis in re publica consentirem. iidem erant qui 
fuerant. vix aliquando te auctore resipivi. 
<y 2>
  Dices ea te[nuisse] suasisse quae facerem, non etiam ut 
scriberem. ego mehercule mihi necessitatem volui imponere 
huius novae coniunctionis ne qua mihi lice[2re]2t [2re]2labi ad illos 
qui etiam tum cum misereri mei debent non desinunt invidere. 
sed tamen modici fuimus $A)POQEW/SEI&, ut scrips[2eram]2. erimus 
uberiores, si et ille libenter accipiet et hi subringentur qui villam 
me moleste ferunt habere quae Catuli fuerat, a Vettio me 
emisse non cogitant, qui domum negant oportuisse me @1 
aedificare, vendere aiunt oportere. sed quid ad hoc si, quibus sen-
tentiis dixi quod et[2iam]2 ipsi probarent, laetati sunt tamen me 
contra Pompei voluntatem dixisse? finis sit. quoniam qui 
nihil possunt ii me nolunt amare, demus operam ut ab iis qui 
<y 3>
possunt diligamur. dices 'vellem iam pridem'. scio te voluisse 
et me asinum germanum fuisse. sed iam tempus est me ipsum 
a me amari, quando ab illis nullo modo possum. 
  Domum meam quod crebro invisis est mihi valde gratum. 
viaticam Crassipes praeripit. tu 'de via recta in hortos?' 
videtur commodius. ad te postridie scilicet; quid enim tua? 
sed viderimus. 
  Bibliothecam mihi tui pinxerunt cum structione et sittybis. 
eos velim laudes. 
<x 81>
<y sa>
    {47Scr. Anti ex. m. Iun., ut vid., an. 56}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 81>
<y 1>
Egnatius Romae est, sed ego cum eo de re %Halimeti% vehe-
menter Anti egi. graviter se acturum cum Aquilio confirmavit. 
videbis ergo hominem si voles. Macroni vix videor praesto 
esse. Idibus enim auctionem Larini video et biduum praeterea. 
id tu, quoniam Macronem tanti facis, ignoscas mihi velim. sed 
si me diligis, postridie Kal. cena apud me cum P[et]ilia. prorsus 
id facies. Kalendis cogito in hortis Crassipedis quasi in @1 
deversorio cenare; facio fraudem senatus consulto. inde domum 
cenatus, ut sim mane praesto Miloni. ibi te igitur videbo; et 
praemonebo. domus te nostra tota salutat. 
<x 82>
<y sa>
    {47Scr. Anti vel in Tusculano c. xiv Kal. Dec., ut vid., an. 56}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Apellas vix discesserat, cum epistula. quid ais? putasne fore ut 
legem non ferat? dic, oro te, clarius; vix enim mihi exaudisse 
videor. verum statim fac ut sciam, si modo tibi est commodum. 
ludis quidem quoniam dies est additus, eo etiam melius hic eum 
diem cum Dionysio conteremus. 
<y 2>
  De Trebonio, prorsus tibi adsentior. de Domitio, 
    '$SU/KW|, MA\ TH\N *DH/MHTRA, SU=KON OU)DE\ E(\N 
    $OU(/TWS O(/MOION GE/GONEN&' 
quam est ista $PERI/STASIS& nostrae, vel quod ab iisdem vel quod 
praeter opinionem vel quod viri boni nusquam; unum dissi-
mile, quod huic merito. nam de ipso casu nescio an illud melius. 
quid enim hoc miserius quam eum qui tot annos quot habet 
designatus consul fuerit fieri consulem non posse, praesertim 
cum aut solus aut certe non plus quam cum altero petat? si vero 
id est, quod nescio an sit, ut non minus longas iam in codicil-
lorum fastis futurorum consulum paginulas habeant quam 
fatorum, quid illo miserius nisi res publica, in qua ne speratur 
quidem melius quicquam? 
<y 3>
  De Natta ex tuis primum scivi litteris. oderam hominem. @1 
de poe%28mate quod quaeris, quid si cupiat effugere? quid? sinam? 
de Fabio Lusco quod eram exorsus, homo peramans nostri 
semper fuit nec mihi umquam odio. satis enim acutus et per-
modestus ac bonae frugi. eum, quia non videbam, abesse puta-
bam: audivi ex Gavio hoc Firmano Romae esse hominem et 
fuisse adsiduum. percussit animum. dices 'tantulane causa?' 
permulta ad me detulerat non dubia de Firmanis fratribus. 
quid sit quod se a me remov[2er]2it, si modo removit, ignoro. 
<y 4>
  De eo quod me mones, ut et $POLITIKW=S& me geram et $TH\N E)/SW 
$GRAMMH\N& teneam, ita faciam. sed opus est maiore prudentia, 
quam a te, ut soleo, petam. tu velim ex Fabio, si quem habes 
aditum, odorere et istum convivam tuum degustes et ad me de 
his rebus et de omnibus cottidie scribas. ubi nihil erit quod 
scribas, id ipsum scribito. cura ut valeas. 
<x 83>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano c. xiv Kal. Apr. an. 55}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De Lentulo scilicet sic fero ut debeo. virum bonum et magnum 
hominem et in summa magnitudine animi multa humanitate 
temperatum perdidimus, nosque malo solacio sed non nullo 
tamen consolamur quod ipsius vicem minime dolemus, non ut 
Saufeius et vestri, sed mehercule quia sic amabat patriam ut 
mihi aliquo deorum beneficio videatur ex eius incendio ereptus. @1 
nam quid foedius nostra vita, praecipue mea? nam ut quidem, 
etsi es natura $POLITIKO/S&, tamen nullam habes propriam 
<y 2>
servitutem, communi %fueris non ne%. ego vero, qui, si loquor 
de re publica quod oportet, insanus, si quod opus est servus 
existimor, si taceo, oppressus et captus, quo dolore esse debeo? 
quo sum scilicet, hoc etiam acriore quod [2ne]2 dolere quidem 
possum ut non in te ingratus videar. quid si cessare libeat et in 
oti portum confugere? nequiquam, immo etiam in bellum et 
in castra. ergo erimus $O)PADOI\& qui $TAGOI\& esse noluimus? sic 
faciendum est; tibi enim ipsi, cui utinam semper paruissem, sic 
video placere. reliquum est '$*SPA/RTAN E)/LAXES, TAU/TAN KO/SMEI&'. 
non mehercule possum et Philoxeno ignosco qui reduci in 
carcerem maluit. verum tamen id ipsum mecum in his locis 
commentor ut ista [im]probem, idque tu cum una erimus 
confirmabis. a te litteras crebro ad me scribi video, sed omnis 
uno tempore accepi. quae res etiam auxit dolorem meum. 
casu enim trinas ante legeram quibus meliuscule Lentulo esse 
scriptum erat. ecce quartae fulmen! sed ille, ut scripsi, non 
miser, nos vero ferrei. 
<y 3>
  Quod me admones ut scribam illa Hortensiana, in alia incidi, 
non immemor istius mandati tui, sed mehercule incipiendo 
refugi ne qui videor stulte illius amici [non] intemperiem tulisse 
rursus stulte iniuriam illius faciam illustrem si quid scripsero, et @1 
simul ne $BAQU/THS& mea, quae in agendo apparuit, in scribendo 
<y 4>
sit occultior et aliquid satisfactio levitatis habere videatur. sed 
viderimus. tu modo quam saepissime ad me aliquid. 
  Epistulam Lucceio quam misi, qua meas res ut scribat rogo, 
fac ut ab eo sumas (valde bella est) eumque ut adproperet 
adhorteris, et quod mihi se ita facturum rescripsit agas gratias, 
domum nostram quoad poteris invisas, Vestorio aliquid 
significes. valde enim est in me liberalis. 
<x 84>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano ix Kal. Mai. an. 55 (14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Puteolis magnus est rumor [et] Ptolemaeum esse in regno. si 
quid habes certius, velim scire. ego hic pascor bibliotheca 
Fausti. fortasse tu putabas his rebus Puteolanis et Lucrinensibus. 
ne ista quidem desunt, sed mehercule [2ut]2 a ceteris oblectationi-
bus deseror et voluptat[2ibus cum propter aetatem t]2um propter 
rem publicam, sic litteris sustentor et recreor maloque in illa 
tua sedecula quam habes sub imagine Aristotelis sedere quam 
in istorum sella curuli tecumque apud te ambulare quam cum 
eo quocum video esse ambulandum. sed de illa ambulatione 
<y 2>
fors viderit aut si quis est qui curet deus. nostram ambulationem 
et Laconicum eaque quae circa sunt velim quo[2ad]2 poteris 
invisas et urgeas Philotimum ut properet, ut possim tibi 
aliquid in eo genere respondere. @1 
  Pompeius in Cumanum Parilibus venit. misit ad me statim 
qui salutem nuntiaret. ad eum postridie mane vadebam cum 
haec scripsi. 
<x 85>
<y sa>
    {47Scr. Neapoli iv Kal. Mai. an. 55 (14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Sane velim scire num censum impediant tribuni diebus vitiandis 
(est enim hic rumor) totaque de censura quid agant, quid cogi-
tent. nos hic cum Pompeio fuimus. multum mecum de re 
publica, sane sibi displicens, ut loquebatur (sic est enim in hoc 
homine dicendum), Syriam spernens, Hispaniam iactans, hic 
quoque ut loquebatur_et opinor, usquequaque, de hoc cum 
dicemus, sit hoc quasi '$KAI\ TO/DE *FWKULI/DOU&'. tibi etiam gratias 
agebat quod signa componenda suscepisses; in nos vero suavis-
sime hercule [2est]2 effusus. venit etiam ad me in Cumanum 
a. d. &7VI&. nihil minus velle mihi visus est quam Messallam con-
sulatum petere. de quo ipso si quid scis velim scire. 
<y 2>
  Quod Lucceio scribis te nostram gloriam commendaturum 
et aedificium nostrum quod crebro invisis, gratum. Quintus 
frater ad me scripsit se, quoniam Ciceronem suavissimum 
tecum haberes, ad te Non. Mai. venturum. ego me de Cumano 
movi a. d. &7V& Kal. Mai. eo die Neapoli apud Paetum. a. d. &7IIII& 
Kal. Mai. iens in Pompeianum bene mane haec scripsi. @1 
<x 86>
<y sa>
    {47Scr. fort. in Tusculano v Kal. Quint. an. 55 (14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Delectarunt me epistulae tuae quas accepi uno tempore duas 
a. d. &7V& Kal. perge reliqua. gestio scire ista omnia. etiam illud 
cuius modi sit velim perspicias; potes a Demetrio. dixit mihi 
Pompeius Crassum a se in Albano exspectari a. d. &7IIII& Kal.; is 
cum venisset, Romam esse statim venturos ut rationes cum 
publicanis putarent. quaesivi gladiatoribusne. respondit ante 
quam inducerentur. id cuius modi sit aut nunc, si scies, aut 
cum in Romam venerit ad me mittas velim. 
<y 2>
  Nos hic voramus litteras cum homine mirifico (ita mehercule 
sentio) Dionysio, qui te omnisque vos salutat. '$OU)DE\N GLUKU/TERON 
$H)\ PA/NT' EI)DE/NAI&'. qua re ut homini curioso ita perscribe ad me 
quid primus dies, quid secundus, quid censores, quid Appius, 
quid illa populi Appuleia; denique etiam quid a te fiat ad me 
velim scribas. non enim, ut vere loquamur, tam rebus novis 
quam tuis litteris delector. ego mecum praeter Dionysium 
eduxi neminem nec metuo tamen ne mihi sermo desit; ab isto 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 86>
<y 2>
<z 9>
[2tanto]2pere delector. tu Lucceio nostrum librum dabis. 
Demetri Magnetis tibi mitto statim, ut sit qui a te mihi 
epistulam referat. @1 
<x 87>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xvi vel xv Kal. Dec. an. 55 (14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nos in Tusculanum venisse a. d. &7XVII& Kal. Dec. video te scire. 
ibi nobis Dionysius praesto fuit. Romae a. d. &7XIII& Kal. volumus 
esse. quod dico 'volumus', immo vero cogimur. Milonis 
nuptiae. comitiorum non nulla opinio est. ego, etsi * * * , 
[2pro re]2 nata afuisse me in altercationibus quas in senatu factas 
audio fero non moleste. nam aut defendissem quod non place-
ret aut defuissem cui non oporteret. sed mehercule velim res 
istas et praesentem statum rei publicae et quo animo consules 
ferant hunc $SKULMO\N& scribas ad me quantum pote. valde sum 
<y 2>
$O)CU/PEINOS& et, si quaeris, omnia mihi sunt suspecta. Crassum 
quidem nostrum minore dignitate aiunt profectum paludatum 
quam olim aequalem eius L. Paulum, item iterum consulem. 
o hominem nequam! 
  De libris oratoriis factum est a me diligenter. diu multumque 
in manibus fuerunt. describas licet. illud etiam te rogo, $TH\N 
$PAROU=SAN KATA/STASIN TUPWDW=S&, ne istuc hospes veniam. @1 
<x 88>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano vel Pompeiano med. m. Mai. an. 54}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vestorius noster me per litteras fecit certiorem te Roma a. d. &7VI& 
Id. Mai. putare profectum esse tardius quam dixeras quod minus 
valuisses. si iam melius vales, vehementer gaudeo. velim 
domum ad te scribas ut mihi tui libri pateant non secus ac si 
ipse adesses, cum ceteri tum Varronis. est enim mihi utendum 
quibusdam rebus ex his libris ad eos quos in manibus habeo; 
quos, ut spero, tibi valde probabo. 
<y 2>
  Tu velim, si quid novi forte habes, maxime a Quinto fratre, 
deinde a C. Caesare, et si quid novi forte de comitiis, de re 
publica (soles enim tu haec festive odorari), scribas ad me; si 
nihil habebis, tamen scribas aliquid. numquam enim mihi tua 
epistula aut intempestiva aut loquax visa est. maxime autem 
rogo rebus tuis totoque itinere [2feliciter ex]2 sententiaque con-
fecto nos quam primum revisas. Dionysium iube salvere. 
cura ut valeas. 
<x 89>
<y sa>
    {47Scr. Romae c. Kal. Quint. an. 54}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Occupationum mearum vel hoc signum erit quod epistula 
librari manu est. de epistularum frequentia te nihil accuso, sed 
pleraeque tantum modo mihi nuntiabant ubi esses quod erant 
abs te, vel etiam significabant recte esse. quo in genere maxime @1 
delectarunt duae fere eodem tempore abs te Buthroto datae; scire 
enim volebam te commode navigasse. sed haec epistularum 
frequentia non tam ubertate sua quam crebritate delectavit: illa 
fuit gravis et plena rerum quam mihi M. Paccius, hospes tuus, 
reddidit. ad eam rescribam igitur, et hoc quidem primum. 
Paccio et verbis et re ostendi quid tua commendatio ponderis 
haberet. itaque in intimis est meis, cum antea notus non fuisset. 
<y 2>
  Nunc pergam ad cetera. Varro, de quo ad me scribis, in-
cludetur in aliquem locum, si modo erit locus. sed nosti genus 
dialogorum meorum. ut in oratoriis, quos tu in caelum fers, 
non potuit mentio fieri cuiusquam ab iis qui disputant nisi eius 
qui illis notus aut auditus esset, [2ita]2 hanc ego de re publica 
quam institui disputationem in Africani personam et Phili et 
Laeli [2et]2 Manili contuli. adiunxi adulescentis Q. Tuberonem, 
P. Rutilium, duo Laeli generos, Scaevolam et Fannium. itaque 
cogitabam, quoniam in singulis libris utor prohoemiis ut 
Aristoteles in iis quos $E)CWTERIKOU\S& vocat, aliquid efficere ut non 
sine causa istum appellarem, id quod intellego tibi placere. 
utinam modo conata efficere possim! rem enim, quod te non 
fugit, magnam complexus sum et plurimi oti, quo ego maxime 
egeo. 
<y 3>
  Quod in iis libris quos laudas personam desideras Scaevolae, 
non eam temere dimovi, sed feci idem quod in $*POLITEI/A|& deus 
ille noster Plato. cum in Piraeum Socrates venisset ad Cepha-
lum, locupletem et festivum senem, quoad primus ille sermo @1 
habe[re]tur, adest in disputando senex; deinde, cum ipse quo-
que commodissime locutus esset, ad rem divinam dicit se velle 
discedere neque postea revertitur. credo Platonem vix putasse 
satis consonum fore si hominem id aetatis in tam longo sermone 
diutius retinuisset. multo ego magis hoc mihi cavendum putavi 
in Scaevola, qui et aetate et valetudine erat ea qua esse memi-
nisti et iis honoribus ut vix satis decorum videretur eum pluris 
dies esse in Crassi Tusculano. et erat primi libri sermo non 
alienus a Scaevolae studiis; reliqui libri $TEXNOLOGI/AN& habent, ut 
scis. huic ioculatorem senem illum, ut noras, interesse sane 
nolui. 
<y 4>
  De re Piliae quod scribis, erit mihi curae. etenim est luculenta 
res Aureliani, ut scribis, indiciis, et in eo me etiam Tulliae meae 
venditabo. Vestorio non desum; gratum enim tibi id esse 
intellego et ut ille intellegat curo. sed scis qui; cum habeat duo 
facilis, nihil difficilius. 
<y 5>
  Nunc ad ea [2quae]2 quaeris de C. Catone. lege Iunia et 
Licinia scis absolutum; Fufia ego tibi nuntio absolutum iri, 
neque patronis suis tam libentibus quam accusatoribus. is 
tamen et mecum et cum Milone in gratiam rediit. Drusus reus 
est factus a Lucretio. iudicibus reiciendis [2dies]2 a. d. &7V& Non. 
Quint. de Procilio rumores non boni; sed iudicia nosti. Hirrus 
cum Domitio in gratia est. senatus consultum quod hi consules @1 
de provinciis fecerunt, 'quicumque posthac . . . ', non mihi 
vi%17detur esse valiturum. 
<y 6>
  De Messalla quod quaeris, quid scribam nescio. numquam 
ego vidi tam paris candidatos. Messallae copias nosti. Scaurum 
Triarius reum fecit. si quaeris, nulla est magnopere commota 
$SUMPA/QEIA&, sed tamen habet aedilitas eius memoriam non in-
gratam et est pondus apud rusticos in patris memoria. reliqui 
duo plebeii sic exaequantur [ut] Domitius ut valeat amicis, 
adiuvetur tamen non gratissimo munere, Memmius Caesaris 
commendetur militibus, Pompei gratia nitatur. quibus si non 
valuerit, putant fore aliquem qui comitia in adventum Caesaris 
detrudat, Catone praesertim absoluto. 
<y 7>
  Paccianae epistulae respondi; cognosce cetera. ex fratris 
litteris incredibilia quaedam de Caesaris in me amore cognovi, 
eaque sunt ipsius Caesaris uberrimis litteris confirmata. Britan-
nici belli exitus exspectatur; constat enim aditus insulae esse 
muratos mirificis molibus. etiam illud iam cognitum est, neque 
argenti scrupulum esse ullum in illa insula neque ullam spem 
praedae nisi ex mancipiis; ex quibus nullos puto te litteris aut 
musicis eruditos exspectare. 
<y 8>
  Paulus in medio foro basilicam iam paene texerat isdem 
antiquis columnis. illam autem quam locavit facit magnificen-
tissimam. quid quaeris? nihil gratius illo monumento, nihil 
gloriosius. itaque Caesaris amici, me dico et Oppium dirum-
paris licet, [2in]2 monumentum illud quod tu tollere laudibus @1 
solebas, ut forum laxaremus et usque ad atrium Libertatis 
explicaremus, contempsimus sescenties sestertium; cum privatis 
non poterat transigi minore pecunia. efficiemus rem glorio-
sissimam. nam in campo Martio saepta tributis comitiis mar-
morea sumus et tecta facturi eaque cingemus excelsa porticu ut 
mille passuum conficiatur. simul adiungetur huic operi villa 
etiam publica. dices 'quid mihi hoc monumentum proderit?' 
at quid id laboramus? [2habes]2 res Romanas. non enim te puto 
de lustro, quod iam desperatum est, aut de iudiciis quae lege 
Clodia fiunt quaerere. 
<y 9>
  Nunc te obiurgari patere, si iure. scribis enim in ea epistula 
quam C. Decimius mihi reddidit Buthroto datam in Asiam tibi 
eundum esse te arbitrari. mihi mehercule nihil videbatur esse 
in quo tantulum interesset utrum per procuratores ageres an 
per te ipsum ut a nobis totiens et tam longe abesses. sed haec 
mallem integra re tecum egisse; profecto enim aliquid egissem. 
nunc reprimam susceptam obiurgationem. hoc quod dixi 
tantum utinam valeat ad celeritatem reditus tui! 
  Ego ad te propterea minus saepe scribo quod certum non 
habeo ubi sis aut ubi futurus sis; huic tamen nescio cui, quod 
videbatur is te visurus esse, putavi dandas esse litteras. tu 
quoniam iturum te in Asiam esse putas, ad quae tempora te 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 89>
<y 9>
<z 13>
exspectemus facias me certiorem velim, et de Eutychide quid 
egeris. @1 
<x 90>
<y sa>
    {47Scr. Romae vi Kal. Sext. an. 54 (14`8)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De Eutychide gratum, qui vetere praenomine novo nomine T. 
erit Caecilius, ut est ex me et ex te iunctus Dionysius M. 
Pomponius. valde mehercule mihi gratum est Eutychidem tua 
erga me benevolentia cognosse suam illam in meo dolore $SUM-
$PA/QEIAN& neque tum mihi obscuram neque post ingratam fuisse. 
<y 2>
  Iter Asiaticum tuum puto tibi suscipiendum fuisse. numquam 
enim tu sine iustissime causa tam longe a tot tuis et hominibus 
et rebus carissimis et suavissimis abesse voluisses. sed humani-
tatem tuam amoremque in tuos reditus celeritas declarabit. 
sed vereor ne lepore suo detineat diutius praetor Clodius et 
homo pereruditus, ut aiunt, et nunc quidem deditus Graecis 
litteris Pituanius. sed si vis homo esse, recipe te ad nos ad quod 
tempus confirmasti. cum illis tamen cum salvi venerint Romae 
vivere licebit. 
<y 3>
  Avere te scribis accipere aliquid a me litterarum. dedi, ac 
multis quidem de rebus $H(MEROLEGDO\N& perscripta omnia; sed, ut 
conicio, quoniam mihi non videris in Epiro diu fuisse, redditas 
tibi non arbitror. genus autem mearum ad te quidem littera-
rum eius modi fere est ut non libeat cuiquam dare nisi de quo 
exploratum sit tibi eum redditurum. 
<y 4>
  Nunc Romanas res accipe. a. d. &7III&[2&7I&]2 Non. Quint. Sufenas et 
Cato absoluti, Procilius condemnatus. ex quo intellectum est @1 
$TRISAREOPAGI/TAS& ambitum, comitia, interregnum, maiestatem, 
totam denique rem publicam flocci non facere, patrem 
familias domi suae occidi nolle, neque tamen id ipsum abunde; 
nam absolverunt &7XXII&, condemnarunt &7XXVIII&. Publius sane 
diserto epilogo [2la]2crim[in]ans mentis iudicum moverat. 
Hortalus in ea causa fuit cuius modi solet. nos verbum nullum; 
verita est enim pusilla, quae nunc laborat, ne animum Publi 
offenderet. 
<y 5>
  His rebus actis Reatini me ad sua $*TE/MPH& duxerunt ut agerem 
causam contra Interamnatis apud consules et decem legatos, 
qua lacus Velinus a M'. Curio emissus interciso monte in 
Nar[2em]2 defluit; ex quo est illa siccata et umida tamen modice 
Rosea. vixi cum Axio; quin etiam me ad Septem Aquas duxit. 
<y 6>
  Redii Romam Fontei causa a. d. &7VII& Id. Quint. veni spectatum, 
primum magno et aequabili plausu_sed hoc ne curaris, ego 
ineptus qui scripserim. deinde Antiphonti operam. is erat ante 
manu missus quam productus. ne diutius pendeas, palmam 
tulit. sed nihil tam pusillum, nihil tam sine voce, nihil tam . . . 
verum haec tu tecum habeto. in Andromacha tamen maior 
fuit quam Astyanax, in ceteris parem habuit neminem. quaeris 
nunc de Arbuscula. valde placuit. ludi magnifici et grati; 
venatio in aliud tempus dilata. 
<y 7>
  Sequere nunc me in campum. ardet ambitus. '$SH=MA DE/ TOI 
$E)RE/W&': faenus ex triente Id. Quint. factum erat bessibus. dices @1 
'istuc quidem non moleste fero.' o virum! o civem! Mem-
mium Caesaris omnes opes confirmant. cum eo Domitium 
consules iunxerunt, qua pactione epistulae committere non 
audeo. Pompeius fremit, queritur, Scauro studet; sed utrum 
fronte an mente dubitatur. $E)COXH\& in nullo est; pecunia omnium 
dignitatem exaequat. Messalla languet, non quo aut animus 
desit aut amici, sed coitio consulum [2et]2 Pompeius obsunt. ea 
comitia puto fore ut ducantur. tribunicii candidati iurarunt se 
arbitrio Catonis petituros. apud eum HS quingena deposue-
runt ut, qui a Catone damnatus esset, id perderet et competi-
toribus tribueretur. 
<y 8>
  Haec ego pridie scribebam quam comitia fore putabantur. 
sed ad te &7V& Kal. Sext., si facta erunt et tabellarius non erit pro-
fectus, tota comitia perscribam. quae si, ut putantur, gratuita 
fuerint, plus unus Cato potuerit quam [2omnes leges]2 omnesque 
iudices. 
<y 9>
  Messius defendebatur a nobis de legatione revocatus; nam 
eum Caesari legarat Appius. Servilius edixit ut adesset. tribus 
habet Pomptinam, Velinam, Maeciam. pugnatur acriter; agitur 
tamen satis. deinde me expedio ad Drusum, inde ad Scaurum. 
parantur orationibus indices gloriosi. fortasse accedent etiam 
consules designati. in quibus si Scaurus non fuerit, in hoc 
iudicio valde laborabit. @1 
<y 10>
  Ex Quinti fratris litteris suspicor iam eum esse in Britannia. 
suspenso animo exspecto quid agat. illud quidem sumus adepti, 
quod multis et magnis indiciis possumus iudicare, nos Caesari 
et carissimos et iucundissimos esse. Dionysium velim salvere 
iubeas et eum roges ut te hortetur quam primum venias, ut 
possit Ciceronem meum atque etiam me ipsum erudire. 
<x 91>
<y sa>
    {47Scr. Romae Kal. Oct. an. 54 (14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Puto te existimare me non oblitum consuetudinis et instituti 
mei rarius ad te scribere quam solebam; sed cum loca et itinera 
tua nihil habere certi video, neque in Epirum neque Athenas 
neque in Asiam neque cuiquam nisi ad te ipsum proficiscenti 
dedi litteras. neque enim [2eae]2 sunt epistulae nostrae quae si 
perlatae non sint nihil ea res nos offensura sit; quae tantum 
habent mysteriorum ut eas ne librariis quidem fere committa-
mus ne quid quo excidat. 
<y 2>
  Consules flagrant infamia quod C. Memmius candidatus 
pactionem in senatu recitavit quam ipse [2et]2 suus competitor 
Domitius cum consulibus fecisset, uti ambo HS <30&7XXXX&>30 consuli-
bus darent, si essent ipsi consules facti, nisi tris augures dedissent 
qui se adfuisse dicerent cum lex curiata ferretur quae lata non 
esset, et duo consularis qui se dicerent in ornandis provinciis 
consularibus scribendo adfuisse cum omnino ne senatus quidem @1 
fuisset. haec pactio non verbis sed nominibus et perscriptioni-
bus multorum [2per]2 tabulas cum esse facta diceretur prolata a 
Memmio est nominibus inductis auctore Pompeio. hic Appius 
erat idem; nihil sane iacturae. corruerat alter et plane, inquam, 
<y 3>
iacebat. Memmius autem dirempta coitione invito Calvino 
plane refrixerat et eo magis nunc %17 quod iam intellegebamus 
enuntiationem illam Memmi valde Caesari displicere. Mes-
salla noster et eius Domitius competitor liberalis in populo 
valde fuit. nihil gratius. certi erant consules. at senatus 
decernit ut tacitum iudicium ante comitia fieret ab iis consiliis 
%quae erant omnibus sortita% in singulos candidatus. magnus 
timor candidatorum. sed quidam iudices, in his Opimius, 
Veiento, Rantius, tribunos pl. appellarunt ne iniussu populi 
iudicarent. res ce[2ci]2dit. comitia dilata ex senatus consulto 
dum lex de tacito iudicio ferretur. venit legi dies. Terentius 
intercessit. consules, qui illud levi bracchio egissent, rem ad 
senatum detulerunt. hic Abdera, non tacente me. dices 'tamen 
tu non quiescis?' ignosce, vix possum. verum tamen quid tam 
ridiculum? senatus decreverat ne prius comitia haberentur 
quam lex lata esset; [2si]2 quis intercessisset, res integra referretur. 
coepta ferri leviter, intercessum non invitis, res ad senatum. 
'de ea re ita censuerunt, comitia primo quoque tempore 
haberi. c.' @1 
<y 4>
  Scaurus, qui erat paucis diebus illis absolutus, cum ego partem 
eius ornatissime defendissem, obnuntiationibus per Scaevolam 
interpositis singulis diebus usque ad pr. Kal. Oct., quo ego haec 
die scripsi, sublatis, populo tributim domi suae satis fecerat. 
sed tamen, etsi uberior liberalitas huius, gratior esse videbatur 
eorum qui occuparant. cuperem vultum videre tuum cum 
haec legeres; nam profecto spem habes nullam haec negotia 
multarum nundinarum fore. sed senatus hodie erat futurus, id 
est Kal. Oct.; iam enim luciscit. ibi loque[re]tur praeter 
Ateium et Favonium libere nemo; nam Cato aegrotat. de me 
nihil timueris; sed tamen promitto nihil. 
<y 5>
  Quid quaeris aliud? iudicia, credo. Drusus, Scaurus non 
fecisse videntur. tres candidati rei fore putabantur, Domitius a 
Memmio, Messalla a Q. Pompeio Rufo, Scaurus a Triario aut 
a L. Caesare. 'quid poteris' inquies 'pro iis dicere?' ne 
vivam [2si]2 scio; in illis quidem tribus libris quos tu dilaudas 
nihil reperio. 
<x 92>
<y sa>
    {47Scr. Romae inter ix Kal. et iv Non. an. 54 (1414`4, 5)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
* * * nunc, ut opinionem habeas %rerum%, ferendum est. 
quaeris ego me ut gesserim. constanter et libere. 'ille' inquies 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 92>
<y 1>
<z 3>
'ut ferebat?' humaniter, meaeque dignitatis, quoad mihi satis 
fatum esset, habendam sibi rationem putabat. quo modo ergo @1 
absolutus? omnino $PRW=|RA PRU/MNA& accusatorum incredibilis 
infantia, id est L. Lentuli L. f., quem fremunt omnes praevari-
catum, deinde Pompei mira contentio, iudicum sordes. ac 
tamen &7XXXII& condemnarunt, &7XXXVIII& absolverunt. iudicia 
reliqua impendent. nondum est plane expeditus. 
<y 2>
  Dices 'tu ergo haec quo modo fers?' belle mehercule et in 
eo me valde amo. amisimus, mi Pomponi, omnem non modo 
sucum ac sanguinem sed etiam colorem et speciem pristinam 
civitatis. nulla est res publica quae delectet, in qua acquiescam. 
'idne igitur' inquies 'facile fers?' id ipsum. recordor enim 
quam bella paulisper nobis gubernantibus civitas fuerit, quae 
mihi gratia relata sit. nullus dolor me angit unum omnia posse; 
dirumpuntur ii qui me aliquid posse doluerunt. multa mihi 
dant solacia, nec tamen ego de meo statu demigro, quaeque 
vita maxime est ad naturam ad eam me refero, ad litteras et 
studia nostra. dicendi laborem delectatione oratoria consolor. 
domus me et rura nostra delectant. non recordor unde ceci-
derim sed unde surrexerim. fratrem mecum et te si habebo, 
per me isti pedibus trahantur; vobis $E)MFILOSOFH=SAI& possum. 
locus ille animi nostri stomachus ubi habitabat olim concalluit. 
privata modo et domestica nos delectent, miram securitatem 
videbis; cuius plurimae mehercule parte sunt in tuo reditu. 
nemo enim in terris est mihi tam consentientibus sensibus. @1 
<y 3>
  Sed accipe alia. res fluit ad interregnum et est non nullus 
odor dictaturae, sermo quidem multus; qui etiam Gabinium 
apud timidos iudices adiuvit. candidati consulares omnes rei 
ambitus. accedit etiam Gabinius, quem P. Sulla, non dubitans 
quin foris esset, postularat, contra dicente et nihil obtinente 
Torquato. sed omnes absolventur, nec posthac quisquam 
damnabitur nisi qui hominem occiderit. hoc tamen agitur 
severius, itaque indicia calent. M. Fulvius Nobilior condem-
natus est; multi alii urbani ne respondent quidem. 
<y 4>
  Quid aliud novi? etiam. absoluto Gabinio stomachantes 
alii iudices hora post Antiochum Gabinium nescio quem 
[2e]2 Sopolidis pictoribus libertum, accensum Gabini, lege Papia 
condemnarunt. itaque dixit statim %res p. lege maiestatis 
$OUSOIMRISAMAFIHI&%. Pomptinus vult a. d. &7IIII& Non. Nov. trium-
phare. huic obviam Cato et servilius praetor[2es]2 ad portam 
et Q. Mucius tribunus. negant enim latum de imperio, et est 
latum hercule insulse. sed erit cum Pomptino Appius consul. 
Cato tamen adfirmat se vivo illum non triumphaturum. id 
ego puto ut multa eiusdem ad nihil[2um]2 recasurum. Appius 
sine lege suo sumptu in Ciliciam cogitat. 
<y 5>
  A Quinto fratre et a Caesare accepi a. d. &7VIIII& Kal. Nov. 
litteras datas a litoribus Britanniae proximae a. d. &7VI& Kal. Oct. 
confecta Britannia, obsidibus acceptis, nulla praeda, imperata 
tamen pecunia exercitum e Britannia reportabant. Q. Pilius 
erat iam ad Caesarem profectus. tu, si aut amor in te est @1 
nostri ac tuorum aut ulla veritas, aut si etiam sapis ac frui tuis 
commodis cogitas, adventare et prope adesse iam debes. non 
mehercule aequo animo te careo; te autem quid mirum, qui 
Dionysium tanto opere desiderem? quem quidem abs te, cum 
dies venerit, et ego et Cicero meus flagitabit. abs te proximas 
litteras habebam Epheso a. d. &7V& Id. Sext. datas. 
<x 93>
<y sa>
    {47Scr. Romae ex. m. Nov. an. 54}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
O exspectatas mihi tuas litteras! o gratum adventum! o con-
stantiam promissi et fidem miram! o navigationem amandam! 
quam mehercule ego valde timebam recordans superioris tuae 
transmissionis $DE/RREIS&. sed, nisi fallor, citius te quam scribis 
videbo. credo enim te putasse tuas mulieres in Apulia esse; 
quod cum secus erit quid te Apulia moretur? an Vestorio 
dandi sunt dies et ille Latinus $*)ATTIKISMO\S& ex intervallo regustan-
dus? quin tu huc advolas et invisis illius nostrae rei publicae 
germanae puta[2mina]2? vide nummos ante comitia tributim 
uno loco divisos palam, vide absolutum Gabinium, %17 olface 
<y 2>
dictaturam, fruere iustitio et omnium rerum licentia, perspice 
aequitatem animi mei et ludum et contemptionem Selicianae 
unciae et mehercule cum Caesare suavissimam coniunctionem; @1 
haec enim me una ex hoc naufragio tabula delectat. qui quidem 
Quintum meum tuumque, di boni, quem ad modum tractat 
honore, dignitate, gratia! non secus ac si ego essem imperator. 
hibernam legionem eligendi optio delata commodum, ut ad 
me Quintus scribit. hunc tu non ames? quem igitur istorum? 
  Sed heus tu, scripseramne tibi me esse legatum Pompeio et 
extra urbem quidem fore ex Id. Ian.? visum est hoc mihi ad 
multa quadrare. sed quid plura? coram, opinor, reliqua, ut tu 
tamen aliquid exspectes. Dionysio plurimam salutem; cui 
quidem ego non modo servavi sed etiam aedificavi locum. quid 
quaeris? ad summam laetitiam meam quam ex tuo reditu 
capio magnus illius adventus cumulus accedit. quo die [ad me] 
venies, tu, si me amas, apud me cum tuis maneas. @1 
<x 94>
<y sa>
    {47Scr. Minturnis iii aut prid. Non. Mai. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ego vero et tuum in discessu vidi animum et meo sum ipse 
testis; quo magis erit tibi videndum ne quid novi decernatur, 
ut hoc nostrum desiderium ne plus sit annuum. 
<y 2>
  De Annio Saturnino, curasti probe. de satis dando vero, te 
rogo, quoad eris Romae, tu ut satis des; et sunt aliquot 
satisdationes secundum mancipium, veluti Mennianorum 
praediorum vel Atilianorum. de Oppio, factum est [2ut]2 
volui, et maxime quo[2d de]2 <&7DCCC&> aperuisti; quae quidem 
ego utique vel versura facta solvi volo, ne extrema exactio 
nostrorum nominum exspectetur. 
<y 3>
  Nunc venio ad transversum illum extremae epistulae tuae 
versiculum in quo me admones de sorore. quae res se sic 
habet: ut veni in Arpinas, cum ad me frater venisset, in primis 
nobis sermo isque multus de te fuit; ex quo ego veni ad ea 
quae fueramus ego et tu inter nos de sorore in Tusculano 
locuti. nihil tam vidi mite, nihil tam placatum quam tum 
meus frater erat in sororem tuam, ut, etiam si qua fuerat ex 
ratione sumpta offensio, non appareret. ille sic dies. postridie 
ex Arpinati profecti sumus. ut in Arcano Quintus maneret 
dies fecit; ego Aquini, sed prandimus in Arcano (nosti hunc 
fundum). quo ut venimus, humanissime Quintus 'Pomponia' 
inquit, 'tu invita mulieres, ego vero adscivero pueros.' nihil 
potuit, mihi quidem ut visum est, dulcius, idque cum verbis 
tum etiam animo ac vultu. at illa audientibus nobis 'ego ipsa 
sum' inquit 'hic hospita'; id autem ex eo, ut opinor, quod @1 
antecesserat Statius ut prandium nobis videret. tum Quintus 
<y 4>
'en' inquit mihi, 'haec ego patior cottidie'. dices 'quid, quaeso, 
istuc erat?' magnum; itaque me ipsum commoverat; sic 
absurde et aspere verbis vultuque responderat. dissimulavi 
dolens. discubuimus omnes praeter illam, cui tamen Quintus 
de mensa misit; illa reiecit. quid multa? nihil meo fratre lenius, 
nihil asperius tua sorore mihi visum est; et multa praetereo 
quae tum mihi maiori stomacho quam ipsi Quinto fuerunt. 
ego inde Aquinum. Quintus in Arcano remansit et Aquinum 
ad me postridie mane venit mihique narravit nec secum illam 
dormire voluisse et cum discessura esset fuisse eius modi 
qualem ego vidissem. quid quaeris? vel ipsi hoc dicas licet, 
humanitatem ei meo iudicio illo die defuisse. haec ad te scripsi, 
fortasse pluribus quam necesse fuit, ut videres tuas quoque 
esse partis instituendi et monendi. 
<y 5>
  Reliquum est ut antequam proficiscare mandata nostra 
exhaurias, scribas ad me omnia, Pomptinum extrudas, cum 
profectus eris cures ut sciam, sic habeas, nihil mehercule te 
mihi nec carius esse nec suavius. 
  A. Torquatum amantissime dimisi Minturnis, optimum 
virum; cui me ad te scripsisse aliquid in sermone significes 
velim. 
<x 95>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano vi Id. Mai. an. 51 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A. d. &7VI& Id. Mai., cum has dabam litteras, ex Pompeiano 
proficiscebar, ut eo die manerem in Trebulano apud Pontium; 
deinde cogitabam sine ulla mora iusta itinera facere. in @1 
Cumano cum essem, venit ad me, quod mihi pergratum fuit, 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 95>
<y 1>
<z 5>
noster Hortensius; cui deposcenti mea mandata cetera universe 
mandavi, illud proprie, ne pateretur, quantum esset in ipso, 
prorogari nobis provinciam; in quo eum tu velim confirmes 
gratumque mihi fecisse dicas quod et venerit ad me et hoc 
mihi praetereaque si quid opus esset promiserit. confirmavi 
ad eam causam etiam Furnium nostrum, quem ad annum 
tribunum pl. videbam fore. 
<y 2>
  Habuimus in Cumano quasi pusillam Romam; tanta erat 
in iis locis multitudo; cum interim Rufio noster, quod se a 
Vestorio observari videbat, $STRATHGH/MATI& hominem per-
cussit; nam ad me non accessit. 'itane? cum Hortensius veniret 
et infirmus et tam longe et Hortensius, cum maxima praeterea 
multitudo, ille non venit?' non, inquam. 'non vidisti igitur 
hominem?' inquies. qui potui non videre cum per emporium 
Puteolanorum iter facerem? in quo illum agentem aliquid 
credo salutavi, post etiam iussi valere cum me exiens e sua 
villa num quid vellem rogasset. hunc hominem parum gratum 
quisquam putet, aut non in eo ipso laudandum, quod laudari 
non laborarit? 
<y 3>
  Sed redeo ad illud. noli putare mihi aliam consolationem 
esse huius ingentis molestiae nisi quod spero non longiorem 
annua fore. hoc me ita velle multi non credunt ex con-
suetudine aliorum: tu, qui scis, omnem diligentiam adhibebis, 
tum scilicet cum id agi debebit, cum ex Epiro redieris. 
  De re publica scribas ad me velim si quid erit quod op[2us @1 
sit sc]2ire. nondum enim satis huc erat adlatum quo modo 
Caesar ferret de auctoritate perscripta, eratque rumor de 
Transpadanis, eos iussos &7IIII& viros creare; quod si ita est, 
magnos motus timeo. sed aliquid ex Pompeio sciam. 
<x 96>
<y sa>
    {47Scr. in Trebulano Ponti v Id. Mai. an. 51 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A. d. &7V&[2&7I&]2 Id. Mai. veni in Trebulanum ad Pontium; ibi mihi 
tuae litterae binae redditae sunt tertio abs te die. eodem 
autem exiens e Pompeiano Philotimo dederam ad te litteras; nec 
vero nunc erat sane quid scriberem. qui de re publica rumores 
scribe, quaeso; in oppidis enim summum video timorem, sed 
multa inania. quid de his * * * cogites et quando scire velim. 
<y 2>
  Ad quas litteras tibi rescribi velis nescio. nullas enim adhuc 
acceperam praeter quae mihi binae simul in Trebulano red-
ditae sunt; quarum alterae edictum %publi mihi% habebant 
(erant autem Non. Mai. datae), alterae rescriptae ad meas 
Minturnensis. quam vereor ne quid fuerit $SPOUDAIO/TERON& in 
iis quas non accepi quibus rescribi vis! 
<y 3>
  [2Apud]2 Lentulum ponam te in gratia. Dionysius nobis cordi 
est. Nicanor tuus operam mihi dat egregiam. iam deest quid 
scribam et lucet. Beneventi cogitabam hodie esse. nostra 
continentia et diligentia satis faciemus. a Pontio ex Trebulano 
a. d. &7V& Id. Mai. @1 
<x 97>
<y sa>
    {47Scr. Beneventi iv Id. Mai. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Beneventum veni a. d. &7V& Id. Mai. ibi accepi eas litteras quas 
tu superioribus litteris significaveras te dedisse, ad quas ego 
eo ipso die dederam ex Trebulano [2a]2 L. Pontio. ac binas 
quidem tuas Beneventi accepi, quarum alteras Funisulanus 
multo mane mihi dedit, alteras scriba Tullius. gratissima est 
mihi tua cura de illo meo primo et maximo mandato; sed tua 
profectio spem meam debilitat. ac %me ille illud quod labat%, 
non quo_, sed inopia cogimur eo contenti esse. de illo altero 
quem scribis tibi visum esse non alienum, vereor adduci ut 
nostra possit, et tu [2a]2is $DUSDIA/GNWSTON& esse. equidem sum 
facilis, sed tu aberis et me absente res %habebis mirationem%. 
nam posset aliquid, si utervis nostrum adesset, agente Servilia 
Servo fieri probabile. nunc, si iam res placeat, agendi tamen 
viam non video. 
<y 2>
  Nunc venio ad eam epistulam quam accepi a Tullio. de 
Marcello fecisti diligenter. igitur senatus consultum si erit 
factum, scribes ad me; si minus, rem tamen conficies. mihi 
enim attribui oportebit, item Bibulo. sed non dubito quin 
senatus consultum expeditum sit, in quo praesertim sit com-
pendium populi. de Torquato, probe. de Masone et Ligure, 
cum venerint. de illo quod Chaerippus (quoniam hic quoque 
$PRO/SNEUSIN& sustulisti), o provincia! etiamne hic mihi curan-
dus est? curandus autem hactenus, ne quid ad senatum, @1 
'consule!' aut 'numera!' nam de ceteris_sed tamen commode, 
quod cum Scrofa. de Pomptino recte scribis; est enim ita 
ut, si ante Kal. Iun. Brundisi futurus sit, minus urgendi 
<y 3>
fuerint M. Anneius et Tullius. quae de Sicinio audisti etiam 
mihi probantur, modo ne illa exceptio in aliquem incurrat 
bene de nobis meritum; sed considerabimus, rem enim probo. 
de nostro itinere cum statuero, de quinque praefectis quid 
Pompeius facturus sit cum ex ipso cognoro, faciam ut scias. 
de Oppio, bene curasti quod ei de <&7DCCC&> exposuisti, idque, 
quoniam Philotimum habes. perfice et cognosce rationem et, 
ut [2ne tecum]2 agam amplius, si me amas, prius quam profi-
ciscaris effice; magna me cura levaris. 
<y 4>
  Habes ad omnis. etsi paene praeterii chartam tibi deesse. 
mea captio est, si quidem eius inopia minus multa ad me 
scribis. tu vero aufer &7CC&; etsi meam in eo parsimoniam huius 
paginae contractio significat. dum [2ades et]2 acta et rumores, 
vel etiam si qua certa habes, de Caesare exspecto; litteras et 
aliis [2et]2 Pomptino de omnibus rebus diligenter dabis. 
<x 98>
<y sa>
    {47Scr. Venusiae Id. Mai. an. 51 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Plane nil est quod scribam; nam nec quid mandem habeo 
(nihil enim praetermissum est) nec quid narrem (novi enim 
nihil est) nec iocandi locus est; ita me multa sollicitant. @1 
tantum tamen scito, Id. Mai. nos Venusia mane proficiscentis 
has dedisse. eo autem die credo aliquid actum in senatu; 
sequantur igitur nos tuae litterae quibus non modo res omnis 
sed etiam rumores cognoscamus. eas accipiemus Brundisi; 
ibi enim Pomptinum ad eam diem quam tu scripsisti exspe-
ctare consilium est. 
<y 2>
  Nos Tarenti quos cum Pompeio $DIALO/GOUS& de re publica 
habuerimus ad te perscribemus; etsi id ipsum scire cupio, 
quod ad tempus recte ad te scribere possim, id est quam diu 
Romae futurus sis, ut aut quo dem posthac litteras sciam aut 
ne dem frustra. sed ante quam proficiscare, utique explicatum 
sit illud HS <&7XX&> et <&7DCCC&>; hoc velim in maximis rebus et 
maxime necessariis habeas, ut quod auctore te velle coepi 
adiutore adsequar. 
<x 99>
<y sa>
    {47Scr. Tarenti xiv Kal. Iun., ut vid., an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Tarentum veni a. d. &7XV& Kal. Iun. quod Pomptinum statueram 
exspectare, commodissimum duxi dies eos quoad ille veniret 
cum Pompeio consumere, eoque magis quod ei gratum esse 
id videbam, qui etiam a me petierit ut secum et apud se essem 
cottidie. quod concessi libenter; multos enim eius praeclaros 
de re publica sermones accipiam, instruar etiam consiliis 
idoneis ad hoc nostrum negotium. 
<y 2>
  Sed ad te brevior iam in scribendo incipio fieri dubitans 
Romaene sis an iam profectus; quod tamen quoad ignorabo, @1 
scribam aliquid potius quam committam ut tibi cum possint 
reddi a me litterae non reddantur. nec tamen iam habeo 
quid aut mandem tibi aut narrem. mandavi omnia; quae 
quidem tu, ut polliceris, exhauries. narrabo cum aliquid 
habebo novi. illud tamen non desinam, dum adesse putabo, 
de Caesaris nomine rogare ut confectum relinquas. avide 
exspecto tuas litteras, et maxime ut norim tempus profectionis 
tuae. 
<x 100>
<y sa>
    {47Scr. Tarenti xi Kal. Iun. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cottidie vel potius in dies singulos breviores litteras ad te 
mitto; cottidie enim magis suspicor te in Epirum iam pro-
fectum. sed tamen ut mandatum scias me curasse quo de 
ante, ait se Pompeius quinos praefectos delaturum novos 
vacationis iudiciariae causa. 
  Ego cum triduum cum Pompeio et apud Pompeium fuissem, 
proficiscebar Brundisium a. d. &7XI&[&7III&] Kal. Iun. civem illum 
egregium relinquebam et ad haec quae timentur propulsanda 
paratissimum. tuas litteras exspectabo cum ut quid agas tum 
[2ut]2 ubi sis sciam. 
<x 101>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi iv Non. Iun. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Me et incommoda valetudo, e qua iam emerseram utpote @1 
cum sine febri laborassem, et Pomptini exspectatio, de quo 
adhuc ne rumor quidem venerat, tenebat duodecimum iam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 101>
<y 1>
<z 4>
diem Brundisi; sed cursum exspectabamus. 
<y 2>
  Tu, si modo es Romae (vix enim puto), sin es, hoc vehemen-
ter animadvertas velim. Roma acceperam litteras Milonem 
meum queri per litteras iniuriam meam quod Philotimus 
socius esset in bonis suis. id ego ita fieri volui de C. Duroni 
sententia, quem et amicissimum Miloni perspexeram et talem 
virum qualem tu iudicas cognoram; eius autem consilium 
meumque hoc fuerat, primum ut in potestate nostra esset 
res, ne illum malus emptor alienus mancipiis quae permulta 
secum habet spoliaret, deinde ut Faustae quod cautum ille 
esse voluisset ratum esset; erat etiam illud, ut ipsi nos si 
<y 3>
quid servari posset quam facillime servaremus. nunc rem 
totam perspicias velim; nobis enim scribuntur saepe maiora. 
si ille queritur, si scribit ad amicos, si idem Fausta vult, 
Philotimus, ut ego ei coram dixeram mihique ille receperat, 
ne sit invito Milone in bonis; nihil nobis fuerat tanti. sin 
haec leviora sunt, tu iudicabis. loquere cum Duronio. scripsi 
etiam ad Camillum, [2ad Caelium]2, ad Lamiam, eoque magis 
quod non confid[2eb]2am Romae te esse. summa erit haec: 
statues ut ex fide, fama reque mea videbitur. @1 
<x 102>
<y sa>
    {47Scr. Acti xvii Kal. Quint. an. 51 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Actium venimus a. d. &7XVII& Kal. Quint., cum quidem et 
Corcyrae et Sybotis muneribus tuis, quae et Araus et meus 
amicus Eutychides opipare et $FILOPROSHNE/STATA& nobis con-
gesserant, epulati essemus Saliarem in modum. Actio 
maluimus iter facere pedibus, qui commodissime navigas-
semus; sed Leucatam flectere molestum videbatur, actuariis 
autem minutis Patras accedere sine impedimentis non satis 
visum est decorum. 
  Ego, ut saepe tu me currentem hortatus es, cottidie meditor, 
praecipio meis, facio denique ut summa modestia et summa 
abstinentia munus hoc extraordinarium traducamus. Parthus 
velim quiescat et fortuna nos iuvet: nostra praestabimus. 
<y 2>
  Tu, quaeso, quid agas, ubi quoque tempore futurus sis, 
qualis res nostras Romae reliqueris, maxime de <&7XX&> et de <&7DCCC&> 
cura ut sciamus; id unis diligenter litteris datis, quae ad me 
utique perferantur, consequere. illud tamen, quoniam nunc 
abes cum id non agitur, aderis autem ad tempus, ut mihi 
rescripsisti, memento curare per te et per omnis nostros, in 
primis per Hortensium, ut annus noster maneat suo statu, 
ne quid novi decernatur. hoc tibi ita mando ut dubitem an 
etiam te rogem ut pugnes ne intercaletur. sed non audeo 
tibi omnia onera imponere; annum quidem utique teneto. 
<y 3>
  Cicero meus, modestissimus et suavissimus puer, tibi @1 
salutem dicit. Dionysium semper equidem, ut scis, dilexi, 
sed cottidie pluris facio, et mehercule in primis quod te amat 
nec tui mentionem intermitti sinit. 
<x 103>
<y sa>
    {47Scr. Athenis iv Kal. Quint., ut vid., an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vt Athenas a. d. &7VII& Kal. Quint. veneram, exspectabam ibi 
iam quartum diem Pomptinum neque de eius adventu certi 
quicquam habebam. eram autem totus, crede mihi, tecum 
et, quamquam sine iis per me ipse, tamen acrius vestigiis 
tuis monitus de te cogitabam. quid quaeris? non merhercule 
alius ullus sermo nisi de te. 
<y 2>
  Sed tu de [2me]2 ipso aliquid scire fortasse mavis. haec sunt. 
adhuc sumptus nec in me aut publice aut privatim nec in 
quemquam comitum. nihil accipitur lege Iulia, nihil ab hospite. 
persuasum est omnibus meis serviendum esse famae meae. 
belle adhuc. hoc animadversum Graecorum laude et multo 
sermone celebratur. quod superest, elaboratur in hoc a me, 
sicut tibi sensi placere. sed haec tum laudemus cum erunt 
perorata. 
<y 3>
  Reliqua sunt eius modi ut meum consilium saepe repre-
hendam quod non aliqua ratione ex hoc negotio emerserim. 
o rem minime aptam meis moribus! o illud verum '$E)/RDOI TIS 
. . . '! dices 'quid adhuc? nondum enim in negotio versaris'. 
[2pla]2ne scio, et puto molestiora restare. etsi haec ipsa fero @1 
equidem, etiam fronte, ut puto et volo, bellis[2sime]2, sed angor 
intimis sensibus; ita multa vel iracunde vel insolenter vel 
in omni genere stulte, insulse, adroganter et dicuntur et agun-
tur cottidie; quae non quo te celem non perscribo sed quia 
$DUSEKLA/LHTA& sunt. itaque admirabere meam $BAQU/THTA& cum 
salvi redierimus; tanta mihi $MELE/TH& huius virtutis datur. 
<y 4>
  Ergo haec quoque hactenus; etsi mihi nihil erat proposi-
tum ad scribendum, quia quid ageres, ubi terrarum esses, 
ne suspicabar quidem. nec hercule umquam tam diu ignarus 
rerum mearum fui, quid de Caesaris, quid de Milonis nomi-
nibus actum sit; ac non modo nemo domo, ne Roma quidem 
quisquam, ut sciremus in re publica quid ageretur. qua re si 
quid erit quod scias de iis rebus quas putabis scire me velle, 
per mihi gratum erit si id curaris ad me perferendum. 
<y 5>
  Quid est praeterea? nihil sane nisi illud: valde me Athenae 
delectarunt, urbe dumtaxat et urbis ornamento et hominum 
amore in te, in nos quadam benevolentia; sed mu[2tata mu]2lta. 
philosophia sursum deorsum. si quid est, est in Aristo, apud 
quem eram; nam Xenonem tuum vel nostrum potius Quinto 
concesseram, et tamen propter vicinitatem totos dies simul 
eramus. tu velim cum primum poteris tua consilia ad me @1 
scribas, ut sciam quid agas, ubi quoque tempore, maxime 
quando Romae futurus sis. 
<x 104>
<y sa>
    {47Scr. Athenis prid. Non. Quint. an. 51 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Hui, totiensne me litteras dedisse Romam, cum ad te nullas 
darem? at vero posthac frustra potius dabo quam, si recte 
dari potuerint, committam ut non dem. 
  Ne provincia nobis prorogetur, per fortunas, dum ades, 
quicquid provideri [2poterit]2 provide. non dici potest quam 
flagrem desiderio urbis, quam vix harum rerum insulsitatem 
feram. 
<y 2>
  Marcellus foede de Comensi. etsi ille magistratum non 
gesserit, erat tamen Transpadanus; ita mihi videtur non 
minus stomachi nostro [2quam]2 Caesari fecisse. sed hoc ipse 
viderit. 
<y 3>
  Pompeius mihi quoque videbatur, quod scribis Varronem 
dicere, in Hispaniam certe iturus. id ego minime probabam; 
qui quidem Theophani facile persuasi nihil esse melius quam 
illud nusquam discedere. ergo Graecus incumbet; valet 
autem auctoritas eius apud illum plurimum. 
<y 4>
  Ego has prid. Non. Quint. proficiscens Athenis dedi, cum 
ibi decem ipsos fuissem dies. venerat Pomptinus, una Cn. 
Volusius. aderat quaestor. tuus unus Tullius aberat. aphracta @1 
Rhodiorum et dicrota Mytilenaeorum habebam et aliquid 
$E)PIKW/PWN&. de Parthis erat silentium. quod superest, di iuvent! 
<y 5>
  Nos adhuc iter per Graeciam summa cum admiratione 
fecimus, nec mehercule habeo quod adhuc quem accusem 
meorum. videntur mihi nosse [nos] nostram causam et con-
dicionem profectionis suae; plane serviunt existimationi 
meae. quod superest, si verum illud est, '$OI(/APER H( DE/SPOINA& . . . ', 
certe permanebunt; nihil enim [2a]2 me fieri ita videbunt ut sibi 
sit delinquendi locus. sin id parum profuerit, fiet aliquid 
a nobis severius; nam adhuc lenitate dulces sumus, et, ut 
spero, proficimus aliquantum. sed ego hanc, ut Siculi dicunt, 
%$ANEZIAN&% in unum annum meditatus sum; proinde pugna 
ne, si quid prorogatum sit, turpis inveniar. 
<y 6>
  Nunc redeo ad ea quae mihi mandas. in praefectis excusatio 
ne s[2it]2; iis quos voles deferto. non ero tam $METE/WROS& quam 
in Appuleio fui. Xenonem tam diligo quam tu, quod ipsum 
sentire certo scio. apud Patronem et reliquos barones te in 
maxima gratia posui, et hercule merito tuo feci; nam mihi 
is [ter] dixit te scripsisse ad se mihi ex illius litteris rem illam 
curae fuisse, quod ei pergratum erat. sed cum Patron mecum 
egisset ut peterem a vestro Ariopago $U(POMNHMATISMO\N& tollerent 
quem Polycharmo praetore fecerant, commodius visum est et @1 
Xenoni me et post ipsi Patroni ad Memmium scribere, qui 
pridie quam ego Athenas veni Mytilenas profectus erat, ut 
is ad suos scriberet posse id sua voluntate fieri; non enim 
dubitabat Xeno quin ab Ariopagitis invito Memmio im-
petrari non posset. Memmius autem aedificandi consilium 
abiecerat, sed erat Patroni iratus. itaque scripsi ad eum 
accurate; cuius epistulae misi ad te exemplum. 
<y 7>
  Tu velim Piliam meis verbis consolere. indicabo enim tibi 
(tu illi nihil dixeris): accepi fasciculum in quo erat epistula 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 104>
<y 7>
<z 3>
Piliae ad [2Quintum; abs]2tuli, aperui, legi; valde scripta est 
$SUMPAQW=S&. Brundisio quae tibi epistulae redditae sunt sine 
mea tum videlicet datas cum ego me non belle haberem; 
nam illam %$NOMAHARIA& me% excusationem ne acceperis. cura 
ut omnia sciam, sed maxime ut valeas. 
<x 105>
<y sa>
    {47Scr. Deli med. m. Quint. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Negotium magnum est navigare atque id mense Quintili. 
sexto die Delum Athenis venimus. prid. Non. Quint. a Piraeo 
ad Zostera vento molesto, qui nos ibidem Nonis tenuit. 
a. d. &7VIII& Id. ad Ceo iucunde. inde Gyarum saevo vento, non 
adverso. hinc Syrum, inde Delum, utroque citius quam 
vellemus, cursum confecimus. iam nosti aphracta Rhodiorum: @1 
nihil quod minus fluctum ferre possit. itaque erat in animo 
nihil festinare, nec me Delo movere nisi omnia $A)/KRA *GURE/WN 
pura vidissem. 
<y 2>
  De Messalla autem statim ut audivi, de Gyaro dedi litteras 
et ad ipsum [2et erat]2 consilium nostrum etiam a Horten-
sium, cui quidem valde $SUNHGWNI/WN&; sed tuas de eius iudici ser-
monibus et mehercule omni de rei publicae statu litteras 
exspecto, $POLITIKW/TERON& quidem scriptas quoniam meos cum 
%Thallumeto% nostro pervolutas libros, eius modi, inquam, 
litteras ex quibus ego non quid fiat (nam id vel Helonius, vir 
gravissimus, postest efficere, cliens tuus) sed quid futurum 
sit sciam. cum haec leges, habebimus consules; omnia per-
spicere poteris, de Caesare, de Pompeio, de ipsis iudiciis. 
<y 3>
  Nostra autem negotia, quoniam Romae commoraris, amabo 
te, explica. cui rei fugerat me rescribere, de strue laterum, 
plane rogo, de aqua si quid poterit fieri, eo sis animo quo 
soles esse de aqua; quam ego cum mea sponte tum tuis 
sermonibus aestimo plurimi. ergo tu id conficies. praeterea 
si quid Philippus rogav[2er]2it, quod in tua re faceres, id velim 
facias. 
  Plura scribam ad te cum constitero; nunc eram plane in 
medio mari. @1 
<x 106>
<y sa>
    {47Scr. Ephesi vii Kal. Sext. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ephesum venimus a. d. &7XI& Kal. Sext., sexagesimo et quin-
gentesimo post pugnam Bovill[2an]2am. navigavimus sine 
timore et sine nausea, sed tardius propter aphractorum 
Rhodiorum imbecillitatem. de concursu legationum, priva-
torum et de incredibili multitudine quae mihi iam Sami sed 
mirabilem in modum Ephesi praesto fuit aut audisse te puto 
aut quid ad te attinet? verum tamen decumani [2quasi ad se]2 
venissem cum imperio, Graeci quasi Ephesio praetori, se 
alacres obtulerunt. ex quo te intellegere certo scio multorum 
annorum ostentationes meas nunc in discrimen esse adductas. 
sed, ut spero, utemur ea palaestra quam a te didicimus 
omnibusque satis faciemus, et eo facilius quod in nostra 
provincia confectae sunt pactiones. sed hactenus, praesertim 
cum cenanti mihi nuntiarit Cestius se de nocte proficisci. 
<y 2>
  Tua negotiola Ephesi curae mihi fuerunt, Thermoque, 
tametsi ante adventum meum liberalissime erat pollicitus 
tuis omnibus, tamen Philogenem et Seium tradidi, Apol-
lonidensem Xenonem commendavi. omnia se facturum re-
cepit. ego praeterea rationem Philogeni permutationis eius 
quam tecum feci edidi. ergo haec quoque hactenus. @1 
<y 3>
  Redeo ad urbana. per fortunas, quoniam Romae manes, 
primum illud praefulci atque praemuni, quae[2s]2o, [2ut]2 simus 
annui, ne intercaletur quidem. deinde exhauri mea mandata 
maximeque si quid potest de illo domestico scrupulo quem 
non ignoras, dein de Caesare; quam in cupiditatem te auctore 
incubui nec me piget. et si intellegis quam meum sit scire et 
curare quid in re publica fiat_fiat autem? immo vero etiam 
quid futurum sit, perscribe ad me omnia, sed diligentissime 
in primisque num quid iudiciorum status aut factorum aut 
futurorum etiam laboret. de aqua sit curae; et si quid Philippus 
aget animadvertes. 
<x 107>
<y sa>
    {47Scr. Trallibus, ut vid., vi Kal. Sext. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ante quam aliquo loco consedero, neque longas a me neque 
semper mea manu litteras exspectabis; cum autem erit 
spatium utrumque [2prae]2stabo. nunc iter conficiebamus 
aestuosa et pulverulenta via. dederam Epheso pridie; has 
dedi Trallibus. in provincia mea fore me putabam Kal. 
Sext. ex ea die, si me amas $PARA/PHGMA E)NIAU/SION& commoveto. 
interea tamen haec [quae] mihi quae vellem adferebantur, @1 
primum otium Parthicum, dein confectae pactiones 
publicanorum, postremo seditio militum sedata ab Appio 
stipendiumque eis usque ad Id. Quint. persolutum. 
<y 2>
  Nos Asia accepit admirabiliter. adventus noster fuit nemini 
ne minimo quidem sumptui. spero meos omnis servire laudi 
meae; tamen magno timore sum, sed bene speramus. omnes 
iam nostri praeter Tullium tuum venerunt. erat mihi in 
animo recta proficisci ad exercitum, aestivos mensis reliquos 
rei militari dare, hibernos iuris dictioni. 
<y 3>
  Tu velim, si me nihilo minus nosti curiosum in re publica 
quam te, scribas ad me omnia, quae sint, quae futura sint. 
nihil mihi gratius facere potes; nisi tamen id erit mihi 
gratissimum, si quae tibi mandavi confeceris in primisque 
illud $E)NDO/MUXON&, quo mihi scis nihil esse carius. 
  Habes epistulam plenam festinationis et pulveris; reliquae 
subtiliores erunt. 
<x 108>
<y sa>
    {47Scr. Laodiceae iii Non. Sext. an. 51 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Laodiceam veni prid. Kal. Sext.; ex hoc die clavum anni 
movebis. nihil exoptatius adventu meo, nihil c[2l]2arius; sed est 
incredibile quam me negoti taedeat, [2cum]2 non habeat satis 
magnum campum ille tibi non ignotus cursus animi et in-
dustriae meae, praeclara opera cesset. quippe ius Laodiceae @1 
me dicere, cum Romae A. Plotius dicat! et, cum exercitum 
noster amicus habeat tantum, me nomen habere duarum 
legionum exilium! denique haec non desidero: lucem, forum, 
urbem, domum, vos desidero. sed feram ut potero, sit modo 
annuum; si prorogatur, actum est. verum perfacile resisti 
potest, tu modo Romae sis. 
<y 2>
  Quaeris quid hic agam. ita vivam ut maximos sumptus 
facio. mirifice delector hoc instituto. admirabilis abstinentia 
ex praeceptis tuis, ut verear ne illud quod tecum permutavi 
versura mihi solvendum sit. Appi vulnera non refrico, sed 
apparent nec occuli possunt. 
<y 3>
  Iter Laodicea faciebam a. d. &7III& Non. Sext., cum has litteras 
dabam, in castra in Lycaoniam. inde ad Taurum cogitabam, 
ut cum Moeragene signis collatis, si possem, de servo tuo 
deciderem. 'clitellae bovi sunt impositae; plane non est 
nostrum onus'; sed feremus, modo, si me amas, sit annus, 
adsis tu ad tempus ut senatum totum excites. mirifice sollicitus 
sum quod iam diu mihi ignota sunt ista omnia. qua re, ut ad 
te ante scripsi, cum cetera tum res publica cura ut mihi nota sit. 
  Plura scribam [2alias, has sciebam]2 tarde tibi redditum iri, 
sed dabam familiari homini ac domestico, C. Andronico 
Puteolano. tu autem saepe dare tabellariis publicanorum poteris 
per magistros scripturae et portus [et] nostrarum dioecesium. @1 
<x 109>
<y sa>
    {47Scr. in itinere inter Synnada et Philomelium xvii Kal. Sept., ut 
    vid., an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Etsi in ipso itinere et via discedebant publicanorum tabel-
larii et eramus in cursu, tamen surripiendum aliquid putavi 
spati, ne me immemorem mandati tui putares. itaque sub-
sedi in ipsa via, dum haec, quae longiorem desiderant 
orationem, summatim tibi perscriberem. 
<y 2>
  Maxima exspectatione in perditam et plane eversam in 
perpetuum provinciam nos venisse scito prid. Kal. Sext., 
moratos triduum Laodiceae, triduum Apameae, totidem dies 
Synnade. audivimus nihil aliud nisi imperata $E)PIKEFA/LIA 
solvere non posse, $W)NA\S& omnium venditas, civitatum gemitus, 
ploratus, monstra quaedam non hominis sed ferae nescio 
cuius immanis. quid quaeris? taedet omnino eos vitae. 
<y 3>
levantur tamen miserae civitates quod nullus fit sumptus 
in nos neque in legatos neque in quaestorem neque in quem-
quam. scito non modo nos faenum aut quod e lege Iulia dari 
solet non accipere sed ne ligna quidem, nec praeter quattuor 
lectos et tectum quemquam accipere quicquam, multis locis ne 
tectum quidem et in tabernaculo manere plerumque. itaque 
incredibilem in modum concursus fiunt ex agris, ex vicis, 
ex [2oppidis]2 omnibus; et omnes mehercule etiam adventu 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 109>
<y 3>
<z 9>
nostro reviviscunt, iustitia, abstinentia, clementia tui Ciceronis 
[2cogn]2ita, quae opiniones omnium superavit. @1 
<y 4>
  Appius ut audivit nos venire, in ultimam provinciam se 
coniecit Tarsum usque. ibi forum agit. de Partho silentium 
est, sed tamen concisos equites nostras a barbaris nuntiabant 
ii qui veniebant. Bibulus ne cogitabat quidem etiam nunc 
in provinciam suam accedere; id autem facere ob eam causam 
dicebant, quod tardius vellet decedere. nos in castra propera-
bamus, quae aberant bidui. 
<x 110>
<y sa>
    {47Scr. in itinere inter Synnada et Philomelium xvi Kal. Sept., ut 
    vid., an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Accepi Roma sine epistula tua fasciculum litterarum; in 
quo, si modo valuisti et Romae fuisti, Philotimi duco esse 
culpam, non tuam. hanc epistulam dictavi sedens in raeda 
cum in castra proficiscerer, a quibus aberam bidui. paucis 
diebus habebam certos homines quibus darem litteras; itaque 
eo me servavi. 
<y 2>
  Nos tamen (etsi hoc te ex aliis audire malo) sic in provincia 
nos gerimus, quod ad abstinentiam attinet, ut nullus ter-
runcius insumatur in quemquam. id fit etiam et legatorum 
et tribunorum et praefectorum diligentia; nam omnes miri-
fice $SUMFILODOCOU=SIN& gloriae meae. Lepta noster mirificus est. 
sed nunc propero. perscribam ad te paucis diebus omnia. 
<y 3>
  Cicerones nostros Deiotarus filius, qui rex a senatu appel-
latus est, secum in regnum. dum in aestivis nos essemus, illum 
pueris locum esse bellissimum duximus. 
<y 4>
  Sestius ad me scripsit quae tecum esset de mea domestica @1 
et maxima cura locutus et quid tibi esset visum; amabo te, 
incumbe in eam rem et ad me scribe quid et possit et tu 
censeas. 
<y 5>
  Idem scripsit Hortensium de proroganda nostra provincia 
dixisse nescio quid. mihi in Cumano diligentissime se ut 
annui essemus defensurum receperat. si quicquam me amas, 
hunc locum muni. dici non potest quam invitus a vobis 
absim; et simul hanc gloriam iustitiae et abstinentiae fore 
illustriorem spero si cito decesserimus, id quod Scaevolae 
contigit, qui solos novem mensis Asiae praefuit. 
<y 6>
  Appius noster cum me adventare videret, profectus est 
Tarsum usque Laodicea. ibi forum agit, cum ego sim in 
provincia. quam eius iniuriam non insector; satis enim habeo 
negoti in sanandis vulneribus quae sunt imposita provinciae, 
quod do operam ut faciam quam minima cum illius contumelia. 
sed hoc Bruto nostro velim dica, illum fecisse non belle qui 
adventu meo quam longissime potuerit discesserit. 
<x 111>
<y sa>
    {47Scr. in castris ad Cybistra xi Kal. Oct. an. 51}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quam vellem Romae esses, si forte non es! nihil enim certi 
habebamus nisi accepisse nos tuas litteras a. d. &7XIIII& Kal. Sext. 
datas, in quibus scriptum esset ne in Epirum iturum circiter 
Kal. Sext. sed sive Romae es sive in Epiro, Parthi Euphraten 
transierunt duce Pacoro, Orodis regis Parthorum filio, cunctis 
fere copiis. Bibulus nondum audiebatur esse in Syria; Cassius @1 
in oppido Antiochia est cum omni exercitu, nos in Cappadocia 
ad Taurum cum exercitu ad Cybistra; hostis in Cyrrhestica, 
quae Syriae pars proxima est provinciae meae. his de rebus 
scripsi ad senatum; quas litteras, si es Romae videbis putesne 
reddendas, et multa, immo omnia, quorum $KEFA/LAION& ne 
quid inter caesa et porrecta, ut aiunt, oneris mihi addatur 
aut temporis. nobis enim hac infirmitate exercitus, inopia 
sociorum, praesertim fidelium, certissimum subsidium est 
hiems. ea si venerit nec illi ante in meam provinciam tran-
sierint, unum vereor ne senatus propter urbanarum rerum 
metum Pompeium nolit dimittere. quod si alium ad ver 
mittit, non laboro, nobis modo temporis ne quid prorogetur. 
<y 2>
  Haec igitur, si es Romae; sin abes aut etiam si ades, haec 
negotia sic se habent. stamus animis et, quia consiliis, ut 
videmur, bonis utimur, speramus etiam manu. tuto con-
sedimus, copioso a frumento, Ciliciam prope conspiciente, 
expedito ad mutandum loco, parvo exercitu sed, ut spero, 
ad benevolentiam erga nos consentiente; quem nos Deiotari 
adventu cum suis omnibus copiis duplicaturi eramus. sociis 
multo fidelioribus utimur quam quisquam usus est; quibus 
incredibilis videtur nostra et mansuetudo et abstinentia. 
dilectus habetur civium Romanorum; frumentum ex agris 
in loca tuta comportatur. si fuerit occasio, manu, si minus, 
locis nos defendemus. 
<y 3>
  Qua re bono animos es; video enim te et, quasi coram adsis, 
ita cerno $SUMPA/QEIAN& amoris tui. sed te rogo, si ullo pacto 
fieri poterit, si integra in senatu nostra causa ad Kal. Ian. @1 
manserit, ut Romae sis mense Ianuario. profecto nihil accipiam 
iniuriae, si tu aderis. amicos consules habemus, nostrum 
tribunum pl. Furnium. verum tua est opus adsiduitate, 
prudentia, gratia. tempus est necessarium. sed turpe est me 
pluribus verbis agere tecum. 
<y 4>
  Cicerones nostri sunt apud Deiotarum, sed, si opus erit, 
deducentur Rhodum. tu si es Romae, ut soles, diligen-
tissime, si in Epiro, mitte tamen ad nos de tuis aliquem 
tabellarium, et ut tu quid nos agamus et nos quid tu agas 
quidque acturus sis scire possimus. ego tui Bruti rem sic ago 
ut suam ipse non ageret. sed iam exhibeo pupillum neque 
defendo; sunt enim negotia et lenta et inania. faciam tamen 
satis, tibi quidem, cui difficilius est quam ipsi; sed certe satis 
faciam utrique. 
<x 112>
<y sa>
    {47Scr. in castris ad Cybistra x Kal. Oct. an. 51 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Obsignaram iam epistulam eam quam puto te modo per-
legisse scriptam mea manu, in qua omnia continentur, cum 
subito Apellae tabellarius a. d. &7XI& Kal. Oct. septimo quadra-
gesimo die Roma celeriter (hui tam longe!) mihi tuas litteras 
reddidit. ex quibus non dubito quin et Pompeium exspectaris 
dum Arimino rediret et iam in Epirum profectus sis, magisque 
vereor, ut scribis, ne in Epiro sollicitus sis non minus quam 
nos hic sumus. @1 
  De Atiliano nomine scripsi ad Philotimum ne appellaret 
<y 2>
Messallam. itineris nostri famam ad te pervenisse laetor 
magisque laetabor si reliqua cognoris. filiolam tuam tibi 
iam Romae iucundam esse gaudeo, eamque quam numquam 
vidi tamen et amo et amabilem esse certo scio. etiam atque 
etiam vale. 
<y 3>
  De Patrone et tuis condiscipulis, quae de parietinis in Melita 
laboravi ea tibi grata esse gaudeo. quod scribis libente te 
repulsam tulisse eum qui cum sororis tuae fili patruo certaret, 
magni amoris signum. itaque me etiam admonuisti ut 
gauderem; nam mihi in mentem non venerat. 'non credo' 
inquis. ut libet; sed plane gaudeo, quoniam $TO\ NEMESA=N& interest 
$TOU= FQONEI=N&. 
<x 113>
<y sa>
    {47Scr. in castris ad Pindenissum xii Kal. Ian. an. 51 (%14`5)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Saturnalibus mane se mihi Pindenissitae dediderunt, septimo 
et quinquagesimo die postquam oppugnare eos coepimus. 
'quid, malum? isti Pindenissitae qui sunt?' inquies; 'nomen 
audivi numquam.' quid ego faciam? num potui Ciliciam 
Aetoliam aut Macedoniam reddere? hoc iam sic habeto. 
nunc hoc exercitu hic tanta negotia geri potuisse. quae 
cognosce $E)N E)PITOMH=|&: sic enim mihi concedis proximis litteris. @1 
  Ephesum ut venerim nosti, qui etiam mihi gratulatus es 
illius diei celebritatem, qua nihil me umquam delectavit magis. 
inde oppidis iis quae erant mirabiliter accepti Laodiceam 
prid. Kal Sext. venimus. ibi morati biduum perillustres 
fuimus honorificisque verbis omnis iniurias revellimus 
superiores; quod idem Apameae quinque dies morati et 
Synnadis triduum, Philomeli quinque dies, Iconi decem, 
fecimus. nihil ea iuris dictione aequabilius, nihil lenius, nihil 
gravius. 
<y 2>
  Inde in castra veni a. d. &7VII& Kal. Sept. a. d. &7III& exercitum 
lustravi apud Iconium. ex his castris, cum graves de Parthis 
%et ceris% nuntii venirent, perrexi in Ciliciam per Cappadociae 
partem eam quae Ciliciam attingit, eo consilio et ut Armenius 
Artavasdes et ipsi Parthi Cappadocia se excludi putarent. 
cum dies quinque ad Cybistra Cappadociae castra habuissem, 
certior sum factus Parthos ab illo aditu Cappadociae longe 
abesse, Ciliciae magis imminere; itaque confestim iter in 
Ciliciam feci per Tauri pylas. 
<y 3>
  Tarsum veni a. d. &7III& Non. Oct. inde ad Amanum contendi, 
qui Syriam a Cilicia in aquarum divortio dividit; qui mons 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 113>
<y 3>
<z 3>
erat hostium plenus sempiternorum. hic a. d. &7III& Id. Oct. 
magnum numerum hostium occidimus; castella munitissima 
nocturno Pomptini adventu, nostro matutino cepimus, 
incendimus; imperatores appellati sumus. castra paucos dies 
habuimus ea ipsa quae contra Darium habuerat apud Issum 
Alexander, imperator haud paulo melior quam aut tu aut @1 
ego. ibi dies quinque morati direpto et vastato Amano inde 
discessimus. interim (scis enim dici quaedam $PANIKA/&, dici 
item $TA\ KENA\ TOU= POLE/MOU&) rumore adventus nostri et Cassio, 
qui Antiochia tenebatur, animus accessit et Parthis timor 
iniectus est; itaque eos cedentis ab oppido Cassius insecutus 
rem bene gessit; qua in fuga magna auctoritate Osaces dux 
Parthorum vulnus accepit eoque interiit paucis post diebus. 
erat in Syria nostrum nomen in gratia. 
<y 4>
  Venit interim Bibulus. credo, voluit appellatione hac inani 
nobis esse par: in eodem Amano coepit loreolam in mustaceo 
quaerere. at ille cohortem primam totam perdidit centurio-
nemque primi pili, nobilem sui generis, Asinium Dentonem 
et reliquos cohortis eiusdem et Sex. Lucilium, T. Gavi 
Caepionis locupletis et splendidi hominis filium, tribunum 
militum; sane plagam odiosam acceperat cum re tum tempore. 
<y 5>
  Nos ad Pindenissum, quod oppidum munitissimum 
Eleutherocilicum omnium memoria in armis fuit; feri homines 
et acres et omnibus rebus ad defendendum parati. cinximus 
vallo et fossa; aggere maximo, vineis, turre altissima, magna 
tormentorum copia, multis sagittariis, magno labore, apparatu, 
multis sauciis nostris, incolumi exercitu, negotium confecimus. 
hilara sane Saturnalia militibus quoque, quibus exceptis 
[2captivis]2 reliquam praedam concessimus. mancipia venibant 
Saturnalibus tertiis; cum haec scribebam, in tribunali res erat 
ad HS <&7CXX&>. hinc exercitum in hiberna agri male pacati de-
ducendum Quinto fratri dabam; ipse me Laodiceam recipie-
bam. @1 
<y 6>
  Haec adhuc. sed ad praeterita revertamur. quod maxime 
hortaris et quod pluris est quam omnia, in quo laboras ut 
etiam Ligurino $*MW/MW|& satis faciamus, moriar si quicquam 
fieri potest elegantius. nec tamen ego hanc continentiam 
appello, quae virtus voluptati resistere videtur; ego in vita 
mea nulla umquam voluptate tanta sum adfectus quanta 
adficior hac integritate, nec me tam fama, quae summa est, 
quam res ipsa delectat. quid quaeris? fuit tanti. me ipse non 
noram nec satis sciebam quid in hoc genere facere possem. 
recte $PEFUSI/WMAI&: nihil est praeclarius. interim haec $LAMPRA/&: 
Ariobarzanes opera mea vivit, regnat; $E)N PARO/DW|& consilio et 
auctoritate et quod insidiatoribus eius $A)PRO/SITON& me, non 
modo $A)DWRODO/KHTON&, praebui regem regnumque servavi. 
interea e Cappadocia ne pilum quidem. Brutum abiectum 
quantum potui excitavi; quem non minus amo quam tu, 
paene dixi quam te. atque etiam spero toto anno imperi 
nostri terruncium sumptus in provincia nullum fore. 
<y 7>
  Habes omnia. nunc publice Romam litteras mittere para-
bam. uberiores erunt quam si ex Amano misissem. at te Romae 
non fore! sed est totum [2in eo positum]2, quid Kal. Mart. 
futurum sit; vereor enim ne, cum de provincia agetur, si 
Caesar resistet, nos retineamur. his tu si adesses, nihil timerem. 
<y 8>
  Redeo ad urbana, quae ego diu ignorans ex tuis iucun-
dissimis litteris a. d. [2&7X&]2&7V& Kal. Ian. denique cognovi. eas dili-
gentissime Philogenes libertus tuus, curavit perlonga et non 
satis tuta via perferendas. nam quas Laeni pueris scribis datas @1 
non acceperam. iucunda de Caesare et quae senatus decrevit 
et quae tu speras; quibus ille si cedit, salvi sumus. incendio 
Plaetoriano quod %Leius% adustus est minus moleste fero. 
Lucceius de Q. Cassio cur tam vehemens fuerit et quid actum 
sit aveo scire. 
<y 9>
  Ego cum Laodiceam venero Quinto sororis tuae filio 
togam puram iubeor dare; cui moderabor diligentius. 
Deiotarus, cuius auxiliis magnis usus sum, ad me, ut scripsit, 
cum Ciceronibus Laodiceam venturus erat. tuas etiam 
Epiroticas exspecto litteras, ut habeam rationem non modo 
negoti verum etiam oti tui. Nicanor in officio est et a me 
liberaliter tractatur; quem, ut puto, Romam cum litteris 
publicis mittam, ut et diligentius perferantur et idem ad me 
certa de te et a te referat. Alexis quod mihi totiens salutem 
adscribit est gratum; sed cur non suis litteris idem facit quod 
meus ad te Alexis facit? Phemio quaeritur $KE/RAS&. sed haec 
hactenus. cura ut valeas et ut sciam quando cogites Romam. 
etiam atque etiam vale. 
<y 10>
  Tua tuosque Thermo et praesens Ephesi diligentissime 
commendaram et nunc per litteras ipsumque intellexi esse 
perstudiosum tui. tu velim, quod antea ad te scripsi, de domo 
Pammeni des operam ut quod tuo meoque beneficio puer 
habet cures ne qua ratione convellatur; utrique nostrum 
honestum existimo, tum mihi erit pergratum. @1 
<x 114>
<y sa>
    {47Scr. Laodiceae Id. Febr. an. 50 (%14`9)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Te in Epirum salvum venisse et, ut scribis, ex sententia navigasse 
vehementer gaudeo, non esse Romae meo tempore perne-
cessario submoleste fero. hoc me tamen consolor uno: spero 
te istic iucunde hiemare et libenter requiescere. 
<y 2>
  Cassius, frater Q. Cassi familiaris tui, pudentiores illas litteras 
miserat de quibus tu ex me requiris quid sibi voluerit quam 
eas quas postes misit, quibus per se scribit confectum esse 
Parthicum bellum. recesserant illi quidem ab Antiochia ante 
Bibuli adventum, sed nullo nostro $EU)HMERH/MATI&; hodie vero 
hiemant in Cyrrhestica, maximumque bellum impendet. nam 
et Orodi, regis Parthorum, filius in provincia nostra est nec 
dubitat Deiotarus (cuius filio pacta est Artavasdis filia, ex quo 
sciri potest) quin cum omnibus copiis ipse prima aestate 
Euphraten transiturus sit. quo autem die Cassi litterae victrices 
in senatu recitatae sunt, id est Non. Dec., eodem meae 
tumultum nuntiantes. Axius noster ait nostras auctoritatis 
plenas fuisse, illis negat creditum. Bibuli nondum erant adlatae; 
quas certo scio plenas timoris fore. 
<y 3>
  Ex his rebus hoc vereor, ne, cum Pompeius propter metum 
rerum novarum nusquam dimittatur, Caesari nullus honos a 
senatu habeatur, dum hic nodus expediatur, non putet senatus 
nos ante quam successum sit oportere decedere nec in tanto 
motu rerum tantis provinciis singulos legatos praeesse. hic ne @1 
quid mihi prorogetur, quod ne intercessor quidem sustinere 
possit, horreo, atque eo magis quod tu abes, qui consilio, gratia, 
studio multis rebus occurreres. sed dices me ipsum mihi 
sollicitudinem struere. cogor; et velim ita sit, sed omnia 
metuo. etsi bellum $A)KROTELEU/TION& habet illa tua epistula 
quam dedisti nauseans Buthroto, 'tibi, ut video et spero, 
nulla ad decedendum erit mora'. mallem 'ut video', nihil 
opus fuit 'ut spero'. 
<y 4>
  Acceperam autem satis celeriter Iconi per publicanorum 
tabellarios a Lentuli triumpho datas. in his $GLUKU/PIKRON 
illud: confirmas moram mihi nullam fore, deinde addis, si 
quid secus, te ad me esse venturum. angunt me dubitationes 
tuae; simul et vides quas acceperim litteras. nam quas Hermoni, 
centurionis Canulei servo, scribis te dedisse non accepi. Laeni 
pueris te dedisse saepe ad me scripseras. eas Laodiceae denique, 
cum eo venissem, &7III& Id. Febr. Laenius mihi reddidit datas 
a. d. &7X& Kal. Oct. Laenio tuas commendationes et statim verbis 
et reliquo tempore [2re]2 probabo. 
<y 5>
  Illae litterae cetera vetera habebant, unum hoc novum de 
Cibyratis pantheris. multum te amo quod respondisti M. 
Octavio te non putare; sed posthac omnia quae recta non erunt 
pro certo negato. Nos enim et nostra sponte bene firmi et 
mehercule auctoritate tua inflammati vicimus omnis (hoc tu 
ita reperies) cum abstinentia tum iustitia, facilitate, clementia, 
cave putes quicquam homines magis umquam esse miratos 
quam nullum terruncium me obtinente provinciam sumptus @1 
factum esse nec in rem publicam nec in quemquam meorum 
praeter quam in L. Tullium leg[2atum]2. is ceteroqui abstinens, 
sed Iulia lege %transitam% semel tamen in diem, non ut alii 
solebant omnibus vicis (praeter eum semel, nemo), accepit. 
hic facit ut mihi excipiendus sit cum terruncium nego sumptus 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 114>
<y 5>
<z 14>
factum; praeter eum accepit nemo. has a nostro Q. Titinio 
sordis accepimus. 
<y 6>
  Ego aestivis confectis Quintum fratrem hibernis et Ciliciae 
praefeci. Q. Volusium, tui Tiberi generum, certum hominem 
et mirifice abstinentem, misi in Cyprum ut ibi pauculos dies 
esset, ne cives Romani pauci qui illic negotiantur ius sibi 
dictum negarent; nam evocari ex insula Cyprios non licet. 
<y 7>
  Ipse in Asiam profectus sum Tarso Non. Ian., non mehercule 
dici potest qua admiratione Ciliciae civitatum maximeque 
Tarsensium. postea vero quam Taurum transgressus sum, 
mirifica exspectatio Asiae nostrarum dioecesium, quae sex 
mensibus imperi mei nullas meas acceperat litteras, numquam 
hospitem viderat. illud autem tempus quotannis ante me fuerat 
in hoc quaestu. civitates locupletes ne in hiberna milites 
reciperent magnas pecunias dabant, Cyprii talenta Attica &7CC&; 
qua ex insula (non $U(PERBOLIKW=S& sed verissime loquor) 
nummus nullus me obtinente erogabitur. ob haec beneficia, 
quibus illi obstupescunt, nullos honores mihi nisi verborum 
decerni sino; statuas, fana, $TE/QRIPPA& prohibeo, nec sum in 
ulla re alia molestus civitatibus_sed fortasse tibi qui haec @1 
praedicem de me. perfer, si me amas; tu enim me haec facere 
voluisti. 
<y 8>
  Iter igitur ita per Asiam feci ut etiam fames, qua nihil 
miserius est, quae tum erat in hac mea Asia (messis enim nulla 
fuerat), mihi optanda fuerit; quacumque iter feci, nulla vi, 
nullo iudicio, nulla contumelia, auctoritate et cohortatione 
perfeci ut et Graeci et cives Romani qui frumentum com-
presserant magnum numerum populis pollicerentur. 
<y 9>
  Id. Febr., quo die has litteras dedi, forum institueram agere 
Laodiceae Cibyraticum et Apamense, et Id. Mart. ibidem 
Synnadense, Pamphylium (tum Phemio dispiciam $KE/RAS&), 
[2Lyc]2aonium, Isauricum; ex Id. Mai. in Ciliciam, ut ibi 
Iunius consumatur, velim tranquille a Parthis. Quintilis, si erit 
ut volumus, in itinere est per provinciam redeuntibus con-
sumendus; venimus enim in provinciam Laodiceam Sulpicio 
et Marcello consulibus prid. Kal. Sext., inde nos oportet 
decedere a. d. &7III& Kal. Sext. primum contendam a Quinto 
fratre ut se praefici patiatur, quod et illo et me invitissimo 
fiet. sed aliter honeste fieri non potest, praesertim cum virum 
optimum Pomptinum ne nunc quidem retinere possim; rapit 
enim hominem Postumius Romam, fortasse etiam Postumia. 
<y 10>
  Habes consilia nostra; nunc cognosce de Bruto. familiaris 
habet Brutus tuus quosdam creditores Salaminorum ex 
Cypro, M. Scaptium et P. Matinium, quos mihi maiorem in 
modum commendavit. Matinium non novi. Scaptius ad me in 
castra venit. pollicitus ei sum curaturum me Bruti causa ut @1 
ei Salamini pecuniam solverent. egit gratias; praefecturam 
petivit. negavi me cuiquam negotianti dare, quod idem tibi 
ostenderam (Cn. Pompeio petenti probaram institutum meum, 
quid dicam Torquato de M. Laenio tuo, multis aliis?); sin 
praefectus vellet esse syngraphae causa, me curaturum ut 
exigeret. gratias egit, discessit. Appius noster turmas aliquot 
equitum dederat huic Scaptio per quas Salaminos coerceret, 
et eundem habuerat praefectum; vexabat Salaminos. ego 
equites ex Cypro decedere iussi. moleste tulit Scaptius. 
<y 11>
  Quid multa? ut ei fidem meam praestarem, cum ad me 
Salamini Tarsum venissent et una Scaptius, imperavi ut 
pecuniam solverent. multa de syngrapha, de Scapti iniuriis. 
negavi me audire; hortatus sum, petivi etiam pro meis in 
civitatem beneficiis ut negotium conficerent, dixi denique 
me coacturum. homines non modo non recusare sed etiam 
hoc dicere, se a me solvere; quod enim praetori dare con-
suessent quoniam ego non acceperam, se a me quodam modo 
dare, atque etiam minus esse aliquanto in Scapti nomine quam 
in vectigali praetorio. collaudavi homines. 'recte' inquit 
Scaptius, 'sed subducamus summam.' interim cum ego in 
edicto translaticio centesimas me observaturum haberem 
cum anatocismo anniversario, ille ex syngrapha postulabat 
quaternas. 'quid ais?' inquam, 'possumne contra meum 
edictum?' at ille profert senatus consultum Lentulo Philippoque 
consulibus, 'ut qui Ciliciam obtineret [et] ius ex illa 
<y 12>
syngrapha diceret.' cohorrui primo; etenim erat interitus @1 
civitatis. reperio duo senatus consulta isdem consulibus de 
eadem syngrapha. Salamini cum Romae versuram facere 
vellent, non poterant, quod lex Gabinia vetabat. tum iis Bruti 
familiares freti gratia Bruti dare volebant quaternis, si sibi 
senatus consulto caveretur. fit gratia Bruti senatus consulum, 
'ut neve Salaminis neve qui eis dedisset fraudi esset'. 
pecuniam numerarunt. at postea venit in mentem faenera-
toribus nihil se iuvare illud senatus consultum, quod ex 
syngrapha ius dici lex Gabinia vetaret. tum fit senatus consul-
tum ut ex ea syngrapha [2ius diceretur, hoc est, ut nec deteriore 
nec meliore iure ea syngrapha]2 esset quam ceterae sed ut eodem. 
cum haec disseruissem, seducit me Scaptius; ait se nihil contra 
dicere, sed illos putare talenta &7CC& se debere; ea se velle accipere; 
debere autem illos paulo minus. rogat ut eos ad ducenta 
perducam. 'optime' inquam. voco illos ad me remoto Scaptio. 
'quid vos? quantum' inquam 'debetis?' respondent '&7CVI&'. refero 
ad Scaptium. homo clamare. 'quid opus est' inquam 'potius 
quam rationes conferatis?' adsidunt, subducunt; ad nummum 
convenit. illi se numerare velle, urgere ut acciperet. Scaptius 
me rursus seducit, rogat ut rem sic relinquam. dedi veniam 
homini impudenter petenti; Graecis querentibus, ut in fano 
deponerent postulantibus non concessi. clamare omnes qui 
aderant nihil impudentius Scaptio, qui centesimis cum 
anatocismo contentus non esset, alii nihil stultius. mihi autem @1 
impudens magis quam stultus videbatur; nam aut bono 
nomine centesimis contentus [2non]2 erat aut non bono quater-
nas centesimas sperabat. 
<y 13>
  Habes meam causam. quae si Bruto non probatur, nescio 
cur illum amemus; sed avunculo eius certe probabitur, prae-
sertim cum senatus consultum modo factum sit (puto, post-
quam tu es profectus) in creditorum causa ut centesimae 
perpetuo faenore ducerentur. hoc quid intersit, si tuos digitos 
novi, certe habes subductum. in quo quidem, $O(DOU= PA/RERGON&, 
[2L.]2 Lucceius M. f. queritur apud me per litteras summum 
esse periculum ne culpa senatus his decretis res ad tabulas novas 
perveniat; commemorat quid olim mali C. Iulius fecerit 
cum dieculam duxerit; numquam rei publicae plus. sed ad 
rem redeo. meditare adversus Brutum causam meam, si haec 
causa est contra quam nihil honeste dici possit, praesertim 
cum integram rem et causam reliquerim. 
<y 14>
  Reliqua sunt domestica. de $E)NDOMU/XW|& probo idem quod 
tu, Postumiae filio, quoniam Pontidia nugatur; sed vellem 
adesse. a Quinto fratre his mensibus nihil exspectaris; nam 
Taurus propter nivis ante mensem Iunium transiri non potest. 
Thermum, ut rogas, creberrimis litteris fulcio. P. Valerium 
negat habere quicquam Deiotarus rex eumque ait [2a]2 se 
sustentari. cum scies Romae intercalatum sit necne, velim 
ad me scribas certum quo die mysteria futura sint. litteras 
tuas minus paulo exspecto quam si Romae esses, sed tamen 
exspecto. @1 
<x 115>
<y sa>
    {47Scr. Laodiceae x Kal. Mart. an. 50 (%14`26)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Accepi tuas litteras a. d. &7V& Terminalia Laodiceae; quas legi 
libentissime plenissimas amoris, humanitatis, offici, diligentiae. 
iis igitur respondebo, * * * (sic enim postulas), nec $OI)KONOMI/AN 
meam instituam sed ordinem conservabo tuum. 
  Recentissimas a Cybistris te meas litteras habere ais a. d. 
&7X& Kal. Oct. datas et scire vis tuas ego quas acceperim. omnis 
fere quas commemoras, praeter eas quas scribis Lentuli pueris 
et quas Equo Tutico et Brundisio datas. qua re non $OI)/XETAI 
tua industria, quod vereris, sed praeclare ponitur, si quidem id 
egisti, ut ego delectarer; nam nulla re sum delectatus magis. 
<y 2>
  Quod meam $BAQU/THTA& in Appio tibi, liberalitatem etiam in 
Bruto probo, vehementer gaudeo; ac putaram paulo secus. 
Appius enim ad me ex itinere bis terve $U(POMEMYIMOI/ROUS 
litteras miserat quod quaedam a se constituta rescinderem. 
ut si medicus, cum aegrotus alii medico traditus sit, irasci 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 115>
<y 2>
<z 6>
velit ei medico qui sibi successerit si quae ipse in curando 
constituerit immutet ille, sic Appius, cum $E)C A)FAIRE/SEWS 
provinciam curarit, sanguinem miserit, quicquid potuit detra-
xerit, mihi tradiderit enectam, $PROSANATREFOME/NHN& eam a me 
non libenter videt sed modo suscenset, [et] modo gratias agit. 
nihil enim a me fit cum ulla illius contumelia; tantum modo 
dissimilitudo meae rationis offendit hominem. quid enim @1 
potest esse tam dissimile quam illo imperante exhaustam 
esse sumptibus et iacturis provinciam, nobis eam obtinentibus 
nummum nullum esse erogatum nec privatim nec publice? 
quid dicam de illius praefectis, comitibus, legatis etiam? de 
rapinis, de libidinibus, de contumeliis? nunc autem domus 
mehercule nulla tanto consilio aut tanta disciplina gubernatur 
aut tam modesta est quam nostra tota provincia. haec non 
nulli amici Appi ridicule interpretantur, qui me idcirco 
putent bene audire velle ut ille male audiat et recte facere 
non meae laudis sed illius contumeliae causa. sin Appius, 
ut Bruti litterae quas ad te misit significabant, gratias nobis 
agit, non moleste fero, sed tamen eo ipso die quo haec ante 
lucem scribebam cogitabam eius multa inique constituta et 
acta tollere. 
<y 3>
  Nunc venio ad Brutum, quem ego omni studio te auctore 
sum complexus, quem etiam amare coeperam; sed [2plane]2 
dico, me revocavi ne te offenderem. noli enim putare me 
quicquam maluisse quam ut mandatis satis facerem nec ulla 
de re plus laborasse. mandatorum autem mihi libellum dedit, 
isdemque de rebus tu mecum egeras. omnia sum diligentissime 
persecutus. primum ab Ariobarzane sic contendi, ut talenta 
* * * quae mihi pollicebatur illi daret. quoad mecum rex fuit, 
perbono loco res erat; post a Pompei procuratoribus sescentis 
premi coeptus est. Pompeius autem cum ob ceteras causas 
plus potest unus quam ceteri omnes, tum quod putatur ad 
bellum Parthicum esse venturus. ei tamen sic nunc solvitur: 
tricesimo quoque die talenta Attica &7XXXIII&, et hoc ex tributis; 
nec id satis efficitur in usuram menstruam. sed Gnaeus noster @1 
clementer id fert; sorte caret, usura nec ea solida contentus 
est. alii neque solvit cuiquam nec potest solvere; nullum 
enim aerarium, nullum vectigal habet. Appi instituto tributa 
imperat; ea vix in faenus Pompei quod satis sit efficiunt. amici 
regis duo tresve perdivites sunt, sed ii suum tam diligenter 
tenent quam ego aut tu. equidem non desino tamen per 
<y 4>
litteras rogare, suadere, accusare regem. Deiotarus etiam 
mihi narravit se ad eum legatos misisse de re Bruti; eos sibi 
responsum rettulisse illum non habere. et mehercule ego ita 
iudico, nihil illo regno spoliatius, nihil rege egentius. itaque 
aut tutela cogito me abdicare aut, ut pro Glabrione Scaevola, 
faenus et impendium recusare. ego tamen quas per te Bruto 
promiseram praefecturas M. Scaptio, L. Gavio, qui in regno 
rem Bruti procurabant, detuli; nec enim in provincia mea 
negotiabantur. tu autem meministi nos sic agere ut quot 
vellet praefecturas sumeret, dum ne negotiatori; itaque duas 
ei praeterea dederam, sed ii quibus petierat de provincia de-
cesserant. 
<y 5>
  Nunc cognosce de Salaminis, quod video tibi etiam novum 
accidisse, tamquam mihi. numquam enim ex illo audivi illam 
pecuniam esse suam; quin etiam libellum ipsius habeo in 
quo est 'Salamini pecuniam debent M. Scaptio et P. Matinio, 
familiaribus meis'. eos mihi commendat; adscribit etiam et 
quasi calcar admovet intercessisse se pro iis magnam pecuniam. 
confeceram ut solverent centesimis %sexenni% ductis cum 
renovatione singulorum annorum. at Scaptius quaternas 
postulabat. metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres; @1 
nam ab edicto meo recessissem et civitatem in Catonis et in 
ipsius Bruti fide locatam meisque beneficiis ornatam funditus 
perdidissem. 
<y 6>
  Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam Scaptius 
[2a]2 Bruto rem illam suo periculo esse, quod nec mihi umquam 
Brutus dixerat nec tibi, etiam ut praefecturam Scaptio deferrem. 
id vero per te exceperamus, [2ne]2 negotiatori; quod si 
cuiquam, huic tamen non. fuerat enim praefectus Appio, et 
quidem habuerat turmas equitum, quibus inclusum in curia 
senatum Salamine obsederat, ut fame senatores quinque 
morerentur. itaque ego, quo die tetigi provinciam, cum mihi 
Cyprii legati Ephesum obviam venissent, litteras misi ut 
equites ex insula statim decederent. his de causis credo 
Scaptium iniquius de me aliquid ad Brutum scripsisse. sed tamen 
hoc sum animo: si Brutus putabit me quaternas centesimas 
oportuisse decernere, cum tota provincia singulas observarem 
itaque edixissem idque etiam acerbissimis faeneratoribus 
probaretur, si praefecturam negotiatori denegatam queretur, 
quod ego Torquato nostro in tuo Laenio, Pompeio ipsi in 
Sex. Statio negavi et iis probavi, si equites deductos moleste 
feret, accipiam equidem dolorem mihi illum irasci sed multo 
maiorem non esse eum talem qualem putassem. 
<y 7>
  Illud quidem fatebitur Scaptius, me ius dicente sibi omnem 
pecuniam ex edicto meo auferendi potestatem fuisse. addo 
etiam illud, quod vereor tibi ipsi ut probem: consistere usura 
debuit, quae erat in edicto meo; deponere volebant: impetravi @1 
a Salaminis ut silerent. veniam illi quidem mihi dederunt, 
sed quid iis fiet si huc Paulus venerit? sed totum hoc Bruto 
dedi; qui de me ad te humanissimas litteras scripsit, ad me 
autem, etiam cum rogat aliquid, contumaciter, adroganter, 
$A)KOINONOH/TWS& solet scribere. tu autem velim ad eum scribas 
de his rebus, ut sciam quo modo haec accipiat; facies enim 
me certiorem. 
  Atque haec superioribus litteris diligenter ad te perscri-
pseram, sed plane te intellegere volui mihi non excidisse illud 
quod tu ad me quibusdam litteris scripsisses, si nihil aliud 
de hac provincia nisi illius benevolentiam deportassem, mihi 
id satis esse. sit sane, quoniam ita tu vis, sed tamen cum eo, 
credo, quod sine peccato meo fiat. igitur meo decreto soluta 
res Scaptio statim. quam id rectum sit tu iudicabis; ne ad 
<y 8>
Catonem quidem provocabo. sed noli me putare $E/GKELEU/SMATA 
illa tua abiecisse, quae mihi in visceribus haerent. flens mihi 
meam famam commendasti; quae epistula tua est in qua 
mentionem [2non]2 facias? itaque irascatur qui volet, patiar; 
'$TO\ GA\R EU)= MET' E)MOU=&', praesertim cum sex libris tamquam 
praedibus me ipse obstrinxerim, quos tibi tam valde probari 
gaudeo. e quibus unum $I(STORIKO\N& requiris de Cn. Flavio, 
Anni filio. ille vero ante decemviros non fuit, quippe qui aedilis 
curulis fuerit, qui magistratus multis annis post decemviros 
institutus est. quid ergo profecit, quod protulit fastos? 
occultatam putant quodam tempore istam tabulam, ut dies 
agendi peterentur a paucis; nec vero pauci sunt auctores 
Cn. Flavium scribam fastos protulisse actionesque composuisse, @1 
ne me hoc vel potius Africanum (is enim loquitur) commen-
tum putes. $OU)K E)/LAQE/ SE& illud de gestu histrionis? tu sceleste 
suspicaris, ego $A)FELW=S& scripsi. 
<y 9>
  De me imperatore scribis te ex Philotimi litteris cognosse; 
sed credo te, iam in Epiro cum esse, binas meas de omnibus 
rebus accepisse, unas a Pindenisso capto, alteras Laodicea, 
utrasque tuis pueris datas. quibus de rebus propter casum 
navigandi per binos tabellarios misi Romam publice litteras. 
<y 10>
  De Tullia mea tibi adsentior scripsique ad eam et ad 
Terentiam mihi placere; tu enim ad me iam ante scripseras 
'ac vellem te in tuum veterem gregem rettulisses'. correcta 
vero epistula Memmiana nihil negoti fuit; multo enim 
malo hunc a Pontidia quam illum a Servilia. qua re adiunges 
Saufeium nostrum, hominem semper amantem mei, nunc 
credo eo magis quod debet etiam fratris Appi amorem erga 
me cum reliqua hereditate crevisse, qui declaravit quanti me 
faceret cum saepe tum in Bursa. ne tu me sollicitudine magna 
liberaris. 
<y 11>
  Furni exceptio mihi non placet; nec enim ego ullum aliud 
tempus timeo nisi quod ille solum excipit. sed scriberem ad 
te de hoc plura, si Romae esses. in Pompeio te spem omnem 
oti ponere non miror; ita res est, removendumque censeo 
illud 'dissimulantem'. sed [enim] $OI)KONOMI/A& si perturbatior 
est, tibi adsignato; te enim sequor $SXEDIA/ZONTA&. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 115>
<y 12>
  Cicerones pueri amant inter se, discunt, exercentur; sed 
alter, ut Isocrates dixit in Ephoro et Theopompo, frenis eget, @1 
alter calcaribus. Quinto togam puram Liberalibus cogitabam 
dare; mandavit enim pater. ea sic observabo quasi inter-
calatum non sit. Dionysius mihi quidem in amoribus est. 
pueri autem aiunt eum furenter irasci; sed homo nec doctior 
nec sanctior fieri potest nec tui meique amantior. 
<y 13>
  Thermum, Silium vere audis laudari; valde se honeste 
gerunt. adde M. Nonium, Bibulum, me si voles. iam Scrofa 
vellem haberet ubi posset; est enim lautum negotium. ceteri 
firmant $POLI/TEUMA& Catonis. Hortensio quod causam meam 
commendas valde gratum. de Amiano, spei nihil putat esse 
Dionysius. Terenti nullum vestigium agnovi. Moeragenes 
certe periit; feci iter per eius possessionem, in qua animal 
reliquum nullum est. haec non noram tum cum [2de ea re cum]2 
Democrito tuo locutus sum. Rhosica vasa mandavi. sed heus 
tu, quid cogitas? in felicatis lancibus et splendidissimis 
canistris holusculis nos soles pascere: quid te in vasis fictilibus 
appositurum putem? $KE/RAS& Phemio mandatum est. reperietur, 
modo aliquid illo dignum canat. 
<y 14>
  Parthicum bellum inpendet. Cassius ineptas litteras misit, 
necdum Bibuli erant adlatae; quibus recitatis puto fore ut 
aliquando commoveatur senatus. equidem sum in magna 
animi perturbatione. si, ut opto, non prorogatur nostrum 
negotium, habeo Iunium et Quintilem in metu. esto; duo 
quidem mensis sustinebit Bibulus. quid illo fiet quem re-
liquero, praesertim si fratrem? quid me autem, si non tam 
cito decedo? magna turba est. mihi tamen cum Deiotaro 
convenit ut ille in meis castris esset cum suis copiis omnibus; @1 
habet autem cohortis quadringenarias nostra armatura &7XXX&, 
equitum &7CI#1100 CI#1100&. erit ad sustentandum quoad Pompeius 
veniat, qui litteris quas ad me mittit significat suum negotium 
illud fore. hiemant in nostra provincia Parthi; exspectatur 
ipse Orodes. quid quaeris? aliquantum est negoti. 
<y 15>
  De Bibuli edicto, nihil novi praeter illam exceptionem de 
qua tu ad me scripseras 'nimis gravi praeiudicio in ordinem 
nostrum'. ego tamen habeo $I)SODUNAMOU=SAN& sed tectiorem ex 
Q. Muci P. f. edicto Asiatico, 'extra quam si ita negotium 
gestum est ut eo stari non oporteat ex fide bona'; mul-
taque sum secutus Scaevolae, in iis illud in quo sibi libertatem 
censent Graeci datam, ut Graeci inter se disceptent suis 
legibus. breve autem edictum est propter hanc meam $DI-
$AI/RESIN&, quod duobus generibus edicendum putavi; quorum 
unum est provinciale, in quo inest de rationibus civitatum, de 
aere alieno, de usura, de syngraphis, in eodem omnia de pub-
licanis; alterum quod sine edicto satis commode transigi 
non potest, de hereditatum possessionibus, de bonis possi-
dendis, magistris faciendis, [2bonis]2 vendendis, quae ex 
edicto et postulari et fieri solent. tertium de reliquo iure 
dicundo $A)/GRAFON& reliqui. dixi me de eo genere mea decreta 
ad edicta urbana accommodaturum, itaque curo, et satis 
facio adhuc omnibus. Graeci vero exsultant quod peregrinis 
iudicibus utuntur. 'nugatoribus quidem' inquies. quid refert? 
ii se $AU)TONOMI/AN& adeptos putant. nostri enim, credo, gravis 
habent, Turpionem sutorium et Vettium mancipem. @1 
<y 16>
  De publicanis quid agam videris quaerere. habeo in deliciis, 
obsequor, verbis laudo, orno: efficio ne cui molesti sint. $TO\ 
$PARADOCO/TATON&: usuras eorum quas pactionibus adscripserant 
servavit etiam Servilius; ego sic: diem statuo satis laxam, 
quam ante si solverint, dico me centesimas ducturum, si non 
solverint, ex pactione. itaque et Graeci solvunt tolerabili 
faenore et publicanis res est gratissima, si illa iam habent 
pleno modio, verborum honorem, invitationem crebram. 
quid plura? sunt omnes ita mihi familiares ut se quisque 
maxime putet; sed tamen $MHDE\N AU)TOI=S&_scis reliqua. 
<y 17>
  De statua Africani ($W)\ PRAGMA/TWN A)SUGKLW/STWN&! sed me id 
ipsum delectavit in tuis litteris), ain tu? Scipio hic Metellus 
proavum suum nescit censorem non fuisse? atqui nihil 
habuit aliud inscriptum nisi 'cos.' ea statua quae ab Opis 
parte postica in excelso est. in illa autem quae est ad $*POLU-
$KLE/OUS& Herculem inscriptum est 'cos. [2cens.]2'; quam esse 
eiusdem status, amictus, anulus, imago ipsa declarat. at me-
hercule ego, cum in turma inauratarum equestrium quas hic 
Metellus in Capitolio posuit animadvertissem in Sarapionis 
subscriptione Africani imaginem, erratum fabrile putavi, 
<y 18>
nunc video Metelli. o $A)NISTORHSI/AN& turpem! nam illud de 
Flavio et fastis, si secus est, commune erratum est; et tu belle 
$H)PO/RHSAS& et nos publicam prope opinionem secuti sumus, 
ut multa apud Graecos. quis enim non dixit $*EU)/POLIN TO\N TH=S 
$A)RXAI/AS& ab Alcibiade navigante in Siciliam deiectum esse in 
mare? redarguit Eratosthenes; adfert enim quas ille post id @1 
tempus fabulas docuerit. num idcirco Duris Samius, homo in 
historia diligens, quod cum multis erravit, irridetur? quis 
Zaleucum leges Locris scripsisse non dixit? num igitur iacet 
Theophrastus si id a Timaeo, tuo familiari, reprehensum est? 
sed nescire proavum suum censorem non fuisse turpe est, 
praesertim cum post eum consulem nemo Cornelius illo vivo 
censor fuerit. 
<y 19>
  Quod de Philotimo et de solutione HS <&7XX&>&7DC& scribis, Philo-
timum circiter Kal. Ian. in Chersonesum audio venisse; at mi 
ab eo nihil adhuc. reliqua mea Camillus scribit se accepisse. ea 
quae sint nescio et aveo scire. [sed] verum haec posterius et 
coram fortasse commodius. 
<y 20>
  Illud me, mi Attice, in extrema fere parte epistulae com-
movit; scribis enim sic, '$TI/ LOIPO/N&;', deinde me obsecras 
amantissime ne obliviscar vigilare et ut animadvertam quae 
fiant. num quid de quo inaudisti? etsi nihil eius modi est; 
$POLLOU= GE KAI\ DEI=&. nec enim me fefellisset nec fallet. sed ista 
admonitio tua tam accurata nescio quid mihi significare 
visa est. 
<y 21>
  De M. Octavio, iterum iam tibi rescribo te illi probe re-
spondisse; paulo vellem fidentius. nam Caelius libertum ad 
me misit et litteras accurate scriptas et de pantheris et * * * 
a civitatibus. rescripsi [2ad]2 alterum me moleste ferre, si ego in 
tenebris laterem nec audiretur Romae nullum in mea pro-
vincia nummum nisi in aes alienum erogari, docuique nec mihi 
conciliare pecuniam licere nec illi capere, monuique eum, quem @1 
plane diligo, ut cum alios accusasset cautius viveret; illud autem 
alterum alienum esse existimatione mea, Cibyratas imperio 
meo publice venari. 
<y 22>
  Lepta tua epistula gaudio exsultat; etenim scripta belle est 
meque apud eum magna in gratia posuit. filiola tua gratum 
mihi fecit quod tibi diligenter mandavit ut mihi salutem 
adscriberes, gratum etiam Pilia, sed illa officiosius quod me, 
quem iam pridem [2amat]2, numquam vidit; igitur tu quoque 
salutem utrique adscribito. litterarum datarum dies prid. Kal. 
Ian. suavem habuit recordationem clarissimi iuris iurandi quod 
ego non eram oblitus; Magnus enim praetextatus illo die fui. 
habes ad omnia; non, ut postulasti, '$XRU/SEA XALKEI/WN&' sed paria 
paribus respondimus. 
<y 23>
  Ecce autem alia pusilla epistula, quam non relinquam 
$A)NANTIFW/NHTON&. bene mehercule [2pro]2posuit Lucceius Tuscu-
lanum, nisi forte (solet enim) cum suo tibicine; et velim 
scire qui sit eius status. Lentulum quidem nostrum praeter 
Tusculanum * * * proscripsisse audio. cupio hos expeditos 
videre, cupio etiam Sestium, adde sis Caelium; in quibus 
omnibus est '$AI)/DESQEN ME\N A)NH/NASQAI, DEI=SAN D' U(PODE/XQAI&'. 
de Memmio restituendo ut Curio cogitet te audisse puto. de 
Egnati Sidicini nomine nec nulla nec magna spe sumus. 
Pinarium, quem mihi commendas, diligentissime Deiotarus 
curat graviter aegrum. respondi etiam minori. 
<y 24>
  Tu velim dum ergo Laodiceae, id est ad Id. Mai., quam 
saepissime mecum per litteras colloquare et cum Athenas 
veneris (iam enim sciemus de rebus urbanis, de provinciis, @1 
quae omnia in mensem Martium sunt collata) utique ad me 
<y 25>
tabellarios mittas. et heus tu, %genua% vos a Caesare per 
Herodem talenta Attica &7L& extorsistis? in quo, ut audio, magnum 
odium Pompei suscepistis; putat enim suos nummos vos 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 115>
<y 25>
<z 4>
comedisse, Caesarem in Nemore aedificando diligentiorem 
fore. haec ego ex P. Vedio, magno nebulone sed Pompei 
tamen familiari, audivi. hic Vedius mihi obviam venit cum 
duobus essedis et raeda equis iuncta et lectica et familia magna, 
pro qua, si Curio legem pertulerit, HS centenos pendat necesse 
est; erat praeterea cynocephalus in essedo nec deerant onagri. 
numquam vidi hominem nequiorem. sed extremum audi. 
deversatus est Laodiceae apud Pompeium Vindillum; ibi sua 
deposuit cum ad me profectus est. moritur interim Vindillus. 
quod res ad Magnum Pompeium pertinere putabatur, C. 
Vennonius domum Vindilli venit. cum omnia obsignaret, in 
Vedianas res incidit. in his inventae sunt quinque imagunculae 
matronarum, in quibus una sororis amici tui, hominis bruti 
qui hoc utatur, et [2uxoris]2 illius lepidi qui haec tam neglegenter 
ferat. haec te volui $PARISTORH=SAI&; sumus enim ambo belle 
curiosi. 
<y 26>
  Vnum etiam velim cogites. audio Appium $PRO/PULON 
Eleusine facere; num inepti fuerimus si nos quoque Academiae 
fecerimus? 'puto' inquies. ergo id ipsum scribes ad me. equidem 
valde ipsas Athenas amo; volo esse aliquod monumentum, odi 
falsas inscriptiones statuarum alienarum. sed ut tibi placebit, @1 
faciesque me in quem diem Romana incidant mysteria certi-
orem et quo modo hiemaris. cura ut valeas. post Leuctricam 
pugnam die septingentesimo sexagesimo quinto. 
<x 116>
<y sa>
    {47Scr. Laodiceae ex. m. Apr., ut. vid., an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum Philogenes, libertus tuus, Laodiceam ad me salutandi 
causa venisset et se statim ad te navigaturum esse diceret, has 
ei litteras dedi, quibus ad eas rescripsi quas acceperam a Bruti 
tabellario. et respondebo primum postremae tuae paginae, qua 
mihi magnae molestiae fuit quod ad te scriptum est a Cincio 
de Stati sermone; in quo hoc molestissimum est, Statium dicere 
a me quoque id consilium probari. [2ego]2 autem de isto hactenus 
dixerim, me vel plurima vincla tecum summae coniunctionis 
optare, etsi sunt amoris artissima; tantum abest ut ego ex eo 
<y 2>
quo astricti sumus laxari aliquid velim. illum autem multa de 
istis rebus asperius solere loqui saepe sum expertus, saepe etiam 
lenivi iratum; id scire te arbitror. in hac autem peregrinatione 
militiave nostra saepe incensum ira vidi, saepe placatum. quid 
ad Statium scripserit nescio; quicquid acturus de tali re fuit, 
scribendum tamen ad libertum non fuit. mihi autem erit 
maximae curae ne quid fiat secus quam volumus quamque 
oportet. nec satis est in eius modi re se quemque praestare, ac 
maximae partes istius offici sunt pueri Ciceronis sive iam adule-
scentis; quod quidem illum soleo hortari. ac mihi videtur valde @1 
matrem, ut debet, amare teque mirifice; sed est magnum illud 
quidem verum tamen multiplex pueri ingenium; quod ego 
regendo habeo negoti satis. 
<y 3>
  Quoniam respondi postremae tuae paginae prima mea, nunc 
ad primam revertar tuam. Peloponnesias civitates omnis mari-
timas esse hominis non nequam sed etiam tuo iudicio probati, 
Dicaearchi, tabulis credidi. is multis nominibus in Trophoniana 
Chaeronis narratione Graecos in eo reprehendit quod maritima 
secuti sint, nec ullum in Peloponneso locum excipit. cum mihi 
auctor placeret ([2et]2enim erat $I(STORIKW/TATOS& et vixerat in 
Peloponneso), admirabar tamen et vix adcredens communicavi 
cum Dionysio. atque is primo est commotus, deinde, quod de 
deo [cum] isto Dicaearch[2e]2o non minus bene existimabat 
quam tu de C. Vestorio, ego de M. Cluvio, non dubitabat quin 
ei crederemus. Arcadiae censebat esse Lepreon quoddam 
maritimum; Tenea autem et Aliphera et Tritia $NEO/KTISTA& ei 
videbantur, idque $TW=| TW=N NEW=N KATALO/GW|& confirmabat, ubi 
mentio non fit istorum. itaque istum ego locum totidem verbis 
a Dicaearcho transtuli. 'Phliasios' autem dici sciebam et ita fac 
ut habeas; nos quidem sic habemus. sed primo me $A)NALOGI/A 
deceperat, $*FLIOU=S&, $*)OPOU=S&, $*SIPOU=S&, quod $*)OPOU/NTIOI&, $*SIPOU/NTIOI&; 
sed hoc continuo correximus. 
<y 4>
  Laetari te nostra moderatione et continentia video. tum id 
magis faceres, si adesses. atque hoc foro quod egi ex Id. Febr. 
Laodiceae ad Kal. Mai. omnium dioecesium praeter Ciliciae 
mirabilia quaedam effecimus; ita multae civitates omni aere @1 
alieno liberatae, multae valde levatae sunt, omnes suis legibus 
et iudiciis usae $AU)TONOMI/AN& adeptae revixerunt. his ego duobus 
generibus facultatem ad se aere alieno liberandas aut levandas 
dedi: uno quod omnino nullus in imperio meo sumptus factus 
est; nullum cum dico non loquor $U(PERBOLIKW=S&: nullus inquam, 
ne terruncius quidem. hac autem re incredibile est quantum 
<y 5>
civitates emerserint. accessit altera: mira erant in civitatibus 
ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant. quae-
sivi ipse de iis qui annis decem proximis magistratum gesserant; 
aperte fatebantur. itaque sine ulla ignominia suis umeris 
pecunias populis rettulerunt. populi autem nullo gemitu 
publicanis, quibus hoc ipso lustro nihil solverant, etiam 
superioris lustri reddiderunt; itaque publicanis in oculis sumus. 
'gratis' inquis 'viris.' sensimus. iam cetera iuris dictio nec 
imperita et clemens cum admirabili facilitate. aditus autem ad 
me minime provinciales. nihil per cubicularium; ante lucem 
inambulabam domi ut olim candidatus. grata haec et magna 
mihique nondum laboriosa ex illa vetere militia. 
<y 6>
  Non. Mai. in Ciliciam cogitabam; ibi cum Iunium mensem 
consumpsissem (atque utinam in pace! magnum enim bellum 
impendet a Parthis), Quintilem in reditu ponere. annuae enim 
mihi operae a. d. &7III& Kal. Sext. emerentur. magna autem in spe @1 
sum mihi nihil temporis prorogatum iri. habebam acta urbana 
usque ad Non. Mart.; e quibus intellegebam Curionis nostri 
constantia omnia potius actum iri quam de provinciis. ergo, ut 
spero, prope diem te videbo. 
<y 7>
  Venio ad Brutum tuum, immo nostrum (sic enim mavis). 
equidem omnia feci quae potui aut in mea provincia perficere 
[2aut]2 in regno experiri. omni igitur modo egi cum rege et ago 
cottidie, per litteras scilicet; ipsum enim triduum quadridu-
umve mecum habui turbulentis in rebus quibus eum liberavi. 
sed et tum praesens et postea creberrimis [2litteris]2 non destiti 
rogare et petere mea causa, suadere et hortari sua. multum 
profeci, sed quantum, non plane, quia longe absum, scio. 
  Salaminos autem (hos enim poteram coercere) adduxi ut 
totum nomen Scaptio vellent solvere, sed centesimis ductis a 
proxima quidem syngrapha nec perpetuis sed renovatis quo 
tannis. numerabantur nummi: noluit Scaptius. [2quid]2 tu, qui 
ais Brutum cupere aliquid perdere? 'quaternas habebat in 
syngrapha'. fieri non poterat nec, si posset, ego pati possem. 
audio omnino Scaptium paenitere. nam quod senatus con-
sultum esse dicebat ut ius ex syngrapha diceretur, eo consilio 
factum est quod pecuniam Salamini contra legem Gabiniam 
sumpserant. vetabat autem ea lex ius dici de ita sumpta pecunia; 
decrevit igitur senatus ut ius diceretur [2ex]2 ista syngrapha. nunc 
<y 8>
ista habet iuris idem quod ceterae, nihil praecipui. haec a me @1 
ordine facta puto me Bruto probaturum, tibi nescio, Catoni 
certe probabo. 
  Sed iam ad te ipsum revertor. ain tandem, Attice, laudator 
integritatis et elegantiae nostrae? 'ausus es hoc ex ore tuo' 
(inquit Ennius), ut equites Scaptio ad pecuniam cogendam 
darem me rogare? an tu si mecum esses, qui scribis morderi te 
interdum quod non simul sis, paterere me id facere si vellem? 
'non amplius' inquis 'quinquaginta.' cum Spartaco minus multi 
primo fuerunt. quid tandem isti mali in tam tenera insula non 
fecissent? [2non fecissent]2 autem? immo quid ante adventum 
meum non fecerunt? inclusum in curia senatum habuerunt 
Salaminum ita multos dies ut interierint non nulli fame; erat 
enim praefectus Appi Scaptius et habebat turmas ab Appio. id 
me igitur tu, cuius mehercule os mihi ante oculos solet versari 
cum de aliquo officio ac laude cogito, tu me, inquam, rogas 
praefectus ut Scaptius sit? at hoc statueramus, ut negotiatorem 
neminem, idque Bruto probamus. habeat is turmas? cur potius 
<y 9>
quam cohortis? sumptu iam nepos evadit Scaptius. 'volunt' 
inquit 'principes.' scio; nam ad me Ephesum usque venerunt 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 116>
<y 9>
<z 3>
flentesque equitum scelera et miserias suas detulerunt. itaque 
statim dedi litteras ut ex Cypro equites ante certam diem 
decederent, ob eamque causam tum ob ceteras Salamini nos 
in caelum decretis suis sustulerunt. sed iam quid opus equitatu? 
solvunt enim Salamini; nisi forte id volumus armis efficere, ut 
faenus quaternis centesimis ducant. et ego audebo legere 
umquam aut attingere eos libros quos tu dilaudas, si tale quid 
fecero? nimis, [2nimis]2 inquam, in isto Brutum amasti, @1 
dulcissime Attice, nos vereor ne parum. atque haec scripsi ego 
ad Brutum scripsisse te ad me. 
<y 10>
  Cognosce nunc cetera. pro Appio nos hic omnia facimus, 
honeste tamen sed plane libenter; nec enim ipsum odimus et 
Brutum amamus et Pompeius mirifice a me contendit, quem 
mehercule plus plusque in dies diligo. C. Coelium huc quaes-
torem venire audisti? nescio quid sit hominis. [sed] Pammenia 
illa mihi non placent. ego me spero Athenis fore mense 
Septembri. tuorum itinerum tempora scire sane velim. 
$EU)H/QEIAN& Semproni Rufi cognovi ex epistula tua Corcyraea; 
quid quaeris? invideo potentiae Vestori. 
  Cupiebam etiam nunc plura garrire, sed lucet; urget turba, 
festinat Philogenes. valebis igitur et valere Piliam et Caeciliam 
nostram iubebis litteris et salvebis a meo Cicerone. 
<x 117>
<y sa>
    {47Scr. Tarsum iter faciens m. Mai. vel in. Iun. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Etsi nihil sane habebam novi quod post accidisset quam 
dedissem ad te Philogeni liberto tuo litteras, tamen cum 
Philotimum Romam remitterem, scribendum aliquid ad te fuit. 
ac primum illud quod me maxime angebat (non quo me aliquid 
iuvare posses; quippe; res enim est in manibus, tu autem abes 
longe gentium, 
    '$POLLA\ D' E)N METAIXMI/W| 
    $NO/TOS KULI/NDEI KU/MAT' EU)REI/HS A(LO/S&'): @1 
obrepit dies, ut vides (mihi enim a. d. &7III& Kal. Sext. de provincia 
decedendum est), nec succeditur. quem relinquam qui provin-
ciae praesit? ratio quidem et opinio hominum postulat fratrem, 
primum quod videtur esse honos, nemo igitur potior; deinde 
quod solum habeo praetorium. Pomptinus enim ex pacto et 
convento (nam ea lege exierat) iam a me discesserat. quaestorem 
nemo dignum putat; etenim est levis, libidinosus, tagax. 
<y 2>
de fratre autem primum illud est: persuaderi ei non posse 
arbitror; odit enim provinciam, et hercule nihil odiosius, nihil 
molestius. deinde ut mihi nolit negare, quidnam mei sit offici? 
cum bellum esse in Syria magnum putetur, id videatur in hanc 
provinciam erupturum, hic praesidi nihil sit, sumptus annuus 
decretus sit, videaturne aut pietatis esse meae fratrem relinquere 
aut diligentiae nugarum aliquid relinquere? magna igitur, ut 
vides, sollicitudine adficior, magna inopia consili. quid quaeris? 
toto negotio nobis opus non fuit. quanto tua provincia melior! 
decedes cum voles, nisi forte iam decessisti; quem videbitur 
praeficies Thesprotiae et Chaoniae. necdum tamen ego 
Quintum conveneram, ut iam si id placeret scirem possetne ab 
<y 3>
eo impetrari; nec tamen, si posset, quid vellem habebam. Hoc 
est igitur eius modi. 
  Reliqua plena adhuc et laudis et gratiae, digna iis libris quos 
dilaudas: conservatae civitates, cumulate publicanis satis 
factum; offensus contumelia nemo, decreto iusto et severo 
perpauci, nec tamen quisquam ut queri audeat; res gestae 
dignae triumpho, de quo ipso nihil cupide agemus, sine tuo @1 
quidem consilio certe nihil. clausula est difficilis in tradenda 
provincia; sed haec deus aliquis gubernabit. 
<y 4>
  De urbanis rebus scilicet plura tu scis, saepius et certiora 
audis; equidem doleo non me tuis litteris certiorem fieri. huc 
enim odiosa adferebantur de Curione, de Paulo; non quo ullum 
periculum videam stante Pompeio vel etiam sedente, valeat 
modo; sed mehercule Curionis et Pauli, meorum familiarium, 
vicem doleo. formam igitur mihi totius rei publicae, si iam es 
Romae aut cum eris, velim mittas quae mihi obviam veniat, 
ex qua me fingere possim et praemeditari quo animo accedam 
ad urbem; est enim quiddam advenientem non esse peregrinum 
atque hospitem. 
<y 5>
  Et quod paene praeterii, Bruti tui causa, ut saepe ad te scripsi, 
feci omnia. Cyprii numerabant; sed Scaptius centesimis reno-
vato in singulos annos faenore contentus non fuit. Ariobarzanes 
non in Pompeium prolixior per ipsum quam per me in Brutum. 
quem tamen ego praestare non poteram; erat enim rex per-
pauper aberamque ab eo ita longe ut nihil possem nisi litteris, 
quibus pugnare non destiti. summa haec est: pro ratione 
pecuniae liber[2al]2ius est Brutus tractatus quam Pompeius. 
Bruto curata hoc anno talenta circiter &7C&, Pompeio in sex mensi-
bus promissa &7CC&. iam in Appi negotio quantum tribuerim Bruto 
dici vix potest. quid est igitur quod laborem? amicos habet 
meras nugas, Ma[2ti]2nium, Scaptium; qui quia non habuit [2a]2 
me turmas equitum quibus Cyprum vexaret, ut ante me fecerat, @1 
fortasse suscenset, aut quia praefectus non est, quod ego nemini 
tribui negotiatori (non C. Vennonio, meo familiari, non tuo, 
M. Laenio), et quod tibi Romae ostenderam me servaturum; 
in quo perseveravi. sed quid poterit queri is qui auferre pecu-
niam cum posset noluit? %aut Scaptius% qui in Cappadocia fuit 
puto esse satis factum. is a me tribunatum cum accepisset, quem 
ego ex Bruti litteris ei detulissem, postea scripsit ad me se uti 
nolle eo tribunatu. 
<y 6>
  Gavius est quidam, cui cum praefecturam detulissem Bruti 
rogatu multa et dixit et fecit cum quadam mea contumelia, P. 
Clodi canis. is me nec proficiscentem Apamea prosecutus est 
nec, cum postea in castra venisset atque inde discederet, num 
quid vellem rogavit et fuit aperte mihi nescio qua re non amicus. 
hunc ego si in praefectis habuissem, quem tu me hominem 
putares? qui, ut scis, potentissimorum hominum contumaciam 
numquam tulerim, ferrem huius adseculae? etsi hoc plus est 
quam ferre, tribuere etiam aliquid benefici et honoris. is igitur 
Gavius, cum Apameae me nuper vidisset Romam proficiscens, 
me ita appellavit [2ut]2 Culleolum vix auderem: 'unde' inquit 
'me iubes petere cibaria praefecti?' respondi lenius quam 
putabant oportuisse qui aderant, me non instituisse iis dare 
<y 7>
cibaria quorum opera non essem usus. abiit iratus. huius 
nebulonis oratione si Brutus moveri potest, licebit eum solus 
ames, me aemulum non habebis. sed illum eum futurum esse @1 
puto qui esse debet; tibi tamen causam notam esse volui et ad 
ipsum haec perscripsi diligentissime. omnino (soli enim sumus) 
nullas umquam ad me litteras misit Brutus, ne proxime quidem 
de Appio, in quibus non inesset adrogans et $A)KOINONO/HTON 
aliquid. tibi autem valde solet in ore esse. 
    'Granius autem 
    non contemnere se et reges odisse superbos.' 
in quo tamen ille mihi risum magis quam stomachum movere 
solet; sed plane parum cogitat quid scribat aut ad quem. 
<y 8>
  Q. Cicero puer legit, ut opinor, et certe, epistulam inscriptam 
patri suo; solet enim aperire, idque de meo consilio, si quid 
forte sit quod opus sit sciri. in ea autem epistula erat idem illud 
de sorore quod ad me. mirifice conturbatum vidi puerum; 
lacrimans mecum est questus. quid quaeris? miram in eo pie-
tatem, suavitatem humanitatemque perspexi; quo maiorem 
spem habeo nihil fore aliter ac deceat. id te igitur scire volui. 
<y 9>
  Ne illud quidem praetermittam. Hortensius filius fuit 
Laodiceae gladiatoribus, flagitiose et turpiter. hunc ego patris 
causa vocavi ad cenam quo die venit, et eiusdem patris causa 
nihil amplius. is mihi dixit se Athenis me exspectaturum 
ut mecum decederet. 'recte' inquam; quid enim dicerem? 
omnino puto nihil esse quod dixit; nolo quidem, ne offendam 
patrem, quem mehercule multum diligo. sin fuerit meus 
comes, moderabor ita ne quid eum offendam quem minime 
volo. 
<y 10>
  Haec sunt. etiam illud: orationem Q. Celeris mihi velim @1 
mittas contra M. Servilium. litteras mitte quam primum; si 
nihil [2erit, id ipsum scribes, nihil]2 fieri, vel per tuum tabellarium. 
Piliae et filiae salutem. cura ut valeas. 
<x 118>
<y sa>
    {47Scr. in itinere med., ut vid., m. Iun. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Tarsum veni Non. Iun. ibi me multa moverunt: magnum in 
Syria bellum, magna in Cilicia latrocinia, mihi difficilis ratio 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 118>
<y 1>
<z 3>
administrandi, quod paucos dies habebam reliquos annui 
muneris, illud autem difficillimum, relinquendus erat ex senatus 
consulto qui praeesset. nihil minus probari poterat quam 
quaestor Mescinius. nam de Coelio nihil audiebamus. rectissi-
mum videbatur Quintum fratrem cum imperio relinquere; in 
quo multa molesta, discessus noster, belli periculum, militum 
improbitas, sescenta praeterea. o rem totam odiosam! sed haec 
fortuna viderit, quoniam consilio non multum uti licet. 
<y 2>
  Tu quando Romam salvus (ut spero) venisti, videbis, ut 
soles, omnia quae intelleges nostra interesse, in primis de Tullia 
mea, cuius de condicione quid mihi placeret scripsi ad Teren-
tiam cum tu in Graecia esses; deinde de honore nostro. quod 
enim tu afuisti, vereor ut satis diligenter actum in senatu sit de 
litteris meis. 
<y 3>
  Illud praeterea $MUSTIKW/TERON& ad te scribam, tu sagacius 
odorabere. $TH=S DA/MARTO/S MOU O( A)PELEU/QEROS& ($OI)=SQA O(\N LE/GW&) $E)/DOCE/ 
$MOI PRW/HN, E)C W(=N A)LOGEUO/MENOS PAREFQE/GGETO, PEFURAKE/NAI TA\S 
$YH/FOUS E)K TH=S W)NH=S TW=N U(PARXO/NTWN& [2$TW=N&]2 $TOU= *KROTWNIA/TOU @1 
$TURANNOKTO/NOU.  DE/DOIKA DH\ MH/ TI&_$NOH/SEIS DH/POU.  TOU=TO DH\ 
$PERISKEYA/MENOS TA\ LOIPA\ E)CASFA/LISAI.& non queo tantum quantum 
vereor scribere; tu autem fac ut mihi tuae litterae volent 
obviae. 
  Haec festinans scripsi in itinere atque agmine. Piliae et 
puellae Caeciliae bellissimae salutem dices. 
<x 119>
<y sa>
    {47Scr. in castris ad Pyramum v Kal. Quint. an. 50 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nunc quidem profecto Romae es, quo te, si ita est, salvum 
venisse gaudeo; unde quidem quam diu afuisti, magis a me 
abesse videbare quam si domi esses. minus enim mihi meae 
notae res erant, minus etiam publicae. qua re velim, etsi (ut 
spero) te haec legente aliquantum iam viae processero, tamen 
obvias mihi litteras quam argutissimas de omnibus rebus 
crebro mittas, in primis de quo scripsi ad te antea. $TH=S 
$CUNAO/ROU TH=S E)MH=S OU(CELEU/QEROS E)/DOCE/ MOI QAMA\ BATTARI/ZWN 
[2$KAI\&]2 $A)LU/WN E)N TOI=S CULLO/GOIS KAI\ TAI=S LE/SXAIS U(PO/ TI PEFU-
$RAKE/NAI TA\S YH/FOUS E)N TOI=S U(PA/RXOUSIN TOI=S TOU= *KROTWNIA/TOU. 
<y 2>
hoc tu indaga, ut soles, at hoc magis. $E)C A)/STEWS E(PTALO/FOU 
$STEI/XWN PARE/DWKEN MNW=N& %$KAMN&% $O)FEI/LHMA TW=| *KAMI/LLW|, E(AUTO/N 
$TE O)FEI/LONTA MNA=S KD&# $E)K TW=N *KROTWNIATIKW=N KAI\ E)K TW=N *XER- @1 
$RONHSITIKW=N MH&# $KAI\ MNA=S KLHRONOMH=SAI XM&# [$KM&]$.  TOU/TWN DE\ 
$MHDE\ O)BOLO\N DIEULUTH=SQAI, PA/NTWN O)FEILHQE/NTWN TOU= DEUTE/ROU 
$MHNO\S TH=| NOUMHNI/A|.  TO\N DE\ A)PELEU/QERON AU)TOU=, O)/NTA O(MW/NUMON 
$TW=| *KO/NWNOS PATRI/, MHDE\N O(LOSXERW=S PEFRONTIKE/NAI.  TAU=TA OU)=N 
$PRW=TON ME\N I(/NA PA/NTA SW/|ZHTAI, DEU/TERON DE\ I(/NA MHDE\ TW=N TO/KWN 
$O)LIGWRH/SH|S TW=N A)PO\ TH=S PROEKKEIME/NHS H(ME/RAS.  O(/SAS& * * * 
$AU)TOU= H)NE/GKAMEN SFO/DRA DE/DOIKA: KAI\ GA\R PARH=N PRO\S H(MA=S 
$KATASKEYO/MENOS KAI/ TI SXEDO\N E)LPI/SAS: A)POGNOU\S D' A)LO/GWS 
$A)P&[2$H=LQ&]2$EN E)PEIPW/N& '$EI)/KW:& "$AI)SXRO/N TOI DHRO/N TE ME/NEIN& . . . "', 
meque obiurgavit vetere proverbio '$TA\ ME\N DIDO/MENA& . . . '. 
<y 3>
reliqua vide et quantum fieri potest perspice. 
  Nos etsi annuum tempus [est] prope iam emeritum habe-
bamus (dies enim &7XXXIII& erant reliqui), sollicitudine provinciae 
tamen vel maxime urgebamur. cum enim arderet Syria bello 
et Bibulus in tanto maerore suo maximam curam belli sustineret 
ad meque legati eius et quaestor et amici eius litteras mitterent 
ut subsidio venirem, etsi exercitum infirmum habebam, auxilia 
sane bona sed ea Galatarum, Pisidarum, Lyciorum (haec enim 
sunt nostra robora), tamen esse officium meum putavi exercitum 
habere quam proxime hostem quoad mihi praeesse provinciae 
per senatus consultum liceret. sed quo ego maxime delectabar, 
Bibulus molestus mihi non erat, de omnibus rebus scribebat 
ad me potius. et mihi decessionis dies $LELHQO/TWS& obrepebat. 
qui cum advenerit, $A)/LLO PRO/BLHMA&, quem praeficiam, nisi 
Caldus quaestor venerit; de quo adhuc nihil certi habebamus. @1 
<y 4>
  Cupiebam mehercule longiorem epistulam facere, sed nec 
erat res de qua scriberem nec iocari prae cura poteram. valebis 
igitur et puellae salutem Atticulae tuae dices nostraeque Piliae. 
<x 120>
<y sa>
    {47Scr. Tarsi, ut vid., m. Quint. an. 50}47 
    CICERO [2ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quintus filius pie sane (me quidem certe multum hortante, sed 
currentem) animum patris sui sorori tuae reconciliavit. eum 
valde etiam tuae litterae excitarunt. quid quaeris? confido rem 
ut volumus esse. 
  Bis ad te antea scripsi de re mea familiari, si modo tibi 
redditae litterae sunt, Graece $E)N AI)NIGMOI=S&. scilicet nihil est 
movendum; sed tamen $A)FELW=S& percontando [2de]2 nominibus 
Milonis et ut expediat ut mihi receperit hortando aliquid aut 
proficies [2aut certe perspicies]2. 
<y 2>
  Ego Laodiceae quaestorem Mescinium exspectare iussi, ut 
confectas rationes lege Iulia apud duas civitates possim relin-
quere. Rhodum volo puerorum causa, inde quam primum 
Athenas, etsi etesiae valde reflant; sed * * * plane volo his 
magistratibus, quorum voluntatem in supplicatione sum ex-
pertus. tu tamen mitte, quaeso, mihi obviam litteras num quid 
putes rei publicae nomine tardandum esse nobis. 
  Tiro ad te dedisset litteras, nisi eum graviter aegrum Issi @1 
reliquissem; sed nuntiant melius esse. ego tamen angor; nihil 
enim illo adulescente castius, nihil diligentius. 
<x 121>
<y sa>
    {47Scr. Sidae c. iii Non. Sext. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ego dum in provincia omnibus rebus Appium orno, subito 
sum factus accusatoris eius socer. 'id quidem' inquis 'di 
adprobent!'. ita velim, teque ita cupere certo scio. sed crede 
mihi, nihil minus putaram ego, qui de Ti. Nerone, qui 
mecum egerat, certos homines ad mulieres miseram; qui 
Romam venerunt factis sponsalibus. sed hoc spero melius. 
mulieres quidem valde intellego delectari obsequio et comitate 
adulescentis. cetera noli $E)CAKANQI/ZEIN&. 
<y 2>
  Sed heus tu, $PUROU\S EI)S DH=MON& Athenis? placet hoc tibi? etsi 
non impediebant mei certe libri; non enim ista largitio fuit in 
civis sed in hospites liberalitas. me tamen de Academiae $PROPU/LW| 
iubes cogitare, cum iam Appius de Eleusine non cogitet? 
  De Hortensio te certo scio dolere. equidem excrucior; 
decreram enim valde cum eo familiariter vivere. 
<y 3>
  Nos provinciae praefecimus Coelium. 'puerum' inquies 'et 
fortasse fatuum et non gravem et non continentem.' adsentior; 
fieri non potuit aliter. nam quas multo ante tuas acceperam 
litteras in quibus $E)PE/XEIN& te scripseras quid esset mihi facien-
dum de relinquendo, eae me pungebant. videbam enim quae @1 
tibi essent $E)POXH=S& causae, et erant eaedem mihi. puero traderem? 
[2id rei publicae non utile]2. fratri autem? illud non utile nobis. 
nam praeter fratrem nemo erat quem sine contumelia quaestori, 
nobili praesertim, anteferrem. tamen, dum impendere Parthi 
videbantur, statueram fratrem relinquere, aut etiam rei publicae 
causa contra senatus consultum ipse remanere; qui postea quam 
incredibili felicitate discesserunt, sublata dubitatio est. videbam 
sermones: 'hui, fratrem reliquit! num est hoc non plus annum 
obtinere provinciam? quid quod senatus eos voluit praeesse 
provinciis qui non praefuissent? at hic triennium.' 
<y 4>
  Ergo haec ad populum: quid quae tecum? numquam essem 
sine cura, si quid iracundius aut contumeliosius aut neglegen-
tius, quae fert vita hominum. quid si quid filius puer et puer 
bene sibi fidens? qui esset dolor? quem pater non dimittebat 
teque id censere moleste ferebat. at nunc Coelius non dico 
equidem 'quod egerit', sed tamen multo minus laboro. adde 
illud. Pompeius, eo robore vir, iis radicibus, Q. Cassium sine 
sorte delegit, Caesar Antonium: ego sorte datum offenderem, 
ut etiam inquireret in eum quem reliquissem? hoc melius, et 
huius rei plura exempla, senectuti quidem nostrae profecto 
aptius. at te apud eum, di boni, quanta in gratia posui! eique 
legi litteras non tuas sed librari tui. 
  Amicorum litterae me ad triumphum vocant, rem a nobis, 
ut ego arbitror, propter hanc $PALIGGENESI/AN& nostram non 
neglegendam. qua re tu quoque, mi Attice, incipe id cupere, 
quo nos minus inepti videamur. @1 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 122>
<y sa>
    {47Scr. Ephesi Kal. Oct. an. 50 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum instituissem ad te scribere calamumque sumpsissem, 
Batonius e navi recta ad me venit domum Ephesi et epistulam 
tuam reddidit &7II& Kal. Oct. laetatus sum felicitate navigationis 
tuae, opportunitate Piliae, etiam hercule sermone eiusdem de 
<y 2>
coniugio Tulliae meae. Batonius autem meros terrores ad me 
attulit Caesarianos, cum Lepta etiam plura locutus est, spero 
falsa sed certe horribilia: exercitum nullo modo dimissurum, 
cum illo praetores designatos [2tris]2, Cassium tribunum pl., 
Lentulum consulem facere, Pompeio in animo esse urbem 
<y 3>
relinquere. sed heus tu, num quid moleste fers de illo qui se 
solet anteferre patruo sororis tuae fili? at a quibus victus! 
<y 4>
  Sed ad rem. nos etesiae vehementissimi tardarunt; detraxit &7XX& 
ipsos dies etiam aphractus Rhodi. Kal. Oct. Epheso conscen-
dentes hanc epistulam dedimus L. Tarquitio simul e portu 
egredienti sed expeditius naviganti. nos Rhodiorum aphractis 
ceterisque longis navibus tranquillitates aucupaturi eramus; ita 
tamen properabamus ut non posset magis. 
<y 5>
  De raudusculo Puteolano gratum. nunc velim dispicias res 
Romanas, videas quid nobis de triumpho cogitandum putes, 
ad quem amici me vocant. ego, nisi Bibulus, qui dum unus 
hostis in Syria fuit pedem porta non plus extulit quam [2consul]2 
domo sua, adniteretur de triumpho, aequo essem animo; nunc @1 
vero '$AI)SXRO\N SIWPA=N&'. sed explora rem totam, ut quo die 
congressi erimus consilium capere possimus. 
  Sat multa, qui et properarem et ei litteras darem qui aut 
mecum aut paulo ante venturus esset. Cicero tibi plurimam 
salutem dicit, tu dices utriusque nostrum verbis et Piliae tuae 
et filiae. 
<x 123>
<y sa>
    {47Scr. Athenis Id. Oct. an. 50 (%14`5)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
In Piraeea cum exissem prid. Id. Oct., accepi ab Acasto servo 
meo statim tuas litteras. quas quidem cum exspectassem iam 
diu, admiratus sum, ut vidi obsignatam epistulam, brevitatem 
eius, ut aperui, rursus $SU/GXUSIN& litterularum, quae solent tuae 
compositissimae et clarissimae esse, ac, ne multa, cognovi ex 
eo quod ita scripseras te Romam venisse a. d. &7XII& Kal. Oct. cum 
febri. percussus vehementer, nec magis quam debui, statim 
quaero ex Acasto. ille et tibi et sibi visum et ita se domi ex tuis 
audisse ut nihil esset incommodi; id videbatur adprobare quod 
erat in extremo, febriculam tum te habentem scripsisse. sed 
te amavi tamen admiratusque sum quod nihilo minus ad me tua 
manu scripsisses. qua re de hoc satis; spero enim, quae tua 
prudentia et temperantia est, [2et]2 hercule, ut me iubet Acastus, 
confido te iam ut volumus valere. 
<y 2>
  A Turranio te accepisse meas litteras gaudeo. $PARAFU/LACON&, 
si me amas, $TH\N TOU= FURATOU= FILOTIMI/AN: AU)TI/KA GA\R& hanc, 
quae mehercule mihi magno dolori est (dilexi enim hominem), @1 
procura, quantulacumque est, Precianam hereditatem; prorsus 
ille ne attingat. dices nummos mihi opus esse ad apparatum 
triumphi; in quo, ut praecipis, nec me $KENO\N& in expetendo 
cognosces nec $A)/TUFON& in abiciendo. 
<y 3>
  Intellexi ex tuis litteris te ex Turranio audisse a me provin-
ciam fratri traditam. adeon ego non perspexeram prudentiam 
litterarum tuarum? $E)PE/XEIN& te scribebas: quid erat dubitatione 
dignum, si esset quicquam cur placeret fratrem et talem fratrem 
relinqui? $A)QE/THSIS& ista mihi tua, non $E)POXH\& videbatur. monebas 
de Q. Cicerone puero ut eum quidem neutiquam relinquerem: 
'$TOU)MO\N O)/NEIRON E)MOI/&.' eadem omnia quasi collocuti essemus 
vidimus. non fuit faciendum aliter, meque $E)PIXRONI/A E)POXH\ 
tua dubitatione liberavit. sed puto te accepisse de hac re epistu-
lam scriptam accuratius. 
<y 4>
  Ego tabellarios postero die ad vos eram missurus; quos puto 
ante venturos quam nostrum Saufeium, sed eum sine meis 
<y 5>
litteris ad te venire vix rectum erat. tu mihi, ut polliceris, de 
Tulliola mea, id est de Dolabella, perscribes, de re publica, 
quam provideo in summis periculis, de censoribus, maximeque 
de signis, tabulis quid fiat, referaturne. Id. Oct. has dedi litteras, 
quo die, ut scribis, Caesar Placentiam legiones &7IIII&. quaeso, 
quid nobis futurum est? in arce Athenis statio mea nunc placet. @1 
<x 124>
<y sa>
    {47Scr. Athenis xvii Kal. Nov. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Dederam equidem L. Saufeio litteras et dederam ad te unum, 
quod, cum non esset temporis mihi ad scribendum satis, tamen 
hominem tibi tam familiarem sine meis litteris ad te venire 
nolebam; sed, ut philosophi ambulant, has tibi redditum iri 
putabam prius. sin iam illas accepisti, scis me Athenas venisse 
prid. Id. Oct., e navi egressum in Piraeum tuas ab Acasto nostro 
litteras accepisse, conturbatum quod cum febre Romam 
venisses bono tamen animo esse coepisse quod Acastus ea quae 
vellem de adlevato corpore tuo nuntiaret, cohorruisse autem 
in e[2o]2 quod tuae litterae de legionibus Caesaris adferrent; et 
egi[sse] tecum ut videres ne quid $FILOTIMI/A& eius quem nosti 
nobis noceret; et, de quo iam pridem ad te scripseram, Tur-
ranius autem secus tibi Brundisi dixerat (quod ex iis litteris 
cognovi quas a Xenone, optimo viro, accepi), cur fratrem pro-
vinciae non praefecissem exposui breviter. haec fere sunt in illa 
epistula. 
<y 2>
  Nunc audi reliqua. per fortunas, omnem tuum amorem quo 
me es amplexus omnemque tuam prudentiam, quam mehercule 
ego in omni genere iudico singularem, confer iam ad eam 
curam, ut de omni statu meo cogites. videre enim mihi videor 
tantam dimicationem, nisi idem deus qui nos melius quam 
optare auderemus Parthico bello liberavit respexerit rem 
publicam_sed tantam quanta numquam fuit. age, hoc malum 
mihi commune est cum omnibus; nihil tibi mando ut de eo 
cogites, illud meum proprium $PRO/BLHMA&, quaeso, suscipe. @1 
videsne ut te auctore sim utrumque complexus [Pompeium et 
Caesarem]? ac vellem a principio te audisse amicissime 
monentem, 
    '$A)LL' E)MO\N OU)/POTE QUMO\N E)NI\ STH/QESSIN E)/PEIQES&'$: 
    [$PATRI/DOS&] 
sed aliquando tamen persuasisti ut alterum complecterer quia 
de me erat optime meritus, alterum quia tantum valebat. feci 
igitur, itaque effeci omni obsequio ut neutri illorum quisquam 
<y 3>
esset me carior. haec enim cogitabamus, nec mihi coniuncto 
cum Pompeio fore necesse peccare in re publica aliquando nec 
cum Pompeio sentienti pugnandum esse cum Caesare; tanta 
erat illorum coniunctio. nunc impendet, ut et tu ostendis et ego 
video, summa inter eos contentio. me autem uterque numerat 
suum, nisi forte simulat alter. nam Pompeius non dubitat; vere 
enim iudicat ea quae de re publica nunc sentiat mihi valde 
probari. utriusque autem accepi eius modi litteras eodem tem-
pore quo tuas ut neuter quemquam omnium pluris facere quam 
me videretur. 
<y 4>
  Verum quid agam? non quaero illa ultima (si enim castris res 
geretur, video cum altero vinci satius esse quam cum altero 
vincere), sed illa quae tum agentur cum venero, ne ratio absentis 
habeatur, ut exercitum dimittat. 'dic, M. Tulli.' quid dicam? 
'exspecta, amabo te, dum Atticum conveniam'? non est locus 
ad tergiversandum. contra Caesarem? 'ubi illae sunt densae 
dexterae?'; nam ut illi hoc liceret adiuvi, rogatus ab ipso 
Ravennae de Caelio tribuno pl. ab ipso autem? etiam a Gnaeo 
nostro in illo divino tertio consulatu. aliter sensero? '$AI)DE/OMAI&' 
non Pompeium modo sed '$*TRW=AS KAI\ *TRW|A/DAS&'. '$*POULUDA/MAS @1 
$MOI PRW=TOS E)LEGXEI/HN KATAQH/SEI&'; quis? tu ipse scilicet, laudator 
et factorum et scriptorum meorum. 
<y 5>
  Hanc ergo plagam effugi per duos superiores Marcellorum 
consulatus cum est actum de provincia Caesaris, nunc incido 
in discrimen ipsum. itaque ut stultus primus suam sententiam 
dicat, mihi valde placet de triumpho nos moliri aliquid, extra 
urbem esse cum iustissima causa. tamen dabunt operam ut 
eliciant sententiam meam. ridebis hoc loco fortasse: quam 
vellem etiam nunc in provincia morari! plane opus fuit, si hoc 
impendebat. etsi nil miserius; nam $O(DOU= PA/RERGON& volo te hoc 
scire: omnia illa prima quae etiam [2tu]2 tuis litteris in caelum 
<y 6>
ferebas $E)PI/THKTA& fuerunt. quam non est facilis virtus! quam 
vero difficilis eius diuturna simulatio! cum enim hoc rectum 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 124>
<y 6>
<z 3>
et gloriosum putarem, ex annuo sumptu qui mihi decretus 
esset me C. Coelio quaestori relinquere annuum, referre in 
aerarium ad HS <&7M&>, ingemuit nostra cohors, omne illud putans 
distribui sibi oportere, ut ego amicior invenirer Phry-
gum et Cilicum aerariis quam nostro. sed me non moverunt; 
nam et mea laus apud me plurimum valuit nec tamen quicquam 
honorifice in quemquam fieri potuit quod praetermiserim. 
sed haec fuerit, ut ait Thucydides, $E)KBOLH\ LO/GOU& non inutilis. 
<y 7>
  Tu autem de nostro statu cogitabis: primum quo artificio 
tueamur benevolentiam Caesaris, deinde de ipso triumpho; 
quem video, nisi rei publicae tempora impedient, $EU)PO/RISTON&. 
iudico autem cum ex litteris amicorum tum ex supplicatione; @1 
quam qui non decrevit, [2plus decrevit]2 quam si omnis decresset 
triumphos. ei porro adsensus est unus familiaris meus, Favonius, 
alter iratus, Hirrus. Cato autem et scribendo adfuit et ad me de 
sententia sua iucundissimas litteras misit. sed tamen gratulans 
mihi Caesar de supplicatione triumphat de sententia Catonis, 
nec scribit quid ille sententiae dixerit sed tantum supplicatio-
nem eum mihi non decrevisse. 
<y 8>
  Redeo ad Hirrum. coeperas eum mihi placare: perfice. 
habes Scrofam, habes Silium. ad eos ego etiam antea scripsi et 
iam ad ipsum Hirrum. locutus enim erat cum iis commode, se 
potuisse impedire sed noluisse; adsensum tantum esse Catoni, 
amicissimo meo, cum is honorificentissimam in me sententiam 
dixisset; nec me ad se ullas litteras misisse, cum ad omnis mit-
terem. verum dicebat; ad eum enim solum et ad Crassipedem 
non scripseram. 
<y 9>
  Atque haec de rebus forensibus: redeamus domum. diiun-
gere me ab illo volo; merus est $FURATH/S&, germanus Lartidius. 
'$A)LLA\ TA\ ME\N PROTETU/XQAI E)A/SOMEN A)XNU/MENOI/ PER.&' reliqua 
expediamus, hoc primum, quae accessit cura dolori meo_sed 
tamen hoc, quicquid est, Precianum cum iis rationibus quas 
ille meas tractat admisceri nolo. scripsi ad Terentiam, scripsi 
etiam ad ipsum, me quicquid posset nummorum ad apparatum 
sperati triumphi ad te redacturum. ita puto $A)/MEMPTA& fore; 
verum ut libebit. hanc quoque suscipe curam, quem ad modum 
expediamur; id tu et ostendisti quibusdam litteris ex Epiro 
[2an]2 Athenis datis et in eo ego te adiuvabo. @1 
<x 125>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi fort. vi Kal. Dec. an. 50 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Brundisium venimus &7VII& Kal. Dec. usi tua felicitate navigandi; 
ita belle nobis 'flavit ab Epiro lenissimus Onchesmites' (hunc 
$SPONDEIA/ZONTA& si cui voles $TW=N NEWTE/RWN& pro tuo vendito). 
<y 2>
  Valetudo tua me valde conturbat; significant enim tuae lit-
terae te prorsus laborare. ego autem, cum sciam quam sis fortis, 
vehementius esse quiddam suspicor quod te cogat cedere et 
prope modum infringat. etsi alteram quartanam Pamphilus 
tuus mihi dixit decessisse et alteram leviorem accedere. 
Terentia vero, quae quidem eodem tempore ad portam 
Brundisinam venit quo ego in portum mihique obvia in foro 
fuit, L. Pontium sibi in Trebulano dixisse narrabat etiam eam 
decessisse; quod si ita est, quod maxime mehercule opto, 
[2gaudeo]2, idque spero tua prudentia et temperantia te con-
secutum. 
<y 3>
  Venio ad epistulas tuas; quas ego sescentas uno tempore 
accepi, aliam alia iucundiorem, quae quidem erant tua manu; 
nam Alexidis manum amabam quod tam prope accedebat ad 
similitudinem tuae, [litterae manum] non amabam quod 
indicabat te non valere. cuius quoniam mentio facta est, 
Tironem Patris aegrum reliqui, adulescentem [2doctum et 
diligentem]2, ut nosti, et adde, si quid vis, probum; nihil vidi 
melius. itaque careo aegre et, quamquam videbatur se non 
graviter habere, tamen sum sollicitus maximamque spem habeo 
in M'. Curi diligentia, de qua ad me scripsit Tiro et multi @1 
nuntiarunt. Curius autem ipse sensit quam tu velles se a me 
diligi, et eo sum admodum delectatus. et mehercule est quem 
facile diligas; $AU)TO/XQWN& in homine urbanitas est. eius testamen-
tum deporto trium Ciceronum signis obsignatum cohortisque 
praetoriae; fecit palam te ex libella, me ex terruncio. in Actio 
Corcyrae Alexio me opipare muneratus est. Q. Ciceroni obsisti 
non potuit quo minus Thyamim videret. 
<y 4>
  Filiola tua te delectari laetor et probari tibi $FUSIKH\N& esse 
$TH\N& [2$STORGH\N TH\N&]2 $PRO\S TA\ TE/KNA&. etenim si hoc non est, nulla 
potest homini esse ad hominem naturae adiunctio; qua sublata 
vitae societas tollitur. 'bene eveniat!' inquit Carneades, spurce, 
sed tamen prudentius quam Lucius noster et Patron, qui, cum 
omnia ad se referant [2nec]2 quicquam alterius causa fieri putent 
et cum ea re bonum virum esse oportere dicant ne malum 
habeat, non quo[2d]2 id natura rectum sit, non intellegunt se de 
callido homine loqui, non de bono viro. sed haec, opinor, sunt 
in iis libris quos tu laudando animos mihi addidisti. 
<y 5>
  Redeo ad rem. quo modo exspectabam epistulam quam 
Philoxeno dedisses! scripseras enim in ea esse de sermone 
Pompei Neapolitano. eam mihi Patron Brundisi reddidit; 
Corcyrae, ut opinor, acceperat. nihil potuit esse iucundius; erat 
enim de re publica, de opinione quam is vir haberet integritatis 
meae, de benevolentia quam ostendit eo sermone quem habuit 
de triumpho. sed tamen hoc iucundissimum, quod intellexi te @1 
ad eum venisse ut eius animum erga me perspiceres; hoc mihi, 
inquam, accidit iucundissimum. 
<y 6>
  De triumpho autem nulla me cupiditas umquam tenuit ante 
Bibuli impudentissimas litteras quas amplissima supplicatio 
consecuta est. a quo si ea gesta essent quae scripsit, gauderem 
et honori faverem; nunc illum, qui pedem porta quoad hostis 
cis Euphratem fuit non extulerit, honore augeri, me, in cuius 
exercitu spem illius exercitus habuit, idem non adsequi dedecus 
est nostrum_nostrum, inquam, te coniungens. itaque omnia 
experiar et, ut spero, adsequar. quod si tu valeres, iam mihi 
quaedam explorata essent; sed, ut spero, valebis. 
<y 7>
  De raudusculo Numeriano multum te amo. Hortensius quid 
egerit aveo scire, Cato quid agat; qui quidem in me turpiter 
fuit malevolus. dedit integritatis, iustitiae, clementiae, fidei 
mihi testimonium, quod non quaerebam; quod postulabam 
negavit. [id] itaque Caesar iis litteris quibus mihi gratulatur et 
omnia pollicetur quo modo exsultat Catonis in me ingratissimi 
iniuria! at hic idem Bibulo dierum &7XX&. ignosce mihi: non 
possum haec ferre nec feram. 
<y 8>
  Cupio ad omnis tuas epistulas, sed nihil necesse est; iam enim 
te videbo. illud tamen de Chrysippo (nam de altero illo minus 
sum admiratus, operario homine; sed tamen ne illo quidem 
quicquam improbius)_Chrysippum vero, quem ego propter 
litterularum nescio quid libenter vidi, in honore habui, disce-
dere a puero insciente me! mitto alia quae audio multa, mitto 
furta; fugam non fero, qua mihi nihil visum est sceleratius. @1 
itaque usurpavi vetus illud Drusi, ut ferunt, praetoris in eo qui 
eadem liber non iuraret, me istos liberos non addixisse, prae-
sertim cum adesset nemo a quo recte vindicarentur. id tu, ut 
videbitur, ita accipies; ego tibi adsentiar. 
  Vni tuae disertissimae epistulae non rescripsi, in qua est de 
periculis rei publicae. quid rescriberem? valde eram perturbatus. 
sed ut nihil magno opere metuam Parthi faciunt, qui repente 
Bibulum semivivum reliquerunt. 
<x 126>
<y sa>
    {47Scr. in Trebulano Ponti v Id. Dec. an. 50 (%14`12)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A. d. &7VIII& Id. Dec. Aeculanum veni et ibi tuas litteras legi quas 
Philotimus mihi reddidit; e quibus hanc primo aspectu volup-
tatem cepi, quod erant a te ipso scriptae, deinde earum accuratis-
sima diligentia sum mirum in modum delectatus. ac primum 
illud in quo te Dicaearcho adsentiri negas: etsi cupidissime 
expetitum a me est et te adprobante ne diutius anno in provincia 
essem, tamen non est nostra contentione perfectum. sic enim 
scito, verbum in senatu factum esse numquam de ullo nostrum 
qui provincias obtinuimus quo in iis diutius quam ex senatus 
consulto maneremus, ut iam ne istius quidem rei culpam 
sustineam, quod minus diu fuerim in provincia quam fortasse 
<y 2>
fuerit utile. sed 'quid si hoc melius?' saepe opportune dici 
videtur, ut in hoc ipso. sive enim ad concordiam res adduci @1 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 126>
<y 2>
<z 3>
potest sive ad bonorum victoriam, utriusvis rei me aut adiu-
torem velim esse aut certe non expertem; sin vincuntur boni, 
ubicumque essem, una cum iis victus essem. qua re celeritas 
nostri reditus $A)METAME/LHTOS& debet esse. quod si ista nobis 
cogitatio de triumpho iniecta non esset, quam tu quoque 
adprobas, ne tu haud multum requireres illum virum qui in 
sexto libro informatus est. quid enim tibi faciam, qui illos 
libros devorasti? quin nunc ipsum non dubitabo rem tantam 
abicere, si id erit rectius. utrumque vero simul agi non potest, 
et de triumpho ambitiose et de re publica libere. sed ne dubi-
taris quin, quod honestius, id mihi futurum sit antiquius. 
<y 3>
  Nam quod putas utilius esse, vel mihi quod tutius sit vel 
etiam ut rei publicae prodesse possim, me esse cum imperio, id 
coram considerabimus quale sit; habet enim res deliberationem, 
etsi ex parte magna tibi adsentio[2r]2. de animo autem meo erga 
rem publicam bene facis quod non dubitas, et illud probe 
iudicas, nequaquam satis pro meis officiis, pro ipsius in alios 
effusione illum in me liberalem fuisse, eiusque rei causam vere 
explicas; %et eis% quae de Fabio Caninioque acta scribis valde 
consentiunt. quae si secus essent totumque se ille in me pro-
fudisset, tamen illa quam scribis custos urbis me praeclarae 
inscriptionis memorem esse cogeret nec mihi concederet ut 
imitarer Vulcatium aut Servium, quibus tu es contentus, sed 
aliquid nos vellet nobis dignum et sentire et defendere; quod 
quidem agerem, si liceret, alio modo ac nunc agendum est. 
<y 4>
  De sua potentia dimicant homines hoc tempore periculo @1 
civitatis. nam si res publica defenditur, cur ea consule isto ipso 
defensa non est? cur ego, in causa rei publicae salus 
consistebat, defensus postero anno non sum? cur imperium illi 
aut cur illo modo prorogatum est? cur tanto opere pugnatum 
ut de eius absentis ratione habenda decem tribuni pl. ferrent? 
his ille rebus ita convaluit ut nunc in uno civi spes ad resisten-
dum sit; qui mallem tantas ei viris non dedisset quam nunc tam 
<y 5>
valenti resisteret. sed quoniam res eo deducta est, non quaeram, 
ut scribis, '$POU= SKA/FOS TO\ TW=N *)ATREIDW=N&;': mihi $SKA/FOS& unum 
erit quod a Pompeio gubernabitur. illud ipsum quod ais, 'quid 
fiet cum erit dictum "dic, M. Tulli?"': $SU/NTOMA&, 'Cn. 
Pompeio adsentior'. ipsum tamen Pompeium separatim ad 
concordiam hortabor; sic enim sentio, maximo in periculo 
rem esse. vos scilicet plura, qui in urbe estis; verum tamen haec 
video, cum homine audacissimo paratissimoque negotium esse, 
omnis damnatos, omnis ignominia adfectos, omnis damnatione 
ignominiaque dignos illac facere, omnem fere iuventutem, 
omnem illam urbanam ac perditam plebem, tribunos valentis 
addito Q. Cassio, omnis qui aere alieno premantur, quos pluris 
esse intellego quam putaram (causam solum illa causa non habet, 
ceteris rebus abundat); hic omnia facere omnis ne armis 
decernatur, quorum exitus semper incerti, nunc vero etiam in 
alteram partem magis timendi. 
  Bibulus de provincia decessit, Veientonem praefecit; in 
decedendo erit, ut audio, tardior. quem cum ornavit Cato @1 
declaravit iis se solis [non] invidere quibus nihil aut non multum 
ad dignitatem posset accedere. 
<y 6>
  Nunc venio ad privata; fere enim respondi tuis litteris de re 
publica et iis quas in suburbano et iis quas postea scripsi[2sti]2. 
ad privata venio. unum etiam, de Caelio: tantum abest ut 
meam ille sententiam moveat ut valde ego ipsi quod de sua 
sententia decesserit paenitendum putem. sed quid est quod ei 
vici Luccei sint addicti? hoc te praetermisisse miror. 
<y 7>
  De Philotimo, faciam equidem ut mones. sed ego %mihi% ab 
illo hoc tempore non rationes exspectabam quas tibi edidit, 
verum id reliquum quod ipse in Tusculano me referre in 
commentarium mea manu voluit quodque idem in Asia mihi 
sua manu scriptum dedit. id si praestaret, quantum mihi aeris 
alieni esse tibi edidit, tantum et plus etiam mihi ipse deberet. 
sed in hoc genere, si modo per rem publicam licebit, non 
accusabimur posthac; neque hercule antea neglegentes fuimus 
sed et amicorum [2et publicorum negotiorum]2 multitudine 
occupati. ergo utemur, ut polliceris, et opera et consilio tuo, 
nec tibi erimus, ut spero, in eo molesti. 
<y 8>
  De serpirastris cohortis meae, nihil [2est]2 quod doleas; ipsi 
enim se collegerunt admiratione [in te] integritatis meae. sed 
me moverat nemo magis quam is quem tu minime putas. 
idem et initio fuerat et nunc est egregius; sed in ipsa decessione 
significavit sperasse se aliquid et id quod animum induxerat @1 
paulisper non tenuit, sed cito ad se rediit meisque honorificentis-
simis erga se officiis victus pluris ea duxit quam omnem pecu-
niam. 
<y 9>
  Ego a Curio tabulas accepi, quas mecum porto. Hortensi 
legata cognovi; nunc aveo scire quid %hominis% sit et quarum 
rerum auctionem instituat; nescio enim cur, cum portam 
Flumentanam Caelius occuparit, ego Puteolos non meos 
faciam. 
<y 10>
  Venio ad 'Piraeea', in quo magis reprehendendus sum quod 
homo Romanus 'Piraeea' scripserim, non 'Piraeum' (sic enim 
omnes nostri locuti sunt), quam quod addiderim [2'in']2; non 
enim hoc ut oppido praeposui sed ut loco; et tamen Dionysius 
noster et qui est nobiscum Nicias Cous non rebatur oppidum 
esse Piraeea. sed de re videro. nostrum quidem si est peccatum, 
in eo est quod non ut de oppido locutus sum sed ut de loco, 
secutusque sum non dico Caecilium, 'mane ut ex portu in 
Piraeum' (malus enim auctor Latinitatis est), sed Terentium 
(cuius fabellae propter elegantiam sermonis putabantur a C. 
Laelio scribi), 'heri aliquot adulescentuli coiimus in Piraeum'; 
et idem, 'mercator hoc addebat, captam e Sunio'; quod si 
$DH/MOUS& oppida volumus esse, tam est oppidum Sunium quam 
Piraeus. 
  Sed quoniam grammaticus es, si hoc mihi $ZH/THMA& persolveris, 
<y 11>
magna me molestia liberaris. ille mihi litteras blandas mittit; 
facit idem pro eo Balbus. mihi certum est ab honestissima 
sententia digitum nusquam; sed scis illi reliquum quantum sit. @1 
putasne igitur verendum esse ne aut obiciat id nobis aliquis, si 
languidius, aut repetat, si fortius? quid ad haec reperis? 'solva-
mus' inquis. age, a Caelio mutuabimur. hoc tu tamen consideres 
velim. puto enim, in senatu si quando praeclare pro re publica 
dixero, Tartessium istum tuum mihi exeunti, 'iube sodes 
nummos curare'. 
<y 12>
  Quid superest? etiam: gener est suavis mihi, Tulliae, Teren-
tiae; quantumvis vel ingeni vel humanitatis %satis%; reliqua, 
quae nosti, ferenda. scis enim quos %aperierimus%; qui omnes, 
praeter eum de quo per te egimus, reum me facerent. ipsis enim 
expensum nemo ferret. sed haec coram; nam multi sermonis 
sunt. 
  Tironis reficiendi spes est in M'. Curio, cui ego scripsi tibi 
eum gratissimum facturum. data &7V& Id. Dec. a Pontio ex 
Trebulano. 
<x 127>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano, ut vid., c. Id. Dec. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Dionysium flagrantem desiderio tui misi ad te, nec mehercule 
aequo animo, sed fuit concedendum. quem quidem cognovi 
cum doctum, quod mihi iam ante erat notum, tum sanctum, 
plenum offici, studiosum etiam meae laudis, frugi hominem, 
ac, ne libertinum laudare videar, plane virum bonum. 
<y 2>
  Pompeium vidi &7IIII& Id. Dec.; fuimus una horas duas fortasse. 
magna laetitia mihi visus est adfici meo adventu; de triumpho @1 
hortari, suscipere partis suas, monere ne ante in senatum 
accederem quam rem confecissem, ne dicendis sententiis ali-
quem tribunum alienarem. quid quaeris? in hoc officio sermone 
eius nihil potuit esse prolixius. de re publica autem ita mecum 
locutus est quasi non dubium bellum haberemus: nihil ad spem 
concordiae; plane illum a se alienatum cum ante intellegeret, 
tum vero proxime iudicasse; venisse Hirtium a Caesare, qui 
esset illi familiarissimus, ad se non accessisse et, cum ille a. d. 
&7VIII& Id. Dec. vesperi venisset, Balbus de tota re constituisset 
a. d. &7VII& ad Scipionem ante lucem venire, multa de nocte eum 
profectum esse ad Caesarem. hoc illi $TEKMHRIW=DES& videbatur esse 
<y 3>
alienationis. quid multa? nihil me aliud consolatur nisi quod 
illum, cui etiam inimici alterum consulatum, fortuna summam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 127>
<y 3>
<z 3>
potentiam dederit, non arbitror fore tam amentem ut haec in 
discrimen adducat. quod si ruere coeperit, ne ego multa timeo 
quae non audeo scribere. sed ut nunc est, a. d. &7III& Non. Ian. ad 
urbem cogito. 
<x 128>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano med. m. Dec. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Multas uno tempore accepi tuas, quae mihi, quamquam 
recentiora audiebam ex iis qui ad me veniebant, tamen erant 
iucundae; studium enim et benevolentiam declarabant. 
valetudine tua moveor et Piliam in idem genus morbi delapsam @1 
curam tibi adferre maiorem sentio. date igitur operam ut 
valeatis. 
<y 2>
  De Tirone video tibi curae esse; quem quidem ego, etsi 
mirabilis utilitates mihi praebet, cum valet, in omni genere vel 
negotiorum vel studiorum meorum, tamen propter humani-
tatem et modestiam malo salvum quam propter usum meum. 
<y 3>
  Philogenes mecum nihil umquam de %lusgenio% locutus 
est; de ceteris rebus habes Dionysium. sororem tuam non 
venisse in Arcanum miror. de Chrysippo, meum consilium 
probari tibi non moleste fero. ego in Tusculanum nihil sane 
hoc tempore (devium est $TOI=S A)PANTW=SIN& et habet alia $DU/S-
$XRHSTA&), sed de Formiano Tarracinam prid. Kal. Ian., inde 
Pomptinum %summam%, inde Albanum Pompei; ita ad urbem 
&7III& Non., natali meo. 
<y 4>
  De re publica cottidie magis timeo. non enim boni, ut 
putant[2ur]2, consentiunt. quos ego equites Romanos, quos 
senatores vidi, qui acerrime cum cetera tum hoc iter Pompei 
vituperarent! pace opus est. ex victoria cum multa mala tum 
certe tyrannus exsistet. sed haec prope diem coram. 
  Iam plane mihi deest quid ad te scribam; nec enim de re 
publica, quod uterque nostrum scit eadem, et domestica nota 
<y 5>
sunt ambobus. reliquum est iocari, si hic sinat; nam ego is sum 
qui illi concedi putem utilius esse quod postulat quam signa 
conferri; sero enim resistimus ei quem per annos decem aluimus 
contra nos. 'quid senti[2e]2s igitur?' inquis. nihil scilicet nisi de @1 
sententia tua, nec prius quidem quam nostrum negotium aut 
confecerimus aut deposuerimus. cura igitur ut valeas; aliquando 
$A)PO/TRIYAI& quartanam istam diligentia quae in te summa est. 
<x 129>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano c. xiii Kal. Ian. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Plane deest quid ad te scribam. nota omnia tibi sunt, nec ipse 
habeo a te quod exspectem. tantum igitur nostrum illud sol-
lemne servemus, ut ne quem istuc euntem sine litteris dimit-
tamus. 
<y 2>
  De re publica valde timeo, nec adhuc fere inveni qui non 
concedendum putaret Caesari quod postularet potius quam 
depugnandum. est illa quidem impudens postulatio, opinione 
%valentior%. cur autem nunc primum ei resistamus? '$OU) GA\R DH\ 
$TO/DE MEI=ZON E)/PI KAKO\N&' quam cum quinquennium prorogaba-
mus, aut cum ut absentis ratio haberetur ferebamus, nisi forte 
haec illi tum arma dedimus ut nunc cum bene parato pugnare-
mus. dices 'quid tu igitur sensurus es?' non idem quod dicturus. 
sentiam enim omnia facienda ne armis decertetur, dicam idem 
quod Pompeius, neque id faciam humili animo. sed rursus hoc 
permagnum rei publicae malum, esse quodam modo mihi 
praeter ceteros non rectum me in tantis rebus a Pompeio 
dissidere. @1 
<x 130>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xii, ut vid., Kal. Ian. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
'Dionysius, vir optimus, ut mihi quoque est perspectus, et 
doctissimus tuique amantissimus, Romam venit &7XV& Kal. Ian. 
et litteras a te mihi reddidit.' tot enim verba sunt de Dionysio 
in epistula tua; illud putato non adscribis, 'et tibi gratias egit'. 
atqui certe ille agere debuit et, si esset factum, quae tua est 
humanitas, adscripsisses. mihi autem nulla de eo $PALINW|DI/A 
datur propter superioris epistulae testimonium. sit igitur sane 
bonus vir; hoc enim ipsum bene fecit, quod mihi sui cogno-
scendi penitus etiam istam facultatem dedit. 
<y 2>
  Philogenes recte ad te scripsit; curavit enim quod debuit. 
eum ego uti ea pecunia volui quoad liceret; itaque usus est 
menses &7XIIII&. 
<y 3>
  Pomptinum cupio valere et, quod scribis in urbem introisse, 
vereor quid sit; nam id nisi gravi de causa non fecisset. ego, 
quoniam &7IIII& Non. Ian. compitalicius dies est, nolo eo die in 
Albanum venire, ne molestus sim familiae; veniam &7III& Non. 
Ian. igitur, inde ad urbem prid. Non. tua $LH=YIS& quem in diem 
incurrat nescio, sed prorsus te commoveri incommodo valetu-
dinis tuae nolo. 
<y 4>
  De honore nostro, nisi quid occulte Caesar per suos tribunos 
molitus erit, cetera videntur esse tranquilla; tranquillissimus 
autem animus meus, qui totum istuc aequi boni facit, et eo 
magis quod iam a multis audio constitutum esse Pompeio et 
eius consilio in Siciliam me mittere quod imperium habeam. @1 
id est $*)ABDHRITIKO/N&; nec enim senatus decrevit nec populus 
iussit me imperium in Sicilia habere; sin hoc res publica ad 
Pompeium refert, qui me magis quam privatum aliquem 
mittit? itaque si hoc imperium mihi molestum erit, utar ea 
porta quam primam videro. 
<y 5>
  Nam quod scribis mirificam exspectationem esse mei neque 
tamen quemquam bonorum aut satis bonorum dubitare quid 
facturus sim, ego quos tu bonos esse dicas non intellego. ipse 
nullos novi, sed ita, si ordines bonorum quaerimus. nam 
singulares sunt boni viri; verum in dissensionibus ordines 
bonorum et genera quaerenda sunt. senatum bonum putas, 
per quem sine imperio provinciae sunt (numquam enim Curio 
sustinuisset, si cum eo agi coeptum esset; quam sententiam 
senatus sequi noluit, ex quo factum est ut Caesari non succede-
retur), an publicanos, qui numquam firmi sed nunc Caesari 
sunt amicissimi, an faeneratores, an agricolas, quibus optatissi-
mum est otium? nisi eos timere putas ne sub regno sint qui id 
numquam, dum modo otiosi essent, recusarunt. 
<y 6>
  Quid ergo? exercitum retinentis cum legis dies transierit 
rationem haberi placet? mihi vero ne absentis quidem; sed cum 
id datum est, illud una datum est. annorum autem decem 
imperium et ita latum [2placet]2? placet igitur etiam me expul-
sum et agrum Campanum perisse et adoptatum patricium a 
plebeio, Gaditanum a Mytilenaeo, et Labieni divitiae et 
Mamurrae placent et Balbi horti et Tusculanum. sed horum 
omnium fons unus est. imbecillo resistendum fuit, et id erat @1 
facile; nunc legiones &7XI&, equitatus tantus quantum volet, 
Transpadani, plebes urbana, tot tribuni pl., tam perdita iuven-
tus, tanta auctoritate dux, tanta audacia. cum hoc aut depug-
<y 7>
nandum est aut habenda e lege ratio. 'depugna' inquis 'potius 
quam servias.' ut quid? si victus eris, proscribare, si viceris, 
tamen servias? 'quid ergo' inquis 'acturus es?' idem quod pe-
cudes, quae dispulsae sui generis sequuntur greges; ut bos 
armenta, sic ego bonos viros aut eos quicumque dicentur boni 
sequar, etiam si ruent. quid sit optimum male contractis rebus 
plane video; nemini est enim exploratum cum ad arma ventum 
sit quid futurum sit, at illud omnibus, si boni victi sint, nec in 
caede principum clementiorem hunc fore quam Cinna fuerit 
nec moderatiorem quam Sulla in pecuniis locupletum. $E)MPO-
$LITEU/OMAI/ SOI& iam dudum, et facerem diutius nisi me lucerna 
desereret. ad summam, 'dic M. Tulli'. 'adsentior Cn. Pompeio', 
id est T. Pomponio. 
  Alexim, humanissimum puerum (nisi forte, dum ego absum, 
adulescens factus est; id enim agere videbatur), salvere iubeas 
velim. 
<x 131>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vi aut v Kal. Ian. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quid opus est de Dionysio tam valde adfirmare? an mihi nutus 
tuus non faceret fidem? suspicionem autem eo mihi maiorem 
tua taciturnitas attulerat, quod et tu soles conglutinare amicitias @1 
testimoniis tuis et illum aliter cum aliis de nobis locutum audie-
bam. sed prorsus ita esse ut scribis mihi persuades; itaque ego 
is in illum sum quem tu me esse vis. 
<y 2>
  Diem tuum ego quoque ex epistula tua quadam quam incipi-
ente febricula scripseras mihi notaveram et animadverteram 
posse pro re nata te non incommode ad me in Albanum venire 
&7III& Non. Ian. sed, amabo te, nihil incommodo valetudinis feceris. 
quid enim est tantum in uno aut altero die? 
<y 3>
  Dolabellam video Liviae testamento cum duobus coheredibus 
esse in triente sed iuberi mutare nomen. est $POLITIKO\N SKE/MMA 
rectumne sit nobili adulescenti nomen mutare mulieris testa-
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 131>
<y 3>
<z 4>
mento. sed id $FILOSOFW/TERON DIEUKRINH/SOMEN& cum sciemus 
quantum quasi sit in trientis triente. 
<y 4>
  Quod putasti fore ut ante quam istuc venirem Pompeium 
viderem, factum est ita; nam &7VI& Kal. ad Lavernium [2me]2 
consecutus est. una Formias venimus et ab hora octava ad 
vesperum secreto collocuti sumus. quod quaeris ecquae spes 
pacificationis sit, quantum ex Pompei multo et accurato ser-
mone perspexi, ne voluntas quidem est. sic enim existimat, si 
ille vel dimisso exercitu consul factus sit, $SU/GXUSIN TH=S POLITEI/AS 
fore, atque etiam putat eum, cum audierit contra se diligenter 
parari, consulatum hoc anno neglecturum ac potius exercitum 
provinciamque retenturum; sin autem ille fureret, vehementer 
hominem contemnebat et suis et rei publicae copiis confidebat. 
quid quaeris? etsi mihi crebro '$CUNO\S *)ENUA/LIOS&' occurrebat, 
tamen levabar cura virum fortem et peritum et plurimum @1 
auctoritate valentem audiens $POLITIKW=S& de pacis simulatae 
<y 5>
periculis disserentem. habebamus autem in manibus Antoni 
contionem habitam &7X& Kal. Ian., in qua erat accusatio Pompei 
usque a toga pura, querela de damnatis, terror armorum. in 
quibus ille 'quid censes' aiebat 'facturum esse ipsum, si in 
possessionem rei publicae venerit, cum haec quaestor eius 
infirmus et inops audeat dicere?' quid multa? non modo non 
expetere pacem istam sed etiam timere visus est. ex illa autem 
sententia relinquendae urbis %movet% hominem, ut puto. mihi 
autem illud molestissimum est, quod solvendi sunt nummi 
Caesari et instrumentum triumphi eo conferendum; est enim 
$A)/MORFON A)NTIPOLITEUOME/NOU XREWFEILE/THN& esse. sed haec et 
multa alia coram. 
<x 132>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iv Kal. Ian. an. 50}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
'Cottidiene' inquis 'a te accipiendae litterae sunt?' si habebo 
cui dem, cottidie. 'at iam ipse ades.' tum igitur cum venero 
desinam. unas video mihi a te non esse redditas, quas L. 
Quinctius, familiaris meus, cum ferret ad bustum Basili vul-
<y 2>
neratus et despoliatus est. videbis igitur num quid fuerit in iis 
quod me scire opus sit. et simul hoc $DIEUKRINH/SEIS PRO/BLHMA 
sane $POLITIKO/N&:_ 
  Cum sit necesse aut haberi Caesaris rationem illo exercitum 
vel per senatum vel per tribunos pl. obtinente, aut persuaderi 
Caesari ut tradat provinciam atque exercitum et ita consul fiat, @1 
aut, si id ei non persuadeatur, haberi comitia sine illius ratione 
illo patiente atque obtinente provinciam, aut, si per tribunos 
pl. non patiatur [2et]2 tamen quiescat, rem adduci ad interre-
gnum, aut, si ob eam causam quod ratio eius non habeatur 
exercitum adducat, armis cum eo contendere, illum autem 
initium facere armorum aut statim nobis minus paratis aut tum 
cum comitiis amicis eius postulantibus ut e lege ratio habeatur 
impetratum non sit, ire autem ad arma aut hanc unam ob 
causam quod ratio non habeatur aut addita causa si forte 
tribunus pl. senatum impediens aut populum incitans notatus 
aut senatus consulto circumscriptus aut sublatus aut expulsus 
[sit] dicensve se expulsum ad illum confugerit, suscepto autem 
bello aut tenenda sit urbs aut ea relicta ille commeatu et reliquis 
copiis intercludendus_quod horum malorum, quorum aliquod 
certe subeundum est, minimum putes. 
<y 3>
  Dices profecto persuaderi illi ut tradat exercitum et ita consul 
fiat. est omnino id eius modi ut, si ille eo descendat, contra dici 
nihil possit, idque eum, si non obtinet ut ratio habeatur reti-
nentis exercitum, non facere miror; nobis autem, ut quidam 
putant, nihil est timendum magis quam ille consul. 'at sic malo' 
inquies 'quam cum exercitu.' certe; sed istuc ipsum 'sic' [o] 
magnum malum putat aliquis, neque ei remedium est ullum; 
cedendum est, si id volet. 'vide consulem illum iterum quem @1 
vidisti consulatu priore.' 'at tum imbecillus plus' inquit 'valuit 
quam tota res publica. quid nunc putas?' et eo consule Pompeio 
certum est esse in Hispania. o rem miseram! si quidem id ipsum 
deterrimum est quod recusari non potest, et quod ille si faciat, 
iam a bonis omnibus summam ineat gratiam. 
<y 4>
  Tollamus igitur hoc quo illum posse adduci negant; de 
reliquis quid est deterrimum? concedere illi quod, ut idem dicit, 
impudentissime postulat. nam quid impudentius? tenuisti 
provinciam per annos decem non tibi a senatu sed a te ipso per 
vim et per factionem datos; praeteriit tempus non legis sed 
libidinis tuae, fac tamen legis; ut succedatur decernitur; impedis 
et ais 'habe meam rationem'. habe tu nostram. exercitum tu 
habeas diutius quam populus iussit, invito senatu? 'depugnes 
oportet, nisi concedis.' cum bona quidem spe, ut ait idem, vel 
vincendi vel in libertate moriendi. iam si pugnandum est, quo 
tempore, in casu, quo consilio, in temporibus situm est. itaque 
te in ea quaestione non exerceo. ad ea quae dixi adfer si quid 
habes. equidem dies noctesque torqueor. @1 
<x 133>
<y sa>
    {47Scr. ad. urbem xiii Kal. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Subito consilium cepi ut ante quam luceret exirem, ne qui 
conspectus fieret aut sermo, lictoribus praesertim laureatis. 
de reliquo neque hercule quid agam neque quid acturus sim 
scio; ita sum perturbatus temeritate nostri amentissimi con-
sili. tibi vero quid suadeam, cuius ipse consilium exspecto? 
Gnaeus noster quid consili ceperit capiatve nescio adhuc, in 
oppidis coartatus et stupens. omnes, si in Italia consistet, 
erimus una; sin cedet, consili res est. adhuc certe, nisi ego 
insanio, stulte omnia et incaute. tu, quaeso, crebro ad me 
scribe vel quod in buccam venerit. 
<x 134>
<y sa>
    {47Scr., ut vid., in Formiano x Kal. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quaeso, quid est hoc? aut quid agitur? mihi enim tenebrae 
sunt. 'Cingulum' inquit 'nos tenemus, Anconem amisimus; 
Labienus discessit a Caesare.' utrum de imperatore populi 
Romani an de Hannibale loquimur? o hominem amentem 
et miserum, qui ne umbram quidem umquam $TOU= KALOU= 
viderit! atque haec ait omnia facere se dignitatis causa. ubi 
est autem dignitas nisi ubi honestas? honestum igitur habere 
exercitum nullo publico consilio, occupare urbis civium quo 
facilior sit aditus ad patriam, $XREW=N A)POKOPA/S&, $FUGA/DWN @1 
$KAQO/DOUS&, sescenta alia scelera moliri, '$TH\N QEW=N MEGI/STHN W(/ST' 
$E)/XEIN TURANNI/DA&'? sibi habeat suam fortunam! unam mehercule 
tecum apricationem in illo lucrativo tuo sole malim quam 
omnia illius modi regna, vel potius mori miliens quam semel 
<y 2>
illius modi quicquam cogitare. 'quid si tu velis?' inquis. age, 
quis est cui velle non liceat? sed ego hoc ipsum velle miserius 
esse duco quam in crucem tolli. una res est ea miserior, adipisci 
quod ita volueris. sed haec hactenus; libenter enim in his 
molestiis $E)NSXOLA/ZW SOI&. 
<y 3>
  Redeamus ad nostrum. per fortunas, quale tibi consilium 
Pompei videtur? hoc quaero, quid urbem reliquerit; ego enim 
$A)PORW=&. tum nihil absurdius. urbem tu relinquas? ergo 
idem, si Galli venirent. 'non est' inquit 'in parietibus res 
publica.' at in aris et focis. 'fecit Themistocles.' fluctum 
enim totius barbariae ferre urbs una non poterat. at idem 
Pericles non fecit anno fere post quinquagesimo, cum praeter 
moenia nihil teneret; nostri olim urbe reliqua capta arcem 
tamen retinuerunt. '$OU(/TWS POU TW=N PRO/SQEN E)PEUQO/MEQA KLE/A 
<y 4>
$A)NDRW=N&'. rursus autem ex dolore municipali sermonibusque 
eorum quos convenio videtur hoc consilium exitum habiturum. 
mira hominum querela est (nescio istic, sed facies ut sciam) 
sine magistratibus urbem esse, sine senatu. fugiens denique 
Pompeius mirabiliter homines movet. quid quaeris? alia causa 
facta est. nihil iam concedendum putant Caesari. haec tu mihi 
explica qualia sint. @1 
<y 5>
  Ego negotio praesum non turbulento; vult enim me 
Pompeius esse quem tota haec Campania et maritima ora ha-
beat $E)PI/SKOPON&, ad quem dilectus et negoti summa referatur; 
itaque vagus esse cogitabam. te puto iam videre quae sit 
$O(RMH\& Caesaris, qui populus, qui totius negoti status. ea velim 
scribas ad me, et quidem, quoniam mutabilia sunt, quam 
saepissime; acquiesco enim et scribens ad te et legens tua. 
<x 135>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano ix Kal. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 135>
<y 1>
Vnam adhuc a te epistulam acceperam datam &7XII& Kal. [Iun.], 
in qua significabatur aliam te ante dedisse, quam non 
acceperam. sed quaeso ut scribas quam saepissime, non modo 
si quid scies aut audieris sed etiam si quid suspicabere, 
maximeque quid nobis faciendum aut non faciendum putes. 
  Nam quod rogas curem ut scias quid Pompeius agat, ne 
<y 2>
ipsum quidem scire puto; nostrum quidem nemo. vidi 
Lentulum consulem Formiis &7X& Kal., vidi Libonem; plena 
timoris et erroris omnia. ille iter Larinum; ibi enim cohortes 
et Luceriae et Teani reliquaque in Apulia. inde utrum con-
sistere uspiam velit an mare transire nescitur. si manet, vereor 
ne exercitum firmum habere non possit; sin discedit, quo 
aut qua, aut quid nobis agendum sit nescio. nam istum quidem 
cuius $*FALARISMO\N& times omnia taeterrime facturum puto; 
nec eum rerum prolatio nec senatus magistratuumque discessus @1 
<y 3>
nec aerarium clausum tardabit. sed haec, ut scribis, cito 
sciemus. 
  Interim velim mihi ignoscas quod ad te scribo tam multa 
totiens; acquiesco enim et tuas volo elicere litteras maxi-
meque consilium quid agam aut quo me pacto geram. demit-
tamne me penitus in causam? non deterreor periculo sed 
dirumpor dolore: tamne nullo consilio aut tam contra 
meum consilium gesta esse omnia! an cuncter et tergiverser 
et iis me dem qui tenent, qui potiuntur? '$AI)DE/OMAI *TRW=AS&', 
nec solum civis sed etiam amici officio revocor, etsi frangor 
saepe misericordia puerorum. 
<y 4>
  Vt igitur ita perturbato, etsi te eadem sollicitant, scribe 
aliquid et maxime, si Pompeius Italia cedit, quid nobis agen-
dum putes. M'. quidem Lepidus (nam fuimus una) eum finem 
statuit, L. Torquatus eundem. me cum multa tum etiam 
lictores impediunt. nihil vidi umquam quod minus explicari 
posset. itaque a te nihildum certi exquiro sed quid videatur, 
denique ipsam $A)PORI/AN& tuam cupio cognoscere. 
<y 5>
  Labienum ab illo discessisse prope modum constat. si ita 
factum esset ut ille Romam veniens magistratus et senatum 
Romae offenderet, magno usui causae nostrae fuisset. dam-
nasse enim sceleris hominem amicum rei publicae causa 
videretur, quod nunc quoque videtur, sed minus prodest; 
non enim habet cui prosit, eumque arbitror paenitere, nisi 
forte id ipsum est falsum, discessisse illum. nos quidem pro 
certo habebamus. 
<y 6>
  Et velim, quamquam, ut scribis, domesticis te finibus tenes, 
formam mihi urbis exponas, ecquod Pompei desiderium, @1 
ecquae Caesaris invidia appareat, etiam quid censeas de Terentia 
et Tullia, Romae eas esse an mecum an aliquo tuto loco. haec 
et si quid aliud ad me scribas velim vel potius scriptites. 
<x 136>
<y sa>
    {47Scr. Minturnis viii Kal. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De Vennonianis rebus tibi adsentior. Labienum $H(/RWA& iudico. 
facinus iam diu nullum civile praeclarius, qui, ut aliud nihil, 
hoc tamen profecit, dedit illi dolorem; sed etiam ad summam 
profectum aliquid puto. amo etiam Pisonem, cuius iudicium 
de genero suspicor visum iri grave. quamquam genus belli 
quod sit vides: ita civile est ut non ex civium dissensione 
sed ex unius perditi civis audacia natum sit. is autem valet 
exercitu, tenet multos spe et promissis, omnia omnium 
concupivit. huic tradita urbs est nuda praesidio, referta copiis. 
quid est quod ab eo non metuas qui illa templa et tecta non 
patriam sed praedam putet? quid autem sit acturus aut quo 
modo nescio, sine senatu, sine magistratibus; ne simulare 
quidem poterit quicquam $POLITIKW=S&. nos autem ubi 
exsurgere poterimus aut quando? quorum dux quam $A)STRA-
$TH/GHTOS& tu quoque animadvertis, cui ne Picena quidem 
nota fuerint; quam autem sine consilio res testis. ut enim alia 
omittam decem annorum peccata, quae condicio non huic @1 
<y 2>
fugae praestitit? nec vero nunc quid cogitet scio; ac non 
desino per litteras sciscitari. nihil esse timidius constat, nihil 
perturbatius. itaque nec praesidium, cuius parandi causa 
ad urbem retentus est, nec locum ac sedem praesidi ullam 
video. spes omnis in duabus invidiose retentis paene alienis 
leg[2ion]2ibus. nam dilectus adhuc quidem invitorum est et a 
pugnando abhorrentium; condicionum autem amissum 
tempus est. quid futurum sit non video; commissum quidem 
a nobis certe est sive a nostro duce ut e portu sine guberna-
culis egressi tempestati nos traderemus. 
<y 3>
  Itaque de Ciceronibus nostris dubito quid agam; nam 
mihi interdum amandandi videntur in Graeciam. de Tullia 
autem et Terentia, cum mihi barbarorum adventus ad urbem 
proponitur, omnia timeo, cum autem Dolabellae venit in 
mentem, paulum respiro. sed velim consideres quid facien-
dum putes, primum $PRO\S TO\ A)SFALE/S& (aliter enim mihi de 
illis ac de me ipso consulendum est), deinde ad opiniones, ne 
reprehendamur quod eas Romae velimus esse in communi 
bonorum fuga. quin etiam tibi et Peducaeo (scripsit enim ad 
me) quid faciatis videndum est; is enim splendor est vestrum 
ut eadem postulentur a vobis quae ab amplissimis civibus. 
sed de hoc tu videbis, quippe cum de me ipso ac de meis 
te considerare velim. 
<y 4>
  Reliquum est ut et quid agatur quoad poteris explores 
scribasque ad me et quid ipse coniectura adsequare; quod 
etiam a te magis exspecto. nam acta omnibus nuntiantibus a 
te exspecto futura; '$MA/NTIS D' A)/RISTOS& . . . '. loquacitati ignosces, @1 
quae et me levat ad te quidem scribentem et elicit tuas 
litteras. 
<y 5>
  Aenigma succonum ex Velia plane non intellexi; est enim 
numero Platonis obscurius. 
<x 137>
<y sa>
    {47Scr. Minturnis vii Kal. Febr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Iam intellexi tuum aenigma; Oppios enim de Velia succones 
dices. in eo aestuavi diu. quo aperto reliqua patebant et cum 
Terentiae summa congruebant. 
<y 2>
  L. Caesarem vidi Minturnis a. d. &7VIII& Kal. Febr. mane cum 
absurdissimis mandatis, non hominem sed scopas solutas, ut 
id ipsum mihi ille videatur irridendi causa fecisse, qui tantis 
de rebus huic mandata dederit; nisi forte non dedit et hic 
sermone aliquo adrepto pro mandatis abusus est. 
<y 3>
  Labienus, vir mea sententia magnus, Teanum venit a. d. 
&7VIIII& Kal. ibi Pompeium consulesque convenit. qui sermo 
fuerit et quid actum sit scribam ad te cum certum sciam. 
Pompeius a Teano Larinum versus profectus est a. d. &7VIII& Kal.; 
eo die mansit Venafri. aliquantum animi videtur nobis 
attulisse Labienus. sed ego nondum habeo quod ad te ex his 
locis scribam; ista magis exspecto, quid illinc adferatur, quo 
pacto de Labieno ferat, quid agat Domitius in Marsis, Iguvi 
Thermus, P. Attius Cinguli, quae sit populi urbani voluntas, @1 
quae tua coniectura de rebus futuris. haec velim crebro et 
quid tibi de mulieribus nostris placeat et quid acturus ipse 
sis scribas. 
  Si scriberem ipse, longior epistula fuisset, sed dictavi pro-
pter lippitudinem. 
<x 138>
<y sa>
    {47Scr. Calibus vi Kal. Febr. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A. d. &7VI& Kal. Febr. Capuam Calibus proficiscens, cum leviter 
lippirem, has litteras dedi. 
  L. Caesar mandata Caesaris detulit ad Pompeium a. d. 
&7VIII& Kal., cum is esset cum consulibus Teani. probata condicio 
est, sed ita ut ille de iis oppidis quae extra suam provinciam 
occupavisset praesidia deduceret; id si fecisset, responsum est 
ad urbem nos redituros esse et rem per senatum confecturos. 
spero posse in praesentiam pacem nos habere; nam et illum 
furoris et hunc nostrum copiarum suppaenitet. 
<y 2>
  Me Pompeius Capuam venire voluit et adiuvare dilectum; 
in quo parum prolixe respondent Campani coloni. gladiatores 
Caesaris qui Capuae sunt, de quibus ante ad te falsum ex Tor-
quati litteris scripseram, sane commode Pompeius distribuit 
binos singulis patribus familiarum. scutorum in ludo &7CI#1100& 
fuerunt; eruptionem facturi fuisse dicebantur. sane multum 
in eo rei publicae provisum est. 
<y 3>
  De mulieribus nostris, in quibus est tua soror, quaeso videas 
ut satis honestum nobis sit eas Romae esse cum ceterae illa @1 
dignitate discesserint. hoc scripsi ad eas et ad te ipsum antea. 
velim eas cohortere ut exeant, praesertim cum ea praedia 
in ora maritima habeamus cui ego praesum ut in iis pro re 
nata non incommode possint esse. nam si quid offendimus 
in genero nostro, quod quidem ego praestare non debeo_ 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 138>
<y 3>
<z 8>
sed in fit maius quod mulieres nostrae praeter ceteras Romae 
remanserunt. tu ipse cum Sexto scire velim quid cogites de 
exeundo de totaque re quid existimes. equidem ad pacem 
hortari non desino; quae vel iniusta utilior est quam iustissimum 
bellum cum civibus. sed haec ut fors tulerit. 
<x 139>
<y sa>
    {47Scr. Capuae v Kal. Febr. an. 49 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vt ab urbe discessi, nullum adhuc intermisi diem quin 
aliquid ad te litterarum darem, non quo haberem magno 
opere quid scriberem sed ut loquerer tecum absens; quo 
mihi, cum coram id non licet, nihil est iucundius. 
<y 2>
  Capuam cum venissem a. d. &7VI& Kal., pridie quam has 
litteras dedi, consules conveni multosque nostri ordinis. 
omnes cupiebant Caesarem abductis praesidiis stare con-
dicionibus iis quas tulisset; uni Favonio leges ab illo nobis 
imponi non placebat, sed is [2non]2 auditus in consilio. Cato 
enim ipse iam servire quam pugnare mavult; sed tamen ait 
in senatu se adesse velle cum de condicionibus agatur, si 
Caesar adductus sit ut praesidia deducat. ita, quod maxime @1 
opus est, in Siciliam ire non curat; quod metuo ne obsit, in 
senatu esse vult. Postum[2i]2us autem, de quo nominatim sena-
tus decrevit ut statim in Siciliam iret Fu[2r]2fanoque suc-
cederet, negat se sine Catone iturum et suam in senatu operam 
auctoritatemque quam magni aestimat. ita res ad Fannium 
pervenit. is cum imperio in Siciliam praemittitur. 
<y 3>
  In disputationibus nostris summa varietas est. plerique 
negant Caesarem in condicione mansurum, postulataque 
haec ab eo interposita esse quo minus quod opus esset ad 
bellum a nobis pararetur. ego autem eum puto facturum ut 
praesidia deducat; vicerit enim si consul factus erit, et minore 
scelere vicerit quam quo ingressus est. sed accipienda plaga 
est; sumus enim flagitiose imparati cum a militibus tum a 
pecunia, quam quidem omnem non modo privatam quae 
in urbe est sed etiam publicam quae in aerario est illi re-
liquimus. Pompeius ad legiones Appianas est profectus; 
Labienum secum habet. ego tuas opiniones de his rebus ex-
specto. Formias me continuo recipere cogitabam. 
<x 140>
<y sa>
    {47Scr. Calibus iii Kal. Febr. an. 49 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Omnis arbitror mihi tuas litteras redditas esse, sed primas 
praepostere, reliquas ordine quo sunt missae per Terentiam. 
de mandatis Caesaris adventuque Labieni et responsis con- @1 
sulum ac Pompei scripsi ad te litteris iis quas a. d. &7V& Kal. 
Capua dedi, pluraque praeterea in eandem epistulam conieci. 
<y 2>
  Nunc has exspectationes habemus duas, unam quid Caesar 
acturus sit cum acceperit ea quae referenda ad illum data 
sunt L. Caesari, alteram quid Pompeius agat; qui quidem 
ad me scribit paucis diebus se firmum exercitum habiturum 
spemque adfert, si in Picenum agrum ipse venerit, nos Romam 
redituros esse. Labienum secum habet non dubitantem de 
imbecillitate Caesaris copiarum; cuius adventu Gnaeus noster 
multo animi plus habet. 
  Nos a consulibus Capuam venire iussi sumus ad Non. Febr. 
Capua profectus sum Formias a. d. &7III& Kal.; eodem die cum 
Calibus tuas litteras hora fere nona accepissem, has statim 
<y 3>
dedi. de Terentia et Tullia tibi adsentior; ad quas scripseram 
ad te ut referrent. si nondum profectae sunt, nihil est quod 
se moveant quoad perspiciamus quo loci sit res. 
<x 141>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iv Non. Febr. an. 49 (%14`5)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tuae litterae mihi gratae iucundaeque sunt. de pueris in 
Graeciam transportandis tum cogitabam cum fuga ex Italia 
quaeri videbatur; nos enim Hispaniam peteremus, illis 
hoc aeque commodum non erat. tu ipse cum Sexto etiam 
nunc mihi videris Romae recte esse posse. etenim minime 
amici Pompeio nostro esse debetis; nemo enim umquam tan-
tum de urbanis praediis detraxit. videsne me etiam iocari? @1 
<y 2>
  Scire iam te oportet L. Caesar quae responsa referat a 
Pompeio, quas ab eodem ad Caesarem ferat litteras; scriptae 
enim et datae ita sunt ut proponerentur in publico. in quo 
accusavi mecum ipse Pompeium qui, cum scriptor luculentus 
esset, tantas res atque eas quae in omnium manus venturae 
essent Sestio nostro scribendas dederit; itaque nihil um-
quam legi scriptum $*SHSTIWDE/STERON&. perspici tamen ex litteris 
Pompei potest nihil Caesari negari omniaque et cumulate 
quae postulet dari. quae ille amentissimus fuerit nisi acceperit, 
praesertim cum impudentissime postulaverit. quis enim tu 
es qui dicas 'si in Hispaniam profectus erit', 'si praesidia 
dimiserit'? tamen conceditur, minus honeste nunc quidem 
violata iam ab illo re publica illatoque bello quam si olim de 
ratione habenda impetrasset. et tamen vereor ut his ipsis 
contentus sit. nam cum ista mandata dedisset L. Caesari, 
debuit esse paulo quietior dum responsa referrentur; dicitur 
autem nunc esse acerrimus. 
<y 3>
  Trebatius quidem scribit se ab illo &7VIIII& Kal. Febr. roga-
tum esse ut scriberet ad me ut essem ad urbem; nihil ei me 
gratius facere posse. haec verbis plurimis. intellexi ex dierum 
ratione, ut primum de discessu nostro Caesar audisset, laborare 
eum coepisse ne omnes abessemus. itaque non dubito quin 
ad Pisonem, quin ad Servium scripserit. illud admiror, non 
ipsum ad me scripsisse, non per Dolabellam, non per Caelium 
egisse; quamquam non aspernor Trebati litteras, a quo me 
<y 4>
unice diligi scio. rescripsi ad Trebatium (nam ad ipsum 
Caesarem, qui mihi nihil scripsisset, nolui) quam illud hoc 
tempore esset difficile; me tamen in praediis meis esse neque @1 
dilectum ullum neque negotium suscepisse. in quo quidem 
manebo dum spes pacis erit; sin bellum geretur, non deero 
officio nec dignitati meae, pueros $U(PEKQE/MENOS& in Graeciam. 
totam enim Italiam flagraturam bello intellego; tantum mali 
[2est]2 excitatum partim ex improbis, partim ex invidis civibus. 
sed haec paucis diebus ex illius ad nostra responsa responsis 
intellegentur quorsum evasura sint. tum ad te scribam plura, 
si erit bellum; sin autem [2otium aut]2 etiam indutiae, te 
ipsum, ut spero, videbo. 
<y 5>
  Ego &7IIII& Non. Febr., quo die has litteras dedi, in Formiano, 
quo Capua redieram, mulieres exspectabam; quibus quidem 
scripseram tuis litteris admonitus ut Romae manerent. sed 
audio maiorem quendam in urbe timorem esse. Capuae Non. 
Febr. esse volebam, quia consules iusserant. quicquid huc 
erit a Pompeio adlatum, statim ad te scribam, tuasque de istis 
rebus litteras exspectabo. 
<x 142>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii Non. Febr. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
&7IIII& Non. Febr. mulieres nostrae Formias venerunt tuaque 
erga se officia plena tui suavissimi studi ad me pertulerunt. 
eas ego, quoad sciremus utrum turpi pace nobis an misero 
bello esset utendum, in Formiano esse volui et una Cicerones. 
ipse cum fratre Capuam ad consules (Nonis enim adesse 
iussi sumus) &7III& Non. profectus sum, cum has litteras dedi. @1 
  Responsa Pompei grata populo et probata contioni esse 
dicuntur; ita putaram. quae quidem ille [2si]2 repudiarit, 
iacebit; si acceperit, [2vicerit]2. 'utrum igitur' inquies 'mavis?' 
responderem si quem ad modum parati essemus scirem. 
<y 2>
Cassium erat hic auditum expulsum Ancona eamque urbem 
a nobis teneri. si bellum futurum est, negotium utile. 
Caesarem quidem L. Caesare cum mandatis de pace misso 
tamen aiunt acerrime dilectum habere, loca occupare, vin-
cire praesidiis. o perditum latronem! [2o]2 vix ullo otio com-
pensandam hanc rei publicae turpitudinem! sed stomachari 
desinamus, tempori pareamus, cum Pompeio in Hispaniam 
eamus. haec optima in malis, quoniam illius alterum con-
sulatum a re publica ne data quidem occasione reppulimus. 
sed haec hactenus. 
<y 3>
  De Dionysio fugit me ad te antea scribere; sed ita con-
stitui, exspectare responsa Caesaris, ut, si ad urbem redi-
remus, ibi nos exspectaret, sim tardius id fieret, tum eum 
arcesseremus. omnino quid ille facere debuerit in nostra illa 
fuga, quid docto homine et amico dignum fuerit, cum 
praesertim rogatus esset, scio, sed haec non nimis exquiro a 
Graecis. tu tamen videbis, si erit, quod nolim, arcessendus, 
ne molesti simus invito. 
<y 4>
  Quintus frater laborat ut tibi quod debet ab Egnatio solvat; 
nec Egnatio voluntas deest nec parum locuples est, sed cum 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 142>
<y 4>
<z 3>
tale tempus sit ut Q. Titinius (multum enim est nobiscum) 
viaticum se neget habere idemque debitoribus suis denuntiarit 
ut eodem faenore uterentur, atque hoc idem etiam L. Ligus @1 
fecisse dicatur, nec hoc tempore aut domi nummos Quintus 
habeat aut exi[2ge]2re ab Egnatio aut versuram usquam facere 
possit, miratur te non habuisse rationem huius publicae 
difficultatis. ego autem etsi illud $YEUDHSIO/DEION& (ita enim 
putatur) observo, '$MHDE\ DI/KHN& . . . ', praesertim in te, a quo 
nihil umquam vidi temere fieri, tamen illius querela movebar. 
hoc, quicquid est, te scire volui. 
<x 143>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii Non. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nihil habeo quod ad te scribam, qui etiam eam epistulam 
quam eram elucubratus ad te non dederim; erat enim plena 
spei bonae, quod et contionis voluntatem audieram et illum 
condicionibus usurum putabam, praesertim suis. ecce tibi 
&7III& Non. Febr. mane accepi litteras tuas, Philotimi, Furni, 
Curionis ad Furnium, quibus irridet L. Caesaris legationem. 
plane oppressi videmur nec quid consili capiam scio. nec 
mehercule de me laboro; de pueris quid agam non habeo. 
Capuam tamen proficiscebar haec scribens, quo facilius de 
Pompei rebus cognoscerem. 
<x 144>
<y sa>
    {47Scr. Capuae Non. Febr. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Breviloquentem iam me tempus ipsum facit. pacem enim 
desperavi, bellum nostri nullum administrant; cave enim @1 
putes quicquam esse minoris his consulibus, quorum ego * * * 
spe audiendi aliquid et cognoscendi nostri apparatus maximo 
imbri Capuam veni prid. Non., ut eram iussus. illi autem 
adhuc, id est Nonis, nondum venerant, sed erant venturi 
inanes, imparati. Gnaeus autem Luceriae dicebatur esse et 
adire cohortis legionum Appianarum non firmissimarum. at 
illum ruere nuntiant et iam iamque adesse, non ut manum 
conserat (quicum enim?) sed ut fugam intercludat. 
<y 2>
  Ego autem in Italia '$KAI\ SUNAPOQANEI=N&', nec te id con-
sulo; sin extra, quid ago? ad manendum hiems, lictores, im-
providi et neglegentes duces, ad fugam hortatur amicitia 
Gnaei, causa bonorum, turpitudo coniungendi cum tyranno; 
qui quidem incertum est Phalarimne an Pisistratum sit 
imitaturus. haec velim explices et me iuves consilio, etsi te 
ipsum istic iam calere puto; sed tamen quantum poteris. ego 
si quid hic hodie novi cognoro, scies; iam enim aderunt con-
sules ad suas Nonas. tuas cottidie litteras exspectabo; ad has 
autem cum poteris rescribes. mulieres et Cicerones in 
Formiano reliqui. 
<x 145>
<y sa>
    {47Scr. Calibus vi Id. Febr. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De malis nostris tu prius audis quam ego; istinc enim emanant. 
boni autem hinc quod exspectes nihil est. veni Capuam ad 
Non. Febr., ita ut iusserant consules. eo die Lentulus venit 
sero. alter consul omnino non venerat &7VII& Id.; eo enim die 
ego Capua discessi et mansi Calibus. inde has litteras postridie @1 
ante lucem dedi. haec Capuae dum fui cognovi: nihil in con-
sulibus, nullum usquam dilectum; nec enim conquisitores 
$FAINOPROSWPEI=N& audent, cum ille adsit, contraque noster 
dux nusquam sit, nihil agat, nec nomina dant; deficit enim 
non voluntas sed spes. Gnaeus autem noster (o rem miseram 
et incredibilem!) ut totus iacet! non animus est, non consilium, 
non copiae, non diligentia. mittam illa, fugam ab urbe tur-
pissimam, timidissimas in oppidis contiones, ignorationem 
non solum adversari sed etiam suarum copiarum: hoc cuius 
<y 2>
modi est? &7VII& Id. Febr. Capuam C. Cassius tribunus pl. venit, 
attulit mandata ad consules ut Romam venirent, pecuniam 
de sanctiore aerario auferrent, statim exirent. urbe relicta 
redeant; quo praesidio? deinde exeant; quis sinat? consul 
ei rescripsit ut prius ipse in Picenum. at illud totum erat 
amissum; sciebat nemo praeter me ex litteris Dolabellae. mihi 
dubium non erat quin ille iam iamque foret in Apulia, 
Gnaeus noster in navi. 
<y 3>
  Ego quid agam $SKE/MMA& magnum, neque mehercule mihi 
quidem ullum, nisi omnia essent acta turpissime neque ego 
ullius consili particeps_sed tamen, quid me deceat. ipse 
me Caesar ad pacem hortatur, sed antiquiores litterae quam 
ruere coepit. Dolabella, Caelius me illi valde satis facere. 
mira me $A)PORI/A& torquet. iuva me consilio si potes, et tamen 
ista quantum potes provide. nihil habeo tanta rerum per-
turbatione quod scribam; tuas litteras exspecto. @1 
<x 146>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano v Id. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Pedem in Italia video esse nullum qui non in istius potestate 
sit. de Pompeio scio nihil, eumque, nisi in navim se contulerit, 
exceptum iri puto. o celeritatem incredibilem! huius autem 
nostri_sed non possum sine dolore accusare eum de quo 
angor et crucior. tu caedem non sine causa times, non quo 
minus quicquam Caesari expediat ad diuturnitatem victoriae 
et dominationis sed video quorum arbitrio sit acturus. recte 
%sit% censeo cedendum. 
<y 2>
  De Oppiis egeo consili. quod optimum factu videbitur 
facies. cum Philotimo loquere, atque adeo Terentiam habebis 
Idibus. 
  Ego quid agam? qua aut terra aut mari persequar eum 
qui ubi sit nescio? etsi terra quidem qui possum? mari quo? 
tradam igitur isti me? fac posse tuto (multi enim hortantur), 
num etiam honeste? nullo modo quidem. a te petam con-
silium, ut soleo? explicari res non potest. sed tamen si quid 
in mentem venit velim scribas, et ipse quid sis acturus. 
<x 147>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iv Id. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
&7V& Id. Febr. vesperi a Philotimo litteras accepi Domitium 
exercitum firmum habere, cohortis ex Piceno Lentulo et 
Thermo ducentibus cum Domiti exercitu coniunctas esse, @1 
Caesarem intercludi posse eumque id timere, bonorum 
animos recreatos Romae, improbos quasi perculsos. haec 
metuo equidem ne sint somnia, sed tamen M'. Lepidum, 
L. Torquatum, C. Cassium tribunum pl. (hi enim sunt nobis-
cum, id est in Formiano) Philotimi litterae ad vitam re-
vocaverunt. ego autem illa metuo ne veriora sint, nos omnis 
plane iam captos esse, Pompeium Italia cedere; quem quidem 
(o rem acerbam!) persequi Caesar dicitur. persequi Caesar 
Pompeium? quid? ut interficiat? o me miserum! et non 
omnes nostra corpora opponimus? in quo tu quoque in-
gemiscis. sed quid faciamus? victi, oppressi, capti plane sumus. 
<y 2>
  Ego tamen Philotimi litteris lectis mutavi consilium de 
mulieribus. quas, ut scripseram ad te, Romam remittebam; 
sed mihi venit in mentem multum fore sermonem: me iudi-
cium iam de causa publica fecisse, qua desperata quasi hunc 
gradum mei reditus esse quod mulieres revertissent. de me 
autem ipso tibi adsentior, ne me dem incertae et periculosae 
fugae, cum rei publicae nihil prosim, nihil Pompeio; pro quo 
emori cum pie possum tum libenter. manebo igitur, etsi 
vivere . . . . 
<y 3>
  Quod quaeris hic quid agatur, tota Capua et omnis hic 
dilectus iacet; desperata res est, in fuga omnes sunt, nisi quid 
eius modi fuerit ut Pompeius istas Domiti copias cum suis 
coniungat. sed videbamur omnia biduo triduove scituri. 
  [L.] Caesaris litterarum exemplum tibi misi; rogaras enim. @1 
cui nos valde satis facere multi ad me scripserunt; quod 
patior facile, dum ut adhuc, nihil faciam turpiter. 
<x 148>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii Id. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Philotimi litterae me quidem non nimis sed eos qui in his 
locis erant admodum delectarunt. ecce postridie Cassio 
litterae Capua a Lucretio, familiari eius, Nigidium a Domitio 
Capuam venisse; eum dicere Vibullium cum paucis militibus 
e Piceno currere ad Gnaeum, confestim insequi Caesarem, 
Domitium non habere militum &7VI& milia. idem scripsit Capua 
consules discessisse. non dubito quin Gnaeus in fuga sit; 
modo effugiat. ego a consilio fugiendi, ut tu censes, absum. 
<x 149>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii aut prid. Id. Febr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum dedissem ad te litteras tristis et metuo ne veras de 
Lucreti ad Cassium litteris Capua missis, Cephalio venit a 
vobis; attulit etiam a te litteras hilariores nec tamen firmas, 
ut soles. omnia facilius credere possum quam quod scribitis, 
Pompeium exercitum [2firmum]2 habere. nemo huc ita adfert 
omniaque quae nolim. o rem miseram! malas causas semper 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 149>
<y 1>
<z 7>
obtinuit, in optima concidit. quid dicam nisi illud eum scisse 
(neque enim erat difficile), hoc nescisse? erat enim ars difficilis @1 
recte rem publicam regere. sed iam iamque omnia sciemus et 
scribemus ad te statim. 
<x 150>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano Id. Febr., ut vid., an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non venit idem usu mihi quod tu tibi scribis, 'quotiens 
exorior'; ego enim nunc [2primum]2 paulum exorior, et maxime 
quidem iis litteris quae Roma adferuntur de Domitio, de 
Picentium cohortibus. omnia erant facta hoc biduo laetiora. 
itaque fuga quae parabatur repressa est. Caesaris interdicta, 
'si te secundo lumine hic offendero . . . ', respuuntur; bona 
de Domitio, praeclara de Afranio fama est. 
<y 2>
  Quod me amicissime admones ut me integrum quoad 
possim servem, gratum est; quod addis, ne propensior ad 
turpem causam videar, certe videri possum. ego me ducem 
in civili bello quoad de pace ageretur n[2eg]2avi esse, non quin 
rectum esset sed quia, quod multo rectius fuit, id mihi 
fraudem tulit. plane eum cui noster alterum consulatum 
deferret et triumphum (at quibus verbis! 'pro tuis rebus 
gestis amplissimis') inimicum habere nolueram. ego scio et 
quem metuam et quam ob rem. sin erit bellum, ut video fore, 
partes meae non desiderabuntur. 
<y 3>
  De HS <&7XX&> Terentia tibi rescripsit. Dionysio, dum existi-
mabam vagos nos fore, nolui molestus esse; tibi autem crebro 
ad me scribenti de eius officio nihil rescripsi, quod diem ex @1 
die exspectabam ut statuerem quid esset faciendum. nunc, 
ut video, pueri certe in Formiano videntur hiematuri. et 
ego? nescio. si enim erit bellum, cum Pompeio esse constitui. 
quod habebo certi, faciam ut scias. ego bellum foedissimum 
futurum puto, nisi qui, ut tu sc[2rib]2is, Parthicus casus 
exstiterit. 
<x 151>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xv vel xiv Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum ad te litteras dedissem, redditae mihi litterae sunt a 
Pompeio: cetera de rebus in Piceno gestis quas ad se Vibullius 
scripsisset, de dilectu Domiti, quae sunt vobis nota, nec tam 
laeta erant in iis litteris quam ad me Philotimus [2scrips]2erat. 
ipsam tibi epistulam misissem sed iam subito fratris puer 
proficiscebatur; cras igitur mittam. sed in ea Pompei epistula 
erat in extremo ipsius manu 'tu censeo Luceriam venias; 
nusquam eris tutius'. id ego in eam partem accepi, haec oppida 
atque oram maritimam illum pro relicto habere, nec sum 
miratus eum qui caput ipsum reliquisset reliquis membris 
<y 2>
non parcere. ei statim rescripsi, hominemque certum misi 
de comitibus meis, [2me]2 non quaerere ubi tutissimo essem; 
si me vellet sua aut rei publicae causa Luceriam venire, statim 
esse venturum; hortatusque sum ut oram maritimam retineret, 
si rem frumentariam sibi ex provinciis suppeditari vellet. 
hoc me frustra scribere videbam; sed uti in urbe retinenda @1 
tunc, sic nunc in Italia non reliquenda testificabar sententiam 
meam. sic enim parari video, ut Luceriam omnes copiae con-
trahantur et ne is quidem locus [2sit]2 stabilis sed ex eo ipso, si 
<y 3>
urgeamur, paretur fuga; quo minus mirere si invitus in eam 
causam descendo in qua neque pacis neque victoriae ratio 
quaesita sit umquam sed semper flagitiosae et calamitosae 
fugae. eundum, ut quemcumque fors tulerit casum subeam 
potius cum iis qui dicuntur esse boni quam videar a bonis 
dissentire. etsi prope diem video bonorum, id est lautorum 
et locupletum, urbem refertam fore, municipiis vero his 
relictis refertissimam; quo ego in numero essem, si hos lictores 
molestissimos non haberem, nec me M'. Lepidi, L. Vulcati, 
Ser. Sulpici comitum paeniteret, quorum nemo nec stultior 
est quam L. Domitius nec inconstantior quam Ap. Claudius. 
<y 4>
unus Pompeius me movet, beneficio non auctoritate; quam 
enim ille habeat auctoritatem in hac causa? qui, cum omnes 
Caesarem metuebamus, ipse eum diligebat, postquam ipse 
metuere coepit, putat omnis hostis illi esse oportere. ibimus 
tamen Luceriam, nec eum fortasse delectabit noster adventus; 
dissimulare enim non potero mihi quae adhuc acta sint 
displicere. 
  Ego si somnum capere possem, tam longis te epistulis non 
obtunderem. tu, si tibi eadem causa est, me remunerere sane 
velim. @1 
<x 152>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xiii Kal. Mart. an. 49 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Mihi vero omnia grata, et quod scripsisti ad me quae audieras 
et quod non credi[2di]2sti quae digna diligentia mea non erant 
et quod monuisti quod sentiebas. ego ad Caesarem unas 
Capua litteras dedi, quibus ad ea rescripsi quae mecum ille 
de gladiatoribus suis egerat, brevis sed benevolentiam signifi-
cantis, non modo sine contumelia sed etiam cum maxima 
laude Pompei; id enim illa sententia postulabat qua illum ad 
concordiam hortabar. eas si quo ille misit, in publico proponat 
velim. alteras eodem die dedi quo has ad te; non potui non 
<y 2>
dare, cum et ipse ad me scripsisset et Balbus. earum exemplum 
ad te misi. nihil arbitror fore quod reprehendas; si qua erunt, 
doce me quo modo $ME/MYIN& effugere possim. 'nihil' inquies 
'omnino scripseris.' qui magis effugiam eos qui volent fingere? 
verum tamen ita faciam, quoad fieri poterit. 
  Nam quod me hortaris ad memoriam factorum, dictorum 
scriptorum etiam meorum, facis amice tu quidem mihique 
gratissimum, sed mihi videris aliud tu honestum meque 
dignum in hac causa iudicare atque ego existimem. mihi enim 
nihil ulla in gente umquam ab ullo auctore rei publicae ac 
duce turpius factum esse videtur quam a nostro amico factum 
est, cuius ego vicem doleo; qui urbem reliquit, id est patriam, 
<y 3>
pro qua et in qua mori praeclarum fuit. ignorare mihi videris 
haec quanta sit clades; es enim etiam nunc domi tuae, sed invitis 
perditissimis hominibus esse diutius non potes. hoc miserius, @1 
hoc turpius quicquam? vagamur egentes cum coniugibus et 
liberis; in unius hominis quotannis periculose aegrotantis 
anima positas omnis nostras spes habemus, [2non]2 expulsi sed 
evocati ex patria; quam non servandam ad reditum nostrum 
sed diripiendam et inflammandam reliquimus. ita multi nobis-
cum sunt? non in suburbanis, non in hortis, non in ipsa 
[2urbe]2? et, si non sunt, non erunt? nos interea ne Capuae 
quidem sed Luceriae, et oram quidem maritimam iam 
relinquemus, Afranium exspectabimus [2et]2 Petreium; nam 
in Labieno parum est dignitatis. hic tu in me * * * illud 
desideras? nihil de me dico, alii viderint; hic quidem quae 
est * * *? domi vestrae estis et eritis omnes boni. quis istic 
se mihi non ostendit? quis nunc adest hoc bello (sic enim 
<y 4>
iam appellandum est)? Vibulli res gestae sunt adhuc maximae. 
id ex Pompei litteris cognosces, in quibus animadvertito illum 
locum ubi erit $DIPLH=&: videbis de Gnaeo nostro ipse Vibullius 
quid existimet. quo igitur haec spectat oratio? ego pro Pompeio 
libenter emori possum, facio pluris omnium hominum 
neminem; sed non ita uno in eo iudico spem de salute rei 
publicae. significas enim aliquanto secus quam solebas, ut 
etiam Italia, si ille cedat, putes cedendum; quod ego nec rei 
publicae puto esse utile nec liberis meis, praeterea neque 
rectum neque honestum. %sed cur% 'poterisne igitur videre 
tyrannum?' quasi intersit audiam an videam, aut locupletior 
mihi sit quaerendus auctor quam Socrates, qui, cum &7XXX& 
tyranni essent, pedem porta non extulit. est mihi praeterea @1 
praecipua causa manendi; de qua utinam aliquando tecum 
loquar! 
  Ego &7XIII& Kal., cum eadem lucerna hanc epistulam scripsissem 
qua inflammaram tuam, Formiis ad Pompeium, si de pace 
ageretur, profecturus; si de bello, quid ero? 
<x 153>
<y sa>
    {47Scr. in Caleno noctu xii%97xi Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Maximis et miserrimis rebus perturbatus, cum coram tecum 
mihi potestas deliberandi non esset, uti tamen tuo consilio 
volui. deliberatio autem omnis haec est, si Pompeius Italia 
excedat, quod eum facturum esse suspicor, quid mihi agendum 
putes. et quo facilius consilium dare possis, quid in utramque 
partem mihi in mentem veniat explicabo brevi. 
<y 2>
  Cum merita Pompei summa erga salutem meam familiari-
tasque quae mihi cum eo est, tum ipsa rei publicae causa me 
adducit ut mihi vel consilium meum cum illius consilio 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 153>
<y 2>
<z 4>
vel fortuna [2cum fortuna]2 coniungenda esse videatur. accedit 
illud: si maneo et illum comitatum optimorum et clarissi-
morum civium desero, cadendum est in unius potestatem; 
qui etsi multis rebus significat se nobis esse amicum (et ut 
esset a me est, tute scis, propter suspicionem huius impendentis 
tempestatis multo ante provisum), tamen utrumque con-
siderandum est, et quanta fides ei sit habenda et, si maxime 
exploratum sit eum nobis amicum fore, sitne viri fortis et @1 
boni civis esse in ea urbe in qua cum summis honoribus 
imperiisque usus sit, res maximas gesserit, sacerdotio sit 
amplissimo praeditus, non futurus [2sit qui fuerit]2, subeun-
dumque periculum sit cum aliquo %fore dedecore, si quando 
<y 3>
Pompeius rem publicam recuperarit. in hac parte haec sunt. 
  Vide nunc quae sint in altera. nihil actum est a Pompeio 
nostro sapienter, nihil fortiter, addo etiam nihil ni[2si]2 contra 
consilium auctoritatemque meam. omitto illa vetera, quod 
istum in rem publicam ille aluit, auxit, armavit, ille legibus 
per vim et contra auspicia ferendis auctor, ille Galliae ul-
terioris adiunctor, ille gener, ille in [2ad]2optando P. Clodio 
augur, ille restituendi mei quam retinendi studiosior, ille 
provinciae propagator, ille absentis in omnibus adiutor, idem 
etiam tertio consulatu, postquam esse defensor rei publicae 
coepit, contendit ut decem tribuni pl. ferrent ut absentis ratio 
haberetur, quod idem ipse sanxit lege quadam sua, Marcoque 
Marcello consuli finienti provincias Gallias Kal. Mart. die 
restitit_sed ut haec omittam, quid foedius, quid perturbatius 
hoc a urbe discessu sive potius turpissima in qua sum[2us]2 
fuga? quae condicio non accipienda fuit potius quam relin-
quenda patria? malae condiciones erant, fateor, sed num quid 
hoc peius? 
<y 4>
  At recuperabit rem publicam. quando? aut quid ad eam 
spem est parati? non ager Picenus amissus? non patefactum @1 
iter ad urbem? non pecunia omnis et publica et privata 
adversario tradita? denique nulla causa, nullae vires, nulla 
sedes quo concurrant qui rem publicam defensam velint. 
Apulia delecta est, inanissima pars Italiae et ab impetu huius 
belli remotissima; fuga et maritima opportunitas visa quaeri 
desperatione. %invite cepit% Capuam, non quo munus illud 
defugerem, sed sine * * * causa in qua nullus esset ordinum, 
nullus apertus privatorum dolor, bonorum autem esset 
aliquis sed hebes, ut solet, et, ut ipse sensissem, multitudo 
et infimus quisque propensus in alteram partem, multi mu-
<y 5>
tationis rerum cupidi. dixi ipsi me nihil suscepturum sine 
praesidio et sine pecunia. itaque habui nihil omnino negoti, 
quod ab initio vidi nihil quaeri praeter fugam. eam si nunc 
sequor, quanam? cum illo non; ad quem cum essem profectus, 
cognovi in iis locis esse Caesarem, ut tuto Luceriam venire 
non possem. infero mari nobis incerto cursu hieme maxima 
navigandum est. age iam, cum fratre an sine eo cum filio an 
quo modo? in utraque enim re summa difficultas erit, summus 
animi dolor. qui autem illius impetus erit in nos absentis for-
tunasque nostras! acrior quam in ceterorum, quod putabit 
fortasse in nobis violandis aliquid se habere populare. age iam, 
has compedes, fascis, inquam, hos laureatos efferre ex Italia 
quam molestum est! qui autem locus erit nobis tutus, ut 
iam placatis utamur fluctibus, ante quam ad illum venerimus? 
qua autem aut quo nihil scimus. @1 
<y 6>
  At si restitero et fuerit nobis in hac parte locus, idem fecero 
quod in Cinnae dominatione [2L.]2 Philippus, quod L. Flaccus, 
quod Q. Mucius, quoquo modo ea res huic quidem cecidit; 
qui tamen ita dicere solebat, se id fore videre quod factum 
est sed malle quam armatum ad patriae moenia accedere. 
aliter Thrasybulus, et fortasse melius; sed est certa quaedam 
illa Muci ratio atque sententia, est illa etiam Philippi, et, cum 
sit necesse, servire tempori et non amittere tempus cum sit 
datum. sed in hoc ipso habent tamen idem fasces molestiam. 
sit enim nobis amicus, quod incertum est, sed sit; deferet 
triumphum. non accipere ne periculosum sit, [2accipere]2 
invidiosum ad bonos. 'o rem' inquis 'difficilem et inexplica-
bilem!' atqui explicanda est; quid enim fieri potest? ac ne 
me existimaris ad manendum esse propensiorem quod plura 
in eam partem verba fecerim, potest fieri, quod fit in multis 
quaestionibus, ut res verbosior haec fuerit, illa verior. quam 
ob rem, ut maxima de re aequo animo deliberanti, ita mihi 
des consilium velim. navis et in Caieta est parata nobis et 
Brundisi. 
<y 7>
  Sed ecce nuntii scribente me haec ipsa noctu in Caleno, 
ecce litterae Caesarem ad Corfinium, Domitium Corfini cum 
firmo exercitu et pugnare cupiente. non puto etiam hoc 
Gnaeum nostrum commissurum, ut Domitium relinquat; 
etsi Brundisium Scipionem cum cohortibus duabus prae-
miserat, legionem Fausto conscriptam in Siciliam sibi placere 
a consule duci scripserat ad consules. sed turpe Domitium 
deserere erit implorantem eius auxilium. est quaedam spes, @1 
mihi quidem non magna sed in his locis firma, Afranium in 
Pyrenaeo cum Trebonio pugnasse, pulsum Trebonium, 
etiam Fabium tuum transisse cum * cohortibus; summa 
autem Afranium cum magnis copiis adventare. id si est, in 
Italia fortasse manebitur. ego autem, cum esset incertum iter 
Caesaris quod vel ad Capuam vel ad Luceriam iturus putabatur, 
Leptam misi ad Pompeium [2et]2 litteras; ipse, ne quo inciderem, 
reverti Formias. 
  Haec te scire volui scripsique sedatiore animo quam proxime 
scripseram, nullum meum iudicium interponens sed exquirens 
tuum. 
<x 154>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano x Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Obsignata iam ista epistula quam de nocte daturus eram, 
sicut dedi (nam eam vesperi scripseram), C. Sosius praetor 
in Formianum venit ad M'. Lepidum, vicinum nostrum, 
cuius quaestor fuit. Pompei litterarum ad consules exemplum 
attulit: 
<y 2>
&10Litterae mihi a L. Domitio a. d. &7XIII& Kal. Mart. adlatae sunt; 
earum exemplum infra scripsi. nunc, ut ego non scribam, tua 
sponte te intellegere scio quanti rei publicae in[2tersit]2 omnis copias 
in unum locum primo quoque tempore convenire. tu, si tibi 
videbitur, dabis operam ut quam primum ad nos venias, praesidi 
Capuae quantum constitueris satis esse relinquas.& @1 
<y 3>
  Deinde supposuit exemplum epistulae Domiti quod ego 
ad te pridie miseram. di immortales, qui me horror perfudit! 
quam sum sollicitus quidnam futurum sit! hoc tamen spero, 
magnum nomen imperatoris fore, magnum in adventu 
terrorem. spero etiam, quoniam adhuc nihil nobis obfuit nisi 
timiditas et neglegentia, hoc quod cum fortiter et diligenter 
tum etiam mehercule * * *. 
<y 4>
  * * * modo enim audivi quartanam a te discessisse; moriar 
si magis gauderem si id mihi accidisset. Piliae dic non esse 
aequum eam diutius habere nec id esse vestrae concordiae. 
<y 5>
Tironem nostrum ab altera relictum audio. sed eum video 
in sumptum ab aliis mutuatum; ego autem Curium nostrum si 
quid opus esset rogaram. malo Tironis verecundiam in culpa 
esse quam illiberalitatem Curi. 
<x 155>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano ix Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vnum etiam restat amico nostro ad omne dedecus, ut Domitio 
non subveniat. 'at nemo dubitat quin subsidio venturus sit.' 
ego non puto. 'deseret igitur talem civem et eos [2quos]2 una 
sci[2t e]2sse, cum habeat praesertim &7XX& ipse cohortis, &7XXX& 
Domitius?' nisi me omnia fallunt, deseret. incredibiliter 
pertimuit, nihil spectat nisi fugam; cui tu (video enim quid @1 
<y 2>
sentias) me comitem putas debere esse. ego vero quem fugiam 
habeo, quem sequar non habeo. quod enim tu meum laudas 
et memorandum dicis, malle quod dixerim me cum Pompeio 
vinci quam cum istis vincere, ego vero malo, sed cum illo Pom-
peio qui tum erat aut qui mihi esse videbatur; cum hoc vero qui 
ante fugit quam scit aut quem fugiat aut quo, qui nostra 
tradidit, qui patriam reliquit, Italiam relinquit, si malui, con-
tigit: victus sum. quod superest, nec ista videre possum, 
quae numquam timui ne viderem, nec mehercule istum, 
propter quem mihi non modo meis sed memet ipso carendum 
est. 
<y 3>
  Ad Philotimum scripsi de viatico sive a Moneta (nemo 
enim solvit) sive ab Oppiis, tuis contubernalibus. cetera 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 155>
<y 3>
<z 3>
apposita tibi mandabo. 
<x 156>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano viii Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Dionysius quidem tuus potius quam noster, cuius ego cum 
satis cognossem mores tuo tamen potius stabam iudicio quam 
meo, ne tui quidem testimoni, quod ei saepe apud me dederas, 
veritus superbum se praebuit in fortuna quam putavit nostram 
fore; cuius fortunae nos, quantum humano consilio effici 
poterit, motum ratione quadam gubernabimus. cui qui noster 
honos, quod obsequium, quae etiam ad ceteros contempti 
cuiusdam hominis commendatio defuit? ut meum iudicium 
reprehendi a Quinto fratre vulgoque ab omnibus mallem 
quam illum non efferrem laudibus, Ciceronesque nostros @1 
meo potius labore subdoceri quam me alium magistrum 
quaerere; ad quem ego quas litteras, di immortales, miseram, 
quantum honoris significantis, quantum amoris! Dicaearchum 
mehercule aut Aristoxenum diceres arcessi, non unum 
hominem omnium loquacissimum et minime aptum ad 
<y 2>
docendum. sed sit memoria bona: me dicet esse meliore. 
quibus litteris ita respondit ut ego nemini cuius causam non 
reciperem. semper enim 'si potero', 'si ante suscepta causa 
non impediar'; numquam reo cuiquam tam humili, tam 
sordido, tam nocenti, tam alieno tam praecise negavi quam 
hic mihi plane [2sine]2 ulla exceptione praecidit. nihil cognovi 
ingratius; in quo vitio nihil mali non inest. sed de hoc nimis 
multa. 
<y 3>
  Ego navem paravi. tuas litteras tamen exspecto, ut sciam 
quid respondeant consultationi meae. 
<y 4>
  Sulmone C. Atium Paelignum aperuisse Antonio portas, 
cum essent cohortes quinque, Q. Lucretium inde fugisse 
scis, Gnaeum ire Brundisium, [2Domitium]2 desertum. con-
fecta res est. 
<x 157>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano viii Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum ante lucem &7VIII& Kal. litteras ad te de Dionysio dedissem, 
vesperi ad nos eodem die venit ipse Dionysius, auctoritate 
tua permotus, ut suspicor; quid enim putem aliud? etsi solet @1 
eum, cum aliquid furiose fecit, paenitere. numquam autem 
cerritior fuit quam in hoc negotio. nam quod ad te non 
scripseram, postea audivi a tertio miliario tum eum isse 
'$POLLA\ MA/THN KERA/ESSIN E)S H)E/RA QUMH/NANTA&', multa, inquam, 
mala cum dixisset: suo capiti, ut aiunt. sed [2vid]2e meam 
mansuetudinem: conieceram in fasciculum una cum tua 
vehementem ad illum epistulam; hanc ad me referri volo, 
nec ullam ob aliam causam Pollicem servum a pedibus meis 
Romam misi. eo autem ad te scripsi ut, si tibi forte reddita 
esset, mihi curares referendam, ne in illius manus perveniret. 
<y 2>
  Novi si quid esset scripsissem. pendeo animi exspectatione 
Corfiniensi, [in] qua de salute rei publicae decernetur. 
  Tu fasciculum qui est 'M'. Curio' inscriptus velim cures 
ad eum perferendum Tironemque Curio commendes et ut 
det ei si quid opus erit in sumptum roges. 
<x 158>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vii Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
O rem turpem et ea re miseram! sic enim sentio, id demum 
aut potius id solum esse miserum quod turpe sit. aluerat 
Caesarem, eundem repente timere coeperat, condicionem 
pacis nullam probarat, nihil ad bellum pararat, urbem re-
liquerat, Picenum [2a]2miserat culpa, in Apuliam se compegerat, 
ibat in Graeciam, omnis nos $A)PROSFWNH/TOUS&, expertis sui @1 
<y 2>
tanti, tam inusitati consili relinquebat. ecce subito litterae 
Domiti ad illum, ipsius ad consules! fulsisse mihi videbatur 
$TO\ KALO\N& ad oculos eius, et exclamasse ille vir qui esse debuit 
    '$PRO\S TAU=Q' O(/ TI XRH\ KAI\ PALAMA/SQWN 
    $KAI\ PA/NT' E)P' E)MOI\ TEKTAINE/SQWN: 
    $TO\ GA\R EU)= MET' E)MOU=&.' 
at ille tibi $POLLA\ XAI/REIN TW=| KALW=|& dicens pergit Brundisium. 
Domitium autem aiunt re audita et eos qui una essent se 
tradidisse. o rem lugubrem! itaque intercludor dolore quo 
minus ad te plura scribam; tuas litteras exspecto. 
<x 159>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vi Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Dionysius cum ad me praeter opinionem meam venisset, 
locutus sum cum eo liberalissime; tempora exposui, rogavi 
ut diceret quid haberet in animo; me nihil ab eo ipso invito 
contendere. respondit se quod in nummis haberet nescire quo 
loci esset; alios non solvere, aliorum diem nondum esse. 
dixit etiam alia quaedam de servulis suis qua re nobiscum 
esse non posset. morem gessi. dimisi a me, ut magistrum 
Ciceronum non libenter, ut hominem ingratum non invitus. 
volui te scire, et quid ego de eius facto iudicarem. @1 
<x 160>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano v Kal. Mart. an. 49 (%14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
$*EU)GENH=& tua consilia et tamen pro temporibus non incauta 
mihi valde probantur. Lepido quidem (nam fere $SUNDIHME-
$REU/OMEN&, quod gratissimum illi est) numquam placuit ex 
Italia exire, Tullo multo minus; crebro enim illius litterae 
ab aliis ab nos commeant. sed me illorum sententiae minus 
movebant; minus multa dederant illi rei publicae pignora. 
tua mehercule auctoritas vehementer movet; adfert enim 
et reliqui temporis recuperandi rationem et praesentis tuendi. 
sed obsecro te, quid hoc miserius quam alterum plausus in 
foedissima causa quaerere, alterum offensiones in optima? 
alterum existimari conservatorem inimicorum, alterum de-
sertorem amicorum? et mehercule quamvis amemus Gnaeum 
nostrum, ut et facimus et debemus, tamen hoc, quod talibus 
viris non subvenit, laudare non possum. nam sive timuit, 
quid ignavius? sive, ut quidam putant, meliorem suam 
causam illorum caede fore putavit, quid iniustius? sed haec 
omittamus; augemus enim dolorem retractando. 
<y 2>
  &7VI& Kal. vesperi Balbus minor ad me venit occulta via 
currens ad Lentulum consulem missu Caesaris cum litteris, 
cum mandatis, cum promissione provinciae, Romam ut re-
deat; cui persuaderi posse non arbitror, [ni]si erit conventus. 
idem aiebat nihil malle Caesarem quam ut Pompeium ad-
sequeretur (id credo) et rediret in gratiam (id non credo, et 
metuo ne omnis haec clementia ad unam illam crudelitatem @1 
colligatur). Balbus quidem maior ad me scribit nihil malle 
Caesarem quam principe Pompeio sine metu vivere. tu, puto, 
hoc credis. sed cum haec scribebam &7V& Kal., Pompeius iam 
Brundisium venisse poterat; expeditus enim antecesserat 
legiones &7XI& [2Kal.]2 Luceria. sed hoc $TE/RAS& horribili vigilantia, 
celeritate, diligentia est. plane quid futurum sit nescio. 
<x 161>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quod me magno animi motu perturbatum putas, sum 
equidem, sed non tam magno quam tibi fortasse videor; 
levatur enim omnis cura cum aut constitit consilium aut 
cogitando nihil explicatur. lamentari autem licet illud quidem 
totos dies; sed vereor ne, nihil cum proficiam, etiam dedecori 
sim studiis ac litteris nostris. consumo igitur omne tempus 
considerans quanta vis sit illius viri quem nostris [2libris]2 
satis diligenter, ut tibi quidem videmur, expressimus. tenesne 
igitur moderatorem illum rei publicae quo referre velimus 
omnia? nam sic quinto, ut opinor, in libro loquitur Scipio: 
'ut enim gubernatori cursus secundus, medico salus, imperatori 
victoria, sic huic moderatori rei publicae beata civium vita 
proposita est, ut opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, 
virtute honesta sit; huius enim operis maximi inter homines @1 
<y 2>
atque optimi illum esse perfectorem volo'. hoc Gnaeus 
noster cum antea numquam tum in hac causa minime 
cogitavit. dominatio quaesita ab utroque est, non id actum, 
beata et honesta civitas ut esset. nec vero ille urbem reliquit 
quod eam tueri non posset nec Italiam quod ea pelleretur, 
sed hoc a primo cogitavit, omnis terras, omnia maria movere, 
reges barbaros incitare, gentis feras in Italiam armatas 
adducere, exercitus conficere maximos. genus illud Sullani 
regni iam pridem appetitur, multis qui una sunt cupientibus. 
an censes nihil inter eos convenire, nullam pactionem fieri 
potuisse? hodie potest. sed neutri $SKOPO\S& est ille, ut nos 
beati simus; uterque regnare vult. 
<y 3>
  Haec a te invitatus breviter exposui; voluisti enim me 
quid de his malis sentirem ostendere. $PROQESPI/ZW& igitur, 
noster Attice, non hariolans, ut illa cui nemo credidit, sed 
coniectura prospiciens: 'iamque mari magno . . . '; non 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 161>
<y 3>
<z 5>
multo, inquam, secus possum vaticinari; tanta malorum im-
pendet $*)ILIA/S&. atque hoc nostra gravior est causa qui domi 
sumus quam illorum qui una transierunt, quod illi [qui] 
<y 4>
alterum metuunt, nos utrumque. cur igitur, inquis, re-
mansimus? vel tibi paruimus vel non occurrimus vel hoc 
fuit rectius. conculcari, inquam, miseram Italiam videbis 
proxima aestate [2aut alterius]2 aut utriusque [in] mancipiis 
ex omni genere collectis, nec tam [2singulorum proscr]2iptio 
pertimescenda, quae Luceriae multis sermonibus denuntiata 
esse dicitur, quam universae interitus; tantas in confligendo @1 
utriusque viris video futuras. habes coniecturam meam. tu 
autem consolationis fortasse aliquid exspectasti. nihil invenio; 
nihil fieri potest miserius, nihil perditius, nihil foedius. 
<y 5>
  Quod quaeris quid Caesar ad me scrips[2er]2it, quod saepe, 
gratissimum sibi esse quod quierim, oratque in eo ut per-
severem. Balbus minor haec eadem mandata. iter autem erat 
eius ad Lentulum consulem cum litteris Caesaris prae-
miorumque promissis si Romam revertisset. verum cum 
habeo rationem dierum, ante puto tramissurum quam 
potuerit conveniri. 
<y 6>
  Epistularum Pompei duarum quas ad me misit negle-
gentiam meamque in rescribendo diligentiam volui tibi 
notam esse. earum exempla ad te misi. 
<y 7>
  Caesaris hic per Apuliam ad Brundisium cursus quid efficiat 
exspecto. utinam aliquid simile Parthicis rebus! simul aliquid 
audiero, scribam ad te. tu ad me velim bonorum sermones; 
Romae frequentes esse dicuntur. scio equidem te in publicum 
non prodire, sed tamen audire te multa necesse est. 
  Memini librum tibi adferri a Demetrio Magnete ad te 
missum $PERI\ O(MONOI/AS&. eum mihi velim mittas. vides quam 
causam mediter. 
<x 161a>
<y sa>
    {47Scr. Luceriae iv. Id. Febr. an. 49}47 
    CN. MAGNVS PROCOS. S. D. M. CICERONI IMP. 
<y 1>
Q. Fabius ad me venit a. d. &7IIII& Id. Febr. is nuntiat L. 
Domitium cum suis cohortibus &7XI&[2&7I&]2 et cum cohortibus &7XIIII& 
quas Vibullius adduxit ad me iter habere; habuisse in animo @1 
proficisci Corfinio a. d. &7V& Id. Febr.; C. Hirrum cum &7V& 
cohortibus subsequi. censeo ad nos Luceriam venias; nam 
te hic tutissime puto fore. 
<x 161b>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xv vel xiv Kal. Mart. an. 49}47 
    M. CICERO IMP. S. D. CN. MAGNO PROCOS. 
<y 1>
A. d. &7XV& Kal. Mart. Formiis accepi tuas litteras; ex quibus 
ea quae in agro Piceno gesta erant cognovi commodiora esse 
multo quam ut erat nobis nuntiatum, Vibullique virtutem 
industriamque libenter agnovi. 
  Nos adhuc in ea ora ubi praepositi sumus ita fuimus ut 
navem paratam haberemus. ea enim audiebamus et ea vere-
bamur ut, quodcumque tu consilium cepisses, id nobis per-
sequendum putaremus. nunc quoniam auctoritate et consilio 
tuo in spe firmiore sumus, si teneri posse putas Tarracinam 
[2et]2 oram maritimam, in ea manebo, etsi praesidia in oppidis 
nulla sunt. nemo enim nostri ordinis in his locis est praeter 
M. Eppium, quem ego Minturnis esse volui, vigilantem 
hominem et industrium. nam L. Torquatum, virum fortem 
et cum auctoritate, Formiis non habemus; ad te profectum 
arbitramur. 
<y 2>
  Ego omnino, ut tibi proxime placuerat, Capuam veni eo 
ipso die quo tu Teano Sidicino es profectus; volueras enim 
me cum M. Considio pro praetore illa negotia tueri. cum eo 
venissem, vidi T. Ampium dilectum habere diligentissime, 
ab eo accipere [2L.]2 Libonem, summa item diligentia et in illa @1 
colonia auctoritate. fui Capuae quoad consules. iterum, ut 
erat [2e]2dictum a consulibus, veni Capuam ad Non. Febr.; cum 
fuissem triduum, recepi me Formias. 
<y 3>
  Nunc quod tuum consilium aut quae ratio belli sit ignoro. 
si tenendam hanc oram putas, quae et opportunitatem et 
dignitatem habet et civis egregios et, ut arbitror, teneri 
potest, opus est esse qui praesit; sin omnia unum in locum 
contrahenda sunt, non dubito quin ad te statim veniam, 
quo mihi nihil optatius est, idque tecum quo die ab urbe 
discessimus locutus sum. ego si cui adhuc videor segnior 
fuisse, dum ne tibi videar non laboro, et tamen si, ut video, bel-
lum gerendum est, confido me omnibus facile satis facturum. 
<y 4>
  M. Tullium, meum necessarium, ad te misi cui tu, si tibi 
videretur, ad me litteras dares. 
<x 161c>
<y sa>
    {47Scr. Canusi x Kal. Mart. an. 49}47 
    CN. MAGNVS PROCOS. S. D. M. CICERONI IMP. 
<y 1>
S. v. b. Tuas litteras libenter legi; recognovi enim tuam pri-
stinam virtutem etiam in salute communi. consules ad eum 
exercitum quem in Apulia habui venerunt. magno opere te 
hortor pro tuo singulari perpetuoque studio in rem publicam 
ut te ad nos conferas, ut communi consilio rei publicae ad-
flictae opem atque auxilium feramus. censeo via Appia iter 
facias et celeriter Brundisium venias. @1 
<x 161d>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii Kal. Mart. an. 49 (%14`4)}47 
    M. CICERO IMP. S. D. CN. MAGNO PROCOS. 
<y 1>
Cum ad te litteras misissem quae tibi Canusi redditae sunt, 
suspicionem nullam habebam te rei publicae causa mare 
transiturum, eramque in spe magna fore ut in Italia possemus 
aut concordiam constituere, qua mihi nihil utilius videbatur, 
aut rem publicam summa cum dignitate defendere. inter-
im nondum meis litteris ad te perlatis ex iis mandatis quae 
D. Laelio ad consules dederas certior tui consili factus non 
exspectavi dum mihi a te litterae redderentur, confestimque 
cum Quinto fratre et cum liberis nostris iter ad te in Apuliam 
<y 2>
facere coepi. cum Teanum Sidicinum venissem, C. Messius, 
familiaris tuus, mihi dixit aliique complures Caesarem iter 
habere Capuam et eo ipso die mansurum esse Aeserniae. 
sane sum commotus quod, si ita esset, non modo iter meum 
interclusum sed me ipsum plane exceptum putabam. itaque 
tum Cales processi, ut ibi potissimum consisterem, dum cer-
tum nobis ab Aesernia de eo quod audieram referretur. 
<y 3>
  At mihi, cum Calibus essem, adfertur litterarum tuarum 
exemplum quas tu ad Lentulum consulem misisses. hae scriptae 
sic erant, litteras tibi a L. Domitio a. d. &7XIII& Kal. Mart. adlatas 
esse, earumque exemplum subscripseras; magnique interesse 
rei publicae scripseras omnis copias primo quoque tempore 
in unum locum convenire, et ut praesidio quod satis esset 
Capuae relinqueret. his ego litteris lectis in eadem opinione 
fui qua reliqui omnes, te cum omnibus copiis ad Corfinium @1 
esse venturum; quo mihi, cum Caesar ad oppidum castra 
haberet, tutum iter esse non arbitrabar. 
  Cum res in summa exspectatione esset, utrumque simul 
audivimus, et quae Corfini acta essent et te iter Brundisium 
facere coepisse; cumque nec mihi nec fratri meo dubium 
esset quin Brundisium contenderemus, a multis qui e Samnio 
Apuliaque veniebant admoniti sumus ut caveremus ne ex-
ciperemur a Caesare, quod is in eadem loca quae nos pete-
bamus profectus celerius etiam quam nos possemus eo quo 
intenderet venturus esset. quod cum ita esset, nec mihi nec 
fratri meo nec cuiquam amicorum placuit committere ut 
temeritas nostra non solum nobis sed etiam rei publicae 
noceret cum praesertim non dubitaremus quin, si etiam 
tutum nobis iter fuisset, te tamen iam consequi non possemus. 
<y 4>
  Interim accepimus tuas litteras Canusio a. d. &7X& Kal. Mart. 
datas, quibus nos hortaris ut celerius Brundisium veniamus. 
quas cum accepissemus a. d. &7III& Kal. Mart., non dubita-
bamus quin tu iam Brundisium pervenisses, nobisque iter 
illud omnino interclusum videbamus neque minus nos esse 
captos quam qui Corfini fuissent; neque enim eos solos ar-
bitrabamur capi qui in armatorum manus incidissent sed eos 
nihilo minus qui regionibus exclusi intra praesidia atque intra 
arma aliena venissent. 
<y 5>
  Quod cum ita sit, maxime vellem primum semper tecum 
fuissem, quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam 
reiciebam; quod feci non vitandi oneris causa sed quod vide-
bam teneri illam urbem sine exercitu non posse, accidere 
autem mihi nolebam quod doleo viris fortissimis accidisse. @1 
quoniam autem tecum ut essem non contigit, utinam tui consili 
certior factus essem! nam suspicione adsequi non potui, quod 
omnia prius arbitratus sum fore quam ut haec rei publicae 
causa in Italia non posset duce te consistere. neque vero nunc 
consilium tuum reprehendo, sed fortunam rei publicae 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 161d>
<y 5>
<z 11>
lugeo; nec, si ego quid tu secutus sis non perspicio, idcirco 
minus existimo te nihil nisi summa ratione fecisse. 
<y 6>
  Mea quae semper fuerit sententia primum de pace vel 
iniqua condicione retinenda, deinde de urbe (nam de Italia 
quidem nihil mihi umquam ostenderas), meminisse te ar-
bitror. sed mihi non sumo ut meum consilium valere de-
buerit; secutus sum tuum, neque id rei publicae causa, de 
qua desperavi, quae et nunc adflicta est nec excitari sine 
civili perniciosissimo bello potest, sed te quaerebam, tecum 
esse cupiebam, neque eius rei facultatem, si qua erit, 
praetermittam. 
<y 7>
  Ego me in hac omni causa facile intellegebam pugnandi 
cupidis hominibus non satis facere. primum enim prae me 
tuli me nihil malle quam pacem, non quin eadem timerem 
quae illi sed ea bello civili leviora ducebam. deinde suscepto 
bello, cum pacis condiciones ad te adferri a teque ad ea[2s]2 
honorifice et large responderi viderem, duxi meam rationem; 
quam tibi facile me probaturum pro tuo in me beneficio 
arbitrabar. memineram me esse unum qui pro meis maximis 
in rem publicam meritis supplicia miserrima et crudelissima 
pertulissem, me esse unum qui, si offendissem eius animum @1 
cui tum cum iam in armis essemus consulatus tamen alter et 
triumphus amplissimus deferebatur, subicerer isdem proeliis, 
ut mea persona semper ad improborum civium impetus 
aliquid videretur habere populare. atque haec non ego prius 
sum suspicatus quam mihi palam denuntiata sunt, neque ea 
tam pertimui, si subeunda essent, quam declinanda putavi, 
si honeste vitare possem. 
<y 8>
  Quam ob rem illius temporis, dum in spe pax fuit, rationem 
nostram vides, reliqui facultatem res ademit. is autem quibus 
non satis facio facile respondeo; neque enim ego amicior 
C. Caesari umquam fui quam illi neque illi amiciores rei 
publicae quam ego. hoc inter me et illos interest, quod, 
cum et illi cives optimi sint et ego ab ista laude non absim, 
ego condicionibus, quod idem te intellexeram velle, illi 
armis disceptari maluerunt; quae quoniam ratio vicit, perficiam 
profecto ut neque res publica civis a me animum neque tu 
amici desideres. 
<x 162>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano prid. Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Mihi molestior [2lippitudo]2 erat etiam quam ante fuerat; 
dictare tamen hanc epistulam malui quam Gallo Fabio 
amantissimo utriusque nostrum nihil ad te litterarum dare. 
nam pridie quidem, quoque modo potueram, scripseram 
ipse eas litteras quarum vaticinationem falsam esse cupio. 
huius autem epistulae non solum ea causa est, ut ne quis a me @1 
dies intermittatur quin dem ad te litteras, sed etiam haec iustior, 
ut a te impetrarem ut sumeres aliquid temporis %quo tibi 
quia perexiguo tempore% opus est. explicari mihi tuum 
consilium plane volo, ut penitus intellegam. 
<y 2>
  Omnia sunt integra nobis; nihil praetermissum est quod 
non habeat sapientem excusationem, non modo probabilem. 
nam certe neque tum peccavi cum imperatam iam Capuam 
non solum ignaviae dedecus sed etiam perfidiae suspicionem 
fugiens accipere nolui, neque cum post condiciones pacis per 
L. Caesarem et Fabatum adlatas cavi ne animum eius 
offenderem cui Pompeius iam armatus armato consulatum 
<y 3>
triumphumque deferret. nec vero haec extrema quisquam 
potest iure reprehendere, quod mare non transierim. id enim, 
etsi erat deliberationis, tamen obire non potui; neque enim 
suspicari debui, cum praesertim ex ipsius Pompei litteris, idem 
quod te video existimasse, non dubitarim quin is Domitio 
subventurus esset, et plane quid rectum et quid faciendum 
mihi esset diutius cogitare malui. 
<y 4>
  Primum igitur haec qualia tibi esse videantur, etsi signi-
ficata sunt a te, tamen accuratius mihi perscribas velim, 
deinde aliquid etiam in posterum prospicias fingasque quem 
me esse deceat et ubi me plurimum prodesse rei publicae 
sentias, ecquae pacifica persona desideretur an in bellatore 
sint omnia. 
<y 5>
  Atque ego, qui omnia officio metior, recordor tamen tua 
consilia, quibus si paruissem, tristitiam illorum temporum @1 
non subissem. memini quid mihi tum suaseris per Theo-
phanem, per Culleonem, idque saepe ingemiscens sum re-
cordatus. qua re nunc saltem ad illos calculos revertamur 
quos tum abiecimus, ut non solum gloriosis consiliis utamur 
sed etiam paulo salubri[2ori]2bus. sed nihil praescribo; accurate 
<y 6>
velim perscribas tuam ad me sententiam. volo etiam exquiras 
quam diligentissime poteris (habebis autem per quos possis) 
quid Lentulus noster, quid Domitius agat, quid acturus sit, 
quem ad modum nunc se gerant, num quem accusent, num 
cui suscenseant_quid dico num cui? num Pompeio. omnino 
culpam omnem Pompeius in Domitium confert, quod ipsius 
litteris cognosci potest quarum exemplum ad te misi. haec 
igitur videbis et, quod ante ad te scripsi, Demetri Magnetis 
librum quem ad te misit de concordia velim mihi mittas. 
<x 162a>
<y sa>
    {47Scr. Luceriae xii Kal. Mart., ut vid., an. 49}47 
    CN. MAGNVS PROCOS. S. D. C. MARCELLO 
    L. LENTVLO COSS. 
<y 1>
Ego quod existimabam dispersos nos neque rei publicae 
utilis neque nobis praesidio esse posse, idcirco ad L. Do-
mitium litteras misi, primum ut ipse cum omni copia ad 
nos veniret; si de se dubitaret, ut cohortis &7XVIIII& quae ex 
Piceno ad me iter habebant ad nos mitteret. quod veritus 
sum factum est, ut Domitius implicaretur, ut neque ipse satis 
firmus esset ad castra facienda, quod meas &7XVIIII& et suas &7XII& @1 
cohortis in tribus oppidis distributas haberet (nam partim 
Albae, partim Sulmone collocavit), neque [2se]2, si vellet, 
expedire posset. 
<y 2>
  Nunc scitote me esse in summa sollicitudine. nam et tot 
et talis viros periculo obsidionis liberare cupio neque subsidio 
ire possum, quod his duabus legionibus non puto esse 
committendum ut illuc ducantur; ex quibus tamen non amplius 
&7XIIII& cohortis contrahere potui, quod Brundisium praesidium 
misi neque Canusium sine praesidio, dum abessem, putavi 
esse dimittendum. 
<y 3>
  D. Laelio mandaram, quod maiores copias sperabam nos 
habituros, ut, si vobis videretur, alter uter vestrum ad me 
veniret, alter in Siciliam cum ea copia quam Capuae et 
circum Capuam comparastis et cum iis militibus quos Faustus 
legit proficisceretur, Domitius cum &7XII& suis cohortibus eodem 
adiungeretur, reliquae copiae omnes Brundisium cogerentur, 
et inde navibus Dyrrachium transportarentur. nunc cum 
hoc tempore nihilo magis ego quam vos subsidio Domitio 
ire possim * * * se per montis explicare, non est nobis com-
mittendum ut ad has &7XIIII& cohortis quas dubio animo habeo 
hostis accedere aut in itinere me consequi possit. 
<y 4>
  Quam ob rem placitum est mihi (%altia% video censeri 
M. Marcello et ceteris nostri ordinis qui hic sunt) ut Brun-
disium ducerem hanc copiam quam mecum habeo. vos 
hortor ut quodcumque militum contrahere poteritis con-
trahatis et eodem Brundisium veniatis quam primum. arma 
quae ad me missuri eratis, iis censeo armetis milites quos vobis- @1 
cum habetis. quae arma superabunt, ea si Brundisium iumen-
tis deportaritis vehementer rei publicae profueritis. de hac re 
velim nostros certiores faciatis. ego ad P. Lupum et C. 
Coponium praetores misi ut se vobis coniungerent et militum 
quod haberent ad vos deducerent. 
<x 162b>
<y sa>
    {47Scr. Luceriae iii Id. Febr. an. 49}47 
    CN. MAGNVS PROCOS. S. D. L. DOMITIO PROCOS. 
<y 1>
Valde miror te ad me nihil scribere et potius ab aliis quam 
a te de re publica me certiorem fieri. nos disiecta manu pares 
adversariis esse non possumus; contractis nostris copiis spero 
nos et rei publicae et communi saluti prodesse posse. quam 
ob rem cum constituisses, ut Vibullius mihi scripserat, a. d. &7V& 
Id. Febr. Corfinio proficisci cum exercitu et ad me venire, 
miror quid causae fuerit qua re consilium mutaris. nam illa 
causa quam mihi Vibullius scribit levis est, te propterea 
moratum esse quod audieris Caesarem Firmo progressum in 
Castrum Truentinum venisse; quanto enim magis appro-
pinquare adversarius coepit, eo tibi celerius agendum erat ut 
te mecum coniungeres prius quam Caesar aut tuum iter 
impedire aut me abs te excludere posset. 
<y 2>
  Quam ob rem etiam te rogo et hortor, id quod non destiti 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 162b>
<y 2>
<z 2>
superioribus litteris a te petere, ut primo quoque die Luceriam 
ad [2me]2 venires, ante quam copiae quas instituit Caesar 
contrahere in unum locum coactae vos a nobis distrahant. @1 
sed si erunt qui te impediant ut villas suas servent, aequum 
est me a te impetrare ut cohortis quae ex Piceno et Camerino 
venerunt, quae fortunas suas reliquerunt, ad me missum facias. 
<x 162c>
<y sa>
    {47Scr. Luceriae xiv Kal. Mart. an. 49}47 
    CN. MAGNVS PROCOS. S. D. L. DOMITIO PROCOS. 
<y 1>
Litteras abs te M. Calenius ad me attulit a. d. &7XIIII& Kal. Mart.; 
in quibus litteris scribis tibi in animo esse observare Caesarem 
et, si secundum mare ad me ire coepisset, confestim in 
Samnium ad me venturum, sin autem ille circum istaec loca 
commoraretur, te ei, si propius accessisset, resistere velle. 
  Te animo magno et forti istam rem agere existimo, sed 
diligentius nobis est videndum ne distracti pares esse ad-
versario non possimus, cum ille magnas copias habeat et 
maiores brevi habiturus sit. non enim pro tua providentia 
debes illud solum animadvertere, quot in praesentia cohortis 
contra te habeat Caesar, sed quantas brevi tempore equitum 
et peditum copias contracturus sit. cui rei testimonio sunt 
litterae quas Bussenius ad me misit; in quibus scribit, id quod 
ab aliis quoque mihi scribitur, praesidia Curionem quae in 
Vmbria et Tuscis erant contrahere et ad Caesarem iter facere. 
quae si copiae in unum locum fuerint coactae, ut pars exer-
citus ad Album mittatur, pars ad te accedat, ut non pugnet 
sed locis suis repugnet, haerebis, neque solus cum ista copia 
tantam multitudinem sustinere poteris ut frumentatum eas. @1 
<y 2>
  Quam ob rem te magno opere hortor ut quam primum 
cum omnibus copiis hoc venias; consules constituerunt idem 
facere. ego M. Tuscilio ad te mandata dedi providendum 
esse ne duae legiones sine Picentinis cohortibus in conspe-
ctum Caesaris committerentur. quam ob rem nolito com-
moveri si audieris me regredi, si forte Caesar ad me veniet; 
cavendum enim puto esse ne implicatus haeream. nam neque 
castra propter anni tempus et militum animos facere possum 
neque ex omnibus oppidis contrahere copias expedit, ne 
receptum amittam; itaque non amplius &7XIIII& cohortis Luceriam 
coegi. 
<y 3>
  Consules praesidia omnia deducturi sunt aut in Siciliam 
ituri; nam aut exercitum firmum habere oportet quo 
confidamus perrumpere nos posse aut regiones eius modi 
obtinere e quibus repugnemus, id quod neutrum nobis hoc 
tempore contigit, quod et magnam partem Italiae Caesar 
occupavit et nos non habemus exercitum tam amplum neque 
tam magnum quam ille. itaque nobis providendum est ut 
summae rei publicae rationem habeamus. etiam atque etiam 
te hortor ut cum omni copia quam primum ad me venias. 
possumus etiam nunc rem publicam erigere, si communi 
consilio negotium administrabimus; si distrahemur, infirmi 
erimus. mihi hoc constitutum est. 
<y 4>
  His litteris scriptis %sic adpoete% mihi litteras et mandata 
attulit. quod me hortare ut istuc veniam, id me facere non 
arbitror posse, quod non magno opere his legionibus confido. @1 
<x 162d>
<y sa>
    {47Scr. Luceriae xiii Kal. Mart. an. 49}47 
    CN. MAGNVS PROCOS. S. D. L. DOMITIO PROCOS. 
<y 1>
Litterae mihi a te redditae sunt a. d. &7XIII& Kal. Mart., in quibus 
scribis Caesarem apud Corfinium castra posuisse. quod 
putavi et praemonui fit, ut nec in praesentia committere 
tecum proelium velit et omnibus copiis conductis [per] te 
implicet, ne ad me iter tibi expeditum sit atque istas copias 
coniungere optimorum civium possis cum his legionibus 
de quarum voluntate dubitamus. quo etiam magis tuis litteris 
sum commotus; neque enim eorum militum quos mecum 
habeo voluntate satis confido ut de omnibus fortunis rei 
publicae dimicem neque etiam qui ex dilectibus conscripti 
sunt consulibus convenerunt. 
<y 2>
  Qua re da operam, si ulla ratione etiam nunc efficere potes, 
ut te explices, hoc quam primum venias, ante quam omnes 
copiae adversarium conveniant. neque enim celeriter ex 
dilectibus hoc homines convenire possunt et, si convenirent, 
quantum iis committendum sit qui inter se ne noti [2quidem]2 
sunt contra veteranas legiones non te praeterit. 
<x 163>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano Kal. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Lippitudinis meae signum tibi sit librari manus et eadem 
causa brevitatis; etsi nunc quidem quod scriberem nihil erat. 
omnis exspectatio nostra erat in nuntiis Brundisinis; si nactus @1 
hic esset Gnaeum nostrum, spes dubia pacis, sin ille ante 
tramisisset, exitiosi belli metus. 
  Sed videsne in quem hominem inciderit res publica, quam 
acutum, quam vigilantem, quam paratum? si mehercule 
neminem occiderit neque cuiquam quicquam ademerit, ab 
<y 2>
iis qui eum maxime timuerant maxime diligetur. multum 
mecum municipales homines loquuntur, multum rusticani; 
nihil prorsus aliud curant nisi agros, nisi villulas, nisi nummulos 
suos. et vide quam conversa res sit: illum quo antea confidebant 
metuunt, hunc amant quem timebant. id quantis nostris 
peccatis vitiisque [2e]2venerit non possum sine molestia cogitare. 
quae autem impendere putarem scripseram ad te, et iam tuas 
litteras exspectabam. 
<x 164>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vi Non. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non dubito quin tibi odiosae sint epistulae cottidianae, cum 
praesertim neque nova de re aliqua certiorem te faciam 
neque novam denique iam reperiam scribendi ullam senten-
tiam. sed si dedita opera, cum causa nulla esset, tabellarios 
ad te cum inanibus epistulis mitterem, facerem inepte; 
euntibus vero, domesticis praesertim, ut nihil ad te dem 
litterarum facere non possum, et simul, crede mihi, requiesco 
paulum in his miseriis cum quasi tecum loquor, cum vero 
tuas epistulas lego, multo etiam magis. omnino intellego 
nullum fuisse tempus post has fugas et formidines quod magis 
debuerit mutum esse a litteris, propterea quod neque Romae 
quicquam auditur novi nec in his locis, quae a Brundisio @1 
absunt propius quam tu bidui aut tridui. Brundisi autem 
omne certamen vertitur huius pr[2ox]2imi temporis; qua 
quidem exspectatione torqueor. sed omnia ante Nonas 
sciemus. eodem enim die video Caesarem a Corfinio post 
meridiem profectum esse, id est Feralibus, quo Canusio mane 
Pompeium; eo modo autem ambulat Caesar et iis diariis 
militum celeritatem incitat ut timeam ne citius ad Brundisium 
<y 2>
quam opus sit accesserit. dices 'quid igitur proficis, qui 
anticipes eius rei molestiam quam triduo sciturus sis?' nihil 
equidem; sed, ut supra dixi, tecum perlibenter loquor, et 
simul scito labare meum consilium illud quod satis iam fixum 
videbatur. non mihi satis idonei sunt auctores ii qui a te 
probantur. quod enim umquam eorum in re publica forte 
factum exstitit? aut quis ab iis ullam rem laude dignam 
desiderat? nec mehercule laudandos existimo qui trans mare 
belli parandi causa profecti sunt, quamquam haec ferenda 
non erant; video enim quantum id bellum et quam pesti-
ferum futurum sit. sed me movet unus vir, cuius fugientis 
comes, rem publicam recuperantis socius videor esse debere. 
'totiensne igitur sententiam mutas?' ego tecum tamquam 
mecum loquor. quis autem est tanta quidem de re quin varie 
secum ipse disputet? simul et elicere cupio sententiam tuam, 
<y 3>
si manet, ut firmior sim, si mutata est, ut tibi adsentiar. omnino 
ad id de quo dubito pertinet me scire quid Domitius acturus 
sit, quid noster Lentulus. de Domitio varia audimus: * * * 
modo esse in Tiburti aut% lepidi quo cum lepidus accessisse% @1 
ad urbem, quod item falsum video esse; ait enim Lepidus 
eum nescio quo penetrasse itineribus [2occultis]2, occultandi 
sui causa an maris a[2di]2ipiscendi_ne id quidem scit; ignorat 
etiam de filio. addit illud sane molestum, pecuniam Domitio 
satis grandem quam is Corfini habuerit non esse redditam. 
de Lentulo autem nihil audimus. haec velim exquiras ad 
meque perscribas. 
<x 165>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano v Non. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A. d. &7V& Non. Mart. epistulas mihi tuas Aegypta reddidit, 
unam veterem, &7IIII& Kal. quam te scribis dedisse Pinario, quem 
non vidimus; in qua [2ex]2spectas quidnam praemissus agat 
Vibullius, qui omnino non est visus a Caesare (id altera 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 165>
<y 1>
<z 5>
epistula video te scire ita esse), et quem ad modum re-
deuntem excipiam Caesarem, quem omnino vitare cogito, 
et %aut hemonis% fugam intendis commutationemque vitae 
tuae, quod tibi puto esse faciendum, et ignoras Domitius cum 
fascibusne sit; quod cum scies, facies ut sciamus. habes ad 
primam epistulam. 
<y 2>
  Secutae sunt duae prid. Kal. ambae datae, quae me con-
vellerunt de pristino statu, iam tamen, ut ante ad te scripsi, 
labantem. nec me movet quod scribis 'Iovi ipsi iniquum'; 
nam periculum in utriusque iracundia positum est, victoria @1 
autem ita incerta ut deterior causa paratior mihi esse videa-
tur. nec me consules movent, qui ipsi pluma aut folio facilius 
moventur. offici me deliberatio cruciat cruciavitque adhuc. 
cautior certe est mansio, honestior existimatur traiectio; malo 
interdum multi me non caute quam pauci non honeste fecisse 
existiment. de Lepido et Tullo quod quaeris, illi vero non du-
bitant quin Caesari praesto futuri in senatumque venturi sint. 
<y 3>
  Recentissima tua est epistula Kalendis data, in qua optas con-
gressum pacemque non desperas; sed ego cum haec scribebam 
nec illos congressuros nec, si congressi essent, Pompeium ad 
ullam condicionem accessurum putabam. quod videris non 
dubitare, si consules transeant, quid nos facere oporteat, certe 
transeunt vel, quo modo nunc est, transierunt. sed memento 
praeter Appium neminem esse fere qui non ius habeat 
transeundi; nam aut cum imperio sunt, ut Pompeius, ut 
Scipio, Sufenas, Fannius, Voconius, Sestius, ipsi consules, 
quibus more maiorum concessum est vel omnis adire pro-
vincias, aut legati sunt eorum. sed nihil differo; quid placeat 
tibi et quid prope modum rectum sit intellego. 
  Plura scriberem, si ipse possem; sed, ut mihi videor, potero 
biduo. Balbi Corneli litterarum exemplum quas eodem die 
accepi quo tuas misi ad te, ut meam vicem doleres, cum me 
deri[2deri]2 videres. @1 
<x 165a>
<y sa>
    {47Scr. Romae c. Kal. Mart. an. 49}47 
    BALBVS CICERONI IMP. SAL. 
<y 1>
Obsecro te, Cicero, suscipe curam et cogitationem dignissi-
mam tuae virtutis, ut Caesarem et Pompeium perfidia homi-
num distractos rursus in pristinam concordiam reducas. 
crede mihi Caesarem non solum fore in tua potestate sed 
etiam maximum beneficium te sibi dedisse iudicaturum, si 
huc te reicis. velim idem Pompeius faciat; qui ut adduci tali 
tempore ad ullam condicionem possit magis opto quam spero. 
sed cum constiterit et timere desierit, tum incipiam non de-
sperare et tuam auctoritatem plurimum apud eum valituram. 
<y 2>
  Quod Lentulum consulem meum voluisti hic remanere, 
Caesari gratum, mihi vero gratissimum me dius fidius fecisti; 
nam illum tanti facio qui non Caesarem magis diligam. qui 
si passus esset nos secum, ut consueveramus, loqui et non 
se totum etiam et etiam ab sermone nostro avertisset, minus 
miser quam sum essem. nam cave putes hoc tempore plus 
me quemquam cruciari, quod eum, quem ante me diligo, 
video in consulatu quidvis potius esse quam consulem. quod 
si voluerit tibi obtemperare et nobis de Caesare credere et 
consulatum reliquum Romae peragere, incipiam sperare 
etiam consilio senatus auctore te, illo relatore Pompeium et 
Caesarem coniungi posse; quod si factum erit, satis me vixisse 
putabo. @1 
<y 3>
  Factum Caesaris de Corfinio totum te probaturum scio; 
et, quo modo in eius modi re, commodius cadere non potuit 
quam ut res sine sanguine confieret. 
  Balbi mei tuique adventu [2te]2 delectatum valde gaudeo. 
is quaecumque tibi de Caesare dixit quaeque Caesar scripsit, 
scio, re tibi probabit, quaecumque fortuna eius fuerit, veris-
sime scripsisse. 
<x 166>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iv Non. Mart. an. 49 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Omnia mihi provisa sunt praeter occultum et tutum iter 
ad mare superum; hoc enim mari uti non possumus hoc 
tempore anni. illuc autem quo spectat animus et quo res 
vocat qua veniam? cedendum enim est celeriter, ne forte qua 
re impediar atque adliger. nec vero ille me ducit qui videtur; 
quem ego hominem $A)POLITIKW/TATON& omnium iam ante 
cognoram, nunc vero etiam $A)STRATHGHTO/TATON&. non me 
igitur is ducit sed sermo hominum qui ad me [2a]2 Philotimo 
scribitur; is enim me ab optimatibus ait conscindi. quibus 
optimatibus, di boni? qui nunc quo modo occurrunt, quo 
modo etiam se venditant Caesari! municipia vero deum, 
<y 2>
nec simulant, ut cum de illo aegroto vota faciebant. sed plane @1 
quicquid mali hic Pisistratus non fecit tam gratum est quam 
si alium facere prohibuerit. [2hunc]2 propitium sperant, illum 
iratum putant. quas fieri censes $A)PANTH/SEIS& ex oppidis, 
quos honores? 'metuunt' inquies. credo, sed mehercule illum 
magis; huius insidiosa clementia delectantur, illius iracundiam 
formidant. iudices de &7CCCL&[2&7X&]2, qui praecipue Gnaeo nostro 
delectabantur, ex quibus cottidie aliquem video, nescio quas 
eius minas horrent. itaque quaero qui sint isti optimates qui 
me exturbent cum ipsi domi maneant. sed tamen, quicum-
que sunt, '$AI)DE/OMAI *TRW=AS&'. etsi qua spe proficiscar video 
coniungoque me cum homine magis ad vastandam Italiam 
quam ad vincendum parato dominumque exspecto. et quidem 
cum haec scribebam &7IIII& Non. iam exspectabam aliquid a 
Brundisio. quid autem 'aliquid'? quam inde turpiter fugisset, 
et victor hic qua se referret et quo; quod ubi audissem, si 
ille Appia veniret, ego Arpinum cogitabam. 
<x 167>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano prid. Non. Mart. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Etsi cum tu has litteras legeres putabam fore ut scirem iam 
quid Brundisi actum esset (nam Canusio &7VIII&[2&7I&]2 Kal. profectus 
erat Gnaeus; haec autem scribebam prid. Non., &7XIIII& die 
postquam ille Canusio moverat), tamen angebar singularum 
horarum exspectatione mirabarque nihil adlatum esse ne @1 
rumoris quidem; nam erat mirum silentium. sed haec fortasse 
$KENO/SPOUDA& sunt, quae tamen iam sciantur necesse est; 
<y 2>
illud molestum, me adhuc investigare non posse ubi P. 
Lentulus noster sit, ubi Domitius. quaero autem, quo facilius 
scire possim quid acturi sint, iturine ad Pompeium et, si sunt, 
qua quandove ituri sint. 
  Vrbem quidem iam refertam esse optimatium audio, 
Sosium et Lupum, quos Gnaeus noster ante putabat Brun-
disium venturos esse quam se, ius dicere. hinc vero vulgo 
vadunt; etiam M'. Lepidus, quocum diem conterere solebam, 
<y 3>
cras cogitabat. nos autem in Formiano morabamur, quo 
citius audiremus, deinde Arpinum volebamus; inde iter qua 
maxime $A)NAPA/NTHTON& esset ad mare superum, remotis sive 
omnino missis lictoribus. audio enim bonis viris, qui et nunc 
et saepe antea magno praesidio rei publicae fuerunt, hanc 
cunctationem nostram non probari multaque mihi et severe 
in conviviis, tempestivis quidem, disputari. 
  Cedamus igitur et, ut boni cives simus, bellum Italiae 
terra marique inferamus et odia improborum rursus in nos, 
quae iam exstincta erant, incendamus et Luccei consilia ac 
<y 4>
Theophani persequamur. nam Scipio vel in Syriam profi-
ciscitur sorte vel cum genero honeste vel Caesarem fugit 
iratum. Marcelli quidem, nisi gladium Caesaris timuissent, 
manerent. Appius et eodem timore et inimicitiarum recen-
tium. et tamen praeter hunc et C. Cassium reliqui legati, 
Faustus pro quaestore; ego unus cui utrumvis liceret. frater 
accedit, quem socium huius fortunae esse non erat aequum; @1 
cui magis etiam Caesar irascetur, sed impetrare non possum ut 
maneat. dabimus hoc Pompeio, cui debemus. nam me quidem 
alius nemo movet, non sermo bonorum, qui nulli sunt, non 
causa, quae acta timide est, agetur improbe. uni, uni hoc 
damus, ne id quidem roganti nec suam causam, ut ait, agenti 
sed publicam. 
  Tu quid cogites de transeundo in Epirum scire sane velim. 
<x 168>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano Non. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Etsi Non. Mart., die tuo, ut opinor, exspectabam epi-
stulam a te longiorem, tamen ad eam ipsam brevem quam 
&7III&[2&7I&]2 Non. $U(PO\ TH\N DIA/LEIYIN& dedisti rescribendum putavi. 
gaudere ais te mansisse me et scribis in sententia te manere. 
mihi autem superioribus litteris videbare non dubitare quin 
cederem, ita si et Gnaeus bene comitatus conscendisset et 
consules transissent. utrum hoc tu parum commeministi, 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 168>
<y 1>
<z 8>
an ego non satis intellexi, an mutasti sententiam? sed aut 
ex epistula quam exspecto perspiciam quid sentias aut alias 
abs te litteras eliciam. Brundisio nihildum erat adlatum. 
<x 169>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano viii Id. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
O rem difficilem planeque perditam! quam nihil praeter-
mittis in consilio dando! quam nihil tamen quod tibi ipsi @1 
placeat explicas! non esse me una cum Pompeio gaudes: ac 
proponis quam sit turpe me adesse cum quid de illo detraha-
tur; nefas esse approbare. certe. contra igitur? 'di' inquis 
'averruncent!' quid ergo fiet si in altero scelus est, in altero 
supplicium? 'impetrabis' inquis 'a Caesare ut tibi abesse liceat 
et esse otioso.' supplicandum igitur? miserum. quid si non 
impetraro? 'et de triumpho erit' inquis 'integrum.' quid si hoc 
ipso premar? accipiam? quid foedius? negem? repudiari se 
totum, magis etiam quam olim in &7XX&viratu, putabit. ac solet, 
cum se purgat, in me conferre omnem illorum temporum 
culpam: ita me sibi fuisse inimicum ut ne honorem quidem 
a se accipere vellem. quanto nunc hoc idem accipiet asperius! 
tanto scilicet quanto et honos hic illo est amplior et ipse 
<y 2>
robustior. nam quod negas te dubitare quin magna in offensa 
sim apud Pompeium hoc tempore, non video causam cur 
ita sit hoc quidem tempore. qui enim amisso Corfinio denique 
certiorem me sui consili fecit, is queretur Brundisium me 
non venisse cum inter me et Brundisium Caesar esset? deinde 
etiam scit $A)PARRHSI/ASTON& esse in ea causa querelam suam. 
me putat de municipiorum imbecillitate, de dilectibus, de 
pace, de urbe, de pecunia, de Piceno occupando plus vidisse 
quam se. sin cum potuero non venero, tum erit inimicus; 
quod ego non eo vereor ne mihi noceat (quid enim faciet? @1 
'$TI/S D' E)STI\ DOU=LOS TOU= QANEI=N A)/FRONTIS W)/N;&'), sed quia ingrati 
animi crimen horreo. confido igitur adventum nostrum illi, 
quoque tempore fuerit, ut scribis, $A)SMENISTO\N& fore. nam quod 
ais, si hic temperatius egerit, consideratius te consilium 
daturum, qui hic potest se gerere non perdite? [2vetat]2 vita, 
mores, ante facta, ratio suscepti negoti, socii, vires bonorum 
aut etiam constantia. 
<y 3>
  Vixdum epistulam tuam legeram cum ad me currens ad 
illum Postumus Curtius venit, nihil nisi classis loquens et 
exercitus. eripiebat Hispanias, tenebat Asiam, Siciliam, 
Africam, Sardiniam, confestim in Graeciam persequebatur. 
eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii 
simus. nec enim ferre potero sermones istorum, quicumque 
sunt; non sunt enim certe, ut appellantur, boni. sed tamen 
id ipsum scire cupio, quid loquantur, idque ut exquiras meque 
certiorem facias te vehementer rogo. nos adhuc quid Brundisi 
actum esset plane nesciebamus. cum sciemus, tum ex re et ex 
tempore consilium capiemus, sed utemur tuo. 
<x 170>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vii Id. Mart. an. 49 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Domiti filius transiit Formias &7VIII& Id. currens ad matrem 
Neapolim mihique nuntiari iussit patrem ad urbem esse, cum 
ex eo curiose quaesisset servus noster Dionysius. nos autem @1 
audieramus eum profectum sive ad Pompeium sive in Hi-
spaniam. id cuius modi sit scire sane velim. nam ad id quod 
delibero pertinet, si ille certe nusquam discessit, intellegere 
Gnaeum non esse facilis nobis ex Italia exitus, cum ea tota 
armis praesidiisque teneatur, hieme praesertim. nam si com-
modius anni tempus esset, vel infero mari liceret uti. nunc 
nihil potest nisi supero tramitti, quo iter interclusum est. 
quaeres igitur et de Domitio et de Lentulo. 
<y 2>
  A Brundisio nulla adhuc fama venerat, et erat hic dies 
&7VII& Id., quo die suspicabamur aut pridie ad Brundisium 
venisse Caesarem. nam Kalendis Arpis manserat. sed si 
Postumum audire velles, persecuturus erat Gnaeum; transisse 
enim iam putabat coniectura tempestatum ac dierum. ego 
nautas eum non putabam habiturum; ille confidebat, et eo 
magis quod audita naviculariis hominis liberalitas esset. sed 
tota res Brundisina quo modo habeat se diutius nescire non 
possum. 
<x 171>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vi Id. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
[Natali] die tuo scripsisti epistulam ad me plenam consili 
summaeque cum benevolentiae tum etiam prudentiae. eam 
mihi Philotimus postridie quam a te acceperat reddidit. sunt 
ista quidem quae disputas difficillima, iter ad superum, 
navigatio infero, discessus Arpinum ne hunc fugisse, mansio @1 
Formiis ne obtulisse nos gratulationi videamur, sed mise-
rius nihil quam ea videre quae tamen iam, inquam, videnda 
erunt. 
  Fuit apud me Postumus, scripsi ad te quam gravis, venit 
ad me etiam Q. Fufius quo vultu, quo spiritu! properans 
Brundisium, scelus accusans Pompei, levitatem et stultitiam 
senatus. haec qui in mea villa non feram %cur tum% in curia 
<y 2>
potero ferre? age, finge me quamvis $EU)STOMA/XWS& haec feren-
tem; quid illa 'dic, M. Tulli'? quem habebunt exitum? et 
omitto causam rei publicae, quam ego amissam puto cum 
vulneribus suis tum medicamentis iis quae parantur; de 
Pompeio quid agam? cui plane (quid enim hoc negem?) 
suscensui. semper enim [2me]2 causae eventorum magis movent 
quam ipsa eventa. haec igitur mala (quibus maiora esse quae 
possunt?) considerans vel potius iudicans eius opera accidisse 
et culpa inimicior huic eram quam ipsi Caesari. ut maiores 
nostri funestiorem diem esse voluerunt Alliensis pugnae quam 
urbis captae, quod hoc malum ex illo (itaque alter religiosus 
etiam nunc dies, alter in vulgus ignotus), sic ego decem 
annorum peccata recordans, in quibus inerat ille etiam annus 
qui nos hoc [2non]2 defendente, ne dicam gravius, adflixerat, 
praesentisque temporis cognoscens temeritatem, ignaviam, 
<y 3>
neglegentiam suscensebam. sed ea iam mihi exciderunt; bene-
ficia eiusdem cogito, cogito etiam dignitatem; intellego, serius 
equidem quam vellem propter epistulas sermonesque Balbi, 
sed video plane nihil aliud agi, nihil actum ab initio, [2nisi]2 @1 
ut hunc occideret. ego igitur, sicut apud Homerum cui et 
mater et dea dixisset '$AU)TI/KA GA/R TOI E)/PEITA MEQ' *(/EKTORA 
$PO/TMOS E(/TOIMOS&' matri ipse respondit 
    '$AU)TI/KA TEQNAI/HN, E)PEI\ OU)K A)/R' E)/MELLON E(TAI/RW| 
    $KTEINOME/NW| E)PAMU=NAI&,'_ 
quid si non $E(TAI/RW|& solum sed etiam $EU)ERGE/TH|&, adde tali 
viro talem causam agenti?_ego vero haec officia mercanda 
vita puto. optimatibus vero tuis nihil confido, nihil iam ne 
inservio quidem. video ut se huic dent, ut daturi sint. quic-
quam tu illa putas fuisse de valetudine decreta municipiorum 
prae his de victoria gratulationibus? 'timent' inquies. at ipsi 
tum se timuisse dicunt. sed videamus quid actum sit Brundisi. 
ex eo fortasse alia consilia nascentur aliaeque litterae. 
<x 172>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano v Id. Mart. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nos adhuc Brundisio nihil. Roma scripsit Balbus putare iam 
Lentulum consulem tramisisse [me] nec eum a minore Balbo 
conventum, quod is hoc iam Canusi audisset; inde ad se eum 
scripsisse; cohortisque sex quae Albae fuissent ad Curium 
via Minucia transisse; id Caesarem ad se scripsisse et brevi @1 
tempore eum ad urbem futurum. ergo utar tuo consilio 
neque me Arpinum hoc tempore abdam, etsi, Ciceroni meo 
togam puram cum dare Arpini vellem, hanc eram ipsam 
excusationem relicturus ad Caesarem. sed fortasse in eo ipso 
offendetur, cur non Romae potius. sed tamen, si est con-
veniendus, hic potissimum. tum reliqua videbimus, id est et 
quo et qua et quando. 
<y 2>
  Domitius, ut audio, in Cosano est [2et]2 quidem, ut aiunt, 
paratus ad navigandum, si in Hispaniam, non [2im]2probo, si ad 
Gnaeum, laudo; quovis potius certe quam ut Curtium videat 
quem ego patronus aspicere non possum. quid alios? sed, 
opinor, quiescamus, ne nostram culpam coarguamus qui, dum 
urbem, id est patriam, amamus dumque rem conventuram 
putamus, ita nos gessimus ut plane interclusi captique simus. 
<y 3>
  Scripta iam epistula Capua litterae sunt adlatae hoc ex-
emplo: 
 &10'Pompeius mare transiit cum omnibus militibus quos secum 
habuit. hic numerus est hominum milia triginta et consules duo 
et tribuni pl. et senatores qui fuerunt cum eo omnes cum uxoribus 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 172>
<y 3>
<z 6>
et liberis. conscendisse dicitur a. d. &7IIII& Non. Mart. ex ea die fuere 
septemtriones venti. navis quibus usus non est omnis aut praecidisse 
aut incendisse dicunt. de hac re litterae L. Metello tribuno pl. 
Capuam adlatae sunt a Clodia socru, quae ipsa transiit.'& 
<y 4>
  Ante sollicitus eram et angebar, sicut res scilicet ipsa cogebat, 
cum consilio explicare nihil possem; nunc autem, postquam @1 
Pompeius et consules ex Italia exierunt, non angor sed ardeo 
dolore, 
    '$OU)DE/ MOI H)=TOR 
    $E)/MPEDON, A)LL' A)LALU/KTHMAI&.' 
non sum, inquam, mihi crede, mentis compos; tantum mihi 
dedecoris admisisse videor. mene non primum cum Pompeio, 
qualicumque consilio usus [2est]2, deinde cum bonis esse, quam-
vis causa temere instituta? praesertim cum ii ipsi quorum 
ego causa timidius me fortunae committebam, uxor, filia, 
Cicerones pueri, me illud sequi mallent, hoc turpe et me 
indignum putarent. nam Quintus quidem frater quicquid 
mihi placeret id rectum se putare aiebat, id animo aequissimo 
sequebatur. 
<y 5>
  Tuas nunc epistulas a primo lego. hae me paulum recre-
ant. primae monent et rogant ne me proiciam, proximae 
gaudere te ostendunt me remansisse. eas cum lego, minus 
mihi turpis videor, sed tam diu dum lego. deinde emergit 
rursum dolor et $AI)SXROU= FANTASI/A&. quam ob rem obsecro te, 
mi Tite, eripe hunc mihi dolorem aut minue saltem, aut 
consolatione aut consilio aut quacumque re potes. quid tu 
autem possis, aut quid homo quisquam? vix iam deus. 
<y 6>
  Equidem illud molior quod tu mones sperasque fieri posse, 
ut mihi Caesar concedat ut absim cum aliquid in senatu contra 
Gnaeum agatur. sed timeo ne non impetrem. venit ab eo 
Furnius. ut quidem scias quos sequamur, Q. Titini filium 
cum Caesare esse nuntiat_sed illum maiores mihi gratias 
agere quam vellem. quid autem me roget, paucis ille quidem @1 
verbis sed $E)N DUNA/MEI&, cognosce ex ipsius epistula. me 
miserum quod tu non valuisti! una fuissemus; consilium 
certe non defuisset. '$SU/N TE DU/' E)RXOME/NW& . . . '. 
<y 7>
  Sed acta ne agamus, reliqua paremus. me adhuc haec duo 
fefellerunt, initio spes compositionis, qua facta volebam 
ut[2i]2 populari via, sollicitudine senectutem nostram liberare; 
deinde bellum crudele et exitiosum suscipi a Pompeio intel-
legebam. melioris me dius fidius civis et viri putabam quovis 
supplicio adfici quam illi crudelitati non solum praeesse verum 
etiam interesse. [2sed]2 videtur vel mori satius fuisse quam esse 
cum his. ad haec igitur cogita, mi Attice, vel potius excogita. 
quemvis eventum fortius feram quam hunc dolorem. 
<x 172a>
<y sa>
    {47Scr. in itinere Arpis Brundisium c. iii Non. Mart. an. 49}47 
    CAESAR IMP. S. D. CICERONI IMP. 
<y 1>
Cum Furnium nostrum tantum vidissem neque loqui neque 
audire meo commodo potuissem, [2cum]2 properarem atque 
essem in itinere praemissis iam legionibus, praeterire tamen 
non potui quin et scriberem ad te et illum mitterem gratias-
que agerem, etsi hoc et feci saepe et saepius mihi facturus 
videor; ita de me mereris. in primis a te peto, quoniam confido 
me celeriter ad urbem venturum, ut te ibi videam, ut tuo 
consilio, gratia, dignitate, ope omnium rerum uti possim. 
ad propositum revertar; festinationi meae brevitatique littera-
rum ignosces. reliqua ex Furnio cognosces. @1 
<x 173>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iv Id. Mart. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego etsi tam diu requiesco quam diu aut ad te scribo aut 
tuas litteras lego, tamen et ipse egeo argumento epistularum 
et tibi idem accidere certo scio; quae enim soluto animo 
familiariter scribi solent ea temporibus his excluduntur, 
quae autem sunt horum temporum ea iam contrivimus. sed 
tamen, ne me totum aegritudini dedam, sumpsi mihi quasdam 
tamquam $QE/SEIS&, quae et $POLITIKAI\& sunt et temporum horum, 
ut et abducam animum a querelis et in eo ipso de quo agitur 
exercear. eae sunt huius modi: 
<y 2>
  $*EI) MENETE/ON E)N TH=| PATRI/DI TURANNOUME/NHS AU)TH=S.  EI) PANTI\ TRO/PW| 
$TURANNI/DOS KATA/LUSIN PRAGMATEUTE/ON, KA)\N ME/LLH| DIA\ TOU=TO PERI\ 
$TW=N O(/LWN H( PO/LIS KINDUNEU/SEIN.  EI) EU)LABHTE/ON TO\N KATALU/ONTA MH\ 
$AU)TO\S AI)/RHTAI.  EI) PEIRATE/ON A)RH/GEIN TH=| PATRI/DI TURANNOUME/NH| 
$KAIRW=| KAI\ LO/GW| MA=LLON H)\ POLE/MW|.  EI) POLITIKO\N TO\ H(SUXA/ZEIN 
$A)NAXWRH/SANTA/ POI TH=S PATRI/DOS TURANNOUME/NHS H)\ DIA\ PANTO\S 
$I)TE/ON KINDU/NOU TH=S E)LEUQERI/AS PE/RI.  EI) PO/LEMON E)PAKTE/ON TH=| 
$XW/RA| KAI\ POLIORKHTE/ON AU)TH\N TURANNOUME/NHN.  EI) KAI\ MH\ DOKIMA/-
$ZONTA TH\N DIA\ POLE/MOU KATA/LUSIN TH=S TURANNI/DOS SUNAPOGRAPTE/ON 
$O(/MWS TOI=S A)RI/STOIS.  EI) TOI=S EU)ERGE/TAIS KAI\ FI/LOIS SUGKINDUNEUTE/ON 
$E)N TOI=S POLITIKOI=S KA)\N MH\ DOKW=SIN EU)= BEBOULEU=SQAI PERI\ TW=N O(/LWN. 
$EI) O( MEGA/LA TH\N PATRI/DA EU)ERGETH/SAS DI' AU)TO/ TE TOU=TO A)NH/KESTA 
$PAQW\N KAI\ FQONHQEI\S KINDUNEU/SEIEN A)\N E)QELONTH\S U(PE\R TH=S PATRI/DOS @1 
$H)\ E)FETE/ON AU)TW=| E(AUTOU= POTE KAI\ TW=N OI)KEIOTA/TWN POIEI=SQAI PRO/-
$NOIAN A)FEME/NW| TA\S PRO\S TOU\S I)SXU/ONTAS DIAPOLITEI/AS. 
<y 3>
  In his ego me consultationibus exercens et disserens in 
utramque partem tum Graece tum Latine et abduco parum-
per animum a molestiis et $TW=N PROU)/RGOU TI& delibero. sed 
vereor ne tibi $A)/KAIROS& sim; si enim recte ambulavit is qui 
hanc epistulam tulit, in ipsum tuum diem incidit. 
<x 174>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano iii Id. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Scripseram ad te epistulam quam darem &7IIII& Id., sed eo die 
is cui dare volueram non est profectus. venit autem eo ipso 
die ille celeripes quem Salvius dixerat. attulit uberrimas tuas 
litteras, quae mihi quiddam quasi animulae restillarunt; re-
creatum enim me non queo dicere. sed plane $TO\ SUNE/XON 
effecisti. ego enim non iam id ago, mihi crede, ut prosperos 
exitus consequar. sic enim video, nec duobus his vivis nec 
[hoc] uno nos umquam rem publicam habituros. ita neque de 
otio nostro spero iam nec ullam acerbitatem recuso. unum 
illud extimescebam, ne quid turpiter facerem vel dicam iam 
ne fecissem. 
<y 2>
  Sic ergo habeto, salutaris te mihi litteras misisse neque 
solum has longiores, quibus nihil potest esse explicatius, nihil @1 
perfectius, sed etiam illas breviores, in quibus hoc mihi 
iucundissimum fuit, consilium factumque nostrum a Sexto 
probari, pergratumque mihi tu fecisti; a quo et diligi me et 
quid rectum sit intellegi scio. longior vero tua epistula non 
me solum sed meos omnis aegritudine levavit. itaque utar tuo 
consilio et ero in Formiano, ne aut ad urbem $A)PA/NTHSIS& mea 
animadvertatur aut, si nec hic nec illic eum videro, devita-
<y 3>
tum se a me putet. quod autem suades ut ab eo petam ut 
mihi concedat ut idem tribuam Pompeio quod ipsi tribuerim, 
id me iam pridem agere intelleges ex litteris Balbi et Oppi 
quarum exempla tibi misi; misi etiam Caesaris ad eos sana 
mente scriptas litteras quo modo in tanta insania. sin mihi Caesar 
hoc non concedat, video tibi placere illud, me $POLI/TEUMA 
de pace suscipere; in quo non extimesco periculum (cum 
enim tot impendeant, cur non honestissimo depecisci velim?) 
sed vereor ne Pompeio quid oneris imponam, '$MH/ MOI 
$GORGEI/HN KEFALH\N DEINOI=O PELW/ROU&' intorqueat. mirandum enim 
in modum Gnaeus noster Sullani regni similitudinem con-
cupivit. $EI)DW/S SOI LE/GW&; nihil ille umquam minus obscure tulit. 
'cum hocne igitur' inquies 'esse vis?' beneficium sequor, mihi 
crede, non causam, ut in Milone, ut in_sed hactenus. 
<y 4>
'causa igitur non bona est?' immo optima, sed agetur, 
memento, foedissime. primum consilium est suffocare urbem 
et Italiam fame, deinde agros vastare, urere, pecuniis locu-
pletum [2non]2 abstinere. sed cum eadem metuam ab hac parte, 
si illinc beneficium non sit, rectius putem quidvis domi perpeti. @1 
sed ita meruisse illum de me puto ut $A)XARISTI/AS& crimen 
subire non audeam, quamquam a te eius quoque rei iusta 
defensio est explicata. 
<y 5>
  De triumpho tibi adsentior, quem quidem totum facile et 
libenter abiecero. egregie probo fore ut, dum agamus, '$O( 
$PLO/OS W(RAI=OS&' obrepat. 'si modo' inquis 'satis ille erit firmus.' 
est firmior etiam quam putabamus. de isto licet bene speres. 
promitto tibi, si valebit, tegulam illum in Italia nullam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 174>
<y 5>
<z 6>
relicturum. 'tene igitur socio?' contra mehercule meum 
iudicium et contra omnium antiquorum auctoritatem; nec 
tam ut illa adiuvem quam[quam] ut haec ne videam cupio 
discedere. noli enim putare tolerabilis horum insanias nec 
unius modi fore. etsi quid te horum fugit, legibus, iudiciis, 
senatu sublato libidines, audacias, sumptus, egestates tot 
egentissimorum hominum nec privatas posse res nec rem 
publicam sustinere? abeamus igitur inde qualibet navigatione; 
etsi id quidem ut tibi videbitur, sed certe abeamus. sciemus 
enim [2iam]2, id quod exspectas, quid Brundisi actum sit. 
<y 6>
  Bonis viris quod ais probari quae adhuc fecerimus sciri-
que ab iis [2non sine causa nos]2 non profectos valde gaudeo, si 
est nunc ullus gaudendi locus. de Lentulo investigabo dili-
gentius. id mandavi Philotimo, homini forti ac nimium 
optimati. 
<y 7>
  Extremum est ut tibi argumentum ad scribendum for-
tasse iam desit; nec enim alia de re nunc ulla scribi potest 
et de hac quid iam amplius inveniri potest? sed quoniam et @1 
ingenium suppeditat (dico mehercule ut sentio) et amor, quo 
et meum ingenium incitatur, perge, ut facis, et scribe quan-
tum potest. 
  In Epirum quod me non invitas, comitem non molestum, 
subirascor. sed vale. nam ut tibi ambulandum, ungendum, 
sic mihi dormiendum. etenim litterae tuae mihi somnum 
attulerunt. 
<x 174a>
<y sa>
    {47Scr. Romae vi vel v Id. Mart. an. 49}47 
    BALBVS ET OPPIVS S. D. M. CICERONI 
<y 1>
Nedum hominum humilium, ut nos sumus, sed etiam am-
plissimorum virorum consilia ex eventu, non ex voluntate 
a plerisque probari solent. tamen freti tua humanitate quod 
verissimum nobis videbitur de eo quod ad nos scripsisti tibi 
consilium dabimus. quod si non fuerit prudens, at certe ab 
optima fide et optimo animo proficiscetur. 
  Nos si id quod nostro iudicio Caesarem facere oportere 
existimamus, ut, simul Romam venerit, agat de reconciliatione 
gratiae suae et Pompei, id eum facturum ex ipso cognovisse-
mus, [2non desineremus]2 te hortari ut velles iis rebus interesse, 
quo facilius et maiore cum dignitate per te, qui utrique es 
coniunctus, res tota confieret; aut si ex contrario putaremus 
Caesarem id non facturum et etiam velle cum Pompeio 
bellum gerere sciremus, numquam tibi suaderemus contra 
hominem optime de te meritum arma ferres, sicuti te semper @1 
<y 2>
oravimus ne contra Caesarem pugnares. sed cum etiam nunc 
quid facturus Caesar sit magis [2sit]2 opinari quam scire, non 
possumus nisi hoc, non videri eam tuam esse dignitatem 
neque fidem omnibus cognitam ut contra alterutrum, cum 
utrique sis maxime necessarius, arma feras, et hoc non 
dubitamus quin Caesar pro sua humanitate maxime sit pro-
baturus. nos tamen, si tibi videbitur, ad Caesarem scribemus 
ut nos certiores faciat quid [2in]2 hac re acturus sit. a quo si erit 
nobis rescriptum, statim quid sentiamus ad te scribemus et 
tibi fidem faciemus nos ea suadere quae nobis videntur tuae 
dignitati, non Caesaris actioni esse utilissima; et hoc Caesarem 
pro sua indulgentia in suos probaturum putamus. 
<x 174b>
<y sa>
    {47Scr. Romae vi vel v Id. Mart. an. 49}47 
    BALBVS CICERONI IMP. SAL. 
<y 1>
S. v. b. Postea quam litteras communis cum Oppio ad te 
dedi, ab Caesare epistulam accepi cuius exemplum tibi misi; 
ex quibus perspicere poteris quam cupiat concordiam [2suam]2 
et Pompei reconciliare et quam remotus sit ab omni crudeli-
tate; quod eum sentire, ut debeo, valde gaudeo. de te et tua 
fide et pietate idem mehercule, mi Cicero, sentio quod 
tu, non posse tuam famam et officium sustinere ut contra 
eum arma feras a quo tantum beneficium te accepisse @1 
<y 2>
praedices. Caesarem hoc idem probaturum exploratum pro 
singulari eius humanitate habeo, eique cumulatissime satis 
facturum te certo scio cum nullam partem belli contra eum 
suscipias neque socius eius adversariis fueris. atque hoc non 
solum in te, tali et tanto viro, satis habebit, sed etiam mihi 
ipse sua concessit voluntate ne in iis castris essem quae contra 
Lentulum aut Pompeium futura essent, quorum beneficia 
maxima haberem, sibique satis esse dixit si togatus urbana 
officia sibi praestitissem quae etiam illis, si vellem, praestare 
possem. itaque nunc Romae omnia negotia Lentuli procuro, 
sustineo, meumque officium, fidem, pietatem [2in]2 iis praesto. 
sed mehercule rursus iam abiectam compositionis spem non 
desperatissimam esse puto, quoniam Caesar est ea mente 
qua optare debemus. 
  Hac re mihi placet, si tibi videtur, te ad eum scribere et ab 
eo praesidium petere, ut petisti a Pompeio me quidem ad-
probante temporibus Milonianis. praestabo, si Caesarem bene 
novi, eum prius tuae dignitatis quam suae utilitatis rationem 
habiturum. 
<y 3>
  Haec quam prudenter tibi scribam nescio, sed illud certe 
scio, me ab singulari amore ac benevolentia quaecumque 
scribo tibi scribere, quod te (ita incolumi Caesare moriar!) 
tanti facio ut paucos aeque ac te caros habeam. de hac re 
cum aliquid constitueris, velim mihi scribas. nam non medio-
criter laboro [2ut]2 utrique, ut vis, tuam benevolentiam prae-
stare possis quam mehercule te praestaturum confido. fac 
valeas. @1 
<x 174c>
<y sa>
    {47Scr. in itinere c. iii Non. Mart. an. 49}47 
    CAESAR OPPIO CORNELIO SAL. 
<y 1>
Gaudeo mehercule vos significare litteris quam valde probetis 
ea quae apud Corfinium sunt gesta. consilio vestro utar 
libenter et hoc libentius quod mea sponte facere constitueram 
ut quam lenissimum me praeberem et Pompeium darem 
operam ut reconciliarem. temptemus hoc modo si possimus 
omnium voluntates recuperare et diuturna victoria uti, 
quoniam reliqui crudelitate odium effugere non potuerunt 
neque victoriam diutius tenere praeter unum L. Sullam, 
quem imitaturus non sum. haec nova sit ratio vincendi ut 
misericordia et liberalitate nos muniamus. id quem ad modum 
fieri possit non nulla mihi in mentem veniunt et multa reperiri 
possunt. de his rebus rogo vos ut cogitationem suscipiatis. 
<y 2>
  N. Magium, Pompei praefectum, deprehendi. scilicet meo 
instituto usus sum et eum statim missum feci. iam duo praefecti 
fabrum Pompei in meam potestatem venerunt et a me missi 
sunt. si volent grati esse, debebunt Pompeium hortari ut malit 
mihi esse amicus quam iis qui et illi et mihi semper fuerunt 
inimicissimi, quorum artificiis effectum est ut res publica in 
hunc statum perveniret. 
<x 175>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano prid. Id. Mart. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cenantibus &7II&[2&7I&]2 Id. nobis ac noctu quidem Statius a te 
epistulam brevem attulit. de L. Torquato quod quaeris, @1 
non modo Lucius sed etiam Aulus profectus est, alter multos 
[2ante dies, alter paucos]2. de Reatinorum corona quod scribis, 
moleste fero in agro Sabino sementem fieri proscriptionis. 
senatores multos esse Romae nos quoque audieramus. ecquid 
potes dicere cur exierint? 
<y 2>
  In his locis opinio est coniectura magis quam nuntio aut 
litteris Caesarem Formiis a. d. &7XI& Kal. Apr. fore. hic ego vellem 
habere Homeri illam Minervam simulatam Mentori cui 
dicerem '$*ME/NTOR, PW=S T' A)/R' I)/W&, $PW=S T' A)\R PROSPTU/COMAI 
$AU)TO/N&;' nullam rem umquam difficiliorem cogitavi; sed 
cogito tamen, nec ergo, ut in malis, imparatus. sed cura ut 
valeas. puto enim diem tuum heri fuisse. 
<x 176>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xvi Kal. Apr. an. 49 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Tris epistulas tuas accepi postridie Id. erant autem &7IIII&, &7III&, 
prid. Id. datae. igitur antiquissimae cuique primum respondebo. 
adsentior tibi ut in Formiano potissimum commorer, etiam 
de supero mari, [2tem]2ptaboque, ut antea ad te scripsi, 
ecquonam modo possim voluntate eius nullam rei publicae 
partem attingere. quod laudas quia oblivisci me scripsi ante 
facta et delicta nostri amici, ego vero ita facio; quin ea ipsa 
quae a te commemorantur secus ab eo in me ipsum facta 
esse non memini. tanto plus apud me valet benefici gratia @1 
quam iniuriae dolor. faciamus igitur ut censes, colligamusque 
nos. $SOFISTEU/W& enim simul ut rus decurro atque in decursu 
$QE/SEIS& meas commentari non desino; sed sunt quaedam 
earum perdifficiles ad iudicandum. de optimatibus, sit sane 
ita ut vis; sed nosti illud '$*DIONU/SIOS E)N *KORI/NQW|&.' Titini 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 176>
<y 1>
<z 15>
filius apud Caesarem est. quod autem quasi vereri videris ne 
mihi tua consilia displiceant, me vero nihil delectat aliud nisi 
consilium et litterae tuae. qua re fac ut ostendis; ne destiteris 
ad me quicquid tibi in mentem venerit scribere. nihil mihi 
potest esse gratius. 
<y 2>
  Venio ad alteram nunc epistulam. recte non credis de 
numero militum; ipso dimidio plus scripsit Clodia. falsum 
etiam de corruptis navibus. quod consules laudas, ego quoque 
animum laudo, sed consilium reprehendo; discessu enim 
illorum actio de pace sublata est, quam quidem ego medita-
bar. itaque postea Demetri librum de concordia tibi remisi 
et Philotimo dedi. nec vero dubito quin exitiosum bellum 
impendeat, cuius initium ducetur a fame. et me tamen doleo 
non interesse huic bello! in quo tanta vis sceleris futura est 
ut, cum parentis non alere nefarium sit, nostri principes anti-
quissimam et sanctissimam parentem, patriam, fame necan-
dam putent. atque hoc non opinione timeo sed interfui 
sermonibus. omnis haec classis Alexandria, Colchis, Tyro, 
Sidone, Arado, Cypro, Pamphylia, Lycia, Rhodo, Chio, By-
zantio, Lesbo, Smyrna, Mileto, Coo ad intercludendos com-
meatus Italiae et ad occupandas frumentarias provincias 
comparatur. at quam veniet iratus! et iis quidem maxime qui 
eum maxime salvum volebant, quasi relictus ab iis quos @1 
reliquit. itaque mihi dubitanti quid me facere par sit, per-
magnum pondus adfert benevolentia erga illum; qua dempta 
perire melius esset in patria quam patriam servando evertere. 
de septemtrione plane ita est; metuo ne vexetur Epirus. 
sed quem tu locum Graeciae non direptum iri putas? praedicat 
enim palam et militibus ostendit se largitione ipsa superiorem 
quam hunc fore. illud me praeclare admones, cum illum 
videro, ne nimis indulgenter et ut cum gravitate potius loquar. 
plane sic faciendum. Arpinum, cum eum convenero, cogito, 
ne forte aut absim cum veniet aut cursem huc illuc via 
deterrima. Bibulum, ut scribis, audio venisse et redisse prid. 
Id. 
<y 3>
  Philotimum, ut ais epistula tertia, exspectabas. at ille Idibus 
a me profectus est; eo serius ad tuam illam epistulam, cui ego 
statim rescripseram, redditae sunt meae litterae. de Domitio, 
ut scribis, ita opinor esse, ut et in Cosano sit et consilium eius 
ignoretur. iste omnium turpissimus ac sordidissimus qui 
consularia comitia a praetore ait haberi posse est idem qui 
semper in re publica fuit. itaque nimirum hoc illud est quod 
Caesar scribit in ea epistula cuius exemplum ad te misi, [et] 
se velle uti 'consilio' meo (age, esto; hoc commune est), 'gratia' 
(ineptum id quidem sed, puto, hoc simulat ad quasdam 
senatorum sententias), 'dignitate' (fortasse sententia consulari); 
illud extremum est, 'ope omnium rerum'. id ego suspicari 
coepi tum ex tuis litteris aut hoc ipsum esse aut non multo 
secus. nam permagni eius interest rem ad interregnum non 
venire; id adsequitur si per praetorem consules creantur. nos 
autem in libris habemus non modo consules a praetore sed ne @1 
praetores quidem creari ius esse idque factum esse numquam; 
consules eo non esse ius quod maius imperium a minore rogari 
non sit ius, praetores autem cum ita rogentur ut collegae 
consulibus sint, quorum est maius imperium. aberit non longe 
quin hoc a me decerni velit neque sit contentus Galba, 
<y 4>
Scaevola, Cassio, Antonio. '$TO/TE MOI XA/NOI EU)REI=A XQW/N&'; sed 
quanta tempestas impendeat vides. 
  Qui transierint senatores scribam ad te cum certum habebo. 
de re frumentaria recte intellegis, quae nullo modo administrari 
sine vectigalibus potest; nec sine causa et eos qui circum illum 
sunt omnia postulantis et bellum nefarium times. Trebatium 
nostrum, etsi, ut scribis, nihil bene sperat, tamen videre sane 
velim. quem fac horteris ut properet; opportune enim ad 
me ante adventum Caesaris venerit. 
  De Lanuvino, statim ut audivi Phameam mortuum, optavi, 
si modo esset futura res publica, ut id aliquis emeret meorum, 
neque tamen de te, qui maxime meus, cogitavi. sciebam 
enim te quoto anno et quantum in solo solere quaerere, neque 
solum Romae sed etiam Deli tuum digamma videram. verum 
tamen ego illud, quamquam est bellum, minoris aestimo 
quam aestimabatur Marcellino consule, cum ego istos hortulos 
propter domum Anti quam tum habebam iucundiores mihi 
fore putabam et minore impensa quam si Tusculanum refecis-
sem. volui HS Q. egi per %predum%, ille daret tanti, cum 
haberet venale. noluit. sed nunc omnia ista iacere puto propter @1 
nummorum caritatem. mihi quidem erit aptissimum vel nobis 
potius si tu emeris. sed eiusdem Antias cave contemnas; 
valde est venustum. quamquam mihi ista omnia iam addicta 
vastitati videntur. 
  Respondi epistulis tribus, sed exspecto alias; nam me adhuc 
tuae litterae sustentarunt. d. Liberalibus. 
<x 177>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xv Kal. Apr. an. 49 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nihil habebam quod scriberem; neque enim novi quicquam 
audieram et ad tuas omnis rescripseram pridie. sed cum me 
aegritudo non solum somno privaret verum ne vigilare 
quidem sine summo dolore pateretur, tecum ut quasi loquerer, 
in quo uno acquiesco, hoc nescio quid nullo argumento 
proposito scribere institui. 
<y 2>
  Amens mihi fuisse a principio videor et me una haec res 
torquet quod non omnibus in rebus labentem vel potius ruen-
tem Pompeium tamquam unus manipularis secutus sim. 
vidi hominem &7XIIII& Kal. Febr. plenum formidinis. illo ipso 
die sensi quid ageret. numquam mihi postea placuit nec 
umquam aliud in alio peccare destitit. nihil interim ad me 
scribere, nihil nisi fugam cogitare. quid quaeris? sicut $E)N TOI=S 
$E)RWTIKOI=S& alienat [2quod]2 immunde, insulse, indecore fit, sic 
me illius fugae neglegentiaeque deformitas avertit ab amore. @1 
nihil enim dignum faciebat quare eius fugae comitem me ad-
iungerem. nunc emergit amor, nunc desiderium ferre non 
possum, nunc mihi nihil libri, nihil litterae, nihil doctrina 
prodest. ita dies et noctes tamquam avis illa mare prospecto, 
evolare cupio. do, do poenas temeritatis meae. etsi quae fuit 
illa temeritas? quid feci non consideratissime? si enim nihil 
praeter fugam quaereretur, fugissem libentissime, sed genus 
belli curdelissimi et maximi, quod nondum vident homines 
quale futurum sit, perhorrui. quae minae municipiis, quae 
nominatim viris bonis, quae denique omnibus qui remansis-
sent! quam crebro illud 'Sulla potuit, ego non potero?' 
<y 3>
  Mihi autem haeserunt illa: male Tarquinius qui Porsennam, 
qui Octavium Mamilium contra patriam, impie Coriolanus 
[2qui]2 auxilium petiit a Volscis, recte Themistocles qui mori 
maluit, nefarius Hippias, Pisistrati filius, qui in Marathonia 
pugna cecidit arma contra patriam ferens. at Sulla, at Marius, 
at Cinna recte. immo iure fortasse; sed quid eorum victoria 
crudelius, quid funestius? huius belli genus fugi, et eo magis 
quod crudeliora etiam cogitari et parari videbam. me, quem 
non nulli conservatorem istius urbis parentemque esse di-
xerunt, Getarum et Armeniorum et Colchorum copias ad 
eam adducere? me meis civibus famem, vastitatem inferre 
Italiae? hunc primum mortalem esse, deinde etiam multis 
modis posse exstingui cogitabam, urbem autem et populum 
nostrum servandum ad immortalitatem, quantum in nobis 
esset, putabam; et tamen spes quaedam me oblectabat fore @1 
ut aliquid conveniret potius quam aut hic tantum sceleris 
aut ille tantum flagiti admitteret. alia res nunc tota est, alia 
mens mea. sol, ut est in tua quadam epistula, excidisse mihi 
e mundo videtur. ut aegroto, dum anima est, spes esse dicitur, 
sic ego, quoad Pompeius in Italia fuit, sperare non destiti. 
haec, haec me fefellerunt et, ut verum loquar, aetas iam a 
diuturnis laboribus devexa ad otium domesticarum me rerum 
delectatione mollivit. nunc si vel periculose experiundum 
erit, experiar certe ut hinc avolem. ante oportuit fortasse; 
sed ea quae scrips[ist]i me tardarunt et auctoritas maxime tua. 
<y 4>
  Nam cum ad hunc locum venissem, evolvi volumen epistu-
larum tuarum quod ego [2sub]2 signo habeo servoque diligentis-
sime. erat igitur in ea quam &7X& Kal. Febr. dederas hoc modo: 
'sed videamus et Gnaeus quid agat et illius rationes quorsum 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 177>
<y 4>
<z 5>
fluant. quod si iste Italiam relinquet, faciet omnino male et, 
ut ego existimo, $A)LOGI/STWS&, sed tum demum consilia nostra 
commutanda erunt.' hoc scribis post diem quartum quam 
ab urbe discessimus. deinde &7VIII& Kal. Febr.: 'tantum modo 
Gnaeus noster ne, ut urbem $A)LOGI/STWS& reliquit, sic Italiam 
relinquat.' eodem die das alteras litteras quibus mihi con-
sulenti planissime respondes; est enim sic: 'sed venio ad 
consultationem tuam. si Gnaeus Italia cedit, in urbem red-
eundum puto; quae enim finis peregrinationis?' hoc mihi 
plane haesit, et nunc ita video, infinitum bellum iunctum 
<y 5>
miserrima fuga, quam tu peregrinationem $U(POKORI/ZH|&. sequitur 
$XRHSMO\S& &7VI& [2Kal.]2 Febr.: 'ego, si Pompeius manet in Italia 
nec res ad pactionem venit, longius bellum puto fore; sin @1 
Italiam relinquit, ad posterum bellum $A)/SPONDON& strui existi-
mo.' huius igitur belli ego particeps et socius et adiutor esse 
cogor quod et $A)/SPONDON& est [2et]2 cum civibus! deinde &7VII& Id. 
Febr., cum iam plura audires de Pompei consilio, concludis 
epistulam quandam hoc modo: 'ego quidem tibi non sim 
auctor, si Pompeius Italiam relinquit, te quoque profugere. 
summo enim periculo facies nec rei publicae proderis; cui 
quidem posterius poteris prodesse, si manseris.' quem $FILO/-
$PATRIN& ac $POLITIKO\N& hominis prudentis et amici tali admonitu 
<y 6>
non moveret auctoritas? deinde &7III& Id. Febr. iterum mihi 
respondes consulenti sic: 'quod quaeris a me fugamne foedam 
an moram nefandam utiliorem putem, ego vero in praesentia 
subitum discessum et praecipitem profectionem cum tibi tum 
ipsi Gnaeo inutilem et periculosam puto et satius esse existimo 
vos dispertitos et in speculis esse; sed me dius fidius turpe 
nobis puto esse de fuga cogitare.' hoc turpe Gnaeus noster 
biennio ante cogitavit; ita sullaturit animus eius et pro-
scripturit iam diu. inde, ut opinor, cum tu ad me quaedam 
$GENIKW/TERON& scripsisses et ego mihi a te quaedam significari 
putassem ut Italia cederem, detestaris hoc diligenter &7XI& Kal. 
Mart.: 'ego vero nulla epistula significavi, si Gnaeus Italia 
cederet, ut tu una cederes, aut si significavi, non dico fui 
inconstans sed demens.' in eadem epistula alio loco: 'nihil 
relinquitur nisi fuga, cui te socium neutiquam puto esse 
<y 7>
oportere nec umquam putavi.' totam autem hanc delibera-
tionem evolvis accuratius in litteris &7VIII& Kal. Mart. datis: 'si @1 
M'. Lepidus et L. Vulcatius remanent, [2manen]2dum puto, ita 
ut, si salvus sit Pompeius et constiterit alicubi, hanc $NE/KUIAN 
relinquas et te in certamine vinci cum illo facilius patiaris 
quam cum hoc in ea quae perspicitur futura colluvie regnare.' 
multa disputas huic sententiae convenientia. inde ad ex-
tremum: '"quid si" inquis "Lepidus et Vulcatius disce-
dunt?" plane $A)PORW=&. quod evenerit igitur et quod egeris id 
$STERKTE/ON& putabo.' si tum dubitares, nunc certe non dubitas 
<y 8>
istis manentibus. deinde in ipsa fuga &7V& Kal. Mart.: 'interea 
non dubito quin in Formiano mansurus sis. commodissime 
enim $TO\ ME/LLON& ibi $KARADOKH/SEIS&.' at Kal. Mart., cum ille 
quintum iam diem Brundisi esset: 'tum poterimus delibe-
rare, non scilicet integra re sed certe minus infracta quam si 
una proieceris te.' deinde &7IIII& Non. Mart., $U(PO\ TH\&[2$N DIA/&]2$LEIYIN 
cum breviter scriberes, tamen ponis hoc: 'cras scribam plura 
et ad omnia; hoc tamen dicam, non paenitere me consili de 
tua mansione, et, quamquam magna sollicitudine, tamen quia 
minus mali puto esse quam in illa profectione, maneo in 
<y 9>
sententia et gaudeo te mansisse.' cum vero iam angerer et 
timerem ne quid a me dedecoris esset admissum, &7III& Non. 
Mart.: 'te tamen non esse una cum Pompeio non fero 
moleste. postea, si opus fuerit, non erit difficile, et illi, quo-
quo tempore fiet, erit $A)SMENISTO/N&. sed hoc ita dico, si hic qua 
ratione initium fecit eadem cetera aget, sincere, temperate, 
prudenter, valde videro et consideratius utilitati nostrae @1 
<y 10>
consuluero.' &7VII& Id. Mart. scribis Peducaeo quoque nostro 
probari quod quierim, cuius auctoritas multum apud me 
valet. 
  His ego tuis scriptis me consolor ut nihil a me adhuc 
delictum putem. tu modo auctoritatem tuam defendito; 
adversus me nihil opus est, sed consciis egeo aliis. ego, si nihil 
peccavi, reliqua tuebor. ad ea tute hortare et me omnino tua 
cogitatione adiuva. hic nihildum de reditu Caesaris audie-
batur. ego his litteris hoc tamen profeci; perlegi omnis tuas 
et in eo acquievi. 
<x 178>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xiii Kal. Apr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Lentulum nostrum scis Puteolis esse? quod cum e viatore 
quodam esset auditum, qui se diceret eum in Appia via, cum 
is paulum lecticam aperuisset, cognosse, etsi vix veri simile 
[2visum est]2, misi tamen Puteolos pueros qui pervestigarent 
et ad eum litteras. inventus est vix in hortis suis [2se]2 occul-
tans litterasque mihi remisit mirifice gratias agens Caesari; 
de suo autem consilio C. Caecio mandata ad me dedisse. 
eum ego hodie exspectabam, id est &7XIII&[&7I&] Kal. Apr. 
<y 2>
  Venit etiam ad me Matius Quinquatribus, homo meher-
cule, ut mihi visus est, temperatus et prudens; existimatus 
quidem est semper auctor oti. quam ille haec non probare 
mihi quidem visus est, quam illam $NE/KUIAN&, ut tu appellas, @1 
timere! huic ego in multo sermone epistulam ad me Caesaris 
ostendi, eam cuius exemplum ad te antea misi, rogavique ut 
interpretaretur quid esset quod ille scriberet 'consilio meo 
se uti velle, gratia, dignitate, ope rerum omnium'. respon-
dit se [2non dubitare]2 quin et opem et gratiam meam ille ad 
pacificationem quaereret. utinam aliquod in hac miseria rei 
publicae $POLITIKO\N& opus efficere et navare mihi liceat! Matius 
quidem et illum in ea sententia esse confidebat et se auctorem 
fore pollicebatur. 
<y 3>
  Pridie autem apud me Crassipes fuerat, qui se prid. Non. 
Mart. Brundisio profectum atque ibi Pompeium reliquisse di-
cebat, quod etiam qui &7VIII& Id. illinc profecti erant nuntiabant; 
illa vero omnes, in quibus etiam Crassipes %qui prudentia 
potius% attendere, sermones minacis, inimicos optimatium, 
municipiorum hostis, meras proscriptiones, meros Sullas; 
quae Lucceium loqui, quae totam Graeciam, quae vero 
<y 4>
Theophanem! et tamen omnis spes salutis in illis est, et ego 
excubo animo nec partem ullam capio quietis et, ut has pestis 
effugiam, cum dissimillimis nostri esse cupio! quid enim 
tu illic Scipionem, quid Faustum, quid Libonem prae[2ter]2-
missurum sceleris putas quorum creditores convenire dicun-
tur? quid eos autem, cum vicerint, in civis effecturos? quam 
vero $MAKROYUXI/AN& Gnaei nostri esse? nuntiant Aegyptum et 
Arabiam $*EU)DAI/MONA& et $*MESOPOTAMI/AN& cogitare, iam Hispaniam @1 
abiecisse. monstra narrant; quae falsa esse possunt, sed certe 
et haec perdita sunt et illa non salutaria. 
  Tuas litteras iam desidero. post fugam nostram numquam 
tantum earum intervallum fuit. misi ad te exemplum litte-
rarum mearum ad Caesarem, quibus me aliquid profecturum 
puto. 
<x 178a>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xiv aut xiii Kal. Apr. an. 49}47 
    CICERO IMP. S. D. CAESARI IMP. 
<y 1>
Vt legi tuas litteras quas a Furnio nostro acceperam, quibus 
mecum agebas ut ad urbem essem, te velle uti 'consilio et 
dignitate mea' minus sum admiratus; de 'gratia' et de 'ope' 
quid significares mecum ipse quaerebam, spe tamen deducebar 
ad eam cogitationem ut te pro tua admirabili ac singulari 
sapientia de otio, de pace, de concordia civium agi velle 
arbitrarer, et ad eam rationem existimabam satis aptam esse 
<y 2>
et naturam et personam meam. quod si ita est et si qua de 
Pompeio nostro tuendo et tibi ac rei publicae reconciliando 
cura te attingit, magis idoneum quam ego sum ad eam causam 
profecto reperies neminem, qui et illi semper et senatui cum 
primum potui pacis auctor fui nec sumptis armis belli ul-
lam partem attigi iudicavique eo bello te violari, contra cuius 
honorem populi Romani beneficio concessum inimici atque 
invidi niterentur. sed ut eo tempore non modo ipse fautor 
dignitatis tuae fui verum etiam ceteris auctor ad te adiuvan-
dum, sic me nunc Pompei dignitas vehementer movet. aliquot @1 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 178a>
<y 2>
<z 11>
enim sunt anni cum vos duo delegi quos praecipue colerem 
et quibus essem, sicut sum, amicissimus. 
<y 3>
  Quam ob rem a te peto vel potius omnibus te precibus oro 
et obtestor ut in tuis maximis curis aliquid impertias tem-
poris huic quoque cogitationi ut tuo beneficio bonus vir, 
gratus, pius denique esse in maximi benefici memoria possim. 
quae si tantum ad me ipsum pertinerent, sperarem me a te 
tamen impetraturum, sed, ut arbitror, et ad tuam fidem et ad 
rem publicam pertinet me, et pacis et utriusque vestrum 
[2amicum, et ad vestram]2 et ad civium concordiam per te 
quam accommodatissimum conservari. 
  Ego, cum antea tibi de Lentulo gratias egissem, cum ei saluti 
qui mihi fuerat fuisses, tum lectis eius litteris quas ad me 
gratissimo animo de tua liberalitate beneficioque misit, * * * 
eandem me salutem a te accepisse quam ille. in quem si me 
intellegis esse gratum, cura, obsecro, ut etiam in Pompeium 
esse possim. 
<x 179>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xiii vel xii Kal. Apr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Legebam tuas litteras &7XIII& Kal., cum mihi epistula adfertur 
a Lepta circumvallatum esse Pompeium, ratibus etiam exitus 
portus teneri. non me dius fidius prae lacrimis possum re-
liqua nec cogitare nec scribere. misi ad te exemplum. miseros 
nos! cur non omnes fatum illius una exsecuti sumus? ecce 
autem a Matio et Trebatio eadem, quibus Minturnis obvii @1 
Caesaris tabellarii. torqueor infelix, ut iam illum Mucianum 
exitum exoptem. at quam honesta, at quam expedita tua 
consilia, quam evigilata tuis cogitationibus, qua itineris, qua 
navigationis, qua congressus sermonisque cum Caesare! 
omnia cum honesta tum cauta. in Epirum vero invitatio 
quam suavis, quam liberalis, quam fraterna! 
<y 2>
  De Dionysio sum admiratus, qui apud me honoratior fuit 
quam apud Scipionem Panaetius; a quo impurissime haec 
nostra fortuna despecta est. odi hominem et odero; utinam 
ulcisci possem! sed illum ulciscentur mores sui. 
<y 3>
  Tu, quaeso, nunc vel maxime quid agendum nobis sit 
cogita. populi Romani exercitus Cn. Pompeium circumsedet, 
fossa et vallo saeptum tenet, fuga prohibet: nos vivimus, et 
stat urbs ista, praetores ius dicunt, aediles ludos parant, viri 
boni usuras perscribunt, ego ipse sedeo! coner illuc ire ut 
insanus, implorare fidem municipiorum? boni non sequentur, 
leves irridebunt, rerum novarum cupidi, victores praesertim 
<y 4>
et armati, vim et manus adferent. quid censes igitur? ecquid-
nam est tui consili ad finem huius miserrimae vitae? nunc 
doleo, nunc torqueor, cum quidem aut sapiens videor quod 
una non ierim aut felix fuisse. mihi contra; numquam enim 
illius victoriae socius esse volui, calamitatis mallem fuisse. 
quid ego nunc tuas litteras, quid tuam prudentiam aut 
benevolentiam implorem? actum est. nulla re iam possum 
iuvari, qui ne quid optem quidem iam habeo nisi ut aliqua 
inimici misericordia liberemur. @1 
<x 180>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano x Kal. Apr. an. 49 (%14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
'$*OU)K E)/ST' E)/TUMOS LO/GOS&', ut opinor, ille de ratibus. quid 
enim esset quod Dolabella iis litteris quas &7III& Id. Mart. a 
Brundisio dedit hanc $EU)HMERI/AN& quasi Caesaris scriberet, Pom-
peium in fuga esse eumque primo vento navigaturum? quod 
valde discrepat ab iis epistulis quarum exempla antea ad te 
misi. hic quidem mera scelera loquuntur; sed non erat nec 
recentior auctor nec huius rei quidem melior Dolabella. 
<y 2>
  Tuas &7XI& Kal. accepi litteras quibus omnia consilia differs 
in id tempus cum scierimus quid actum sit. et certe ita est, nec 
interim potest quicquam non modo statui sed ne cogitari 
quidem. quamquam hae me litterae Dolabellae iubent ad 
pristinas cogitationes reverti. fuit enim prid. Quinquatrus 
egregia tempestas; qua ego illum usum puto. 
<y 3>
 $*SUNAGWGH\& consiliorum tuorum non est a me collecta ad 
querelam sed magis ad consolationem meam. nec enim me 
tam haec mala angebant quam suspicio culpae ac temeritatis 
meae. eam nullam puto esse, quoniam cum consiliis tuis mea 
facta et consilia consentiunt. quod mea praedicatione factum 
esse scribis magis quam illius merito ut tantum ei debere 
viderer, est ita. ego illa extuli semper, et eo quidem magis ne 
quid ille superiorum meminisse me putaret. quae si maxime 
meminissem, tamen illius temporis similitudinem iam sequi 
deberem. nihil me adiuvit cum posset; at postea fuit amicus, 
etiam valde, nec quam ob causam plane scio. ergo ego quoque @1 
illi. quin etiam illud par in utroque nostrum, quod ab eisdem 
illecti sumus. sed utinam [2tan]2tum ego ei prodesse potuissem 
quantum mihi ille potuit! mihi tamen quod fecit gratissi-
mum. nec ego nunc eum iuvare qua re possim scio nec, si 
possem, cum tam pestiferum bellum pararet, adiuvandum 
<y 4>
putarem; tantum offendere animum eius hic manens nolo, 
nec mehercule ista videre quae tu potes iam animo provi-
dere nec interesse istis malis possim. sed eo tardior ad 
discedendum fui quod difficile est de discessu voluntario sine 
ulla spe reditus cogitare. nam ego hunc ita paratum video 
peditatu, equitatu, classibus, auxiliis Gallorum, quos Matius 
$E)LA/PIZEN&, ut puto, sed certe dicebat peditum * * * , equitum 
sex polliceri sumptu suo annos decem_sed sit hoc $LA/PISMA&; 
magnas habet certe copias, et habebit non Asiae vectigal sed 
civium bona. adde confidentiam hominis, adde imbecillita-
tem bonorum virorum, qui quidem, quod illum sibi merito 
iratum putant, oderunt, ut tu scribis, ludum. ac vellem 
%scribis quisnam hic significasset.% sed et iste, quia plus 
ostenderat quam fecit, et vulgo illum qui amarunt non 
amant; municipia vero et rustici Romani illum metuunt, 
hunc adhuc diligunt. qua re ita paratus est ut, etiam si vincere 
non possit, quo modo tamen vinci ipse possit non videam. 
ego autem non tam $GOHTEI/AN& huius timeo quam $PEIQANA/GKHN&. 
'$AI( GA\R TW=N TURA/NNWN DEH/SEIS&' inquit $*PLA/TWN& '$OI)=SQ' O(/TI 
$MEMIGME/NAI A)NA/GKAIS&.' @1 
<y 5>
  Illa $A)LI/MENA& video tibi non probari; quae ne mihi quidem 
placebant, sed habebam in illis et occultationem et $U(PHRESI/AN 
fidelem. quae si mihi Brundisi suppetant, mallem; sed ibi 
occultatio nulla est. verum, ut scribis, cum sciemus. 
<y 6>
  Viris bonis me non nimis excuso. quas enim eos cenas et 
facere et obire scripsit ad me Sextus, quam lautas, quam 
tempestivas! sed sint quamvis boni, non sunt meliores quam 
nos; moverent me, si essent fortiores. 
  De Lanuvino Phameae erravi; Troianum somniabam. 
id ego volui Q., sed pluris est. istuc tamen [me] cuperem 
emeres, si ullam spem fruendi viderem. 
<y 7>
  Nos quae monstra cottidie legamus intelleges ex illo libello 
qui in epistulam coniectus est. Lentulus noster Puteolis est, 
$A)DHMONW=N& [is], ut Caecius narrat, quid agat. $DIATROPH\N 
Corfiniensem reformidat. Pompeio nunc putat satis factum, 
beneficio Caesaris movetur, sed tamen movetur magis pro-
specta re. 
<x 181>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano ix Kal. Apr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Mene haec posse ferre? omnia misera, sed hoc nihil miserius: 
Pompeius N. Magium de pace misit et tamen oppugnatur. @1 
quod ego non credebam, sed habeo a Balbo litteras quarum 
ad te exemplum misi. lege, quaeso, et illud infimum caput 
ipsius Balbi optimi, cui Gnaeus noster locum ubi hortos 
aedificaret dedit, quem cui nostrum non saepe praetulit? itaque 
miser torquetur. sed ne bis eadem legas, ad ipsam te epistulam 
reicio. spem autem pacis habeo nullam. Dolabella suis litteris 
&7III& Id. Mart. datis merum bellum loquitur. maneamus ergo in 
illa eadem sententia misera et desperata, quando hoc miserius 
esse nihil potest. 
<x 181a>
<y sa>
    {47Scr. Romae xi Kal. Apr. an. 49}47 
    BALBVS CICERONI IMP. SAL. DIC. 
<y 1>
Caesar nobis litteras perbrevis misit, quarum exemplum 
subscripsi. brevitate epistulae scire poteris eum valde esse 
distentum qui tanta de re tam breviter scripserit. si quid 
praeterea novi fuerit, statim tibi scribam. 
<z 4a>
    &10&7CAESAR OPPIO CORNELIO SAL.&&10 
<z 5>
A. d. &7VII& Id. Mart. Brundisium veni; ad murum castra posui. 
Pompeius est Brundisi. misit ad me N. Magium de pace. quae 
visa sunt respondi. hoc vos statim scire volui. cum in spem 
venero de compositione aliquid me conficere, statim vos certiores 
faciam.& 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 181a>
<y 2>
  Quo modo me nunc putas, mi Cicero, torqueri, postquam 
rursus in spem pacis veni, ne qua res eorum compositionem @1 
impediat? namque quod absens facere possum, opto. quod 
si una essem, aliquid fortasse proficere posse mihi viderer. 
nunc exspectatione crucior. 
<x 182>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano ix vel viii Kal. Apr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
  Miseram ad te &7VIIII& Kal. exemplum epistulae Balbi ad me 
et Caesaris ad eum. ecce tibi eodem die Capua litteras accepi a 
Q. Pedio Caesarem ad se prid. Id. Mart. Misisse hoc exemplo: 
&10Pompeius se oppido tenet. nos ad portas castra habemus. 
conamur opus magnum et multorum dierum propter altitudinem 
maris; sed tamen nihil est quod potius faciamus. ab utroque portus 
cornu moles iacimus, ut aut illum quam primum traicere quod 
habet Brundisi copiarum cogamus aut exitum prohibeamus.& 
<y 2>
  Vbi est illa pax de qua Balbus scripserat torqueri se? ecquid 
acerbius, ecquid crudelius? atque eum loqui quidam $AU)QENTI-
$KW=S& narrabat Cn. Carbonis, M. Bruti se poenas persequi 
omniumque eorum in quos Sulla crudelis hoc socio fuisset; 
nihil Curionem se duce facere quod non hic Sulla duce 
fecisset; a [2se]2 dam[2natos am]2bitus nomine, quibus exsili 
poena superioribus legibus non fuisset, ab illo patriae proditores 
de exsilio reductos esse; queri de Milone per vim expulso; 
neminem tamen se violaturum nisi qui arma contra. haec 
Baebius quidam a Curione &7III& Id. profectus, homo non infans @1 
sed %quis ulli% non dicat. plane nescio quid agam. illim equidem 
Gnaeum profectum puto. quicquid est biduo sciemus. a te 
nihil ne Anteros quidem Quinti litterarum, nec mirum; 
quid enim est quod scribamus? ego tamen nullum diem 
praetermitto. 
<y 3>
  Scripta epistula litterae mihi ante lucem a Lepta Capua 
redditae sunt Id. Mart. Pompeium a Brundisio conscendisse, 
Caesarem a. d. &7VII& Kal. Apr. Capuae fore. 
<x 183>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano viii Kal. Apr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum dedissem ad te litteras ut scires Caesarem Capuae &7VII& 
Kal. fore, adlatae mihi Capua sunt eum hic &7VI& et in Albano 
apud Curionem &7V& Kal. fore. eum cum videro, Arpinum per-
gam. si mihi veniam quam peto dederit, utar illius condicione; 
si minus, impetrabo aliquid a me ipso. ille, ut [2Lepta]2 ad me 
scripsit, legiones singulas posuit Brundisi, Tarenti, Siponti. 
claudere mihi videtur maritimos exitus et tamen ipse Grae-
ciam spectare potius quam Hispanias. sed haec longius absunt. 
<y 2>
me nunc et congressus huius stimulat (is vero adest) et prima 
eius actionis horreo. volet enim, credo, senatus consultum 
facere, volet augurum decretum (rapiemur aut absentes 
vexabimur) vel ut consules roget praetor vel dictatorem @1 
dicat; quorum neutrum ius est. sed si Sulla potuit efficere 
ab interrege ut dictator diceretur et magister equitum, cur 
hic non possit? nihil expedio nisi ut aut ab hoc tamquam Q. 
Mucius aut ab illo tamquam L. Scipio. 
<y 3>
  Cum tu haec leges, ego illum fortasse convenero. '$TE/TLA&[2$QI&]2'. 
'$KU/NTERON&' ne illud quidem nostrum proprium. erat enim 
spes propinqui reditus, erat hominum querela. nunc exire 
cupimus, qua spe reditus mihi quidem numquam in mentem 
venit. non modo autem nulla querela est municipalium 
hominum ac rusticorum sed contra metuunt ut crudelem, 
iratum. nec tamen mihi quicquam est miserius quam re-
mansisse nec optatius quam evolare non tam ad belli quam 
ad fugae societatem. sed tu [2quid]2, omnia qui consilia differe-
bas in id tempus cum sciremus quae Brundisi acta essent? 
scimus nempe; haeremus nihilo minus. vix enim spero mihi 
hunc veniam daturum, etsi multa adfero iusta ad impetran-
dum. sed tibi omnem illius meumque sermonem omnibus 
verbis expressum statim mittam. 
<y 4>
  Tu nunc omni amore enitere ut nos cura et prudentia 
iuves. ita subito accurrit ut ne Trebatium quidem, ut con-
stitueram, possim videre; omnia nobis imparatis agenda. sed 
tamen '$A)/LLA ME\N AU)TO/S&,' ut ait ille, '$A)/LLA DE\ KAI\ DAI/MWN 
$U(POQH/SETAI&.' quicquid egero continuo scies. mandata Caesaris 
ad consules et ad Pompeium quae rogas, nulla habeo %et de- @1 
scripta attulit illa est via% misi ad te ante; e quibus mandata 
puto intellegi posse. Philippus Neapoli est, Lentulus Puteolis. 
de Domitio, ut facis, sciscitare ubi sit, quid cogitet. 
<y 5>
  Quod scribis asperius me quam mei patiantur mores de 
Dionysio scripsisse, vide quam sim antiquorum hominum: 
te me dius [2fidius]2 hanc rem gravius putavi laturum esse quam 
me. nam praeter quam quod te moveri arbitror oportere 
iniuria quae mihi a quoquam facta sit, praeterea te ipsum 
quodam modo hic violavit cum in me tam improbus fuit. 
sed tu id quanti aestimes tuum iudicium est; nec tamen in 
hoc tibi quicquam oneris impono. ego autem illum male 
sanum semper putavi, nunc etiam impurum et sceleratum 
puto, nec tamen mihi inimiciorem quam sibi. Philargyro bene 
curasti; causam certe habuisti et veram et bonam, relictum 
me esse potius quam reliquisse. 
<x 184>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano viii Kal. Apr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cum dedissem iam litteras a. d. &7VIII& Kal., pueri quos cum 
Matio et Trebatio miseram epistulam mihi attulerunt hoc 
exemplo: 
<z 3a>
    &10&7MATIVS ET TREBATIVS CICERONI IMP. SAL.&&10 
<z 4>
Cum Capua exissemus, in itinere audivimus Pompeium Brundisio 
a. d. &7XVI& Kal. Apr. cum omnibus copiis quas habuerit profectum @1 
esse; Caesarem postero die in oppidum introisse, contionatum esse, 
inde Romam contendisse, velle ante Kalendas esse ad urbem et 
pauculos dies ibi commorari, deinde in Hispanias proficisci. nobis 
non alienum visum est, quoniam de adventu Caesaris pro certo 
habebamus, pueros tuos ad te remittere, ut id tu quam primum 
scires. mandata tua nobis curae sunt eaque ut tempus postularit 
agemus. Trebatius sedulo facit ut antecedat. 
  Epistula conscripta nuntiatum est nobis Caesarem a. d. &7VIII& Kal. 
Apr. Beneventi mansurum, a. d. &7VII& Kal. Capuae, a. d. &7VI& Sinuessae. 
haec pro certo putamus.& 
<x 185>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vii Kal. Apr. an. 49 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cum quod scriberem ad te nihil haberem, tamen ne quem 
diem intermitterem has dedi litteras. a. d. &7VI& Kal. Caesarem 
Sinuessae mansurum nuntiabant. ab eo mihi litterae red-
ditae sunt a. d. &7VII& Kal., quibus iam 'opes' meas, non ut 
superioribus litteris 'opem', exspectat. cum eius clementiam 
Corfiniensem illam per litteras collaudavissem rescripsit hoc 
exemplo: 
<z 7a>
    &10&7CAESAR IMP. CICERONI IMP. SAL. DIC.&&10 
<y 2>
Recte auguraris de me (bene enim tibi cognitus sum) nihil a me 
abesse longius crudelitate. atque ego cum ex ipsa re magnam 
capio voluptatem tum meum factum probari abs te triumpho @1 
gaudio. neque illud me movet quod ii qui a me dimissi sunt dis-
cessisse dicuntur ut mihi rursus bellum inferrent; nihil enim malo 
quam et me mei similem esse et illos sui. 
<y 3>
  Tu velim mihi ad urbem praesto sis ut tuis consiliis atque opibus, 
ut consuevi, in omnibus rebus utar. Dolabella tuo nihil scito mihi 
esse iucundius. hanc adeo habebo gratiam illi; neque enim aliter 
facere poterit. tanta eius humanitas, is sensus, ea in me est bene-
volentia.& 
<x 186>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano vi Kal. Apr. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Trebatium &7VI& Kal., quo die has litteras dedi, exspectabam. 
ex eius nuntio Matique litteris meditabor quo modo cum 
illo loquar. o tempus miserum! nec dubito quin a me con-
tendat ad urbem veniam; senatum enim Kalendis velle se 
frequentem adesse etiam Formiis proscribi iussit. ergo ei 
negandum est. sed quid praeripio? statim ad te perscribam 
omnia. ex illius sermone statuam Arpinumne mihi eundum 
sit an quo alio. volo Ciceroni meo togam puram dare, istic 
<y 2>
puto. tu, quaeso, cogita quid deinde; nam me habetem mo-
lestiae reddiderunt. 
  A Curio velim scire ecquid ad te scriptum sit de Tirone. 
ad me enim ipse Tiro ita scripsit ut verear quid agat; qui @1 
autem veniunt in[2de, $KINDUNW/DH&]2 admodum nuntiant. sane 
in magnis curis etiam haec me sollicitat; in hac enim fortuna 
perutilis eius et opera et fidelitas esset. 
<x 187>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano v Kal. Apr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Vtrumque ex tuo consilio; nam et oratio fuit ea nostra ut 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 187>
<y 1>
<z 2>
bene potius ille de nobis existimaret quam gratias ageret, et in 
eo mansimus, ne ad urbem. illa fefellerunt, facilem quod puta-
ramus; nihil vidi minus. damnari se nostro iudicio, tardiores 
fore reliquos, si nos non veniremus, dicere. ego dissimilem 
illorum esse causam. cum multa, 'veni igitur et age de pace.' 
'meone' inquam 'arbitratu?' 'an tibi' inquit 'ego praescri-
bam?' 'sic' inquam 'agam, senatui non placere in Hispanias 
iri nec exercitus in Graeciam transportari, multaque' inquam 
'de Gnaeo deplorabo'. tum ille, 'ego vero ista dici nolo.' 
'ita putabam' inquam, 'sed ego eo nolo adesse quod aut sic 
mihi dicendum est aut non veniendum, multaque quae nullo 
modo possem silere si adessem.' summa fuit ut ille, quasi 
exitum quaerens, ut deliberarem. non fuit negandum. ita 
discessimus. credo igitur hunc me non amare. at ego me 
amavi, quod mihi iam pridem usu non venit. @1 
<y 2>
  Reliqua, o di! qui comitatus, quae, ut tu soles dicere, 
$NE/KUIA&! in qua erat $H(/RWS& Celer. o rem perditam! o copias 
desperatas! quid quod Servi filius, quod Titini in iis castris 
fuerunt quibus Pompeius circumsederetur? sex legiones; 
multum vigilat, audet. nullum video finem mali. nunc certe 
promenda tibi sunt consilia. hoc fuerat extremum. 
<y 3>
  Illa tamen $KATAKLEI\S& illius est odiosa, quam paene praeterii, 
si sibi consiliis nostris uti non liceret, usurum quorum pos-
set ad omniaque esse descensurum. vidisti igitur virum, ut 
scripseras? ingemuisti certe. 'cedo reliqua.' quid? continuo 
ipse in %Pelanum%, ego Arpinum; inde exspecto equidem 
$LALAGEU=SAN& illam tuam. 'tu malim' inquies 'actum ne agas; 
etiam illum ipsum quem sequimur multa fefellerunt.' 
<y 4>
  Sed ego tuas litteras exspecto. nihil est enim ut antea 'videa-
mus hoc quorsum evadat'. extremum fuit de congressu 
nostro; quo quidem non dubito quin istum offenderim. 
eo maturius agendum est. amabo te, epistulam, et $POLITIKH/N&. 
valde tuas litteras nunc exspecto. 
<x 188>
<y sa>
    {47Scr. Formiis Arpinum iter faciens iv aut iii Kal. Apr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Epistulam meam quod pervulgatam scribis esse non fero 
moleste, quin etiam ipse multis dedi describendam; ea enim @1 
et acciderunt iam et impendent ut testatum esse velim de 
pace quid senserim. cum autem ad eam hortarer eum prae-
sertim hominem, non videbar ullo modo facilius moturus 
quam si id quod eum hortarer convenire eius sapientiae 
dicerem. eam si admirabilem dixi cum eum ad salutem 
patriae hortabar, non sum veritus ne viderer adsentari, cui 
tali in re libenter me ad pedes abiecissem. qua autem est 
'aliquid impertias temporis', non est de pace sed de me ipso 
et de meo officio ut aliquid cogitet. nam quod testificor me 
expertem belli fuisse, etsi id re perspectum est, tamen eo 
scripsi quo in suadendo plus auctoritatis haberem; eodemque 
pertinet quod causam eius probo. 
<y 2>
  Sed quid haec nunc? utinam aliquid profectum esset! ne 
ego istas litteras in contione recitari velim, si quidem ille 
ipse ad eundem scribens in publico proposuit epistulam illam 
in qua est 'pro tuis rebus gestis amplissimis' (amplioribusne 
quam suis, quam Africani? ita tempus ferebat), si quidem 
etiam vos duo tales ad quintum miliarium, quo nunc ipsum 
unde se recipienti, quid agenti, quid acturo? quanto autem 
ferocius ille causae suae confidet, cum vos, cum vestri similis 
non modo frequentis sed laeto vultu gratulantis viderit! 
'num igitur peccamus?' minime vos quidem; sed tamen 
signa conturbantur quibus voluntas a simulatione distingui 
posset. quae vero senatus consulta video? sed apertius quam 
proposueram. 
<y 3>
  Ego Arpini volo esse prid. Kal., deinde circum villulas 
nostras errare, quas visurum me postea desperavi. @1 
<x 189>
<y sa>
    {47Scr. Arpini Kal. vel iv Non. Apr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ego meo Ciceroni, quoniam Roma caremus, Arpini potis-
simum togam puram dedi, idque municipibus nostris fuit 
gratum. etsi omnis et illos et qua iter feci maestos adflictosque 
vidi; tam tristis et tam atrox est $A)NAQEW/RHSIS& huius ingentis 
mali. dilectus habentur, in hiberna deducuntur. ea quae 
etiam cum a bonis viris, cum iusto in bello, cum modeste 
fiunt, tamen ipsa per se molesta sunt, quam censes acerba 
nunc esse, cum a perditis in civili nefario bello petulantissime 
fiant? cave autem putes quemquam hominem in Italia tur-
pem esse qui hinc absit. vidi ipse Formiis universos neque me-
hercule [numquam] homines putavi; et noram omnis, sed 
numquam uno loco videram. 
<y 2>
  Pergamus igitur quo placet et nostra omnia relinquamus. 
proficiscamur ad eum cui gratior noster adventus erit quam si 
una fu[2g]2issemus. tum enim eramus in maxima spe, nunc ego 
quidem in nulla; nec praeter me quisquam Italia cessit nisi 
qui hunc inimicum sibi putaret. nec mehercule hoc facio rei 
publicae causa, quam funditus deletam puto, sed ne quis me 
putet ingratum in eum qui me levavit iis incommodis quibus 
idem adfecerat, et simul quod ea quae fiunt aut quae certe 
futura sunt videre non possum. etiam equidem senatus con-
sulta facta quaedam iam puto, utinam in Vulcati sententiam! 
sed quid refert? est enim una sententia omnium. sed erit 
immitissimus Servius, qui filium misit ad effligendum Cn. @1 
Pompeium aut certe capiendum cum Pontio Titiniano. etsi 
hic quidem timoris causa, ille vero_sed stomachari desina-
mus et aliquando sentiamus nihil nobis nisi, id quod minime 
vellem, spiritum reliquum esse. 
<y 3>
  Nos, quoniam superum mare obsidetur, infero navigabimus 
et, si Puteolis erit difficile, Crotonem petemus aut Thurios et 
boni cives amantes patriae mare infestum habebimus. aliam 
rationem huius belli gerendi nullam video. in Aegyptum 
nos abdemus. exercitu pares esse non possumus. pacis fides 
nulla est. sed haec satis deplorata sunt. 
<y 4>
  Tu velim litteras Cephalioni des de omnibus rebus actis, 
denique etiam de sermonibus hominum, nisi plane obmu-
tuerunt. ego tuis consiliis usus sum maximeque quod et 
gravitatem in congressu nostro tenui quam debui et ut ad 
urbem non accederem perseveravi. quod superest, scribe, 
quaeso, quam accuratissime (iam enim extrema sunt) quid 
placeat, quid censeas; etsi iam nulla dubitatio est. tamen si 
quid vel potius quicquid veniet in mentem scribas velim. 
<x 190>
<y sa>
    {47Scr. in Laterio Quinti fratris iii Non. Apr. an. 49 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
&7III& Non., cum in Laterium fratris venissem, accepi litteras et 
paulum lectis respiravi, quod post has ruinas mihi non 
acciderat; per enim magni aestimo tibi firmitudinem animi 
nostri et factum nostrum probari. Sexto etiam nostro quod @1 
scribis probari, ita laetor ut me quasi patris eius, cui semper 
uni plurimum tribui, iudicio comprobari putem; qui mihi, 
quod saepe soleo recordari, dixit olim Nonis illis ille Decem-
bribus, cum ego 'Sexte, quidnam ergo?', 
    '$MH\ MA/N&' inquit ille '$A)SPOUDI/ GE KAI\ A)KLEIW=S, 
    $A)LLA\ ME/GA R(E/CAS TI KAI\ E)SSOME/NOISI PUQE/SQAI.&' 
eius igitur mihi vivit auctoritas, et simillimus eius filius eodem 
est apud me pondere quo fuit ille; quem salvere velim iubeas 
plurimum. 
<y 2>
  Tu tuum consilium etsi non in longinquum tempus differs 
(iam enim illum emptum pacificatorem perorasse puto, iam 
actum aliquid esse in consessu senatorum; [2senatum]2 enim 
non puto), tamen suspensum meum detines, sed eo minus quod 
non dubito quid nobis agendum putes; qui enim Flavio 
legionem et Siciliam dari scribas et id iam fieri, quae tu 
scelera partim parari iam et cogitari, partim ex tempore 
futura censes? ego vero Solonis, popularis tui (ut puto, [2iam]2 
etiam mei), legem neglegam, qui capite sanxit si qui in seditione 
non alterius utrius partis fuisset, [2et]2 nisi si tu aliter censes, et 
hinc abero et illim. sed alterum mihi est certius, nec praeri-
piam tamen; exspectabo tuum consilium et eas litteras, nisi 
alias iam dedisti, quas scripsi ut Cephalioni dares. 
<y 3>
  Quod scribis, non quo alicunde audieris, sed te ipsum 
putare me attractum iri si de pace agatur, mihi omnino non @1 
venit in mentem quae possit actio esse de pace, cum illi certis-
simum sit, si possit, exspoliare exercitu et provincia Pom-
peium; nisi forte iste nummarius ei potest persuadere ut, 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 190>
<y 3>
<z 6>
dum oratores eant et redeant, quiescat. nihil video quod 
sperem aut quod iam putem fieri posse. sed tamen hominis 
hoc ipsum probi est? est magnum et $TW=N POLITIKWTA/TWN 
$SKEMMA/TWN&, veniendumne sit in consilium tyranni si is ali-
qua de re bona deliberaturus sit. qua re si quid eius modi 
evenerit ut arcessamur (quod equidem non puto; quid enim 
essem de pace dicturus dixi, ipse valde repudiavit), sed tamen 
si quid acciderit, quid censeas mihi faciendum utique scribito. 
nihil enim mihi adhuc accidit quod maioris consili esset. 
  Trebati, boni viri et civis, verbis te gaudeo delectatum, 
tuaque ista crebra $E)KFW/NHSIS& '$U(PE/REU&' me sola adhuc delecta-
vit. litteras tuas vehementer exspecto; quas quidem credo iam 
datas esse. 
<x 191>
<y sa>
    {47Scr. in Laterio Quinti fratris prid. Non. Apr. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tu cum Sexto servasti gravitatem eandem quam mihi 
praecipis. Celer tuus disertus magis est quam sapiens. de 
iuvenibus quae ex Tullia audisti vera sunt. %macum% istuc 
quod scribis non mihi videtur tam re esse triste quam verbo. @1 
haec est $A)/LH& in qua nunc sumus mortis instar. aut enim mihi 
libere inter malos $POLITEUTE/ON& fuit aut vel periculose cum 
bonis. aut nos temeritatem bonorum sequamur aut audaciam 
improborum insectemur. utrumque periculosum est, at hoc 
quod agimus [nec] turpe nec tamen tutum. 
  Istum qui filium Brundisium [de pace] misit de pace (idem 
sentio quod tu, simulationem esse apertam, parari autem 
acerrime bellum), me legatum iri non arbitror, cuius adhuc, 
ut optavi, mentio facta nulla sit. eo minus habeo necesse 
scribere aut etiam cogitare quid sim facturus, si acciderit ut 
leger. 
<x 192>
<y sa>
    {47Scr. in Laterio vel Arcano Quinti fratris Non. aut postridie Non. 
    Apr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ego cum accepissem tuas litteras Non. Apr. quas Cephalio 
attulerat essemque Minturnis postridie mansurus et inde 
protinus, sustinui me in Arcano fratris, ut, dum aliquid cer-
tius adferretur, occultiore in loco essemus agerenturque nihilo 
minus quae sine nobis agi possent. $LALAGEU=SA& iam adest 
<y 2>
et animus ardet, neque stat quicquam, quo et qua. sed haec 
nostra erit cura et peritorum. tu tamen quod poteris, ut adhuc @1 
fecisti, nos consiliis iuvabis. res sunt inexplicabiles. fortunae 
sunt committenda omnia. sine spe conamur ulla. melius si 
quid acciderit, mirabimur. Dionysium nollem ad me profec-
tum; de quo ad me Tullia mea scripsit. sed et tempus alienum 
est, et homini non amico nostra incommoda, tanta praesertim, 
spectaculo esse nolim; cui te meo nomine inimicum esse nolo. 
<x 193>
<y sa>
    {47Scr. in Arcano vii Id. Apr. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum quod scriberem plane nihil haberem, haec autem reli-
qua essent quae scire cuperem, profectusne esset, quo in statu 
urbem reliquisset, in ipsa Italia quem cuique regioni aut neg-
otio praefecisset, ecqui essent ad Pompeium et ad consules ex 
senatus consulto de pace legati, cum igitur haec scire [2cupere]2m 
dedita opera has ad te litteras misi. feceris igitur commode 
mihique gratum si me de his rebus et si quid erit aliud quod 
scire opus sit feceris certiorem. ego in Arcano opperior dum 
ista cognosco. a. d. &7VII& Id. 
<x 194>
<y sa>
    {47Scr. in Arcano vii Id. Apr. an. 49 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Alteram tibi eodem die hanc epistulam dictavi et pridie 
dederam mea manu longiorem. visum te aiunt in Regia, nec @1 
reprehendo, quippe cum ipse istam reprehensionem non fu-
gerim. sed exspecto tuas litteras, neque iam sane video quid 
exspectem, sed tamen, etiam si nihil erit, id ipsum ad me velim 
scribas. 
<y 2>
  Caesar mihi ignoscit per litteras quod non venerim, sese-
que in optimam partem id accipere dicit; facile patior. quod 
scribit secum Titinium et Servium questos esse quia non 
idem sibi quod mihi remisisset, homines ridiculos! qui cum 
filios misissent ad Cn. Pompeium circumsedendum, ipsi in 
senatum venire dubitarent. sed tamen exemplum misi ad te 
Caesaris litterarum. 
<x 195>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano xvii Kal. Mai. an. 49 (%14`7)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Multas a te accepi epistulas eodem die, omnis diligenter 
scriptas, eam vero quae voluminis instar erat saepe legendam, 
sicuti facio. in qua non frustra laborem suscepisti, mihi 
quidem pergratum fecisti. qua re ut id, quoad licebit, id est 
quoad scies ubi simus, quam saepissime facias te vehementer 
rogo. 
  Ac deplorandi quidem, quod cottidie facimus, sit iam 
nobis aut finis omnino, si potest, aut moderatio quaedam, 
quod profecto potest. non enim iam quam dignitatem, quos 
honores, quem vitae statum amiserim cogito, sed quid con-
secutus sim, quid praestiterim, qua in laude vixerim, his 
denique in malis quid intersit inter me et istos quos propter 
omnia amisimus. hi sunt qui, nisi me civitate expulissent, @1 
obtinere se non putaverunt posse licentiam cupiditatum 
suarum; quorum societatis et sceleratae consensionis fides 
<y 2>
quo eruperit vides. alter ardet furore et scelere nec remittit 
aliquid sed in dies ingravescit; modo Italia expulit, nunc alia 
ex parte persequi, ex alia provincia exspoliare conatur nec 
iam recusat sed quodam modo postulat ut, quem ad modum 
<y 3>
est, sic etiam appelletur tyrannus. alter, is qui nos sibi quon-
dam ad pedes stratos ne sublevabat quidem, qui se nihil 
contra huius voluntatem facere posse, elapsus e soceri mani-
bus ac ferro bellum terra et mari comparat, non iniustum ille 
quidem sed cum pium tum etiam necessarium, suis tamen 
civibus exitiabile nisi vicerit, calamitosum etiam si vicerit. 
<y 4>
  Horum ego summorum imperatorum non modo res gestas 
non antepono meis sed ne fortunam quidem ipsam; qua illi 
florentissima, nos duriore conflictati videmur. quis enim 
potest aut deserta per se patria aut oppressa beatus esse? et 
si, ut nos a te admonemur, recte in illis libris diximus nihil 
esse bonum nisi quod honestum, nihil malum nisi quod turpe 
sit, certe uterque istorum est miserrimus, quorum utrique 
semper patriae salus et dignitas posterior sua dominatione 
et domesticis commodis fuit. 
<y 5>
  Praeclara igitur [2con]2scientia sustentor, cum cogito me de re 
publica aut meruisse optime cum potuerim aut certe numquam 
nisi pie cogitasse, eaque ipsa tempestate eversam esse rem publi-
cam quam ego &7XIIII& annis ante prospexerim. hac igitur con-
scientia comite proficiscar, magno equidem cum dolore, @1 
nec tam id propter me aut propter fratrem meum, quorum 
est iam acta aetas, quam propter pueros, quibus interdum 
videmur praestare etiam rem publicam debuisse. quorum 
quidem alter non tam [2quia filius quam]2 quia maiore pietate 
est me mirabiliter excruciat, alter (o rem miseram! nihil 
enim mihi accidit in omni vita acerbius) indulgentia videlicet 
nostra depravatus eo progressus est quo non audeo dicere. 
et exspecto tuas litteras; scripsisti enim te scripturum esse 
plura cum ipsum vidisses. 
<y 6>
  Omne meum obsequium in illum fuit cum multa severitate, 
neque unum eius nec parvum sed multa [2et]2 magna delicta 
compressi. patris autem lenitas amanda potius ab illo quam 
tam crudeliter neglegenda. nam litteras eius ad Caesarem missas 
ita graviter tulimus ut te quidem celaremus sed ipsius 
vide[2re]2mur vitam insuavem reddidisse. hoc vero eius iter 
simulatioque pietatis qualis fuerit non audeo dicere; tantum 
scio post Hirtium conventum arcessitum a Caesare, cum eo de 
meo animo a suis rationibus alienissimo et consilio relinquendi 
Italiam; et haec ipsa timide. sed nulla nostra culpa est, natura 
metuenda est. haec Curionem, haec Hortensi filium, non 
patrum culpa corrupit. 
  Iacet in maerore meus frater neque tam de sua vita quam de 
mea metuit. huic tu, huic tu malo adfer consolationes, si ullas 
potes; maxime quidem illam velim, ea quae ad nos delata sint 
aut falsa esse aut minora. quae si vera sint, quid futurum sit in 
hac vita et fuga nescio; nam si haberemus rem publicam, @1 
consilium mihi non deesset nec ad severitatem nec ad diligen-
tiam. nunc sive iracundia sive dolore sive metu permotus 
gravius scripsi quam aut tuus in illum amor aut meus postula-
bat, si vera sunt, ignosces, sin falsa, me libente eripies mihi 
hunc errorem. quoquo modo vero se res habebit, nihil adsi-
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 195>
<y 6>
<z 23>
gnabis nec patruo nec patri. 
<y 7>
  Cum haec scripsissem, a Curione mihi nuntiatum est eum 
ad me venire. venerat enim is in Cumanum vesperi pridie, id 
est Idibus. si quid igitur eius modi sermo eius attulerit quod 
ad te scribendum sit, id his litteris adiungam. 
<y 8>
  Praeteriit villam meam Curio iussitque mihi nuntiari mox 
se venturum cucurritque Puteolos ut ibi contionaretur. con-
tionatus est, rediit, fuit ad me sane diu. o rem foedam! nosti 
hominem; nihil occultabat, in primis nihil esse certius quam 
ut omnes qui lege Pompeia condemnati essent restituerentur; 
itaque se in Sicilia eorum opera usurum. de Hispaniis non 
dubitabat quin Caesaris essent. inde ipsum cum exercitu, 
ubicumque Pompeius esset. eius interitu[2m]2 finem illi fore. 
propius factum esse nihil. et plane iracundia elatum voluisse 
Caesarem occidi Metellum tribunum pl., quod si esset factum, 
caedem magnam futuram fuisse. permultos hortatores esse 
caedis, ipsum autem non voluntate aut natura non esse 
crudelem, sed quod [2putaret]2 popularem esse clementiam. 
quod si populi studium amisisset, crudelem fore; eumque 
perturbatum quod intellegeret se apud ipsam plebem offen- @1 
disse de aerario. itaque ei cum certissimum fuisset ante quam 
proficisceretur contionem habere, ausum non esse vehemen-
terque animo perturbato profectum. 
<y 9>
  Cum autem ex eo quaererem quid videret, quem exitum, 
quam rem publicam, plane fatebatur nullam spem reliquam. 
Pompei classem timebat; quae si %esset%, se de Sicilia abiturum. 
'quid isti' inquam 'sex tui fasces? si a senatu, cur laureati? si ab 
ipso, cur sex?' 'cupivi' inquit 'ex senatus consulto surrupto; 
nam aliter [2non]2 poterat. at ille impendio nunc magis odit 
senatum. "a me" inquit "omnia proficiscentur."' 'cur autem 
<y 10>
sex?' 'quia duodecim nolui; nam licebat.' tum ego 'quam 
vellem' inquam 'petisse ab eo quod audio Philippum impe-
trasse! sed veritus sum, quia ille a me nihil impetrabat.' 
'libenter' inquit 'tibi concessisset. verum puta te impetrasse; 
ego enim ad eum scribam, ut tu ipse voles, de ea re nos inter 
nos locutos. quid autem illius interest, quoniam in senatum 
non venis, ubi sis? quin nunc ipsum minime offendisses eius 
causam si in Italia non fuisses.' ad quae ego me recessum et 
solitudinem quaerere, maxime quod lictores haberem. laudabat 
consilium. 'quid ergo?' inquam, 'nam mihi cursus in Graeciam 
per tuam provinciam est, quoniam ad mare superum milites 
sunt.' 'quid mihi' inquit 'optatius?' hoc loco multa per-
liberaliter. ergo hoc quidem est [verum] profectum, ut non 
modo tuto verum etiam palam navigaremus. @1 
<y 11>
  Reliqua in posterum diem distulit; ex quibus scribam ad te 
si quid erit epistula dignum. sunt autem quae praeterii, 
interregnumne esset exspectaturus an quo modo dixerit ille 
quidem, ad se deferri consulatum sed se nolle in proximum 
annum. et alia sunt quae exquiram. iurabat ad summam, 
quod nullo negotio faceret, amicissimum mihi Caesarem esse 
debere. 'quid enim?' inquam. 'scripsit ad me Dolabella.' 
'dic, quid?' adfirmabat eum scripsisse, quod me cuperet ad 
urbem venire, illum quidem gratias agere maximas et non 
modo probare sed etiam gaudere. quid quaeris? acquievi. 
levata est enim suspicio illa domestici mali et sermonis Hir-
tiani. quam cupio illum dignum esse nobis et quam ipse me 
invito %quae pro illo sit suspicandum%! sed opus fuit Hirtio 
convento? est profecto nescio quid, sed velim quam minimo. 
et tamen eum nondum redisse miramur. sed haec videbimus. 
<y 12>
  Tu %optimus% Terentiae dabis. iam enim urbis nullum 
periculum est. me tamen consilio iuva, pedibusne Regium 
an hinc statim in navem, et cetera, quoniam commoror. 
ego ad te [statim] habebo quod scribam simul et videro 
Curionem. de Tirone, cura, quaeso, quod facis, ut sciam quid 
is agat. @1 
<x 196>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano xv Kal. Mai. an. 49 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De tota mea cogitatione scripsi ad te antea satis, ut mihi 
visus sum, diligenter. de die nihil sane potest scribi certi 
<y 2>
praeter hoc, non ante lunam novam. Curionis sermo postridie 
eandem habuit fere summam, nisi quod apertius significavit 
se harum rerum exitum non videre. 
  Quod mihi mandas de quodam regendo, '$*)ARKADI/AN& . . . '. 
tamen nihil praetermittam. atque utinam tu_sed molestior 
non ero. epistulam ad Vestorium statim detuli, ac valde re-
<y 3>
quirere solebat. commodius tecum Vettienus est locutus quam 
ad me scripserat. sed mirari satis hominis neglegentiam non 
queo. cum enim mihi Philotimus dixisset se HS <&7L&> emere de 
Canuleio deversorium illud posse, minoris etiam empturum si 
Vettienum rogassem, rogavi ut, si quid posset, ex ea summa 
detraheret; promisit. ad me nuper se HS <&7XXX&> emisse; ut 
scriberem cui vellem addici; diem pecuniae Id. Nov. esse. 
rescripsi ei stomachosius, cum ioco tamen familiari. nunc, 
quoniam agit liberaliter, nihil accuso hominem scripsique ad 
eum me a te certiorem esse factum. 
  Tu de tuo itinere quid et quando cogites velim me certiorem 
facias. a. d. &7XV& Kal. Mai. @1 
<x 197>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano c. xi Kal. Mai. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Me adhuc nihil praeter tempestatem moratur. astute nihil 
sum acturus. fiat in Hispania quidlibet_et tamen recte sit. 
meas cogitationes omnis explicavi tibi superioribus litteris. 
quocirca hae sunt breves, et quia festinabam eramque 
occupatior. 
<y 2>
  De Quinto filio, fit a me quidem sedulo, sed_nosti reliqua. 
quod %dem% me mones, et amice et prudenter me mones, sed 
erunt omnia facilia si ab uno illo cavero. magnum opus est; 
mirabilia multa, nihil simplex, nihil sincerum. vellem susce-
pisses iuvenem regendum; pater enim nimis indulgens quic-
quid ego adstrinxi relaxat. si sine illo possem, regerem; quod 
tu potes. sed ignosco; magnum, inquam, opus est. 
<y 3>
  Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in 
Galliam. ego nunc qua et quo videbo. 
<x 198>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano fort. ix Kal. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego vero Apuliam et Sipontum et tergiversationem istam 
probo nec tuam rationem eandem esse duco quam meam, @1 
non quin in re publica rectum idem sit utrique nostrum, 
sed ea non agitur. regnandi contentio est, in qua pulsus est 
modestior rex et probior et integrior et is, qui nisi vincit, 
nomen populi Romani deleatur necesse est, sin autem vincit, 
Sullano more exemploque vincet. ergo hac in contentione neu-
trum tibi palam sentiendum et tempori serviendum est. mea 
causa autem alia est, quod beneficio vinctus ingratus esse non 
possum, nec tamen in acie [2me]2 sed Melitae aut alio in loco 
simili [2vel]2 oppidulo futurum puto. 'nihil' inquies 'iuvas eum 
in quem ingratus esse non vis?' immo minus fortasse voluisset. 
sed de hoc videbimus; exeamus modo. quod ut meliore tem-
pore possimus facit Adriano mari Dolabella, Fretensi Curio. 
<y 2>
  Iniecta autem mihi spes quaedam est: 'velle mecum Ser. 
Sulpicium colloqui'. ad eum misi Philotimum libertum cum 
litteris. si vir esse volet, praeclara $SUNODI/A&, sin autem_. 
<y 3>
erimus nos qui solemus. Curio mecum vixit, iacere Caesarem 
putans offensione populari Siciliaeque diffidens si Pompeius 
navigare coepisset. 
  Quintum puerum accepi vehementer. avaritiam video 
fuisse et spem magni congiari. magnum hoc malum est, sed 
scelus illud quod timueramus spero nullum fuisse. hoc autem 
vitium puto te existimare non [2a]2 nostra indulgentia sed a 
natura profectum. quem tamen nos disciplina regimus. @1 
  De Oppiis Veliensibus quid placeat cum Philotimo vide-
bis. Epirum nostram putabimus, sed alios cursus videbamur 
habituri. 
<x 199>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano vi Non. Mai. an. 49 (%14`10)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Et res ipsa monebat et tu ostenderas et ego videbam de 
iis rebus quas intercipi periculosum esset finem inter nos 
scribendi fieri tempus esse. sed cum ad me saepe mea Tullia 
scribat orans ut quid in Hispania geratur exspectem et semper 
adscribat idem videri tibi idque ipse etiam ex tuis litteris 
intellexerim, non puto esse alienum me ad te quid de ea re 
sentiam scribere. 
<y 2>
  Consilium istuc tunc esset prudens, ut mihi videtur, si 
nostras rationes ad Hispaniensem casum accommodaturi es-
semus; quod fieri * * * . necesse est enim aut, id quod maxime 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 199>
<y 2>
<z 4>
velim, pelli istum ab Hispania aut trahi id bellum aut istum, 
ut confidere videtur, apprehendere Hispanias. si pelletur, 
quam gratus aut quam honestus tum erit ad Pompeium noster 
adventus, cum ipsum Curionem ad eum transiturum putem? 
si trahitur bellum, quid exspectem aut quam diu? relin-
quitur ut, si vincimur in Hispania, quiescamus. id ego contra 
puto. istum enim victorem magis relinquendum puto quam 
victum, et dubitantem magis quam fidentem suis rebus. nam @1 
caedem video si vicerit et impetum in privatorum pecunias et 
exsulum reditum et tabulas novas et turpissimorum honores 
et regnum non modo Romano homini sed ne Persae quidem 
cuiquam tolerabile. 
<y 3>
  Tacita esse poterit indignitas nostra? pati poterunt oculi me 
cum Gabinio sententiam dicere, et quidem illum rogari prius? 
praesto esse clientem tuum Cloelium, %Cateli% Plaguleium, 
ceteros? sed cur inimicos colligo, qui meos necessarios a me 
defensos nec videre in curia sine dolore nec versari inter eos 
sine dedecore potero? quid si ne id quidem est exploratum, 
fore ut mihi liceat? scribunt enim ad me amici eius me illi 
nullo modo satis fecisse quod in senatum non venerim. 
tamenne dubitemus an ei nos etiam cum periculo venditemus 
quicum coniuncti ne cum praemio quidem volu[2i]2mus esse? 
<y 4>
  Deinde hoc vide, non esse iudicium de tota contentione 
in Hispaniis, nisi forte iis amissis arma Pompeium abiecturum 
putas; cuius omne consilium Themistocleum est. existimat 
enim qui mare teneat eum necesse [2esse]2 rerum potiri. itaque 
[qui] numquam id egit ut Hispaniae per se tenerentur; navalis 
apparatus ei semper antiquissima cura fuit. navigabit igitur, 
cum erit tempus, maximis classibus et ad Italiam accedet, in 
qua nos sedentes quid erimus? nam medios esse iam non 
licebit. [classibus] adversabimur igitur? quod maius scelus @1 
aut tantum? denique quid turpius? an qui valde incumbentis 
solus tuli scelus, eiusdem cum Pompeio et cum reliquis 
<y 5>
principibus non feram? quod si iam misso officio periculi ratio 
habenda est, ab illis est periculum si peccaro, ab hoc si recte 
fecero, nec ullum in his malis consilium periculo vacuum 
inveniri potest, ut non sit dubium quin turpiter facere cum 
periculo fugiamus, quod fugeremus etiam cum salute. non 
simul cum Pompeio mare transi[er]imus. omnino [2non]2 
potuimus; exstat ratio dierum. sed tamen (fateamur enim quod 
est) ne con[2ten]2dimus quidem ut possemus. fefellit ea me res 
quae fortasse non debuit, sed fefellit: pacem putavi fore. 
quae si esset, iratum mihi Caesarem esse, cum idem amicus 
esset Pompeio, nolui. senseram enim quam idem essent. hoc 
verens in hanc tarditatem incidi. sed adsequar omnia si propero: 
si cunctor, amitto. 
<y 6>
  Et tamen, mi Attice, auguria quoque me incitant quaedam 
spe non dubia nec haec collegi nostri ab Atto sed illa Platonis 
de tyrannis. nullo enim modo posse video stare istum diutius 
quin ipse per se etiam languentibus nobis concidat, quippe 
qui florentis[2simus]2 ac novus sex, septem diebus ipsi illi egenti 
ac perditae multitudini in odium acerbissimum venerit, qui 
duarum rerum simulationem tam cito amiserit, mansuetudinis 
in Metello, divitiarum in aerario. iam quibus utatur vel sociis @1 
vel ministris? ii provincias, ii rem publicam regent quorum 
nemo duo mensis potuit patrimonium suum gubernare? 
<y 7>
non sunt omnia colligenda quae tu acutissime perspicis, 
sed tamen ea pone ante oculos; iam intelleges id regnum vix 
semenstre esse posse. quod si me fefellerit, feram, sicut multi 
clarissimi homines in re publica excellentes tulerunt, nisi forte 
me Sardanapali vicem in suo lectulo mori malle censueris 
quam [2in]2 exsilio Themistocleo. qui cum fuisset, ut ait 
Thucydides, $TW=N ME\N PARO/NTWN DI' E)LAXI/STHS BOULH=S KRA/TISTOS 
$GNW/MWN, TW=N DE\ MELLO/NTWN E)S PLEI=STON TOU= GENHSOME/NOU A)/RISTOS 
$EI)KASTH/S&, tamen incidit in eos casus quos vitasset si eum nihil 
fefellisset. etsi is erat, ut ait idem, qui $TO\ A)/MEINON KAI\ TO\ XEI=RON 
$E)N TW=| A)FANEI= E)/TI E(W/RA MA/LISTA&, tamen non vidit nec quo modo 
Lacedaemoniorum nec quo modo suorum civium invidiam 
effugeret nec quid Artaxerxi pollice[2re]2tur. non fuisset illa nox 
tam acerba Africano, sapientissimo viro, non tam dirus ille 
dies Sullanus callidissimo viro, C. Mario, si nihil utrumque 
eorum fefellisset. nos tamen hoc confirmamus illo augurio 
<y 8>
quo diximus, nec nos fallit nec aliter accidet. corruat iste 
necesse est aut per adversarios aut ipse per se, qui quidem 
sibi est adversarius unus acerrimus. id spero vivis nobis fore; 
quamquam tempus est nos de illa perpetua iam, non de hac 
exigua vita cogitare. sin quid acciderit maturius, haud sane 
mea multum interfuerit utrum factum [fiat] videam an futurum 
esse multo ante viderim. quae cum ita sint, non est commit-
tendum ut iis paream quos contra me senatus, ne quid res 
publica detrimenti acciperet, armavit. @1 
<y 9>
  Tibi sunt omnia commendata, quae commendationis meae 
pro tuo in nos amore non indigent. ne hercule ego quidem 
reperio quid scribam; sedeo enim $PLOUDOKW=N&. etsi nihil um-
quam tam fuit scribendum quam nihil mihi umquam ex 
plurimis tuis iucunditatibus gratius accidisse quam quod 
meam Tulliam suavissime diligentissimeque coluisti. valde eo 
ipsa delectata est, ego autem non minus. cuius quidem virtus 
mirifica. quo modo illa fert publicam cladem, quo modo 
domesticas tricas! quantus autem animus in discessu nostro! 
est $STORGH/&, est summa $SU/NTHCIS&. tamen nos recte facere et 
<y 10>
bene audire vult. sed hac super re mi[2nu]2s, ne meam ipse 
$SUMPA/QEIAN& iam evocem. 
  Tu, si quid de Hispaniis certius et si quid aliud, dum 
adsumus, scribes, et ego fortasse discedens dabo ad te aliquid, 
eo etiam magis quod Tullia te non putabat hoc tempore ex 
Italia. cum An[2ton]2io item est agendum ut cum Curione, 
Melitae me velle esse, civili bello nolle interesse. eo velim 
tam facili uti possim et tam bono in me quam Curione. is 
ad Misenum &7VI& Non. venturus dicebatur, id est hodie. sed 
praemisit mihi odiosas litteras hoc exemplo: 
<x 199a>
<y sa>
    {47Scr. fort. Kal. Mai. an. 49}47 
    ANTONIVS TR. PL. PRO PR. CICERONI IMP. SAL. 
<y 1>
Nisi te valde amarem et multo quidem plus quam tu putas, 
non extimuissem rumorem qui de te prolatus est, cum @1 
praesertim falsum esse existimarem. sed quia te nimio plus 
diligo, non possum dissimulare mihi famam quoque, quamvis 
sit falsa, falsam agnoscere magni esse. trans mare [2te iturum 
esse]2 credere non possum, cum tanti facias Dolabellam [2et]2 
Tulliam tuam, feminam lectissimam, tantique ab omnibus 
nobis fias; quibus mehercule dignitas amplitudoque tua paene 
carior est quam tibi ipsi. sed tamen non sum arbitratus esse 
amici non commoveri etiam improborum sermone, atque 
eo feci studiosius quod iudicabam duriores partis mihi imposi-
tas esse ab offensione nostra, quae magis a $ZHLOTUPI/A|& mea quam 
ab iniuria tua nata est. sic enim volo te tibi persuadere, mihi 
neminem esse cariorem te excepto Caesare meo, meque illud 
una iudicare, Caesarem maxime in suis M. Ciceronem reponere. 
<y 2>
qua re, mi Cicero, te rogo ut tibi omnia integra serves, eius 
fidem improbes qui tibi ut beneficium daret prius iniuriam 
fecit, contra ne profugias qui te, etsi non amabit, quod accidere 
non potest, tamen salvum amplissimumque esse cupiet. 
  Dedita opera ad te Calpurnium, familiarissimum meum, 
misi, ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse 
scires. 
  Eodem die a Caesare Philotimus attulit hoc exemplo: 
<x 199b>
<y sa>
    {47Scr. Massiliam iter faciens xv Kal. Mai. an. 49 (%14`2)}47 
    CAESAR IMP. SAL. D. CICERONI IMP. 
<y 1>
Etsi te nihil temere, nihil imprudenter facturum iudica-
ram, tamen permotus hominum fama scribendum ad te @1 
existimavi et pro nostra benevolentia petendum ne quo pro-
gredereris proclinata iam re quo integra etiam progrediendum 
tibi non existimasses. namque et amicitiae graviorem iniuriam 
feceris et tibi minus commode consulueris, si non fortunae 
obsecutus videberis (omnia enim secundissima nobis, adver-
sissima illis accidisse videntur), nec causam secutus (eadem 
enim tum fuit cum ab eorum consiliis abesse iudicasti), sed 
meum aliquod factum condemnavisse; quo mihi gravius abs 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 199b>
<y 2>
te nihil accidere potest. quod ne facias pro iure nostrae amici-
tiae a te peto. postremo quid viro bono et quieto et bono civi 
magis convenit quam abesse a civilibus controversiis? quod 
non nulli cum probarent, periculi causa sequi non potuerunt; 
tu explorato et vitae meae testimonio et amicitiae iudicio 
neque tutius neque honestius reperies quicquam quam ab 
omni contentione abesse. &7XV& Kal. Mai. ex itinere. 
<x 200>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano v Non. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Adventus Philotimi (at cuius hominis, quam insulsi et quam 
saepe pro Pompeio mentientis!) exanimavit omnis qui mecum 
erant; nam ipse obdurui. dubitabat nostrum nemo quin 
Caesar itinera repressisset_volare dicitur; Petreius cum 
Afranio coniunxisse[2t se]2_nihil adfert eius modi. quid 
quaeris? etiam illud erat persuasum, Pompeium cum magnis @1 
copiis iter in Germaniam per Illyricum fecisse; id enim $AU)QEN-
$TIKW=S& nuntiabatur. Melitam igitur, opinor, capessamus, dum 
quid in Hispania. quod quidem prope modum videor ex 
Caesaris litteris ipsius voluntate facere posse, qui negat neque 
honestius neque tutius mihi quicquam esse quam ab omni 
contentione abesse. 
<y 2>
  Dices 'ubi ergo tuus ille animus quem proximis litteris?' 
adest et idem est; sed utinam meo solum capite decernerem! 
lacrimae meorum me interdum molliunt precantium ut de 
Hispaniis exspectemus. M. Caeli quidem epistulam scriptam 
miserabiliter, cum hoc idem obsecraret ut exspectarem, ne 
fortunas meas, ne unicum filium, ne meos omnis tam temere 
proderem, non sine magno fletu legerunt pueri nostri; etsi 
meus quidem est fortior eoque ipso vehementius commovet, 
nec quicquam nisi de dignatione laborat. 
<y 3>
  Melitam igitur, deinde quo videbitur. tu tamen etiam 
nunc mihi aliquid litterarum, et maxime si quid ab Afranio. 
ego si cum Antonio locutus ero, scribam ad te quid actum sit. 
ergo tamen in credendo, ut mones, cautus; nam occultandi 
ratio cum difficilis tum etiam periculosa est. Servium exspecto 
ad Nonas et %adicit a% Postumia et Servius filius. quartanam 
leviorem esse gaudeo. misi ad te Caeli etiam litterarum 
exemplum. @1 
<x 200a>
<y sa>
    {47Scr. in Liguria c. xv Kal. Mai. an. 49}47 
    CAELIVS CICERONI SAL. 
<y 1>
Exanimatus tuis litteris, quibus te nihil nisi triste cogitare 
ostendisti neque id quid esset perscripsisti neque non tamen 
quale esset quod cogitares aperuisti, has ad te ilico litteras 
scripsi. 
  Per fortunas tuas, Cicero, per liberos te oro et obsecro ne 
quid gravius de salute et incolumitate tua consulas. nam 
deos hominesque amicitiamque nostram testificor me tibi 
praedixisse neque temere monuisse sed, postquam Caesarem 
convenerim sententiamque eius qualis futura esset parta victo-
ria cognorim, te certiorem fecisse. si existimas eandem ratio-
nem fore Caesaris in dimittendis adversariis et condicionibus 
ferendis, erras. nihil nisi atrox et saevum cogitat atque etiam 
loquitur. iratus senatui exiit, his intercessionibus plane 
incitatus est; non mehercules erit deprecationi locus. 
<y 2>
  Qua re si tibi tu, si filius unicus, si domus, si spes tuae reliquae 
tibi carae sunt, si aliquid apud te nos, si vir optimus, gener tuus, 
valemus, quorum fortunam non debes velle conturbare, ut 
eam causam in cuius victoria salus nostra est odisse aut re-
linquere cogamur aut impiam cupiditatem contra salutem 
tuam habeamus * * * denique illud cogita, quod offensae 
fuerit in ista cunctatione te subisse. nunc te contra victorem @1 
Caesarem facere quem dubiis rebus laedere noluisti et ad eos 
fugatos accedere quos resistentis sequi nolueris summae stul-
titiae est. vide ne, dum pudet te parum optimatem esse, 
<y 3>
parum diligenter quid optimum sit eligas. quod si totum tibi 
persuadere non possum, saltem dum quid de Hispaniis agamus 
scitur exspecta; quas tibi nuntio adventu Caesaris fore no-
stras. quam isti spem habeant amissis Hispaniis nescio; quod 
porro tuum consilium sit ad desperatos accedere non me dius 
fidius reperio. 
<y 4>
  Hoc quod tu non dicendo mihi significasti Caesar audierat 
ac, simul atque 'have' mihi dixit, statim quid de te audisset 
exposuit. negavi me scire, sed tamen ab eo petii ut ad te 
litteras mitteret, quibus maxime ad remanendum commoveri 
posses. me secum in Hispaniam ducit; nam nisi ita faceret, 
ego, prius quam ad urbem accederem, ubicumque esses, ad te 
percurrissem et hoc a te praesens contendissem atque omni vi 
te retinuissem. 
<y 5>
  Etiam atque etiam, Cicero, cogita ne te tuosque omnis 
funditus evertas, ne te sciens prudensque eo demittas unde 
exitum vides nullum esse. quod si te aut voces optimatium 
commovent aut non nullorum hominum insolentiam et iacta-
tionem ferre non potes, eligas censeo aliquod oppidum vacuum 
a bello dum haec decernuntur; quae iam erunt confecta. id si 
feceris, et ego te sapienter fecisse iudicabo et Caesarem non 
offendes. @1 
<x 201>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano v Non. Mai. an. 49 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Me caecum qui haec ante non viderim! misi ad te epistulam 
Antoni. ei cum ego %saepissime% scripsissem nihil me contra 
Caesaris rationes cogitare, meminisse me generi mei, memi-
nisse amicitiae, potuisse, si aliter sentirem, esse cum Pompeio, 
me autem, quia cum lictoribus invitus cursarem, abesse velle 
nec id ipsum certum etiam nunc habere, vide quam ad haec 
$PARAIN&[2$ET&]2$IKW=S&: 
<y 2>
 &10Tuum consilium %quia% verum est. nam qui se medium esse vult 
in patria manet, qui proficiscitur aliquid de altera utra parte iudicare 
videtur. sed ego is non sum qui statuere debeam iure quis pro-
ficiscatur necne; partis mihi Caesar has imposuit ne quem omnino 
discedere ex Italia paterer. qua re parvi refert me probare cogi-
tationem tuam, si nihil tamen tibi remittere possum. ad Caesarem 
mittas censeo et ab eo hoc petas. non dubito quin impetraturus 
sis, cum praesertim te amicitiae nostrae rationem habiturum esse 
pollicearis.& 
<y 3>
  Habes $SKUTA/LHN *LAKWNIKH/N&. omnino excipiam hominem. 
erat autem &7V& Non. venturus vesperi, id est hodie; cras igitur 
ad me fortasse veniet. temptabo, audiam: nihil properare, 
missurum ad Caesarem. clam agam, cum paucissimis alicubi 
occultabor; certe hinc istis invitissimis evolabo, atque uti- @1 
nam ad Curionem! $SU/NES O(/ TOI LE/GW&. magnus dolor accessit. 
efficietur aliquid dignum nobis. 
  $*DUSOURI/A& tua mihi valde molesta; medere, amabo, dum est 
<y 4>
$A)RXH/&. de Massiliensibus gratae mihi tuae litterae; quaeso ut 
sciam quicquid audieris. Ocellam cuperem, si possem palam, 
quod a Curione effeceram. hic ego Servium exspecto; rogor 
<y 5>
enim ab eius uxore et filio, et puto opus esse. hic tamen 
Cytherida secum lectica aperta portat, alteram uxorem. se-
ptem praeterea coniunctae lecticae amicarum; et sunt ami-
corum. [2vi]2de quam turpi leto pereamus, et dubita, si potes, 
quin ille, seu victus seu victor redierit, caedem facturus sit. 
ego vero vel luntriculo, si navis non erit, eripiam me ex 
istorum parricidio. sed plura scribam cum illum convenero. 
<y 6>
  Iuvenem nostrum non possum non amare, sed ab eo nos 
non amari plane intellego. nihil ego vidi tam $A)NHQOPOI/HTON&, 
tam aversum a suis, tam nescio quid cogitans. vim incredi-
bilem molestiarum! sed erit curae et est ut regatur. mirum 
est enim ingenium, $H)/QOUS E)PIMELHTE/ON&. @1 
<x 202>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano iv Non. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Obsignata iam epistula superiore non placuit ei dari cui 
constitueram quod erat alienus; itaque eo die data non est. 
interim venit Philotimus et mihi a te litteras reddidit. 
quibus quae de fratre meo scribis, sunt ea quidem parum 
firma sed habent nihil $U(/POULON&, nihil fallax, nihil non flexibile 
ad bonitatem, nihil quod non quo velis uno sermone possis 
perducere; ne multa, omnis suos, etiam quibus irascitur 
crebrius, tamen caros habet, me quidem se ipso cariorem. 
quod de puero aliter ad te scripsit et ad matrem de filio, non 
reprehendo. de itinere et de sorore quae scribis molesta sunt 
eoque magis quod ea tempora nostra sunt ut ego iis mederi 
non possim. nam certe mederer; sed quibus in malis et qua 
in desperatione rerum simus vides. 
<y 2>
  Illa de ratione nummaria non sunt eius modi (saepe enim 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 202>
<y 2>
<z 2>
audio ex ipso) ut non cupiat tibi praestare et in eo laboret. 
sed si mihi Q. Axius in hac mea fuga HS <&7XII&> non reddit 
quae dedi eius filio mutua et utitur excusatione temporis, si 
Lepta, si ceteri, soleo mirari de nescio quis HS <&7XX&> cum audio 
ex illo se urgeri. vides enim profecto angustias. curari tamen 
ea tibi utique iubet. an existimas illum in isto genere lentu-
<y 3>
lum aut restrictum? nemo est minus. de fratre satis. @1 
  De eius filio, indulsit illi quidem suus pater semper, sed 
non facit indulgentia mendacem aut avarum aut non aman-
tem suorum, ferocem fortasse atque adrogantem et infestum 
facit. itaque habet haec quoque quae nascuntur ex indul-
gentia, sed ea sunt tolerabilia (quid enim dicam?) hac iuven-
tute; ea vero, quae mihi quidem qui illum amo sunt his ipsis 
malis in quis sumus miseriora, non sunt ab obsequio nostro; 
nam suas radices habent, quas tamen evellerem profecto, si 
liceret. sed ea tempora sunt ut omnia mihi sint patienda. ego 
meum facile teneo; nihil est enim eo tractabilius. cuius quidem 
misericordia languidiora adhuc consilia cepi et quo ille me 
certiorem vult esse eo magis timeo ne in eum exsistam crudelior. 
<y 4>
  Sed Antonius venit heri vesperi. iam fortasse ad me veniet 
aut ne id quidem, quoniam scripsit quid fieri vellet. sed scies 
continuo quid actum sit. nos iam nihil nisi occulte. de pueris 
quid agam? parvone navigio committam? quid mihi animi 
in navigando censes fore? recordor enim aestate cum [2illis]2 
illo Rhodiorum $A)FRA/KTW|& navigans quam fuerim sollicitus; 
quid duro tempore anni actuariola fore censes? o rem undique 
miseram! 
  Trebatius erat mecum, vir plane et civis bonus. quae ille 
monstra, di immortales! etiamne Balbus in senatum venire 
cogitet? sed ei ipsi cras ad te litteras dabo. 
<y 5>
  Vettienum mihi amicum, ut scribis, ita puto esse. cum eo, 
quod $A)POTO/MWS& ad me scripserat de nummis curandis, @1 
$QUMIKW/TERON& eram iocatus. id tu, si ille aliter acceperit ac 
debuit, lenies. 'monetali' autem adscripsi, quod ille ad me 
'pro cos.' sed quoniam est homo et nos diligit, ipse quoque 
a nobis diligatur. vale. 
<x 203>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano iii Non. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quidnam mihi futurum est aut quis me non solum in-
felicior sed iam etiam turpior? nominatim de me sibi im-
peratum dicit Antonius, nec me tamen ipse adhuc viderat sed 
hoc Trebatio narravit. quid agam nunc, cui nihil procedit 
caduntque ea quae diligentissime sunt cogitata taeterrime? 
ego enim Curionem nactus omnia me consecutum putavi. 
is de me ad Hortensium scripserat. Reginus erat totus noster. 
huic nihil suspicabamur cum hoc mari negoti fore. quo me 
nunc vertam? undique custodior. 
<y 2>
  Sed satis lacrimis. $PARAPOPLEUTE/ON& igitur et occulte in 
aliquam onerariam corrependum, non committendum ut 
etiam compacto prohibiti videamur. Sicilia petenda; quam si 
erimus nacti, maiora quaedam consequemur. sit modo recte 
in Hispaniis! quamquam de ipsa Sicilia utinam sit verum! @1 
sed adhuc nihil secundi. concursus Siculorum ad Catonem 
dicitur factus, orasse ut resisteret, omnia pollicitos; commotum 
illum dilectum habere coepisse. non credo; at est luculentus 
auctor. potuisse certe teneri illam provinciam scio. ab Hispaniis 
autem iam audietur. 
<y 3>
  Hic nos C. Marcellum habemus eadem fere cogitantem 
aut bene simulantem; quamquam ipsum non videram sed ex 
familiarissimo eius audiebam. tu, quaeso, si quid habebis 
novi; ego, si quid moliti erimus, ad te statim scribam. Quin-
tum filium severius adhibebo. utinam proficere possem! tu 
tamen eas epistulas quibus asperius de eo scripsi aliquando 
concerpito, ne quando quid emanet; ego item tuas. 
<y 4>
  Servium exspecto nec ab eo quicquam $U(GIE/S&. scies quicquid 
erit. 
<x 204>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano prid. Non. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Sine dubio errasse nos confitendum est. 'at semel, at una 
in re'. immo omnia quo diligentius cogitata eo facta sunt 
imprudentius. '$A)LLA\ TA\ ME\N PROTETU/XQAI E)A/SOMEN A)XNU/MENOI/ 
$PER&,' in reliquis modo ne ruamus. iubes enim de profectione 
me providere. quid provideam? ita patent omnia quae accidere 
possunt ut, ea si vitem, sedendum sit cum dedecore et dolore, @1 
si neglegam, periculum sit ne in manus incidam perditorum. 
sed vide quantis in miseriis simus: optandum interdum 
videtur ut aliquam accipiamus ab istis quamvis acerbam 
<y 2>
iniuriam, ut tyranno in odio fuisse videamur. quod si nobis 
is cursus quem speraram pateret, effecissem aliquid profecto, 
ut tu optas et hortaris, dignum nostra mora. sed mirificae 
sunt custodiae et quidem ille ipse Curio suspectus. qua re vi 
aut clam agendum est, et si vi %forte ne cum tempestate clam 
autem istis%. in quo si quod $SFA/LMA&, vides quam turpe sit. 
trahimur, nec fugiendum si quid violentius. 
<y 3>
  De Caelio saepe mecum agito nec, si quid habuero tale, 
dimittam. Hispanias spero firmas esse. Massiliensium factum 
cum ipsum per se luculentum est tum mihi argumento est 
recte esse in Hispaniis. minus enim auderent si aliter esset, et 
scirent; nam et vicini et diligentes sunt. odium autem recte 
animadvertis significatum [2in]2 theatro. legiones etiam has 
quas in Italia assumpsit alienissimas esse video. sed tamen 
nihil inimicius quam sibi ipse. illud recte times ne ruat. si 
desperarit, certe ruet; quo magis efficiendum aliquid est, for-
tuna velim meliore, animo Caeliano. sed primum quidque; 
quod, qualecumque erit, continuo scies. 
<y 4>
  Nos iuveni, ut rogas, suppeditabimus et Peloponnesum 
ipsam sustinebimus. est enim indoles, modo aliquod %hoc 
sit $H)=QOS A)KI/MOLON&%. quod si adhuc nullum est, esse tamen 
potest, aut $A)RETH\& non est $DIDAKTO/N&, quod mihi persuaderi non 
potest. @1 
<x 205>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano Non. Mai. an. 49 (%14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Epistula tua gratissima fuit meae Tulliae et mehercule mihi. 
semper s[2p]2ecu[2la]2m aliquam adferunt tuae litterae. scribes 
igitur, ac si quid ad spem poteris ne dimiseris. tu Antoni 
leones pertimescas cave. nihil est illo homine iucundius. 
attende $PRA=CIN POLITIKOU=&. evocavit litteris e municipiis denos 
et &7IIII& viros. venerunt ad villam eius mane. primum dormiit 
ad H. &7III&, deinde, cum esset nuntiatum venisse Neapolitanos 
et Cumanos (his enim est Caesar iratus), postridie redire 
iussit; lavari se velle et $PERI\ KOILIOLUSI/AN GI/NESQAI&. hoc here 
effecit. hodie autem in Aenariam transire constituit [2ut]2 
exsulibus reditum polliceretur. sed haec omittamus, de nobis 
aliquid agamus. 
<y 2>
  Ab Axio accepi litteras. de Tirone gratum. Vettienum 
diligo. Vestorio reddidi. Servius prid. Non. Mai. Minturnis 
mansisse dicitur, hodie in Liternino mansurus apud C. Mar-
cellum. cras igitur nos mature videbit mihique dabit argu-
mentum ad te epistulae. iam enim non reperio quod tibi 
scribam. illud admiror quod Antonius ad me ne nuntium 
quidem, cum praesertim me valde observarit. videlicet aut 
aliquid atrocius de me imperatum est [2aut]2 coram negare 
mihi non vult quod ego nec rogaturus eram nec, si impetras-
sem, crediturus. nos tamen aliquid excogitabimus. @1 
<y 3>
  Tu, quaeso, si quid in Hispaniis; iam enim poterit audiri 
et omnes ita exspectant ut, si recte fuerit, nihil negoti 
futurum putent. ego autem nec retentis iis confectam rem 
puto neque amissis desperatam. Silium et Ocellam et ceteros 
credo retardatos. te quoque a %curto% impediri video; etsi, 
ut opinor, habes %$EKITAONON&%. 
<x 206>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano viii Id. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O vitam miseram maiusque malum tam diu timere quam 
est illud ipsum quod timetur! Servius, ut antea scripsi, cum 
venisset Non. Mai., postridie ad me mane venit. ne diutius 
te teneam, nullius consili exitum invenimus. numquam vidi 
hominem perturbatiorem metu; neque hercule quicquam 
timebat quod non esset timendum: illum sibi iratum, hunc 
non amicum; horribilem utriusque victoriam cum propter 
alterius crudelitatem, alterius audaciam, tum propter utrius-
que difficultatem pecuniariam; quae erui nusquam nisi ex 
privatorum bonis posset. atque haec ita multis cum lacrimis 
loquebatur ut ego mirarer eas tam diuturna miseria non 
exaruisse. mihi quidem etiam lippitudo haec, propter quam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 206>
<y 1>
<z 13>
non ipse ad te scribo, sine ulla lacrima est, sed saepius odiosa @1 
<y 2>
est propter vigilias. quam ob rem quicquid habes ad conso-
landum collige et illa scribe, non ex doctrina neque ex libris 
(nam id quidem domi est, sed nescio quo modo imbecillior 
est medicina quam morbus)_haec potius conquire, de Hi-
spaniis, de Massilia; quae quidem satis bella Servius adfert, 
qui etiam de duabus legionibus luculentos auctores esse dice-
bat. haec igitur si habebis et talia. et quidem paucis diebus 
aliquid audiri necesse est. 
<y 3>
  Sed redeo ad Servium. distulimus omnino sermonem in 
posterum, sed tardus ad exeundum; multo se in suo lectulo 
malle, quicquid foret. odiosus scrupulus de fili mili[2ti]2a Brun-
disina. unum illud firmissime adseverabat, si damnati re-
stituerentur, in exsilium se iturum. nos autem ad haec et 
[2id]2 ipsum certo fore et quae iam fiebant non esse leviora, 
multaque colligebamus. verum ea non animum eius auge-
bant sed timorem, ut iam celandus magis de nostro consilio 
quam adhiben[2dus]2 videretur. qua re in hoc non multum est. 
nos a te admoniti de Caelio cogitabamus. 
<x 207>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano fort. vi Id. Mai. an. 49}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Servius cum esset apud me, Cephalio cum tuis litteris &7VI& 
Id. venit; quae nobis magnam spem attulerunt meliorum 
rerum de octo cohortibus. etenim haec quoque quae in his @1 
locis sunt labare dicuntur. eodem die Funisulanus a te attulit 
litteras in quibus erat confirmatius idem illud. ei de suo 
negotio respondi cumulate cum omni tua gratia. adhuc non 
satis faciebat; debet autem mihi multos nummos nec habetur 
locuples. nunc ait se daturum; cui expensum tulerit morari; 
tabellariis, si apud te esset qua satis %fecisses%, dares. quantum 
sit Eros Philotimi tibi dicet. 
<y 2>
  Sed ad maiora redeamus. quod optas, Caelianum illud 
maturescit; itaque torqueor utrum ventum exspectem. vexillo 
opus est; convolabunt. quod suades ut %palam%, prorsus 
adsentior itaque me profecturum puto. tuas tamen interim 
litteras exspecto. Servi consilio nihil expeditur; omnes 
captiones in omni sententia occurrunt. unum C. Marcello 
cognovi timidiorem, quem consulem fuisse paenitet. $W)\ POLLH=S 
$A)GENNEI/AS&! qui etiam Antonium confirmasse dicitur ut me 
<y 3>
impediret, quo ipse, credo, honestius. Antonius autem &7VI& Id. 
Capuam profectus est. ad me misit se pudore deterritum ad 
me non venisse quod me sibi suscensere putaret. ibitur igitur, 
et ita quidem ut censes, nisi cuius gravioris personae susci-
piendae spes erit ante oblata; sed vix erit tam cito. Allienus 
autem praetor putabat aliquem, si ego non, ex collegis suis. 
quivis licet dum modo aliquis. 
<y 4>
  De sorore, laudo. de Quinto puero, datur opera; spero esse 
meliora. de Quinto fratre, scito eum non mediocriter laborare @1 
de versura, sed adhuc nihil a L. Egnatio expressit. Axius de 
duodecim milibus pudens! saepe enim ad [2me]2 scripsit ut 
Gallio quantum is vellet darem. quod si non scripsisset, pos-
semne aliter? et quidem saepe sum pollicitus, sed tantum 
voluit cito. me vero adiuvarent his in angustiis. sed di istos! 
verum alias. te a quartana liberatum gaudeo itemque Piliam. 
ego, dum panes et cetera in navem parantur, excurro in Pom-
peianum. Vettieno velim gratias quod studiosus, et, si quemquam 
nactus eris qui perferat, litteras des ante quam discedimus. 
<x 208>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano prid. Id. Mai. an. 49}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Commodum ad te dederam litteras de pluribus rebus cum 
ad me bene mane Dionysius %fuit%; cui quidem ego non 
modo placabilem me praebuissem sed totum remisissem, si 
venisset qua mente tu ad me scripseras. erat enim sic in tuis 
litteris quas Arpini acceperam, eum venturum facturumque 
quod ego vellem. ego volebam autem vel cupiebam potius 
esse eum nobiscum. quod quia plane, cum in Formianum 
venisset, praeciderat, asperius ad te de eo scribere solebam. at 
ille perpauca locutus hanc summam habuit orationis ut sibi 
ignoscerem; se rebus suis impeditum nobiscum ire non posse. 
pauca respondi, magnum accepi dolorem, intellexi fortunam @1 
ab eo nostram despectam esse. quid quaeris? fortasse mira-
beris: in maximis horum temporum doloribus hunc mihi 
scito esse. velim ut tibi amicus sit; hoc cum tibi opto, opto 
ut beatus sis; enim tam diu. 
<y 2>
  Consilium nostrum spero vacuum periculo fore; nam et 
dissimulavimus nec, ut opinor, acerrime adservabimur. navi-
gatio modo sit qualem opto, cetera, quae quidem consilio 
provideri poterunt, cavebuntur. tu, dum adsumus, non 
modo quae scieris audierisve sed etiam quae futura providebis 
scribas velim. 
<y 3>
  Cato, qui Siciliam tenere nullo negotio potuit et, si tenuis-
set, omnes boni se ad eum contulissent, Syracusis profectus 
est ante diem &7VIII& Kal. Mai., ut ad me Curio scripsit. utinam, 
quod aiunt, Cotta Sardiniam teneat! est enim rumor. o, si id 
fuerit, turpem Catonem! 
<y 4>
  Ego, ut minuerem suspicionem profectionis aut cogitationis 
meae, profectus sum in Pompeianum a. d. &7IIII& Id. ut ibi essem 
dum quae ad navigandum opus essent pararentur. cum ad 
villam venissem, ventum est ad me: centuriones trium cohor-
tium, quae Pompeiis sunt, me velle postridie convenire. haec 
mecum Ninnius noster; velle eos mihi se et oppidum tra-
dere. at ego tibi postridie a villa ante lucem, ut me omnino 
illi ne viderent. quid enim erat in tribus cohortibus? quid 
si plures? quo apparatu? cogitavi eadem illa Caeliana quae 
legi in epistula tua quam accepi simul et in Cumanum veni 
eodem die; et simul fieri poterat ut temptaremur. omnem 
igitur suspicionem sustuli. @1 
<y 5>
  Sed, cum redeo, Hortensius venerat et ad Terentiam salu-
tatum deverterat. sermone erat usus honorifico erga me. iam 
eum, ut puto, videbo; misit enim puerum se ad me venire. 
hoc quidem melius quam collega noster Antonius, cuius inter 
lictores lectica mima portatur. 
<y 6>
  Tu quoniam quartana cares et novum morbum removisti 
sed etiam gravedinem, te vegetum nobis in Graecia siste et 
litterarum aliquid interea. 
<x 209>
<y sa>
    {47Scr. Cumano xvii Kal. Iun. an. 49 (%14`4)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Prid. Id. Hortensius ad me venit scripta epistula. vellem 
cetera eius. quam in me incredibilem $E)KTE/NEIAN&! qua quidem 
cogito uti. deinde Serapion cum epistula tua; quam prius 
quam aperuissem, dixi ei te ad me de eo scripsisse antea, ut 
feceras. deinde epistula lecta cumulatissime cetera. et her-
cule hominem probo; nam et doctum et probum existimo. 
quin etiam navi eius me et ipso convectore usurum puto. 
<y 2>
  Crebro refricat lippitudo, non illa quidem perodiosa sed 
tamen quae impediat scriptionem meam. valetudinem tuam 
iam confirmatam esse et a vetere morbo et a novis tempta-
tionibus gaudeo. 
<y 3>
  Ocellam vellem haberemus; videntur enim esse haec paulo 
faciliora. nunc quidem aequinoctium nos moratur quod val-
de perturbatum erat. id si traxerit, utinam idem maneat @1 
Hortensius! si quidem, [2ut]2 adhuc erat, liberalius esse nihil 
potest. 
<y 4>
  De diplomate admiraris quasi nescio cuius te flagiti in-
simularim; negas enim te reperire qui mihi id in mentem 
venerit. ego autem, quia scripseras te proficisci cogitare 
(etenim audieram nemini aliter licere), eo te habere cense-
bam et quia pueris diploma sumpseras. habes causam opinionis 
meae. et tamen velim scire quid cogites in primisque si quid 
etiam nunc novi est. &7XVII& Kal. Iun. 
<x 210>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano xiv Kal. Iun. an. 49 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tullia mea peperit &7XIIII& Kal. Iun. puerum $E(PTAMHNIAI=ON&. 
quod $EU)TO/KHSEN& gaudeam; quod quidem est natum perim-
becillum est. me mirificae tranquillitates adhuc tenuerunt 
atque maiori impedimento fuerunt quam custodiae quibus 
adservor. nam illa Hortensi[2a]2na omnia %fuere infantia ita 
fiet% homo nequissimus a Salvio liberto depravatus est. itaque 
posthac non scribam ad te quid facturus sim sed quid fecerim; 
omnes enim $*KWRUKAI=OI& videntur subauscultare quae loquor. 
<y 2>
tu tamen si quid de Hispaniis sive quid aliud perge, quaeso, 
scribere nec meas litteras exspectaris, nisi cum quo opto per-
venerimus aut si quid ex cursu. sed hoc quoque timide scribo; @1 
ita omnia tarda adhuc et spissa. ut male posuimus initia sic 
cetera sequuntur. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 210>
<y 2>
<z 6>
  Formias nunc sequimur; eaedem nos fortasse furiae per-
sequentur. ex Balbi autem sermone quem tecum habuit 
non probamus de Melita. dubitas igitur quin nos in hostium 
numero habeat? scripsi equidem Balbo te ad me [2et]2 de 
benevolentia scripsisse et de suspicione. egi gratias; de altero 
<y 3>
ei me purgavi. ecquem tu hominem infeliciorem? non loquor 
plura, ne te quoque excruciem. ipse conficior venisse tempus 
cum iam nec fortiter nec prudenter quicquam facere possim. @1 
<x 211>
<y sa>
    {47Scr. in Epiro inter Non. et Id. Ian., ut vid., an. 48}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Accepi a te signatum libellum quem Anteros attulerat; ex quo 
nihil scire potui de nostris domesticis rebus. de quibus acerbis-
sime adflictor quod qui eas dispensavit neque adest istic neque 
ubi terrarum sit scio. omnem autem spem habeo existimationis 
privatarumque rerum in tua erga me mihi perspectissima bene-
volentia. quam si his temporibus miseris et extremis praestiteris, 
haec pericula quae mihi communia sunt cum ceteris fortius 
feram; idque ut facias te obtestor atque obsecro. 
<y 2>
  Ego in cistophoro in Asia habeo ad sestertium bis et viciens. 
huius pecuniae permutatione fidem nostram facile tuebere, 
quam quidem ego nisi expeditam relinquere me putassem 
credens ei cui tu scis iam pridem nimium me credere, com-
moratus essem paulisper nec domesticas res impeditas reliquis-
sem; ob eamque causam serius ad te scribo quod sero intellexi 
quid timendum esset. te etiam atque etiam oro ut me totum 
tuendum suscipias, ut, si ii salvi erunt quibuscum sum, una cum 
iis possim incolumis esse salutemque meam benevolentiae tuae 
acceptam referre. 
<x 212>
<y sa>
    {47Scr. in Epiro fort. med. m. Mart. an. 48}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Litteras tuas accepi prid. Non. Febr. eoque ipso die ex testa-
mento crevi hereditatem. ex multis meis et miserrimis curis est 
una levata si, ut scribis, ista hereditas fidem et famam meam @1 
tueri potest; quam quidem te intellego etiam sine hereditate 
tuis opibus defensurum fuisse. 
<y 2>
  De dote quod scribis, per omnis deos te obtestor ut totam 
rem suscipias et illam miseram mea cul[2pa]2 et neglegentia 
tueare, meis opibus, si quae sunt, tuis, quibus tibi molestum non 
erit, facultatibus. cui quidem deesse omnia, quod scribis, 
obsecro te, noli pati. in quos enim sumptus abeunt fructus 
praediorum? iam illa HS <&7LX&> quae scribis nemo mihi umquam 
dixit ex dote esse detracta; numquam enim essem passus. sed 
haec minima est ex iis iniuriis quas accepi; de quibus ad te 
<y 3>
dolore et lacrimis scribere prohibeor. ex ea pecunia quae fuit in 
Asia partem dimidiam fere exegi. tutius videbatur fore ibi ubi 
est quam apud publicanos. 
  Quod me hortaris ut firmo sim animo, vellem posses aliquid 
adferre quam ob rem id facere possem. sed si ad ceteras miserias 
accessit etiam id quod mihi Chrysippus dixit parari (tu nihil 
significasti) de domo, quis me miserior umquam fuit? oro, 
obsecro, ignosce. non possum plura scribere. quanto maerore 
urgear profecto vides. quod si mihi commune cum ceteris esset 
qui videntur in eadem causa esse, minor mea culpa videretur et 
eo tolerabilior esset. nunc nihil est quod consoletur, nisi quid tu 
efficis, si modo etiam nunc effici potest, ut ne qua singulari 
adficiar calamitate et iniuria. 
<y 4>
  Tardius ad te remisi tabellarium quod potestas mittendi non 
fuit. a tuis et nummorum accepi HS <&7XX&> et vestimentorum quod 
opus fuit. quibus tibi videbitur velim des litteras meo nomine. 
nosti meos familiaris. [2si]2 signum requirent aut manum, dices 
iis me propter custodias ea vitasse. @1 
<x 213>
<y sa>
    {47Scr. in castris Pompei Id. Iun. an. 48 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quid hic agatur scire poteris ex eo qui litteras attulit; quem 
diutius tenui quia cottidie aliquid novi exspectabamus, neque 
nunc mittendi tamen ulla causa fuit praeter eam de qua tibi 
rescribi voluisti, quod ad Kal. Quint. pertinet, quid vellem. 
utrumque grave est, et tam gravi tempore periculum tantae 
pecuniae et dubio rerum exitu ista quam scribis abruptio. qua 
re ut alia sic hoc vel maxime tuae amicitiae benevolentiaeque 
permitto et illius consilio et voluntati; cui miserae consuluissem 
melius, si tecum olim coram potius quam per litteras de salute 
nostra fortunisque deliberavissem. 
<y 2>
  Quod negas praecipuum mihi ullum [2in communibus]2 in-
commodis impendere, etsi ista res nihil habet consolationis, 
tamen etiam praecipua multa sunt quae tu profecto vides et 
gravissima esse et me facillime vitare potuisse. ea tamen erunt 
minora si, ut adhuc factum est, administratione diligentiaque 
tua levabuntur. 
<y 3>
  Pecunia apud Egnatium est. sit per me ut est. neque enim 
hoc quod agitur videtur diuturnum esse posse, ut scire iam 
possim quid maxime opus sit: etsi egeo rebus omnibus, quod is 
quoque in angustiis est quicum sumus; cui magnam dedimus 
pecuniam mutuam, opinantes nobis constitutis rebus eam rem 
etiam honori fore. tu, ut antea fecisti, velim, si qui erunt ad 
quos aliquid scribendum a me existimes, ipse conficias. tuis @1 
salutem dic. cura ut valeas. in primis id quod scribis omnibus 
rebus cura et provide, ne quid ei desit de qua scis me miserri-
mum esse. Id. Iun. ex castris. 
<x 214>
<y sa>
    {47Scr. Dyrrachi inter xvii et xiii Kal. Quint. an. 48}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quid sit gestum novi quaeris. ex Isidoro scire poteris. reliqua 
non videntur esse difficiliora. tu id velim quod scis me maxime 
velle cures, ut scribis et facis. me conficit sollicitudo, ex qua 
etiam summa infirmitas corporis. qua levatus ero una cum eo 
qui negotium gerit estque in spe magna. Brutus amicus; in 
causa versatur acriter. hactenus fuit quod caute a me scribi 
posset. vale. 
  De pensione altera, oro te, omni cura considera quid faci-
endum sit, ut scripsi iis litteris quas Pollex tulit. 
<x 215>
<y sa>
    {47Scr. in castris Pompei Id. Quint. an. 48 }47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Accepi ab Isidoro litteras et postea datas binas. ex proximis 
cognovi praedia non venisse. videbis ergo ut sustentetur per te. 
de Frusinati, si modo fruituri sumus, erit mihi res opportuna. 
meas litteras quod requiris, impedior inopia rerum, quas nullas 
habeo litteris dignas, quippe cui nec quae accidunt nec quae 
aguntur ullo modo probentur. utinam coram tecum olim @1 
potius quam per epistulas! hic tua, ut possum, tueor apud hos. 
cetera Celer. ipse fugi adhuc omne munus, eo magis quod ita 
nihil poterat agi ut mihi et meis rebus aptum esset. 
<x 216>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi prid. Non. Nov. an. 48}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quae me causae moverint, quam acerbae, quam graves, quam 
novae, coegerintque impetu magis quodam animi uti quam 
cogitatione, non possum ad te sine maximo dolore scribere. 
fuerunt quidem tantae ut id quod vides effecerint. itaque nec 
quid ad te scribam de meis rebus nec quid a te petam reperio; 
rem et summam negoti vides. 
  Equidem ex tuis litteris intellexi et iis quas communiter cum 
aliis scripsisti et iis quas tuo nomine, quod etiam mea sponte 
videbam, te subita re quasi debilitatum novas rationes tuendi 
mei quaerere. 
<y 2>
  Quod scribis placere ut propius accedam iterque per oppida 
noctu faciam, non sane video quem ad modum id fieri possit. 
neque enim ita apta habeo deversoria ut tota tempora diurna in 
iis possim consumere neque ad id quod quaeris multum interest 
utrum me homines in oppido videant an in via. sed tamen hoc 
ipsum sicut alia considerabo quem ad modum commodissime 
fieri posse videatur. 
<y 3>
  Ego propter incredibilem et animi et corporis molestiam 
conficere pluris litteras non potui; iis tantum rescripsi a quibus 
acceperam. tu velim et Basilo et quibus praeterea videbitur, 
etiam Servilio, conscribas, ut tibi videbitur, meo nomine. quod @1 
tanto intervallo nihil omnino ad vos scripsi, his litteris profecto 
intellegis rem mihi deesse de qua scribam, non voluntatem. 
<y 4>
  Quod de Vatinio quaeris, neque illius neque cuiusquam mihi 
praeterea officium deest, si reperire possent qua in re me 
iuvarent. Quintus aversissimo a me animo Patris fuit. eodem 
Corcyra filius venit. inde profectos eos una cum ceteris 
arbitror. 
<x 217>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi iv Kal. Dec. an. 48 (%14`7)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 217>
<y 1>
Sollicitum esse te cum de tuis communibusque fortunis tum 
maxime de me ac de dolore meo sentio; qui quidem meus dolor 
non modo non minuitur cum socium sibi adiungit dolorem 
tuum sed etiam augetur. omnino pro tua prudentia sentis qua 
consolatione levari maxime possim. probas enim meum con-
silium negasque mihi quicquam tali tempore potius faciendum 
fuisse. addis etiam (quod etsi mihi levius est quam tuum 
iudicium, tamen non est leve) ceteris quoque, id est qui pondus 
habeant, factum nostrum probari. id si ita putarem, levius 
<y 2>
dolerem. 'crede' inquis 'mihi'. credo equidem, sed scio quam 
cupias minui dolorem meum. me discessisse ab armis num-
quam paenituit; tanta erat in illis crudelitas, tanta cum barbaris 
gentibus coniunctio, ut non nominatim sed generatim pro-
scriptio esset informata, ut iam omnium iudicio constitutum 
esset omnium vestrum bona praedam esse illius victoriae. 
'vestrum' plane dico; numquam enim de te ipso nisi crudelis-
sime cogitatum est. qua re voluntatis me meae numquam 
paenitebit, consili paenitet. in oppido aliquo mallem resedisse @1 
quoad accerserer. minus sermonis subissem, minus accepissem 
doloris, ipsum hoc me non angeret: Brundisi iacere in omnis 
partis est molestum; propius accedere, ut suades, quo modo 
sine lictoribus quos populus dedit possum? qui mihi incolumi 
adimi non possunt. quos ego %non paulisper% cum bacillis in 
turbam conieci ad oppidum accedens, ne quis impetus militum 
fieret. reliquo tempore me domo tenui. 
<y 3>
  Ad [2Balbum haec scripsi et ad]2 Oppium; et quoniam iis place-
ret me propius accedere, ut hac de re considerarent. credo fore 
auctores. sic enim recipiunt, Caesari non modo de conservanda 
sed etiam de augenda mea dignitate curae fore, meque hor-
tantur ut magno animo sim, ut omnia summa sperem. ea 
spondent, confirmant. quae quidem mihi exploratiora essent 
si remansissem. sed ingero praeterita. vide, quaeso, igitur ea 
quae restant et explora cum istis et, si putabis opus esse et si istis 
placebit, quo magis factum nostrum Caesar probet quasi de 
suorum sententia factum, adhibeantur Trebonius, Pansa, si qui 
alii, scribantque ad Caesarem me quicquid fecerim de sua 
sententia fecisse. 
<y 4>
  Tulliae meae morbus et imbecillitas corporis me exanimat. 
quam tibi intellego magnae curae esse, quod est mihi gratissi-
mum. 
<y 5>
  De Pompei exitu mihi dubium numquam fuit. tanta enim 
desperatio rerum eius omnium regum et populorum animos 
occuparat ut quocumque venisset hoc putarem futurum. non 
possum eius casum non dolere; hominem enim integrum et 
<y 6>
castum et gravem cognovi. de Fannio consoler te? perniciosa @1 
loquebatur de mansione tua. L. vero Lentulus Hortensi domum 
sibi et Caesaris hortos et Baias desponderat. omnino haec 
eodem modo ex hac parte fiunt, nisi quod illud erat infinitum. 
omnes enim qui in Italia manserant hostium numero habe-
bantur. sed velim haec aliquando solutiore animo. 
<y 7>
  Quintum fratrem audio profectum in Asiam ut deprecaretur. 
de filio nihil audivi; sed quaere ex Diochare, Caesaris liberto, 
quem ego non vidi, qui istas Alexandria litteras attulit. is 
dicitur vidisse Quintum [an] euntem an iam in Asia. tuas 
litteras prout res postulat exspecto, quas velim cures quam 
primum ad me perferendas. &7IIII& Kal. Dec. 
<x 218>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi xiv Kal. Ian. an. 48 (%14`8)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Gratae tuae mihi litterae sunt, quibus accurate perscripsisti 
omnia quae ad me pertinere arbitratus es. ita faciam igitur ut 
scribis istis placere, isdem istis lictoribus me uti, quod concessum 
Sestio sit; cui non puto suos esse concessos sed ab ipso datos. 
audio enim eum ea senatus consulta improbare quae post 
discessum tribunorum facta sunt. qua re poterit, si volet sibi 
constare, nostros lictores comprobare. 
<y 2>
  Quamquam quid ego de lictoribus, qui paene ex Italia 
decedere sim iussus? nam ad me misit Antonius exemplum 
Caesaris ad se litterarum in quibus erat se audisse Catonem et 
L. Metellum in Italiam venisse Romae ut essent palam. id sibi 
non placere ne qui motus ex eo fierent; prohiberique omnis @1 
Italia nisi quorum ipse causam cognovisset; deque eo vehemen-
tius erat scriptum. itaque Antonius petebat a me per litteras ut 
sibi ignoscerem: facere se non posse quin iis litteris pareret. 
tum ad eum misi L. Lamiam qui demonstraret illum Dolabellae 
dixisse ut ad me scriberet ut in Italiam quam primum venirem; 
eius me litteris venisse. tum ille edixit ita ut me exciperet et 
Laelium nominatim. quod sane nollem; poterat enim sine 
nomine res ipsa excipi. 
<y 3>
  O multas et gravis offensiones! quas quidem tu das operam 
ut lenias, ne tamen nihil proficis; quin hoc ipso minuis dolorem 
meum quod ut minuas tam valde laboras, idque velim ne 
gravere quam saepissime facere. maxime autem adsequere quod 
vis, si me adduxeris ut existimem me bonorum iudicium non 
funditus perdidisse. quamquam quid tu in eo potes? nihil 
scilicet. sed si quid res dabit tibi facultatis, id me maxime con-
solari poterit; quod nunc quidem video non esse, sed si quid ex 
eventis, ut hoc nunc accidit: dicebar debuisse cum Pompeio 
proficisci; exitus illius minuit eius offici praetermissi reprehen-
sionem. sed ex omnibus nihil %malim tamen% desideratur quod 
in Africam non ierim. iudicio hoc sum usus, non esse barbaris 
auxiliis fallacissimae gentis rem publicam defendendam, prae-
sertim contra exercitum saepe victorem. non probant fortasse; 
multos enim viros bonos in Africam venisse audio et scio fuisse 
antea. valde hoc loco urgeor. hic quoque opus est casu, [2ut]2 
aliqui sint ex eis, aut, si potest, omnes, qui salutem anteponant. 
nam si perseverant et obtinent, quid nobis futurum sit vides. @1 
dices: 'quid illis, si victi erunt?' honestior est plaga. haec me 
<y 4>
excruciant. Sulpici autem consilium non scripsisti cur meo non 
anteponeres. quod etsi non tam gloriosum est quam Catonis, 
tamen et periculo vacuum est et dolore. extremum est eorum 
qui in Achaia sunt. ii tamen ipsi se hoc melius habent quam nos 
quod et multi sunt uno in loco et, cum [2in]2 Italiam venerint, 
domum statim venerint. haec tu perge, ut facis, mitigare et 
probare quam plurimis. 
<y 5>
  Quod te excusas, ego vero et tuas causas nosco et mea 
interesse puto te istic esse, vel ut cum iis quibus oportebit agas 
quae erunt agenda de nobis, ut ea quae egisti. in primisque hoc 
velim animadvertas: multos esse arbitror qui ad Caesarem 
detulerint delaturive sint me aut paenitere consili mei aut non 
probare quae fiant. quorum etsi utrumque verum est, tamen 
ab illis dicitur animo a me alienato, non quo ita esse perspexerint. 
sed totum [2in eo est positum]2 ut hoc Balbus sustineat et Oppius 
et eorum crebris litteris illius voluntas erga me confirmetur; et 
<y 6>
hoc plane ut fiat diligentiam adhibebis. alterum est cur te nolim 
discedere quod scribis te flagitari. o rem miseram! quid 
scribam aut quid velim? breve faciam; lacrimae enim se subito 
profuderunt. tibi permitto, ut consule; tantum vide ne hoc 
tempore isti obesse aliquid possit. ignosce, obsecro te. non 
possum prae fletu et dolore diutius in hoc loco commorari. 
tantum dicam, nihil mihi gratius esse quam quod eam diligis. 
<y 7>
  Quod litteras quibus putas opus esse curas dandas facis 
commode. Quintum filium vidi qui Sami vidisset, patrem 
Sicyone: quorum deprecatio est facilis. utinam illi qui prius @1 
illum viderint me apud eum velint adiutum tantum quantum 
ego illos vellem si quid possem! 
<y 8>
  Quod rogas ut in bonam partem accipiam si qua sint in tuis 
litteris quae me mordeant, ego vero in optimam, teque rogo ut 
aperte, quem ad modum facis, scribas ad me omnia idque facias 
quam saepissime. vale. &7XIIII& Kal. Ian. 
<x 219>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi fort. viii Kal. Ian. an. 48}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quantis curis conficiar etsi profecto vides, tamen cognosces ex 
Lepta et Trebatio. maximas poenas pendo temeritatis meae, 
quam tu prudentiam mihi videri vis; neque te deterreo quo 
minus id disputes scribasque ad me quam saepissime. non nihil 
enim me levant tuae litterae hoc tempore. per eos qui nostra 
causa volunt valentque apud illum diligentissime contendas 
opus est, per Balbum et Oppium maxime, ut de me scribant 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 219>
<y 1>
<z 8>
quam diligentissime. oppugnamur enim, ut audio, et a prae-
sentibus quibusdam et per litteras. iis ita est occurrendum ut 
<y 2>
rei magnitudo postulat. %Furnius% est illic, mihi inimicissimus. 
Quintus misit filium non solum sui deprecatorem sed etiam 
accusatorem mei. dictitat se a me apud Caesarem oppugnari, 
quod refellit Caesar ipse omnesque eius amici. neque vero 
desistit, ubicumque est, omnia in me maledicta conferre. nihil 
mihi umquam tam incredibile accidit, nihil in his malis tam 
acerbum. qui ex ipso audissent, cum Sicyone palam multis 
audientibus loqueretur nefaria quaedam, ad me pertulerunt. 
nosti genus, etiam expertus es fortasse. in me id est omne con- @1 
versum. sed augeo commemorando dolorem et facio etiam tibi. 
qua re ad illud redeo: cura ut huius rei causa dedita opera 
mittat aliquem Balbus. ad quos videbitur velim cures litteras 
meo nomine. vale. %&7XVI&% Kal. Ian. 
<x 220>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi iii Non. Ian. an. 47 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ego vero et incaute, ut scribis, et celerius quam oportuit feci 
nec in ulla sum spe, quippe qui exceptionibus edictorum 
retinear. quae si non essent sedulitate effectae et %benivolentia 
tua%, liceret mihi abire in solitudines aliquas. nunc ne id 
quidem licet. quid autem me iuvat quod ante initum tribu-
natum veni, si ipsum quod veni nil iuvat? iam quid sperem ab 
eo qui mihi amicus numquam fuit, cum iam lege etiam sim 
confectus et oppressus? cottidie iam Balbi ad me litterae 
languidiores mutaeque multorum ad illum fortasse contra me. 
meo vitio pereo; nihil mihi mali casus attulit, omnia culpa 
contracta sunt. ego enim cum genus belli viderem, imparata et 
infirma omnia contra paratissimos, statueram quid facerem 
ceperamque consilium non tam forte quam mihi praeter ceteros 
<y 2>
concedendum. cessi meis vel potius parui; ex quibus unus qua 
mente fuerit, is quem tu mihi commendas, cognosces ex ipsius 
litteris quas ad te et ad alios misit. quas ego numquam aperuis-
sem nisi res acta sic esset. delatus est ad me fasciculus. solvi, si @1 
quid ad me esset litterarum. nihil erat; epistula Vatinio et 
Ligurio altera. iussi ad eos deferri. illi ad me statim ardentes 
dolore venerunt scelus hominis clamantes; epistulas mihi 
legerunt plenas omnium in me probrorum. hic Ligurius furere: 
se enim scire summo illum in odio fuisse Caesari; illum tamen 
non modo favisse sed etiam tantam illi pecuniam dedisse honoris 
mei causa. hoc ego dolore accepto volui scire quid scripsisset ad 
ceteros; ipsi enim illi putavi perniciosum fore si eius hoc 
tantum scelus percrebruisset. cognovi eiusdem generis. ad te 
misi: quas si putabis illi ipsi utile esse reddi, reddes. nil me 
laedet. nam quod resignatae sunt, habet, opinor, eius signum 
Pomponia. hac ille acerbitate initio navigationis cum usus esset, 
tanto me dolore adfecit ut postea iacuerim; neque nunc tam 
pro se quam contra me laborare dicitur. 
<y 3>
  Ita omnibus rebus urgeor; quas sustinere vix possum vel 
plane nullo modo possum. quibus in miseriis una est pro omni-
bus quod istam miseram patre, patrimonio, fortuna omni 
spoliatam relinquam. qua re te, ut polliceris, videre plane velim. 
alium enim cui illam commendem habeo neminem, quoniam 
matri quoque eadem intellexi esse parata quae mihi. sed si me 
non offendes, satis tamen habeto commendatam patruumque 
in eam quantum poteris mitigato. 
  Haec ad te die natali meo scripsi; quo utinam susceptus non 
essem, aut ne quid ex eadem matre postea natum esset! plura 
scribere fletu prohibeor. @1 
<x 221>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi xii Kal. Febr. an. 47 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Ad meas incredibilis aegritudines aliquid novi accedit ex iis 
quae de Quintis ad me adferuntur. P. Terentius, meus neces-
sarius, operas in portu et scriptura Asiae pro magistro dedit. is 
Quintum filium Ephesi vidit &7VI& Id. Dec. eumque studiose 
propter amicitiam nostram invitavit; cumque ex eo de me 
percontaretur, eum sibi ita dixisse narrabat, sed mihi esse inimi-
cissimum, volumenque sibi ostendisse orationis quam apud 
Caesarem contra me esset habiturus. multa [2a]2 se dicta contra 
eius amentiam. multa postea Patris [eius] simili scelere secum 
Quintum patrem locutum; cuius furorem ex iis epistulis quas 
ad te misi perspicere potuisti. haec tibi dolori esse certo scio; 
me quidem excruciant, et eo magis quod mihi cum illis ne 
querendi quidem locum futurum puto. 
<y 2>
  De Africanis rebus longe alia nobis ac tu scripseras nuntiantur. 
nihil enim firmius esse dicunt, nihil paratius. accedit Hispania 
et alienata Italia, legionum nec vis eadem nec voluntas, urbanae 
res perditae. quid est ubi acquiescam, nisi quam diu tuas litteras 
lego? quae essent profecto crebriores, si quid haberes quo 
putares meam molestiam minui posse. sed tamen te rogo ut ne 
intermittas scribere ad me quicquid erit eosque qui mihi tam 
crudeliter inimici sunt, si odisse non potes, accuses tamen, non 
ut aliquid proficias sed ut tibi me carum esse sentiant. plura 
ad te scribam, si mihi ad eas litteras quas proxime ad te dedi 
rescripseris. vale. &7XII& Kal. Febr. @1 
<x 222>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi viii Id. Mart. an. 47 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Confectus iam cruciatu maximorum dolorum ne si sit quidem 
quod ad te debeam scribere facile id exsequi posism, hoc minus 
quod res nulla est quae scribenda sit, cum praesertim ne spes 
quidem ulla ostendatur fore melius. ita iam ne tuas quidem 
litteras exspecto, quamquam semper aliquid adferunt quod 
velim. qua re tu quidem scribito, cum erit cui des. ego tuis 
proximis, quas tamen iam pridem accepi, nihil habeo quod 
rescribam. longo enim intervallo video mutata esse omnia; 
illa esse firma quae debeant, nos stultitiae nostrae gravissimas 
poenas pendere. 
<y 2>
  P. Sallustio curanda sunt HS <&7XXX&>, quae accepi a Cn. 
Sallustio. velim videas ut sine mora curentur. de ea re scripsi 
ad Terentiam. atque hoc ipsum iam prope consumptum est. 
qua re id quoque velim cum illa videas, ut sit qui utamur. hic 
fortasse potero sumere si sciam istic paratum fore; sed prius 
quam id scirem nihil sum ausus sumere. qui sit omnium rerum 
status noster vides. nihil est mali quod non et sustineam et 
exspectem. quarum rerum eo gravior est dolor quo culpa 
maior. ille in Achaia non cessat de nobis detrahere. nihil 
videlicet tuae litterae profecerunt. vale. &7VIII& Id. Mart. @1 
<x 223>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi viii Id. Mart. an. 47 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cephalio mihi a te litteras reddidit a. d. &7VIII& Id. Mart. vespere. 
eo autem die mane tabellarios miseram, quibus ad te dederam 
litteras. tuis tamen lectis litteris putavi aliquid rescribendum 
esse, ea re maxime quod ostendis te pendere animi quamnam 
rationem sim Caesari adlaturus profectionis meae tum cum ex 
Italia discesserim. nihil opus est mihi nova ratione. saepe enim 
ad eum scripsi multisque mandavi me non potuisse, cum cupis-
sem, sermones hominum sustinere, multaque in eam sententiam. 
nihil enim erat quod minus eum vellem existimare quam me 
tanta de re non meo consilio usum esse. posteaque, cum mihi 
litterae a Balbo Cornelio minore missae essent, illum existimare 
Quintum fratrem lituum meae profectionis fuisse (ita enim 
scripsit), qui nondum cognossem quae de me Quintus scripsisset 
ad multos, etsi multa praesens in praesentem acerbe dixerat et 
fecerat, tamen nilo minus his verbis ad Caesarem scripsi: 
<y 2>
  'De Quinto fratre meo non minus laboro quam de me ipso, 
sed eum tibi commendare hoc meo tempore non audeo. illud 
dumtaxat tamen audebo petere abs, te, quod te oro, ne quid 
existimes ab illo factum esse quo minus mea in te officia con-
starent minusve te diligerem, potiusque semper illum auctorem 
nostrae coniunctionis fuisse meique itineris comitem, non 
ducem. qua re ceteris in rebus tantum ei tribues quantum 
humanitas tua amicitiaque vestra postulat. ego ei ne quid apud 
te obsim, id te vehementer etiam atque etiam rogo.' @1 
<y 3>
  Qua re si quis congressus fuerit mihi cum Caesare, etsi non 
dubito quin is lenis in illum futurus sit idque iam declaraverit, 
ego tamen is ero qui semper fui. sed, ut video, multo magis est 
nobis laborandum de Africa; quam quidem tu scribis con-
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 223>
<y 3>
<z 5>
firmari cottidie magis ad condicionis spem quam victoriae. 
quod utinam ita esset! sed longe aliter esse intellego teque 
ipsum ita existimare arbitror, aliter autem scribere non fallendi 
sed confirmandi mei causa, praesertim cum adiungatur ad 
Africam etiam Hispania. 
<y 4>
  Quod me admones ut scribam ad Antonium et ad ceteros, si 
quid videbitur tibi opus esse, velim facias id quod saepe fecisti. 
nihil enim mihi venit in mentem quod scribendum putem. 
quod me audis fractiorem esse animo, quid putas cum videas 
accessisse ad superiores aegritudines praeclaras generi actiones? 
tu tamen velim ne intermittas, quod eius facere poteris, 
scribere ad me, etiam si rem de qua scribas non habebis. 
semper enim adferunt aliquid mihi tuae litterae. 
  Galeonis herditatem crevi. puto enim cretionem simplicem 
fuisse, quoniam ad me nulla missa est. &7VIII& Id. Mart. 
<x 224>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi fort. med. m. Mart. an. 47}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
A Murenae liberto nihil adhuc acceperam litterarum. P. Siser 
reddiderat eas quibus rescribo. de Servi patris litteris quod 
scribis, itemque in Syriam venisse quod ais esse qui 
nuntient, ne id quidem verum est. quod certiorem te vis fieri 
quo quisque in me animo sit aut fuerit eorum qui huc venerunt, 
neminem alieno intellexi. sed quantum id mea intersit existi-
mare te posse certo scio. mihi cum omnia sint intolerabilia ad @1 
dolorem, tum maxime quod in eam causam venisse me video 
ut sola utilia mihi esse videantur quae semper nolui. 
  P. Lentulum patrem Rhodi esse aiunt, Alexandriae filium, 
Rhodoque Alexandriam C. Cassium profectum esse constat. 
<y 2>
  Quintus mihi per litteras satis facit multo asperioribus verbis 
quam cum gravissime accusabat. ait enim se ex litteris tuis 
intellegere tibi non placere quod ad multos de me asperius 
scripserit, itaque se paenitere quod animum tuum offenderit; 
sed se iure fecisse. deinde perscribit spurcissime quas ob causas 
fecerit. sed neque hoc tempore nec antea patefecisset odium 
suum in me, nisi omnibus rebus me esse oppressum videret. 
atque utinam vel nocturnis, quem ad modum tu scripseras, 
itineribus propius te accessissem! nunc nec ubi nec quando et 
sim visurus possum suspicari. 
<y 3>
  De coheredibus Fufidianis, nihil fuit quod ad me scriberes; 
nam et aequum postulant et quicquid egisses recte esse actum 
putarem. 
<y 4>
  De fundo Frusinati redimendo iam pridem intellexisti 
voluntatem meam. etsi tum meliore loco res erant nostrae 
neque tam mihi desperatum iri videbantur, tamen in eadem 
sum voluntate. id quem ad modum fiat tu videbis. et velim, 
quod poteris, consideres ut sit unde nobis suppeditentur 
sumptus necessarii si quas habuimus facultates, eas Pompeio 
tum cum id videbamur sapienter facere detulimus. itaque tum 
et a tuo vilico sumpsimus et aliunde mutuati sumus cum 
Quintus queritur per litteras sibi nos nihil dedisse, qui neque ab 
illo rogati sumus neque ipsi eam pecuniam aspeximus. sed 
velim videas quid sit quod confici possit quidque mihi de 
omnibus des consili; et causam nosti. @1 
<y 5>
  Plura ne scribam dolore impedior. si quid erit quod ad quos 
scribendum meo nomine putes, velim, ut soles, facias, quo-
tiensque habebis cui des ad me litteras nolim praetermittas. 
vale. 
<x 225>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi m. Apr. an. 47}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non me offendit veritas litterarum tuarum quod me cum 
communibus tum praecipuis malis oppressum ne incipis qui-
dem, ut solebas, consolari faterisque id fieri iam non posse. nec 
enim ea sunt quae erant antea cum, ut nihil aliud, comites me et 
socios habere putabam. omnes enim Achaici deprecatores 
itemque in Asia quibus non erat ignotum, etiam quibus erat, in 
Africam dicuntur navigaturi. ita praeter Laelium neminem 
habeo culpae socium; qui tamen hoc meliore in causa est quod 
iam est receptus. 
<y 2>
  De me autem non dubito quin ad Balbum et ad Oppium 
scripserit; a quibus, si quid esset laetius, certior factus essem, 
tecum etiam essent locuti. quibuscum tu de hoc ipso collo-
quare velim et ad me quid tibi responderint scribas, non [2quod]2 
ab isto salus data quicquam habitura sit firmitudinis, sed tamen 
aliquid consuli et prospici poterit. etsi omnium conspectum 
horreo, praesertim hoc genero, tamen in tantis malis quid aliud 
<y 3>
velim non reperio. Quintus pergit, ut ad me et Pansa scripsit 
et Hirtius, isque item Africam petere cum ceteris dicitur. 
  Ad Minucium Tarentum scribam et tuas litteras mittam; @1 
ad te scribam [nam] quid egerim. HS <&7XXX&> potuisse mirarer, 
nisi multa de Fufidianis praediis. ad * * * video et tamen 
exspecto; quem videre, si ullo modo potest ([2poscit]2 enim 
res), pervelim. iam extremum concluditur; quod ibi facile 
est quale sit, hic gravius existimare. vale. 
<x 226>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi prid. Id. Mai. an. 47 (%14`4)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quoniam iustas causas adfers cur te hoc tempore videre non 
possim, [2vide]2, quaeso, quid sit mihi faciendum. ille enim ita 
videtur Alexandria teneri ut eum scribere etiam pudeat de illis 
rebus, hi autem ex Africa iam adfuturi videntur, Achaici, item 
ex Asia redituri ad eos aut libero aliquo loco commoraturi. 
quid mihi igitur putas agendum? video difficile esse consilium. 
sum enim solus aut cum altero cui neque ad illos reditus sit 
neque ab his ipsis quicquam ad spem ostendatur. sed tamen 
scire velim quid censeas; idque erat cum aliis cur te, si fieri 
posset, cuperem videre. 
<y 2>
  Minucium <&7XII&> sola curasse scripsi ad te antea. quod superest 
velim videas ut curetur. Quintus non modo non cum magna 
prece ad me sed acerbissime scripsit, filius vero mirifico odio. 
nihil fingi potest mali quo non urgear. omnia tamen sunt 
faciliora quam peccati dolor, qui et maximus est et aeternus. 
cuius peccati si socios essem habiturus ego quos putavi, tamen 
esset ea consolatio tenuis. sed habet aliorum omnium ratio @1 
exitum, mea nullum. alii capti, alii interclusi non veniunt in 
dubium de voluntate, eo minus scilicet cum se expedierint et 
una esse coeperint. ii autem ipsi qui sua voluntate ad Fufium 
venerunt nihil possunt nisi timidi existimari. multi autem sunt 
qui, quocumque [sunt] modo ad illos se recipere volent, 
recipientur. quo minus debes mirari non posse me tanto dolori 
resistere. solius enim meum peccatum corrigi non potest et 
fortasse Laeli. sed quid me id levat? nam C. quidem Cassium 
aiunt consilium Alexandriam eundi mutavisse. 
<y 3>
  Haec ad te scribo non ut queas tu demere sollicitudinem sed 
ut cognoscam ecquid tu ad ea adferas quae me conficiunt; ad 
quae gener accedit et cetera quae fletu reprimor ne scribam. 
quin etiam Aesopi filius me excruciat. prorsus nihil abest quin 
sim miserrimus. sed ad primum revertor, quid putes faciendum, 
occultene aliquo propius veniendum an mare transeundum. 
nam hic maneri diutius non potest. 
<y 4>
  De Fufidianis, qua re nihil potuit confici? genus enim 
condicionis eius modi fuit in quo non solet esse controversia, 
cum ea pars quae videtur esse minor licitatione expleri posset. 
hoc ego non sine causa quaero. suspicor enim coheredes 
dubiam nostram causam putare et eo rem in integro esse malle. 
vale. prid. Id. Mai. @1 
<x 227>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi iii Non. Iun. an. 47 (%14`5)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non meo vitio fit hoc quidem tempore (ante enim est pec-
catum) ut me ista epistula nihil consoletur. nam et exigue 
scripta est et suspiciones magnas habet non esse ab illo; quas 
animadvertisse te existimo. de obviam itione ita faciam ut 
suades. neque enim ulla de adventu eius opinio est neque si qui 
ex Asia veniunt quicquam auditum esse dicunt de pace; cuius 
ego spe in hanc fraudem incidi. nihil video quod sperandum 
putem, nunc praesertim cum ea plaga in Asia sit accepta, 
[2alia]2 in Illyrico, in Cassiano negotio, in ipsa Alexandria, in 
urbe, [2in]2 Italia. ego vero, etiam si rediturus ille est qui adhuc 
bellum gerere dicitur, tamen ante reditum eius negotium 
confectum iri puto. 
<y 2>
  Quod autem scribis quandam laetitiam bonorum esse com-
motam ut sit auditum de litteris, tu quidem nihil praetermittis 
in quo putes aliquid solaci esse, sed ego non adducor quem-
quam bonum ullam salutem putare mihi tanti fuisse ut eam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 227>
<y 2>
<z 5>
peterem ab illo, et eo minus quod huius consili iam ne socium 
quidem habeo quemquam. qui in Asia sunt rerum exitum 
exspectant, Achaici etiam Fufio spem deprecationis adferunt. 
horum et timor idem fuit primo qui meus et constitutum; 
mora Alexandrina causam illorum correxit, meam evertit. 
<y 3>
quam ob rem idem a te nunc peto quod superioribus litteris, ut, 
si quid in perditis rebus dispiceres quod mihi putares faciendum, 
me moneres. si recipior ab his, quod vides non fieri, tamen 
quoad bellum erit quid agam aut ubi sim non reperio; sin @1 
iactor, eo minus. itaque tuas litteras exspecto, easque ut ad me 
sine dubitatione scribas rogo. 
<y 4>
  Quod suades ut ad Quintum scribam de his litteris, facerem, 
si me quicquam istae litterae delectarent. etsi quidam scripsit 
ad me his verbis: 'ego, ut in his malis, Patris sum non invitus; 
essem libentius si frater tuus ea de te loqueretur quae ego audire 
vellem.' quod ais illum ad te scribere me sibi nullas litteras 
remittere, semel ab ipso accepi; ad eas Cephalioni dedi, qui 
multos mensis tempestatibus retentus est. quintum filium ad 
me acerbissime scripsisse iam ante ad te scripsi. 
<y 5>
  Extremum est quod te orem, si putas rectum esse et a te 
suscipi posse, cum Camillo communices ut Terentiam mone-
atis de testamento. tempora monent ut videat ut satis faciat 
quibus debeat. auditum ex Philotimo est eam scelerate quaedam 
facere. credibile vix est, sed certe, si quid est quod fieri possit, 
providendum est. de omnibus rebus velim ad me scribas et 
maxime quid sentias de ea in qua tuo consilio egeo, etiam si 
nihil excogitas. id enim mihi erit pro desperato. &7III& Non. Iun. 
<x 228>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi prid. Id. aut Id. Iun. an. 47}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Properantibus tabellariis alienis hanc epistulam dedi. eo brevior 
est, et quod eram missurus nostros. Tullia mea venit ad me prid. 
Id. Iun. deque tua erga se observantia benevolentiaque mihi 
plurima exposuit litterasque reddidit trinas. ego autem ex @1 
ipsius virtute, humanitate, pietate non modo eam voluptatem 
non cepi quam capere ex singulari filia debui sed etiam incredi-
bili sum dolore adfectus tale ingenium in tam misera fortuna 
versari idque accidere nullo ipsius delicto, summa culpa mea. 
itaque a te neque consolationem iam, qua cupere te uti video, 
nec consilium, quod capi nullum potest, exspecto teque omnia 
cum superioribus saepe litteris tum proximis temptasse intellego. 
<x 229>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi xvii Kal. Quint. an. 47 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego cum Sallustio Ciceronem ad Caesarem mittere cogitabam; 
Tulliam autem non videbam esse causam cur diutius mecum 
tanto in communi maerore retinerem. itaque matri eam, cum 
primum per ipsam liceret, e[2r]2am remissurus. %pro ea quem 
ad modum consolandis scripsisti% putato ea me scripsisse quae 
tu ipse intellegis responderi potuisse. 
<y 2>
  Quod Oppium tecum scribis locutum, non abhorret a mea 
suspicione eius oratio. sed non dubito quin istis persuaderi 
nullo modo possit ea quae faciant mihi probari posse, quoquo 
modo loquar. ego tamen utar moderatione qua potero; quam-
quam quid mea intersit ut eorum odium subeam non intellego. 
<y 3>
  Te iusta causa impediri quo minus ad nos venias video, idque 
mihi valde molestum est. illum ab Alexandria discessisse nemo 
nuntiat constatque ne profectum quidem illim quemquam post 
Id. Mart. nec post Id. Dec. ab illo datas ullas litteras. ex quo 
intellegis illud de litteris a. d. &7V& Id. Febr. datis, quod inane esset @1 
etiam si verum esset, non verum esse. L. Terentium discessisse 
ex Africa scimus Paestumque venisse. quid is adferat aut quo 
modo exierit aut quid in Africa fiat scire velim. dicitur enim 
per Nasidium emissus esse. id quale sit velim, si inveneris, ad 
me scribas. de HS <&7X&>, ut scribis, faciam. vale. &7XVII&[&7I&] Kal. 
Quint. 
<x 230>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi xii Kal. Quint. an. 47 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
De illius Alexandria discessu nihil adhuc rumoris, contraque 
opinio valde esse impeditum. itaque nec mitto, ut consti-
tueram, Ciceronem et te rogo ut me hinc expedias. quodvis 
enim supplicium levius est hac permansione. hac de re et ad 
Antonium scripsi et ad Balbum et ad Oppium. sive enim 
bellum in Italia futurum est sive classibus utentur, hic esse me 
minime convenit; quorum fortasse utrumque erit, alterum 
<y 2>
certe. intellexi omnino ex Oppi sermone quem tu mihi 
scripsisti quae istorum ira esset, sed ut eam flectas te rogo. nihil 
omnino iam exspecto nisi miserum, sed hoc perditius in quo 
nunc sum fieri nihil potest. qua re et cum Antonio loquare 
velim et cum istis et rem, [2ut]2 poteris, expedias et mihi quam 
primum de omnibus rebus rescribas. vale. &7XII& Kal. Quint. @1 
<x 231>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi iii Non. Quint. an. 47 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Facile adsentior tuis litteris quibus exponis pluribus verbis 
nullum [2esse]2 consilium quo a te possim iuvari. consolatio 
certe nulla est quae levare possit dolorem meum. nihil est enim 
contractum casu (nam id esset ferendum), sed omnia fecimus 
iis erroribus et miseriis et animi et corporis quibus proximi 
utinam mederi maluissent! quam ob rem, quoniam neque 
consili tui neque consolationis cuiusquam spes ulla mihi 
ostenditur, non quaeram haec a te posthac; tantum velim ne 
intermittas, scribas ad me quicquid veniet tibi in mentem cum 
habebis cui des et dum erit ad quem des; quod longum non erit. 
<y 2>
  Illum discessisse Alexandria rumor est non firmus ortus ex 
Sulpici litteris; quas cuncti postea nuntii confirmarunt. quod 
verum an falsum sit, quoniam mea nihil interest, utrum malim 
[2ne]2scio. 
<y 3>
  Quod ad te iam pridem de testamento scripsi, apud %epi-
stolas velim ut possim adversas.% ego huius miserrimae facili-
tate confectus conflictor. nihil umquam [2si]2mile natum puto. 
cui si qua re consulere aliquid possum, cupio a te admo[2ne]2ri. 
video eandem esse difficultatem %quam in consilio date% ante. 
tamen hoc me magis sollicitat quam omnia. in pensione 
secunda caeci fuimus. aliud mallem; sed praeteriit. te oro, ut in 
perditis rebus si quid cogi, confici potest quod sit in tuto, ex 
argento, [2ves]2te (quae satis multa est), supellectile, des operam. 
iam enim mihi videtur adesse extremum nec ulla fore condicio @1 
pacis eaque quae sunt etiam sine adversario peritura. haec 
etiam, si videbitur, cum Terentia loquere tu opportune. non 
que[2o]2 omnia scribere. vale. &7III& Non. Quint. 
<x 232>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi vii Id. Quint. an. 47}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quod ad te scripseram ut cum Camillo communicares, de eo 
Camillus mihi scripsit [2te]2 secum locutum. tuas litteras ex-
spectabam; nisi illud quidem mutari, si aliter est et oportet, non 
video posse. sed cum ab illo accepissem litteras, desideravi tuas 
(etsi putabam te certiorem factum non esse), modo valeres; 
scripseras enim te quodam valetudinis genere temptari. 
<y 2>
  Agusius quidam Rhodo venerat &7VIII& Id. Quint. is nuntiabat 
Quintum filium ad Caesarem profectum &7IIII& Kal. Iun., Philo-
timum Rhodum pridie eum diem venisse, habere ad me 
litteras. ipsum Agusium audies. sed tardius iter faciebat. eo 
feci ut [eo] celeriter eunti darem. quid sit in his litteris nescio, 
sed mihi valde Quintus frater gratulatur. equidem in meo 
tanto peccato nihil ne cogitatione quidem adsequi possum quod 
mihi tolerabile possit esse. 
<y 3>
  Te oro ut de hac misera cogites, et illud de quo ad te proxime 
scripsi, ut aliquid conficiatur ad inopiam propulsandam, et 
etiam de ipso testamento. illud quoque vellem antea, sed omnia 
timuimus. melius quidem in pessimis nihil fuit discidio. 
aliquid fecissemus ut viri, vel tabularum novarum nomine vel @1 
nocturnarum expugnationum vel Metellae vel omnium 
malorum; nec res perisset et videremur aliquid doloris virilis 
habuisse. memini omnino tuas litteras, sed et tempus illud etsi 
quidvis praestitit. nunc quidem ipse videtur denuntiare; 
audimus enim de statua Clodi. generumne nostrum potissimum 
vel hoc vel tabulas novas? placet mihi igitur (et idem tibi) 
nuntium remitti. petet fortasse tertiam pensionem. considera 
igitur tumne cum ab ipso nascetur an prius. ego, si ullo modo 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 232>
<y 3>
<z 14>
potuero, vel nocturnis itineribus experiar ut te videam. tu et 
haec et si quid erit quod intersit me scire scribas velim. vale. 
<x 233>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi xi Kal. Sext. an. 47 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Cum tuis dare possem litteras non praetermisi, etsi quid 
scriberem non habebam. tu ad nos et rarius scribis quam 
solebas et brevius, credo quia nihil habes quod me putes 
libenter legere aut audire posse. verum tamen velim [2quic]2quid 
erit, qualecumque erit, scribas. est autem unum quod mihi sit 
optandum si quid agi de pace possit; quod nulla equidem habeo 
in spe, sed quia tu leviter interdum significas, cogis me sperare 
quod optandum vix est. 
<y 2>
  Philotimus dicitur Id. Sext. nihil habeo de illo amplius. tu 
velim ad ea mihi rescribas quae ad te antea scripsi. mihi tantum 
temporis satis est dum, ut in pessimis rebus, aliquid caveam, qui 
nihil umquam cavi. vale. &7XI& Kal. Sext. @1 
<x 234>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi viii Id. Sext. an. 47 (%14`5)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Quae[dam] ad me et, quae etiam ad me vis, ad Tulliam de me 
scripsisti, ea sentio esse vera. eo sum miserior, etsi nihil vide-
batur addi posse, quod mihi non modo irasci gravissime iniuria 
accepta sed ne dolere quidem impune licet. qua re istuc 
feramus. quod cum tulerimus, tamen eadem erunt perpetienda 
quae tu ne accidant ut caveamus mones. ea enim est a nobis 
contracta culpa ut omni statu omnique populo eundem exitum 
habitura videatur. 
<y 2>
  Sed ad meam manum redeo; erunt enim haec occultius 
agenda. vide, quaeso, etiam nunc de testamento; quod tum 
factum [2mallem]2 cum illa quaerere coeperat. non, credo, te 
commovit; neque enim rogavit, ne me quidem. sed quasi ita 
sit, quoniam in sermonem iam venisti, poteris eam monere ut 
alicui committat cuius extra periculum huius belli fortuna sit. 
equidem tibi potissimum velim, si idem illa vellet; quam 
quidem celo miseram me hoc timere. de illo altero, scio 
equidem venire nunc nil posse, sed seponi et occultari possunt 
<y 3>
ut extra ruinam sin eam quae impendet. nam quod scribis 
nobis nostra et tua [2et]2 Terentiae fore parata, tua credo, nostra 
quae poterunt esse? de Terentia autem (mitto cetera quae 
sunt innumerabilia), quid ad hoc addi potest? scripseras ut 
HS <&7XII&> permutaret; tantum esse reliquum de argento. misit 
illa &7CCI#1100#1100& mihi et adscripsit tantum esse reliquum. cum hoc @1 
tam parvum de parvo detraxerit, perspicis quid in maxima re 
fecerit. 
<y 4>
  Philotimus non modo nullus venit sed ne per litteras quidem 
aut per nuntium certiorem facit me quid egerit. Epheso qui 
veniunt ibi se eum de suis controversiis in ius adeuntem vidisse 
nuntiant; quae quidem (ita enim veri simile est) in adventum 
Caesaris fortasse reiciuntur. ita aut nihil puto eum habere quod 
putet ad me celerius perferendum aut [2ad]2eo me magis esse 
despectum ut, etiam si quid habet, id nisi omnibus suis negotiis 
confectis ad me referre non curet. ex quo magnum equidem 
capio dolorem sed non tantum quantum videor debere. nihil 
enim mea minus interesse puto quam quid illinc adferatur. id 
quam ob rem te intellegere certo scio. 
<y 5>
  Quod me mones de vultu et oratione ad tempus accommo-
danda, etsi difficile est, tamen imperarem mihi, si mea quicquam 
interesse putarem. quod scribis [2te binis]2 litteris putare 
Africanum negotium confici posse, vellem scriberes cur ita 
putares; mihi quidem nihil in mentem venit qua re id putem 
fieri posse. tu tamen velim, si quid erit, quod consolationis 
aliquid habeat, scribas ad me; sin, ut perspicio, nihil erit, scribas 
id ipsum. ego ad te, si quid audiero citius, scribam. vale. &7VIII& 
Id. Sext. 
<x 235>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi xvi Kal. Sept. an. 47 (%14`2)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
&7XVII& Kal. Sept. venerat die &7XXVIII& Seleucia Pieria C. Treboni 
libertus qui se Antiochiae diceret apud Caesarem vidisse 
Quintum filium cum Hirtio; eos de Quinto quae voluissent @1 
impetrasse nullo quidem negotio. quod ego magis gauderem 
si ista nobis impetrata quicquam ad spem explorati haberent. 
sed et alia timenda sunt ab aliisque et ab hoc ipso quae dantur, 
ut a domino, rursus in eiusdem sunt potestate. 
<y 2>
  Etiam Sallustio ignovit. omnino dicitur nemini negare; 
quod ipsum est suspectum, notionem eius differri. M. Gallius 
Q. f. mancipia Sallustio reddidit. is venit ut legiones in 
Siciliam traduceret. eo protinus iturum Caesarem Patris. quod 
si faciet, ego, quod ante mallem, aliquo propius accedam. tuas 
litteras ad eas quibus a te proxime consilium petivi vehementer 
exspecto. vale. &7XVI& Kal. Sept. 
<x 236>
<y sa>
    {47Scr. Brundisi vi Kal. Sept. an. 47 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Accepi &7VI& Kal. Sept. litteras a te datas &7XII& Kal. doloremque 
quem ex Quinti scelere iam pridem acceptum iam abieceram, 
lecta eius epistula gravissimum cepi. tu etsi non potuisti ullo 
modo facere ut mihi illam epistulam non mitteres, tamen 
mallem non esse missam. ad ea autem quae scribis de testa-
mento, videbis quid et quo modo. de nummis, et illa sic scripsit 
ut ego ad te antea, et nos, si quid opus erit, utemur ex eo de quo 
scribis. 
<y 2>
  Ille ad Kal. Sept. Athenis non videtur fore. multa eum in 
Asia dicuntur morari, maxime Pharnaces. legio &7XII&, ad quam 
primam Sulla venit, lapidibus egisse hominem dicitur. nullam 
putant se commoturam. illum arbitrabantur protinus Patris in 
Siciliam. sed si hoc ita est, huc veniat necesse est. ac mallem @1 
illud; aliquo enim modo hinc evasissem. nunc metuo ne sit 
exspectandum et cum reliquis etiam loci gravitas huic miserri-
mae perferenda. 
<y 3>
  Quod me mones ut ea quae [2agam]2 ad tempus accommo-
dem, facerem, si res pateretur et si ullo modo fieri posset. sed in 
tantis nostris peccatis tantisque nostrorum iniuriis nihil est quod 
aut facere dignum nobis aut simulare possim. Sullana confers; 
in quibus omnia genere ipso praeclarissima fuerunt, modera-
tione paulo minus temperata. haec autem eius modi sunt ut 
obliviscar [2mei]2 multoque malim quod omnibus sit melius 
[2quam quod iis ad]2 quorum utilitatem meam iunxi. tu ad me 
tamen velim quam saepissime scribas, eoque magis quod 
praeterea nemo scribit; ac si omnes, tuas tamen maxime 
exspectarem. quod scribis illum per me Quinto fore placati-
orem, scripsi ad te antea eum statim Quinto filio omnia 
tribuisse, nostri nullam mentionem. vale. 
<x 237>
<y sa>
    {47 Scr. Brundisi fort. Kal. Sept. an. 47}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Diligenter mihi fasciculum reddidit Balbi tabellarius. accepi 
enim a te litteras quibus videris vereri ut epistulas illas acceperim. 
quas quidem vellem mihi numquam redditas; auxerunt enim 
mihi dolorem [2nec]2, si in aliquem incidissent, quicquam novi 
attulissent. quid enim tam pervulgatum quam illius in me 
odium et genus hoc litterarum? %quod% ne Caesar quidem ad @1 
istos videtur misisse quasi quo illius improbitate offenderetur, 
sed, credo, uti notiora nostra mala essent. nam quod te vereri 
scribis ne illi obsint eique rei [2me vis]2 mederi, ne [2ro]2gari 
quidem se passus est de illo. quod quidem mihi molestum non 
est; illud molestius, istas impetrationes nostras nihil valere. 
<y 2>
  Sulla, ut opinor, cras erit hic cum Messalla. currunt ad illum 
pulsi a militibus, qui se negant usquam, nisi acceperint. ergo ille 
huc veniet, quod non putabant, tarde quidem. itinera enim ita 
facit ut multos dies in oppidum ponat. Pharnaces autem, 
quoquo modo aget, adferet moram. quid mihi igitur censes? 
iam enim corpore vix sustineo gravitatem huius caeli, quae 
mihi laborem adfert in dolore. an his illuc euntibus mandem 
ut me excusent, ipse accedam propius? quaeso, attendo et me, 
quod adhuc saepe rogatus non fecisti, consilio iuva. scio rem 
difficilem esse, sed ut [2in]2 malis etiam illud mea magni interest 
te ut videam. profecto aliquid profecero, si id acciderit. de 
testamento, ut scribis, animadvertes. 
<x 238>
<y sa>
    {47Scr. Romae fort. in. m. Apr. an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Hic rumores tantum: Murcum perisse naufragio, Asinium 
delatum vivum in manus militum, &7L& navis delatas Vticam 
reflatu hoc, Pompeium non comparere nec in Balearibus @1 
omnino fuisse, ut Paciaecus adfirmat. sed auctor nullius rei 
quisquam. habes quae, dum tu abes, locuti sint. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 238>
<y 2>
  Ludi interea Praeneste. ibi Hirtius et isti omnes. et quidem 
ludi dies &7VIII&. quae cenae, quae deliciae! res interea fortasse 
transacta est. o miros homines! at Balbus aedificat; $TI/ GA\R 
$AU)TW=| ME/LEI;& verum si quaeris, homini non recta sed voluptaria 
quaerenti nonne $BEBI/WTAI&? tu interea dormis. iam expli-
candum est $PRO/BLHMA&, si quid acturus es. si quaeris quid putem, 
ego fructum puto. sed quid multa? iam te videbo et quidem, 
ut spero, de via recta ad me. simul enim et diem Tyrannioni 
constituemus et si quid aliud. 
<x 239>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano fort. m. Mai. vel Iun. an. 46 
    (sed comm. vide)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Vnum te puto minus blandum esse quam me aut, si uterque 
nostrum est aliquando adversus aliquem, inter nos certe num-
quam sumus. audi igitur me hoc $A)GOHTEU/TWS& dicentem. ne 
vivam, mi Attice, si mihi non modo Tusculanum, ubi ceteroqui 
sum libenter, sed $MAKA/RWN NH=SOI& tanti sunt ut sine te sim totos 
dies. qua re obduretur hoc triduum, ut te quoque ponam in 
eodem $PA/QEI&; quod ita est profecto. sed velim scire hodiene 
statim de auctione, et quod die venias. ego me interea cum 
libellis; ac moleste fero Vennoni historiam me non habere. 
<y 2>
  Sed tamen ne nihil de re, nomen illud, quod a Caesare, tris 
habet condiciones, aut emptionem ab hasta (perdere malo, etsi @1 
praeter [ipsam] turpitudinem hoc ipsum puto esse perdere), 
aut delegationem a mancipe annua die (quis erit cui credam, 
aut quando iste Metonis annus veniet?), aut Vettieni condi-
cione semissem. $SKE/YAI& igitur. ac vereor ne iste iam auctionem 
nullam faciat, sed ludis factis Atypo subsidio currat, ne talis vir 
$A)LOGHQH=|&. sed $MELH/SEI&. tu Atticam, quaeso, cura, et ei salutem 
et Piliae, Tulliae quoque verbis, plurimam. 
<x 240>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano fort. m. Mai. an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O gratas tuas mihi iucundasque litteras! quid quaeris? resti-
tutus est mihi dies festus. angebar enim quod Tiro $E)NEREU-
$QE/STERON& te sibi esse visum dixerat. addam igitur, ut censes, 
unum diem. 
<y 2>
  Sed de Catone, $PRO/BLHMA *)ARXIMH/DEION& est. non adsequor ut 
scribam quod tui convivae non modo libenter sed etiam aequo 
animo legere possint; quin etiam si a sententiis eius dictis, si ab 
omni voluntate consiliisque quae de re publica habuit recedam 
$YILW=S&que velim gravitatem constantiamque eius laudare, hoc 
ipsum tamen istis odiosum $A)/KOUSMA& sit. sed vere laudari ille vir 
non potest nisi haec ornata sint, quod ille ea quae nunc sunt et 
futura viderit et ne fierent contenderit et facta ne videret vitam 
reliquerit. horum quid est quod Aledio probare possimus? 
  Sed cura, obsecro, ut valeas eamque quam ad omnis res 
adhibes in primis ad convalescendum adhibe prudentiam. @1 
<x 241>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Id. Iun., ut vid., an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego misi Tironem Dolabellae obviam. is ad me Idibus rever-
tetur. te exspectabo postridie. [2de]2 Tullia mea, tibi anti-
quissimum esse video idque ita ut sit te vehementer rogo. ergo 
ei in integro omnia; sic enim scribis. mihi etsi Kalendae 
vitandae fuerunt Nicasionumque $A)RXE/TUPA& fugienda con-
ficiendaeque tabulae, nihil tamen tanti ut a te abessem fuit. 
cum Romae essem et te iam iamque visurum me putarem 
cottidie, tamen horae quibus exspectabam longae videbantur. 
scis me minime esse blandum; itaque minus aliquanto dico 
quam sentio. 
<x 242>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano m. Quint. vel Sext. an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
'Quintus pater quartum' vel potius millesimum nihil sapit qui 
laetetur Luperco filio et Statio, 'ut cernat duplici decore 
cumulatam domum'. addo etiam Philotimum tertium. o 
stultitiam, nisi mea maior esset, singularem! quod autem os in 
hanc rem $E)/RANON& a te! fac non ad $DIYW=SAN KRH/NHN& sed ad 
$*PEIRH/NHN& eum venisse [2aut]2 '$A)/MPNEUMA SEMNO\N *)ALFEIOU=&', $TH\N 
$KRH/NHN&, ut scribis, hauriret, in tantis suis praesertim angustiis. 
$POI= TAU=TA A)/RA A)POSKH/YEI;& sed ipse viderit. 
<y 2>
  Cato me quidem delectat, sed etiam Bassum Lucilium sua. @1 
<x 243>
<y sa>
    {47Scr. fort. in Tusculano m. interc. priore an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
'Chremes, tantumne ab re tua est oti tibi', ut etiam Oratorem 
legas? macte virtute! mihi quidem gratum, et erit gratum, et erit gratius si 
non modo in tuis libris sed etiam in aliorum per librarios tuos 
Aristophanem reposueris pro Eupoli. 
<y 2>
  Caesar autem mihi irridere visus est 'quaeso' illud tuum, 
quod erat et $EU)PINE\S& et urbanum. ita porro te sine cura esse 
iussit ut mihi quidem dubitationem omnem tolleret. Atticam 
doleo tam diu; sed quoniam iam sine horrore est, spero esse ut 
volumus. 
<x 244>
<y sa>
    {47Scr. fort. in Tusculano m. interc. priore an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quae desideras omnia scripsi in codicillis eosque Eroti dedi, 
breviter, sed etiam plura quam quaeris, in iis de Cicerone; cuius 
quidem cogitationis initium tu mihi attulisti. locutus sum cum 
eo liberalissime; quod ex ipso velim, si modo tibi erit com-
modum, sciscitere. sed quid differo? exposui te ad me 
detulisse et quid vellet et quid requireret: velle Hispaniam, 
requirere liberalitatem. de liberalitate dixi, quantum Publius, 
quantum flamen Lentulus filio. de Hispania duo attuli, primum 
idem quod tibi, me vereri vituperationem. non satis esse si haec 
arma reliquissemus? etiam contraria? deinde fore ut angeretur @1 
cum a fratre familiaritate et omni gratia vinceretur. vel nimia 
[2malim]2 liberalitate uti mea quam sua libertate. sed tamen 
permisi; tibi enim intellexeram non nimis displicere. ego etiam 
atque etiam cogitabo teque ut idem facias rogo. magna res; et 
simplex est manere, illud anceps. verum videbimus. 
<y 2>
  De Balbo et in codicillis scripseram et ita cogito, simul ac 
redierit. sin ille tardius, ego tamen triduo, et, quod praeterii, 
Dolabella etiam mecum. 
<x 245>
<y sa>
    {47Scr. fort. in Tusculano ex. m. interc. priore an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Cicerone, multis res placet. comes est idoneus. sed de 
prima pensione ante videamus. adest enim dies, et ille currit. 
scribe, quaeso, quid referat Celer egisse Caesarem cum candi-
datis, utrum ipse in Fenicularium an in Martium campum 
cogitet. et scire sane velim numquid necesse sit comitiis esse 
Romae. nam et Piliae satis faciendum est et utique Atticae. 
<x 246>
<y sa>
    {47Scr. Asturae c. xv Kal. Dec. an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ne ego essem hic libenter atque id cottidie magis, ni esset ea 
causa quam tibi superioribus litteris scripsi. nihil hac solitudine @1 
iucundius, nisi paulum interpellasset Amyntae filius. $W)\ 
$A)PERANTOLOGI/AS A)HDOU=S&! cetera noli putare amabiliora fieri 
posse villa, litore, prospectu maris, tum his rebus omnibus. sed 
neque haec digna longioribus litteris nec erat quid scriberem, et 
somnus urgebat. 
<x 247>
<y sa>
    {47Scr. fort. Asturae c. xiv Kal. Dec. an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Male mehercule de Athamante. tuus autem dolor humanus is 
quidem, sed magno opere moderandus. consolationum autem 
multae viae, sed illa rectissima: impetret ratio quod dies im-
petratura est. Alexim vero curemus, imaginem Tironis, quem 
aegrum Romam remisi, et, si quid habet collis $E)PIDH/MION&, ad 
me cum Tisameno transferamus. tota domus superior vacat, ut 
scis. hoc puto valde ad rem pertinere. 
<x 248>
<y sa>
    {47 Scr. in Arpinati viii Kal. Dec. an. 46}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Vndecimo die postquam a te discesseram hoc litterularum 
exaravi egrediens e villa ante lucem, atque eo die cogitabam in 
[2An]2agnino, postero autem in Tusculano, ibi unum diem: 
&7V& Kal. igitur ad constitutum. atque utinam continuo ad com-
plexum meae Tulliae, ad osculum Atticae possem currere! 
quod quidem ipsum scribe, quaeso, ad me ut, dum consisto in 
Tusculano, sciam quid garriat, sin rusticatur, quid scribat ad te; @1 
eique interea aut scribes salutem aut nuntiabis itemque Piliae. 
et tamen etsi continuo congressuri sumus, scribes ad me si quid 
habebis. 
<y 2>
  Cum complicarem hanc epistulam, %noctuabundus% ad me 
venit cum epistula tua tabellarius; qua lecta de Atticae febricula 
scilicet valde dolui. reliqua quae exspectabam ex tuis litteris 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 248>
<y 2>
<z 4>
cognovi omnia; sed quod scribis 'igniculum matutinum 
[2$GERONTIKO/N&]2', $GERONTIKW/TERON& est memoriola vacillare. ego 
enim &7IIII& Kal. Axio dederam, tibi &7III&, Quinto quo die venissem, 
id est &7V& Kal. hoc igitur habebis, novi nihil. quid ergo opus erat 
epistula? quid cum coram sumus et garrimus quicquid in 
buccam? est profecto quiddam $LE/SXH&, quae habet, etiam si 
nihil subest, collocutione ipsa suavitatem. 
<x 249>
<y sa>
    {47Scr. fort. in Tusculano vi Kal. Dec. an. 46}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Male de Seio. Sed omnia humana tolerabilia ducenda. ipsi 
enim quid sumus aut quam diu haec curaturi sumus? ea 
videamus quae ad nos magis pertinent, nec tamen multo. quid 
agamus de senatu? et ut ne quid praetermittam, Caesonius ad 
me litteras misit Postumiam Sulpici domum ad se venisse. de 
Pompei Magni filia tibi rescripsi me nihil hoc tempore cogitare; 
alteram vero illam quam tu scribis, puto, nosti: nihil vidi 
foedius. sed adsum. coram igitur. 
  Obsignata epistula accepi tuas. Atticae hilaritatem libenter 
audio. commotiunculis $SUMPA/SXW&. @1 
<x 250>
<y sa>
    {47Scr. Asturae Non. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Commovet me Attica; etsi adsentior Cratero. Bruti litterae 
scriptae et prudenter et amice multas mihi tamen lacrimas 
attulerunt. me haec solitudo minus stimulat quam ista cele-
britas. te unum desidero; sed litteris non difficilius utor quam 
si domi essem. ardor tamen ille idem urget et manet, non me-
hercule indulgente me sed tamen repugnante. 
<y 2>
  Quod scribis de Appuleio, nihil puto opus esse tua conten-
tione nec Balbo et Oppio; quibus quidem ille receperat 
mihique etiam iusserat nuntiari se molestum omnino non 
futurum. sed cura ut excuser morbi causa in dies singulos. 
Laenas hoc receperat. prende C. Septimium, L. Statilium. 
denique nemo negabit se iuraturum quem rogaris. quod si erit 
durius, veniam et ipse perpetuum morbum iurabo. cum enim 
mihi carendum sit conviviis, malo id lege videri facere quam 
dolore. Cocceium velim appelles. quod enim dixerat non 
facit. ego autem volo aliquod emere latibulum et perfugium 
doloris mei. 
<x 251>
<y sa>
    {47Scr. Asturae viii Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De me excusando apud Appuleium dederam ad te pridie 
litteras. nihil esse negoti arbitror. quemcumque appellaris, 
nemo negabit. sed Septimium vide et Laenatem et Statilium; 
tribus enim opus est. sed mihi Laenas totum receperat. @1 
<y 2>
  Quod scribis a Iunio te appellatum, omnino Cornificius 
locuples est; sed tamen scire velim quando dicar spopondisse, et 
pro patre anne pro filio. neque eo minus, ut scribis, procura-
tores Cornifici et Appuleium praediatorem videbis. 
<y 3>
  Quod me ab hoc maerore recreari vis, facis ut omnia; sed me 
mihi non defuisse tu testis es. nihil enim de maerore minuendo 
scriptum ab ullo est quod ego non domi tuae legerim. sed 
omnem consolationem vincit dolor. quin etiam feci, quod 
profecto ante me nemo, ut ipse me per litteras consolarer. 
quem librum ad te mittam, si descripserint librarii. adfirmo 
tibi nullam consolationem esse talem. totos dies scribo, non 
quo proficiam quid sed tantisper impedior_non equidem satis 
(vis enim urget), sed relaxor tamen, omniaque nitor non ad 
animum sed ad vultum ipsum, si queam, reficiendum, idque 
faciens interdum mihi peccare videor, interdum peccaturus 
esse nisi faciam. solitudo aliquid adiuvat, sed multo plus 
proficeret si tu tamen interesses. quae mihi una causa est hinc 
discedendi; nam pro malis recte habebat. quamquam [2id]2 
ipsum doleo. non enim iam in me idem esse poteris. perierunt 
illa quae amabas. 
<y 4>
  De Bruti ad me litteris scripsi ad te antea. prudenter scriptae, 
sed nihil quod me adiuvaret. quod ad te scripsit id vellem, ut 
ipse adesset. certe aliquid, quoniam me tam valde amat, 
adiuvaret. quod si quid scies, scribas ad me velim, maxime 
autem Pansa quando. de Attica doleo, credo tamen Cratero. 
Piliam angi veta. satis est [2me]2 maerere pro omnibus. @1 
<x 252>
<y sa>
    {47Scr. Asturae vii Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Apud Appuleium, quoniam in perpetuum non placet, in dies ut 
excuser videbis. in hac solitudine careo omnium colloquio, 
cumque mane me in silvam abstrusi densam et asperam, non 
exeo inde ante vesperum. secundum te nihil est mihi amicius 
solitudine. in ea mihi omnis sermo est cum litteris. eum tamen 
interpellat fletus; cui repugno quoad possum, sed adhuc pares 
non sumus. Bruto, ut suades, rescribam. eas litteras cras 
habebis. cum erit cui des, dabis. 
<x 253>
<y sa>
    {47Scr. Asturae vi Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Te tuis negotiis relictis nolo ad me venire; ego potius accedam, 
si diutius impediere. etsi ne discessissem quidem e conspectu 
tuo, nisi me plane nihil ulla res adiuvaret. quod si esset aliquod 
levamen, id esset i te uno, et cum primum ab aliquo poterit 
esse, a te erit. nunc tamen ipsum sine te esse non possum. sed 
nec tuae domi probabatur nec meae poteram nec, si propius 
essem uspiam, tecum tamen essem. idem enim te impediret 
quo minus mecum esses quod nunc etiam impedit. mihi nihil 
adhuc aptius fuit hac solitudine; quam vereor ne Philippus 
tollat. heri enim vesperi venerat. me scriptio et litterae non 
leniunt sed obturbant. @1 
<x 254>
<y sa>
    {47Scr. Asturae v Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Dum recordationes fugio quae quasi morsu quodam dolorem 
efficiunt, refugio ad te admonendum; quod velim mihi 
ignoscas, cuicuimodi est. etenim habeo non nullos ex iis quos 
nunc lectito auctores qui dicant fieri id oportere quod saepe 
tecum egi et quod a te approbari volo: de fano illo dico, de quo 
tantum quantum me amas velim cogites. equidem neque de 
genere dubito (placet enim mihi Cluati) neque de re (statutum 
est enim), de loco non numquam. velim igitur cogites. ego, 
quantum his temporibus tam eruditis fieri potuerit, profecto 
illam consecrabo omni genere monimentorum ab omnium 
ingeniis sumptorum et Graecorum et Latinorum. quae res 
forsitan sit refricatura vulnus meum. sed iam quasi voto 
quodam et promisso me teneri puto, longumque illud tempus 
cum non ero magis me movet quam hoc exiguum, quod mihi 
tamen nimium longum videtur. habeo enim nihil temptatis 
rebus omnibus in quo acquiescam. nam dum illud tractabam 
de quo ad te ante scripsi, quasi fovebam dolores meos; nunc 
omnia respuo, nec quicquam habeo tolerabilius quam soli-
tudinem; nam, quod eram veritus, non obturbavit Philippus. 
nam ut heri me salutavit, statim Romam profectus est. 
<y 2>
  Epistulam quam ad Brutum, ut tibi placuerat, scripsi misi ad 
te. curabis cum tua perferendam. eius tamen misi ad te 
exemplum, ut, si minus placeret, ne mitteres. 
<y 3>
  Domestica quod ais ordine administrari, scribes quae sint ea. 
quaedam enim exspecto. Cocceius vide ne frustretur. nam @1 
Libo quod pollicetur, ut Eros scribit, non incertum puto. de 
sorte mea Sulpicio confido, et Egnatio scilicet. de Appuleio 
quid est quod labores, cum sit excusatio facilis? 
<y 4>
  Tibi ad me venire, ut ostendis, vide ne non sit facile. est 
enim longum iter discedentemque te, quod celeriter tibi erit 
fortasse faciendum, non sine magno dolore dimittam. sed 
omnia ut voles. ego enim quicquid feceris id cum recte tum 
etiam mea causa factum putabo. 
<x 255>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iv Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Marcianus ad me scripsit me excusatum esse apud Appuleium a 
Laterensi, Nasone, Laenate, Torquato, Strabone. iis velim meo 
nomine reddendas litteras cures gratum mihi eos fecisse. quod 
pro Cornificio me abhinc amplius annis &7XXV& spopondisse dicit 
Flavius, etsi reus locuples est et Appuleius praediator liberalis, 
tamen velim des operam ut investiges ex consponsorum tabulis 
sitne ita (mihi enim ante aedilitatem meam nihil erat cum 
Cornificio; potest tamen fieri, sed scire certum velim), et 
appelles procuratores, si tibi videtur. quamquam quid ad me? 
verum tamen. Pansae profectionem scribes cum scies. Atticam 
salvere iube et eam cura, obsecro, diligenter. Piliae salutem. @1 
<x 256>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Heri cum ex aliorum litteris cognossem de Antoni adventu, 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 256>
<y 1>
<z 2>
admiratus sum nihil esse in tuis. sed erant pridie fortasse scriptae 
quam datae. neque ista quidem curo; sed tamen opinor propter 
praedes suos accucurrisse. 
<y 2>
  Quod scribis Terentiam de obsignatoribus mei testamenti 
loqui, primum tibi persuade me istaec non curare neque esse 
quicquam aut parvae curae aut novae loci. sed tamen quid 
simile? illa eos non adhibuit quos existimavit quaesituros nisi 
scissent quid esset. num id etiam mihi periculi fuit? sed tamen 
faciat illa quod ego. dabo meum testamentum legendum cui 
voluerit; intelleget non potuisse honorificentius a me fieri de 
nepote quam fecerim. nam quod non advocavi ad obsignan-
dum, primum mihi non venit in mentem, deinde ea re non 
venit quia nihil attinuit. tute scis, si modo meministi, me tibi 
tum dixisse ut de tuis aliquos adduceres. quid enim opus erat 
multis? equidem domesticos iusseram. tum tibi placuit ut 
mitterem ad Silium. inde est natum ut ad Publilium. sed 
necesse neutrum fuit. hoc tu tractabis ut tibi videbitur. @1 
<x 257>
<y sa>
    {47Scr. Asturae prid. Id. Mart. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Est hic quidem locus amoenus et in mari ipso, qui et Antio et 
Circeis aspici possit; sed ineunda nobis ratio est quem ad 
modum in omni mutatione dominorum, quae innumerabiles 
fieri possunt in infinita posteritate, si modo haec stabunt, illud 
quasi consecratum remanere possit. equidem iam nihil egeo 
vectigalibus et parvo contentus esse possum. cogito interdum 
trans Tiberim hortos aliquos parare et quidem ob hanc causam 
maxime. nihil enim video quod tam celebre esse possit. sed 
quos, coram videbimus, ita tamen ut hac aestate fanum ab-
solutum sit. tu tamen cum Apella Chio confice de columnis. 
<y 2>
  De Cocceio et Libone quae scribis approbo, maxime quae de 
iudicatu meo. de sponsu, si quid perspexeris; et tamen quid 
procuratores Cornifici dicant velim scire, ita ut in ea re te, cum 
tam occupatus sis, non multum operae velim ponere. de 
Antonio Balbus quoque ad me cum Oppio conscripsit idque 
tibi placuisse ne perturbarer. illis egi gratias. te tamen, ut iam 
ante ad te scripsi, scire volo me neque isto nuntio esse pertur-
batum nec iam ullo perturbatum iri. 
<y 3>
  Pansa si hodie, ut putabas, profectus est, posthac iam incipito 
scribere ad me de Bruti adventu quid exspectes, id est quos ad 
dies. id, si scies ubi iam sit, facile coniectura adsequere. 
<y 4>
  Quod ad Tironem de Terentia scribis, obsecro te, mi Attice, 
suscipe totum negotium. vide et officium agi meum quod-
dam, cui tu es conscius, et, ut non nulli putant, Ciceronis rem. @1 
me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius et 
antiquius, praesertim cum hoc alterum neque sincerum neque 
firmum putem fore. 
<x 258>
<y sa>
    {47Scr. Asturae Id. Mart, an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nondum videris perspicere quam me nec Antonius com-
moveri nec quicquam iam eius modi possit commovere. de 
Terentia autem scripsi ad te eis litteris quas dederam pridie. 
quod me hortaris idque a ceteris desiderari scribis ut dissimulem 
me tam graviter dolere, possumne magis quam quod totos dies 
consumo in litteris? quod etsi non dissimulationis [causa] sed 
potius leniendi et sanandi animi causa facio, tamen, si mihi 
minus proficio, simulationi certe facio satis. 
<y 2>
  Minus multa ad te scripsi, quod exspectabam tuas litteras ad 
eas quas ad te pridie dederam. exspectabam autem maxime de 
fano, non nihil etiam de Terentia. velim me facias certiorem 
proximis litteris Cn. Caepio, Serviliae, Claudi pater, vivone 
patre suo naufragio perierit an mortuo, item Rutilia vivone 
C. Cotta filio suo mortua sit an mortuo. pertinent ad eum 
librum quem de luctu minuendo scripsimus. @1 
<x 259>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xvii Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De dote tanto magis perpurga. Balbi regia condicio est dele-
gandi. quoquo modo confice. turpe est rem impeditam iacere. 
insula Arpinas habere potest germanam $A)POQE/WSIN&, sed vereor 
ne minorem $TIMH\N& habere videatur $E)KTOPISMO/S&. est igitur 
animus in hortis; quos tamen inspiciam cum venero. 
<y 2>
  De Epicuro, ut voles; etsi $MEQARMO/SOMAI& in posterum genus 
hoc personarum. incredibile est quam ea quidam requirant. ad 
antiquos igitur; $A)NEME/SHTON GA/R&. nihil habeo ad te quod 
scribam, sed tamen institui cottidie mittere ut eliciam tuas 
litteras, non quo aliquid ex iis exspectem_sed nescio quo modo 
tamen exspecto. qua re sive habes quid sive nil habes, scribe 
tamen aliquid teque cura. 
<x 260>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xvi Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Legi Bruti epistulam eamque tibi remisi, sane non prudenter 
rescriptam ad ea quae requisieras. sed ipse viderit. quamquam 
illud turpiter ignorat: Catonem primum sententiam putat de 
animadversione dixisse, quam omnes ante dixerant praeter 
Caesarem, et, cum ipsius Caesaris tam severa fuerit qui tum 
praetorio loco dixerit, consularium putat leniores fuisse, Catuli, @1 
Servili, Lucullorum, Curionis, Torquati, Lepidi, Gelli, Vulcati, 
Figuli, Cottae, L. Caesaris, C. Pisonis, M'. Glabrionis, etiam 
Silani, Murenae, designatorum consulum. cur ergo in senten-
tiam Catonis? quia verbis luculentioribus et pluribus rem 
eandem comprehenderat. me autem hic laudat quod rettulerim, 
non quod patefecerim, cohortatus sim, quod denique ante 
quam consulerem ipse iudicaverim. quae omnia quia Cato 
laudibus extulerat in caelum perscribendaque censuerat, idcirco 
in eius sententiam est facta discessio. hic autem se etiam tri-
buere multum mi putat quod scripserit 'optimum consulem'. 
quis enim ieiunius dixit inimicus? ad cetera vero tibi quem ad 
modum rescripsit! tantum rogat de senatus consulto ut corri-
gas. hoc quidem fecisset etiam si [2a lib]2rario admonitus esset. 
sed haec iterum ipse viderit. 
<y 2>
  Ad hortos, quoniam probas, effice aliquid. rationes meas 
nosti. si vero etiam a Faberio aliquid recedit, nihil negoti est. 
sed etiam sine eo posse videor contendere. venales certe sunt 
Drusi, fortasse et Lamiani et Cassiani. sed coram. 
<y 3>
  De Terentia, non possum commodius scribere quam tu 
scribis. officium sit nobis antiquissimum. si quid nos fefellerit, 
illius malo me quam mei paenitere. 
<y 4>
  Oviae Lolli curanda sunt HS <&7C&>. negat Eros posse sine me, 
credo, quod accipienda aliqua sit et danda aestimatio. vellem 
tibi dixisset. si enim res est ut mihi scribit parata nec in eo ipso 
mentitur, per te confici potuit. id cognoscas et conficias velim. @1 
<y 5>
  Quod me in forum vocas, eo vocas unde etiam bonis meis 
rebus fugiebam. quid enim mihi foro sine iudiciis, sine curia, 
in oculos incurrentibus iis quos animo aequo videre non pos-
sum? quod autem a me homines postulare scribis [2ut Romae 
sim neque mihi ut absim concedere]2 aut [2ali]2quatenus eos mihi 
concedere, iam pridem scito esse cum unum te pluris quam 
omnis illos putem. ne me quidem contemno meoque iudicio 
multo stare malo quam omnium reliquorum. neque tamen 
progredior longius quam mihi doctissimi homines concedunt; 
quorum scripta omnia quaecumque sunt in eam sententiam non 
legi solum, quod ipsum erat fortis aegroti, accipere medicinam, 
sed in mea etiam scripta transtuli, quod certe adflicti et fracti 
animi non fuit. ab his me remediis noli in istam turbam vocare, 
ne recidam. 
<x 261>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xv Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Terentia, quod mihi omne onus imponis, non cognosco 
tuam in me indulgentiam. ista enim sunt ipsa vulnera quae non 
possum tractare sine maximo gemitu. moderare igitur, quaeso, 
ut potes. neque enim a te plus quam potes postulo. potest 
autem quid veri sit perspicere tu unus. 
<y 2>
  De Rutilia quoniam videris dubitare, scribes ad me cum scies, 
sed quam primum, et num Clodia D. Bruto consulari, filio suo, 
mortuo vixerit. id de Marcello aut certe de Postumia sciri 
potest, illud autem de M. Cotta aut de Syro aut de Satyro. @1 
<y 3>
  De hortis etiam atque etiam te rogo. omnibus meis eorum-
que quos scio mihi non defuturos facultatibus (sed potero meis) 
enitendum mihi est. sunt etiam quae vendere facile possim. sed 
ut non vendam eique usuram pendam a quo emero non plus 
annum, possum adsequi quod volo, si tu me adiuvas. paratis-
simi sunt Drusi; cupit enim vendere. proximos puto Lamiae; 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 261>
<y 3>
<z 7>
[est] sed abest. tu tamen, si quid potes, odorare. ne Silius 
quidem quicquam utitur, et is usuris facillime sustentabitur. 
habe tuum negotium, nec quid res mea familiaris postulet, 
quam ego non curo, sed quid velim et cur velim existima. 
<x 262>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xiv Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Putaram te aliquid novi, quod eius modi fuerat initium littera-
rum, quamvis non curarem quid in Hispania fieret, tamen te 
scripturum; sed videlicet meis litteris respondisti, ut de foro et 
de curia. sed domus est, ut ais, forum. quid ipsa domo mihi 
opus est carenti foro? occidimus, occidimus, Attice, iam 
pridem nos quidem, sed nunc fatemur, postea quam unum quo 
tenebamur amisimus. itaque solitudines sequor, et tamen, si 
qua me res isto adduxerit, enitar, si quo modo potero (potero 
autem), ut praeter te nemo dolorem meum sentiat, si ullo modo 
poterit, ne tu quidem. atque etiam illa causa est non veniendi: 
meministi quid ex te Aledius quaesierit. qui etiam nunc 
molesti sunt, quid existimas, si venero? @1 
<y 2>
  De Terentia ita cura ut scribis, meque hac ad maximas 
aegritudines accessione non minima libera. et ut scias me ita 
dolere ut non iaceam: quibus consulibus Carneades et ea 
legatio Romam venerit scriptum est in tuo annali. haec nunc 
quaero, quae causa fuerit_de Oropo, opinor, sed certum 
nescio; et, si ita est, quae controversiae. praeterea, qui eo 
tempore nobilis Epicureus fuerit Athenisque praefuerit hortis, 
qui etiam Athenis $POLITIKOI\& fuerint illustres. quae te etiam ex 
Apollodori puto posse invenire. 
<y 3>
  De Attica molestum, sed quoniam leviter, recte esse confido. 
de Gamala dubium non mihi erat. unde enim tam felix Ligus 
pater? * * * nam quid de me dicam, cui ut omnia contingant 
quae volo, levari non possum? 
  De Drusi hortis, quanti licuisse tu scribis, id ego quoque 
audieram et, ut opinor, heri ad te scripseram; sed quanti quanti 
bene emitur quod necesse est. mihi, quoquo modo tu existimas 
(scio enim ego ipse quid de me existimem), levatio quaedam 
est, si minus doloris at offici debiti. ad Siccam scripsi, quod 
utitur L. Cotta. si nihil conficietur de Transtiberinis, habet in 
Ostiensi Cotta celeberrimo loco sed pusillum loci, ad hanc rem 
tamen plus etiam quam satis. id velim cogites. nec tamen ista 
pretia hortorum pertimueris. nec mihi argento iam nec veste 
opus est nec quibus [2quon]2dam amoenis locis; hoc opus est. 
video etiam a quibus adiuvari possim. sed loquere cum Silio; 
nihil enim est melius. mandavi etiam Siccae. rescripsit consti-
tutum se cum eo habere. scribet igitur ad me quid egerit, et tu 
videbis. @1 
<x 263>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xiii Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Bene facit %asyllius% qui transegerit. neque enim ei deesse 
volebam et quid possem timebam. de Ovia, confice, ut scribis. 
de Cicerone, tempus esse iam videtur; sed quaero, quod illi 
opus erit Athenis permutarine possit an ipsi ferendum sit, de 
totaque re quem ad modum et quando placeat velim consideres. 
  Publilius iturusne sit in Africam et quando ex Aledio scire 
<y 2>
poteris. quaeras et ad me scribas velim. et ut ad meas ineptias 
redeam, velim me certiorem facias P. Crassus, Venuleiae filius, 
vivone P. Crasso consulari, patre suo, mortuus sit, ut ego 
meminisse videor, an postea. item quaero de Regillo, Lepidi 
<y 3>
filio, rectene meminerim patre vivo mortuum. Cispiana 
explicabis itemque Preciana. de Attica optime. et ei salutem 
dices et Piliae. 
<x 264>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xii Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Scripsit ad me diligenter Sicca de Silio, seque ad te rem detulisse; 
quod tu idem scribis. mihi et res et condicio placet, sed ita ut 
numerato malim quam aestimatione. voluptarias enim posses-
siones nolet Silius; vectigalibus autem ut his possum esse con-
tentus quae habeo, sic vix minoribus. unde ergo numerato? @1 
HS <&7DC&> exprimes ab Hermogene, cum praesertim necesse erit; 
et domi video esse HS <&7DC&>. reliquae pecuniae vel usuram Silio 
pendemus, dum a Faberio vel [cum] aliquo qui Faberio debet 
repraesentabimus. erit etiam aliquid alicunde. sed totam rem 
<y 2>
tu gubernabis. Drusianis vero hortis multo antepono neque 
sunt umquam comparati. mihi crede, una me causa movet, in 
qua scio me $TETUFW=SQAI&. sed, ut facis, obsequere huic errori 
meo. nam quod scribis '$E)GGH/RAMA&', actum iam de isto est; alia 
magis quaero. 
<x 265>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xi Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Sicca, ut scribit, etiam si nihil confecerit cum Silio, tamen se 
scribit &7X& Kal. esse venturum. tuis occupationibus ignosco, 
eaeque mihi sunt notae. de voluntate tua ut simul simus, vel 
<y 2>
studio potius et cupiditate, non dubito. de Nicia quod scribis, 
si ita me haberem ut eius humanitate frui possem, in primis 
vellem mecum illum habere. sed mihi solitudo et recessus 
provincia est. quod quia facile ferebat Sicca eo magis illum 
desidero. praeterea nosti Niciae nostri imbecillitatem, molli-
tiam, consuetudinem victus. cur ego illi molestus esse velim, 
cum mihi ille iucundus esse non possit? voluntas tamen eius 
mihi grata est. unam rem ad me scripsisti de qua decrevi nihil 
tibi rescribere. spero enim me a te impetrasse ut privares me 
ista molestia. Piliae et Atticae salutem. @1 
<x 266>
<y sa>
    {47Scr. Asturae x Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Siliano negotio, etsi mihi non est ignota condicio, tamen 
hodie me ex Sicca arbitror omnia cogniturum. Cottae quod 
negas te nosse, ultra Silianam villam est, quam puto tibi notam 
esse, villula sordida et valde pusilla, nil agri, ad nullam rem loci 
satis nisi ad eam quam quaero. sequor celebritatem. sed si 
perficitur de hortis Sili, hoc est, si perficis (est enim totum 
positum in te), nihil est scilicet quod de Cotta cogitemus. 
<y 2>
  De Cicerone, ut scribis ita faciam; ipsi permittam de tem-
pore. nummorum quantum opus erit ut permutetur tu videbis. 
ex Aledio quod scribas si quid inveneris, scribes. et ego ex tuis 
animadverto litteris et profecto tu ex meis nihil habere nos 
quod scribamus; eadem cottidie, quae iam iamque ipsa contrita 
sunt. tamen facere non possum quin cottidie ad te mittam ut 
<y 3>
tuas accipiam. de Bruto tamen, si quid habebis. sciri enim iam 
puto ubi Pansam exspectet. si, ut consuetudo est, in prima 
provincia, circiter Kalendas adfuturus videtur. vellem tardius; 
valde enim urbem fugio multas ob causas. itaque id ipsum 
dubito an excusationem aliquam ad illum parem; quod quidem 
video facile esse. sed habemus satis temporis ad cogitandum. 
Piliae et Atticae salutem. @1 
<x 267>
<y sa>
    {47Scr. Asturae ix Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Silio nilo plura cognovi ex praesente Sicca quam ex litteris 
eius; scripserat enim diligenter. si igitur tu illum conveneris, 
scribes ad me si quid videbitur. de quo putas ad me missum 
esse, sit missum necne nescio; dictum quidem mihi certe nihil 
est. tu igitur, ut coepisti; et si quid ita conficies, quod quidem 
non arbitror fieri posse, ut illi probetur, Ciceronem, si tibi 
placebit, adhibebis. eius aliquid interest videri illius causa 
voluisse, mea quidem nihil nisi quod tu scis, quod ego magni 
aestimo. 
<y 2>
  Quod me ad meam consuetudinem revocas, fuit meum 
quidem iam pridem rem publicam legere, quod faciebam, sed 
mitius; erat enim ubi acquiescerem. nunc plane non ego 
victum nec vitam illam colere possum, nec in ea re quid [2aliis]2 
videatur mihi puto curandum; mea mihi conscientia pluris est 
quam omnium sermo. quod me ipse per litteras consolatus 
sum, non paenitet me quantum profecerim. maerorem minui, 
dolorem nec potui nec, si possem, vellem. 
<y 3>
  De Triario, bene interpretaris voluntatem meam. tu vero 
nihil nisi ut illi volent. amo illum mortuum, tutor sum liberis, 
totam domum diligo. de Castriciano negotio, si Castricius pro 
mancipiis pecuniam accipere volet eamque ei solvi ut nunc 
solvitur, certe nihil est commodius. sin autem ita actum est ut 
ipsa mancipia abduceret, non mihi videtur esse aequum (rogas 
enim me ut tibi scribam quid mihi videatur; nolo enim negoti @1 
Quintum fratrem quicquam habere); quod videor mihi intel-
lexisse tibi videri idem. 
  Publilius, si aequinoctium exspectat, ut scribis Aledium 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 267>
<y 3>
<z 11>
dicere, navigaturus videtur. mihi autem dixerat per Siciliam. 
utrum et quando velim scire. et velim aliquando, cum erit 
tuum commodum, Lentulum puerum visas eique de mancipiis 
quae tibi videbitur attribuas. Piliae [2et]2 Atticae salutem. 
<x 268>
<y sa>
    {47Scr. Asturae viii Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Silius, ut scribis, hodie. cras igitur eum vel potius cum poteris; 
scribes, si quid erit, cum videris. nec ego Brutum vito nec 
tamen ab eo levationem ullam exspecto; sed erant causae cur 
hoc tempore istic esse nollem. quae si manebunt, quaerenda 
erit excusatio ad Brutum; et, ut nunc est, mansurae videntur. 
<y 2>
  De hortis, quaeso, explica. caput illud est quod scis. sequitur 
ut etiam mihi ipsi quiddam opus sit; nec enim esse in turba 
possum nec a vobis abesse. huic meo consilio nihil reperio isto 
loco aptius. et de hac re quid tui consili sit: mihi persuasum est, 
et eo magis quod idem tibi intellexi videri, me ab Oppio et 
Balbo valde diligi. %si% cum iis communices quanto opere et 
qua re velim hortos; sed id ita posse, si expediatur illud 
Faberianum; sintne igitur auctores futuri? si qua etiam iactura 
facienda sit in repraesentando, quoad possunt adducito; totum @1 
enim illud desperatum. denique intelleges ecquid inclinent ad 
hoc meum consilium adiuvandum. si quid erit, magnum est 
adiumentum; si minus, quacumque ratione contendamus. vel 
tu illud $E)GGH/RAMA&, quem ad modum scripsisti, vel $E)NTA/FION 
putato. de illo Ostiensi nihil est cogitandum. si hoc non 
adsequimur (a Lamia non puto posse), Damasippi experiendum 
est. 
<x 269>
<y sa>
    {47Scr. Asturae vii Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego, ut heri ad te scripsi, si et Silius is fuerit quem tu putas nec 
Drusus facilem se praebuerit, Damasippum velim adgrediare. 
is, opinor, ita partis fecit in ripa nescio quotenorum iugerum ut 
certa pretia constitueret; quae mihi nota non sunt. scribes ad 
me igitur quicquid egeris. 
<y 2>
  Vehementer me sollicitat Atticae nostrae valetudo, ut verear 
etiam ne quae culpa sit. sed et paedagogi probitas et medici 
adsiduitas et tota domus in omni genere diligens me rursus id 
suspicari vetat. cura igitur; plura enim non possum. 
<x 270>
<y sa>
    {47Scr. Asturae vi Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quaero quid ad te scribam, sed nihil est: eadem cottidie. quod 
Lentulum invisis valde gratum. pueros attribue ei quot et quos 
videbitur. de Sili voluntate vendendi et de eo quanti, tu vereri @1 
videris, primum ne nolit, deinde ne tanti. Sicca aliter; sed 
tibi adsentior. qua re, ut ei placuit, scripsi ad Egnatium. quod 
Salas te cum Clodio loqui vult, potes id mea voluntate facere 
commodiusque est quam quod ille a me petit, me ipsum scribere 
<y 2>
ad Clodium. de mancipiis Castricianis commodissimum esse 
credo transigere Egnatium, quod scribis te ita futurum putare. 
cum Ovia, quaeso, vide ut conficiatur. quoniam, ut scribis, nox 
erat, in hodierna epistula plura exspecto. 
<x 271>
<y sa>
    {47Scr. Asturae v Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Haec ad te mea manu. vide, quaeso, quid agendum sit. 
Publilia ad me scripsit matrem suam cum Publilio [2locutam et 
ut mecum]2 loqueretur ad me cum illo venturam et se una, si 
ego paterer. orat multis et supplicibus verbis ut liceat et ut sibi 
rescribam. res quam molesta sit vides. rescripsi me etiam 
gravius esse adfectum quam tum cum illi dixissem me solum 
esse velle; qua re nolle me hoc tempore eam ad me venire. 
putabam si nihil rescripsissem illam cum matre venturam; nunc 
non puto. apparebat enim illas litteras non esse ipsius. illud 
autem quod fore video ipsum volo vitare ne illi ad me veniant, 
et una est vitatio ut ego [2evolem]2. nollem, sed necesse est, te 
hoc nunc rogo ut explores ad quam diem hic ita possim esse ut 
ne opprimar. ages, ut scribis, temperate. @1 
<y 2>
  Ciceroni velim hoc proponas, ita tamen si tibi non iniquum 
videbitur, ut sumptus huius peregrinationis, quibus, si Romae 
esset domumque conduceret, quod facere cogitabat, facile 
contentus futurus erat, accommodet ad mercedes Argileti et 
Aventini, et cum ei proposueris ipse velim reliqua moderere, 
quem ad modum ex iis mercedibus suppeditemus ei quod opus 
sit. praestabo nec Bibulum nec Acidinum nec Messallam, quos 
Athenis futuros audio, maiores sumptus facturos quam quod 
ex eis mercedibus recipietur. itaque velim videas primum 
conductores qui sint et quanti, deinde ut sint qui ad diem 
solvant, et quid viatici, quid instrumenti satis sit. iumento 
certe Athenis nihil opus sit. quibus autem in via utatur domi 
sunt plura quam opus erit, quod etiam tu animadvertis. 
<x 272>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iv Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Silium mutasse sententiam Sicca mirabatur. equidem magis 
miror quod, cum in filium causam conferret, quae mihi non 
iniusta videtur (habet enim qualem vult), ais te putare, si 
addiderimus aliud, a quo refugit cum ab ipso id fuerit desti-
<y 2>
natum, venditurum. quaeris a me quod summum pretium 
constituam et quantum anteire istos hortos Drusi. accessi num-
quam; Coponianam villam et veterem [2et]2 non magnam novi, 
silvam nobilem, fructum autem neutrius, quod tamen puto nos 
scire oportere. sed mihi utrivis istorum tempore magis meo 
quam ratione aestimandi sunt. possim autem adsequi necne tu @1 
velim cogites. si enim Faberianum venderem, explicare vel 
repraesentatione non dubitarem de Silianis, si modo addu-
ceretur ut venderet. si venalis non haberet, transirem ad 
Drusum vel tanti quanti Egnatius illum velle tibi dixit. magno 
etiam adiumento nobis Hermogenes potest esse in repraesen-
tando. at tu concede mihi, quaeso, ut eo animo sim quo is 
debeat esse qui emere cupiat; et tamen ita servio cupiditati et 
dolori meo ut a te regi velim. 
<y 3>
  Egnatius mihi scripsit. is si quid tecum locutus erit (com-
modissime enim per eum agi potest) ad me scribes, et id 
agendum puto. nam cum Silio non video confici posse. Piliae 
et Atticae saltem. 
<x 273>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Kal. Apr. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego hic vel sine Sicca (Tironi enim melius est) facillime possem 
esse, ut in malis, sed, cum scribas videndum mihi esse ne 
opprimar, ex quo intellegam te certum diem illius profectionis 
non habere, putavi esse commodius me istuc venire; quod idem 
video tibi placere. cras igitur in Siccae suburbano. inde, quem 
<y 2>
ad modum suades, puto me in Ficulensi fore. quibus de rebus 
ad me scripsisti, quoniam ipse venio, coram videbimus. tuam 
quidem et [2in]2 agendis nostris rebus et in consiliis ineundis 
mihique dandis [2et]2 in ipsis litteris quas mittis benevolentiam, 
diligentiam, prudentiam mirifice diligo. 
<y 3>
  Tu tamen si quid cum Silio, vel illo ipso die quo ad Siccam 
venturus ero, certiorem me velim facias, et maxime cuius loci 
detractionem fieri velit. quod enim scribis 'extremi', vide ne @1 
is ipse locus sit cuius causa de tota re, ut scis, est a nobis cogita-
tum. Hirti epistulam tibi misi et recentem et benevole scriptam. 
<x 274>
<y sa>
    {47Scr. Asturam ex praedio Attici iter faciens vi Non. Mai., ut vid., 
    an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ante quam a te proxime discessi, numquam mihi venit in 
mentem, quo plus insumptum in monimentum esset quam 
nescio quid quod lege conceditur, tantundem populo dandum 
esse. quod non magno opere moveret, nisi nescio quo modo, 
$A)LO/GWS& fortasse, nollem illud ullo nomine nisi fani appellari. 
quod si volumus, vereor ne adsequi non possimus nisi mutato 
loco. hoc quale sit, quaeso, considera. nam etsi minus urgeor 
meque ipse prope modum collegi, tamen indigeo tui consili. 
itaque te vehementer etiam atque etiam rogo, magis quam a 
me vis aut pateris te rogari, ut hanc cogitationem toto pectore 
amplectare. 
<x 275>
<y sa>
    {47Scr. Asturae v Non. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Fanum fieri volo, neque hoc mihi [2dis]2suaderi potest. sepulcri 
similitudinem effugere non tam propter poenam legis studeo 
quam ut maxime adsequar $A)POQE/WSIN&. quod poteram, si in 
ipsa villa facerem; sed, ut saepe locuti sumus, commutationes 
dominorum reformido. in agro ubicumque fecero, mihi 
videor adsequi posse ut posteritas habeat religionem. hae meae 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 275>
<y 1>
<z 7>
tibi ineptiae (fateor enim) ferendae sunt; nam habeo ne me @1 
quidem ipsum quicum tam audacter communicem quam te. 
sin tibi res, si locus, si institutum placet, lege, quaeso, legem 
mihique eam mitte. si quid in mentem veniet quo modo eam 
effugere possimus, utemur. 
<y 2>
  Ad Brutum si quid scribes, nisi alienum putabis, obiurgato 
eum quod in Cumano esse noluerit propter eam causam quam 
tibi dixi. cogitanti enim mihi nihil tam videtur potuisse facere 
rustice. et si tibi placebit sic agere de fano ut coepimus, velim 
cohortere et exacuas Cluatium. nam etiam si alio loco placebit, 
illius nobis opera consilioque utendum puto. tu ad villam 
fortasse cras. 
<x 276>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iv Non. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
A te heri duas epistulas accepi, alteram pridie datam Hilaro, 
alteram eodem die [a] tabellario, accepique ab Aegypta liberto 
eodem die Piliam et Atticam plane belle se habere; quae litterae 
mihi redditae sunt tertio de Cum[2an]2o die. quod mihi Bruti 
litteras, gratum. ad me quoque misit. eam ipsam ad te 
epistulam misi et ad eam exemplum mearum litterarum. 
<y 2>
  De fano, si nihil mihi hortorum invenis, [2qui]2 quidem tibi 
inveniendi sunt si me tanti facis quanti certe facis, valde probo 
rationem tuam de Tusculano. quamvis prudens ad cogitandum 
sis, sicut es, tamen, nisi magnae curae tibi esset ut ego con-
sequerer id quod magno opere vellem, numquam ea res tibi 
tam belle in mentem venire posuisset. sed nescio quo pacto 
celebritatem requiro; itaque hortos mihi conficias necesse est. 
maxima est in Scapulae celebritas, propinquitas praeterea urbis, @1 
ne totum diem in villa. qua re ante quam discedis, Othonem, si 
Romae est, convenias pervelim. si nihil erit, etsi tu meam 
stultitiam consuesti ferre, eo tamen progrediar ut stomachere. 
Drusus enim certe vendere vult. si ergo aliud [2de]2erit, non mea 
erit culpa [ni]si emero. qua in re ne labar, quaeso, provide. 
providendi autem una ratio est si quid de Scapulanis possumus. 
et velim me certiorem facias quam diu in suburbano sis futurus. 
<y 3>
  Apud Terentiam [2tam]2 gratia opus est nobis tua quam 
auctoritate. sed facies ut videbitur. scio enim si quid mea 
intersit tibi maiori curae solere esse quam mihi. 
<x 277>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Non. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Hirtius ad me scripsit Sex. Pompeium Corduba exisse et 
fugisse in Hispaniam citeriorem, Gnaeum fugisse nescio quo; 
neque enim curo. nihil praeterea novi. litteras Narbone dedit 
&7XIIII& Kal. Mai. tu mihi de Canini naufragio quasi dubia misisti. 
scribes igitur si quid erit certius. quod me a maestitia [2a]2 vocas, 
multum levaris si locum fano dederis. multa mihi $EI)S A)PO-
$QE/WSIN& in mentem veniunt, sed loco valde opus est. qua re 
etiam Othonem vide. @1 
<x 278>
<y sa>
    {47Scr. Asturae prid. Non. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Non dubito quin occupatissimus fueris qui ad me nihil littera-
rum; sed homo nequam, qui tuum commodum non exspectarit, 
cum ob eam unam causam missus esset. nunc quidem, nisi quid 
te tenuit, suspicor te esse in suburbano. at ego hic scribendo 
dies totos nihil equidem levor, sed tamen aberro. 
<y 2>
  Asinius Pollio ad me scripsit de impuro nostro cognato. 
quod Balbus minor nuper satis plane, Dolabella obscure, hic 
apertissime. ferrem graviter si novae aegrimoniae locus esset. 
sed tamen ecquid impurius? o hominem cavendum! quam-
quam mihi quidem_sed tenendus dolor est. tu, quoniam 
necesse nihil est, sic scribes aliquid si vacabis. 
<x 279>
<y sa>
    {47Scr. Asturae Non. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quod putas oportere pervideri iam animi mei firmitatem 
graviusque quosdam scribis de me loqui quam aut te scribere 
aut Brutum, si quid me fractum esse animo et debilitatum putant 
sciant quid litterarum et cuius generis conficiam, credo, si modo 
homines sint, existiment me, sive ita levatus sim ut animum 
vacuum ad res difficilis scribendas adferam, reprehendendum 
non esse, sive hanc aberrationem a dolore delegerim quae @1 
maxime liberalis sit doctoque homine dignissima, laudari me 
<y 2>
etiam oportere. sed ego faciam omnia quae facere possim 
ad me adiuvandum, tu effice id quod video te non minus quam 
me laborare. hoc mihi debere videor neque levari posse nisi 
solvero aut videro me posse solvere, id est locum qualem volo 
invenero. heredes Scapulae si istos hortos, ut scribis tibi 
Othonem dixisse, partibus quattuor factis liceri cogitant, nihil 
est scilicet emptori loci; sin venibunt, quid fieri possit vide-
bimus. nam ille locus Publicianus qui est Treboni et Cusini 
erat ad me adlatus. sed scis aream esse. nullo pacto probo. 
Clodiae sane placent, sed non puto esse venalis. de Drusi hortis, 
quamvis ab iis abhorreas, ut scribis, tamen eo confugiam nisi 
quid inveneris. aedificatio me non movet. nihil enim aliud 
aedificabo nisi id quod etiam si illos non habuero. 
  $*KU=ROS B&# mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti 
magis quam eruditi. 
<x 280>
<y sa>
    {47Scr. Asturae viii Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tabellarius ad me cum sine litteris tuis venisset, existimavi tibi 
eam causam non scribendi fuisse quod pridie scripsisses ea ipsa 
ad quae rescripsi hac epistula. exspectaram tamen aliquid de 
litteris Asini Pollionis. sed nimium ex meo otio tuum specto. 
quamquam tibi remitto, nisi quid necesse erit, nec[2esse]2 ne 
habeas scribere, nisi eris valde otiosus. @1 
<y 2>
  De tabellariis facerem quod suades, si essent ullae necessariae 
litterae, ut erant olim, cum tamen brevioribus diebus cottidie 
respondebant tempori tabellarii. at erat aliquid, Silius, Drusus, 
alia quaedam. nunc, nisi Otho exstitisset, quid scriberemus non 
erat; [2et id]2 ipsum dilatum est. tamen adlevor cum loquor 
tecum absens, multo etiam magis cum tuas litteras lego. sed 
quoniam et abes (sic enim arbitror) et scribendi necessitas nulla 
est, conquiescent litterae nisi quid novi exstiterit. 
<x 281>
<y sa>
    {47Scr. Asturae vii Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Qualis futura sit Caesaris vituperatio contra laudationem 
meam perspexi ex eo libro quem Hirtius ad me misit; in quo 
colligit vitia Catonis, sed cum maximis laudibus meis. itaque 
misi librum ad Muscam ut tuis librariis daret. volo enim eum 
divulgari, quoque facilius fiat imperabis tuis. 
<y 2>
  $*SUMBOULEUTIKO\N& saepe conor. nihil reperio, et quidem mecum 
habeo et $*)ARISTOTE/LOUS& et $*QEOPO/MPOU PRO\S *)ALE/CANDRON&. sed 
quid simile? illi et quae ipsis honesta essent scribebant et grata 
Alexandro. ecquid tu eius modi reperis? mihi quidem nihil in 
mentem venit. 
  Quod scribis te vereri ne et gratia et auctoritas nostra hoc 
meo maerore minuatur, ego quid homines aut reprehendant 
aut postulent nescio. ne doleam? qui potest? ne iaceam? 
quid umquam minus? dum tua me domus levabat, quis a me @1 
exclusus? quis venit qui offenderet? Asturam sum a te pro-
fectus. legere isti laeti qui me reprehendunt tam multa non 
possunt quam ego scripsi. quam bene, nihil ad rem; sed genus 
scribendi id fuit quod nemo abiecto animo facere posset. 
triginta dies in horto fui. quis aut congressum meum aut 
facilitatem sermonis desideravit? nunc ipsum ea lego, ea scribo 
ut hi qui mecum sunt difficilius otium ferant quam ego laborem. 
<y 3>
si quis requirit cur Romae non sim: quia discessus est; cur non 
sim in iis meis praediolis quae sunt huius temporis: quia fre-
quentiam illam non facile ferrem. ibi sum igitur ubi is qui 
optimas Baias habebat quotannis hoc tempus consumere 
solebat. cum Romam venero, nec vultu nec oratione repre-
hendar. hilaritatem illam qua hanc tristitiam temporum 
condiebamus in perpetuum amisi, constantia et firmitas nec 
animi nec orationis requiretur. 
<y 4>
  De hortis Scapul[2an]2is hoc videtur effici posse, aliud tua gratia, 
aliud nostra, ut praeconi subiciantur. id nisi fit, excludemur. 
sin ad tabulam venimus, vincemus facultates Othonis nostra 
cupiditate. nam quod ad me de Lentulo scribis, non est in eo. 
Faberiana modo res certa sit tuque enitare, quod facis, quod 
volumus consequemur. 
<y 5>
  Quod quaeris quam diu hic: paucos dies, sed certum non 
habeo. simul ac constituero, ad te scribam, et tu ad me quam 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 281>
<y 5>
<z 3>
diu in suburbano sis futurus. quo die ego ad te haec misi de 
Pilia et Attica mihi quoque eadem quae scribis et scribuntur et 
nuntiantur. @1 
<x 282>
<y sa>
    {47Scr. Asturae vi Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nullum a te desideravi diem litterarum; videbam enim quae 
scribis, et tamen suspicabar vel potius intellegebam nihil fuisse 
quod scriberes; a. d. &7VI&[2&7II&]2 Id. vero et abesse te putabam et plane 
videbam nihil te habere. ego tamen ad te fere cottidie mittam; 
malo enim frustra quam te non habere cui des, si quid forte sit 
quod putes me scire oportere. itaque accepi &7VI& Id. litteras tuas 
inanis. quid enim habebas quod scriberes? mi tamen illud 
quicquid erat non molestum fuit, [2ut]2 nihil aliud, scire me novi 
te nihil habere. 
  Scripsi[2sti]2 tamen nescio quid de Clodia. ubi ergo ea est aut 
quando ventura? placet mihi res sic ut secundum Othonem 
<y 2>
nihil magis. sed neque hanc vendituram puto (delectatur enim 
et copiosa est) et illud alterum quam sit difficile te non fugit. 
sed, obsecro, enitamur ut aliquid ad id quod cupio excogitemus. 
<y 3>
  Ego me hinc postridie [2Idus]2 exiturum puto sed aut in 
Tusculanum aut domum, inde fortasse Arpinum. cum certum 
sciero, scribam ad te. 
<x 283>
<y sa>
    {47Scr. Asturae v Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nihil erat quod scriberem. scire tamen volebam ubi esses; 
si abes aut [2a]2futurus es, quando rediturus esses. facies igitur @1 
certiorem. et quod tu scire volebas ego quando ex hoc loco, 
postridie Idus Lanuvi constitui manere, inde postridie in 
Tusculano aut Romae. utrum sim facturus eo ipso die scies. 
<y 2>
  Scis quam sit $FILAI/TION SUMFORA/&, minime in te quidem, sed 
tamen avide sum adfectus de fano, quod nisi non dico effectum 
erit sed fieri videro (audebo hoc dicere et tu ut soles accipies), 
incursabit in te dolor meus, non iure ille quidem sed tamen feres 
hoc ipsum quod scribo ut omnia mea fers ac tulisti. omnis tuas 
<y 3>
consolationes unam hanc in rem velim conferas. si quaeris quid 
optem, primum Scapulae, deinde Clodiae, postea, si Silius 
nolet, Drusus aget iniuste, Cusini et Treboni. puto tertium esse 
dominum, Rebilum fuisse certe scio. sin autem tibi Tuscula-
num placet, ut significasti quibusdam litteris, tibi adsentiar. 
hoc quidem utique perficies si me levari vis, quem iam etiam 
gravius accusas quam patitur tua consuetudo, sed facis summo 
amore et victus fortasse vitio meo_sed tamen si me levari vis, 
haec est summa levatio vel, si verum scire vis, una. 
<y 4>
  Hirti epistulam si legeris, quae mihi quasi $PRO/PLASMA& videtur 
eius vituperationis quam Caesar scripsit de Catone, facies me 
quid tibi visum sit, si tibi erit commodum, certiorem. 
  Redeo ad fanum. nisi hac aestate absolutum erit, quam vides 
integram restare, scelere me liberatum non putabo. @1 
<x 284>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iv Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Venerat mihi in mentem monere te ut id ipsum quod facis 
faceres. putabam enim commodius te idem istuc domi agere 
posse interpellatione sublata. 
<y 2>
  Ego postridie Idus, ut scripsi ad te ante, Lanuvi manere 
constitui, inde aut Romae aut in Tusculano; scies ante utrum[-
que]. quod scribis scire te mihi illam rem fore levamento, 
bene facis; quin id esse mihi crede perinde ut existimare tu non 
potes. res indicat quanto opere id cupiam, cum tibi audeam 
confiteri quem id non ita valde probare arbitrer. sed ferendus 
tibi in hoc meus error. ferendus? immo vero etiam adiuvandus. 
<y 3>
de Othone diffido, fortasse quia cupio. sed tamen maior etiam 
res est quam facultates nostrae, praesertim adversario et cupido 
et locuplete et herede. proximum est ut velim Clodiae. sed si 
ista minus confici possunt, effice quidvis. ego me maiore reli-
gione quam quisquam fuit ullius voti obstrictum puto. videbis 
etiam Trebonianos, etsi absunt domini. sed, ut ad te heri 
scripsi, considerabis etiam de Tusculano, ne aestas effluat; quod 
certe non est committendum. @1 
<x 285>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Et Hirtium aliquid ad te $SUMPAQW=S& de me scripsisse facile patior 
(fecit enim humane) et te eius epistulam ad me non misisse 
multo facilius; tu enim etiam humanius. illius librum quem ad 
me misit de Catone propterea volo divulgari a tuis ut ex 
istorum vituperatione sit illius maior laudatio. 
<y 2>
  Quod per Mustelam agis, habes hominem valde idoneum 
meique sane studiosum iam inde a Pontiano. perfice igitur 
aliquid. quid autem aliud nisi ut aditus sit emptori? quod per 
quemvis heredem potest effici. sed Mustelam id perfecturum, 
si rogaris, puto. mihi vero et locum quem opto ad id quod 
volumus dederis et praeterea $E)GGH/RAMA&. nam illa Sili et Drusi 
non satis $OI)KODESPOTIKA\& mihi videntur. quid enim? sedere totos 
dies in villa? ista igitur malim, primum Othonis, deinde 
Clodiae. si nihil fiet, aut Druso ludus est suggerendus aut 
utendum Tusculano. 
<y 3>
  Quod domi te inclusisti ratione fecisti; sed, quaeso, confice 
et te vacuum redde nobis. ego hinc, ut scripsi antea, postridie 
Idus Lanuvi, deinde postridie in Tusculano. contudi enim 
animum et fortasse vici, si modo permansero. scies igitur 
fortasse cras, summum perendie. 
  Sed quid est, quaeso? Philotimus nec Carteia Pompeium 
teneri (qua de re litterarum ad Clodium Patavinum missarum 
exemplum mihi Oppius et Balbus miserant, se id factum @1 
arbitrari) bellumque narrat reliquum satis magnum. solet 
omnino esse Favoniaster. sed tamen, si quid habes. volo etiam 
de naufragio Caniniano scire quid sit. 
<y 4>
  Ego hic duo magna $SUNTA/GMATA& absolvi; nullo enim alio 
modo a miseria quasi aberrare possum. tu mihi, etiam si nihil 
erit quod scribas, quod fore ita video, tamen id ipsum scribas 
velim te nihil habuisse quod scriberes, dum modo ne his verbis. 
<x 286>
<y sa>
    {47Scr. Asturae prid. Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Vergili parte, valde probo. sic ages igitur. et quidem id 
erit primum, proximum Clodiae. quod si neutrum, metuo ne 
turbem et irruam in Drusum. intemperans sum in eius rei cu-
piditate quam nosti. itaque revolvor identidem in Tusculanum. 
quidvis enim potius quam ut non hac aestate absolvatur. 
<y 2>
  Ego, ut tempus est nostrum, locum habeo nullum ubi facilius 
esse possim quam Asturae. sed quia qui mecum sunt, credo 
quod maestitiam meam non ferunt, domum properant, etsi 
poteram remanere, tamen, ut scripsi tibi, proficiscar hinc, ne 
relictus videar. quo autem? Lanuvio conor equidem in 
Tusculanum. sed faciam te statim certiorem. tu litteras con-
ficies. equidem credibile non est quantum scribam, quin etiam 
noctibus; nihil enim somni. heri etiam effeci epistulam ad 
Caesarem; tibi enim placebat. quam non fuit malum scribi, si 
forte opus esse putares; ut quidem nunc est, nihil sane est @1 
necesse mittere. sed id quidem ut tibi videbitur. mittam tamen 
ad te exemplum fortasse Lanuvio, nisi forte Romam. sed cras 
scies. 
<x 287>
<y sa>
    {47Scr. Asturae Id. Mai. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Vincam, opinor, animum et Lanuvio pergam in Tusculanum 
aut enim mihi in perpetuum fundo illo carendum est (nam dolor 
idem manebit, tantum modo oc[2cul]2tius) aut nescio quid intersit 
utrum illuc nunc veniam an ad decem annos. neque enim ista 
maior admonitio quam quibus adsidue conficior et dies et 
noctes. 'quid ergo?' inquies, 'nihil litterae?' in hac quidem re 
vereor ne etiam contra; nam essem fortasse durior. ex[2cul]2to 
enim [2in]2 animo nihil agreste, nihil inhumanum est. 
<y 2>
  Tu igitur, ut scripsisti, nec id incommodo tuo. vel binae 
enim poterunt litterae. occurram etiam, si necesse erit. ergo 
id quidem ut poteris. 
<x 288>
<y sa>
    {47Scr. Lanuvi xvii Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Mustela, ut scribis, etsi magnum opus est. eo magis delabor 
ad Clodiam. quamquam in utroque Faberianum nomen 
explorandum est. de quo nihil nocuerit si aliquid cum Balbo 
eris locutus, et quidem, ut res est, emere nos velle nec posse sine 
<y 2>
isto nomine nec audere re incerta. sed quando Clodia Romae @1 
futura est et quanti rem aestimas? eo prorsus specto, non quin 
illud malim, sed et magna res est et difficile certamen cum 
cupido, cum locuplete, cum herede. etsi de cupiditate nemini 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 288>
<y 2>
<z 5>
concedam; ceteris rebus inferiores sumus. sed haec coram. 
<x 289>
<y sa>
    {47Scr. Lanuvi xvi Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Hirti librum, ut facis, divulga. de Philotimo idem et ego 
arbitrabar. domum tuam pluris video futuram vicino Caesare. 
tabellarium meum hodie exspectamus. nos de Pilia et Attica 
certiores faciet. 
<y 2>
  Domi te libenter esse facile credo. sed velim scire quid tibi 
restet aut iamne confeceris. ego te in Tusculano exspecto 
eoque magis quod Tironi statim te venturum scripsisti et 
addidisti te putare opus esse. 
<x 290>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xvi Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Attica optime. $A)KHDI/A& tua me movet, etsi scribis nihil esse. 
in Tusculano eo commodius ero quod et crebrius tuas litteras 
accipiam et te ipsum non numquam videbo; nam ceteroqui 
$A)NEKTO/TERA& erant Asturae nec haec quae refricant [2non]2 hic me 
magis angunt; etsi tamen, ubicumque sum, illa sunt mecum. 
<y 2>
  De Caesare vicino scripseram ad te quia cognoram ex tuis @1 
litteris. eum $SU/NNAON& Quirino malo quam Saluti. tu vero 
pervulga Hirtium. id enim ipsum putaram quod scribis, ut 
cum ingenium amici nostri probaretur, $U(PO/QESIS& vituperandi 
Catonis irrideretur. 
<x 291>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xiv Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Vt me levarat tuus adventus sic discessus adflixit. qua re cum 
poteris, id est cum Sexti auctioni operam dederis, revises nos. 
vel unus dies mihi erit utilis, quid dicam gratus? ipse Romam 
venirem ut una essemus, si satis consilium quadam de re 
haberem. 
<x 292>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xiii Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Sentiebam omnino quantum mihi praesens prodesses, sed 
multo magis post discessum tuum sentio. quam ob rem, ut 
ante ad te scripsi, aut ego ad te totus aut tu ad me quod licebit. 
<y 2>
  Heri non multo post quam tu a me discessisti, %puto% 
quidam urbani ut videbantur ad me mandata et litteras attu-
lerunt a C. Mario C. f. C. n. multis verbis: agere mecum per 
cognationem quae mihi secum esset, per eum Marium quem 
scripsissem, per eloquentiam L. Crassi, avi sui, ut se defen-
derem, causamque suam mihi perscripsit. rescripsi patrono illi 
nihil opus esse, quoniam Caesaris, propinqui eius, omnis @1 
potestas esset, viri optimi et hominis liberalissimi; me tamen ei 
fauturum. o tempora! fore cum dubitet Curtius consulatum 
petere! sed haec hactenus. 
<y 3>
  De Tirone, mihi curae est. sed iam sciam quid agat. heri 
enim misi qui videret; cui etiam ad te litteras dedi. epistulam 
ad Ciceronem tibi misi. horti quam in diem proscripti sint 
velim ad me scribas. 
<x 293>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xiii Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tironem habeo citius quam verebar. venit etiam Nicias, et 
Valerium hodie audiebam esse venturum. quamvis multi sint, 
magis tamen ero solus quam si unus esses. sed exspecto te, a 
Peducaeo utique; tu autem significas aliquid etiam ante. verum 
id quidem ut poteris. 
<y 2>
  De Vergilio, ut scribis. hoc tamen velim scire, quando auctio. 
epistulam ad Caesarem mitti video tibi placere. quid quaeris? 
mihi quoque hoc idem maxime placuit, et eo magis quod nihil 
est in ea nisi optimi civis, sed ita optimi ut tempora; quibus 
parere omnes $POLITIKOI\& praecipiunt. sed scis ita nobis esse 
visum ut isti ante legerent. tu igitur id curabis. sed nisi plane iis 
intelleges placere, mittenda non est. id autem utrum illi sentiant 
anne simulent tu intelleges. mihi simulatio pro repudiatione 
fuerit. $TOU=TO DE\ MHLW/SH|. 
<y 3>
  De Caerellia quid tibi placeret Tiro mihi narravit: debere 
non esse dignitatis meae, perscriptionem tibi placere: 'hoc @1 
metuere, alterum in metu non ponere!' sed et haec et multa 
alia coram. sustinenda tamen, si tibi videbitur, solutio est 
nominis Caerelliani dum et de Metione [et de Faberi] et de 
Faberio sciamus. 
<x 294>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xii Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
L. Tullium Montanum nosti qui cum Cicerone profectus est. 
ab eius sororis viro litteras accepi Montanum Planco debere, 
quod praes pro Flaminio sit, HS <&7XX&>; de ea re nescio quid te a 
Montano rogatum. sane velim, sive Plancus est rogandus sive 
qua re potes illum iuvare, iuves. pertinet ad nostrum officium. 
si res tibi forte notior est quam mihi aut si Plancum rogandum 
putas, scribas ad me velim ut quid rei sit et quid rogandum 
sciam. 
<y 2>
  De epistula ad Caesarem quid egeris exspecto. de Silio non 
ita sane laboro. tu mi aut Scapulanos aut Clodianos efficias 
necesse est. sed nescio quid videris dubitare de Clodia; utrum 
quando veniat an sintne venales? sed quid est quod audio 
Spintherem fecisse divortium? 
<y 3>
  De lingua Latina securi es animi. dices %qui alia quae 
scribis%. $A)PO/GRAFA& sunt, minore labore fiunt; verba tantum 
adfero, quibus abundo. @1 
<x 295>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xi Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego, etsi nihil habeo quod ad te scribam, scribo tamen quia 
tecum loqui videor. hic nobiscum sunt Nicias et Valerius. 
hodie tuas litteras exspectabamus matutinas. erunt fortasse 
[alteras notasse] alterae postmeridianae, nisi te Epiroticae 
litterae impedient, quas ego non interpello. misi ad te epistulas 
ad Marcianum et ad Montanum. eas in eundem fasciculum 
velim addas, nisi forte iam dedisti. 
<x 296>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano x Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ad Ciceronem ita scripsisti ut neque severius neque temperatius 
scribi potuerit nec magis [quam] quem ad modum ego maxime 
vellem; prudentissime etiam ad Tullios. qua re aut ista proficient 
<y 2>
aut aliud agamus. de pecunia vero video a te omnem diligen-
tiam adhiberi vel potius iam adhibitam esse. quod si efficis, a te 
hortos habebo. nec vero ullum genus possessionis est quod 
malim, maxime scilicet ob eam causam quae suscepta est; cuius 
festinationem mihi tollis, quoniam de aestate polliceris vel 
potius recipis. deinde etiam ad $KATABI/WSIN& maestitiamque 
minuendam nihil mihi reperiri potest aptius; cuius rei cupiditas 
impellit me interdum ut te hortari velim. sed me ipse revoco; 
non enim dubito quin, quod me valde velle putes, in eo tu me 
ipsum cupiditate vinces. itaque istuc iam pro facto habeo. @1 
<y 3>
  Exspecto quid istis placeat de epistula ad Caesarem. Nicias te, 
ut debet, amat vehementerque tua sui memoria delectatur. ego 
vero Peducaeum nostrum vehementer diligo; nam et quanti 
patrem feci, totum in hunc[2contuli et hunc]2 ipsum per se aeque 
amo atque illum amavi, te vero plurimum qui hoc ab utroque 
nostrum fieri velis. si hortos inspexeris et si de epistula certio-
rem me feceris, dederis mihi quod ad te scribam; si minus, 
scribam tamen aliquid. numquam enim deerit. 
<x 297>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano ix Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Gratior mihi celeritas tua quam ipsa res. quid enim indignius? 
sed iam ad ista obduruimus et humanitatem omnem exuimus. 
tuas litteras hodie exspectabam, nihil equidem ut ex iis novi; 
quid enim? verum tamen. 
<x 298>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano viii Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De epistula ad Caesarem, nobis vero semper rectissime placuit 
ut isti ante legerent. aliter enim fuissemus et in hos inofficiosi et 
in nosmet ipsos, si illum offensuri fuimus, paene periculosi. isti 
autem ingenue, mihique gratum quod quid sentirent non 
reticuerunt; illud vero vel optime, quod ita multa mutari 
volunt ut mihi de integro scribendi causa non sit. quamquam 
de Parthico bello, quid spectare debui nisi quod illum velle @1 
arbitrabar? quod enim aliud argumentum epistulae nostrae 
nisi $KOLAKEI/A& fuit? an, si ea quae optima putarem suadere 
voluissem, oratio mihi defuisset? totis igitur litteris nihil opus 
est. ubi enim $E)PI/TEUGMA& magnum nullum fieri possit, $A)PO/-
$TEUGMA& vel non magnum molestum futurum sit, quid opus est 
$PARAKINDUNEU/EIN&? praesertim cum illud occurrat, illum, cum 
antea nihil scripserim, existimaturum me nisi toto bello con-
fecto nihil scripturum fuisse. atque etiam vereor ne putet me 
hoc quasi Catonis $MEI/LIGMA& esse voluisse. quid quaeris? valde 
me paenitebat, nec mihi in hac quidem re quicquam magis ut 
vellem accidere potuit quam quod $SPOUDH\& nostra non est 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 298>
<y 1>
<z 19>
probata. incidissemus etiam in illos, in eis in cognatum tuum. 
<y 2>
  Sed redeo ad hortos. plane illuc te ire nisi tuo magno com-
modo nolo; nihil enim urget. quicquid erit, operam in Faberio 
ponamus. de die tamen auctionis, si quid scies. eum qui e 
Cumano venerat, quod et plane valere Atticam nuntiabat et 
litteras se habere aiebat, statim ad te misi. 
<x 299>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano vii Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Hortos quoniam hodie eras inspecturus, quid visum tibi sit 
cras scilicet. de Faberio autem, cum venerit. 
<y 2>
  De epistula ad Caesarem, iurato mihi crede, non possum; 
nec me turpitudo deterret, etsi maxime debebat. quam enim 
turpis est adsentatio, cum vivere ipsum turpe sit nobis! sed ut 
coepi, non me hoc turpe deterret (ac vellem quidem; essem @1 
enim qui esse debebam), sed in mentem nihil venit. nam quae 
sunt ad Alexandrum hominum eloquentium et doctorum 
suasiones vides quibus in rebus versentur. adulescentem in-
censum cupiditate verissimae gloriae, cupientem sibi aliquid 
consili dari quod ad laudem sempiternam valeret, cohortantur 
ad decus. non deest oratio. ego quid possum? tamen nescio 
quid e quercu exsculpseram quod videretur simile simulacri. 
in eo quia non nulla erant paulo meliora quam ea quae fiunt et 
facta sunt, reprehenduntur; quod me minime paenitet. si enim 
<y 3>
pervenissent istae litterae, mihi crede, nos paeniteret. quid? tu 
non vides ipsum illum Aristoteli discipulum, summo ingenio, 
summa modestia, postea quam rex appellatus sit, superbum, 
crudelem, immoderatum fuisse? quid? tu hunc de pompa, 
Quirini contubernalem, his nostris moderatis epistulis laeta-
turum putas? ille vero potius non scripta desideret quam 
scripta non probet. postremo ut volet. abiit illud quod tum 
me stimulabat cum tibi dabam $PRO/BLHMA *)ARXIMH/DEION&. multo 
mehercule magis nunc opto casum illum quam tum timebam, 
vel quem libebit. 
  Nisi quid te aliud impediet, mi optato veneris. Nicias a 
Dolabella magno opere arcessitus (legi enim litteras), etsi invito 
me tamen eodem me auctore, profectus est. 
<y 4>
  Hoc manu mea. cum quasi alias res quaererem de philologis 
e Nicia, incidimus in Talnam. ille de ingenio nihil nimis, 
modestum et frugi. sed hoc mihi non placuit: se scire aiebat ab 
eo nuper petitam Cornificiam, Quinti filiam, vetulam sane et 
multarum nuptiarum; non esse probatum mulieribus, quod ita 
reperirent, rem non maiorem <&7DCCC&>. hoc putavi te scire 
oportere. @1 
<x 300>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano vi Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De hortis ex tuis litteris cognovi et Chrysippo. in villa, cuius 
insulsitatem bene noram, video nihil aut pauca mutata; balnearia 
tamen laudat maiora, de minoribus ait hiberna effici posse. 
tecta igitur ambulatiuncula addenda est; quam ut tantam 
faciamus quantam in Tusculano fecimus prope dimidio minoris 
constabit isto loco. ad id autem quod volumus $A)FI/DRUMA& nihil 
aptius videtur quam lucus, quem ego noram; sed celebritatem 
nullam tum habebat, nunc audio maximam. nihil est quod ego 
malim. in hoc $TO\N TU=FO/N MOU PRO\S QEW=N TROPOFO/RHSON&. reli-
quum est, si Faberius nobis nomen illud explicat, noli quaerere 
quanti; Othonem vincas volo. nec tamen insaniturum illum 
puto; nosse enim mihi hominem videor. ita male autem audio 
ipsum esse tractatum ut mihi ille emptor non esse videatur. 
<y 2>
quid enim pateretur? sed quid argumentor? si Faberium 
explicas, emamus vel magno; si m[2in]2us, ne parvo quidem 
possumus. Clodiam igitur. a qua ipsa ob eam causam sperare 
videor, quod et multo minoris sunt et Dolabellae nomen iam 
expeditum videtur, ut etiam representatione confidam. de 
hortis satis. cras aut te aut causam; quam quidem [2puto]2 
futuram Faberianam. sed si poteris. 
<y 3>
  [2Q.]2 Ciceronis epistulam tibi remisi. o te ferreum qui illius 
periculis non moveris! me quoque accusat. eam tibi epistulam 
%misissem%. nam illam alteram de rebus gestis eodem exemplo @1 
puto. in Cumanum hodie misi tabellarium. ei dedi tuas ad 
Vestorium quas Pharnaci dederas. 
<x 301>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano fort. vi Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Oppio et Balbo epistulas deferri iubebis. et tamen Pisonem 
sicubi, de auro. Faberius si venerit, videbis ut tantum attri-
buatur, si modo attribuetur, quantum debetur. accipies ab 
Erote. 
<y 2>
  Ariarathes, Ariobarzani filius, Romam venit. vult, opinor, 
regnum aliquod emere a Caesare; nam quo modo nunc est, 
pedem ubi ponat in suo non habet. omnino eum Sestius noster, 
parochus publicus, occupavit; quod quidem facile patior. 
verum tamen, quod mihi summo beneficio meo magna cum 
fratre illius necessitudo est, invito eum per litteras ut apud me 
deversetur. ad eam rem cum mitterem Alexandrum, has ei 
dedi litteras. 
<x 302>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v Kal. Iun. an. 45 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7V& Kal. mane accepi a Demea litteras pridie datas, ex quibus aut 
hodie aut cras [2te]2 exspectare deberem. sed, ut opinor, idem 
[quod] ego qui exspecto tuum adventum morabor te. non 
enim puto tam expeditum Faberianum negotium futurum, 
etiam si est futurum, ut [2non]2 habeat aliquid morae. cum @1 
<y 2>
poteris igitur. quoniam etiamnum abes, Dicaearchi quos 
scribis libros sane velim mi mittas, addas etiam $*KATABA/SEWS&. 
<y 3>
  De epistula ad Caesarem $KE/KRIKA&; atque id ipsum quod isti 
aiunt illum scribere, se nisi constitutis rebus non iturum in 
Parthos, idem ego suadebam in illa epistula. utrum liberet 
facere posset auctore me. hoc enim ille exspectat videlicet, 
neque est facturus quicquam nisi de meo consilio. obsecro, 
abiciamus ista et semiliberi saltem simus; quod adsequemur et 
tacendo et latendo. 
<y 4>
  Sed adgredere Othonem, ut scribis. confice, mi Attice, istam 
rem. nihil enim aliud reperio ubi et in foro non sim et tecum 
esse possim. quanti autem, hoc mihi venit in mentem: C. 
Albanius proximus est vicinus. is &7CI#1100& iugerum de M. Pilio emit, 
ut mea memoria est, HS <30&7CXV&>30. omnia scilicet nunc minoris. sed 
accedit cupiditas, in qua praeter Othonem non puto nos ullum 
adversarium habituros. sed eum ipsum tu poteris movere, 
facilius etiam si Kanum haberes. o gulam insulsam! pudet me 
patris. rescribes si quid voles. 
<x 303>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Commodum ad te miseram Demean, cum Eros ad me venit. 
sed in eius epistula nihil erat novi nisi auctionem biduo. ab ea 
igitur, ut scribis, et velim confecto negotio Faberiano; quem 
quidem negat Eros hodie, cras mane putat. [2a]2 te colendus est; @1 
istae autem $KOLAKEI=AI& non longe absunt a scelere. te, ut spero, 
perendie. 
<y 2>
  Mi, sicunde potes, erues qui decem legati Mummio fuerint. 
Polybius non nominat. ego memini Albinum consularem et 
Sp. Mummium; videor audisse ex Hortensio Tuditanum. sed 
in Libonis annali &7XIIII& annis post praetor est factus Tuditanus 
quam consul Mummius. non sane quadrat. volo aliquem 
Olympiae aut ubivis $POLITIKO\N SU/LLOGON& more Dicaearchi, 
familiaris tui. 
<x 304>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cras igitur auctio Peducaei. cum poteris ergo; etsi impediet 
fortasse Faberius. sed tamen, cum licebit. Dionysius noster 
graviter queritur, et tamen iure, a discipulis abesse tam diu. 
multis verbis scripsit ad me, credo item ad te. mihi quidem 
videtur etiam diutius afuturus. ac nollem; valde enim homi-
nem desidero. 
  A te litteras exspectabam, nondum scilicet; nam has mane 
rescribebam. 
<x 305>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Alteram a te epistulam cum hodie accepissem, nolui te una mea 
contentum. tu vero age, quod scribis, de Faberio. in eo enim 
totum est positum id quod cogitamus; quae cogitatio si non @1 
incidisset, mihi crede, istuc ut cetera non laborarem. quam ob 
rem, ut facis (istuc enim addi nihil potest), urge, insta, perfice. 
<y 2>
  Dicaearchi $PERI\ *YUXH=S& utrosque velim mittas et $*KATABA/SEWS&; 
$*TRIPOLITIKO\N& non invenio et epistulam eius quam ad Aristo-
xenum misit. tris eos libros maxime nunc vellem; apti essent 
ad id quod cogito. 
<y 3>
  Torquatus Romae est. misi ut tibi daretur. Catulum et 
Lucullum, ut opinor, antea. his libris nova prohoemia sunt 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 305>
<y 3>
<z 3>
addita, quibus eorum uterque laudatur. eas litteras volo habeas, 
et sunt quaedam alia. et quod ad te [2de]2 decem legatis scripsi 
parum intellexi[2sti]2, credo quia $DIA\ SHMEI/WN& scripseram. de C. 
Tuditano enim quaerebam, quem ex Hortensio audieram fuisse 
in decem. eum video in Libonis praetorem P. Popilio P. 
Rupilio [2consulibus]2. annis &7XIIII& ante quam praetor factus est 
legatus esse [2qui]2 potuisset?_nisi admodum sero praetor est 
factus, quod non arbitror. video enim curulis magistratus eum 
legitimis annis perfacile cepisse. Postumium autem, cuius 
statuam in Isthmo meminisse te dicis, Aulum nesciebam fuisse. 
is autem est qui [2consul]2 cum [2L.]2 Lucullo fuit; quem ut mihi 
addidisti sane ad illum $SU/LLOGON& personam idoneam. videbis 
igitur, si poteris, ceteros, ut possimus $POMPEU=SAI KAI\ TOI=S 
$PROSW/POIS&. @1 
<x 306>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Kal. Iun., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Caelio vide, quaeso, [2et]2 ne quae lacuna sit in auro. ego ista 
non novi, sed certe in collubo est detrimenti satis. huc aurum 
si accedit_sed quid loquor? tu videbis. habes Hegesiae genus, 
quod Varro laudat. 
<y 2>
  Venio ad Tyrannionem. ain tu? verum hoc fuit? sine me? 
at ego quotiens, cum essem otiosus, sine te tamen nolui? quo 
modo ergo hoc lues? uno scilicet, si mihi librum miseris; quod 
ut facias etiam atque etiam rogo. etsi me non magis ipse liber 
delectabit quam tua admiratio delectavit. amo enim $PA/NTA 
$FILEIDH/MONA& teque istam tam tenuem $QEWRI/AN& tam valde 
admiratum esse gaudeo. etsi tua quidem sunt eius modi omnia. 
scire enim vis; quo uno animus alitur. sed, quaeso, quid ex ista 
acuta et gravi refertur ad $TE/LOS&? 
  Sed longa oratio est, et tu occupatus es in meo quidem 
fortasse aliquo negotio. et pro isto asso sole quo tu abusus es in 
nostro pratulo a te nitidum solem unctumque repetemus. sed 
ad prima redeo. librum, si me amas, mitte. tuus est enim 
profecto, quoniam quidem est missus ad te. 
<x 307>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Caelio tu quaeres, ut scribis; ego nihil novi. noscenda 
autem est natura non facultas modo. de Hortensio et Verginio @1 
tu, si quid dubitabis. etsi quod magis placeat, ego quantum 
aspicio, non facile inveneris. cum Mustela, quem ad modum 
scribis, cum venerit Crispus. ad Avium scripsi ut ea quae bene 
nosset de auro Pisoni demonstraret. tibi enim sane adsentior et 
istuc nimium diu duci et omnia nunc undique contrahenda. te 
quidem nihil agere, nihil cogitare aliud nisi quod ad me 
pertineat facile perspicio meisque negotiis impediri cupiditatem 
tuam ad me veniendi. sed mecum esse te puto, non solum quod 
meam rem agis verum etiam quod videre videor quo modo 
agas. neque enim ulla hora tui mihi est operis ignota. 
<x 308>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano Kal. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego vero ista nomina sic probo ut nihil aliud me moveat nisi 
quod tu videris dubitare. illud enim non accipio in bonam 
partem, quod ad me refers; qui si ipse negotium meum gererem, 
nihil gererem nisi consilio tuo. sed tamen intellego magis te id 
facere diligentia qua semper uteris quam quo dubites de 
nominibus istis. etenim Caelium non probas, plura non vis. 
utrumque laudo. his igitur utendum est. praes aliquando 
factus es[2ses]2, et in his quidem tabulis. a me igitur omnia. 
quod dies longior est (teneamus modo quod volumus), puto 
fore istam etiam a praecone diem, certe ab heredibus. de 
Crispo et Mustela videbis, et velim scire quae sit pars duorum. @1 
<y 2>
  De Bruti adventu eram factus certior. attulerat enim ab eo 
Aegypta libertus litteras. misi ad te epistulam, quia commode 
scripta erat. 
<x 309>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv Non. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Neglegentiam miram! semelne putas mihi dixisse Balbum et 
Faberium professionem relatam? qui etiam eorum iussu 
miserim qui profiteretur. ita enim oportere dicebant. pro-
fessus est Philotimus libertus; nosti, credo, librarium. sed 
scribes, et quidem confectum. 
<y 2>
  Ad Faberium, ut tibi placet, litteras misi. cum Balbo autem 
puto te aliquid fecisse %H% in Capitolio. in Vergilio mihi nulla 
est $DUSWPI/A&. nec enim eius causa sane debeo et, si emero, quid 
erit quod postulet? sed videbis ne is, cum sit in Africa, ut Caelius. 
  De nomine tu videbis cum %Cuspio%; sed si Plancus destinat, 
tum habet res difficultatem. te ad me venire uterque nostrum 
cupit; sed ista res nullo modo reliquenda est. Othonem quod 
speras posse vinci, sane bene narras. de aestimatione, ut scribis, 
cum agere coeperimus; etsi nihil scripsit nisi de modo agri. 
cum Pisone, si quid poterit. Dicaearchi librum accepi et $*KATA-
$BA/SEWS& exspecto. 
<y 3>
  * * * negotium dederis, reperiet ex eo libro in quo sunt 
senatus consulta Cn. Cornelio L. [2Mummio]2 consulibus. de 
Tuditano autem, quod putas $EU)/LOGON& est, tum illum, quoniam, 
fuit ad Corinthum (non enim temere dixit Hortensius), aut @1 
quaestorem [2aut]2 tribunum mil. fuisse, idque potius credo; sed 
tu de Antiocho scire poteris. vide etiam [2Spurius]2 quo anno 
quaestor aut tribunus mil. fuerit; si neutrum %cadet%, in prae-
fectis an in contubernalibus fuerit, modo fuerit in eo bello. 
<x 310>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Non. Iun., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De aquae ductu probe fecisti. columnarium vide ne nullum 
debeamus; quamquam mihi videor audisse [2e]2 Camillo com-
mutatam esse legem. 
<y 2>
  Pisoni quid est quod honestius respondere possimus quam 
solitudinem Catonis? nec coheredibus solum Herennianis, sed 
etiam, ut scis (tu enim mecum egisti), de puero Lucullo, quam 
pecuniam tutor (nam hoc quoque ad rem pertinet) in Achaia 
sumpserat. sed agit liberaliter, quoniam negat se quicquam 
facturum contra nostram voluntatem. coram igitur, ut scribis, 
constituemus quem admodum rem explicemus. quod reliquos 
coheredes convenisti, fecisti plane bene. 
<y 3>
  Quod epistulam meam ad Brutum poscis, non habeo eius ex-
emplum; sed tamen salvum est, et ait Tiro te habere oportere et, 
ut recordor, una cum illius obiurgatoria tibi meam quoque quam 
ad eum rescripseram misi. iudiciali molestia ut caream videbis. 
<y 4>
  Tuditanum istum, proavum Hortensi, plane non noram et 
filium, qui tum non potuerat esse legatus, fuisse putaram. 
Mummium fuisse ad Corinthum pro certo habeo. saepe enim 
hic Spurius, qui nuper est [2mortuus]2, epistulas mihi pronunti-
abat versiculis factas ad familiaris missas a Corintho. sed non @1 
dubito quin fratri fuerit legatus, non in decem. atque hoc 
etiam accepi, non solitos maiores nostros eos legare in decem 
qui essent imperatorum necessarii, ut nos ignari pulcherri-
morum institutorum aut neglegentes potius M. Lucullum et 
L. Murenam et ceteros coniunctissimos ad L. Lucullum misi-
mus. illudque $EU)LOGW/TATON&, illum fratri in primis eius legatis 
fuisse. [2o]2 operam tuam multam, qui et haec cures et mea 
expedias et sis in tuis non multo minus diligens quam in meis! 
<x 311>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Non. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Habeo munus a te elaboratum decem legatorum: et quidem 
[2de Tuditano idem]2 puto. nam filius anno post quaestor fuit 
quam consul Mummius. 
<y 2>
  Sed quoniam saepius de nominibus quaeris quid placeat, ego 
quoque tibi saepius respondeo placere. si quid poteris, cum 
Pisone conficies; Avius enim videtur in officio futurus. velim 
ante possis, si minus, utique simul simus cum Brutus veniet in 
Tusculanum. magni interest mea una nos esse. scies autem qui 
dies is futurus sit, si puero negotium dederis ut quaerat. @1 
<x 312>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano Non. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Sp. Mummium putaram in decem legatis fuisse, sed videlicet 
(etenim $EU)/LOGON&) fratri fuisse. fuit enim ad Corinthum. misi 
tibi Torquatum. 
  Colloquere tu quidem cum Silio, ut scribis, sed urge. illam 
diem negabat esse mense Maio, istam non negabat. sed tu, ut 
omnia, istuc quoque ages diligenter. de Crispo et Mustela 
<y 2>
scilicet, cum quid egeris. quoniam ad Bruti adventum fore te 
nobiscum polliceris, satis est, praesertim cum hi tibi dies in 
magno nostro negotio consumantur. 
<x 313>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v Id. Iun. an. 45}47 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 313>
<y sa>
<z 2>
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Plane [facturum] nihil erat quod ad te scriberem; modo enim 
discesseras et paulo post triplicis remiseras. velim cures fascicu-
lum ad Vestorium deferendum et alicui des negotium qui 
quaerat Q. Staberi fundus num quis in Pompeiano Nolanove 
venalis sit. epitomen Bruti Caelianorum velim mihi mittas et 
a Philoxeno $*PANAITI/OU PERI\ *PRONOI/AS&. te Idibus videbo cum 
tuis. @1 
<x 314>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv Id. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Sestius apud me fuit et Theopompus pridie. venisse a Caesare 
narrabat litteras; hoc scribere, sibi certum esse Romae manere, 
causamque eam ascribere quae erat in epistula nostra. ne se 
absente leges suae neglegerentur sicut esset neglecta sumptuaria 
(est $EU)/LOGON&, idque eram suspicatus; sed istis mos gerendus est, 
nisi placet hanc ipsam sententiam nos persequi); et Lentulum 
cum Metella certe fecisse divortium. haec omnia tu melius. 
rescribes igitur quicquid voles, dum modo aliquid. iam enim 
non reperio quid te rescripturum putem, nisi forte de Mustela 
aut si Silium videris. 
<x 315>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iii Id. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Brutus heri venit in Tusculanum post horam decimam. hodie 
igitur me videbit, ac vellem cum tu adesses. iussi equidem ei 
nuntiari te, quoad potuisses, exspectasse eius adventum ven-
turumque si audisses meque, ut facio, continuo te certiorem esse 
facturum. @1 
<x 316>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Id. Iun. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tubulum praetorem video L. Metello Q. Maximo consulibus. 
nunc velim P. Scaevola, pontifex maximus, quibus consulibus 
tribunus pl. equidem puto proximis, Caepione et Pompeio; 
praetor enim [2L.]2 Furio Sex. Atilio. dabis igitur tribunatum et, 
si poteris, Tubulus quo crimine. et vide, quaeso, L. Libo, ille 
qui de Ser. Galba, Censorinone et Manilio an T. Quintio M'. 
Acilio consulibus tribunus pl. fuerit. conturbat enim me 
%epitome Bruti Fanniana. in Bruti epitoma Fannianorum 
scripsi% quod erat in extremo, idque ego secutus hunc Fannium 
qui scripsit historiam generum esse scripseram Laeli. sed tu me 
$GEWMETRIKW=S& refelleras, te autem nunc Brutus et Fannius. ego 
tamen de bono auctore Hortensio sic acceperam ut apud 
Brutum est. hunc igitur locum expedies. 
<x 317>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xv Kal. Quint., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Commodum discesseras heri cum Trebatius venit, paulo post 
Curtius, hic salutandi causa, sed mansit invitatus. Trebatium 
nobiscum habemus. hodie mane Dolabella. multus sermo ad 
multum diem. nihil possum dicere $E)KTENE/STERON&, nihil $FILO-
$STORGO/TERON&. ventum est tamen ad Quintum. multa $A)/FATA&, 
$A)DIH/GHTA&, sed unum eius modi quod, nisi exercitus sciret, non @1 
modo Tironi dictare sed ne ipse quidem auderem scribere * * * 
sed haec hactenus. 
  E$U)KAI/RWS& ad me venit, cum haberem Dolabellam, Torquatus, 
humanissimeque Dolabella quibus verbis secum egissem ex-
posuit. commodum enim egeram diligentissime; quae dili-
gentia grata est visa Torquato. 
<y 2>
  A te exspecto si quid de Bruto. quamquam Nicias con-
fectum putabat; sed divortium non probari. quo etiam magis 
laboro idem quod tu. si quid est enim offensionis, haec res 
mederi potest. 
  Mihi Arpinum eundum est. nam et opus est constitui a nobis 
illa praediola et vereor ne exeundi potestas non sit cum Caesar 
venerit; de cuius adventu eam opinionem Dolabella habet 
quam tu coniecturam faciebas ex litteris Messallae. cum illuc 
venero intellexeroque quid negoti sit, tum ad quos dies 
rediturus sim scribam ad te. 
<x 318>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xiv Kal. Quint., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Minime miror te et graviter ferre de Marcello et plura vereri 
periculi genera. quis enim hoc timeret quod neque acciderat 
antea nec videbatur natura ferre ut accidere posset? omnia 
igitur metuenda. sed illud $PARA\ TH\N I(STORI/AN&, tu praesertim, 
me reliquum consularem. quid? tibi Servius quid videtur? 
quamquam hoc nullam ad partem valet scilicet, mihi prae-
sertim qui non minus bene actum cum illis putem. quid enim 
sumus aut quid esse possumus? domin an foris? quod nisi 
mihi hoc venisset in mentem, scribere ista nescio quae, quo 
verterem me non haberem. @1 
<y 2>
  Ad Dolabellam, ut scribis, ita puto faciendum, $KOINO/TERA 
quaedam et $POLITIKW/TERA&. faciendum certe aliquid est; valde 
enim desiderat. 
<y 3>
  Brutus si quid egerit, curabis ut sciam; cui quidem quam 
primum agendum puto, praesertim si statuit. sermunculum 
enim omnem aut restinxerit aut sedarit. sunt enim qui lo-
quantur etiam mecum. sed haec ipse optime, praesertim si 
etiam tecum loquetur. 
  Mihi est in animo proficisci &7XI& Kal. hic enim nihil habeo 
quod agam, ne hercule illic quidem nec usquam, sed tamen 
aliquid illic. hodie Spintherem exspecto. misit enim Brutus ad 
me. per litteras purgat Caesarem de interitu Marcelli; in quem, 
ne si insidiis quidem ille interfectus esset, caderet ulla suspicio. 
nunc vero, cum de Magio constet, nonne furor eius causam 
omnem sustinet? plane quid sit non intellego. explanabis 
igitur. quamquam nihil habeo quod dubitem nisi ipsi Magio 
quae fuerit causa amentiae; pro quo quidem etiam sponsor sum 
factus. et nimirum id fuit. solvendo enim non erat. credo eum 
petisse a Marcello aliquid et illum, ut erat, constantius respon-
disse. 
<x 319>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati x Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
'$*OU) TAU)TO\N EI)=DOS.&' credebam esse facile; totum est aliud postea 
quam sum a te diiunctior. sed fuit faciendum, ut et consti-
tuerem mercedulas praediorum et ne magnum onus obser-
vantiae Bruto nostro imponerem. posthac enim poterimus 
commodius colere inter nos in Tusculano. hoc autem tempore, @1 
cum ille me cottidie videre vellet, ego ad illum ire non possem, 
privabatur omni delectatione Tusculani. 
<y 2>
  Tu igitur si Servilia venerit, si Brutus quid egerit, etiam 
si constituerit quando obviam, quicquid denique erit quod 
scire me oporteat, scribes. Pisonem, si poteris, convenies. vides 
quam maturum sit. sed tamen quod commodo tuo fiat. 
<x 320>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati ix Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Valde me momorderunt [epistulae] tuae de Attica nostra; 
eaedem [sane] tamen sanaverunt. quod enim te ipse conso-
labare eisdem litteris, id mihi erat satis firmum ad leniendam 
aegritudinem. 
<y 2>
  Ligarianam praeclare vendidisti. posthac quicquid scripsero, 
<y 3>
tibi praeconium deferam. quod ad me Varrone scribis, scis 
me antea orationes aut aliquid id genus solitum scribere ut 
Varronem nusquam possem intexere. postea autem quam haec 
coepi $FILOLOGW/TERA&, iam Varro mihi denuntiaverat magnam 
sane et gravem $PROSFW/NHSIN&. biennium praeteriit cum ille 
$*KALLIPPI/DHS& adsiduo cursu cubitum nullum processerit. ego 
autem me parabam ad id quod ille mihi misisset ut '$AU)TW=| TW=| 
$ME/TRW| KAI\ LW/I+ON&', si modo potuissem; nam hoc etiam Hesiodus 
ascribit, '$AI)/ KE DU/NHAI&'. nunc illam $PERI\ *TELW=N SU/NTACIN& sane 
mihi probatam Bruto, ut tibi placuit, despondimus, idque tu 
eum non nolle mihi scripsisti. ergo illam $*)AKADHMIKH/N&, in qua 
homines nobiles illi quidem sed nullo modo philologi nimis 
acute loquuntur, ad Varronem transferamus. etenim sunt 
Antiochia, quae iste valde probat. Catulo et Lucullo alibi @1 
reponemus, ita tamen si tu hoc probas; deque eo mihi rescribas 
velim. 
<y 4>
  De Brinniana auctione accepi a Vestorio litteras. ait sine ulla 
controversia rem ad me esse collatam. Romae videlicet aut in 
Tusculano me fore putaverunt a. d. &7VIII& Kal. Quint. dices igitur 
vel amico tuo Suettio, coheredi meo, vel Labeoni nostro 
paulum proferant auctionem; me circiter Nonas in Tusculano 
fore. [2tu]2 cum Pisone; Erotem habes. de Scapulanis hortis 
toto pectore cogitemus. dies adest. 
<x 321>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati viii Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Commotus tuis litteris, quod ad me de Varrone scripseras, 
totam Academiam ab hominibus nobilissimis abstuli, transtuli 
ad nostrum sodalem et e duobus libris contuli in quattuor. 
grandiores sunt omnino quam erant illi, sed tamen multa 
detracta. tu autem mihi pervelim scribas qui intellexeris illum 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 321>
<y 1>
<z 6>
velle; illud vero utique scire cupio quem intellexeris ab eo 
$ZHLOTUPEI=SQAI&, nisi forte Brutum. id hercle restabat! sed 
tamen scire pervelim. libri quidem ita exierunt, nisi forte me 
communis $FILAUTI/A& decipit, ut in tali genere ne apud Graecos 
quidem simile quicquam. tu illam iacturam feres aequo animo 
quod illa quae habes de Academicis frustra descripta sunt. 
multo tamen haec erunt splendidiora, breviora, meliora. 
<y 2>
  Nunc autem $A)PORW=& quo me vertam. volo Dolabellae valde @1 
desideranti; non reperio quid, et simul $AI)DE/OMAI *TRW=AS&, neque, 
si aliud quid, potero $ME/MYIN& effugere. aut cessandum igitur aut 
aliquid excogitandum. 
<y 3>
  Sed quid haec levia curamus? Attica mea, obsecro te, quid 
agit? quae me valde angit. sed crebro regusto tuas litteras; in 
iis acquiesco. tamen exspecto novas. 
<y 4>
  Brinni libertus, coheres noster, scripsit ad me velle, si mihi 
placeret, coheredes [2se]2 et Sabinum Albium ad me venire. id 
ego plane nolo. hereditas tanti non est. et tamen obire 
auctionis diem facile poterunt (est enim &7III& Id.) si me in 
Tusculano postridie Nonas mane convenerint. quod si laxius 
volent proferre diem, poterunt vel biduum vel triduum vel ut 
videbitur; nihil enim interest. qua re nisi iam profecti sunt, 
<y 5>
retinebis homines. de Bruto, si quid erit, de Caesare si quid 
scies, si quid erit praeterea, scribes. 
<x 322>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati vii Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Illud etiam atque etiam consideres velim, placeatne tibi mitti ad 
Varronem quod scripsimus. etsi etiam ad te aliquid pertinet; 
nam scito te ei dialogo adiunctum esse tertium. opinor igitur 
consideremus. etsi nomina iam facta sunt; sed vel induci vel 
mutari possunt. 
<y 2>
  Quid agit, obsecro te, Attica nostra? nam triduo abs te 
nullas acceperam, nec mirum; nemo enim venerat, nec for-
tasse causa fuerat. itaque ipse quid scriberem non habebam. @1 
quo autem die has Valerio dabam exspectabam aliquem 
meorum. qui si venisset et a te quid attulisset, videbam non 
defuturum quid scriberem. 
<x 323>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati vi Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nos cum flumina et solitudines sequeremur quo facilius 
sustentare nos possemus, pedem e villa adhuc egressi non sumus; 
ita magnos et adsiduos imbris habebamus. illam $*)AKADHMIKH\N 
$SU/NTACIN& totam ad Varronem traduximus. primo fuit Catuli, 
Luculli, Hortensi; deinde, quia $PARA\ TO\ PRE/PON& videbatur, quod 
erat hominibus nota non illa quidem $A)PAIDEUSI/A& sed in his 
rebus $A)TRIYI/A&, simul ac veni ad villam eosdem illos sermones 
ad Catonem Brutumque transtuli. ecce tuae litterae de Varrone. 
<y 2>
nemini visa est aptior Antiochia ratio. sed tamen velim scribas 
ad me, primum placeatne tibi aliquid ad illum, deinde, si 
placebit, hocne potissimum. 
  Quid Servilia? iamne venit? Brutus ecquid agit et quando? 
de Caesare quid auditur? ego ad Nonas, quem ad modum dixi. 
tu cum Pisone, si quid poteris. 
<x 324>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati v Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7V& Kal. exspectabam Roma aliquid, non quo imperassem aliquid 
tuis. nunc igitur eadem illa, quid Brutus cogitet, aut, si aliquid 
egit [2quid egerit]2, ecquid a Caesare. sed quid ista quae minus @1 
curo? Attica nostra quid agat scire cupio. etsi tuae litterae (sed 
iam nimis veteres sunt) recte sperare iubent, tamen exspecto 
recens aliquid. 
<x 325>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati iv Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Vides propinquitas quid habet. nos vero conficiamus hortos. 
colloqui videbamur in Tusculano cum essem; tanta erat 
crebritas litterarum. sed id quidem iam erit. ego interea 
admonitu tuo perfeci sane argutulos libros ad Varronem, sed 
tamen exspecto quid ad ea quae scripsi ad te: primum qui 
intellexeris eum desiderare a me, cum ipse homo $POLUGRAFW/-
$TATOS& numquam me lacessisset; deinde quem $ZHLOTUPEI=N 
[2intellexeris. quod si non Brutum,]2 multo Hortensium minus 
aut eos qui de re publica loquuntur. plane hoc mihi explices 
velim in primis, maneasne in sententia ut mittam ad eum quae 
scripsi an nihil necesse putes. sed haec coram. 
<x 326>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati iii Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Commodum discesserat Hilarus librarius &7IV& Kal., cui dederam 
litteras ad te, cum venit tabellarius cum tuis litteris pridie datis; 
in quibus illud mihi gratissimum fuit, quod Attica nostra rogat 
te ne tristis sis, quodque tu $A)KI/NDUNA& esse scribis. 
<y 2>
  Ligarianam, ut video, praeclare auctoritas tua commendavit. @1 
scripsit enim ad me Balbus et Oppius mirifice se probare ob 
eamque causam ad Caesarem eam se oratiunculam misisse. 
hoc igitur idem tu mihi antea scripseras. 
<y 3>
  In Varrone ista causa me non moveret, ne viderer $FILE/NDOCOS&. 
sic enim constitueram, neminem includere in dialogos eorum 
qui viverent; sed quia [2scripseras]2 et desiderari a Varrone et 
magni illum aestimare, eos confeci, et absolvi nescio quam 
bene, sed ita accurate ut nihil posset supra, Academicam omnem 
quaestionem libris quattuor. in eis quae erant contra $A)KATA-
$LHYI/AN& praeclare collecta ab Antiocho Varroni dedi. ad ea 
ipse respondeo; tu es tertius in sermone nostro. si Cottam et 
Varronem fecissem inter se disputantis, ut a te proximis litteris 
<y 4>
admoneor, meum $KWFO\N PRO/SWPON& esset. hoc in antiquis 
personis suaviter fit, ut et Heraclides in multis et nos in sex de re 
publica libris fecimus. sunt etiam de oratore nostri tres mihi 
vehementer probati. in eis quoque eae personae sunt ut mihi 
tacendum fuerit. Crassus enim loquitur, Antonius, Catulus 
senex, C. Iulius, frater Catuli, Cotta, Sulpicius. puero me hic 
sermo inducitur, ut nullae esse possent partes meae. quae 
autem his temporibus scripsi $*)ARISTOTE/LEION& morem habent, in 
quo ita sermo inducitur ceterorum ut penes ipsum sit princi-
patus. ita confeci quinque libros $PERI\ *TELW=N& ut Epicurea L. 
Torquato, Stoica M. Catoni, $*PERIPATHTIKA\& M. Pisoni darem. 
$A)ZHLOTU/PHTON& id fore putaram quod omnes illi decesserant. 
<y 5>
haec Academica, ut scis, %cum% Catulo, Lucullo, Hortensio 
contuleram. sane in personas non cadebant; erant enim @1 
$LOGIKW/TERA& quam ut illi de iis somniasse umquam viderentur. 
itaque ut legi tuas de Varrone, tamquam $E(/RMAION& adripui. 
aptius esse nihil potuit ad id philosophiae genus, quo ille 
maxime mihi delectari videtur, eaeque partes ut non sim 
consecutus ut superior mea causa videatur. sunt enim vehe-
menter $PIQANA\& Antiochia; quae diligenter a me expressa 
acumen habent Antiochi, nitorem orationis nostrum, si modo 
is est aliquid in nobis. sed tu dandosne putes hoc libros Varroni 
etiam atque etiam videbis. mihi quaedam occurrunt; sed ea 
coram. 
<x 327>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati prid. Kal. aut Kal. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Dic mihi, placetne tibi primum edere iniussu meo? hoc ne 
Hermodorus quidem faciebat, is qui Platonis libros solitus est 
divulgare, ex quo '$LO/GOISIN *(ERMO/DWROS&'. quid illud? rectumne 
existimas cuiquam [2ante quam]2 Bruto, cui te auctore $PROS-
$FWNW=&? scripsit enim Balbus ad me se a te quintum de finibus 
librum descripsisse; in quo non sane multa mutavi, sed tamen 
quaedam, tu autem commode feceris si reliquos continueris, 
ne et $A)DIO/RQWTA& habeat Balbus et $E(/WLA& Brutus. sed haec 
hactenus, ne videar $PERI\ MIKRA\ SPOUDA/ZEIN&. etsi nunc quidem 
maxima mihi sunt haec. quid est enim aliud? 
  Varroni quidem quae scripsi te auctore ita propero mittere 
ut iam Romam miserim describenda. ea si voles, statim habebis. 
scripsi enim ad librarios ut fieret tuis, si tu velles, describendi 
potestas. ea vero continebis quoad ipse te videam; quod 
diligentissime facere soles cum a me tibi dictum est. @1 
<y 2>
  Quo modo autem fugit me tibi dicere? mirifice Caerellia 
studio videlicet philosophiae flagrans describit a tuis: istos ipsos 
de finibus habet. ego autem tibi confirmo (possum falli ut 
homo) a meis eam non habere; numquam enim ab oculis meis 
afuerunt. tantum porro aberat ut binos scriberent, vix singulos 
confecerunt. tuorum tamen ego nullum delictum arbitror 
itemque te volo existimare; a me enim praetermissum est ut 
dicerem me eos exire nondum velle. hui, quam diu de nugis! 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 327>
<y 2>
<z 9>
de re enim nihil habeo quod loquar. 
<y 3>
  De Dolabella tibi adsentior. coheredes, ut scribis, in Tuscu-
lano. de Caesaris adventu scripsit ad me Balbus non ante Kal. 
Sext. de Attica optime, quod levius ac lenius et quod fert 
<y 4>
$EU)KO/LWS&. quod autem de illa nostra cogitatione scribis, in qua 
nihil tibi cedo, ea quae novi valde probo, hominem, domum, 
facultates. quod caput est, ipsum non novi sed audio laudabilia, 
de Scrofa etiam proxime. accedit, si quid hoc ad rem, $EU)GENE/-
$STEROS& est etiam quam pater. coram igitur, et quidem pro-
penso animo ad probandum. accedit enim quod patrem, ut 
scire te puto, plus etiam quam non modo tu sed quam ipse scit, 
amo, idque et merito et iam diu. @1 
<x 328>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati c. vi Non. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
A Caesare litteras accepi consolatorias datas prid. Kal. Mai. 
Hispali. de urbe augenda quid sit promulgatum non intellexi. 
id scire sane velim. Torquato nostra officia grata esse facile 
patior eaque augere non desinam. 
<y 2>
  Ad Ligarianam de uxore Tuberonis et privigna neque 
possum iam addere (est enim pervulgata) neque Tuberonem 
volo offendere; mirifice est enim $FILAI/TIOS&. theatrum quidem 
sane bellum habuisti. 
<y 3>
  Ego [2et]2si hoc loco facillime sustentor, tamen te videre cupio. 
itaque ut constitui adero. fratrem credo a te esse conventum. 
scire igitur studeo quid egeris. 
<y 4>
  De fama nihil sane laboro, etsi scripseram ad te tunc stulte 
'nihil melius'; curandum enim non est. atque hoc 'in omni 
vita sua quemque [2a]2 recta conscientia traversum unguem non 
oportet discedere' viden quam $FILOSO/FWS&? an tu nos frustra 
existimas haec in manibus habere? $DEDH=XQAI& te nollem quod 
nihil erat. redeo enim rursus eodem: quicquamne me putas 
curare in toto, nisi ut ei ne desim? id ago scilicet ut iudicia 
videar tenere. $MH\ GA\R AU)TOI=S.& vellem tam domestica ferre 
possem quam ista contemnere. putas autem me voluisse aliquid 
quod perfectum non sit? non licet scilicet sententiam suam. 
sed tamen quae tum acta sunt non possum non probare, et 
tamen non curare pulchre possum, sicuti facio. sed nimium 
multa de nugis. @1 
<x 329>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati iv Non. Quint., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Varrone non sine causa quid tibi placeat tam diligenter 
exquiro. occurrunt mihi quaedam. sed ea coram. te autem 
$A)SMENAI/TATA& intexo, faciamque id crebrius. proximis enim 
tuis litteris primum te id non nolle cognovi. 
<y 2>
  De Marcello scripserat ad me Cassius antea, $TA\ KATA\ ME/ROS 
Servius. o rem acerbam! 
<y 3>
  Ad prima redeo. scripta nostra nusquam malo esse quam 
apud te, sed ea tum foras dari cum utrique nostrum videbitur. 
ego et librarios tuos culpa libero neque te accuso, et tamen 
aliud quiddam ad te scripseram, Caerelliam quaedam habere 
[2quae a meis habere]2 non potuerit. Balbo quidem intellegebam 
sat faciendum fuisse; tantum nolebam aut obsoletum Bruto aut 
Balbo incohatum dari. Varroni, simul ac te videro, si tibi 
videbitur, mittam. quid autem dubitarim, cum videro te, scies. 
<y 4>
  Attributos quod appellas, valde probe. te de praedio Oviae 
exerceri moleste fero. de Bruto nostro perodiosum, sed vita 
fert. mulieres autem vix satis humane quae inimico animo 
s[2e g]2erant, cum [2in]2 utraque officio pareat. Tullium scribam 
nihil fuit quod appellares; nam tibi mandassem si fuisset. nihil 
enim est apud eum postium nomine voti, sed est quiddam apud 
illum meum. id ego in hanc rem statui conferre. itaque et ego 
recte tibi dixi ubi esset et tibi ille recte negavit. sed hoc quoque @1 
ipsum continuo adoriamur. lucum [2in]2 hominibus non sane 
probo quod est desertior, sed habet $EU)LOGI/AN&. verum hoc 
quoque ut censueris, quippe qui omnia. ego ut constitui adero, 
atque utinam tu quoque eodem die! sin quid (multa enim), 
utique postridie. etenim coheredes, a quis sine te opprimi 
%militia% est. 
<y 5>
  Alteris iam litteris nihil ad me [2de]2 Attica. sed id quidem 
in optima spe pono; illud accuso, non te sed illam, ne salutem 
quidem. at tu et illi et Piliae plurimam, nec me tamen irasci 
indicaris. epistulam Caesaris misi, si minus legisses. 
<x 330>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano fort. vii Id. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Varrone loquebamur: lupus in fabula. venit enim ad me et 
quidem id temporis ut retinendus esset. sed ego ita egi ut non 
scinderem paenulam. memini enim tuum 'et multi erant 
nosque imparati'. quid refert? paulo post C. Capito cum 
T. Carrinate. horum ego vix attigi paenulam. tamen re-
manserunt ceciditque belle. sed casu sermo a Capitone de urbe 
augenda, a ponte Mulvio Tiberim perduci secundum montis 
Vaticanos, campum Martium coaedificari, illum autem cam-
pum Vaticanum fieri quasi Martium campum. 'quid ais?' 
inquam; 'at ego ad tabulam ut, si recte possem, Scapulanos 
hortos'. 'cave facias' inquit; 'nam ista lex perferetur; vult @1 
enim Caesar'. audire me facile passus sum, fieri autem moleste 
fero. sed tu quid ais? quamquam quid quaero? nosti dili-
gentiam Capitonis in rebus novis perquirendis. non concedit 
Camillo. facies me igitur certiorem de Idibus. ista enim me res 
adducebat. eo adiunxeram ceteras, quas consequi tamen biduo 
aut triduo post facile potero. te tamen in via confici minime 
<y 2>
volo; quin etiam Dionysio ignosco. de Bruto quod scribis, feci 
ut ei liberum esset, quod ad me attineret. scripsi enim ad eum 
heri, Idibus iam eius opera mihi nihil opus esse. 
<x 331>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano vi Id. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Antemeridianis tuis litteris heri statim rescripsi; nunc respondeo 
vespertinis. Brutus mallem me arcesseret. nam et aequius erat, 
cum illi iter instaret et subitum et longum, et mehercule nunc, 
cum ita simus adfecti ut non possimus plane simul vivere 
(intellegis enim profecto in quo maxime posita sit $SUMBI/WSIS&), 
facile patiebar nos potius Romae una esse quam in Tusculano. 
<y 2>
  Libri ad Varronem non morabuntur. sunt enim adfecti, ut 
vidisti; tantum librariorum menda tolluntur. de quibus libris 
scis me dubitasse, sed tu videris. item quos Bruto mittimus in 
manibus habent librarii. 
<y 3>
  Mea mandata, ut scribis, explica. quamquam ista retentione 
omnis ait uti Trebatius; quid tu istos putas? nosti domum. 
qua re confice $EU)LABW=S&. incredibile est quam ego ista non @1 
curem. omni tibi adseveratione adfirmo, quod mihi credas 
velim, mihi maiori offensioni esse quam delectationi possessiun-
culas meas. magis enim doleo me non habere cui tradam quam 
habere qui utar. atque illud Trebatius se tibi dixisse narrabat; 
tu autem verius es fortasse ne ego invitus audirem. fuit id 
quidem humanitatis, sed, mihi crede, iam ista non curo. qua re 
da te in sermonem et praesta et confice et ita cum Polla 
loquere ut te cum illo Scaeva loqui putes nec existimes eos qui 
non debita consectari soleant quod debeatur remissuros. de die 
tantum videto, et id ipsum bono modo. 
<x 332>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v Id. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Quid est quod Hermogenes mihi Clodius, Andromenem sibi 
dixisse se Ciceronem vidisse Corcyrae? ego enim audita tibi 
putarem. nil igitur ne ei quidem litterarum? an non vidit? 
facies ergo ut sciam. 
  Quid tibi ego de Varrone rescribam? quattuor $DIFQE/RAI 
sunt in tua potestate. quod egeris id probabo. nec tamen 
$AI)DE/OMAI *TRW=AS&. quid enim? sed ipsi quam res illa probaretur 
magis verebar. sed quoniam tu suscipis, in alteram aurem. 
<y 2>
  De retentione rescripsi ad tuas accurate scriptas litteras. 
conficies igitur, et quidem sine ulla dubitatione aut retrecta-
tione. hoc fieri et oportet et opus est. @1 
<x 333>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv Id. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Andromene ut scribis ita putaram. scisses enim mihique 
<y 2>
dixisses. tu tamen ita mihi de Bruto scribis ut de te nihil. 
quando autem illum putas? nam ego Romam prid. Id. Bruto 
ita volui scribere (sed, quoniam tu te legisse scribis, fui fortasse 
$A)SAFE/STEROS&), me ex tuis litteris intellexisse nolle eum me quasi 
prosequendi sui causa Romam nunc venire. sed, quoniam iam 
adest meus adventus, fac, quaeso, ne quid eum Idus impediant 
quo minus suo commodo in Tusculano sit. nec enim ad 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 333>
<y 2>
<z 8>
tabulam eum desideraturus eram (in tali enim negotio cur tu 
unus non satis es?), sed ad testamentum volebam, quod iam 
malo alio die, ne ob eam causam Romam venisse videar. 
scripsi igitur ad Brutum iam illud quod putassem Idibus nihil 
opus esse. velim ergo totum hoc ita gubernes ut ne minima 
quidem re ulla Bruti commodum impediamus. 
<y 3>
  Sed quid est tandem quod perhorrescas quia tuo periculo 
iubeam libros dari Varroni? etiam nunc si dubitas, fac ut 
sciamus. nihil est enim illis elegantius. volo Varronem, prae-
sertim cum ille desideret; sed est, ut scis, '$DEINO\S A)NH/R: TA/XA 
$KEN KAI\ A)NAI/TION AI)TIO/W|TO&'. ita mihi saepe occurrit vultus 
eius querentis fortasse vel hoc, meas partis in iis libris copiosius 
defensas esse quam suas, quod mehercule non esse intelleges, si 
quando in Epirum veneris. nam nunc Alexionis epistulis 
cedimus. sed tamen ego non despero probatum iri Varroni et 
id, quoniam impensam fecimus in macrocolla, facile patior @1 
teneri. sed etiam atque etiam dico, tuo periculo fiet. qua re si 
addubitas, ad Brutum transeamus; est enim is quoque Anti-
ochius. o Academiam volaticam et sui similem! modo huc, 
modo illuc. sed, quaeso, epistula mea ad Varronem valdene 
tibi placuit? male mi sit si umquam quicquam tam enitar. 
ergo [at ego] ne Tironi quidem dictavi, qui totas $PERIOXA\S 
persequi solet, sed Spintharo syllabatim. 
<x 334>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iii Id. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O rem indignam! gentilis tuus urbem auget quam hoc biennio 
primum vidit, et ei parum magna visa est quae etiam ipsum 
capere potuerit. hac de re igitur exspecto tuas litteras. 
<y 2>
  Varroni scribis te, simul ac venerit. dati igitur iam sunt nec 
tibi integrum est: hui, si scias quanto periculo tuo! aut fortasse 
litterae meae te retardarunt, si eas nondum legeras cum has 
proximas scripsisti. scire igitur aveo quo modo res se habeat. 
<y 3>
  De Bruti amore vestraque ambulatione, etsi mihi nihil novi 
adfers sed idem quod saepe, tamen hoc audio libentius quo 
saepius, eoque mihi iucundius est quod tu eo laetaris, certiusque 
eo est quod a te dicitur. @1 
<x 335>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Id. Quint. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego vero utar prorogatione diei, tuque humanissime fecisti qui 
me certiorem feceris, atque ita ut eo tempore acciperem litteras 
quo non exspectarem, tuque ut ab ludis scriberes. sunt omnino 
mihi quaedam agenda Romae, sed consequemur biduo post. 
<x 336>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v Kal. Sext., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O suavis tuas litteras!_etsi acerba pompa. verum tamen scire 
omnia non acerbum est, vel de Cotta_populum vero prae-
clarum, quod propter malum vicinum ne victoriae quidem 
ploditur! Brutus apud me fuit; cui quidem valde placebat me 
aliquid ad Caesarem. adnueram; sed pompa me deterret. 
<y 2>
  Tu tamen ausus es Varroni dare! exspecto quid iudicet. 
quando autem perleget? de Attica probo. est quiddam etiam 
animum levari cum spectatione tum etiam religionis opinione 
et fama. 
<y 3>
  Cottam mi velim mittas; Libonem mecum habeo et habue-
ram ante Cascam. Brutus mihi T. Ligari verbis nuntiavit, 
quod appelletur L. Corfidius in oratione Ligariana, erratum 
esse meum. sed, ut aiunt, $MNHMONIKO\N A(MA/RTHMA&. sciebam 
Corfidium pernecessarium Ligariorum; sed eum video ante 
esse mortuum. da igitur, quaeso, negotium Pharnaci, Antaeo, 
Salvio ut id nomen ex omnibus libris tollatur. @1 
<x 337>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. iii Id. Sext. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Fuit apud me Lamia post discessum tuum epistulamque ad me 
attulit missam sibi a Caesare. quae quamquam ante data erat 
quam illae Diocharinae, tamen plane declarabat illum ante ludos 
Romanos esse venturum. in qua extrema scriptum erat ut ad 
ludos omnia pararet neve committeret ut frustra ipse properas-
set. prorsus ex his litteris non videbatur esse dubium quin ante 
eam diem venturus esset, itemque Balbo, cum eam epistulam 
legisset videri, Lamia dicebat. 
  Dies feriarum mihi additos video sed quam multos fac, si me 
amas, sciam. de Baebio poteris et de altero vicino Egnatio. 
<y 2>
  Quod me hortaris ut eos dies consumam in philosophia 
explicanda, currentem tu quidem; sed cum Dolabella viven-
dum esse istis diebus vides. quod nisi me Torquati causa 
teneret, satis erat dierum ut Puteolos excurrere possem et ad 
<y 3>
tempus redire. Lamia quidem a Balbo, ut videbatur, audiverat 
multos nummos domi esse numeratos, quos oporteret quam 
primum dividi, magnum pondus argenti praeter praedia; 
auctionem primo quoque tempore fieri oportere. scribas ad 
me velim quid tibi placeat. equidem, si ex omnibus esset 
eligendum, nec diligentiorem nec officiosiorem nec mehercule 
nostri studiosiorem facile delegissem Vestorio, ad quem accura-
tissimas litteras dedi; quod idem te fecisse arbitror. mihi 
quidem hoc satis videtur. tu quid dicis? unum enim pungit, 
ne neglegentiores esse videamur. exspectabo igitur tuas 
litteras. @1 
<x 338>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Id. Sext. an. 45 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Pollex quidem, ut dixerat ad Id. Sext., ita mihi Lanuvi prid. Id. 
praesto fuit, sed plane pollex, non index. cognosces igitur ex 
<y 2>
ipso. Balbum convenit (Lepta enim de sua munerum curatione 
laborans me ad eum perduxerat), in eo autem Lanuvino quod 
lepido tradidit. ex eo hoc primum: 'paulo ante acceperam eas 
litteras in quibus magno opere se confirmat ante ludos Ro-
manos.' legi epistulam. multa de meo Catone, quo saepissime 
legendo se dicit copiosiorem factum, Bruti Catone lecto se sibi 
<y 3>
visum disertum. [2tum]2 ex eo congnovi cretionem Cluvi (o 
Vestorium neglegentem!), liberam cretionem testibus prae-
sentibus sexaginta diebus. metuebam ne ille arcessendus esset. 
nunc mittendum est ut meo iussu cernat. idem igitur Pollex. 
etiam de hortis Cluvianis egi cum Balbo. nil liberalius. se 
enim statim ad Caesarem scripturum, Cluvium autem a T. 
Hordeonio legare et Terentiae HS &7I#1100#1100#1100& et sepulcro multisque 
rebus, nihil a nobis. subaccusa, quaeso, Vestorium. quid 
minus probandum quam Plotium unguentarium per suos 
pueros omnia tanto ante Balbo, illum mi ne per meos quidem? 
<y 4>
de Cossinio doleo; dilexi hominem. Quinto delegabo si quid @1 
aeri meo alieno superabit et emptionibus, ex quibus mi etiam 
aes alienum faciendum puto. de domo Arpini nil scio. 
<y 5>
  Vestorium nil est quod accuses. iam enim obsignata hac 
epistula noctu tabellarius noster venit et ab eo litteras diligenter 
scriptas attulit et exemplum testamenti. 
<x 339>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano Id. Sext. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
'Postea quam abs te, Agamemno,' non 'ut venirem' (nam id 
quoque fecissem nisi Torquatus esset) sed ut scriberem 'tetigit 
auris nuntius, extemplo' instituta omisi; ea quae in manibus 
habebam abieci, quod iusseras edolavi. tu velim e Pollice 
cognoscas rationes nostras sumptuarias. turpe est enim nobis 
illum, qualiscumque est, hoc primo anno egere. post modera-
bimur diligentius. idem Pollex remittendus est ut ille cernat. 
plane Puteolos non fuit eundum cum ob ea quae ad te scripsi 
tum quod Caesar adest. Dolabella scribit se ad me postridie 
Idus. o magistrum molestum! 
<x 340>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xix Kal. Sept., ut vid., an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Velim, si tibi videtur, appelles Balbum et Offilium de auctione 
proscribenda. equidem locutus sum cum Balbo. placebat 
(puto conscripta habere Offilium omnia; habet et Balbus)_ 
sed Balbo placebat propinquum diem et Romae; si Caesar @1 
moraretur, posse diem differri. sed is quidem adesse videtur. 
totum igitur considera; placet enim Vestorio. 
<x 341>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. xviii Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ante lucem cum scriberem contra Epicureos, de eodem oleo et 
opera exaravi nescio quid ad te et ante lucem dedi. deinde cum 
somno repetito simul cum sole experrectus essem, datur mi 
epistula a sororis tuae filio quam ipsam tibi misi; cuius est 
principium non sine maxima contumelia_sed fortasse $OU)K 
$E)PE/STHSEN&. est autem sic, 'ego enim quicquid non belle in te 
dici potest_'. posse vult in me multa dici non belle, sed ea se 
negat approbare. hoc quicquam pote impurius? iam cetera 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 341>
<y 1>
<z 9>
leges (misi enim ad te) iudicabisque. Bruti nostri cottidianis 
adsiduisque laudibus, [ne] quas ab eo de nobis haberi permulti 
mihi renuntiaverunt, commotum istum aliquando scripsisse 
aliquid ad me credo; [2credo]2 et ad te, idque ut sciam facies. 
nam ad patrem de me quid scripserit nescio, de matrem quam 
pie! 'volueram,' inquit 'ut quam plurimum tecum essem, 
conduci mihi domum et id ad te scripseram. neglexisti. ita 
minus multum una erimus. nam ego istam domum videre non 
<y 2>
possum; qua de causa scis.' hanc autem causam pater odium 
matris esse dicebat. 
  Nunc me iuva, mi Attice, consilio, '$PO/TERON DI/KA| TEI=XOS U(/YION&', 
id est utrum aperte hominem asperner et respuam, '$H)\ SKOLIAI=S 
$A)PA/TAIS&'. ut enim Pindaro sic '$DI/XA MOI NO/OS A)TRE/KEIAN @1 
$EI)PEI=N&'. omnino moribus meis illud aptius, sed hoc fortasse 
temporibus. tu autem quod ipse tibi suaseris diem mihi per-
suasum putato. equidem vereor maxime ne in Tusculano 
opprimar. in turba haec essent faciliora. utrum igitur Asturae? 
quid si Caesar subito? iuva me, quaeso, consilio. utar eo quod 
tu decreveris. 
<x 342>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. xvii Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O incredibilem vanitatem! ad patrem domo sibi carendum 
propter matrem: [2ad matrem]2 plena pietatis. hic autem iam 
<y 2>
languescit et ait sibi illum iure iratum. sed utar tuo consilio; 
$SKOLIA\& enim tibi video placere. Romam, ut censes, veniam, sed 
invitus; valde enim in scribendo haereo. 'Brutum' inquis 
'eadem.' scilicet; sed nisi hoc esset, res me ista non cogeret. 
nec enim inde venit unde mallem neque diu afuit neque ullam 
litteram ad me. sed tamen scire aveo qualis ei totius itineris 
summa fuerit. libros mihi de quibus ad te antea scripsi velim 
mittas et maxime $*FAI/DROU PERI\ *QEW=N& et %$*P*L*L*I*D*O*S&%. 
<x 343>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. xvi Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Itane? nuntiat Brutus illum ad bonos viros? $EU)AGGE/LIA.& sed 
ubi eos? nisi forte se suspendit. hic autem ut fultum est. ubi 
igitur $FILOTE/XNHMA& illud tuum quod vidi in Parthenone, @1 
Ahalam et Brutum? sed quid faciat? illud optime, 'sed ne 
is quidem qui omnium flagitiorum auctor bene de nostro'. at 
ego verebar ne etiam brutus eum diligeret; ita enim significarat 
iis litteris quas ad me: 'ac vellem aliquid degustasses de fabulis.' 
sed coram, ut scribis. 
<y 2>
  Etsi quid mi auctor es? advolone an maneo? equidem et in 
libris haereo et illum hic excipere nolo; ad quem, ut audio, 
pater hodie ad Saxa %acronoma%. mirum quam inimicus ibat, 
ut ego obiurgarem. sed ego ipse $KEKE/PFWMAI&. itaque posthac. 
tu tamen vide quid de adventu meo censeas, et $TA\ O(/LA& cras, si 
perspici potuerint, mane, statim ut sciam. 
<x 344>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. xv Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego vero Quinto epistulam ad sororem misi. cum ille quere-
retur filio cum matre bellum et se ob eam causam domo 
cessurum filio diceret, dixi illum commodas ad matrem 
litteras, ad te nullas. ille alterum mirabatur, de te autem suam 
culpam quod saepe graviter ad filium scripsisset de tua in illum 
iniuria. quod autem relanguisse me dicit, ego ei tuis litteris 
lectis $SKOLIAI=S A)PA/TAIS& significavi me non fore * * * tum enim 
<y 2>
mentio Canai. omnino si id consilium placeret, esset necesse; 
sed, ut scribis, ratio est habenda gravitatis, et utriusque nostrum @1 
idem consilium esse debet, etsi in me graviores iniuriae et certe 
notiores. si vero etiam Brutus aliquid adferet, nulla dubitatio 
est. sed coram. magna enim res et multae cautionis. cras 
igitur, nisi quid a te commeatus. 
<x 345>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xii Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Heri nescio quid in strepitu videor [2ex te]2 exaudisse cum 
diceres te in Tusculanum venturum. quod utinam! iterum 
utinam! tuo tamen commodo. 
  Lepta me rogat ut, si quid sibi opus sit, accurram; mortuus 
enim Babullius. Caesar, opinor, ex uncia, etsi nihil adhuc; sed 
Lepta ex triente. veretur autem ne non liceat tenere heredi-
tatem, $A)LO/GWS& omnino, sed veretur tamen. is igitur si accierit, 
accurram; si minus, [2non]2 ante quam necesse erit. tu Pollicem, 
cum poteris. 
<y 2>
  Laudationem Porciae tibi misi correctam. eo properavi ut, 
si forte aut Domitio filio aut Bruto mitteretur, haec mitteretur. 
id, si tibi erit commodum, magno opere cures velim, et velim 
M. Varronis et Olli mittas laudationem, Olli utique. nam 
illam legi, volo tamen regustare. quaedam enim vix [mihi] 
credo legisse me. @1 
<x 346>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xii Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Has alteras hodie litteras. de Xenonis nomine et de Epiroticis 
<&7XXXX&> nihil potest fieri nec commodius nec aptius quam ut 
scribis. id eras locutus mecum eodem modo. 
<y 2>
  Balbus minor mecum. nihil novi sane, nisi Hirtium cum 
Quinto acerrime pro me litigasse; omnibus eum locis facere 
maximeque in conviviis; cum multa de me tum redire ad 
patrem; nihil autem ab eo tam $A)CIOPI/STWS& dici quam alienis-
simos nos esse a Caesare, fidem nobis habendam non esse, me 
vero etiam cavendum ($FOBER&[2$O\N&]2 $A)\N H)=N& nisi viderem scire 
regem me animi nihil habere), Ciceronem vero meum vexari. 
sed id quidem arbitratu suo. 
<y 3>
  Laudationem Porciae gaudeo me ante dedisse Leptae tabellario 
quam tuas acceperim litteras. eam tu igitur, si me amas, curabis, 
si modo mittetur, isto modo mittendam Domitio et Bruto. 
<y 4>
  De gladiatoribus, de ceteris quae scribis $A)NEMOFO/RHTA&, facies 
me cottidie certiorem. 
<x 347>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xi Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Atticae primum salutem, quam equidem rure esse arbitror; 
multam igitur salutem, et Piliae. 
  De Tigellio, si quid novi. qui quidem, ut mihi Gallus Fabius 
scripsit, $ME/MYIN A)NAFE/REI& mihi quandam iniquissimam, me @1 
Phameae defuisse cum eius causam recepissem. quam quidem 
receperam contra pueros Octavios Cn. filios non libenter; sed 
et Phameae causa volebam. erat enim, si meministi, in con-
sulatus petitione per te mihi pollicitus si quid opus esset; quod 
ego perinde tuebar ac si usus essem. is ad me venit dixitque 
iudicem operam dare sibi constituisse eo die ipso quo de Sestio 
nostro lege Pompeia in consilium iri necesse erat. scis enim dies 
illorum iudiciorum praestitutos fuisse. respondi non ignorare 
eum quid ego deberem Sestio. quem vellet alium diem si 
sumpsisset, me ei non defuturum. ita tum ille discessit iratus. 
puto me tibi narrasse. non laboravi scilicet nec hominis alieni 
<y 2>
iniustissimam iracundiam mihi curandam putavi. Gallo autem 
narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem, neque 
nominavi Balbum minorem. habuit suum negotium Gallus, ut 
scribit. ait illum me animi conscientia quod Phamean desti-
tuissem de [2se]2 suspicari. qua re tibi hactenus mando, de illo 
nostro, is quid poteris, exquiras, de me ne quid labores. est 
bellum aliquem libenter odisse et quem ad modum [2non 
omnibus dormire, ita]2 non omnibus servire. etsi mehercule, 
ut tu intellegis, magis mihi isti serviunt, si observare servire est. 
<x 348>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano c. x Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Admonitus quibusdam tuis litteris ut ad Caesarem uberiores 
litteras mittere instituerem, cum mihi Balbus nuper in Lanuvino 
dixisset se et Oppium scripsisse ad Caesarem me legisse libros @1 
contra Catonem et vehementer probasse, conscripsi de iis ipsis 
libris epistulam Caesari quae deferretur ad Dolabellam; sed eius 
exemplum misi ad Oppium et Balbum, scripsique ad eos ut 
tum deferri ad Dolabellam iuberent meas litteras si ipsi 
exemplum probassent. ita mihi rescripserunt, nihil umquam se 
legisse melius, epistulamque meam iusserunt dari Dolabellae. 
<y 2>
  Vestorius ad me scripsit ut iuberem mancipio dari servo suo 
pro mea parte Hetereio cuidam fundum Brinnianum, ut ipse 
ei Puteolis recte mancipio dare posset. eum servum, si tibi 
videbitur, ad me mittes; opinor enim ad te etiam scripsisse 
Vestorium. 
<y 3>
  De adventu Caesaris idem quod a te mihi scriptum est ab 
Oppio et Balbo. miror te nihildum cum Tigellio; velut hoc 
ipsum, quantum acceperit, prorsus aveo scire, nec tamen flocci 
facio. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 348>
<y 4>
  Quaeris quid cogitem de obviam itione. quid censes nisi 
Alsium? et quidem ad Murenam de hospitio scripseram, sed 
opinor cum Matio profectum. Silius tuus igitur urgebitur. 
<y 5>
  Scripto iam superiore versiculo Eros mihi dixit sibi Murenam 
liberalissime respondisse. eo igitur utamur. nam Silius culcitas 
non habet. Dida autem, opinor, hospitibus totam villam 
concessit. 
<x 349>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano ix Kal. Sept. an. 45 (%14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ad Caesarem quam misi epistulam eius exemplum fugit me 
tum tibi mittere. nec id fuit quod suspicaris, ut me puderet tui 
ne ridicule Micyllus, nec mehercule scripsi aliter ac si $PRO\S 
$I)/SON O(/MOIO/N&que scriberem. bene enim existimo de illis libris, @1 
ut tibi coram. itaque scripsi et $A)KOLAKEU/TWS& et tamen sic ut 
nihil eum existimem lecturum libentius. 
<y 2>
  De Attica nunc demum mihi est exploratum; itaque ei de 
integro gratulare. Tigellium totum mihi, et quidem quam 
primum; nam pendeo animi. narro tibi, Quintus cras; sed ad 
me an ad te nescio. mi scripsit Romam &7VIII& Kal. sed misi qui 
invitaret. etsi hercle iam Romam veniendum est, ne ille ante 
advolet. 
<x 350>
<y sa>
    {47Scr. Asturae c. vii Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Asturam veni &7VIII& Kal. H. &7XII&. vitandi enim caloris causa Lanuvi 
tris horas acquieveram. tu velim, si grave non erit, efficias ne 
ante Nonas mihi illuc veniendum sit (id potes per Egnatium 
Maximum), illud in primis ut cum Publilio me [apene] 
absente conficias. de quo quae fama sit scribes. 'id populus 
curat scilicet!' non mehercule arbitror; etenim haec decantata 
erat fabula. sed complere paginam volui. quid plura? ipse 
enim adsum, nisi quid tu prorogas. scripsi enim ad te de hortis. @1 
<x 351>
<y sa>
    {47Scr. Asturae c. vi Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ad Hirtium dederam epistulam sane grandem quam scripseram 
proxime in Tusculano. huic quam tu mihi misisti rescribam 
alias. nunc alia malo. 
<y 2>
  Quid possum de Torquato, nisi aliquid a Dolabella? quod 
simul ac, continuo scietis. exspectabam hodie aut summum 
cras ab eo tabellarios; qui simul ac venerint mittentur ad te. 
a Quinto exspecto. proficiscens enim e Tusculano &7VIII& Kal., ut 
scis, misi ad eum tabellarios. 
<y 3>
  Nunc, ad rem ut redeam, 'inhibere' illud tuum, quod valde 
mihi adriserat, vehementer displicet. est enim verbum totum 
nauticum. quamquam id quidem sciebam, sed arbitrabar 
sustineri remos cum inhibere essent remiges iussi. id non esse 
eius modi didici heri cum ad villam nostram navis appelleretur. 
non enim sustinent, sed alio modo remigant. id ab $E)POXH=| 
remotissimum est. qua re facies ut ita sit in libro quem ad 
modum fuit. dices hoc idem Varroni, si forte mutavit. nec est 
melius quicquam quam ut Lucilius: 'sustineas currum ut bonus 
saepe agitator equosque.' semperque Carneades $PROBOLH\N 
pugilis et retentionem aurigae similem facit $E)POXH=|&. inhibitio 
autem remigum motum habet et vehementiorem quidem 
remigationis navem convertentis ad puppim. vides quanto haec 
diligentius curem quam aut de rumore aut de Pollione, de 
Pansa etiam. [2sed]2 si quid certius (credo enim palam factum 
esse); et de Critonio si quid est certi, ne de Metello et Balbino. @1 
<x 352>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Kal. Sept. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Lepidus ad me heri vesperi litteras misit Antio. nam ibi erat. 
habet enim domum quam nos vendidimus. rogat magno opere 
ut sim Kalendis in senatu; me et sibi et Caesari vehementer 
gratum esse facturum. puto equidem nihil esse. dixisset enim 
tibi fortasse aliquid Oppius, quoniam Balbus est aeger, sed 
tamen malui venire frustra quam desiderari si opus esset [2et]2 
moleste ferre postea. itaque hodie Anti, cras ante meridiem 
domi. tu velim, nisi te impedivisti, apud nos prid. Kal. cum 
Pilia. 
<y 2>
  Te spero cum Publilio confecisse. equidem Kalendis in 
Tusculanum recurram; me enim absente omnia cum illis 
transigi malo. Quinti fratris epistulam ad te misi, non satis 
humane illam quidem respondentem meis litteris sed tamen 
quod tibi satis sit, ut equidem existimo. tu videbis. 
<x 353>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano, ut vid., xiv Kal. Ian. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O hospitem mihi tam gravem $A)METAME/LHTON&! fuit enim 
periucunde. sed cum secundis Saturnalibus ad Philippum 
vesperi venisset, villa ita completa a militibus est ut vix 
triclinium ubi cenaturus ipse Caesar esset vacaret; quippe 
hominum &7CI#1100 CI#1100&. sane sum commotus quid futurum esset 
postridie; at mihi Barba Cassius subvenit, custodes dedit. @1 
castra in agro, villa defensa est. ille tertiis Saturnalibus apud 
Philippum ad H. &7VII&, nec quemquam admisit; rationes, opinor, 
cum Balbo. inde ambulavit in litore. post H. &7VIII& in balneum. 
tum audivit de Mamurra, vultum non mutavit. unctus est, 
accubuit. $E)METIKH\N& agebat; itaque et edit et bibit $A)DEW=S& et 
iucunde, opipare sane et apparate nec id solum sed 
    'bene cocto et 
    condito, sermone bono et, si quaeris, libenter.' 
<y 2>
praeterea tribus tricliniis accepti $OI( PERI\ AU)TO\N& valde copiose. 
libertis minus lautis servisque nihil defuit. nam lautiores ele-
ganter accepi. quid multa? homines visi sumus. hospes tamen 
non is cui diceres 'amabo te, eodem ad me cum revertere.' 
semel satis est. $SPOUDAI=ON OU)DE\N& in sermone, $FILO/LOGA& multa. 
quid quaeris? delectatus est et libenter fuit. Puteolis se aiebat 
unum diem fore, alterum ad Baias. 
  Habes hospitium sive $E)PISTAQMEI/AN& odiosam mihi, dixi, non 
molestam. ego paulisper hic, deinde in Tusculanum. 
  Dolabellae villam cum praeteriret, omnis armatorum copia 
dextra sinistra ad equum nec usquam alibi. hoc ex Nicia. @1 
<x 354>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano ex. m. Dec. an. 45}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Venit ille ad me '$KAI\ MA/LA KATHFH/S&'. et ego '"$SU\ DE\ DH\ TI/ 
$SU/NNOUS&"$;&' 'rogas?' inquit, 'cui iter instet et iter ad bellum, 
idque cum periculosum tum etiam turpe!' 'quae vis igitur?' 
inquam. 'aes' inquit 'alienum, et tamen ne viaticum quidem 
habeo.' hoc loco ego sumpsi quiddam de tua eloquentia; nam 
tacui. at ille: 'sed me maxime angit avunculus.' 'quidnam?' 
inquam. 'quod mihi' inquit 'iratus est.' 'cur pateris?' inquam, 
'malo enim ita dicere quam cur committis?' 'non patiar' inquit; 
'causam enim tollam.' et ego: 'rectissime quidem; sed si grave 
non est, velim scire quid sit causae.' 'quia, dum dubitabam 
quam ducerem, non satis faciebam matri; ita ne illi quidem. 
nunc nihil mihi tanti est. faciam quod volunt.' 'feliciter velim' 
inquam, 'teque laudo. sed quando?' 'nihil ad me' inquit 'de 
tempore, quoniam rem probo.' 'at ego' inquam 'censeo prius 
quam proficiscaris. ita patri quoque morem gesseris.' 'faciam' 
inquit 'ut censes.' hic dialogus sic conclusus est. 
<y 2>
  Sed heus tu, diem meum scis esse &7III& Non. Ian.; aderis igitur. 
<y 3>
  Scripseram iam: ecce tibi orat Lepidus ut veniam. opinor, 
augures vult habere ad templum effandum. eatur; $MH\ SKO/RDOU&. 
videbimus te igitur. @1 
<x 355>
<y sa>
    {47Scr. in suburbano Mati vii Id. Apr. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Deverti ad illum de quo tecum mane. nihil perditius; explicari 
rem non posse: 'etenim si ille tali ingenio exitum non reperie-
bat, quis nunc reperiet?' quid quaeris? perisse omnia aiebat 
(quod haud scio an ita sit; verum ille gaudes) adfirmabatque 
minus diebus &7XX& tumultum Gallicum; in sermonem se post Id. 
Mart. praeterquam Lepido venisse nemini; ad summam, non 
posse istaec sic abire. o prudentem Oppium! qui nihilo minus 
illum desiderat, sed loquitur nihil quod quemquam bonum 
offendat. sed haec hactenus. 
<y 2>
  Tu quaeso quicquid novi (multa autem exspecto) scribere ne 
pigrere, in his de Sexto satisne certum, maxime autem de 
Bruto nostro. de quo quidem ille ad quem deverti Caesarem 
solitum dicere, 'magni refert hic quid velit, sed quicquid vult 
valde vult'; idque eum animadvertisse cum pro Deiotaro 
Nicaeae dixerit; valde vehementer eum visum et libere dicere; 
atque etiam (ut enim quidque succurrit libet scribere) proxime, 
cum Sesti rogatu apud eum fuissem exspectaremque sedens 
quoad vocarer, dixisse eum 'ego dubitem quin summo in odio 
sim, cum M. Cicero sedeat nec suo commodo me convenire 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 355>
<y 2>
<z 11>
possit? atqui si quisquam est facilis, hic est. tamen non dubito 
quin me male oderit.' haec et eius modi multa. sed ad proposi-
tum: quicquid erit, non modo magnum sed etiam parvum, 
scribes. equidem nihil intermittam. @1 
<x 356>
<y sa>
    {47Scr. in suburbano Mati(?) vi Id. Apr. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Duas a te accepi epistulas heri. ex priore theatrum Publiliumque 
cognovi, bona signa consentientis multitudinis. plausus vero 
<y 2>
L. Cassio datus etiam facetus mihi quidem visus est. altera 
epistula de Madaro scripta, apud quem nullum %$FALA/KWMA&, ut 
putas. processit enim, sed minus diutius sermone enim% sum 
<y 3>
retentus. quod autem ad te scripseram, obscure fortasse, id eius 
modi est: aiebat Caesarem secum, quo tempore Sesti rogatu 
veni ad eum, cum exspectarem sedens, dixisse 'ego nunc tam 
sim stultus ut hunc ipsum facilem hominem putem mihi esse 
amicum, qui tam diu sedens meum commodum exspectet?' 
habes igitur $FALA/KRWMA& inimicissimum oti, id est Bruti. 
<y 4>
  In Tusculanum hodie, Lanuvi cras, inde Asturae cogitabam. 
Piliae paratum est hospitium, sed vellem Atticam; verum tibi 
ignosco. quarum utrique salutem. 
<x 357>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v Id. Apr. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Tranquillae tuae quidem litterae. quod utinam diutius! nam 
Matius posse negabat. ecce autem structores nostri ad frumen-
tum profecti, cum inanes redissent, rumorem adferunt magnum 
Romae domum ad Antonium frumentum omne portari. @1 
$PANIKO\N& certe; scripsisses enim. Corumbus Balbi nullus adhuc. 
est mihi notum nomen; bellus enim esse dicitur architectus. 
<y 2>
  Ad obsignandum tu adhibitus non sine causa videris. volunt 
enim nos ita putare; nescio cur non animo quoque sentiant. sed 
quid haec ad nos? odorare tamen Antoni $DIA/QESIN&; quem 
quidem ego epularum magis arbitror rationem habere quam 
quicquam mali cogitare. 
  Tu si quid $PRAGMATIKO\N& habes rescribe; sin minus, populi 
$E)PISHMASI/AN& et mimorum dicta perscribito. Piliae et Atticae 
salutem. 
<x 358>
<y sa>
    {47Scr. Lanuvi iv Id. Apr. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Numquid putas me Lanuvi? at ego te istic cottidie aliquid novi 
suspicor. tument negotia. nam cum Matius, quid censes 
ceteros? equidem doleo, quod numquam in ulla civitate 
accidit, non una cum libertate rem publicam recuperatam. 
horribile est quae loquantur, quae minitentur. ac vereor 
Gallica etiam bella, ipse Sextus quo evadat. 
<y 2>
  Sed omnia licet concurrant, Idus Martiae consolantur. nostri 
autem $H(/RWES& quod per ipsos confici potuit gloriosissime et 
magnificentissime confecerunt; reliquae res opes et copias 
desiderant, quas nullas habemus. haec ego ad te. tu, si quid novi 
(nam cottidie aliquid exspecto), confestim ad me, et, si novi 
nihil, nostro more tamen ne patiamur intermitti litterulas. 
equidem non committam. @1 
<x 359>
<y sa>
    {47Scr. Asturae iii Id. Apr. an. 44 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Spero tibi iam esse ut volumus, quoniam quidem $H)SI/THSAS&, 
cum leviter commotus esses; sed tamen velim scire quid agas. 
signa bella, quod Calvenna moleste fert se suspectum esse 
Bruto; illa signa non bona, si cum signis legiones veniunt [2e]2 
Gallia. quid tu illas putas quae fuerunt in Hispania? nonne idem 
postulaturas? quid, quas Annius transportavi[2t]2? %caninium% 
volui, sed $MNHMONIKO\N A(MA/RTHMA&. a balneatore $FURMO\S POLU/S&. 
nam ista quidem Caesaris libertorum coniuratio facile op-
primeretur, si recte saperet Antonius. 
<y 2>
  O meam stultam verecundiam! qui legari noluerim ante res 
prolatas, ne deserere viderer hunc rerum tumorem; cui certe si 
possem mederi, deesse non deberem. sed vides magistratus, si 
quidem illi magistratus, vides tamen tyranni satellites, [2in]2 
imperiis, vides eiusdem exercitus, vides in latere veteranos, quae 
sunt $EU)RI/PISTA& omnia; eos autem qui orbis terrae custodiis non 
modo saepti verum etiam magni esse debebant tantum modo 
laudari atque amari, sed parietibus contineri. atque illi quoquo 
modo beati, civitas misera. 
<y 3>
  Sed velim scire quid adventus Octavi, num qui concursus ad @1 
eum, num quae $NEWTERISMOU=& suspicio. non puto equidem, sed 
tamen, quicquid est, scire cupio. haec scripsi ad te proficiscens 
Astura &7III& Id. 
<x 360>
<y sa>
    {47Scr. Fundis prid. Id. Apr. an. 44 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Prid. Id. Fundis accepi tuas litteras cenans. primum igitur 
melius esse, deinde meliora te nuntiare. odiosa enim illa fuerant, 
legiones venire. nam de Octavio, susque deque. exspecto quid 
de Mario; quem quidem ego sublatum rebar a Caesare. 
Antoni colloquium cum heroibus nostris pro re nata non in-
commodum. sed tamen adhuc me nihil delectat praeter Idus 
Martias. nam quoniam Fundis sum cum Ligure nostro, dis-
crucior Sextili fundum a verberone Curtilio possideri; quod 
<y 2>
cum dico, de toto genere dico. quid enim miserius quam ea nos 
tueri propter quae illum oderamus? etiamne consules et 
tribunos pl. in biennium quos ille voluit? nullo modo reperio 
quem ad modum possim $POLITEU/ESQAI&. nihil enim tam $SO/LOI-
$KON& quam tyrannoctonos in caelo esse, tyranni facta defendi. 
sed vides consules, vides reliquos magistratus, si isti magistratus, 
vides languorem bonorum. exsultant laetitia in municipiis. 
dici enim non potest quanto opere gaudeant, ut ad me con-
currant, ut audire cupiant mea verba de re [2publica]2. nec ulla 
interea decreta. sic enim $PEPOLITEU/MEQA& ut victos metueremus. 
  Haec ad te scripsi apposita secunda mensa; plura et $POLI-
$TIKW/TERA& postea, et tu quid agas quidque agatur. @1 
<x 361>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano xvii Kal. Mai. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Postridie Idus Paulum in Caieta vidi. is mihi de Mario et de re 
publica aliqua, quaedam sane pessima. a te scilicet nihil; nemo 
enim meorum. sed Brutum nostrum audio visum sub Lanuvio. 
ubi tandem est futurus? nam cum reliqua tum de hoc scire aveo 
omnia. ego e Formiano exiens &7XVII& Kal. ut inde altero die in 
Puteolanum scripsi haec. 
<y 2>
  A Cicerone mihi litterae sane $PEPINWME/NAI& et bene longae. 
cetera autem vel fingi possunt, $PI/NOS& litterarum significat 
doctiorem. nunc magno opere a te peto, de quo sum nuper 
tecum locutus, ut videas ne quid ei desit. id cum ad officium 
nostrum pertinet tum ad existimationem et dignitatem; quod 
idem intellexi tibi videri. omnino si ego evolo mense Quintili 
in Graeciam, sunt omnia faciliora; sed cum sint ea tempora ut 
certi nihil esse possit quid honestum mihi sit, quid liceat, quid 
expediat, quaeso, da operam ut illum quam honestissime copio-
sissimeque tueamur. 
  Haec et cetera quae ad nos pertinebunt, ut soles, cogitabis, ad 
meque aut quod ad rem pertineat aut, si nihil erit, quod in 
buccam venerit scribes. @1 
<x 362>
<y sa>
    {47Scr. in Sinuessano xvi Kal. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tu me iam rebare, cum scribebas, in actis esse nostris; at ego 
accepi &7XVII& Kal. in deversoriolo Sinuessano tuas litteras. de 
Mario probe, etsi doleo L. Crassi nepotem. optime tamen etiam 
Bruto nostro probari Antonium. nam quod Iuniam scribis 
moderate et amice scriptas litteras attulisse, at mihi Paulus dedit 
ad se a fratre missas; quibus in extremis erat sibi insidias fieri; 
se id certis auctoribus comperisse. hoc nec mihi placebat et 
multo illi minus. reginae fuga mihi non molesta est. Clodia 
quid egerit scribas ad me velim. de Byzantiis curabis ut cetera et 
Pelopem ad te arcesses. ego, ut postulas, Baiana negotia 
chorumque illum de quo scire vis, cum perspexero, tum 
scribam, ne quid ignores. 
<y 2>
  Quid Galli, quid Hispani, quid Sextus agat vehementer 
exspecto. ea scilicet tu declarabis, qui cetera. nauseolam tibi 
tamen causam oti dedisse facile patiebar; videbare enim mihi 
legenti tuas litteras requiesse paulisper. de Bruto semper ad me 
omnia perscribito, ubi sit, quid cogitet; quem quidem ego 
spero iam tuto vel solum tota urbe vagari posse. verum 
tamen. @1 
<x 363>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano xv Kal. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De re publica multa cognovi ex tuis litteris, quas quidem 
multiiuges accepi uno tempore a Vestori liberto. ad ea autem 
quae requiris brevi respondebo. primum vehementer me 
Cluviana delectant. sed quod quaeris quid arcessierim Chry-
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 363>
<y 1>
<z 5>
sippum, tabernae mihi duae corruerunt reliquaeque rimas 
agunt; itaque non solum inquilini sed mures etiam migrave-
runt. hanc ceteri calamitatem vocant, ego ne incommodum 
quidem. o Socrate et Socratici viri! numquam vobis gratiam 
referam. di immortales, quam mihi ista pro nihilo! sed tamen 
ea ratio aedificandi initur, consiliario quidem et auctore 
Vestorio, ut hoc damnum quaestuosum sit. 
<y 2>
  Hic turba magna est eritque, ut audio, maior; duo quidem 
quasi designati consules. o di boni! vivit tyrannis, tyrannus 
occidit! eius interfecti morte laetamur cuius facta defendimus! 
itaque quam severe nos %M. Cutius% accusat, ut pudeat vivere, 
neque iniuria. nam mori miliens praestitit quam haec pati; quae 
mihi videntur habitura etiam vetustatem. 
<y 3>
  Et Balbus hic est multumque mecum. ad quem a Vetere 
litterae datae prid. Kal. Ian., cum a se Caecilius circumsederetur 
et iam teneretur, venisse cum maximis copiis Pacorum Parthum; 
ita sibi esse eum ereptum multis suis amissis. in qua re accusat 
Vulcatium. ita mihi videtur bellum illud instare. sed Dolabella 
et Nicias viderint. idem Balbus meliora de Gallia. &7XXI& die @1 
litteras habebat Germanos illasque nationes re audita de Caesare 
legatos misisse ad Aurelium, qui est praepositus ab Hirtio: se 
quod imperatum esset esse facturos. quid quaeris? omnia plena 
pacis, aliter ac mihi Calvenna dixerat. 
<x 364>
<y sa>
    {47Scr. in Cumano xiii Kal. Mai. an. 44 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Itane vero? hoc meus et tuus Brutus egit ut Lanuvi esset, ut 
Trebonius itineribus deviis proficisceretur in provinciam, ut 
omnia facta, scripta, dicta, promissa, cogitata Caesaris plus 
valerent quam si ipse viveret? meministine [2me]2 clamare illo 
ipso primo Capitolino die senatum in Capitolium a praetoribus 
vocan[2dum]2? di immortales, quae tum opera effici potuerunt 
laetantibus omnibus bonis, etiam sat bonis, fractis latronibus! 
Liberalia tu accusas. quid fieri tum potuit? iam pridem periera-
mus. meministine te clamare causam perisse si funere elatus 
esset? at ille etiam in foro combustus laudatusque miserabiliter 
servique et egentes in tecta nostra cum facibus immissi. quae 
deinde? ut audeant dicere 'tune contra Caesaris nutum?' haec 
et talia ferre non possum. itaque $GH=N PRO\ GH=S& cogito; tua 
tamen $U(PHNE/MIOS&. 
<y 2>
  Nausea iamne plane abiit? mihi quidem ex tuis litteris 
coniectanti ita videbatur. redeo ad Tebassos, Scaevas, Fangones. @1 
hos tu existimas confidere se illa habituros stantibus nobis? in 
quibus plus virtutis putarunt quam experti sunt. pacis isti scilicet 
amatores et non latrocini auctores. at ego, cum tibi de Curtilio 
scripsi Sextilianoque fundo, scripsi de Censorino, de Messalla, 
de Planco, de Postumo, de genere toto. melius fuit perisse illo 
interfecto, quod numquam accidisset, quam haec videre. 
<y 3>
  Octavius Neapolim venit &7XIIII& Kal. ibi eum Balbus mane 
postridie, eodemque die mecum in Cumano; illum heredi-
tatem aditurum. sed, ut scribis, %$R(ICOQEMIN&% magnam cum 
Antonio. Buthrotia mihi tua res est, ut debet, eritque curae. 
quod quaeris iamne ad cen[2ten]2a Cluvianum, adventare videtur; 
sed primo anno <&7LXXX&> detersimus. 
<y 4>
  Quintus pater ad me gravia de filio, maxime quod matri 
nunc indulgeat cui antea bene merenti fuerit inimicus. ardentis 
in eum litteras ad me misit. ille autem quid agat si scis nequedum 
Roma es profectus, scribas ad me velim, et hercule si quid 
aliud. vehementer delector tuis litteris. 
<x 365>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano(?) xi Kal. Mai. an. 44 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Nudius tertius dedi ad te epistulam longiorem; nunc ad ea quae 
proxime. velim mehercule Asturae Brutus. $A)KOLASI/AN& istorum 
scribis. an censebas aliter? equidem etiam maiora exspecto. 
cum [equidem] contionem lego de 'tanto viro', de 'clarissimo @1 
civi', ferre non queo. etsi ista iam ad risum. sed memento, sic 
alitur consuetudo perditarum contionum, ut nostri illi non 
heroes sed di futuri quidem in gloria sempiterna sint sed non 
sine invidia, ne sine periculo quidem. verum illis magna con-
solatio conscientia maximi et clarissimi facti; nobis quae, qui 
interfecto rege liberi non sumus? sed haec fortuna viderit, 
quoniam ratio non gubernat. 
<y 2>
  De Cicerone quae scribis iucunda mihi sunt; velim sint 
prospera. quod ver[2o cur]2ae tibi est ut ei suppeditetur ad 
usum et cultum copiose, per mihi gratum est, idque ut facias te 
etiam rogo. de Buthrotiis et tu recte cogitas et ego non dimitto 
istam curam. suscipiam omnem etiam actionem, quam video 
cottidie faciliorem. de Cluviano, quoniam in re mea me ipsum 
diligentia vincis, res ad centena perducitur. ruina rem non fecit 
deteriorem, haud scio an iam fructuosiorem. 
  Hic mecum Balbus, Hirtius, Pansa, modo venit Octavius, et 
quidem in proximam villam Philippi, mihi totus deditus. 
Lentulus Spinther hodie apud me; cras mane vadit. 
<x 366>
<y sa>
    {47Scr. Puteolis x Kal. Mai. an. 44 (%14`3)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
O mi Attice, vereor ne nobis Idus Martiae nihil dederint praeter 
laetitiam et odi poenam ac doloris. quae mihi istim adferuntur! 
quae hic video! '$W)\ PRA/CEWS KALH=S ME/N, A)TELOU=S DE/.&' scis quam 
diligam Siculos et quam illam clientelam honestam iudicem. @1 
multa illis Caesar, neque me invito (etsi Latinitas erat non 
ferenda. verum tamen). ecce autem Antonius accepta grandi 
pecunia fixit legem 'a dictatore comitiis latam' qua Siculi cives 
Romani; cuius rei vivo illo mentio nulla. quid? Deiotari nostri 
causa non similis? dignus ille quidem omni regno, sed non per 
Fulviam. sescenta similia. verum illuc referor: tam claram 
tamque testatam rem tamque iustam, Buthrotiam, non tene-
bimus aliqua ex parte? et eo quidem magis quo ista plura? 
<y 2>
  Nobiscum hic perhonorifice et peramice Octavius. quem 
quidem sui Caesarem salutabant, Philippus non, itaque ne nos 
quidem; quem nego posse [2esse]2 bonum civem. ita multi 
circumstant, qui quidem nostris mortem minitantur, negant 
haec ferri posse. quid censes cum Romam puer venerit, ubi 
nostri liberatores tuti esse non possunt? [2qui]2 quidem semper 
erunt clari, conscientia vero facti sui etiam beati; sed nos, nisi 
me fallit, iacebimus. itaque exire aveo 'ubi nec Pelopidarum', 
inquit. haud amo vel hos designatos, qui etiam declamare me 
coegerunt, ut ne apud aquas quidem acquiescere liceret. sed hoc 
meae nimiae facilitatis; nam id erat quondam quasi necesse, 
nunc, quoque modo se res habet, non est item. 
<y 3>
  Quam dudum nihil habeo quod ad te scribam! scribo tamen, 
non ut delectem meis litteris sed ut eliciam tuas. tu si quid erit 
de ceteris, de Bruto utique quicquid. haec conscripsi &7X& Kal., 
accubans apud Vestorium, hominem remotum a dialecticis, in 
arithmeticis satis exercitatum. @1 
<x 367>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano vi Kal. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Septimo denique die litterae mihi redditae sunt quae erant a te 
&7XIII& Kal. datae; quibus quaeris, idque etiam me ipsum nescire 
arbitraris, utrum magis tumulis prospectuque an ambulatione 
$A(LITENEI=& delecter. est mehercule, ut dicis, utriusque loci tanta 
amoenitas ut dubitem utra anteponenda sit. 
      '$A)LL' OU) DAITO\S E)PHRA/TOU E)/RGA ME/MHLEN, 
    $A)LLA\ LI/HN ME/GA PH=MA, DIOTREFE/S, EI)SORO/WNTES 
    $DEI/DIMEN: E)N DOIH=| DE\ SAWSE/MEN H)\ A)POLE/SQAI.&' 
<y 2>
Quamvis enim tu magna et mihi iucunda scripseris de D. Bruti 
adventu ad suas legiones, in quo spem maximam video, tamen, 
si est bellum civile futurum (quod certe erit si Sextus in armis 
permanebit, quem permansurum esse certo scio), quid nobis 
faciendum sit ignoro. neque enim iam licebit, quod Caesaris 
bello licuit, neque huc neque illuc. quemcumque enim haec 
pars perditorum laetatum Caesaris morte putavit (laetitiam 
autem apertissime tulimus omnes), hunc in hostium numero 
habebit; quae res ad caedem maximam spectat. restat ut in 
castra Sexti aut, si forte, Bruti nos conferamus, res odiosa et 
aliena nostris aetatibus, incerto exitu belli_et nescio quo pacto 
tibi ego possim, mihi tu dicere 
    '$TE/KNON E)MO/N, OU)/ TOI DE/DOTAI POLEMH/IA E)/RGA, 
    $A)LLA\ SU/ G' I(MERO/ENTA METE/RXEO E)/RGA LO/GOIO&'. 
<y 3>
Sed haec fors viderit, ea quae talibus in rebus plus quam ratio 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 367>
<y 3>
<z 2>
potest. nos autem id videamus quod in nobis ipsis esse debet, ut @1 
quicquid acciderit fortiter et sapienter feramus et accidisse 
hominibus meminerimus, nosque cum multum litterae tum 
non minimum Idus quoque Martiae consolentur. 
<y 4>
  Suscipe nunc meam deliberationem qua sollicitor; ita multa 
veniunt in mentem in utramque partem. [2si]2 proficiscor, ut 
constitueram, legatus in Graeciam, caedis impendentis peri-
culum non nihil vitare videor, sed casurus in aliquam vitu-
perationem quod rei publicae defuerim tam gravi tempore. sin 
autem mansero, fore me quidem video in discrimine, sed 
accidere posse suspicor ut prodesse possim rei publicae. iam illa 
consilia privata sunt, quod sentio valde esse utile ad confirma-
tionem Ciceronis me illuc venire; nec alia causa profectionis 
mihi ulla fuit tum cum consilium cepi legari a Caesare. tota 
igitur hac de re, ut soles si quid ad me pertinere putas, cogitabis. 
<y 5>
  Redeo nunc ad epistulam tuam. scribis enim esse rumores me 
ad lacum quod habeo venditurum, minusculam vero villam 
utique Quinto traditurum vel impenso pretio, quo introducatur, 
ut tibi Quintus filius dixerit, dotata Aquilia. ego vero de 
venditione nihil cogito, nisi quid quod magis me delectet 
invenero. Quintus autem de emendo nihil curat hoc tempore; 
satis enim torquetur debitione dotis, in qua mirificas Egnatio 
gratias agit. a ducenda autem uxore sic abhorret ut libero 
<y 6>
lectulo neget esse quicquam iucundius. sed haec quoque 
hactenus. 
  Redeo enim ad miseram seu nullam potius rem publicam. 
M. Antonius ad me scripsit de restitutione Sex. Cloeli; quam 
honorifice, quod ad me attinet, ex ipsius litteris cognosces (misi 
enim tibi exemplum); quam dissolute, quam turpiter quamque @1 
ita perniciose ut non numquam Caesar desiderandus esse 
videatur, facile existimabis. quae enim Caesar numquam neque 
fecit neque fecisset neque passus esset, ea nunc ex falsis eius 
commentariis proferuntur. ego autem Antonio Facillimum me 
praebui. etenim ille, quoniam semel induxit animum sibi licere 
quod vellet, fecisset nihilo minus me invito. itaque mearum 
quoque litterarum misi tibi exemplum. 
<x 367a>
<y sa>
    {47Scr. Romae c. x Kal. Mai. an. 44}47 
    [2M.]2 ANTONIVS COS. S. D. M. CICERONI 
<y 1>
Occupationibus est factum meis et subita tua profectione ne 
tecum coram de hac re agerem. quam ob causam vereor ne 
absentia mea levior sit apud te. quod si bonitas tua responderit 
iudicio meo quod semper habui de te, gaudebo. 
<y 2>
  A Caesare petii ut Sex. Cloelium restitueret; impetravi. erat 
mihi in animo etiam tum sic uti beneficio eius si tu concessisses. 
quo magis laboro ut tua voluntate id per me facere nunc 
[2possim]2. quod si duriorem te eius miserae et adflictae fortunae 
praebes, non contendam ego adversus te, quamquam videor 
debere tueri commentarium Caesaris. sed mehercule, si 
humaniter et sapienter et amabiliter in me cogitare vis, facilem 
profecto te praebebis et voles P. Claudium, optima in spe 
puerum repositum, existimare non te insectatum esse, cum 
<y 3>
potueris, amicos paternos. patere, obsecro, te pro re publica 
videri gessisse simultatem cum patre eius, non [2quod]2 con-
tempseris hanc familiam. honestius enim et libentius deponimus 
inimicitias rei publicae nomine susceptas quam contumaciae. @1 
me deinde sine ad hanc opinionem iam nunc dirigere puerum 
et tenero animo eius persuadere non esse tradendas posteris 
inimicitias. quamquam tuam fortunam, Cicero, ab omni peri-
culo abesse certum habeo, tamen arbitror malle te quietam 
senectutem et honorificam potius agere quam sollicitam. 
postremo meo iure te hoc beneficium rogo; nihil enim non tua 
causa feci. quod si non impetro, per me Cloelio daturus non 
sum, ut intellegas quanti apud me auctoritas tua sit atque eo te 
placabiliorem praebeas. 
<x 367b>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano vi Kal. Mai. an. 44}47 
    CICERO ANTONIO COS. S. D. 
<y 1>
Quod mecum per litteras agis unam ob causam mallem coram 
egisses; non enim solum ex oratione, sed etiam ex vultu et 
oculis et fronte, ut aiunt, meum erga te amorem perspicere 
potuisses. nam cum te semper amavi, primum tuo studio, post 
etiam beneficio provocatus, tum his temporibus res publica te 
<y 2>
mihi ita commendavit ut cariorem habeam neminem. litterae 
vero tuae cum amantissime tum honorificentissime scriptae sic 
me adfecerunt ut non dare tibi beneficium viderer sed accipere 
a te ita petente ut inimicum meum, necessarium tuum, me invito 
servare nolles, cum id nullo negotio facere posses. 
<y 3>
  Ego vero tibi istuc, mi Antoni, remitto atque ita ut me a te, 
cum his verbis scripseris, liberalissime atque honorificentissime 
tractatum existimem, idque cum totum, quoquo modo se res 
haberet, tibi dandum putarem, tum do etiam humanitati et 
naturae meae. nihil enim umquam non modo acerbum in me @1 
fuit sed ne paulo quidem tristius aut severius quam necessitas rei 
publicae postulavit. accedit ut ne in ipsum quidem Cloelium 
meum insigne odium fuerit umquam, semperque ita statui, non 
esse insectandos inimicorum amicos, praesertim humiliores, nec 
his praesidiis nosmet ipsos esse spoliandos. 
<y 4>
  Nam de puero Clodio tuas partis esse arbitror ut eius animum 
tenerum, quem ad modum scribis, iis opinionibus imbuas ut ne 
quas inimicitias residere in familiis nostris arbitretur. contendi 
cum P. Clodio cum ego publicam causam, ille suam defenderet. 
nostras concertationes res publica diiudicavit. si viveret, mihi 
<y 5>
cum illo nulla contentio iam maneret. qua re, quoniam hoc a 
me sic petis ut, quae tua potestas est, ea neges te me invito 
usurum, puero quoque hoc a me dabis, si tibi videbitur, non 
quo aut aetas nostra ab illius aetate quicquam debeat periculi 
suspicari aut dignitas mea ullam contentionem extimescat, sed 
ut nosmet ipsi inter nos coniunctiores simus quam adhuc 
fuimus. interpellantibus enim his inimicitiis animus tuus mihi 
magis patuit quam domus. sed haec hactenus. 
  Illud extremum: ego quae te velle quaeque ad te pertinere 
arbitrabor semper sine ulla dubitatione summo studio faciam. 
hoc velim tibi penitus persuadeas. 
<x 368>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano iv aut iii Kal. Mai. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
'Iteradum eadem ista mihi.' coronatus Quintus noster Parilibus! 
solusne? etsi addis Lamiam, quod demiror equidem; sed scire @1 
cupio qui fuerint alii, quamquam satis scio nisi improbum 
neminem. explanabis igitur hoc diligentius. ego autem casu, 
cum dedissem ad te litteras &7VI& Kal. satis multis verbis, tribus fere 
horis post accepi tuas et magni quidem ponderis. itaque ioca 
tua plena facetiarum de haeresi Vestori[2a]2na et de %pherionum 
more% Puteolano risisse me satis nihil est necesse rescribere. 
$POLITIKW/TERA& illa videamus. 
<y 2>
  Ita Brutos Cassiumque defendis quasi eos ego reprehendam; 
quod satis laudare non possum. rerum ego vitia collegi, non 
hominum. sublato enim tyranno tyrannida manere video. 
nam quae ille facturus non fuit ea fiunt, ut de Cloelio, de quo 
mihi exploratum est illum non modo non facturum sed etiam 
ne passurum quidem fuisse. sequetur Rufio Vestorianus, Victor 
numquam scriptus, ceteri, quis non? cui servire ipsi non 
potuimus, eius libellis paremus. nam Liberalibus quis potuit in 
senatum non venire? fac id potuisse aliquo modo; num etiam, 
cum venissemus, libere potuimus sententiam dicere? nonne 
omni ratione veterani qui armati aderant, cum praesidi nos 
nihil haberemus, defendendi fuerunt? illam sessionem Capito-
linam mihi non placuisse tu testis es. quid ergo? ista culpa 
Brutorum? minime illorum quidem, sed aliorum brutorum, 
qui se cautos ac sapientis putant; quibus satis fuit laetari, non 
nullis etiam gratulari, nullis permanere. 
<y 3>
  Sed praeterita omittamus; istos omni cura praesidioque 
tueamur, et, quem ad modum tu praecipis, contenti Idibus 
Martiis simus; quae quidem nostris amicis, divinis viris, aditum 
ad caelum dederunt, libertatem populo Romano non dederunt. @1 
recordare tua. nonne meministi clamare te omnia perisse si ille 
funere elatus esset? sapienter id quidem. itaque ex eo quae 
manarint vides. 
<y 4>
  Quae scribis Kal. Iun. Antonium de provinciis relaturum, 
ut et ipse Gallias habeat et utrisque dies prorogetur, licebitne 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 368>
<y 4>
<z 3>
decerni libere? si licuerit, libertatem esse recuperatam laetabor; 
si non licuerit, quid mihi attulerit ista domini mutatio praeter 
<y 5>
laetitiam quam oculis cepi iusto interitu tyranni? rapinas scribis 
ad Opis fieri; quas nos quoque tum videbamus. ne nos et 
liberati ab egregiis viris ne liberi sumus. ita laus illorum est, 
culpa nostra. et hortaris me ut historias scribam, ut colligam 
tanta eorum scelera a quibus etiam nunc obsidemur! poterone 
eos ipsos non laudare qui te obsignatorem adhibuerunt? nec 
mehercule me raudusculum movet, sed homines benevolos, 
qualescumque sunt, grave est insequi contumelia. 
<y 6>
  Sed de omnibus meis consiliis, ut scribis, existimo exploratius 
nos ad Kal. Iun. statuere posse. ad quas adero, et omni ope 
atque opera enitar, adiuvante me scilicet auctoritate tua et gratia 
et summa aequitate causae, ut de Buthrotiis senatus consultum 
quale scribis fiat. quod me cogitare iubes, cogitabo equidem, 
etsi tibi dederam superiore epistula cogitandum. tu autem quasi 
iam recuperata re publica vicinis tuis Massiliensibus sua reddis. 
haec armis, quae quam firma habeamus ignoro, restitui fortasse 
possunt, auctoritate non possunt. 
<y 7>
  Epistula brevis quae postea a te scripta est sane mihi fuit 
iucunda de Bruti ad Antonium et de eiusdem ad te litteris. 
posse videntur esse meliora quam adhuc fuerunt. sed nobis ubi 
simus et quo iam nunc nos conferamus providendum est. @1 
<x 369>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano Kal. Mai. an. 44 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O mirificum Dolabellam meum! iam enim dico meum; antea, 
crede mihi, subdubitabam. magnam $A)NAQEW/RHSIN& res habet: de 
saxo, in crucem, columnam tollere, locum illum sternendum 
locare! quid quaeris? heroica. sustulisse mihi videtur simula-
tionem desideri, adhuc quae serpebat in dies et inveterata 
<y 2>
verebar ne periculosa nostris tyrannoctonis esset. nunc prorsus 
adsentior tuis litteris speroque meliora. quamquam istos ferre 
non possum qui, dum se pacem velle simulant, acta nefaria 
defendunt. sed non possunt omnia simul. incipit res melius ire 
quam putaram. nec vero discedam, nisi cum tu me id honeste 
putabis facere posse. Bruto certe meo nullo loco deero, idque, 
etiam si mihi cum illo nihil fuisset, facerem propter eius 
singularem incredibilemque virtutem. 
<y 3>
  Piliae nostrae villam totam quaeque in villa sunt trado, in 
Pompeianum ipse proficiscens Kal. Mai. quam velim Bruto 
persuadeas ut Asturae sit! 
<x 370>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano vi Non. Mai. an. 44 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
&7V&[2&7I&]2 Non. conscendens ab hortis Cluvianis in phaselum epico-
pum has dedi litteras, cum Piliae nostrae villam ad Lucrinum, 
vilicos, procuratores tradidissem. ipse autem eo die in Paeti 
nostri tyrotarichum imminebam; perpaucis diebus in Pom- @1 
peiano, post in haec Puteolana et Cumana regna %renavigare%. 
o loca ceteroqui valde expetenda, interpellantium autem multi-
tudine paene fugienda! 
<y 2>
  Sed ad rem ut veniam, o Dolabellae nostri magnam $A)RI-
$STEI/AN&! quanta est $A)NAQEW/RHSIS&! equidem laudare eum et 
hortari non desisto. recte tu omnibus epistulis significas quid de 
re, quid de viro sentias. mihi quidem videtur Brutus noster iam 
vel coronam auream per forum ferre posse. quis enim audeat 
violare proposita cruce aut saxo, praesertim tantis plausibus, 
tanta approbatione infimorum? 
<y 3>
  Nunc, mi Attice, me fac ut expedias. cupio, cum Bruto 
nostro adfatim satis fecerim, excurrere in Graeciam. magni 
interest Ciceronis vel mea potius vel mehercule utriusque me 
intervenire discenti. nam epistula Leonidae quam ad me misisti 
quid habet, quaeso, in quo magno opere laetemur? numquam 
ille mihi satis laudari videbitur cum ita laudabitur, 'quo modo 
nunc est'. non est fidentis hoc testimonium, sed potius timentis. 
Herodi autem mandaram ut mihi $KATA\ MI/TON& scriberet; a quo 
adhuc nulla littera est. vereor ne nihil habuerit quod mihi, cum 
cognossem, iucundum putaret fore. 
<y 4>
  Quod ad Xenonem scripsisti, valde mihi gratum est; nihil 
enim deesse Ciceroni cum ad officium tum ad existimationem 
meam pertinet. Flammam Flaminium audio Romae esse. ad 
eum scripsi me tibi mandasse per litteras ut de Montani negotio 
cum eo loquerere, et velim cures epistulam quam ad eum misi 
reddendam, et ipse, quod commodo tuo fiat, cum eo collo-
quare. puto, si quid in homine pudoris est, praestaturum eum, @1 
ne sero cum damno dependatur. de Attica pergratum mihi 
fecisti quod curasti ut ante scirem recte esse quam non belle 
fuisse. 
<x 371>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano v Non. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
In Pompeianum veni &7V& Non. Mai., cum pridie, ut antea ad te 
scripsi, Piliam in Cumano collocavissem. ibi mihi cenanti 
litterae tuae sunt redditae quas dederas Demetrio liberto prid. 
Kal.; in quibus multa sapienter, sed tamen talia, quem ad 
modum tute scribebas, ut omne consilium in fortuna positum 
<y 2>
videretur. itaque his de rebus ex tempore et coram. de Buthrotio 
negotio, utinam quidem Antonium conveniam! multum pro-
fecto proficiam. sed non arbitrantur eum a Capua declinaturum; 
quo quidem metuo ne magno rei publicae malo venerit. quod 
idem L. Caesari videbatur, quem pridie Neapoli adfectum 
graviter videram. quam ob rem ista nobis ad Kal. Iun. tractanda 
et perficienda sunt. sed hactenus. 
<y 3>
  Quintus filius ad patrem acerbissimas litteras misit, quae sunt 
ei redditae cum venissemus in Pompeianum; quarum tamen 
erat caput Aquiliam novercam non esse laturum. sed hoc 
tolerabile fortasse, illud vero, se a Caesare habuisse omnia, nihil 
a patre, reliqua sperare ab Antonio_o perditum hominem! 
sed $MELH/SEI&. 
<y 4>
  Ad Brutum nostrum, ad Cassium, ad Dolabellam epistulas 
scripsi. earum exempla tibi misi, non ut deliberarem redden-
daene essent; plane enim iudico esse reddendas, quod non 
dubito quin tu idem existimaturus sis. @1 
<y 5>
  Ciceroni meo, mi Attice, suppeditabis quantum videbitur 
meque hoc tibi onus imponere patiere. quae adhuc fecisti mihi 
sunt gratissima. 
<y 6>
  Librum meum illum $A)NE/KDOTON& nondum, ut volui, perpolivi; 
ista vero quae tu contexi vis aliud quoddam separatum volumen 
exspectant. ego autem, credas mihi velim, minore periculo 
existimo contra illas nefarias partis vivo tyranno dici potuisse 
quam mortuo. ille enim nescio quo pacto ferebat me quidem 
mirabiliter; nunc, quacumque nos commovimus, ad Caesaris 
non modo acta verum etiam cogitata revocamur. 
  De Montano, quoniam Flamma venit, videbis. puto rem meli-
ore loco esse debere. 
<x 371a>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano v Non. Mai. an. 44}47 
    CICERO DOLABELLAE COS. SVO SAL. 
<y 1>
Etsi contentus eram, mi Dolabella, tua gloria satisque ex ea 
magnam laetitiam voluptatemque capiebam, tamen non 
possum non confiteri cumulari me maximo gaudio quod vulgo 
hominum opinio socium me ascribat tuis laudibus. neminem 
conveni (convenio autem cottidie plurimos. sunt enim permulti 
optimi viri qui valetudinis causa in haec loca veniant; praeterea 
ex municipiis frequentes necessarii mei) quin omnes, cum te 
summis laudibus ad caelum extulerunt, mihi continuo maximas 
gratias agant. negant enim se dubitare quin tu meis praeceptis 
et consiliis obtemperans praestantissimum te civem et singu-
larem consulem praebeas. @1 
<y 2>
  Quibus ego quamquam verissime possum respondere te quae 
facias tuo iudicio et tua sponte facere nec cuiusquam egere 
consilio, tamen neque plane adsentior, ne imminuam tuam 
laudem si omnis a meis consiliis profecta videatur, neque valde 
nego; sum enim avidior etiam quam satis est gloriae. et tamen 
non alienum est dignitate tua, quod ipsi Agamemnoni, regum 
regi, fuit honestum, habere aliquem in consiliis capiendis 
Nestorem, mihi vero gloriosum te iuvenem consulem florere 
laudibus quasi alumnum disciplinae meae. 
<y 3>
  L. quidem Caesar, cum ad eum aegrotum Neapolim venis-
sem, quamquam erat oppressus totius corporis doloribus, 
tamen, ante quam me plane salutavit, 'o mi Cicero' inquit, 
'gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam quantum si 
ego apud sororis filium valerem, iam salvi esse possemus. 
Dolabellae vero tuo et gratulor et gratias ago, quem quidem 
post te consulem solum possumus vere consulem dicere.' 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 371a>
<y 3>
<z 8>
deinde multa de facto ac de re gesta tua; nihil magnificentius, 
nihil praeclarius actum umquam, nihil rei publicae salutarius. 
atque haec una vox omnium est. 
<y 4>
  A te autem peto ut me hanc quasi falsam hereditatem alienae 
gloriae sinas cernere meque aliqua ex parte in societatem tuarum 
laudum venire patiare. quamquam, mi Dolabella (haec enim 
iocatus sum), libentius omnis meas, si modo sunt aliquae meae, 
laudes ad te transfuderim quam aliquam partem exhauserim ex 
tuis. nam cum te semper tantum dilexerim quantum tu intel-
legere potuisti, tum his tuis factis sic incensus sum ut nihil 
umquam in amore fuerit ardentius. nihil est enim, mihi crede, 
<y 5>
virtute formosius, nihil pulchrius, nihil amabilius. semper @1 
amavi, ut scis, M. Brutum propter eius summum ingenium, 
suavissimos mores, singularem probitatem atque constantiam; 
tamen Idibus Martiis tantum accessit ad amorem ut mirarer 
locum fuisse augendi in eo quod mihi iam pridem cumulatum 
etiam videbatur. quis erat qui putaret ad eum amorem quem 
erga te habebam posse aliquid accedere? tantum accessit ut mihi 
nunc denique amare videar, antea dilexisse. 
<y 6>
  Qua re quid est quod ego te horter ut dignitati et gloriae 
servias? proponam tibi claros viros, quod facere solent qui 
hortantur? neminem habeo clariorem quam te ipsum. te 
<y 7>
imitere oportet, tecum ipse certes. ne licet quidem tibi iam 
tantis rebus gestis non tui similem esse. quod cum ita sit, 
hortatio non est necessaria, gratulatione magis utendum est. 
contigit enim tibi, quod haud scio an nemini, ut summa severitas 
animadversionis non modo non invidiosa sed etiam popularis 
esset et cum bonis omnibus tum infimo cuique gratissima. hoc 
si tibi fortuna quadam contigisset, gratularer felicitati tuae, sed 
contigit magnitudine cum animi tum etiam ingeni atque con-
sili. legi enim contionem tuam. nihil illa sapientius; ita pede-
temptim et gradatim tum accessus a te ad causam facti, tum 
recessus, ut res ipsa maturitatem tibi animadvertendi omnium 
concessu daret. 
<y 8>
  Liberasti igitur et urbem periculo et civitatem metu neque 
solum ad tempus maximam utilitatem attulisti sed etiam ad 
exemplum. quo facto intellegere debes in te positam esse rem 
publicam tibique non modo tuendos sed etiam ornandos esse 
illos viros a quibus initium libertatis profectum est. sed his de @1 
rebus coram plura, prope diem ut spero. tu, quoniam rem 
publicam nosque conservas, fac ut diligentissime te ipsum, mi 
Dolabella, custodias. 
<x 372>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano viii Id. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Non. Mai., cum essem in Pompeiano, accepi binas a te litteras, 
alteras sexto die, alteras quarto. ad superiores igitur prius. quam 
mihi iucundum opportune tibi Barnaeum litteras reddidisse! 
tu vero cum Cassio, ut cetera. quam commode autem quod id 
ipsum quod me mones quadriduo ante ad eum scripseram 
exemplumque mearum litterarum ad te miseram! sed cum ex 
Dolabellae $A)RISTEI/A|& (sic enim tu ad me scripseras) magna 
%desperatione adfectus% essem, ecce tibi et Bruti et tuae litterae! 
ille exsilium meditari. nos autem alium portum propiorem 
huic aetati videbamus; in quem mallem equidem pervehi 
florente Bruto nostro constitutaque re publica. sed nunc 
quidem, ut scribis, non utrumvis. adsentiris enim nostram 
aetatem a castris, praesertim civilibus, abhorrere. 
<y 2>
  M. Antonius ad me tantum de Cloelio rescripsit, meam 
lenitatem et clementiam et sibi esse gratam et mihi voluptati 
magnae fore. sed Pansa furere videtur de Cloelio itemque 
Deiotaro et loquitur severe, si velis credere. illud tamen non 
belle, ut mihi quidem videtur, quod factum Dolabellae vehe-
menter improbat. @1 
<y 3>
  De coronatis, cum sororis tuae filius a patre accusatus esset, 
rescripsit se coronam habuisse honoris Caesaris causa, posuisse 
luctus gratia; postremo se libenter vituperationem subire quod 
amaret etiam mortuum Caesarem. 
<y 4>
  Ad Dolabellam, quem ad modum tibi dicis placere, scripsi 
diligenter. ego etiam ad Siccam. tibi hoc oneris non impono. 
nolo te illum iratum habere. Servi orationem cognosco; in qua 
plus timoris video quam consili. sed quoniam perterriti omnes 
sumus, adsentior Servio. Publilius tecum tricatus est. huc enim 
Caerellia missa ab istis est legata ad me; cui facile persuasi mihi 
id quod rogaret ne licere quidem, non modo non libere. 
Antonium si videro, accurate agam de Buthroto. 
<y 5>
  Venio ad recentiores litteras; quamquam de Servio iam 
rescripsi. 'me facere magnam $PRA=CIN& Dolabellae.' mihi me-
hercule ita videtur, non potuisse maiorem tali re talique tem-
pore. sed tamen quicquid ei tribuo, tribuo ex tuis litteris. tibi 
vero adsentior maiorem $PRA=CIN& eius fore si mihi quod debuit 
dissolverit. Brutus velim sit Asturae. 
<y 6>
  Quod autem laudas me quod nihil ante de profectione 
constituam quam ista quo evasura sint videro, muto sententiam. 
neque quicquam tamen ante quam te videro. Atticam meam 
gratias mihi agere de matre gaudeo; cui quidem ego totam 
villam cellamque tradidi eamque cogitabam &7V& Id. videre. tu 
Atticae salutem dices. nos Piliam diligenter tuebimur. @1 
<x 373>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano vii Id. Mai. an. 44 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Saepius me iam agitas quod rem gestam Dolabellae nimis in 
caelum videar efferre. ego autem, quamquam sane probo 
factum, tamen ut tanto opere laudarem adductus sum tuis et 
unis et alteris litteris. sed totum se a te abalienavit Dolabella 
ea de causa qua me quoque sibi inimicissimum reddidit. o 
hominem impudentem! Kal. Ian. debuit, adhuc non solvit, 
praesertim cum se maximo aere alieno Faberi manu liberarit et 
opem ob Ope petierit. licet enim iocari, ne me valde contur-
batum putes. atque ego ad eum &7VIII& Id. litteras dederam bene 
mane, eodem autem die tuas litteras vesperi acceperam in Pom-
peiano sane celeriter tertio abs te die. sed, ut ad te eo ipso die 
scripseram, satis aculeatas ad Dolabellam litteras dedi; quae si 
nihil profecerint, puto fore ut me praesentem non sustineat. 
<y 2>
  Albianum te confecisse arbitror. de Patulciano nomine, quod 
mihi %suspendiatus est% gratissimum est et simile tuorum 
omnium. sed ego Erotem ad ista expedienda factum mihi 
videbar reliquisse; cuius non sine magna culpa vacillarunt. sed 
<y 3>
cum ipso videro. de Montano, ut saepe ad te scripsi, erit tibi 
tota res curae. 
  Servius proficiscens quod desperanter tecum locutus est 
minime miror neque ei quicquam in desperatione concedo. 
<y 4>
Brutus noster, singularis vir, si in senatum non est Kal. Iun. ven-
turus, quid facturus sit in foro nescio. sed hoc ipse melius. ego @1 
ex iis quae parari video non multum Idibus Martiis profectum 
iudico. itaque de Graecia cottidie magis et magis cogito. nec 
enim Bruto meo exsilium, ut scribit ipse, meditanti video quid 
prodesse possim. Leonidae me litterae non satis delectarunt. de 
Herode tibi adsentior. Saufei legisse vellem. ego ex Pompeiano 
&7VI& Id. Mai. cogitabam. 
<x 374>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano v Id. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
E Pompeiano navi advectus sum in Luculli nostri hospitium &7VI& 
Id. hora fere tertia. egressus autem e navi accepi tuas litteras 
quas tuus tabellarius in Cumanum attulisse dicebatur Non. Mai. 
datas. a Lucullo postridie eadem fere hora veni in Puteolanum. 
ibi accepi duas epistulas, alteram Nonis, alteram &7VII& Id. Lanuvio 
datas. audi igitur ad omnis. 
<y 2>
  Primum, quae de re mea gesta et in solutione et in Albiano 
negotio, grata. de tuo autem Buthrot[2i]2o, cum in Pompeiano 
essem, Misenum venit Antonius. inde ante discessit quam illum 
venisse audissem; a quo %in Samnium% vide quid speres. Romae 
igitur de Buthroto. L. Antoni horribilis contio, Dolabellae 
praeclara. iam vel sibi habeat nummos, modo numeret Idibus. 
Tertullae nollem abortum. tam enim Cassii sunt iam quam 
Bruti serendi. de regina velim atque etiam de Caesare illo. 
persolvi primae epistulae, venio ad secundam. 
<y 3>
  De Quintis, Buthroto, cum venero, ut scribis. quod Ciceroni 
suppeditas, gratum. quod errare me putas qui rem publicam @1 
putem pendere in Bruto, sic se res habet: aut nulla erit aut ab 
isto istisve servabitur. quod me hortaris ut scriptam contionem 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 374>
<y 3>
<z 5>
mittam, accipe a me, mi Attice, $KAQOLIKO\N QEW/RHMA& earum 
rerum in quibus satis exercitati sumus. nemo umquam neque 
poeta neque orator fuit qui quemquam meliorem quam se 
arbitraretur. hoc etiam malis contingit; quid tu Bruto putas et 
ingenioso et erudito? de quo etiam experti sumus nuper in 
edicto. scripseram rogatu tuo. meum mihi placebat, illi suum. 
quin etiam cum ipsius precibus paene adductus scripsissem ad 
eum de optimo genere dicendi, non modo mihi sed etiam tibi 
scripsit sibi illud quod mihi placeret non probari. qua re sine, 
quaeso, sibi quemque scribere. 'suam quoique sponsam, mihi 
meam; suum quoique amorem, mihi meum.' non scite; hoc 
enim Atilius, poeta durissimus. atque utinam liceat isti con-
tionari! cui si esse in urbe tuto licebit, vicimus. ducem enim 
novi belli civilis aut nemo sequetur aut ii sequentur qui facile 
vincantur. 
<y 4>
  Venio ad tertiam. gratas fuisse meas litteras Bruto et Cassio 
gaudeo, itaque iis rescripsi. quod Hirtium per me meliorem 
fieri volunt, do equidem operam et ille optime loquitur, sed 
vivit habitatque cum Balbo, qui item bene loquitur. quid credas 
videris. Dolabellam valde placere tibi video; mihi quidem 
egregie. cum Pansa vixi in Pompeiano. is plane mihi probabat 
se [2be]2ne sentire et cupere pacem. causam armorum quaeri 
plane video. edictum Bruti et Cassi probo. %quaeris% ut susci-
piam cogitationem quidnam istis agendum putem, consilia @1 
temporum sunt, quae in horas commutari vides. Dolabellae et 
prima illa actio et haec contra Antonium contio mihi profecisse 
permultum videtur. prorsus [2melius]2 ibat res; nunc autem 
videmur habituri ducem, quod unum municipia bonique 
desiderant. 
<y 5>
  Epicuri mentionem facis et audes dicere $MH\ POLITEU/ESQAI&? 
non te Bruti nostri vulticulus ab ista oratione deterret? Quintus 
filius, ut scribis, Antoni est dextella. per eum igitur quod 
volemus facile auferemus. exspecto, si, ut putas, L. Antonius 
produxit Octavium, qualis contio fuerit. 
  Haec scripsi; statim enim Cassi tabellarius. eram continuo 
Piliam salutaturus, deinde ad epulas Vestri navicula. Atticae 
plurimam salutem. 
<x 375>
<y sa>
    {47Scr. Puteolis v Id. Mai. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cum paulo ante dedissem ad te Cassi tabellario litteras, &7V& Id. 
venit noster tabellarius et quidem, portenti simile, sine tuis 
litteris. sed cito conieci Lanuvi te fuisse. Eros autem festinavit 
ut ad me litterae Dolabellae perferrentur, non de re mea 
(nondum enim meas acceperat) sed rescripsit ad eas quarum 
exemplum tibi miseram sane luculente. 
<y 2>
  Ad me autem, cum Cassi tabellarium dimisissem, statim 
Balbus. o dei boni, quam facile perspiceres timere otium! et 
nosti virum, quam tectus. sed tamen Antoni consilia narrabat; 
illum circumire veteranos ut acta Caesaris sancirent idque @1 
se facturos esse iurarent, ut arma omnes haberent eaque duumviri 
omnibus mensibus inspicerent. questus est etiam de sua invidia 
eaque omnis eius oratio fuit ut amare videretur Antonium. 
quid quaeris? nihil sinceri. 
<y 3>
  Mihi autem non est dubium quin res spectet ad castra. acta enim 
illa res est animo virili, consilio puerili. quis enim hoc non vidit, 
regni heredem relictum? quid autem absurdius? 'hoc metuere, 
alterum in metu non ponere'! quin etiam hoc ipso tempore 
multa $U(POSO/LOIKA&. Ponti Neapolitanum a matre tyrannoctoni 
possideri! legendus mihi saepius est 'Cato maior' ad te missus. 
amariorem enim me senectus facit. stomachor omnia. sed mihi 
quidem $BEBI/WTAI&; viderint iuvenes. tu mea curabis, ut curas. 
<y 4>
  Haec scripsi seu dictavi apposita secunda mensa apud 
Vestorium. postridie apud Hirtium cogitabam et quidem 
$*PENTE/LOIPON&. sic hominem traducere ad optimatis paro. $LH=ROS 
$POLU/S&! nemo est istorum qui otium non timeat. qua re talaria 
videamus; quidvis enim potius quam castra. 
  Atticae salutem plurimam velim dicas. exspecto Octavi 
contionem et si quid aliud, maxime autem ecquid Dolabella 
tinniat an in meo nomine tabulas novas fecerit. 
<x 376>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano prid. Id. Mai. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Certior a Pilia factus mitti ad te Idibus tabellarios statim hoc 
nescio quid exaravi. primum igitur scire te volui me hinc @1 
Arpinum &7XVI& Kal. Iun.; eo igitur mittes si quid erit posthac, 
quamquam ipse iam iamque adero. cupio enim ante quam 
Romam venio odorari diligentius quid futurum sit. quamquam 
vereor ne nihil [2a]2 coniectura aberrem; minime enim obscurum 
est quid isti moliantur. meus vero discipulus qui hodie apud me 
cenat valde amat illum quem Brutus noster sauciavit. et si 
quaeris (perspexi enim plane), timent otium; $U(PO/QESIN& autem 
hanc habent eamque prae se ferunt, clarissimum [2virum]2 inter-
fectum, totam rem publicam illius interitu perturbatam, irrita 
fore quae ille egisset simul ac desiste[2re]2mus timere, clementiam 
illi malo fuisse, qua si usus non esset, nihil ei tale accidere 
potuisse. 
<y 2>
  Mihi autem venit in mentem, si Pompeius cum exercitu 
firmo veniat, quod est $EU)/LOGON&, certe fore bellum. haec me 
species cogitatioque perturbat. nec enim quod tibi tum licuit 
nobis nunc licebit; nam aperte laetati sumus. deinde habent in 
ore nos ingratos. nullo modo licebit quod tum et tibi licuit et 
multis. $FAINOPROSWPHTE/ON& ergo et $I)TE/ON& in castra? miliens mori 
melius, huic praesertim aetati. itaque me Idus Martiae non tam 
consolantur quam antea. magnum enim mendum continent, 
etsi illi iuvenes '$A)/LLOIS E)N E)SQLOI=S TO/ND' A)PWQOU=NTAI YO/GON&'. sed 
si tu melius quippiam speras, quod et plura audis et interes 
consiliis, scribas ad me velim simulque cogites quid agendum 
nobis sit super legatione votiva. equidem in his locis moneor a 
multis ne in senatu Kalendis. dicuntur enim occulte milites ad 
eam diem comparati et quidem in istos, qui mihi videntur 
ubivis tutius quam in senatu fore. @1 
<x 377>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano xvi Kal. Iun. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
O factum male de Alexione! incredibile est quanta me molestia 
adfecerit, nec mehercule ex ea parte maxime quod plerique 
mecum 'ad quem igitur te medicum conferes?' quid mihi iam 
medico? aut si opus est, tanta inopia est? amorem erga me, 
humanitatem suavitatemque desidero. etiam illud: quid est 
quod non pertimescendum sit, cum hominem temperantem, 
summum medicum, tantus improviso morbus oppresserit? sed 
ad haec omnia una consolatio est quod ea condicione nati 
sumus ut nihil quod homini accidere possit recusare debeamus. 
<y 2>
  De Antonio, iam antea tibi scripsi non esse eum a me con-
ventum. venit enim Misenum cum ego essem in Pompeiano; 
inde ante profectus est quam ego eum venisse cognovi. sed casu, 
cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me in Puteolano. 
ei legi et egi. primum, quod [2ad te]2 attinet, nihil mihi conce-
debat, deinde ad summam arbitrum me statuebat non modo 
huius rei sed totius consulatus sui. cum Antonio autem sic 
agemus ut perspiciat, si in eo negotio nobis satis fecerit, totum 
me futurum suum. Dolabellam spero domi esse. 
<y 3>
  Redeamus ad nostros, de quibus tu bonam spem te significas 
habere propter edictorum humanitatem. ego autem perspexi, 
cum a me &7XVII& Kal. de Puteolano Neapolim Pansae conveniendi 
causa proficisceretur Hirtius, omnem eius sensum. seduxi enim 
et ad pacem sum cohortatus. non poterat scilicet negare se velle 
pacem, sed non minus se nostrorum arma timere quam Antoni, @1 
et tamen utrosque non sine causa praesidium habere, se autem 
utraque arma metuere. quid quaeris? $OU)DE\N U(GIE/S.& 
<y 4>
  De Quinto filio tibi adsentior. patri quidem certe gratissimae 
et bellae tuae litterae fuerunt. Caerelliae vero facile satis feci; 
nec valde laborare mihi visa est, et si illa, ego certe non labora-
rem. istam vero quam tibi molestam scribis esse auditam a te 
esse omnino demiror. nam quod eam collaudavi apud amicos, 
audientibus tribus filiis eius et filia tua, $TI/ E)K TOU/TOU;& [quid est 
hoc] quid est autem cur ego personatus ambulem? parumne 
foeda persona est ipsius senectutis? 
<y 5>
  Quod Brutus rogat ut ante Kalendas, ad me quoque scripsit 
et fortasse faciam. sed plane quid velit nescio. quid enim illi 
adferre consili possum, cum ipse egeam consilio et cum ille 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 377>
<y 5>
<z 4>
suae immortalitati melius quam nostro otio consuluerit? de 
regina rumor exstinguitur. de Flamma, obsecro te, si quid potes. 
<x 378>
<y sa>
    {47Scr. in Sinuessano xv Kal. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Heri dederam ad te litteras exiens e Puteolano deverteramque 
in Cumanum. ibi bene valentem videram Piliam. quin etiam 
paulo [2post]2 Cumis eam vidi; venerat enim in funus, cui funeri 
ego quoque operam dedi. Cn. Lucceius, familiaris noster, 
matrem effer[2eb]2at. mansi igitur eo die in Sinuessano atque inde 
mane postridie Arpinum proficiscens hanc epistulam exaravi. @1 
<y 2>
  Erat autem nihil novi quod aut scriberem aut ex te quaererem, 
nisi forte hoc ad rem putas pertinere: Brutus noster misit ad me 
orationem suam habitam in contione Capitolina petivitque a 
me ut eam ne ambitiose corrigerem ante quam ederet. est autem 
oratio scripta elegantissime sententiis, verbis, ut nihil possit 
ultra. ego tamen si illam causam habuissem, scripsissem arden-
tius. $U(PO/QESIS& vides quae sit [2et]2 persona dicentis. itaque eam 
corrigere non potui. quo enim in genere Brutus noster esse vult 
et quod iudicium habet de optimo genere dicendi, id ita con-
secutus est in ea oratione ut elegantius esse nihil possit; sed ego 
secutus aliud sum, sive hoc recte sive non recte. tu tamen velim 
orationem legas, nisi forte iam legisti, certioremque me facias 
quid iudices ipse. quamquam vereor ne cognomine tuo lapsus 
$U(PERATTIKO\S& sis in iudicando. sed si recordabere. $*DHMOSQE/NOUS 
fulmina, tum intelleges posse et $*)ATTIKW/TATA& [2et]2 gravissime 
dici. sed haec coram. nunc nec sine epistula nec cum inani 
epistula volui ad te Metrodorum venire. 
<x 379>
<y sa>
    {47Scr. in Vescino xv Kal. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7XV& Kal. e Sinuessano proficiscens cum dedissem ad te litteras 
devertissemque %acutius% in Vescino accepi a tabellario tuas 
litteras; in quibus nimis multa de Buthroto. non enim tibi ea 
res maiori curae aut est aut erit quam mihi; sic enim decet te @1 
mea curare, tua me. quam ob rem id quidem sic susceptum est 
mihi ut nihil sim habiturus antiquius. 
<y 2>
  L. Antonium contionatum esse cognovi tuis litteris et aliis 
sordide, sed id quale fuerit nescio; nihil enim scripti. de 
Menedemo probe. Quintus certe ea dictitat quae scribis. 
consilium meum a te probari quod ea non scribam quae tu a 
me postularis facile patior, multoque magis id probabis si 
orationem eam de qua hodie ad te scripsi legeris. quae de 
legionibus scribis, ea vera sunt. sed non satis hoc mihi videris 
tibi persuasisse qui de Buthrotiis nostris per senatum speres 
confici posse %quod puto tantum enim video non videmur esse 
victori% sed, ut iam nos hoc fallat, de Buthroto te non fallet. 
<y 3>
de Octavi contione idem sentio quod tu, ludorumque eius 
apparatus et Matius ac Postumus mihi procuratores non placent; 
Saserna collega dignus. sed isti omnes, quem ad modum sentis, 
non minus otium timent quam nos arma. Balbum levari invidia 
per nos velim, sed ne ipse quidem id fieri posse confidit. 
itaque alia cogitat. 
<y 4>
  Quod prima disputatio Tusculana te confirmat sane gaudeo; 
neque enim ullum est perfugium aut melius aut paratius. 
Flamma quod bene loquitur non moleste foro. Tyndaritanorum 
causa, de qua %causa% laborat, quae sit ignoro. %hos tamen% 
$*PENTE/LOIPON& movere ista videntur, in primis erogatio pecuniae. 
de Alexione doleo, sed quoniam inciderat in tam gravem @1 
morbum, bene actum cum illo arbitror. quos tamen secundos 
heredes scire velim et diem testamenti. 
<x 380>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati xi Kal. Iun. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7XI& Kal. accepi [2in Arpi]2nati duas epistulas tuas, quibus duabus 
meis respondisti; una erat &7XV& Kal., altera &7XII& data. ad superiorem 
igitur prius. accurres in Tusculanum, ut scribis; quo me &7VI& Kal. 
venturum arbitrabar. quod scribis parendum victoribus, non 
mihi quidem, cui sunt multa potiora. nam illa quae recordaris 
Lentulo et Marcello consulibus acta a me in aede Apollinis, nec 
causa eadem est nec simile tempus, praesertim cum Marcellum 
scribas aliosque discedere. erit igitur nobis coram odorandum 
et constituendum tutone Romae esse possimus. novi conventus 
habitatores sane movent; in magnis enim versamur angustiis. 
etsi ista parvi pendimus, qui vel maiora contemnimus. Calvae 
testamentum cognovi, hominis turpis ac sordidi. tabula Demo-
nici quod tibi curae est gratum. de Ma[2n]2l[2i]2o scripsi iam 
pridem ad Dolabellam accuratissime, modo redditae litterae 
sint. eius causa et cupio et debeo. 
<y 2>
  Venio ad propiorem. cognovi de Alexione quae desiderabam. 
Hirtius est tuus. Antonio quam iam est volo peius esse. de @1 
Quinto filio, ut scribis, $A(/LIS&. de patre coram agemus. Brutum 
omni re qua possum cupio iuvare; cuius de oratiuncula idem te 
quod me sentire video. sed parum intellego quid me velis 
scribere quasi a Bruto habita oratione, cum ille ediderit. qui 
tandem convenit? an sic ut in tyrannum iure optimo caesum? 
multa dicentur, multa scribentur a nobis, sed alio modo et 
tempore. de sella Caesaris bene tribuni; praeclaros etiam &7XIIII& 
ordines! Brutum apud me fuisse gaudeo, modo et libenter 
fuerit et sat diu. 
<x 381>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati ix Kal. Iun. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7IX& Kal. H. &7VIII& fere a Q. Fufio venit tabellarius. nescio quid ab 
eo litterularum, uti me sibi restituerem; sane insulse, ut solet, 
nisi forte quem non ames omnia videntur insulse fie[2ri]2. rescripsi 
ita ut te probaturum existimo. idem mihi duas a te epistulas 
reddidit, unam &7XI&, alteram &7X&. ad recentiorem prius et leviorem. 
[2legionem]2 laudo; si vero etiam Carfulenus, $A)/NW POTAMW=N&. 
Antoni consilia narras turbulenta. atque utinam potius per 
populum agat quam per senatum! quod quidem ita credo. sed 
mihi totum eius consilium ad bellum spectare videtur, si quidem 
D. Bruto provincia eripitur. quoquo modo ego de illius nervis @1 
existimo, non videtur fieri posse sine bello. sed non cupio, 
quoniam cavetur Buthrotiis. rides? at per senatus consultum 
doleo, non mea potius adsiduitate, diligentia, gratia perfici. 
<y 2>
  Quod scribis te nescire quid nostris faciendum sit, iam 
pridem me illa $A)PORI/A& sollicitat. itaque stulta iam Iduum 
Martiarum est consolatio. animis enim usi sumus virilibus, 
consiliis, mihi crede, puerilibus. excisa enim est arbor, non 
evulsa; itaque quam fruticetur vides. redeamus igitur, quod 
saepe usurpas, ad Tusculanas disputationes. Saufeium de te 
celemus; ego numquam indicabo. quod te a Bruto scribis, ut 
certior fieret quo die in Tusculano essem futurus, ut ad te ante 
scripsi, &7VI& Kal., et quidem ibi te quam primum per videre 
velim. puto enim nobis Lanuvium eundum et quidem non sine 
multo sermone. sed $MELH/SEI&. 
<y 3>
  Redeo ad superiorem. ex qua praetereo illa prima de Buthro-
tiis; quae 'mihi sunt inclusa medullis', sit modo, ut scribis, 
locus agendi. de oratione Bruti prorsus contendis, cum iterum 
tam multis verbis agis. egone ut eam causam quam is scripsit? 
ego scribam non rogatus ab eo? nulla $PAREGXEI/RHSIS& fieri 
potest contumeliosior. 'at' inquis '$*(HRAKLEI/DEION& aliquod.' non 
recuso id quidem, sed et componendum argumentum est et 
scribendi exspectandum tempus maturius. licet enim de me ut @1 
libet existimes (velim quidem quam optime), si haec ita manant 
ut videntur (feres quod dicam), me Idus Martiae non delectant. 
ille enim numquam revertisset, nos timor confirmare eius acta 
non coegisset, aut, ut in Saufei eam relinquamque Tusculanas 
disputationes ad quas tu etiam Vestorium hortaris, ita gratiosi 
eramus apud illum (quem di mortuum perduint!) ut nostrae 
aetati, quoniam interfecto domino liberi non sumus, non fuerit 
dominus ille fugiendus. rubeo, mihi crede, sed iam scripseram; 
delere nolui. 
<y 4>
  De Menedemo vellem verum fuisset. de regina velim verum 
sit. cetera coram, et maxime quid nostris faciendum sit, quid 
etiam nobis, si Antonius militibus obsessurus est senatum. hanc 
epistulam si illius tabellario dedissem, veritus sum ne solveret; 
itaque misi dedita. erat enim rescribendum tuis. 
<x 382>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati viii Kal. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 382>
<y 1>
Quam vellem Bruto studium tuum navare potuisses! ego igitur 
ad eum litteras. ad Dolabellam Tironem misi cum mandatis et 
litteris. eum ad te vocabis et si quid habebis quod placeat scribes. 
ecce autem de traverso L. Caesar ut veniam ad se rogat in 
Nemus aut scribam quo se venire velim; Bruto enim placere se 
a me conveniri. o rem odiosam et inexplicabilem! puto me 
ergo iturum et inde Romam, nisi quid mutaro. summatim [ad] 
haec ad te; nihildum enim a Balbo. tuas igitur exspecto, nec 
actorum solum sed etiam futurorum. @1 
<x 383>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano vi vel v Kal. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
A Bruto tabellarius rediit; attulit et ab eo et Cassio. consilium 
meum magno opere exquirunt, Brutus quidem utrum de 
duobus. o rem miseram! plane non habeo quid scribam. itaque 
silentio puto me usurum, nisi quid aliud tibi videtur; sin tibi 
quid venit in mentem, scribe, quaeso. Cassius vero vehementer 
orat ac petit ut Hirtium quam optimum faciam. sanum putas? 
$O( GNAFEU\S A)/NQRAKAS&. epistulam tibi misi. 
<y 2>
  Vt tu de provincia Bruti et Cassi per senatus consultum, ita 
scribit et Balbus et * * * Hirtius quidem se afuturum (etenim 
iam in Tusculano est) mihique ut absim vehementer auctor est, 
ille quidem periculi causa, quod sibi etiam fuisse dicit; ego 
autem, etiam ut nullum periculum sit, tantum abest ut Antoni 
suspicionem fugere [non] curem ne videar eius secundis rebus 
non delectari ut mihi causa ea sit cur Romam venire nolim ne 
<y 3>
illum videam. Varro autem noster ad me epistulam misit sibi a 
nescio quo missam (nomen enim delerat) in qua scriptum erat 
veteranos eos qui reiciantur (nam partem esse dimissam) 
improbissime loqui, ut magno periculo Romae sint futuri qui 
ab eorum partibus dissentire videantur. quis porro noster itus, 
reditus, vultus, incessus inter istos? quod si, ut scribis, L. @1 
Antonius in D. Brutum, reliqui in nostros, ego quid faciam aut 
quo me pacto geram? mihi vero deliberatum est, ut nunc 
quidem est, abesse ex ea urbe in qua non modo florui cum 
summa verum etiam servivi cum aliqua dignitate; nec tam 
statui ex Italia exire, de quo tecum deliberabo, quam istuc non 
venire. 
<x 384>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano v vel iv Kal. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Gratum quod mihi epistulas; quae quidem me delectarunt, in 
primis Sexti nostri. dices 'quia te laudat'. puto mehercule id 
quoque esse causae, sed tamen etiam ante quam ad eum locum 
veni, valde mihi placebat cum sensus eius de re publica tum 
cura scribendi. Servius vero pacificator cum librariolo suo 
videtur obisse legationem et omnis captiunculas pertimescere. 
debuerat autem non 'ex iure manum consertum' sed quae 
sequuntur; tuque scribes. 
<x 385>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano prid. Kal. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Post tuum discessum binas a Balbo (nihil novi) itemque ab 
Hirtio, qui se scribit vehementer offensum esse veteranis. 
exspectat animus quidnam agat de Kalendis [Mart.]. misi igitur 
Tironem et cum Tirone pluris quibus singulis, ut quidque 
accidisset, dares litteras, atque etiam scripsi ad Antonium de @1 
legatione, ne, si ad Dolabellam solum scripsissem, iracundus 
homo commoveretur. quod autem aditus ad eum difficilior 
esse dicitur, scripsi ad Eutrapelum ut is ei meas litteras redderet; 
legatione mihi opus esse. honestior est votiva, sed licet uti 
utraque. 
<y 2>
  De te, quaeso, etiam atque etiam vide. velim possis coram; si 
minus possis, litteris idem consequemur. Graeceius ad me 
scripsit C. Cassium sibi scripsisse homines comparari qui armati 
in Tusculanum mitterentur. id quidem mihi [2vix veri simile]2 
videbatur; sed cavendum tamen, villaeque plures videndae. 
sed [2debet]2 aliquid crastinus dies ad cogitandum nobis dare. 
<x 386>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano, iv Non. Iun.(?) an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cum ad me Brutus noster scripsisset et Cassius, ut Hirtium, qui 
adhuc bonus fuisset [2meliorem facerem, quem neque adhuc 
bonum fuisse]2 sciebam, neque eum confidebam fore mea 
auctoritate meliorem (Antonio est enim fortasse iratior, causae 
vero amicissimus), tamen ad eum scripsi eique dignitatem 
Bruti et Cassi commendavi. ille quid mihi rescripsisset scire te 
volui, si forte idem tu quod ego existimares, istos etiam nunc 
vereri ne forte isti nostri plus animi habeant quam habent. @1 
<z 8a>
    &10&7&7HIRTIVS CICERONI SVO SAL.&&10 
<y 2>
Rure[2ne]2 iam redierim quaeris. an ego, cum omnes caleant, igna-
viter aliquid faciam? etiam ex urbe sum profectus, utilius enim 
statui abesse. has tibi litteras exiens in Tusculanum scripsi. noli 
autem me tam strenuum putare ut ad Nonas recurram. nihil enim 
iam video opus esse nostra cura, quoniam praesidia sunt in tot annos 
provisa. Brutus et Cassius utinam quam facile a te de me impetrare 
possunt ita per te exorentur ne quod calidius ineant consilium! 
<y 3>
cedentis enim haec ais scripsisse. quo aut qua re? retine, obsecro te, 
Cicero, illos et noli sinere haec omnia perire, quae funditus [2me dius]2 
fidius rapinis, incendiis, caedibus pervertentur. tantum si quid timent 
caveant, nihil praeterea moliantur. non me dius fidius acerrimis 
consiliis plus quam etiam inertissimis, dum modo diligentibus, conse-
quentur. haec enim, quae fluunt per se, diuturna non sunt; in con-
tentione praesentis ad nocendum habent viris. quid speres de illis 
in Tusculanum ad me scribe.& 
<y 4>
  Habes Hirti epistulam. cui rescripsi nil illos calidius cogitare 
idque confirmavi. hoc, qualecumque est, te scire volui. 
  Obsignata iam Balbus ad me Serviliam redisse, confirmare 
non discessuros. nunc exspecto a te litteras. 
<x 387>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv aut iii Non. Iun. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7IIII& Non. vesperi a Balbo redditae mihi litterae fore Nonis 
senatum, ut Brutus in Asia, Cassius in Sicilia frumentum 
emendum et ad urbem mittendum curarent. o rem miseram! @1 
primum ullam ab istis, dein, si aliquam, hanc legatariam 
provinciam! atque haud scio an melius sit quam ad Eurotam 
sedere. sed haec casus gubernabit. ait autem eodem tempore 
decretum iri ut et iis et reliquis praetoriis provinciae decer-
nantur. hoc certe melius quam illa $*PERSIKH\& porticus; %nolo enim 
Lacedaemonem longinquo quo in Lanuvium existimavit%. 'rides' 
inquies 'in talibus rebus?' quid faciam? plorando fessus sum. 
<y 2>
  Di immortales! quam me conturbatum tenuit epistulae tuae 
prior pagina! quid autem iste in domo tua casus %armorum%? 
sed hunc quidem nimbum cito transisse laetor. tu quid egeris 
tua cum tristi tum etiam difficili ad consiliandum legatione 
vehementer exspecto; est enim inexplicabilis. ita circumsedemur 
copiis omnibus. me quidem Bruti litterae quas ostendis a te 
lectas ita perturbarunt ut, quamquam ante egebam consilio, 
tamen animi dolore sim tardior. sed plura, cum ista cognoro. 
hoc autem tempore quod scriberem nihil erat, eoque minus 
quod dubitabam tu has ipsas litteras essesne accepturus; erat 
enim incertum visurusne te esset tabellarius. ego tuas litteras 
vehementer exspecto. 
<x 388>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano(?) fort. Non. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O Bruti amanter scriptas litteras! o iniquum tuum tempus qui 
ad eum ire non possis! ego autem quid scribam? ut beneficio 
istorum utantur? quid turpius? ut moliantur aliquid? nec 
audent nec iam possunt. ege, quiescant auctoribus nobis; quis @1 
incolumitatem praestat? si vero aliquid de Decimo gravius, 
quae nostris vita, etiam si nemo molestus sit? ludos vero non 
facere! quid foedius? frumentum imponere! quae est alia 
Dionis legatio aut quod munus in re publica sordidius? prorsus 
quidem consilia tali in re ne iis quidem tuta sunt qui dant. sed 
possim id neglegere proficiens; frustra vero quid ingrediar? 
matris consilio cum utatur vel etiam precibus, quid me inter-
ponam? sed tamen cogitabo quo genere utar litterarum; nam 
silere non possum. statim igitur mittam vel Antium vel 
Circeios. 
<x 389>
<y sa>
    {47Scr. fort. Anti c. vii Id. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Antium veni ante H. &7VI&. Bruto iucundus noster adventus. 
deinde multis audientibus, Servilia, Tertulla, Porcia, quaerere 
quid placeret. aderat etiam Favonius. ego, quod eram meditatus 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 389>
<y 1>
<z 4>
in via, suadere ut uteretur Asiatica curatione frumenti; nihil esse 
iam reliqui quod ageremus nisi ut salvus esset; in eo etiam ipsi 
rei publicae esse praesidium. quam orationem cum ingressus 
essem, Cassius intervenit. ego eadem illa repetivi. hoc loco 
fortibus sane oculis Cassius (Martem spirare diceres) se in 
Siciliam non iturum. 'egone ut beneficium accepissem contu-
meliam?' 'quid ergo agis?' inquam. at ille in Achaiam se 
iturum. 'quid tu' inquam, 'Brute?' 'Romam' inquit, 'si tibi 
videtur.' 'mihi vero minime; tuto enim non eris.' 'quid? si @1 
possem esse, placeretne?' 'atque ut omnino neque nunc neque 
ex praetura in provinciam ires; sed auctor non sum ut te urbi 
committas.' dicebam ea quae tibi profecto in mentem veniunt 
cur non esset tuto futurus. 
<y 2>
  Multo inde sermone querebantur, atque id quidem Cassius 
maxime, amissas occasiones Decimumque graviter accusabant. 
[2ad]2 ea negabam oportere praeterita, adsentiebar tamen. 
cumque ingressus essem dicere quid oportuisset, nec vero quic-
quam novi sed ea quae cottidie omnes, nec tamen illum locum 
attingerem, quemquam praeterea oportuisse tangi, sed senatum 
vocare, populum ardentem studio vehementius incitare, totam 
suscipere rem publicam, exclamat tua familiaris 'hoc vero 
neminem umquam audivi!' ego [2me]2 repressi. sed et Cassius 
mihi videbatur iturus (etenim Servilia pollicebatur se cura-
turam ut illa frumenti curatio de senatus consulto tolleretur) et 
noster Brutus cito deiectus est de illo inani sermone [2quo se 
Romae]2 velle esse dixerat. constituit igitur ut ludi absente se 
fierent suo nomine. proficisci autem mihi in Asiam videbatur 
ab Antio velle. 
<y 3>
  Ne multa, nihil me in illo itinere praeter conscientiam meam 
delectavit. non enim fuit committendum ut ille ex Italia prius 
quam a me conventus esset discederet. hoc dempto munere 
amoris atque offici sequebatur ut mecum ipse '$H( DEU=R' O(DO/S 
$SOI TI/ DU/NATAI NU=N&, $QEOPRO/PE;&' prorsus dissolutum offendi 
navigium vel potius dissipatum. nihil consilio, nihil ratione, 
nihil ordine. itaque etsi ne antea quidem dubitavi, tamen nunc @1 
eo minus, evolare hinc idque quam primum, 'ubi nec Pelopi-
darum facta neque famam audiam'. 
<y 4>
  Et heus tu! ne forte sis nescius, Dolabella me sibi legavit 
a. d. &7III& Non. [Apriles]. id mihi heri vesperi nuntiatum est. 
votiva ne tibi quidem placebat; etenim erat absurdum, quae si 
stetisset res publica vovissem, ea me eversa illa vota dissolvere. 
et habent, opinor, liberae legationes definitum tempus lege 
Iulia nec facile addi potest %adeo% genus legationis ut, cum velis, 
introire exire liceat; quod nunc mihi additum est. bella est 
autem huius iuris quinquenni licentia. quamquam [2quid de]2 
quinquennio cogitem? contrahi mihi negotium videtur. sed 
$BLA/SFHMA& mittamus. 
<x 390>
<y sa>
    {47Scr. Asturae, ut vid., c. iv Id. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Bene mehercule de Buthroto. at ego Tironem ad Dolabellam 
cum litteris, quia iusseras, miseram. quid nocet? de nostris 
autem Antiatibus satis videbar plane scripsisse, ut non dubitares 
quin esset otiosi futuri usurique beneficio Antoni contume-
lioso. Cassius frumentariam rem aspernabatur; eam Servilia 
sublaturam ex senatus consulto se esse dicebat. noster vero $KAI\ 
$MA/LA SEMNW=S& in Asiam, postea quam mihi est adsensus tuto se 
Romae esse non posse (ludos enim absens facere malebat); 
statim autem se iturum simul ac ludorum apparatum iis qui @1 
curaturi essent tradidisset. navigia colligebat; erat animus in 
cursu. interea in isdem locis erant futuri. Brutus quidem se 
aiebat Asturae. 
<y 2>
  L. quidem Antonius liberaliter litteris sine cura me esse iubet. 
habeo unum beneficium, alterum fortasse, si in Tusculanum 
venerim. o negotia non ferenda! quae feruntur tamen. $TA\N D' 
$AI)TI/AN TW=N *BROU/TWN TIS E)/XEI.& in Octaviano, ut perspexi, satis 
ingeni, satis animi, videbaturque erga nostros $H(/RWAS& ita fore ut 
nos vellemus animatus. sed quid aetati credendum sit, quid 
nomini, quid hereditati, quid $KATHXH/SEI&, magni consili est. 
vitricus quidem nihil censebat; quem Asturae vidimus. sed 
tamen alendus est et, ut nihil aliud, ab Antonio seiungendus. 
Marcellus praeclare, si praecipit nostra [nostri]; cui quidem ille 
deditus mihi videbatur. Pansae autem et Hirtio non nimis 
credebat. bona indoles, $E)A\N DIAMEI/NH|&. 
<x 391>
<y sa>
    {47Scr. Asturae(?) iii Id. Iun. an. 44(?)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tandem a Cicerone tabellarius; sed mehercule litterae $PEPINW-
$ME/NWS& scriptae, id quod ipsum $PROKOPH\N& aliquam significaret, 
itemque ceteri praeclara scribunt. Leonides tamen retinet suum 
illud 'adhuc'; summis vero laudibus Herodes. quid quaeris? 
vel verba mihi dari facile patior in hoc meque libenter praebeo @1 
credulum. tu velim, si quid tibi est a tuis scriptum quod 
pertineat ad me, certiorem me facias. 
<x 392>
<y sa>
    {47Scr. Asturae(?) prid. Id. Iun. an. 44(?)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Narro tibi, haec loca venusta sunt, abdita certe et, si quid 
scribere velis, ab arbitris libera. sed nescio quo modo $OI)=KOS 
$FI/LOS&. itaque me referunt pedes in Tusculanum. et tamen haec 
$R(WPOGRAFI/A& ripulae videtur habitura celerem satietatem. equi-
dem etiam pluvias metuo, si Prognostica nostra vera sunt; 
ranae enim $R(HTOREU/OUSIN&. tu, quaeso, fac sciam ubi Brutum 
nostrum et quo die videre possim. 
<x 393>
<y sa>
    {47Scr. Asturae fort. Id. Iun. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
L. Antonio male sit, si quidem Buthrotiis molestus est! ego 
testimonium composui quod cum voles obsignabitur. nummos 
Arpinatium, si L. Fadius aedilis petet, vel omnis reddito. ego ad 
te alia epistula scripsi [2de]2 HS <&7CX&> quae Statio curarentur. si ergo 
petet Fadius, ei volo reddi, praeter Fadium nemini. apud %me 
item% puto depositum. id scripsi ad Erotem ut redderet. 
<y 2>
  Reginam odi. id me iure facere scit sponsor promissorum eius 
Ammonius, quae quidem promissa[rum eius] erant $FILO/LOGA @1 
et dignitatis meae, ut vel in contione dicere auderem. Saran 
autem, praeterquam quod nefarium hominem, cognovi prae-
terea in me contumacem. semel eum omnino domi meae vidi; 
cum $FILOFRO/NWS& ex eo quaererem quid opus esset, Atticum se 
dixit quaerere. superbiam autem ipsius reginae, cum esset trans 
Tiberim in hortis, commemorare sine magno dolore non 
possum. nihil igitur cum istis; nec tam animum me quam vix 
stomachum habere arbitrantur. 
<y 3>
  Profectionem meam, ut video, Erotis dispensatio impedit. 
nam cum ex reliquis quae Non. Apr. fecit abundare debeam, 
cogor mutuari, quodque ex istis fructuosis rebus receptum est, 
id ego ad illud fanum sepositum putabam. sed haec Tironi 
mandavi, quem ob eam causam Romam misi; te nolui impe-
<y 4>
ditum impedire. Cicero noster quo modestior est eo me magis 
commovet. ad me enim de hac re nihil scripsit ad quem 
nimirum potissimum debuit; scripsit hoc autem ad Tironem, 
sibi post Kal. Apr. (sic enim annuum tempus confici) nihil 
datum esse. [2scio]2 tibi pro tua natura semper placuisse teque 
existimasse id etiam ad dignitatem meam pertinere eum non 
modo perliberaliter a nobis sed etiam ornate cumulateque 
tractari. qua re velim cures (nec tibi essem molestus, si per alium 
hoc agere possem) ut permutetur Athenas quod sit in annuum 
sumptum ei. scilicet Eros numerabit. eius rei causa Tironem 
misi. curabis igitur et ad me si quid tibi de eo videbitur scribes. @1 
<x 394>
<y sa>
    {47Scr. Asturae xviii Kal. Quint. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Duas accepi postridie Idus, alteram eo die datam, alteram 
Idibus. prius igitur superiori. de Bruto, cum scies. de consulum 
ficto timore cognoveram; Sicca enim $FILOSTO/RGWS& ille quidem 
sed tumultuosius ad me etiam illam suspicionem pertulit. quid 
tu autem '$TA\ ME\N DIDO/MENA&_'? nullum enim verbum a 
%Siregio%. non placet. de Plaetorio, vicino tuo, permoleste tuli 
quemquam prius audisse quam me. de Syro prudenter. L. 
Antonium per Marcum fratrem, ut arbitror, facillime deterrebis. 
Antroni %vel vi%; sed nondum acceperas litteras, ne cuiquam 
nisi L. Fadio aedili. aliter enim nec caute nec iure fieri potest. 
quod scribis tibi deesse HS <&7C&> quae Ciceroni curata sint, velim 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 394>
<y 1>
<z 12>
ab Erote quaeras ubi sit merces insularum. Arabioni de Sittio 
nihil irascor. ego de itinere nisi explicato $*L& nihil cogito; quod 
<y 2>
idem tibi videri puto. habes ad superiorem. 
  Nunc audi ad alteram. tu vero facies ut omnia quod Serviliae 
non dees, id est Bruto. de regina gaudeo te non laborare, 
testem etiam tibi probari. Erotis rationes et ex Tirone cognovi 
et vocavi ipsum. gratissimum quod polliceris Ciceroni nihil 
defuturum; de quo mirabilia Messalla, qui Lanuvio rediens ab 
illis venit ad me, et mehercule ipsius litterae sic et $FILOSTO/RGWS 
et $EU)PINW=S& scriptae ut eas vel in acroasi audeam legere. quo @1 
magis illi indulgendum puto. de Buciliano Sestium puto non 
moleste ferre. ego, si Tiro ad me, cogito in Tusculanum. tu 
vero, quicquid erit quod me scire par sit, statim. 
<x 395>
<y sa>
    {47Scr. iter faciens in Tusculanum xvii Kal. Quint. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7XVII& Kal., etsi satis videbar scripsisse ad te quid mihi opus esset 
et quid te facere vellem, si tibi commodum esset, tamen cum 
profectus essem et in lacu navigarem, Tironem statui ad te esse 
mittendum, ut iis negotiis quae agerentur interesset, atque etiam 
scripsi ad Dolabellam me, si ei videretur, velle proficisci 
petiique ab eo de mulis vecturae. 
<y 2>
  Vt in his, cum intellego te distentissimum esse qua de 
Buthrotiis qua de Bruto, cuius etiam ludorum [suorum] curam 
et administrationem suspicor ex magna parte ad te pertinere_, 
ut ergo in eius modi re, tribues nobis paulum operae; nec enim 
multum opus est. mihi res ad caedem et eam quidem propin-
quam spectare videtur. vides homines, vides arma. prorsus non 
mihi videor esse tutus. sin tu aliter sentis, velim ad me scribas. 
domi enim manere, si recte possum, multo malo. @1 
<x 396>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano inter xvi et xiii Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
'Quidnam est quod audendum amplius' de Buthrotiis? stetisse 
enim te frustra scribis. quid autem se refert Brutus? doleo me-
hercule te tam esse distentum, quod decem hominibus referen-
dum est acceptum. est illud quidem $E)RGW=DES& sed $A)NEKTO/N&, 
mihique gratissimum. de armis, nihil vidi apertius. fugiamus 
igitur, et, ut ais, coram. Theophanes quid velit nescio; scripserat 
enim ad me. cui rescripsi ut potui. mihi autem scribit venire ad 
me se velle ut et de suis rebus et quaedam quae ad me pertinerent. 
tuas litteras exspecto. vide, quaeso, ne quid temere fiat. 
<y 2>
  Statius scripsit ad me locutum secum esse Q. Ciceronem 
valde adseveranter se haec ferre non posse; certum sibi esse ad 
Brutum et Cassium transire. hoc enim vero nunc discere aveo; 
[hoc] ego quid sit interpretari non possum. potest aliquid iratus 
Antonio, potest gloriam iam novam quaerere, potest totum 
esse $SXEDI/ASMA&; et nimirum ita est. sed tamen et ego vereor et 
pater conturbatus est. scit enim quae ille de hoc; mecum 
quidem $A)/FATA& olim. plane quid velit nescio. 
  A Dolabella mandata habebo quae mihi videbuntur, id est 
nihil. dic mihi, C. Antonius voluitne fieri septemvir? fuit certe 
dignus. %de meo domi% est ut scribis. facies omnia mihi nota. @1 
<x 397>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xii Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Egi gratias Vettieno; nihil enim potuit humanius. Dolabellae 
mandata sint quaelibet, modo aliquid, vel quod Niciae nuntiem. 
quid enim haec, ut scribis, %anteno%? nunc dubitare quemquam 
prudentem quin meus discessus desperationis sit, non legationis! 
<y 2>
  Quod ais extrema quaedam iam homines de re publica loqui 
et eos quidem viros bonos, ego quo die audivi illum tyrannum 
in contione clarissimum virum appellari subdiffidere coepi. 
postea vero quam tecum Lanuvi vidi nostros tantum spei 
habere ad vivendum quantum accepissent ab Antonio, despe-
ravi. itaque, mi Attice (fortiter hoc velim accipias, ut ego 
scribo), genus illud interitus %quo causurus est% foedum ducens 
et quasi denuntiatum nobis ab Antonio ex hac nassa exire 
constitui, non ad fugam sed ad spem mortis melioris. haec 
omnis culpa Bruti. 
<y 3>
  Pompeium Carteia receptum scribis; iam igitur contra hunc 
exercitum. utra ergo castra? media enim tollit Antonius. illa 
infirma, haec nefaria. properemus igitur. sed iuva me consilio, 
Brundisione an Puteolis. Brutus quidem subito, sed sapienter. 
$PA/SXW TI&. quando enim illum? sed humana ferenda. tu ipse eum 
videre non potes. di illi mortuo qui umquam Buthrotum! sed 
acta missa; videamus quae agenda sint. 
<y 4>
  Rationes Erotis, etsi ipsum nondum vidi, tamen et ex @1 
litteris eius et ex eo quod Tiro cognovit prope modum cognitas 
habeo. versuram scribis esse faciendam mensum quinque, id est 
ad Kal. Nov., HS <&7CC&>; in eam diem cadere nummos qui a Quinto 
debentur. velim igitur, quoniam Tiro negat tibi placere me eius 
rei causa Romam venire, si ea te res nihil offendet, videas unde 
nummi sint, mihi feras expensum. hoc video in praesentia opus 
esse. reliqua diligentius ex hoc ipso exquiram, in his de mercedi-
bus dotalium praediorum; quae si fideliter Ciceroni curabuntur, 
quamquam volo laxius, tamen ei prope modum nihil deerit. 
equidem video mihi quoque opus esse viaticum; sed id ex 
praediis ut cadet ita solvetur, mihi autem opus est universo. 
[2e]2quidem, etsi mihi videtur iste qui umbras timet ad caedem 
spectare, tamen nisi explicata solutione non sum discessurus. 
sitne autem explicata necne tecum cognoscam. haec putavi mea 
manu scribenda, itaque feci. de Fadio, ut scribis; utique alii 
nemini. rescribas velim hodie. 
<x 398>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano xi Kal. Quint. an. 44 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Narro tibi, Quintus pater exsultat laetitia. scripsit enim filius se 
idcirco profugere ad Brutum voluisse quod, cum sibi negotium 
daret Antonius ut eum dictatorem efficeret, praesidium occu-
paret, id recusasset; recusasse autem se ne patris animum @1 
offenderet; ex eo sibi illum hostem. 'tum me' inquit 'collegi, 
verens ne quid mihi ille iratus tibi noceret [patris scilicet]. 
itaque eum placavi. et quidem <&7CCCC&> certa, reliqua in spe.' 
scribit autem Statius illum cum patre habitare velle (hoc vero 
mirum) et id gaudet. ecquem tu illo certiorem nebulonem? 
<y 2>
  $*)EPOXH\N& vestram de re Cani (deliberationis [2enim]2) probo. 
nihil eram suspicatus de tabulis, $A)KERAI/WS& restitutam arbitrabar. 
quae differs ut mecum coram, exspectabo. tabellarios quoad 
voles tenebis; es enim occupatus. quod ad Xenonem, probe. 
quod scribo, cum absolvero. Quinto scripsisti te ad eum litteras. 
nemo attulerat. 
<y 3>
  Tiro negat iam tibi placere Brundisium et quidem dicere 
aliquid de militibus. at ego iam destinaram, Hydruntem quidem. 
movebant me tuae quinque horae. hic autem quantus $PLOU=S&! 
sed videbimus. nullas a te &7XI& Kal. quippe, quid enim iam novi? 
cum primum igitur poteris, venies. ego propero ne ante Sextus, 
quem adventare aiunt. 
<x 399>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano x aut ix Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Gratulor nobis Quintum filium exisse; molestus non erit. 
Pansam bene loqui credo. semper enim coniunctum esse cum 
Hirtio scio; amicissimum Bruto ex Cassio puto, si expediet (sed @1 
quando illos videbit?), inimicum Antonio quando aut cur? 
quousque ludemur? ego autem scripsi Sextum adventare, non 
quo iam adesset, sed quia certe id ageret ab armisque nullus 
discederet. certe, si pergit, bellum paratum est. hic autem noster 
Cytherius nisi victorem neminem victurum. quid ad haec 
Pansa? utro [erit], si bellum erit? quod videtur fore. sed et haec 
et alia coram, hodie quidem, ut scribis, aut cras. 
<x 400>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano ix aut viii Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Mirifice torqueor, sine dolore tamen; sed permulta mihi de 
nostro itinere in utramque partem occurrunt. 'quousque?' 
inquies. quoad erit integrum; erit autem usque dum ad navem. 
  Pansa si quae rescripserit, et meam tibi et illius epistulam 
mittam. Silium exspectabam; cui $U(PO/MNHMA& compositum. [2tu]2 
si quid novi. ego litteras misi ad Brutum; cuius de itinere etiam 
ex te velim si quid scies cognoscere. 
<x 401>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano vii vel vi Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tabellarius quem ad Brutum miseram ex itinere rediit &7VII& Kal. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 401>
<y 1>
<z 2>
ei Servilia dixit eo die Brutum H. &7II S& profectum. sane dolui @1 
meas litteras redditas non esse. Silius ad me non venerat. 
causam composui; eum libellum tibi misi. te quo die exspectem 
velim scire. 
<x 402>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iv Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7VI& Kal. accepi a Dolabella litteras, quarum exemplum tibi misi; 
in quibus erat omnia se fecisse quae tu velles. statim ei rescripsi 
et multis verbis gratias egi. sed tamen, ne miraretur cur idem 
iterum facerem, hoc causae sumpsi quod ex te ipso coram antea 
nihil potuissem cognoscere. sed quid multa? litteras hoc 
exemplo dedi: 
<y 2>
    &10&7&7CICERO DOLABELLAE COS. SVO&&10 
<z 1a>
Antea cum [2per]2 litteras Attici nostri de tua summa liberalitate 
<z 2>
summoque erga se beneficio certior factus essem cumque tu ipse 
etiam ad me scripsisses te fecisse ea quae nos voluissemus, egi tibi 
gratias per litteras iis verbis ut intellegeres nihil te mihi gratius 
facere potuisse. postea vero quam ipse Atticus ad me venit in 
Tusculanum huius unius rei causa tibi ut apud me gratias ageret, 
cuius eximiam quandam et admirabilem in causa Buthrotia volun-
tatem et singularem erga me amorem perspexisset, teneri non potui 
quin tibi apertius illud idem his litteris declararem. ex omnibus 
enim, mi Dolabella, studiis in me et officiis [2tuis]2, quae summa sunt, 
hoc scito mihi et amplissimum videri et gratissimum esse quod 
perfeceris ut Atticus intellegeret quantum ego se, quantum tu me 
amares. 
<y 3>
  Quod reliquum est, Buthrotiam et causam et civitatem, quam-
quam a te constituta est (beneficia autem nostra tueri solemus), 
tamen velim receptam in fidem tuam a meque etiam atque etiam @1 
tibi commendatam auctoritate et auxilio tuo tectam velis esse. satis 
erit in perpetuum Buthrotiis praesidi magnaque cura et sollicitudine 
Atticum et me liberaris, si hoc honoris mei causa susceperis ut eos 
semper a te defensos velis; quod ut facias te vehementer etiam 
atque etiam rogo.& 
<y 4>
  His litteris scriptis me ad $SUNTA/CEIS& dedi; quae quidem 
vereor ne miniata cerula tua pluribus locis notandae sint. ita 
sum $METE/WROS& et magnis cogitationibus impeditus. 
<x 403>
<y sa>
    {47Scr. in Tusculano iii Kal. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De meo itinere variae sententiae; multi enim ad me. sed tu 
incumbe, quaeso, in eam curam. magna res est. an probas, si ad 
Kal. Ian. cogitamus? meus animus est aequus, sic tamen ut, si 
nihil offensionis si, [2velim]2. et velim etiam scire quo die 
Olympia, tum mysteria. scilicet, ut tu scribis, casus consilium 
nostri itineris iudicabit. dubitemus igitur. est enim hiberna 
navigatio odiosa, eoque ex te quaesieram mysteriorum diem. 
Brutum, ut scribis, visum iri a me puto. ego hinc volo prid. Kal. @1 
<x 404>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati vi Non. Quint. an. 44 (%14`5)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
De Quinti negotio video [2a]2 te omnia facta. ille tamen dolet, 
dubitans utrum morem gerat Leptae an fidem infirmet filio. 
inaudivi L. Pisonem velle exire legatum $YEUDEGGRA/FW|& senatus 
consulto. velim scire quid sit. tabellarius ille quem tibi dixeram 
me ad brutum esse missurum in Anagninum ad me venit ea 
nocte quae proxima ante Kalendas fuit litterasque ad me attulit; 
in quibus unum alienum summa sua prudentia, idem illud, ut 
spectem ludos suos. rescripsi scilicet primum me iam pro-
fectum, ut [2non]2 integrum sit; dein[2d]2e $A)TOPW/TATON& esse me, 
qui Romam omnino post haec arma non accesserim neque id 
tam periculi mei causa fecerim quam dignitatis, subito ad ludos 
venire. tali enim tempore ludos facere illi honestum est cui 
necesse est, spectare mihi ut non est necesse sic [neminem] ne 
honestum quidem est. equidem illos celebrari et esse quam 
gratissimos mirabiliter cupio idque ita futurum esse confido et 
tecum ago ut iam ab ipsa commissione ad me quem ad modum 
accipiantur hi ludi, deinde omnia reliquorum ludorum in dies 
singulos persequare. sed de ludis hactenus. 
<y 2>
  Reliqua pars epistulae est illa quidem in utramque partem, 
sed tamen non nullos interdum iacit igniculos virilis. quod @1 
quale tibi videretur ut posses interpretari, misi ad te exemplum 
epistulae; quamquam mihi tabellarius noster dixerat tibi 
quoque se attulisse litteras a Bruto easque ad te e Tusculano esse 
delatas. 
<y 3>
  Ego itinera sic composueram ut Non. Quint. Puteolis essem; 
valde enim festino, ita tamen ut quantum homo possit quam 
cautissime navigem. 
<y 4>
  M. Aelium cura liberabis: me paucos specus in extremo 
fundo et eos quidem subterraneos servitutis putasse aliquid 
habituros; id me iam [iam] nolle neque mihi [2quic]2quam esse 
tanti. sed ut mihi dicebas, quam lenissime, potius ut cura 
liberetur quam ut me suscensere aliquid suspicetur. item de illo 
Tulliano capite libere cum Cascellio loquere. parva res est, sed 
tu bene attendisti; nimis callide agebatur. ego autem si mihi 
imposuisset aliquid, quod paene fecit nisi tua malitia adfuisset, 
animo iniquo tulissem. itaque, ut ut erit, rem impediri malo. 
octavam partem %tuli luminarum% aedium ad Streniae 
memineris cum Caerelliam videris mancipio dare ad eam 
summam quae sub praecone fuit maxima. id opinor esse 
<&7CCCLXXX&>. 
<y 5>
  Novi si quid erit atque etiam si quid prospicies quod futurum 
putes, scribas ad me quam saepissime velim. Varroni, quem ad @1 
modum tibi mandavi, memineris excusare tarditatem litterarum 
mearum. Mundus %istum M. enius% quid egerit de testamento 
(curiosus [2sum]2 enim) facias me velim certiorem. ex Arpinati 
&7VI& Non. 
<x 405>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati v Non. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego, ut ad te pridie scripseram, Nonis constitueram venire in 
Puteolanum. ibi igitur cottidie tuas litteras exspectabo et 
maxime de ludis; de quibus etiam ad Brutum tibi scribendum 
est. cuius epistulae, quam interpretari ipse vix poteram, 
exemplum pridie tibi miseram. Atticae meae velim me ita 
excuses ut omnem culpam in te transferas et ei tamen con-
firmes me immutatum amorem meum mecum abstulisse. 
<x 406>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati v Non. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Gaudeo id te mihi suadere quod ego mea sponte pridie feceram. 
nam cum ad te &7VI& Non. darem, eidem tabellario dedi etiam ad 
Sestium scriptas $PA/NU FILOSTO/RGWS&. ille autem, quod Puteolos 
persequitur, humane, quod queritur, iniuste. non enim ego tam 
illum exspectare dum de Cosano rediret debui quam ille aut @1 
non ire ante quam me vidisset aut citius reverti. sciebat enim 
me celeriter velle proficisci seseque ad me in Tusculanum 
scripserat esse venturum. 
<y 2>
  Te, ut a me discesseris, lacrimasse moleste ferebam. quod si 
me praesente fecisses, consilium totius itineris fortasse mutassem. 
sed illud praeclare, quod te consolata est spes brevi tempore 
congrediendi; quae quidem exspectatio me maxime sustentat. 
meae tibi litterae non deerunt. de Bruto scribam ad te omnia. 
librum tibi celeriter mittam de gloria. excudam aliquid 
$*(HRAKLEI/DEION& quod lateat in thesauris tuis. 
<y 3>
  De Planco memini. Attica iure queritur. quod me de 
Bacchide [2et de]2 statuarum coronis certiorem [me] fecisti, 
valde gratum; ne quicquam posthac non modo tantum sed ne 
tantulum quidem praeterieris. sed de Herode et %Metio% 
meminero et de omnibus quae te velle suspicabor modo. o 
turpem sororis tuae filium! cum haec scriberem adventabat 
$AU)TH=| BOULU/SEI& cenantibus nobis. 
<x 407>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati iv vel iii Non. Quint. an. 44}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Iucundissimas tuas legi litteras. ad Plancum scripsi, misi. habes 
exemplum. cum Tirone quid sis locutus cognoscam ex ipso. 
<y 2>
cum sorore ages attentius, si te occupatione ista relaxaris. @1 
<x 407a>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati iv vel iii Non. Quint. an. 44}47 
    M. CICERO L. PLANCO PR. DESIG. SAL. 
<y 1>
Attici nostri te valde studiosum esse cognovi, mei vero ita 
cupidum ut mehercule paucos aeque observantis atque amantis 
me habere existimem. ad paternas enim magnas et veteres et 
iustas necessitudines magnam attulit accessionem tua voluntas 
erga me meaque erga te par atque mutua. 
<y 2>
  Buthrotia tibi causa ignota non est. egi enim saepe de ea re 
tecum tibique totam rem demonstravi, quae est acta hoc modo: 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 407a>
<y 2>
<z 3>
ut primum Buthrotium agrum proscriptum vidimus, com-
motus Atticus libellum composuit. eum mihi dedit ut darem 
Caesari; eram enim cenaturus apud eum illo die. eum libellum 
Caesari dedi. probavit causam, rescripsit Attico aequa eum 
postulare, admonuit tamen ut pecuniam reliquam Buthrotii ad 
<y 3>
diem solverent. Atticus, qui civitatem conservatam cuperet, 
pecuniam numeravit de suo. quod cum esset factum, adiimus 
ad Caesarem, verba fecimus pro Buthrotiis, liberalissimum 
decretum abstulimus; quod est obsignatum ab amplissimis viris. 
quae cum essent acta, mirari [2e]2quidem solebam pati Caesarem 
convenire eos qui agrum Buthrotium concupissent, neque 
solum pati sed etiam ei negotio te praeficere. itaque et ego cum 
illo locutus sum et saepius quidem, ut etiam accusarer ab eo 
quod parum constantiae suae confiderem, et M. Messallae et 
ipsi Attico dixit ut sine cura esset aperteque ostendebat se 
praesentium animos (erat enim popularis, ut noras) offendere @1 
nolle; cum autem mare transissent, curaturum se ut in alium 
agrum deducerentur. 
<y 4>
  Haec illo vivo. post interitum autem Caesaris, ut primum ex 
senatus consulto causas consules cognoscere instituerunt, haec 
quae supra scripsi ad eos delata sunt. probaverunt causam sine 
ulla dubitatione seque ad te litteras daturos esse dixerunt. 
  Ego autem, mi Plance, etsi non dubitabam quin et senatus 
consultum et lex et consulum decretum ac litterae apud te 
plurimum auctoritatis haberent teque ipsius Attici causa velle 
intellexeram, tamen hoc pro coniunctione et benevolentia 
nostra mihi sumpsi ut id a te peterem quod tua singularis 
humanitas suavissimique mores a te essent impetraturi. id autem 
est ut hoc quod te tua sponte facturum esse certo scio honoris 
nostri causa libenter, prolixe, celeriter facias. 
<y 5>
  Mihi nemo est amicior nec iucundior nec carior Attico; 
cuius antea res solum familiaris agebatur eaque magna, nunc 
accessit etiam existimatio, ut quod consecutus est magna et 
industria et gratia et vivo Caesare et mortuo id te adiuvante 
obtineat. quod si a te erit impetratum, sic velim existimes, me 
de tua liberalitate ita interpretaturum ut tuo summo beneficio 
me adfectum iudicem. ego quae te velle quaeque ad te pertinere 
arbitrabor studiose diligenterque curabo. da operam ut valeas. 
<x 407b>
<y sa>
    {47Scr. Puteolis vi vel v Id. Quint. an. 44}47 
    CICERO PLANCO PR. DESIG. SAL. 
<y 1>
Iam antea petivi abs te per litteras ut, cum causa Buthrotiorum 
probata a consulibus esset, quibus et lege et senatus consulto @1 
permissum erat ut de Caesaris actis 'cognoscerent, statuerent, 
iudicarent', eam rem tu adiuvares Atticumque nostrum, cuius 
te studiosum cognovi, et me, qui non minus laboro, molestia 
liberares. omnibus enim rebus magna cura, multa opera et 
labore confectis in te positum est ut nostrae sollicitudinis finem 
quam primum facere possimus. quamquam intellegimus ea te 
esse prudentia ut videas, si ea decreta consulum quae de 
Caesaris actis interposita sunt non serventur, magnam pertur-
<y 2>
bationem rerum fore. equidem cum multa (quod necesse erat in 
tanta occupatione) non probentur quae Caesar statuerit, tamen 
oti pacisque causa acerrime illa soleo defendere. quod tibi idem 
magno opere faciendum censeo; quamquam haec epistula non 
suasoris est sed rogatoris. 
  Igitur, mi Plance, rogo te et etiam rogo sic me dius fidius ut 
maiore studio magisque ex animo agere non possim, ut totum 
hoc negotium ita agas, ita tractes, ita conficias ut, quod sine ulla 
dubitatione apud consules obtinuimus propter summam boni-
tatem et aequitatem causae, id tu nos obtinuisse non modo 
facile patiare sed etiam gaudeas. qua quidem voluntate [2te]2 esse 
erga Atticum saepe praesens et illi ostendisti et vero etiam mihi. 
quod si feceris, me, quem voluntate et [quem] paterna necessi-
tudine coniunctum semper habuisti, maximo beneficio de-
vinctum habebis, idque ut facias te vehementer etiam atque 
etiam rogo. @1 
<x 407c>
<y sa>
    {47Scr. eodem fere tempore quo superiorem}47 
    CICERO CAPITONI SVO SAL. 
<y 1>
Numquam putavi fore ut supplex ad te venirem; sed hercule 
facile patior datum tempus in quo amorem experirer tuum. 
Atticum quanti faciam scis. amabo te, da mihi et hoc, obliviscere 
mea causa illum aliquando suo familiari, adversario tuo, 
voluisse consultum, cum illius existimatio ageretur. hoc primum 
ignoscere est humanitatis tuae; suos enim quisque debet tueri: 
deinde si me amas (omitte Atticum), Ciceroni tuo, quem quanti 
facias prae te soles ferre, totum hoc da ut quod semper existi-
mavi nunc plane intellegam, me a te multum amari. 
<y 2>
  Buthrotios cum Caesar decreto suo quod ego obsignavi cum 
multis amplissimis viris liberavisset ostendissetque nobis se, cum 
agrarii mare transissent, litteras missurum quem in agrum 
deducerentur, accidit ut subito ille interiret. deinde, quem ad 
modum tu scis (interfuisti enim), cum consules oporteret ex 
senatus consulto de actis Caesaris cognoscere, res ab iis in Kal. 
Iun. dilata est. accessit ad senatus consultum lex quae lata est 
a. d. &7III& Non. Iun., quae lex earum rerum quas Caesar 'statuisset, 
decrevisset, egisset' consulibus cognitionem dedit. causa 
Buthrotiorum delata est ad consules. decretum Caesaris reci-
tatum est et multi praeterea libelli Caesaris prolati. consules de 
consili sententia decreverunt secundum Buthrotios, [2litteras 
ad]2 Plancum dederunt. 
<y 3>
  Nunc, mi Capito (scio enim quantum semper apud eos @1 
quibuscum sis posse soleas, eo plus apud hominem facillimum 
atque humanissimum, Plancum), enitere, elabora vel potius 
eblandire, effice ut Plancus, quem spero optimum esse, sit etiam 
melior opera tua. omnino res eius modi mihi videtur ut sine 
cuiusquam gratia Plancus ipse pro ingenio et prudentia sua non 
sit dubitaturus quin decretum consulum, quorum et lege et 
senatus consulto cognitio et iudicium fuit, conservet, praesertim 
cum hoc genere cognitionum labefactato acta Caesaris in 
dubium ventura videantur, quae non modo ii quorum interest 
sed etiam ii qui illa non probant oti causa confirmari velint. 
<y 4>
quod cum ita sit, tamen interest nostra Plancum hoc animo 
libenti prolixoque facere; quod certe faciet, si tu nervulos tuos 
mihi saepe cognitos suavitatemque qua tibi nemo par est 
adhibueris. quod ut facias te vehementer rogo. 
<x 407d>
<y sa>
    {47Scr. eodem fere tempore quo superiores duas}47 
    M. CICERO C. CVPIENNIO SAL. 
<y 1>
Patrem tuum plurimi feci meque ille mirifice et coluit et 
amavit, nec mehercule umquam mihi dubium fuit quin a te 
diligerer; ego quidem id facere non destiti. quam ob rem peto 
a te in maiorem modum ut civitatem Buthrotiam subleves 
decretumque consulum quod ii secundum Buthrotios fecerunt, 
cum et lege et senatus consulto statuendi potestatem haberent, @1 
des operam ut Plancus noster quam primum confirmet et 
comprobet. hoc te vehementer, mi Cupienni, etiam atque etiam 
rogo. 
<x 407e>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano medio m. Quint. an. 44}47 
    CICERO PLANCO PR. DESIG. SAL. 
<y 1>
Ignosce mihi quod, cum antea accuratissime de Buthrotiis ad te 
scripserim, eadem de re saepius scribam. non mehercule, mi 
Plance, facio quo parum confidam aut liberalitati tuae aut 
nostrae amicitiae, sed, cum tanta res agatur Attici nostri, nunc 
vero etiam existimatio, ut id quod probavit Caesar nobis 
testibus et obsignatoribus qui et decretis et responsis Caesaris 
interfueramus videatur obtinere potuisse, [2iterum te puto 
rogandum esse,]2 praesertim cum tota potestas eius rei tua sit, 
ut ea quae consules decreverunt secundum Caesaris decreta et 
responsa non dicam comprobes sed studiose libenterque com-
<y 2>
probes. id mihi sic erit gratum ut nulla res gratior esse possit. 
etsi iam sperabam, cum has litteras accepisses, fore ut ea quae 
superioribus litteris a te petissemus impetrata essent, tamen non 
faciam finem rogandi quoad nobis nuntiatum erit te id fecisse 
quod magna cum spe exspectamus. deinde enim confido fore 
ut alio genere litterarum utamur tibique pro tuo summo 
beneficio gratias agamus. quod si acciderit, velim sic existimes, 
non tibi tam Atticum, cuius permagna res agitur, quam me, qui 
non minus laboro quam ille, obligatum fore. @1 
<x 407f>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano eodem fere tempore quo superiorem}47 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 407f>
<y sa>
<z 2>
    CICERO CAPITONI SVO SAL. 
<y 1>
Non dubito quin mirere atque etiam stomachere quod tecum 
de eadem re agam saepius. hominis familiarissimi et mihi 
omnibus rebus coniunctissimi permagna res agitur, Attici. 
cognovi ego tua studia in amicos, etiam in te amicorum. 
multum potes nos apud Plancum iuvare. novi humanitatem 
<y 2>
tuam, scio quam sis amicis iucundus. nemo nos in hac causa 
plus iuvare potest quam tu. et[2si]2 res ita est firma ut debet esse, 
quam consules de consili sententia decreverint cum et lege et 
senatus consulto cognoscerent, tamen omnia posita putamus in 
Planci tui liberalitate; quem quidem arbitramur cum offici sui 
et rei publicae causa decretum consulum comprobaturum tum 
libenter nostra causa esse facturum. adiuvabis igitur, mi Capito; 
quod ut facias te vehementer etiam atque etiam rogo. 
<x 408>
<y sa>
    {47Scr. in Formiano prid. Non. Quint. an. 44 (%14`3)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Bruti ad te epistulam misi. di boni, quanta $A)MHXANI/A&! cognosces 
cum legeris. de celebratione ludorum Bruti tibi adsentior. ad 
M. Aelium nullus tu quidem domum, sed sicubi inciderit. de 
Tulliano semisse %Maxianam% adhibebis, ut scribis. quod cum 
Cosano egisti, optime. quod non solum mea verum etiam @1 
tua expedis, gratum. legationem probari meam gaudeo. quod 
promittis di faxint! quid enim mihi meis iucundius? sed istam 
quam tu excipis metuo. Brutum cum convenero, perscribam 
omnia. de Planco et Decimo sane velim. Sextum scutum abicere 
nolebam. de Mundo, si quid scies. 
<y 2>
  Rescripsi ad omnia tua; nunc nostra accipe. Quintus filius 
usque Puteolos (mirus civis, ut tu Favonium %asinium% dicas), 
et quidem duas ob causas, et ut mecum et [ut] $SPEI/SASQAI& vult 
cum Bruto [2et]2 Cassio. sed tu quid ais? scio enim te familiarem 
esse Othonum. ait hic sibi Tutiam ferre; constitutum enim esse 
discidium. quaesivit ex me pater qualis esset fama. dixi nihil 
sane me audisse (nesciebam enim cur quaereret) nisi de ore et 
patre. 'sed quorsus?' inquam. at ille filium velle. tum ego, etsi 
$E)BDELUTTO/MHN&, tamen negavi putare me illa esse vera. $SKOPO\S 
huic est enim huic nostro nihil praebere. illa autem '$OU) PARA\ 
$TOU=TO&'. ego tamen suspicor hunc, ut solet, alucinari, sed velim 
quaeras (facile autem potes) et me certiorem. 
<y 3>
  Obsecro te, quid est hoc? signata iam epistula Formiani qui 
apud me cenabant Plancum se aiebant hunc Buthrotium pridie 
quam haec scribebam, id est &7III& Non., vidisse demissum, sine 
phaleris; servulos autem dicere eum et agripetas eiectos a 
Buthrotiis. macte! sed, amabo te, perscribe mihi totum 
negotium. @1 
<x 409>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano viii Id. Quint. an. 44 (%14`1)}47 
    CICERO ATTICO SAL. 
<y 1>
Non. Quint. veni in Puteolanum. postridie iens ad Brutum in 
Nesidem haec scripsi. sed eo die quo veneram cenanti Eros tuas 
litteras. itane? 'Nonis Iuliis'? di hercule istis! sed stomachari 
totum diem licet. quicquamne turpius quam Bruto 'Iuliis'? 
nihil vidi. redeo ad meum igitur %$ETEWMEN&%. 
<y 2>
  Sed quid est, quaeso, quod agripetas Buthroti concisos audio? 
quid autem Plancus tam cursim (ita enim audiebam) diem et 
noctem? sane cupio scire quid sit. 
<y 3>
  Meam profectionem laudari gaudeo; videndum est ut mansio 
laudetur. Dymaeos agro pulsos mare infestum habere nil 
mirum. $E)N O(MOPLOI/A|& Bruti videtur aliquid praesidi esse, sed, 
opinor, minuta navigia. sed iam sciam et ad te cras. 
<y 4>
  De Ventidio $PANIKO\N& puto. de Sexto pro certo habebatur [ad 
arma]; quod si verum est, sine bello civili video serviendum. 
quid ergo? ad Kal. Ian. in Pansa spes? $LH=ROS POLU/S.&  in vino et in 
somno [2animi]2 istorum. @1 
<y 5>
  De <&7CCX&>, optime. Ciceronis rationes explicentur; Ovius enim 
recens. is multa quae vellem, in his ne hoc quidem malum in 
mandatis, sibi abunde HS <&7LXXX&> satis esse, adfatim prorsus, sed 
Xenonem perexigue et $GLI/SXRWS& praebere [id est minutatim-
que]. quo plus permutasti quam ad fructum insularum, id ille 
annus habeat in quem itineris sumptus accessit. hic ex Kal. Apr. 
ad HS <&7LXXX&> accommodetur; nunc enim insulae tantum. 
videndum [enim] est quid, cum Romae erit; non enim puto 
socrum illam ferendam. Pindaro de Cumano negaram. 
<y 6>
  Nunc cuius rei causa tabellarium miserim accipe. Quintus 
filius mihi pollicetur se Catonem. egit autem et pater et filius ut 
tibi sponderem, sed ita ut tum crederes cum ipse cognosses. 
huic ego litteras ipsius arbitratu dabo. eae te ne moverint. has 
scripsi in eam partem ne me motum putares. di faxint ut faciat 
ea quae promittit! commune enim gaudium. sed ego_nihil 
dico amplius. is hinc &7VII& Id. ait enim attributionem in Idus, se 
autem urgeri acriter. tu ex meis litteris quo modo respondeas 
moderabere. plura, cum et Brutum videro et Erotem remittam. 
Atticae meae excusationem accipio eamque amo plurimum; 
cui et Piliae salutem. @1 
<x 410>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano vii Id. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tuas iam litteras Brutus exspectabat. cui quidem ego [non] 
novum attuleram de Tereo Acci. ille Brutum putabat. sed 
tamen rumoris nescio quid adflaverat commissione Graecorum 
frequentiam non fuisse, quod quidem me minime fefellit; scis 
enim quid ego de Graecis ludis existimem. 
<y 2>
  Nunc audi quod pluris est quam omnia. Quintus [2filius]2 fuit 
mecum dies compluris et, si ego cuperem, ille vel pluris fuisset; 
sed quantum fuit, incredibile est quam me in omni genere 
delectarit in eoque maxime in quo minime satis faciebat. sic 
enim commutatus est totus et scriptis meis quibusdam quae in 
manibus habebam et adsiduitate orationis et praeceptis ut tali 
animo in rem publicam quali nos volumus futurus sit. hoc cum 
mihi non modo confirmasset sed etiam persuasisset, egit 
mecum accurate multis verbis tibi ut sponderem se dignum et te 
et nobis futurum; neque se postulare ut statim crederes sed, cum 
ipse perspexisses, tum ut se amares. quod nisi fidem mihi fecisset 
iudicassemque hoc quod dico firmum fore, non fecissem di 
quod dicturus sum. duxi enim mecum adulescentem ad 
Brutum. sic ei probatum est quod ad te scribo ut ipse crediderit, 
me sponsorem accipere noluerit eumque laudans amicissime 
mentionem tui fecerit, complexus osculatusque dimiserit. 
quam ob rem etsi magis est quod gratuler tibi quam quod te 
rogem, tamen etiam rogo ut, si quae minus antea propter in-
firmitatem aetatis constanter ab eo fieri videbantur, ea iudices @1 
illum abiecisse mihique credas multum adlaturam vel plurimum 
potius ad illius iudicium confirmandum auctoritatem tuam. 
<y 3>
  Bruto cum saepe iniecissem de $O(MOPLOI/A|&, non perinde atque 
ego putaram adripere visus est. existimabam $METEWRO/TERON& esse, 
et hercule erat et maxime de ludis. at mihi, cum ad villam 
redissem, Cn. Lucceius, qui multum utitur Bruto, narravit 
illum valde morari, non tergiversantem sed exspectantem si qui 
forte casus. itaque dubito an Venusiam tendam et ibi exspectem 
de legionibus. si aberunt, ut quidam arbitrantur, Hydruntem, si 
neutrum erit $A)SFALE/S&, eodem revertar. * * * iocari me putas? 
moriar si quisquam me tenet praeter te. etenim circumspice, 
sed ante quam erubesco. 
<y 4>
  O dies hospitiis lepide discriptos et apte ad consilium reditus 
nostri! magna $R(OPH\& ad proficiscendum [2in]2 tuis litteris. atque 
utinam te illis! sed ut conducere putabis. 
<y 5>
  Nepotis epistulam exspecto. cupidus ille meorum, qui ea 
quibus maxime $GAURIW=& legenda non putet? et ais '$MET' A)MU/MONA&'. 
tu vero $A)MU/MWN&, ille quidem $A)/MBROTOS&. mearum epistularum 
nulla est $SUNAGWGH/&; sed habet Tiro instar septuaginta, et quidem 
sunt a te quaedam sumendae. eas ego oportet perspiciam, 
corrigam; tum denique edentur. @1 
<x 411>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano vi Id. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ita ut heri tibi narravi vel fortasse hodie (Quintus enim altero 
die se aiebat), in Nesida &7VIII& Id. ibi Brutus. quam ille doluit de 
'Nonis Iuliis'! mirifice est conturbatus. itaque sese scripturum 
aiebat ut venationem eam quam postridie ludos Apollinaris 
futura est proscriberent in '&7II& Id. Quint.' Libo intervenit. is 
Philonem Pompei libertum et Hilarum suum libertum venisse 
a Sexto cum litteris ad consules sive quo alio nomine sunt. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 411>
<y 1>
<z 8>
earum exemplum nobis legit, si quid videretur. pauca $PARA\ 
$LE/CIN&, ceteroqui et satis graviter et non contumaciter. tantum 
addi placuit, quod erat 'coss.' solum, ut esset 'pr., tr. pl., 
senatui', ne illi non proferrent eas quae ad se ipsos missae 
essent. 
<y 2>
  Sextum autem nuntiant cum una solum legione fuisse [2ad]2 
Carthaginem eique eo ipso die quo oppidum Baream cepisset 
nuntiatum esse de Caesare, capto oppido miram laetitiam 
commutationemque animorum concursumque undique; sed 
illum ad sex legiones quas in ulteriore reliquisset revertisse. ad 
ipsum autem Libonem scripsit nihil esse nisi ad larem suum 
liceret. summa postulatorum ut omnes exercitus dimittantur 
qui ubique sint. haec fere de Sexto. 
<y 3>
  De Buthrotiis undique quaerens nihil reperiebam. alii con-
cisos agripetas, alii Plancum acceptis nummis relictis illis @1 
aufugisse. itaque non video sciturum me quid eius sit, ni statim 
aliquid litterarum. 
<y 4>
  Iter illud Brundisium de quo dubitabam sublatum videtur. 
legiones enim adventare dicuntur. haec autem navigatio habet 
quasdam suspiciones periculi. itaque constituebam uti $O(MO-
$PLOI/A|&. paratiorem enim offendi Brutum quam audiebam; nam 
et ipse [2et]2 Domitius bona plane habet dicrota suntque navigia 
praeterea luculenta Sesti, Buciliani, ceterorum. nam Cassi 
classem, quae plane bella est, non numero ultra fretum. illud est 
mihi submolestum quod parum Brutus properare videtur. 
primum confectorum ludorum nuntios exspectat; deinde, 
quantum intellego, tarde est navigaturus consistens in locis 
pluribus. tamen arbitror esse commodius tarde navigare quam 
omnino non navigare; et si, cum processerimus, exploratiora 
videbuntur, etesiis utemur. 
<x 412>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano v Id. Quint. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7VI& Id. duas epistulas accepi, unam a meo tabellario, alteram [2a]2 
Bruti. de Buthrotiis longe alia fama in his locis fuerat, sed cum 
aliis multis hoc ferendum. Erotem remisi citius quam consti-
tueram, ut esset qui Hordeonio et Oviae, quibus quidem ait se 
Idibus constituisse. Hordeonius vero impudenter. nihil enim 
debetur ei nisi ex tertia pensione, quae est Kal. Sext.; ex qua 
pensione ipsa maior pars est ei soluta aliquanto ante diem. sed @1 
haec Eros videbit Idibus. de Publilio autem, quod perscribi 
oportet, moram non puto esse faciendam. sed cum videas 
quantum de iure nostro decesserimus qui de res. <&7CCCC&> HS <&7CC&> 
praesentia solverimus, reliqua rescribamus, loqui cum eo, si tibi 
videbitur, poteris eum commodum nostrum exspectare debere, 
cum tanta sit a nobis iactura facta iuris. 
<y 2>
  Sed amabo te, mi Attice (videsne quam blande?), omnia 
nostra, quoad eris Romae, ita gerito, regito, gubernato ut nihil 
a me exspectes. quamquam enim reliqua satis apta sunt ad 
solvendum, tamen fit saepe ut ii qui debent non respondeant ad 
tempus. si quid eius modi acciderit, ne quid tibi sit fama mea 
potius. non modo versura verum etiam venditione, si ita res 
coget, nos vindicabis. 
<y 3>
  Bruto tuae litterae gratae erant. fui enim apud illum multas 
horas in Neside, cum paulo ante tuas litteras accepisset. 
delectari mihi Tereo videbatur et habere maiorem Accio quam 
Antonio gratiam. mihi autem [2quo]2 laetiora sunt eo plus 
stomachi et molestiae est populum Romanum manus suas non 
in defendenda re publica sed in plaudendo consumere. mihi 
quidem videntur istorum animi incendi etiam ad repraesen-
tandam improbitatem suam. sed tamen 'dum modo doleant 
aliquid, doleant quidlibet'. 
<y 4>
  Consilium meum quod ais cottidie magis laudari non moleste 
fero exspectabamque si quid de eo ad me scriberes. ego enim 
in varios sermones incidebam. quin etiam idcirco trahebam 
ut quam diutissime integrum esset. sed quoniam furcilla @1 
extrudimur, Brundisium cogito. facilior enim et exploratior 
devitatio legionum fore videtur quam piratarum, qui apparere 
dicuntur. Sestius &7VI& Id. exspectabatur sed non venerat, quod 
sciam. Cassius cum classicula sua venerat. ego cum eum vidis-
sem, &7IIII& in Pompeianum cogitabam, inde Aeculanum. nosti 
reliqua. 
<y 5>
  De Tutia ita putaram. de Aebutio non credo, nec tamen curo 
plus quam tu. Planco et Oppio scripsi equidem quoniam 
rogaras, sed, si tibi videbitur, ne necesse habueris reddere (cum 
enim tua causa fecerint omnia, vereor ne meas litteras super-
vacaneas arbitrentur), Oppio quidem utique, quem tibi 
amicissimum cognovi. verum ut voles. 
<y 6>
  Tu, quoniam scribis hiematurum te in Epiro, feceris mihi 
gratum si ante eo veneris quam mihi in Italiam te auctore 
veniendum est. litteras ad me quam saepissime; si de rebus 
minus necessariis, aliquem nactus; sin autem erit quid maius, 
domo mittito. $*(HRAKLEI/DEION&, si Brundisium salvi, adoriemur. 
'de Gloria' misi tibi. custodies igitur, ut soles, sed notentur 
eclogae duae quas Salvius bonos auditores nactus in convivio 
dumtaxat legat. mihi valde placent, mallem tibi. etiam atque 
etiam vale. @1 
<x 413>
<y sa>
    {47Scr. in Pompeiano xvi Kal. Sext. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Tu vero sapienter (nunc demum enim rescribo iis litteris quas 
mihi misisti convento Antonio Tiburi), sapienter igitur quod 
manus dedisti quodque etiam ultro gratias egisti. certe enim, ut 
scribis, deseremur ocius a re publica quam a re familiari. quod 
vero scribis te magis [2et magis]2 delectare 'o Tite, si quid', 
auges mihi scribendi alacritatem. quod Erotem non sine 
munusculo exspectare te dicis, gaudeo non fefellisse eam rem 
opinionem tuam; sed tamen idem $SU/NTAGMA& misi ad te retracta-
tius, et quidem $A)RXE/TUPON& ipsum crebris locis inculcatum et 
refectum. hunc tu tralatum in macrocollum lege arcano 
convivis tuis sed, si me amas, hilaris et bene acceptis, ne in me 
stomachum erumpant cum sint tibi irati. 
<y 2>
  De Cicerone velim ita sit ut audimus. de Xenone coram 
cognoscam; quamquam nihil ab eo arbitror neque indiligenter 
neque illiberaliter. de Herode faciam ut mandas et ea quae 
scribis ex Saufeio et e Xenone cognoscam. 
<y 3>
  De Quinto filio, gaudeo tibi meas litteras prius a tabellario 
meo quam ab ipso redditas; quamquam te nihil fefellisset. 
verum tamen. sed exspecto quid ille tecum, quid tu vicissim, 
nec dubito quin suo more uterque. sed eas litteras Curium mi 
spero redditurum. qui quidem etsi per se est amabilis a meque 
diligitur, tamen accedet magnus cumulus commendationis tuae. @1 
<y 4>
  Litteris tuis satis responsum est; nunc audi quod, etsi intellego 
scribi necesse non esse, scribo tamen. multa me movent in 
discessu, in primis mehercule quod diiungor a te. movet etiam 
navigationis labor alienus non ab aetate solum nostra verum 
etiam a dignitate tempusque discessus subabsurdum. relinqui-
mus enim pacem ut ad bellum revertamur, quodque temporis 
in praediolis nostris et belle aedificatis et satis amoenis consumi 
potuit in peregrinatione consumimus. consolantur haec: aut 
proderimus aliquid Ciceroni aut quantum profici possit iudica-
bimus. deinde tu iam, ut spero et ut promittis, aderis; quod 
quidem si acciderit, omnia nobis erunt meliora. 
<y 5>
  Maxime autem me angit ratio reliquorum meorum; quae 
quamquam explicata sunt, tamen, quod et Dolabellae nomen in 
his est et [2ex]2 attributione mihi nomina ignota, conturbor, nec 
me ulla res magis angit ex omnibus. itaque non mihi videor 
errasse quod ad Balbum scripsi apertius ut, is quid tale accidisset 
ut non concurrerent nomina, subveniret meque tibi etiam 
mandasse ut, si quid eius modi accidisset, cum eo communi-
cares. quod facies, si tibi videbitur, eoque magis, si proficisceris 
in Epirum. 
<y 6>
  Haec ego conscendens e Pompeiano tribus actuariolis decem-
scalmis. Brutus erat in Neside etiam nunc, Neapoli Cassius. 
  Ecquid amas Deiotarum et non amas Hieram? qui, ut 
Blesamius [venit] ad me, cum ei praescriptum esset ne quid 
sine Sesti nostri sententia ageret, neque ad illud neque ad 
quemquam nostrum rettulit. 
  Atticam nostram cupio absentem suaviari. ita mi dulcis salus @1 
visa est per te missa ab illa. referes igitur ei plurimam itemque 
Piliae dicas velim. 
<x 414>
<y sa>
    {47Scr. Vibone viii Kal. Sext. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Ego adhuc (perveni enim Vibonem ad Siccam) magis com-
mode quam strenue navigavi; remis enim magnam partem, 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 414>
<y 1>
<z 3>
prodromi nulli. illud satis opportune, duo sinus fuerunt quos 
tramitti oporteret, Paestanus et Vibonensis, utrumque pedibus 
aequis tramisimus. veni igitur ad Siccam octavo die e Pom-
pieano, cum unum diem Veliae constitissem; ubi quidem fui 
sane libenter apud Talnam nostrum nec potui accipi, illo 
absente praesertim, liberalius. &7VIIII& Kal. igitur ad Siccam. ibi 
tamquam domi meae scilicet. itaque obduxi posterum diem. 
sed putabam, cum Regium venissem, fore ut illic '$DOLIXO\N PLO/ON 
$O(RMAI/NONTES&' cogitaremus corbitane Patras an actuariolis ad 
Leucopetram Tarentinorum atque inde Corcyram; et, si 
oneraria, statimne freto an Syracusis. hac super re scribam ad te 
Regio. 
<y 2>
  [2Sed]2 mehercule, mi Attice, saepe mecum, '$H( DEU=R' O(DO/S SOI 
$TI/ DU/NATAI;&' cur ego tecum non sum? cur ocellos Italiae, 
villulas meas, non video? sed id [2satis]2 superque, tecum me non 
esse. quid fugientem? periculumne? at id nunc quidem, nisi 
fallor, nullum est; ad ipsum enim revocat me auctoritas tua. @1 
scribis enim in caelum ferri profectionem meam, sed ita si ante 
Kal. Ian. redeam; quod quidem certe enitar. malo enim vel 
cum timore domi esse quam sine timore Athenis tuis. sed 
tamen perspice quo ista vergant mihique aut scribe aut, quod 
multo malim, adfer ipse. haec hactenus. 
<y 3>
  Illud velim in bonam partem accipias me agere tecum quod 
tibi maiori curae sciam esse quam ipsi mihi. nomina mea, per 
deos, expedi, exsolve. bella reliqua reliqui; sed opus est diligentia 
coheredibus pro Cluviano Kal. Sext. persolutum ut sit. cum 
Publilio quo modo agendum sit videbis. non debet urgere, 
quoniam iure non utimur. sed tamen ei quoque satis fieri plane 
volo. Terentiae vero quid ego dicam? etiam ante diem, si potes. 
quin si, ut spero, celeriter in Epirum, hoc quod satis dato debeo 
peto a te ut ante provideas planeque expedias et solutum 
reliquas. sed de his satis, metuoque ne tu nimium putes. 
<y 4>
  Nunc neglegentiam meam cognosce. de gloria librum ad te 
misi, et in eo prohoemium id quod est in Academico tertio. id 
evenit ob eam rem quod habeo volumen prohoemiorum. ex 
eo eligere soleo cum aliquod $SU/GGRAMMA& institui. itaque iam in 
Tusculano, qui non meminissem me abusum isto prohoemio, 
conieci id in eum librum quem tibi misi. cum autem in navi 
legerem Academicos, agnovi erratum meum. itaque statim 
novum prohoemium exaravi et tibi misi. tu illud desecabis, hoc 
adglutinabis. Piliae salutem dices et Atticae, deliciis atque 
amoribus meis. @1 
<x 415>
<y sa>
    {47Scr. navigans ad Pompeianum xiv Kal. Sept. an. 44 (%14`8)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7VIII& Id. Sext. cum a Leucopetra profectus (inde enim tramitte-
bam) stadia circiter &7CCC& processissem, reiectus sum austro 
vehementi ad eandem Leucopetram. ibi cum ventum exspecta-
rem (erat enim villa Valeri nostri, ut familiariter essem et 
libenter), Regini quidam illustres homines eo venerunt Roma 
sane recentes, in iis Bruti nostri hospes, qui Brutum Neapoli 
reliquisset. haec adferebant, edictum Bruti et Cassi, et fore 
frequentem senatum Kalendis, a Bruto et Cassio litteras missas 
ad consularis et praetorios, ut adessent rogare. summam spem 
nuntiabant fore ut Antonius cederet, res conveniret, nostri 
Romam redirent. addebant etiam me desiderari, subaccusari. 
  Quae cum audissem, sine ulla dubitatione abieci consilium 
<y 2>
profectionis, quo mehercule ne antea quidem delectabar. lectis 
vero tuis litteris admiratus equidem sum te tam vehementer 
sententiam commutasse, sed non sine causa arbitrabar. etsi, 
quamvis non fueris suasor et impulsor profectionis meae, at 
probator certe fuisti, dum modo Kal. Ian. Romae essem. ita 
fiebat ut, dum minus periculi videretur, abessem, in flammam 
ipsam venirem. sed haec, etiam si non prudenter, tamen 
$A)NEME/SHTA& sunt, primum quod de mea sententia acta sunt, 
deinde etiam si te auctore, quid debet qui consilium dat prae-
stare praeter fidem? @1 
<y 3>
  Illud mirari satis non potui quod scripsisti his verbis: 'bene 
igitur tu qui $EU)QANASI/AN&, bene! relinque patriam!' an ego 
relinquebam aut tibi tum relinquere videbar, tu id non modo 
non prohibebas verum etiam adprobabas? graviora quae 
restant: 'velim $SXO/LION& aliquod elimes ad me, oportuisse te 
istuc facere.' itane, mi Attice? defensione eget meum factum, 
praesertim apud te qui di mirabiliter adprobasti? ego vero 
istum $A)POLOGISMO\N SUNTA/COMAI&, sed ad eorum aliquem quibus 
invitis et dissuadentibus profectus sum. etsi quid iam opus est 
$SXOLI/W|&? si perseverassem, opus fuisset. 'at hoc ipsum non 
constanter.' nemo doctus umquam (multa autem de hoc genere 
scripta sunt) mutationem consili inconstantiam dixit esse. 
<y 4>
deinceps igitur haec: 'nam si a Phaedro nostro esses, expedita 
excusatio esset; nunc quid respondemus?' ergo id erat meum 
factum quod Catoni probare non possim? flagiti scilicet plenum 
et dedecoris. utinam a primo ita tibi esset visum! tu mihi, sicut 
esse soles, fuisses Cato. 
<y 5>
  Extremum illud vel molestissimum: 'nam Brutus noster 
silet', hoc est, non audet hominem id aetatis monere. aliud nihil 
habeo quod ex iis a te verbis significari putem; et hercule ita 
est. nam &7XVI& Kal. Sept. cum venissem Veliam, Brutus audivit; 
erat enim cum suis navibus apud Haletem fluvium citra Veliam 
mil. pass. &7III&. pedibus ad me statim. di immortales, quam valde 
ille reditu vel potius reversione mea laetatus effudit illa omnia 
quae tacuerat! ut recordarer illud tuum 'nam Brutus noster 
silet'. maxime autem dolebat me Kal. Sext. in senatu non fuisse. @1 
Pisonem ferebat in caelum; se autem laetari quod effugissem 
duas maximas vituperationes, unam, quam itinere faciendo me 
intellegebam suscipere, desperationis ac relictionis rei publicae 
(flentes mecum vulgo querebantur quibus de meo celeri reditu 
non probabam), alteram, de qua Brutus et qui una erant (multi 
autem erant) laetabantur quod eam vituperationem effugissem, 
me existimari ad Olympia. hoc vero nihil turpius quovis rei 
publicae tempore, sed hoc $A)NAPOLO/GHTON&. ego vero austro 
gratias miras qui me a tanta infamia averterit. 
<y 6>
  Reversionis has speciosas causas habes, iustas illas quidem et 
magnas; sed nulla iustior quam quod tu idem aliis litteris, 
'provide, si cui quid debetur, ut sit unde par pari respondeam. 
mirifica enim $DUSXRHSTI/A& est propter metum armorum.' in freto 
medio hanc epistulam legi, ut quid possem providere in 
mentem mihi non veniret nisi ut praesens me ipse defenderem. 
sed haec hactenus; reliqua coram. 
<y 7>
  Antoni edictum legi a Bruto * * * et horum contra scriptum 
praeclare; sed quid ista edicta valeant aut quo spectent plane non 
video. nec ego nunc, ut Brutus censebat, istuc ad rem publicam 
capessendam venio. quid enim fieri potest? num quis Pisoni est 
adsensus? num rediit ipse postridie? sed abesse hanc aetatem 
longe a sepulcro negant oportere. 
<y 8>
  Sed obsecro te, quid est quod audivi de Bruto? Piliam 
$PEIRA/ZESQAI PARALU/SEI& te scripsisse aiebat. valde sum commotus, 
etsi idem te scribere sperare melius. ita plane velim, et [2ei]2 dicas @1 
plurimam salutem et suavissimae Atticae. haec scripsi navigans 
cum Pompeianum accederem &7XIIII& Kal. 
<x 416>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano viii Kal. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7VIII& Kal. duas a te accepi [litteras]. respondebo igitur priori 
prius. adsentior tibi ut nec duces simus nec agmen cogamus, 
faveamus tamen. orationem tibi misi. eius custodiendae et 
proferendae arbitrium tuum. sed quando illum diem cum tu 
<y 2>
edendam putes? indutias quas scribis non intellego fieri posse. 
melior est $A)NANTIFWNHSI/A&, qua me usurum arbitror. quod scribis 
legiones duas Brundisium venisse, vos omnia prius. scribes 
igitur quicquid audieris. 
<y 3>
  Varronis $DIA/LOGON& exspecto. [2non]2 improbo $*(HRAKLEI/DEION&, 
praesertim cum tu tanto opere delectere; sed quale velis velim 
scire. quod ad te antea atque adeo prius scripsi (sic enim mavis), 
ad scribendum, [2si licet]2 tibi vere dicere, fecisti me acriorem. 
ad tuum enim iudicium, quod mihi erat notum, addidisti 
Peducaei auctoritatem, magnam eam quidem apud me et in 
primis gravem. enitar igitur ne desideres aut industriam meam 
aut diligentiam. 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 416>
<y 3>
<z 9>
  Vettienum, ut scribis, et Faberium foveo. Cloelium nihil @1 
arbitror malitiose; quamquam_sed quod egerit. de libertate 
retinenda, qua certe nihil est dulcius, tibi adsentior. itane Gallo 
Caninio? [2o]2 hominem nequam! quid enim dicam aliud? 
cautum Marcellum! me sic, sed non tamen cautissimum. 
<y 4>
  Longiori epistulae superiorique respondi. nunc breviori pro-
piorique quid respondeam nisi eam fuisse dulcissimam? res 
Hispanienses valde bonae, modo Balbillum incolumem videam, 
subsidium nostrae senectutis. de Anniano item quod me 
valde observat Visellia. sed haec quidem humana. de Bruto te 
nihil scire dicis, sed Servilia venisse M. Scaptium eumque non 
%qua% pompa, ad se tamen clam venturum sciturumque me 
omnia; quae ego statim. interea narrat eadem Bassi servum 
venisse qui nuntiaret legiones Alexandrinas in armis esse, 
Bassum arcessi, Cassium exspectari. quid quaeris? videtur es 
publica ius suum recuperatura. sed ne quid ante. nosti horum 
exercitationem in latrocinio et amentiam. 
<x 417>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano vel Cumano c. v Kal. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Dolabella, vir optimus, etsi, cum haec scribebam secunda mensa 
apposita, venisse eum ad Baias audiebam, tamen ad me ex 
Formiano scripsit, quas litteras cum e balineo exissem accepi, 
sese de attributione omnia summa fecisse. Vettienum accusat 
(tricatur scilicet ut monetalis), sed ait totum negotium Sestium @1 
nostrum suscepisse, optimum quidem illum virum nostrique 
amantissimum. quaero autem quid tandem Sestius in hac re 
facere possit quod non qui[2vi]2s nostrum. sed si quid praeter 
spem erit, facies ut sciam; sin est, ut arbitror, negotium perdi-
tum, scribes tamen, neque ista res commovebit. 
<y 2>
  Nos hic $FILOSOFOU=MEN& (quid enim aliud?) et $TA\ PERI\ TOU= 
$KAQ&[2$H/K&]2$ONTOS& magnifice explicamus $PROSFWNOU=MEN&que Cice-
roni. qua de re enim potius pater filio? deinde alia. quid quaeris? 
exstabit opera peregrinationis huius. Varronem hodie aut cras 
venturum putabant. ego autem in Pompeianum properabam, 
non quo hoc loco quicquam pulchrius, sed interpellatores illic 
minus molesti. sed perscribe, quaeso, quae causa sit Myrtilo 
(poenas quidem illud pependisse audivi) et satisne pateat unde 
corruptus. 
<y 3>
  Haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te 
orationem esse perlatam. hui, quam timeo quid existimes! etsi 
quid ad me? quae non sit foras proditura nisi re publica 
recuperata; de quo quid sperem non audeo scribere. 
<x 418>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano iv vel iii Non. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Cum sciam quo die venturus sim, faciam ut scias. impedimenta 
exspectanda sunt quae %annua% veniunt et familia aegra est. 
Kalendis vesperi litterae mihi ab Octaviano. magna molitur. 
veteranos qui Casilini et Calatiae [2sunt]2 perduxit ad suam @1 
sententiam. nec mirum, quingenos denarios dat. cogitat reliquas 
colonias obire. plane hoc spectat ut se duce bellum geratur cum 
Antonio. itaque video paucis diebus nos in armis fore. quem 
autem sequamur? vide nomen, vide aetatem. atque a me 
postulat primum ut clam colloquatur mecum vel Capuae vel 
non longe a Capua. puerile hoc quidem, si id putat clam fieri 
<y 2>
posse. docui per litteras id nec opus esse nec fieri posse. misit ad 
me Caecinam quendam Volaterranum, familiarem suum; qui 
haec pertulit, Antonium cum legione Alaudarum ad urbem 
pergere, pecunias municipiis imperare, legionem sub signis 
ducere. consultabat utrum Romam cum &7CI#1100 CI#1100 CI#1100& vetera-
norum proficisceretur an Capuam teneret et Antonium venien-
tem excluderet an iret ad tris legiones Macedonicas quae iter 
secundum mare superum faciunt; quas sperat suas esse. eae 
congiarium ab Antonio accipere noluerunt, ut hic quidem 
narrat, et ei convicium grave fecerunt contionantemque reli-
querunt. quid quaeris? ducem se profitetur nec nos sibi putat 
deesse oportere. equidem suasi ut Romam pergeret. videtur 
enim mihi et plebeculam urbanam et, si fidem fecerit, etiam 
bonos viros secum habiturus. o Brute, ubi es? quantam $EU)KAI-
$RI/AN& amittis! non equidem hoc divinavi, sed aliquid tale putavi 
fore. 
  Nunc tuum consilium exquiro. Romamne venio an hic 
maneo an Arpinum ($A)SFA/LEIAN& habet is locus) fug[2i]2am * * * 
Romam, ne desideremur si quid actum videbitur. hoc igitur 
explica. numquam in maiore $A)PORI/A|& fui. @1 
<x 419>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano prid. Non. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Binae uno die mihi litterae ab Octaviano, nunc quidem ut 
Romam statim veniam; velle se rem agere per senatum. cui ego 
non posse senatum ante Kal. Ian., quod quidem ita credo. ille 
autem addit 'consilio tuo'. quid multa? ille urget, ego autem 
$SKH/PTOMAI&. non confido aetati, ignoro quo animo. nil sine 
Pansa tuo volo. vereor ne valeat Antonius, nec a mari discedere 
libet. at metuo ne quae $A)RISTEI/A& me absente. Varroni quidem 
displicet consilium pueri, mihi non. firmas copias habet, 
Brutum haere potest; et rem gerit palam, centuriat Capuae, 
dinumerat. iam iamque video bellum. ad haec rescribe. tabel-
larium meum Kalendis Roma profectum sine tuis litteris miror. 
<x 420>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano Non. Nov. an. 44 (%14`1)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nonis accepi a te duas epistulas quarum alteram Kal. dederas, 
alteram pridie. igitur prius ad superiorem. nostrum opus tibi 
probari laetor; ex quo $A)/NQH& ipsa posuisti, quae mihi florentiora 
sunt visa tuo iudicio. cerulas enim tuas miniatulas illas extime-
scebam. de Sicca ita est ut scribis; a[2b i]2sta causa aegre me tenui. 
itaque perstringam sine ulla contumelia Siccae aut Septimiae, @1 
tantum ut sciant $PAI=DES PAI/DWN& sine vallo Luciliano eum ex C. 
Fadi filia liberos habuisse. atque utinam eum diem videam cum 
ista oratio ita libere vagetur [2ut]2 etiam in Siccae domum 
introeat! sed illo tempore opus est quod fuit illis &7III&viris. 
moriar nisi facete! tu vero leges Sexto eiusque iudicium mihi 
perscribes. $EI(=S E)MOI\ MURI/OI&. Caleni interventum et Calvennae 
cavebis. 
<y 2>
  Quod vereris ne $A)DO/LESXOS&  mihi tu, quis minus? cui, ut 
Aristophani Archilochi iambus, sic epistula [2tua]2 longissima 
quaeque optima videtur. quod me admones, tu vero etiam si 
reprehenderes, non modo facile paterer sed etiam laetarer, quippe 
cum in reprehensione sit prudentia cum $EU)MENEI/A|&. ita libenter ea 
corrigam quae a te animadversa sunt, 'eodem iure quo Rubri-
ana' potius quam 'quo Scipionis', et de laudibus Dolabellae 
deruam cumulum. ac tamen est isto loco bella, ut mihi videtur, 
$EI)RWNEI/A&, quod eum ter contra civis in acie. illud etiam malo 
'indignissimum est hunc vivere' quam 'quid indignius?' 
<y 3>
  $*PEPLOGRAFI/AN& Varronis tibi probari non moleste fero; a quo 
adhuc $*(HRAKLEI/DEION& illud non abstuli. quod me hortaris ad 
scribendum, amice tu quidem, sed me scito agere nihil aliud. 
gravedo tua mihi molesta est. quaeso, adhibe quam soles 
diligentiam. librum meum illum 'o Tite' tibi prodesse laetor. 
'Anagnini' sunt Mustela $TACIA/RXHS& et Laco qui plurimum bibit. 
librum quem rogas perpoliam et mittam. @1 
<y 4>
  Haec ad posteriorem. $TA\ PERI\ TOU= KAQH/KONTOS&, quatenus 
Panaetius, absolvi duobus. illius tres sunt; sed cum initio divi-
sisset ita, tria genera exquirendi offici esse, unum, cum delibere-
mus honestum an turpe sit, alterum, utile an inutile, tertium, 
cum haec inter se pugnare videantur, quo modo iudicandum 
sit, qualis causa Reguli, redire honestum, manere utile, de 
duobus primis praeclare disserit, de tertio pollicetur se deinceps 
scripturum sed nihil scripsit. eum locum Posidonius persecutus 
[2est]2. ego autem et eius librum arcessivi et ad Athenodorum 
Calvum scripsi ut ad me $TA\ KEFA/LAIA& mitteret; quae exspecto. 
quem velim cohortere et roges ut quam primum. in eo est $PERI\ 
$TOU= KATA\ PERI/STASIN KAQH/KONTOS&. quod de inscriptione quaeris, 
non dubito quin $KAQH=KON& 'officium' sit, nisi quid tu aliud; sed 
inscriptio plenior 'de Officiis'. $PROSFWNW=& autem Ciceroni filio; 
visum est non $A)NOI/KEION&. 
<y 5>
  De Myrtilo dilucide. o qualis tu semper istos! itane? in D. 
Brutum? di istis! 
<y 6>
  Ego me, ut scripseram, in Pompeianum non abdidi, primo 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 420>
<y 6>
<z 2>
tempestatibus quibus nil taetrius; deinde ab Octaviano cottidie 
litterae ut negotium susciperem, Capuam venirem, iterum rem 
publicam servarem, Romam utique statim. '$AI)/DESQEN ME\N 
$A)NH/NASQAI, DEI=SAN D' U(PODE/XQAI.&' is tamen egit sane strenue et 
agit, Romam veniet cum manu magna; sed est plane puer. 
putat senatum statim. quis veniet? si venerit, quid incertis rebus 
offendet Antonium? Kal. Ian. erit fortasse praesidio, aut @1 
quidem ante depugnabitur. puero municipia mire favent. iter 
enim faciens in Samnium venit Cales, mansit Teani. mirifica 
$A)PA/NTHSIS& et cohortatio. hoc tu putares? ob hoc ego citius 
Romam quam constitueram. simul et constituero, scribam. 
<y 7>
  Etsi nondum stipulationes legeram (nec enim Eros venerat), 
tamen rem prid. Id. velim conficias. epistulas Catinam, Tauro-
menium, Syracusas commodius mittere potero si Valerius 
interpres ad me nomina gratiosorum scripserit. alii enim sunt 
alias, nostrique familiares fere demortui. publice tamen scripsi, 
si uti vellet eis Valerius; aut mihi nomina mitteret. 
<y 8>
  De Lepidianis feriis Balbus ad me usque ad &7III& Kal. exspectabo 
tuas litteras meque [2de]2 Torquati negotiolo sciturum puto. 
Quinti litteras ad te misi ut scires quam valde eum amaret 
quem dolet a te minus amari. Atticae, quoniam, quod optimum 
in pueris est, hilarula est, eis verbis suavium des volo. 
<x 421>
<y sa>
    {47Scr. in Puteolano viii vel vii Id. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Oppi epistulae, quia perhumana erat, tibi misi exemplum. de 
Ocella, dum tu muginaris nec mihi quicquam rescribis, cepi 
consilium domesticum, itaque me prid. Id. arbitror Romae 
futurum. commodius est visum frustra me istic esse, cum id non @1 
necesse esset, quam, si opus esset, non adesse, et simul ne 
intercluderer metuebam. ille enim iam adventare potest; etsi varii 
rumores multique quos cuperem veros, nihil tamen certi. ego 
vero, quicquid est, tecum potius quam animi pendeam, cum a 
te absim, et de te et de me. sed quid tibi dicam? $KOINO\N& enim. 
de $*(HRAKLEIDEI/W|& Varronis negotia salsa. me quidem nihil 
umquam sic delectavit. sed haec et alia maiora coram. 
<x 422>
<y sa>
    {47Scr. in Sinuessano v Id. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
&7VI& Id. veni ad me in Sinuessanum. eodem die vulgo loque-
bantur Antonium mansurum esse Casilini. itaque mutavi con-
silium; statueram enim recta Appia Romam. facile me ille esset 
adsecutus; aiunt enim eum Caesari[2a]2na uti celeritate. verti 
igitur me a Minturnis Arpinum versus. constitueram ut &7V& Id. 
<y 2>
aut Aquini manerem aut in Arcano. nunc, mi Attice, tota 
mente incumbe in hanc curam; magna enim res est. tria sunt 
autem, maneamne Arpini an Propius accedam an veniam 
Romam. quod censueris faciam. sed quam primum. avide 
exspecto tuas litteras. &7V&[&7I&] Id. mane in Sinuessano. @1 
<x 423>
<y sa>
    {47Scr. Aquini iv Id. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
O casum mirificum! &7V& Id. cum ante lucem de Sinuessano 
surrexissem venissemque diluculo ad pontem Tirenum qui est 
Minturnis, in quo flexus est ad iter Arpinas, obviam mihi fit 
tabellarius, qui me offendit '$DOLIXO\N PLO/ON O(RMAI/NONTA&'. ego 
statim 'cedo' inquam 'si quid ab Attico'. nondum legere 
poteramus; nam et lumina dimiseramus nec satis lucebat. cum 
autem luceret, ante scripta epistula ex duabus tuis prior mihi 
legi coepta est. illa omnium quidem elegantissima. ne sim 
salvus si aliter scribo ac sentio. nihil legi humanius. itaque 
veniam quo vocas, modo adiutore te. sed nihil tam $A)PROSDIO/-
$NUSON& mihi primo videbatur quam ad eas litteras quibus ego a 
<y 2>
te consilium petieram te mihi ista rescribere. ecce tibi altera, qua 
hortaris '$PAR' H)NEMO/ENTA *MI/MANTA, NH/SOU E)PI\ *YURI/HS&', Appiam 
scilicet '$E)P' A)RISTE/R' E)/XONTA&'. itaque eo die mansi Aquini. 
longulum sane iter et via mala. inde postridie mane proficiscens 
<y 3>
has litteras dedi. * * * et quidem ut a me dimitterem invitis-
simus fecerunt Erotis litterae. rem tibi Tiro narrabit. tu quid 
faciendum sit videbis, praeterea possimne propius accedere; 
malo enim esse in Tusculano ut uspiam in suburbano. an 
etiam longius discedendum putas? crebro ad me velim scribas: 
erit autem cottidie cui des. 
<y 4>
  Quod praeterea consulis, quid tibi censeam faciendum @1 
difficile est cum absim. verum tamen si pares aeque inter se, 
quiescendum: sin latius manabit et quidem ad nos, deinde 
communiter. 
<x 424>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati iii Id. Nov. an. 44 (%14`2)}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Avide tuum consilium exspecto. timeo ne absim cum adesse 
me sit honestius; temere venire non audeo. de Antoni itineribus 
nescio quid aliter audio atque ut ad te scribebam. omnia igitur 
velim explices et ad me certa mittas. 
<y 2>
  De reliquo quid tibi ego dicam? ardeo studio historiae 
(incredibiliter enim me commovet tua cohortatio), quae 
quidem nec institui nec effici potest sine tua ope. coram igitur 
hoc quidem conferemus. in praesentia mihi velim scribas quibus 
consulibus C. Fannius M. f. tribunus pl. fuerit. videor mihi 
audisse P. Africano L. Mummio censoribus. id igitur quaero. 
  Tu mihi de his rebus quae novantur omnia certa, clara. &7III& Id. 
ex Arpinati. 
<x 425>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati prid.(?) Id. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Nihil erat plane quod scriberem. nam cum Puteolis essem, 
cottidie aliquid novi de Octaviano, multa, etiam falsa, de 
Antonio. ad ea autem quae scripsisti (tris enim acceperam &7III& 
Id. a te epistulas), valde tibi adsentior, si multum possit @1 
Octavianus, multo firmius acta tyranni comprobatum iri quam 
in Telluris, atque id contra Brutum fore. sin autem vincitur, 
vides intolerabilem Antonium, ut quem velis nescias. 
<y 2>
  O Sesti tabellarium hominem nequam! postridie Puteolis 
Romae se dixit fore. quod me mones ut pedetemptim, ad-
sentior; etsi aliter cogitabam. nec me Philippus aut Marcellus 
movet. alia enim eorum ratio; et, si non est, tamen videtur. sed 
in isto iuvene, quamquam animi satis, auctoritatis parum est. 
tamen vide, si forte in Tusculano recte esse possum, ne id melius 
sit. ero libentius; nihil enim ignorabo. an hoc cum Antonius 
venerit? 
<y 3>
  Sed, ut aliud ex alio, mihi non est dubium quin quod Graeci 
$KAQH=KON&, nos 'officium'. id autem quid dubitas quin etiam in 
rem publicam praeclare caderet? nonne dicimus consulum 
officium, senatus officium, imperatoris officium? praeclare con-
venit; aut da melius. 
<y 4>
  Male narras de Nepotis filio. valde mehercule moveor et 
moleste fero. nescieram omnino esse istum puerum. Caninium 
perdidi, hominem, quod ad me attinet, non ingratum. Atheno-
dorum nihil est quod hortere; misit enim satis bellum $U(PO/MNHMA&. 
gravedini, quaeso, omni ratione subveni. avi tui pronepos 
scribit ad patris mei nepotem se ex Nonis iis quibus nos magna 
gessimus aedem Opis explicaturum, idque ad populum. videbis 
igitur et scribes. Sexti iudicium exspecto. @1 
<x 426>
<y sa>
    {47Scr. in Arpinati post prid. Id. Nov. an. 44}47 
    [2CICERO ATTICO SAL.]2 
<y 1>
Noli putare pigritia me facere quod non mea manu scribam_ 
sed mehercule pigritia. nihil enim habeo aliud quod dicam. et 
tamen in tuis quoque epistulis Alexim videor agnoscere. sed ad 
rem venio. 
  Ego, si me non improbissime Dolabella tractasset, dubitassem 
fortasse utrum remissior essem an summo iure contenderem. 
nunc vero etiam gaudeo mihi causam oblatam in qua et ipse 
sentiat et reliqui omnes me ab illo abalienatum, idque prae me 
feram et quidem me facere et rei publicae causa ut illum oderim, 
quod, cum eam me auctore defendere coepisset, non modo 
deseruerit emptus pecunia sed etiam, quantum in ipso fuerit, 
<y 2>
everterit. quod autem quaeris quo modo agi placeat cum dies 
venerit, primum velim eius modi sit ut non alienum sit me 
Romae esse; de quo ut de ceteris faciam ut tu censueris. de 
summa autem agi prorsus vehementer et severe volo. etsi 
sponsores appellare videtur habere quandam $DUSWPI/AN&, tamen 
hoc quale sit consideres velim: possumus enim, ut sponsores 
[2non]2 appellentur, procuratores in ius ducere; neque enim illi 
litem contestabuntur, quo facto non sum nescius sponsores 
liberari. sed et illi turpe arbitror eo nomine quod satis dato 
<a 0474>
<b 057>
<c Att>
<x 426>
<y 2>
<z 10>
debeat procuratores eius non dissolvere et nostrae gravitatis ius 
nostrum sine summa illius ignominia persequi. de hoc quid 
placeat rescribas velim; nec dubito quin hoc totum lenius 
administraturus sis. @1 
<y 3>
  Redeo ad rem publicam. multa mehercule a te saepe $E)N 
$POLITIKW=|& genere prudenter, sed his litteris nihil prudentius. 
quamquam enim %postea% in praesentia belle iste puer retundit 
Antonium, tamen exitum exspectare debemus. at quae contio! 
nam est missa mihi. iurat 'ita sibi parentis honores consequi 
liceat' et simul dextram intendit ad statuam. $MHDE\ SWQEI/HN U(PO/ 
$GE TOIOU/TOU&! sed, ut scribis, certissimum video esse discrimen 
Cascae nostri tribunatum, de quo quidem ipso dixi Oppio, 
cum me hortaretur ut adulescentem totamque causam manum-
que veteranorum complecterer, me nullo modo facere posse, 
[2nisi]2 mihi exploratum esset eum non modo non inimicum 
tyrannoctonis verum etiam amicum fore. cum ille diceret ita 
futurum, 'quid igitur festinamus?' inquam. 'illi enim mea 
opera ante Kal. Ian. nihil opus est, nos autem eius voluntatem 
ante Id. Dec. pers[2pi]2ciemus in Casca.' valde mihi adsensus est. 
quam ob rem haec quidem hactenus. 
  Quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis et, ut ego 
arbitror, etiam quid scribas habebis cottidie. Leptae litterarum 
exemplum tibi misi, ex quo mihi videtur Stratyllax ille deiectus 
de gradu. sed tu, cum legeris, existimabis. 
<y 4>
  Obsignata iam epistula litteras a te et a Sexto accepi. nihil 
iucundius litteris Sexti, nihil amabilius. nam tuae breves erant 
litterae, priores uberrimae. ut quidem et prudenter et amice 
suades ut in his locis potissimum sim, quoad audiamus haec 
quae commota sunt quorsus evadant. @1 
<y 5>
  Sed me, mi Attice, non sane hoc quidem tempore movet res 
publica, non quo aut sit mihi quicquam carius aut esse debeat, 
sed desperatis etiam Hippocrates vetat adhibere medicinam. 
qua re ista valeant; me res familiaris movet. rem dico? immo 
vero existimatio. cum enim tanta reliqua sint mihi, ne Terentiae 
quidem adhuc quod solvam expeditum est. Terentiae dico? scis 
nos pridem iam constituisse Montani nomine HS <&7XXV&> dissolvere. 
pudentissime hoc Cicero petierat ut fide sua. liberalissime, ut 
tibi quoque placuerat, promiseram Erotique dixeram ut seposi-
tum haberet. non modo [2non fecit]2 sed iniquissimo faenore 
versuram facere Aurelius coactus est. nam de Terentiae nomine 
Tiro ad me scripsit te dicere nummos a Dolabella fore. male 
eum credo intellexisse, si quisquam male intellegit, potius nihil 
intellexisse. tu enim ad me scripsisti Coccei responsum et isdem 
paene verbis Eros. 
<y 6>
  Veniendum est igitur vel in ipsam flammam. turpius est 
enim privatim cadere quam publice. itaque ceteris de rebus 
quas ad me suavissime scripsisti perturbato animo non potui, 
ut consueram, rescribere. consenti in hac cura ubi sum, ut me 
expediam; quibus autem rebus, venit quidem mihi in mentem, 
sed certi constitere nihil possum prius quam te videro. qui 
minus autem ego istic recte esse possim quam est Marcellus? 
sed non id agitur neque id maxime curo; quid curem vides. 
adsum igitur. @1