/* ** Gratian: changes to text, coding, etc. ** ** Electronic notes: coding ASCII, 40 hex used for "Paragraph sign", ** (normally) no trailing blanks at end of line. ** ** The text is as it appears in the edition of Emil Friedberg ** (Leipzig 1879) except that ** ** a) hyphens have been removed. ** b) obvious printing errors have been corrected, but not if ** there is a possibility that these could represent medieval ** ms. readings (for details of emendations see the ** introduction to G. Silagi and T. Reuter, Wortkonkordanz zum ** Decretum Gratiani, Munich 1989/90) ** c) some abbreviations have been expanded. ** d) Friedberg's use of quotation marks has been rationalised ** (single quotes [27 hex] for quotes within quotes) and ** completed as far as possible, as has his somewhat erratic ** use of square brackets to distinguish additions made by the ** Correctores Romani to the text. No attempt has been made to ** distinguish between opening and closing quotes. ** ** Some of the text has been enclosed between a minus and a plus sign to ** denote commentary: ** ** a) page numbers ** b) chapter, book, etc. divisions ** c) square-bracketed additions by the CR (see d above) ** d) the word PALEA ** e) the thirteenth century paragraph divisions (@. 1, etc.) ** f) titles ** ** The text is otherwise coded only by the insertion of OCP-style ** markers, enclosed in pointed brackets as usual. The references ** used are: ** ** L) for line (the program used for intermediate work was OCP) ** S) for page (the original project was carried out in German) ** T) for text type, i.e. ** A denotes dictum ante ** P denotes dictum post ** Q denotes quaestionatio ** I denotes inscriptio ** R denotes rubric ** T denotes text, i.e. the piece of canon law being quoted ** P) for palea: 1 for yes, 0 for no ** 1) for the major division ** 2) the number of the major division ** 3) in the case of the Causae, the number of the Quaestio ** 4) the number of the chapter ** ** Any further queries may be addressed to T. Reuter at the MGH, e- ** mail A400101@DM0LRZ01.EARN */  <1 D> -CONCORDIA DISCORDANTIUM CANONUM AC PRIMUM DE IURE NATURAE ET CONSTITUTIONIS+ <2 1> -DISTINCTIO PRIMA.+ -GRATIANUS.+ Humanum genus duobus regitur, naturali uidelicet iure et moribus. Ius naturae est, quod in lege et euangelio continetur, quo quisque iubetur alii facere, quod sibi uult fieri, et prohibetur alii inferre, quod sibi nolit fieri. Unde Christus in euangelio: "Omnia quecunque uultis ut faciant uobis homines, et uos eadem facite illis. Haec est enim lex et prophetae." Hinc Ysidorus in V. libro Ethimologiarum -[c. 2.]+ ait: <4 1> -C. I.+ Diuinae leges natura, humanae moribus constant. Omnes leges aut diuinae sunt, aut humanae. Diuinae natura, humanae moribus constant, ideoque he discrepant, quoniam aliae aliis gentibus placent. -@. 1.+ Fas lex diuina est: ius lex humana. Transire per agrum alienum, fas est, ius non est. -Gratianus.+ Ex uerbis huius auctoritatis euidenter datur intelligi, in quo differant inter se lex diuina et humana, cum omne quod fas est, nomine diuinae uel naturalis legis accipiatur, nomine uero legis humanae mores iure conscripti et traditi intelligantur. -@. 1.+ Est autem ius generale nomen, multas sub se continens species. Unde in eodem libro -[Etymolog. c. 3.]+ Ysidorus ait: <4 2> -C. II.+ Ius genus, lex species eius est. Ius generale nomen est; lex autem iuris est species. Ius autem est dictum, quia iustum est. Omne autem ius legibus et moribus constat. <4 3> -C. III.+ Quid sit lex. -[Isidor. eod. cap. 3.]+ Lex est constitutio scripta. <4 4> -C. IV.+ Quid sit mos. -[Isidor. eod. cap. 3. et lib. II. c. 10.]+ Mos autem est longa consuetudo, de moribus tracta tantumdem. -2+ <4 5> -C. V.+ Quid sit consuetudo. -[Isidor. eod. cap. 3. et lib. II. c. 10.]+ Consuetudo autem est ius quoddam moribus institutum, quod pro lege suscipitur, cum deficit lex. -@. 1.+ Nec differt, an scriptura, an ratione consistat, quoniam et legem ratio commendat. -@. 2.+ Porro si ratione lex constat, lex erit omne, iam quod ratione constiterit, dumtaxat quod religioni congruat, quod disciplinae conueniat, quod saluti proficiat. -@. 3.+ Vocatur autem consuetudo, quia in communi est usu. -Gratianus.+ Cum itaque dicitur: "non differt, utrum consuetudo scriptura, uel ratione consistat," apparet, quod consuetudo partim est redacta in scriptis, partim moribus tantum utentium est reseruata. Quae in scriptis redacta est, constitutio siue ius uocatur; quae uero in scriptis redacta non est, generali nomine, consuetudo uidelicet, appellatur. -@. 1.+ Est et alia diuisio iuris, ut in eodem libro -[V. c. 4.]+ testatur Ysidorus ita dicens: <4 6> -C. VI.+ Que sint species iuris. -[Isidor. eod. c. 4.]+ Ius aut naturale est, aut ciuile, aut gentium. <4 7> -C. VII.+ Quid sit ius naturale. -[Isidor. eod. c. 4.]+ Ius naturale est commune omnium nationum, eo quod ubique instinctu naturae, non constitutione aliqua habetur, ut uiri et feminae coniunctio, liberorum successio et educatio, communis omnium possessio et omnium una libertas, acquisitio eorum, quae celo, terra marique capiuntur; item depositae rei uel commendatae pecuniae restitutio, uiolentiae per uim repulsio. -@. 1.+ Nam hoc, aut si quid huic simile est, numquam iniustum, sed naturale equumque habetur. <4 8> -C. VIII.+ Quid sit ius ciuile. -[Isidor. eod. c. 5.]+ Ius ciuile est, quod quisque populus uel ciuitas sibi proprium diuina humanaque causa constituit. -3+ <4 9> -C. IX.+ Quid sit ius gentium. -[Isidor. eod. c. 6.]+ Ius gentium est sedium occupatio, edificatio, munitio, bella, captiuitates, seruitutes, postliminia, federa pacis, induciae, legatorum non uiolandorum religio, conubia inter alienigenas prohibita. -@. 1.+ Hoc inde ius gentium appellatur, quia eo iure omnes fere gentes utuntur. <4 10> -C. X.+ Quid sit ius militare. -[Isidor. eod. c. 7.]+ Ius militare est belli inferendi solempnitates, federis faciendi nexus, signo dato egressio in hostem uel commissio; item signo dato receptio; item flagitii militaris disciplina, si locus deseratur; item stipendiorum modus, dignitatum gradus, premiorum honor, ueluti cum corona uel torques donantur; item predae decisio, et pro personarum qualitatibus et laboribus iusta diuisio, ac principis porcio. <4 11> -C. XI.+ Quid sit ius publicum. -[Isidor. eod. c. 8.]+ Ius publicum est in sacris et sacerdotibus et magistratibus. -+ <4 12> -C. XII.+ Quid sit ius Quiritum. -[Isidor. eod. c. 9.]+ Ius Quiritum est proprie Romanorum, quod nulli tenent, nisi Quirites, id est Romani. -@. 1.+ In quo agitur de legitimis hereditatibus, de curationibus, de tutelis, de usucapionibus, quae iura apud nullum alium populum repperiuntur, sed propria sunt Romanorum, et in eos solos constituta. <1 D> <2 2> -DISTINCTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Constat autem ius Quiritum ex legibus et plebisscitis et senatusconsultis et constitutionibus principum et edictis siue prudentum responsis. <4 1> -C. I.+ Quid sit lex. -[Isidor. Etym. lib. V. c. 10. et l. II. c. 10.]+ Lex est constitutio populi, qua maiores natu simul cum plebibus aliquid sanxerunt. <4 2> -C. II.+ Quid plebisscitum. -[Isidor. eod. c. 11.]+ Plebisscita sunt, quae plebes tantum constituunt: et uocantur plebisscita, quod ea plebs sciat, uel quod sciscitatur et rogat, ut fiat. <4 3> -C. III.+ Quid senatusconsultum. -[Isidor. eod. c. 12.]+ Senatusconsultum est, quod tantum senatores populis consulendo decernunt. <4 4> -C. IV.+ Quid constitutio uel edictum. -[Isidor. eod. c. 13.]+ Constitutio uel edictum est, quod rex uel imperator constituit uel edidit. -4+ <4 5> -C. V.+ Que sint responsa prudentum. -[Isidor. eod. c. 14.]+ Responsa prudentum sunt que iurisconsulti respondere dicuntur consulentibus: unde responsa Pauli dicta sunt. Fuerunt enim quidam prudentes et arbitri equitatis, qui institutiones ciuilis iuris compositas ediderunt, quibus dissidentium lites contentionesque sopirent. <4 6> -C. VI.+ Que sint tribuniciae leges uel consulares. -[Isidor. eod. c. 15.]+ -II. Pars.+ Quedam etiam leges dicuntur ab his, qui condiderunt, ut consulares, tribuniciae, Iuliae, Corneliae. Nam et sub Octauiano Cesare suffecti consules Papius et Pompeius legem tulerunt, que a nominibus eorum appellatur Papia Pompeia, continens patrum premia pro suscipiendis liberis. Sub eodem quoque imperatore Falcidius tribunus plebis legem fecit, ne quis plus extraneis testamento legaret, quam ut quarta pars superesset heredibus, ex cuius nomine lex Falcidia nominata est. <4 7> -C. VII.+ Quid sit lex satyra. -[Isidor. eod. c. 16.]+ Satyra uero lex est, que de pluribus simul rebus eloquitur, dicta a copia rerum et quasi a saturitate: unde et satyram scribere est poemata uaria condere, ut Oratii, Iuuenalis et Persii. <4 8> -C. VIII.+ Que sint Rodiae leges. -[Isidor. eod. c. 17.]+ Rodiae leges naualium commerciorum sunt, ab insula Rodo cognominatae, in qua antiquitus mercatorum usus fuit. <1 D> <2 3> -DISTINCTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Omnes he species secularium legum partes sunt. Sed quia constitutio alia est ciuilis, alia ecclesiastica: ciuilis uero forense uel ciuile ius appellatur, quo nomine ecclesiastica constitutio appellatur, uideamus. -@. 1.+ Ecclesiastica constitutio nomine canonis censetur. Quid autem canon sit Ysidorus in libro VI. Ethimologiarum -[c. 16.]+ declarat dicens: <4 1> -C. I.+ Quid sit canon. Canon grece, latine regula nuncupatur. <4 2> -C. II.+ Unde regula dicatur. -[Isidor. eod. c. 16.]+ Regula dicta est eo quod recte ducit, nec aliquando aliorsum trahit. Alii dixerunt regulam dictam, uel quod regat, uel normam recte uiuendi prebeat, uel quod distortum prauumque est corrigat. -II. Pars.+ -Gratian.+ Porro canonum alii sunt decreta Pontificum, alii statuta conciliorum. Conciliorum uero alia sunt uniuersalia, alia prouincialia. Prouincialium alia celebrantur auctoritate Romani Pontificis, presente uidelicet legato sanctae Romanae ecclesiae; alia uero auctoritate patriarcharum, uel -5+ primatum, uel metropolitanorum eiusdem prouinciae. Hec quidem de generalibus regulis intelligenda sunt. -@. 1.+ Sunt autem quedam priuatae leges, tam ecclesiasticae quam seculares, que priuilegia appellantur. De quibus in V. libro Ethimologiarum -[cap. 18.]+ Ysidorus ait: <4 3> -C. III.+ Quid sit priuilegium. Priuilegia sunt leges priuatorum, quasi priuatae leges. Nam priuilegium inde dictum est, quod in priuato feratur. -III. Pars.+ -Gratianus.+ Officium uero secularium siue ecclesiasticarum legum est, precipere quod necesse est fieri, prohibere quod malum est fieri; permittere uel licita, ut premium petere, uel quedam illicita, ut dare libellum repudii, ne fiant grauiora. Unde in eodem libro -[C. 19.]+ Ysidorus scribit dicens: <4 4> -C. IV.+ Quid sit officium legum. Omnis autem lex aut permittit aliquid, ut: uir fortis petat premium; aut uetat, ut: sacrarum uirginum nuptias nulli petere liceat: aut punit, ut: qui cedem fecerit, capite plectatur; eius enim premio aut pena uita moderatur humana; aut precipit, ut: "Dilige Dominum Deum tuum." <1 D> <2 4> -DISTINCTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Causa uero constitutionis legum est humanam cohercere audaciam et nocendi facultatem refrenare, sicut in eodem libro -[V. c. 20.]+ Ysidorus testatur dicens: <4 1> -C. I.+ Quare leges sint factae. Factae sunt autem leges, ut earum metu humana coherceatur audacia, tutaque sit inter improbos inocentia, et in ipsis improbis formidato supplicio refrenetur nocendi facultas. -II. Pars.+ -Gratianus.+ Preterea in ipsa constitutione legum maxime qualitas constituendarum est obseruanda, ut contineant in se honestatem, iustitiam, possibilitatem, conuenientiam et cetera, quae in eodem libro Ysidorus -[c. 21.]+ enumerat dicens: <4 2> -C. II.+ Qualis debeat esse lex. Erit autem lex honesta, iusta, possibilis, secundum naturam, secundum consuetudinem patriae, loco temporique conueniens, necessaria, utilis, manifesta quoque, ne aliquid per obscuritatem inconueniens contineat, nullo priuato commodo, sed pro communi utilitate ciuium conscripta. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ideo autem in ipsa constitutione ista consideranda sunt, quia cum leges institutae fuerint, non erit liberum iudicare de ipsis, sed oportebit iudicare secundum ipsas. Unde Augustinus ait in libro de uera religione: -[C. 31.]+ <4 3> -C. III.+ De legibus tunc est iudicandum, cum instituuntur, non cum institutae fuerint. In istis temporalibus legibus, quamquam de his homines iudicent, cum eas instituunt, tamen cum fuerint institutae -6+ et firmatae, non licebit iudici de ipsis iudicare, sed secundum ipsas. -Gratianus.+ Leges instituuntur, cum promulgantur, firmantur, cum moribus utentium approbantur. Sicut enim moribus utentium in contrarium nonnullae leges hodie abrogatae sunt, ita moribus utentium ipsae leges confirmantur. Unde illud Thelesphori Papae (quo decreuit, ut clerici generaliter a quinquagesima a carnibus et deliciis ieiunent) quia moribus utentium approbatum non est, aliter agentes transgressionis reos non arguit. <4 4> -C. IV.+ Septem ebdomadibus a carne et deliciis ante pascha clerici abstineant. Thelesphorus Romae urbis Archiepiscopus omnibus Episcopis. -[epist. un.]+ Statuimus, ut septem ebdomadas ante sanctum pascha omnes clerici in sortem Domini uocati a carne ieiunent: quia sicut discreta debet esse uita clericorum a laicorum conuersatione, ita et in ieiunio debet fieri discretio. Has ergo septem ebdomadas omnes clerici a carne et deliciis ieiunent, et ymnis et uigiliis atque orationibus inherere die noctuque studeant. <4 5> -C. V.+ Septimam ebdomadam Thelesphorus quadragesimae addit. Item Ambrosius in libro sermonum. Quadragesima sex septimanas habet, cui addidit Thelesphorus Pontifex septimam ebdomadam, et uocatum est hoc tempus quinquagesima. -Gratian.+ Quod similiter de eo capitulo est intelligendum, quod B. Gregorius -[I.]+ Augustino Anglorum Episcopo scribit dicens: <4 6> -C. VI.+ A quinquagesima ieiunandi propositum sumant, quos ecclesiastici gradus dignitas exornat. Denique sacerdotes et diaconi et reliqui, quos dignitas ecclesiastici gradus exornat, a quinquagesima propositum ieiunandi suscipiant, quo et aliquid ad pensum sanctae institutionis adiiciant, et eorum, qui in laicali ordine consistunt, obseruantiam sicut loco, ita religione precellant. -@. 1.+ De ipsa uero die dominica hesitamus, quidnam dicendum sit, cum omnes laici et seculares illa die plus solito ceteris diebus accuratius cibos carnium appetant, et nisi noua quadam auiditate usque ad medias noctes se ingurgitent, non aliter se huius sacri temporis obseruationem suscipere putant; quod utique non rationi, sed uoluptati, imo cuidam mentis cecitati asscribendum est, unde nec a tali consuetudine auerti possunt; et ideo cum uenia suo ingenio relinquendi sunt, ne forte peiores existant, si a tali consuetudine prohibeantur. Ut enim ait Salomon: "Qui multum emungit, elicit sanguinem." Et post pauca. -@. 2.+ Par autem est, ut quibus diebus a carne animalium abstinemus, ab omnibus quoque, quae sementiuam trahunt originem carnis, ieiunemus, a lacte uidelicet, caseo et ouis. Et post pauca. -@. 3.+ Ceterum piscium esus ita Christiano relinquitur, ut ei infirmitatis -7+ solatium, non luxuriae pariat incendium. Denique qui a carne abstinet, nequaquam sumptuosiora marinarum beluarum conuiuia preparet. -@. 4.+ Vinum quoque ita bibere permittimur, ut ebrietates omnino fugiamus; alioquin restat, ut omnia, quae corpori libent, similiter faciamus. -IV. Pars.+ -Gratianus.+ Hec etsi legibus constituta sunt, tamen quia communi usu approbata non sunt, se non obseruantes transgressionis reos non arguunt; alioquin his non obedientes proprio priuarentur honore, cum illi, qui sacris nesciunt obedire canonibus, penitus officio iubeantur carere suscepto; nisi forte quis dicat, hec non decernendo esse statuta, sed exhortando conscripta. Decretum uero necessitatem facit, exhortatio autem liberam uoluntatem excitat. <1 D> <2 5> -DISTINCTIO V.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Hec, que de priuilegiis et ceteris infra positis scripta sunt, tam secularibus quam ecclesiasticis legibus conueniunt. Nunc ad differentiam naturalis iuris et ceterorum reuertamur. -@. 1.+ Naturale ius inter omnia primatum obtinet et tempore et dignitate. Cepit enim ab exordio rationalis creaturae, nec uariatur tempore, sed immutabile permanet. -@. 2.+ Sed cum naturale ius lege et euangelio supra dicatur esse comprehensum, quedam autem contraria his, que in lege statuta sunt, nunc inueniantur concessa, non uidetur ius naturale immutabile permanere. In lege namque precipiebatur: "ut mulier si masculum pareret, quadraginta, si uero feminam, octuaginta diebus a templi cessaret ingressu;" nunc autem statim post partum ecclesiam ingredi non prohibetur. Item mulier, que menstrua patitur, ex lege immunda reputabatur; nunc autem nec, ecclesiam intrare nec sacrae communionis misteria percipere, sicut illa, que parit, uel illud, quod gignitur, nec statim post partum baptizari prohibetur. Unde eidem Augustino Gregorius -[I.]+ scribit, dicens: <4 1> -[C. I.+

-PALEA.+ Cum enixa fuerit mulier, post quot dies intrare ecclesiam debeat, testamenti ueteris preceptione didicisti: quia pro masculo XXXIII., pro femina uero LXVI. diebus debet abstinere; quod tamen sciendum, quia in misterio accipitur. -]+

<4 2> -C. II.+ Mulier in ipsa qua genuerit hora gratias actura ecclesiam intrare non prohibetur. -[Gregorius ibidem continenter.]+ Si mulier eadem hora, qua genuerit, actura gratias intrat ecclesiam, nullo pondere peccati grauatur; uoluptas -8+ etenim carnis, non dolor in culpa est. In carnis autem commixtione uoluptas est, in partu uero prolis gemitus. Unde ipsi primae mulieri dicitur: "In doloribus paries." Si itaque enixam mulierem prohibemus intrare ecclesiam, ipsam ei penam in culpam uertimus. <4 3> -C. III.+ Mulierem enixam, uel quod ab ea genitum fuerit, eadem hora nihil prohibet baptizari. Item. -[Idem ad eundem.]+ Baptizari autem uel enixam mulierem, uel hoc, quod genuerit, si periculo mortis urgetur, uel ipsa hora eadem, qua gignit uel, eadem, qua natum est id quod gignitur, nullo modo prohibetur: ne, dum adhuc tempus ad prebendum redemtionis misterium queritur, interueniente paululum mora, inueniri non ualeat, qui redimatur. <4 4> -C. IV.+ Antequam puer ablactetur, uel mater purificetur, ad eius concubitum uir non accedat. Item. -[Gregor. ibid. continenter.]+ Ad eius uero concubitum uir suus accedere non debet, quousque qui gignitur ablactetur.

-[PALEA.+ Praua autem in coniugatorum moribus consuetudo surrexit, ut mulieres filios quos gignunt, nutrire contemnant, eosque aliis mulieribus ad nutriendum tradant; quod uidelicet ex sola causa incontinentiae uidetur inuentum, quia dum se continere nolunt, despiciunt lactare quos gignunt. -]+

Si autem filios suos ex praua consuetudine aliis ad nutriendum tradunt, nisi purgationis tempus transierit, uiris suis non debent admisceri: quippe et sine partus causa cum in menstruis consuetis detinentur, uiris suis misceri prohibentur, ita ut morte lex sacra feriat, si quis uir ad menstruam mulierem accedat. -@. 1.+ Que tamen mulier, dum consuetudinem menstruam patitur, prohiberi ecclesiam intrare non ualet, quia ei naturae superfluitas in culpam non debet reputari, et per hoc, quod inuita patitur, iniustum est, ut ecclesiae priuetur ingressu. Nouimus namque, quod mulier, que fluxum patiebatur, sanguinis post tergum Domini humiliter ueniens uestimenti eius fimbriam tetigit, atque ab ea statim infirmitas sua recessit. Si ergo in fluxu sanguinis posita laudabiliter potuit Domini uestimentum tangere, cur, que menstruam patitur sanguinis, ei non liceat ecclesiam intrare? Si enim ea bene presumsit, que uestimentum Domini in languore posita tetigit, quod uni personae infirmanti conceditur, cur non concedatur cunctis mulieribus, que naturae suae uitio infirmantur? -@. 2.+ Sanctae autem communionis -9+ misterium in eisdem diebus percipere non debet prohiberi. Si autem ex ueneratione magna percipere non presumit, laudanda est; sed si perceperit, non est iudicanda. Bonarum quippe mentium est, etiam ibi culpas suas agnoscere, ubi culpa non est; quia sepe sine culpa agitur, quod uenit ex culpa. Unde etiam cum esurimus, sine culpa comedimus, quibus ex culpa primi hominis factum est, ut esuriamus. <1 D> <2 6> -DISTINCTIO VI.+ -GRATIANUS.+ Quia uero de naturae superfluitate sermo cepit haberi, queritur, an post illusionem, que per somnium accidere solet, corpus Domini quilibet accipere ualeat, uel si sacerdos sit, sacra misteria celebrare. De his ita scribit B. Gregorius -[I.]+ Augustino Anglorum Episcopo: -[resp. 11.]+ <4 1> -C. I.+ De multiplici genere illusionis. Testamentum ueteris legis hunc pollutum dicit, nisi aqua lotus fuerit, eique usque ad uesperam intrare ecclesiam non conceditur. Quod tamen aliter populus spiritualis intelligens quasi per somnium eum illudi reputat, qui temptatus immundicia ueris imaginibus in cogitatione inquinatur. Sed lauandus est aqua, ut culpam cogitationis lacrimis abluat, et nisi prius ignis tentationis recesserit, reum se quasi usque ad uesperum cognoscat. -@. 1.+ Sed est in eidem illusione necessaria ualde discretio, qua subtiliter pensare debeat, ex qua re accidat menti dormientis. Aliquando enim ex crapula, aliquando ex naturae suae superfluitate aut infirmitate, aliquando ex cogitatione contingit pollutio. -@. 2.+ Et quidem cum ex naturae superfluitate uel infirmitate euenerit, omnimodo hec illusio non est timenda, quia hanc animus nesciens pertulisse magis dolendus est, quam fecisse. -@. 3.+ Cum uero ultra modum appetitus gulae in sumendis alimentis rapitur, atque idcirco humorum receptacula grauantur, -10+ habet exinde animus aliquem reatum, non tamen usque ad prohibitionem sacri misterii percipiendi, uel missarum sollempnia celebrandi, cum fortasse aut dies festus exigit, aut exhibere ministerium pro eo, quod sacerdos alius deest, ipsa necessitas compellit. Nam si adsunt alii, qui implere ministerium ualeant, illusio per crapulam facta a perceptione sacri misterii prohibere non debet, sed ab immolatione sacri misterii, ut arbitror, abstinere debet humiliter, si tamen dormientem turpi imaginatione non concusserit. Nam sunt, quibus ita plerumque illusio nascitur, ut eorum animus etiam in somno corporis positus turpibus imaginationibus non fedetur. Qua in re unum ibi ostenditur, ipsa mens rea non tunc, uel in suo iudicio libera cum se etsi in dormientis corpore nihil meminit uidisse, tamen in uigiliis corporis meminit se in ingluuiem cecidisse. -@. 4.+ Sin uero ex turpi cogitatione uigilantis oritur illusio in mente dormientis, patet animo reatus suus. Videt enim, a qua radice inquinatio illa processerit, quia quod cogitauit sciens, hoc pertulit nesciens.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Peccatum non dicitur perpetratum cogitatione solum, sed delectatione et consensu. Sed pensandum est, ipsa cogitatio utrum in suggestione, in delectatione, uel (quod maius est) peccati consensu acciderit. Tribus enim modis impletur omne peccatum, uidelicet suggestione, delectatione, consensu: suggestio quippe fit per diabolum, delectatio per carnem, consensus per spiritum; quia et primo culpam serpens suggessit, Eua uelut caro delectata est, Adam uelut spiritus consensit. -@. 1.+ Et necessaria est magna discretio, ut inter suggestionem delectationem et consensum iudex sui animus presideat. Cum enim malignus spiritus peccatum suggerit in mente, si nulla peccati delectatio sequatur, peccatum omnimodo perpetratum non est; cum uero caro delectari ceperit, tunc peccatum incipit nasci; si autem etiam ad consensionem ex deliberatione descendit, tunc peccatum cognoscitur perfici. In suggestione igitur peccati semen -11+ est, in delectatione fit nutrimentum, in consensu perfectio. -@. 2.+ Et sepe contingit, ut hoc, quod malignus spiritus seminat in cogitatione, caro in delectationem trahat, nec tamen animus eidem delectationi consentiat. Et cum caro sine anima delectari nequeat, ipse tamen animus carnis uoluptatibus reluctans in delectatione carnali aliquo modo ligatur inuitus, ut ei ex ratione contradicat, nec consentiat, et tamen delectatione ligatus sit, sed ligatum se uehementer ingemiscat. Unde et ille celestis exercitus precipuus miles gemebat dicens: "Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati que est in membris meis." Si autem captiuus erat, minime repugnabat: quapropter et captiuus erat, et repugnabat. Igitur legi mentis eius lex, que in membris est, repugnabat; si autem repugnabat, captiuus non erat. Ecce itaque homo est (ut ita dixerim) captiuus, et liber: liber ex iustitia, quam diligit; captiuus ex delectatione, quam portat inuitus. -]+

<4 3> -C. III.+ Quando sit peccatum nocturnis imaginibus illudi. Item Ysidorus Sententiarum libro. -[Lib. III. Sent. de summo bono, cap. 6. (no. 13. 14.)]+ Non est peccatum, quando nolentes imaginibus nocturnis illudimur; sed tunc est peccatum, si, antequam illudamur, cogitationis affectibus preuenimur. Luxuriae quippe imagines, quas in ueritate gessimus, sepe dormientibus in animo apparent, sed innoxiae, si non concupiscendo occurrunt. -@. 1.+ Item: Qui nocturna illusione polluitur, quamuis extra memoriam turpium cogitationum sese persentiat inquinatum, tamen hoc, ut tentaretur, culpae suae tribuat, suamque immunditiam statim fletibus tergat. -Gratian.+ His ita respondetur. In lege et euangelio naturale ius continetur; non tamen quecunque in lege et euangelio inueniuntur, naturali iuri coherere probantur. Sunt enim in lege quedam moralia, ut: non occides et cetera, quedam mistica, utpote sacrifitiorum precepta, et alia his similia. Moralia mandata ad naturale ius spectant atque ideo nullam mutabilitatem recepisse monstrantur. Mistica uero, quantum ad superficiem, a naturali iure probantur aliena, quantam ad moralem intelligentiam, inueniuntur sibi annexa; ac per hoc, etsi secundum superficiem uideantur esse mutata, tamen secundum moralem intelligentium mutabilitatem nescire probantur. -@. 1.+ Naturale ergo ius ab exordio rationalis creaturae incipiens, ut supra dictum est, manet immobile. Ius uero consuetudinis post naturalem legem exordium habuit, ex quo homines conuenientes in unum ceperunt simul habitare; quod ex eo tempore factum creditur, ex quo Cain ciuitatem edificasse legitur, quod cum diluuio propter hominum raritatem fere uideatur exstinctum, postea postmodum a tempore Nemroth reparatum siue potius immutatum existimatur, cum ipse simul cum aliis alios cepit opprimere; alii sua imbecillitate eorum ditioni ceperunt esse subiecti, unde legitur de eo: "Cepit Nemroth esse robustus uenator coram Domino," id est hominum oppressor et exstinctor; quos ad turrim edificandam allexit. -12+ <1 D> <2 7> -DISTINCTIO VII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ius autem constitutionis cepit a iustificationibus, quas Dominus tradidit Moisi dicens: "Si emeris seruum ebreum etc." Unde Ysidorus in libro V. Ethimologiarum -[c. 1.]+ ait: <4 1> -C. I.+ De conditoribus legum. Moises gentis Hebreae primus omnium diuinas leges sacris literis explicauit. Foroneus rex Grecis primus leges iudiciaque constituit. Mercurius Trismegistus primus leges Egiptiis tradidit. Solon primus leges Atheniensibus edidit. Licurgus primus Lacedemoniis iura ex Apollinis auctoritate confinxit. Numa Pompilius, qui Romulo successit in regno, primus leges Romanis edidit. Deinde cum populus seditiosos magistratus ferre non posset, decemuiros legibus scribendis creauit, qui leges ex libris Solonis in latinum sermonem translatas XII. tabulis exposuerunt. <4 2> -C. II.+ Nomina eorum, qui leges XII. tabularum exposuerunt. -[Isidor. ibidem continenter.]+ Fuerunt autem hi App. Claudius, Genutius, Sextius, Veturius, Iulius, Manlius, Sulpitius, Curiatius, Romilius, Posthumius. Hi decemuiri legum conscribendarum electi sunt. Leges autem redigere in libris primus consul Pompeius instituere uoluit, sed non perseuerauit obtrectatorum metu. Deinde Cesar cepit id facere, sed ante interfectus est. Paulatim autem antiquae leges uetustate atque incuria obsoleuerunt, quarum etsi iam nullus est usus, notitia tamen necessaria uidetur. Nouae a Constantino Cesare ceperunt et reliquis succedentibus, erantque permixtae et inordinatae. Postea Theodosius minor Augustus ad similitudinem Gregoriani et Ermogeniani codicem factum constitutionum a Constantini temporibus sub proprio cuiusque imperatoris titulo disposuit, quem a suo nomine Theodosianum uocauit. <1 D> <2 8> -DISTINCTIO VIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Differt etiam ius naturae a consuetudine et constitutione. Nam iure naturae sunt omnia communia omnibus, quod non solum inter eos seruatum creditur, de quibus legitur: "Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una, etc." uerum etiam ex precedenti tempore a philosophis traditum inuenitur. Unde apud Platonem illa ciuitas iustissime ordinata traditur, in quia quisque proprios nescit affectus. Iure uero consuetudinis uel constitutionis hoc meum est, illud uero alterius. Unde Augustinus ait supra Iohannem: -[tract. VI. ad c. 1. @. 25. Ioannis]+ <4 1> -C. I.+ Iure diuino omnia sunt communia omnibus: iure uero constitutionis hoc meum, illud alterius est. Quo iure defendis uillas ecclesiae, diuino, an humano? -13+ Diuinum ius in scripturis diuinis habemus, humanum in legibus regum. Unde quisque possidet, quod possidet? Nonne iure humano? Nam iure diuino "Domini est terra et plenitudo eius." Pauperes et diuites Deus de uno limo fecit, et pauperes et diuites una terra supportat. Iure ergo humano dicitur: hec uilla mea est, hec domus mea est, hic seruus meus est. Iura autem humana iura imperatorum sunt: quare? Quia ipsa iura humana per imperatores et reges seculi Deus distribuit generi humano. Item. -@. 1.+ Tolle iura imperatoris, et quis audet dicere: hec uilla mea est, meus est iste seruus, hec domus mea est? Si autem, teneantur ista ab hominibus, regum iura fecerunt, uultis reticeamus leges, ut gaudeatis? etc. Item. -@. 2.+ Relegantur leges, ubi manifeste preceperunt imperatores, eos, qui preter ecclesiae catholicae communionem usurpant sibi nomen Christianum, nec uolunt in pace colere pacis auctorem, nihil nomine ecclesiae audeant possidere. -@. 3.+ Sed dicitis quid nobis et imperatori? Sed ut iam dixi, de iure humano agitur. Apostolus uoluit seruiri regibus, uoluit honorari reges, et dixit: "Regem reueremini." Noli dicere, quid mihi et regi? Quid tibi ergo et possessioni? Per iura regum possidentur possessiones. Dixisti, quid mihi et regi? Noli dicere possessiones tuas, quia ipsa iura renuntiasti humana, quibus possidentur possessiones. -II. Pars.+ -Gratianus.+ Dignitate uero ius naturale simpliciter preualet consuetudini et constitutioni. Quecunque enim uel moribus recepta sunt, uel scriptis comprehensa, si naturali iuri fuerint aduersa, uana et irrita sunt habenda. Unde Augustinus ait, libro II.: -[lib. III. Confessionum c.8]+ <4 2> -C. II.+ Aduersus naturale ius nulli quicquam agere licet. Que contra mores hominum sunt flagitia, pro morum diuersitate sunt uitanda, ut pactum gentis inter se aut consuetudine ciuitatis, uel lege firmatum, nulla ciuis aut peregrini libidine uioletur. Turpis est enim omnis pars suo uniuerso non congruens. -@. 1.+ Cum autem Deus aliquid contra morem aut pactum quorumlibet iubet, etsi numquam ibi factum est, faciendum est; et si omissum, instaurandum; et si statutum non erat, instituendum est. -@. 2.+ Si enim regi licet in ciuitate, cui regnat, iubere aliquid, quod neque ante ipsum quisquam, nec ipse umquam -14+ iusserat, et non contra societatem ciuitatis eius obtemperatur, immo contra societatem si non obtemperatur: (generale quippe pactum est societatis humanae, obtemperare regibus suis,) quanto magis Deo regnatori uniuersae creaturae suae, ad ea, que iusserit, sine dubitatione seruiendum est? Sicut enim in potestatibus societatis humanae maior potestas minori ad obediendum preponitur, ita Deus omnibus. <4 3> -C. III.+ Mala consuetudo radicitus est euellenda. Item Nicolaus Papa Hincmaro Remensi Archiepiscopo. -+ Mala consuetudo, non minus quam pernitiosa corruptela uitanda est, que nisi citius radicitus euellatur, in priuilegiorum ius ab impiis assumitur, et incipiunt preuaricationes et uariae presumtiones, celerrime non compressae, pro legibus uenerari et priuilegiorum more perpetuo celebrari. <4 4> -C. IV.+ Veritati et rationi consuetudo est postponenda. Item Augustinus de unico baptismo libro II. -[lib. III. de Baptismo, contra Donatistas, c. 6.]+ "Veritate manifestata cedat consuetudo ueritati": plane quis dubitet ueritati manifestatae consuetudinem cedere? Item: "Nemo consuetudinem rationi et ueritati preponat, quia consuetudinem ratio et ueritas semper excludit". <4 5> -C. V.+ Quelibet consuetudo ueritati est postponenda. Item Gregorius VII. Wimundo Auersano Episcopo. Si consuetudinem fortassis opponas, aduertendum est, quod Dominus dicit: "Ego sum ueritas." Non dixit: ego sum consuetudo, sed "ueritas." -@. 1.+ Et certe (ut B. Cipriani utamur sententia) quelibet consuetudo, quantumuis uetusta, quantumuis uulgata, ueritati est omnino postponenda, et usus, qui ueritati est contrarius, abolendus est. <4 6> -C. VI.+ Veritate reuelata, consuetudinem sibi cedere oportet. Item Augustinus in libro de baptismo paruulorum. -[lib. III. de Baptismo, contra Donatistas, cap. 5.]+ Qui contempta ueritate presumit consuetudinem sequi, -15+ aut circa fratres inuidus est et malignus, quibus ueritas reuelatur, aut circa Deum ingratus est, inspiratione cuius ecclesia eius instruitur. Nam Dominus in euangelio: "Ego sum," inquit, "ueritas": non dixit: ego sum consuetudo. Itaque ueritate manifestata ueritati cedat, consuetudo. Reuelatione ergo facta ueritatis cedat consuetudo ueritati, quia et Petrus, qui circumcidebat cessit Paulo ueritatem predicanti. Igitur cum Christus ueritas sit, magis ueritatem quam consuetudinem sequi debemus, quia consuetudinem ratio et ueritas semper excludit. <4 7> -C. VII.+ Consuetudo rationi frustra opponitur. Idem in libro IV. de Baptismo. -[contra Donatistas, cap. 5.]+ "Frustra", inquit, "quidam, qui ratione uincuntur, consuetudinem nobis obiiciunt, quasi consuetudo maior sit ueritate, aut non sit in spiritualibus sequendum, quod melius est a Spiritu sancto reuelatum." Hoc plane uerum est, quia ratio et ueritas consuetudini preponenda est. Sed si consuetudini ueritas suffragatur, nihil oportet firmius retineri. <4 8> -C. VIII.+ Rationem consuetudo impedire non debet. Item Ciprianus. -[in epistola ad Pompeium, contra epistolam Stephani.]+ Consuetudo, que apud quosdam irrepserat, impedire non debet, quo minus ueritas preualeat et uincat. Nam consuetudo sine ueritate uetustas erroris est: propter quod relicto errore sequamur ueritatem, scientes, quia et apud Esdram ueritas uicit, ut scriptum est: "Veritas ualet et inualescit in eternum, et uiuit et obtinet in secula seculorum." Idem. -[in epistola ad Iubaianum, circa med.]+ Ignosci potest simpliciter erranti, sicut de seipso dicit beatus apostolus Paulus: "Qui primo fui blasphemus, et persecutor et iniuriosus; sed misericordiam merui, quia ignorans feci." Post inspirationem uero et reuelationem factam, qui in eo, quod errauerat, perseuerat, prudens et sciens iam non in uenia ignorantiae peccat: presumtione enim atque obstinatione quadam nititur, cum ratione superetur. <4 9> -C. IX.+ Dei ueritatem, non hominum consuetudinem sequi oportet. Idem. -[lib. II. ep. 3. ad Caecilium]+ Si solus Christus audiendus est, non debemus attendere, quid aliquis ante nos faciendum putauerit, sed quid, qui ante omnes est, Christus prior fecerit. Neque enim hominis -16+ consuetudinem sequi oportet, sed Dei ueritatem, cum per Ysaiam prophetam loquatur Deus et dicat: "Sine causa colunt me, mandata et doctrinas hominum docentes." -Gratianus.+ Liquido igitur apparet, quod consuetudo naturali iuri postponitur. <1 D> <2 9> -DISTINCTIO IX+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem constitutio naturali iuri cedat multiplici auctoritate probatur. Ait enim Augustinus ad Bonifatium: -[Comitem, epist L.]+ <4 1> -C. I.+ Leges principum naturali iuri preualere non debent.

-[PALEA.+ Imperatores, quando pro falsitate contra ueritatem constituunt malas leges, probantur bene credentes et coronantur perseuerantes; quando autem pro ueritate contra falsitatem constituunt bonas leges terrentur seuientes et corriguntur intelligentes. -]+

-@. 1.+ Quicumque legibus imperatorum, que pro Dei ueritate feruntur, obtemperare non uult, acquirit grande supplicium. Quicumque ergo legibus imperatorum, que contra uoluntatem Dei feruntur, obtemperare non uult, acquirit grande premium.

-[+ -@. 2.+ Nam et temporibus prophetarum omnes reges, qui in populo Dei non prohibuerunt, nec euerterunt, que contra Dei precepta fuerant instituta, culpantur, et qui prohibuerunt et euerterunt, super aliorum merita laudantur. Et rex Nabuchodonosor, cum seruus esset idolorum, constituit sacrilegam legem, ut simulacrum adoraretur; sed eius impiae constitutioni qui obedire noluerunt, pie fideliterque fecerunt. Idem tamen rex, diuino correctus miraculo, piam et laudabilem legem pro ueritate constituit, ut quicumque diceret blasphemiam in Deum Sidrac, Misac et Abdenago, cum domo sua penitus interiret. -]+

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Principes tenentur et ipsi uiuere legibus suis. Item ex uerbis Isidori libro III. Sententiarum, de summo bono, c. 53. Iustum est, principem legibus obtemperare suis. Tunc enim iura sua ab omnibus custodienda existimet, quando et ipse illis reuerentiam prebet. Principes legibus teneri suis, nec in se conuenit, posse damnare iura, que in subiectis constituunt. Iusta est enim uocis eorum auctoritas, si quod populis prohibent, sibi licere non patiantur. -]+

-17+ <4 3> -C. III.+ Scripturis canonicis tractatorum litterae deseruiunt. Idem in Prologo libri III. de Trinitate. -II. Pars.+ Noli meis litteris quasi canonicis scripturis inseruire. Sed in illis et quod non credebas cum inueneris, incunctanter crede: in istis autem, quod certum habebas, nisi certum intellexeris, noli firme tenere. <4 4> -C. IV.+ In tractatorum opusculis multa corrigenda inueniuntur. Idem ad Vincentium, libro II. -[lib. IV de anima et eius origine, cap. I.]+ Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis opusculis meis, que possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. <4 5> -C. V.+ In scripturis canonicis mendacia non admittuntur. Idem ad Ieronimum, epistola VIII. -[XIX.]+ Ego solis eis scriptorum, qui iam canonici appellantur, didici hunc timorem honoremque referre, ut nullum eorum scribendo errasse audeam credere, ac si aliquid in eis offendero, quod uideatur contrarium ueritati, nichil aliud quam uel mendosum esse codicem, uel non esse assecutum interpretem, quod dictum est, uel me minime intellexisse, non ambigam. Alios autem ita lego, ut quantalibet sanctitate doctrinaque polleant, non ideo uerum putem, quia ita ipsi senserunt, sed quia mihi per alios auctores, uel canonicas uel probabiles rationes, quod a uero non abhorreat, persuadere potuerunt. <4 6> -C. VI.+ Libris ueterum ebrea uolumina, nouis greca auctoritatem impendunt. Idem. Ut ueterum librorum fides de ebreis uoluminibus examinanda est, ita nouorum greci sermonis normam desiderat. <4 7> -C. VII.+ Nichil auctoritatis canonicis remanebit scripturis, si ad eas mendacia fuerint admissa. Idem in Epistola I. ad Ieronimum. -[epist. IX.]+ Si ad scripturas sanctas admissa fuerint uel offitiosa mendacia, quid in eis remanebit auctoritatis? Que tandem de scripturis illis sententia proferetur, cuius pondere contentiosae falsitatis obteretur improbitas? <4 8> -C. VIII.+ Litteris omnium episcoporum sacra scriptura preponatur. Idem de unico baptismo libro II. -[Item de Baptismo contra Donatistas, lib. II. c. 3.]+ Quis nesciat sanctam scripturam canonicam, tam ueteris quam noui testamenti, certis terminis suis contineri, eamque posterioribus omnibus episcoporum litteris ita preponi, ut de illa omnino dubitari et disceptari non possit, utrum uerum uel utrum rectum sit, quicquid in ea scriptum constiterit -18+ esse? Episcoporum autem litteras, que post confirmatum canonem uel scriptae sunt uel scribuntur, et per sermonem forte sapientiorem cuiuslibet in ea re peritioris, et per aliorum episcoporum grauiorem auctoritatem doctioremque prudentiam, et per concilia licere reprehendi, si quid in eis forte a ueritate deuiatum est? <4 9> -C. IX.+ Contra diuina mandata calumpniae non colligantur ex quorumlibet dictis episcoporum. Idem ad Vincentium. -[epist. XLVIII. contra Donatistas]+ Noli frater contra diuina tam multa, tam preclara, tam indubitata testimonia colligere uelle calumpnias ex episcoporum scriptis, siue nostrorum, sicut Ylarii, siue (antequam pars Donati separetur,) Cipriani et Agrippini; primo, quia hoc genus litterarum ab auctoritate canonis distinguendum est: non enim sic leguntur, tamquam ita ex eis testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint, quam ueritas postulat. In eo quippe numero sumus, ut non dedignemur etiam nobis dictum ab Apostolo accipere: "Et si quid aliter sapitis, quoque uobis Deus reuelauit". <4 10> -C. X.+ Non debetur par reuerentia canonicis scripturis et expositionibus earum. Idem in Epistola ad Fortunatum. -[Item ad Fortunatianum, epist. III.]+ Neque quorumlibet disputationes, quamuis catholicorum et laudatorum hominum, uelut scripturas canonicas habere debemus, ut nobis non liceat salua honorificentia, que illis debetur hominibus, aliquid in eorum scriptis inprobare atque respuere, si forte inuenerimus, quod aliter senserint quam ueritas habet, diuino adiutorio uel ab aliis intellecta uel a nobis. Talis ego sum in scriptis aliorum, quales uolo esse intellectores meorum. <4 11> -C. XI.+ Exemplis ratio sana prefertur. Idem ad Casulanum. -[ad Marcellinum de ciuitate Dei lib. I. c. 22. @. 2.]+ Sana quippe ratio etiam exemplis anteponenda est: cui quidem et exempla concordant, sed illa, que tantum digniora sunt imitatione, quantum excellentiora pietate. -Gratianus.+ Cum ergo naturalis iure nichil aliud precipiatur, quam quod Deus uult fieri, nichilque uetetur, quam quod Deus prohibet fieri; denique cum in canonica scriptura nichil aliud, quam in diuinis legibus inueniatur, diuine uero leges natura consistant: patet, quod quecumque diuinae uoluntati, seu canonicae scripturae contraria probantur, eadem et naturali iuri inueniuntur aduersa. Unde quecumque diuinae uoluntati, seu canonice scripture, seu diuinis legibus postponenda censentur, eisdem naturale ius preferri oportet. Constitutiones ergo uel ecclesiasticae uel seculares, si naturali iuri contrariae probantur, penitus sunt excludendae. -19+ <1 D> <2 10> -DISTINCTIO X.+ -GRATIANUS.+ Constitutiones uero principum ecclesiasticis constitutionibus non preminent, sed obsecuntur. Unde Nicolaus Papa scribit episcopis in Concilio apud Conuicinum congregatis: <4 1> -C. I.+ Lex imperatorum ecclesiastica iura dissoluere non potest. Lege imperatorum non in omnibus ecclesiasticis controuersiis utendum est, presertim cum inueniantur euangelicae ac canonicae sanctioni aliquotiens obuiare. Idem: Lex imperatorum non est supra legem Dei, sed subtus. Imperiali iudicio non possunt iura ecclesiastica dissolui. -@. 1.+ Ad quod ostendendum, duorum horum, Innocentii scilicet et Gregorii, satis sufficiunt testimonia. Sanctus quidem Innocentius in decretali epistola sua ad Alexandrum Antiochenum episcopum ait: "Quod sciscitaris," inquiens, "utrum diuisis imperiali iudicio prouinciis, ut duae metropoles fiant, si duo metropolitani debeant nominari: non uisum est nobis ad mobilitatem necessitatum mundanarum Dei ecclesiam conmutari, honoresque aut diuisiones perpeti, quas pro suis faciendis causis duxerit imperator." Beatus Gregorius scribens ad Theotistam patriciam inter cetera: "Si", inquit, "religionis causa uincula matrimonii debere dissolui dicantur, sciendum est, quia etsi hoc lex humana concessit, lex tamen diuina prohibuit." Ecce quemadmodum imperiali iudicio non possunt ecclesiastica iura dissolui. Ecce qualiter, quod lex humana concessit, lex diuina prohibuit. -@. 2.+ Non quod imperatorum leges (quibus sepe ecclesia utitur contra hereticos, sepe contra tirannos atque contra prauos quosque defenditur) dicamus penitus rennuendas, sed quod eas euangelicis, apostolicis atque canonicis decretis (quibus postponendae sunt) non posse inferre preiudicium asseramus. <4 2> -C. II.+ Nichil quod euangelicis regulis obuiet, imperatori agere licet. Item Simachus -[Papa]+ in sexta Sinodo. -[Romana tempore Theodorici Regis.]+ Non licet imperatori, uel cuiquam pietatem custodienti aliquid contra diuina mandata presumere, nec quicquam, -20+ quod euangelicis, propheticis aut apostolicis regulis obuiet, agere. <4 3> -C. III.+ In ecclesiasticis causis regia uoluntas sacerdotibus non est preferenda. Item Felix -[III.]+ Papa. Certum est, hoc rebus uestris esse salutare, ut cum de causis agitur Dei, iuxta ipsius constitutum regiam uoluntatem sacerdotibus Christi studeatis subdere, non preferre, et sacrosancta per eorum presules potius discere quam docere; ecclesiae formam sequi, non huic humanitus sequenda iura prefigere, neque eius sanctionibus uelle dominari, cuius Deus uoluit clementiae tuae piae deuotionis colla submittere, ne, dum mensura celestis dispensationis exceditur, eatur in contumeliam disponentis. <4 4> -C. IV.+ Moribus et decretis Romanorum Pontificum constitutiones contraire non possunt. Item. Constitutiones contra canones et decreta Presulum Romanorum, uel bonos mores, nullius sunt momenti. <4 5> -C. V.+ Que sacerdotum sunt, regibus usurpare non licet. Item Nicolaus Papa. -[I. in epistola ad Michaelem Imperatorem, cuius initum est: "Proposueramus."]+ Imperium uestrum suis publicae rei cotidianis amministrationibus debet esse contentum, non usurpare que sacerdotibus Domini solum conueniant. <4 6> -C. VI.+ Tribunalia regum sacerdotali sunt potestati subiecta. Item Gregorius Naciancenus imperatoribus Constantinopolitanis. -[in oratione ad ciues Nazianzenos angoris plenos et magistratum iratum]+ Suscipitisne libertatem uerbi? libenter accipitis, quod lex Christi sacerdotali uos subiicit potestati atque istis tribunalibus subdit? Dedit enim et nobis potestatem, dedit principatum multo perfectiorem principatibus uestris. Aut numquid iustum uobis uidetur, si cedat spiritus carni, si a terrenis celestia superentur, si diuinis preferantur humana? -II. Pars.+ -Gratianus.+ Ecce quod constitutiones principum ecclesiasticis legibus postponendae sunt. Ubi autem euangelicis atque canonicis decretis non obuiauerint, omni reuerentia dignae habeantur. -21+ Unde Augustinus ait in Dialogo contra Petilianum: -[id est lib. II. contra literas Petiliani, c. 58.]+ <4 7> -C. VII.+ Leges imperatorum in adiutorium ecclesiae licet assumi. Si in adiutorium uestrum terreni imperii leges assumendas putatis, non reprehendimus. Fecit hoc Paulus cum aduersus iniuriosos Romanum ciuem se esse testatur. <4 8> -C. VIII.+ Reges pontificibus pro eterna uita, et pontifices regibus pro temporalibus indigent. Item Ciprianus Iuliano. -[Nicolaus Papa I. in epist. VII. ad Michaelem Imperatorem]+ Quoniam idem mediator Dei et hominum est, homo Iesus Christus, sic actibus propriis et dignitatibus distinctis offitia potestatis utriusque discreuit propria uolens medicinali humilitate sursum efferri, non humana superbia rursum in inferna demergi: ut etiam Christiani imperatores pro eterna uita pontificibus indigerent, et pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum imperialibus legibus uterentur, quatenus spiritualis actio a carnalibus distaret incursibus, et "Deo militans minime se negotiis secularibus implicaret;" ac uicissim non ille rebus diuinis presidere uideretur, qui esset negotiis secularibus implicatus. -+ <4 9> -C. IX.+ Leges imperatorum custodiri oportet. Item Leo IV. Lothario Augusto. De capitulis uel preceptis imperialibus uestris uestrorumque pontificum predecessorum irrefragabiliter custodiendis et conseruandis, quanto ualuimus et ualemus Christo propitio et nunc et in euum conseruaturos modis omnibus profitemur. Et si fortasse quilibet uobis aliter dixerit uel dicturus fuerit, sciatis eum pro certo mendacem. -22+ <4 10> -C. X.+ Legis auctoritate dissoluitur quod contra eam fit. Item Iohannes VIII. Lodouico Imperatori. Vides, fili carissime, quia quod contra leges accipitur, per leges dissolui meretur. <4 11> -C. XI.+ Leges principum, et regulas patrum contempni non decet. Item Gelasius Rufino et Aprili Episcopis. Quis autem leges principum, aut patrum regulas, aut ammonitiones paternas debere dicat contempni, nisi qui impunitum sibi tantum estimet transire commissum? <4 12> -C. XII.+ Seruentur ab omnibus Romanorum principum leges. Item Theodorico Regi. Certum est magnificentiam uestram leges Romanorum principum, quas in negotiis hominum custodiendas esse precepit, multo magis circa reuerentiam beati Petri apostoli pro suae felicitatis augmento uelle seruari. <4 13> -C. XIII.+ Romana lex nullius temeritate debet corrumpi. Item Leo IV. Lotario Augusto. Vestram flagitamus clementiam, ut sicut hactenus Romana lex uiguit absque uniuersis procellis, et quod pro nullius persona hominis reminiscitur esse corrupta, ita nunc suum robur proprium et uigorem obtineat. <1 D> <2 11> -DISTINCTIO XI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero legibus consuetudo cedat, Ysidorus testatur in Sinonimis, libro II.: -[c. 16.]+ -23+ <4 1> -C. I.+ Prauus usus ratione superetur et lege. Usus auctoritati cedat; prauum usum lex et ratio uincat. <4 2> -C. II.+ Statutis Pontificum consuetudo cuiusquam refragari non potest. Item Nicolaus Papa I. Michaeli Imperatori. Consequens est, ut quod ab huius sedis rectoribus plena auctoritate sancitur, nullius consuetudinis prepediente occasione, proprias sequendo tantum uoluntates remoueatur sed firmius atque inconcusse teneatur. <4 3> -C. III.+ A consuetudine Romanae ecclesiae membris dissentire non licet. Item Iulius Papa. -[I. ad Episcopos orientales, epist. I.]+ Nolite errare, fratres mei, doctrinis uariis et extraneis nolite abduci. Et instituta apostolorum et apostolicorum uirorum canonesque habetis: his fruimini, ut freti, contra cuncta inimicorum iacula persistere ualeatis. Satis enim indignum est, quemquam uel pontificum uel ordinum subsequentium hanc regulam refutare, quam beati Petri sedem et sequi uiderit, et docere. Multum conuenit, ut totum corpus ecclesiae in hac sibi obseruatione concordet, que inde auctoritatem habet, ubi Dominus ecclesiae totius posuit principatum. <4 4> -C. IV.+ Usus et consuetudo legem et rationem uincere non potest. Item Codicis libro VII. titulo II. -[Imp. Constantinus A. ad Proculum, lib. VIII. Cod. tit. Quae sit longa consuetudo (t. 53. const. 2.)]+ Consuetudinis ususque longeui non uilis auctoritas -24+ est: uerum non usque adeo sui ualitura momento, ut aut rationem uincat aut legem scriptam. -II. Pars. Gratianus.+ Cum uero nec sacris canonibus, nec humanis legibus consuetudo obuiare monstratur, inconcussa seruanda est. Unde Augustinus ait uel ex dictis Basilii: <4 5> -C. V.+ Inuiolabilis est consuetudo, que nec humanis legibus nec sacris canonibus obuiare monstratur. Ecclesiasticarum institutionum quasdam scripturis, quasdam uero apostolica traditione per successores in ministerio confirmatas accipimus; quasdam uero consuetudine roborata approbauit usus, quibus par ritus et idem utriusque pietatis debetur affectus; unde quis uel aliquantulum sacrarum expertus scripturarum hesitauerit? Si enim attenderimus consuetudines ecclesiae non per scripturas a Patribus traditas nichil estimare, quantum religio detrimenti sit latura, intentiuum despicientibus liquido constabit. -@. 1.+ Que enim (ut inde ordiamur) scriptura salutiferae crucis signaculo fideles docuit insigniri? uel que trifariam digesta super panem et calicem prolixae orationis uel consecrationis uerba commendauit? Nam non modo, quod in euangelio continetur uel ab Apostolo insertum secretis dicimus, sed et alia plura adicimus magnam quasi uim commendantia misteriis. Que orientem uersus nos orare litterarum forma docuit? Benedicimus fontem baptismatis oleo unctionis. Huc accedit, quod ter oleo inungimus quos baptizamus, -25+ uerbis abrenuntiare satanae angelis eius informamus. Unde hec et alia in hunc modum non pauca, nisi tacita ac mistica traditione a Patribus ecclesiastico more ac reuerentiori diligentia sunt in ministeriis obseruata magis silentio quam publicata scripto? <4 6> -C. VI.+ Laudabilis est consuetudo, que nichil fidei contrarium usurpat. Idem ad Casulanum presbiterum. Consuetudinem laudamus, que tamen contra fidem catholicam nichil usurpare dignoscitur. <4 7> -C. VII.+ Ubi auctoritas deficit, mos populi et maiorum instituta pro lege seruentur. Item ad eundem. -[B. Augustinus ad Casulanum, epist. LXXXVI.]+ In his rebus, de quibus nihil certi statuit diuina scriptura, mos populi Dei et instituta maiorum pro lege tenenda sunt. Et sicut preuaricatores legum diuinarum, ita contemptores consuetudinum ecclesiasticarum cohercendi sunt. <4 8> -C. VIII.+ Auctoritate et traditione generali uel speciali ecclesia regitur. Idem in libro de christiana fide. Catholica ecclesia, per orbem diffusa, tribus modis probatur existere. Quicquid in ea tenetur, aut auctoritas est scripturarum, aut traditio uniuersalis, aut certe propria et particularis instructio. Sed auctoritate tota constringitur, uniuersali traditione maiorum nichilominus tota; priuatis uero constitutionibus et propriis informationibus unaqueque pro locorum uarietate, prout cuique uisum est, subsistit et regitur. <4 9> -C. IX.+ Valet ad fidem catholicae auctoritas ecclesiae. Idem in libro contra Manicheos. Palam est, quod in re dubia ad fidem ualeat auctoritas ecclesiae catholicae, que ab ipsis fundatissimis sedibus apostolorum usque ad hodiernum diem succedentium sibimet episcoporum serie et tot populorum consensione firmatur. -26+ <4 10> -C. X.+ Ab apostolicis institutis non licet recedere. Item Leo. -[Papa ad Episcopos per Siciliam constitutos, epist IV. c. 6.]+ Hoc uestrae indicimus caritati, ut ab apostolicis institutis nullo ulterius recedatis excessu, quia inultum post hec esse non poterit, si quisquam apostolicas regulas in aliquo crediderit negligendas. <4 11> -C. XI.+ Ab omnibus seruari debet, quod Romana seruat Ecclesia. Item Innocentius Decentio Episcopo. -[it. Inn. I. ad Decentium Episcopum Eugubinum, epist. I.]+ Quis nesciat aut non aduertat, id quod a principe apostolorum Petro Romanae ecclesiae traditum est, ac nunc usque custoditur, ab omnibus debere seruari? nec superduci aut introduci aliquid, quod auctoritatem debeat uel aliunde accipere exemplum? presertim cum sit manifestum, in omnem Italiam, Gallias, Ispanias, Africam atque Siciliam insulasque interiacentes nullum instituisse ecclesias, nisi eos, quos uenerabilis apostolus Petrus aut successores eius constituerunt sacerdotes; legant autem, si in istis prouinciis alius apostolus inuenitur, aut legitur docuisse. Quod si non legunt, quia nusquam inueniunt, oportet eos hoc sequi, quod ecclesia Romana custodit, a qua principium eos accepisse non dubium est: ne dum peregrinis sermonibus student, caput institutionum uideantur amittere. -@. 1.+ Sepe dilectionem tuam ad Urbem uenisse ac nobiscum in ecclesia conuenisse non dubium est, et quem morem uel in consecrandis misteriis, uel ceteris agendis arcanis teneat, agnouisse. Quod sufficere arbitrarer ad informationem ecclesiae tuae uel reformationem, si predecessores tui minus aliquid aut aliter tenuerint, satis certum haberem, nisi de aliquibus consulendos nos esse duxisset; quibus idcirco respondemus, non quod te ignorare credamus, sed ut maiori auctoritate uel tuos instituas, uel si qui a Romanae ecclesiae institutionibus errat, aut commoneas, aut indicare non differas, ut scire ualeamus, qui sint, qui aut nouitates inducunt, aut alterius ecclesiae quam Romanae existimant consuetudinem esse seruandam. -27+ <1 D> <2 12> -DISTINCTIO XII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod absque discretione iustitiae nulli agere licet. Unde Calixtus Papa -[I.]+ omnibus Episcopis: -[ait in Epistola I. ad Benedictum Episcopum.]+ <4 1> -C. I.+ Sine discretione iustitiae contra disciplinam Romanae ecclesiae nulli agere licet. Non decet a capite membra dissidere, sed iuxta scripturae testimonium omnia membra caput sequantur. Nulli uero dubium est, quod apostolica ecclesia mater sit omnium ecclesiarum, a cuius uos regulis nullatenus conuenit deuiare. Et sicut filius uenit facere uoluntatem patris, sic et uos uoluntatem implete uestrae matris, que est ecclesia, cuius caput, ut predictum est, Romana existit ecclesia. Quicquid ergo sine discretione iustitiae contra huius disciplinam actum fuerit, ratum habere nulla ratio permittit. <4 2> -C. II.+ Apostolicis preceptis nullus superbe resistat. Item Gregorius. -[Papa IV.]+ Preceptis apostolicis non dura superbia resistatur, sed per obedientiam, que a sancta Romana et apostolica auctoritate iussa sunt, salutifere impleantur, si eiusdem sanctae ecclesiae Dei, que est caput uestrum, communionem habere desideratis. -@. 1.+ Non nouum aliquid presenti iussione precipimus, sed illa, que olim uidentur indulta, firmamus: cum nulli dubium sit, quod non solum pontificalis causatio, sed omnis sanctae religionis relatio ad sedem apostolicam quasi ad caput ecclesiarum debeat referri, et inde normam sumere, unde sumpsit exordium, ne caput institutionis uideatur omitti. Cuius auctoritatis sanctionem omnes teneant sacerdotes, qui nolunt ab apostolicae petrae, super quam Christus uniuersalem ecclesiam fundauit, soliditate diuelli. Si quis hec apostolicae sedis precepta non obseruauerit, percepti honoris esse hostis non dubitetur. <4 3> -C. III.+ Non est resistendum consuetudini, cui canonica non obsistit auctoritas. Item Nicolaus Michaeli Imperatori. -[Leo IX. Michaeli Episcopo Constantinopolitano, epist. I. c. 29. et Nicolaus I. epist. II. ad Photium.]+ Scit sancta Romana ecclesia, quod nichil obsunt saluti -28+ credentium diuersae pro loco et tempore consuetudines, si illis canonica non obsistit auctoritas, pro qua eis obuiare debeamus, unde nil iudicamus eis debere uel posse resisti. <4 4> -C. IV.+ Consuetudines, que fidei non offitiunt, ut a maioribus traditae sunt, obseruentur. Item Ieronimus ad Lucinum. -[epist. XXVIII.]+ Illud breuiter te admonendum puto, traditiones ecclesiasticas, presertim que fidei non offitiant, ita obseruandas, ut a maioribus traditae sunt, nec aliorum consuetudinem aliorum contrario more subuerti. <4 5> -C. V.+ Traditiones a patribus institutae, non sunt infringendae. Item Nicolaus Incmaro Episcopo. Ridiculum est, et satis abominabile dedecus, ut traditiones, quas antiquitus a patribus suscepimus, infringi patiamur. <4 6> -C. VI.+ Mores diuturni pro lege sunt habendi. Item Iustinianus Constitutionum libro I. titulo I. -[Institutionum lib. I. tit. 2. de iure nat. @. 9.]+ Diuturni mores nisi legi sunt aduersi consensu utentium approbati legem imitantur. <4 7> -C. VII.+ Quicquid fit contra longam consuetudinem, reuocari oportet. Item Codicis libro VIII. c. 52. titulo 2. -[tit. 53. quae sit longa consuetudo l. 1.]+ Consuetudo precedens et ratio, que consuetudinem suasit, tenenda est. Et quicquid contra longam consuetudinem fiet, ad sollicitudinem suam reuocabit preses prouinciae. <4 8> -C. VIII.+ Immota maneat consuetudo, que contra fidem catholicam nichil usurpare dignoscitur. Item Gregorius uniuersis Episcopis Numidiis. -[lib. I. epist. LXXV.]+ Nos consuetudinem, que contra fidem catholicam nichil usurpare dignoscitur, immotam permanere concedimus, siue de primatibus constituendis, siue de ceteris capitulis, exceptis iis, qui ex Donatistis ad episcopatum perueniunt, quos prouehi ad primatus dignitatem (etiam cum -29+ ordo eos deferat ad locum eundem) modis omnibus prohibemus. Suffitiat autem illis commissae sibi plebis curam gerere, non autem illos antistites, quos catholica fides in ecclesiae sinu et edocuit et genuit, ad obtinendum culmen primatus anteire. <4 9> -C. IX.+ Non negentur que consuetudinis sunt. Item Gregorius. -[ad Maximum Salonitanum Episcopum lib. VII. Regest epist. 81.]+ Quemadmodum illicita perpetrare non patimur, sic que consuetudinis sunt non negamus. <4 10> -C. X.+ Non locus consuetudinem, sed consuetudo locum commendat. Item ad Augustino Anglorum Episcopo. -[resp. ad interrog. 3.]+ Nouit fraternitas tua Romanae ecclesiae consuetudinem, in qua se meminit nutritam. Sed mihi placet, ut siue in Romana, siue in Gallicorum, siue in qualibet ecclesia inuenisti, quod plus omnipotenti Deo possit placere, sollicite eligas, et in Anglorum ecclesia, que adhuc in fide noua est, institutione precipua, que de multis ecclesiis colligere potueris, infundas. Non enim pro locis res, sed pro rebus loca amanda sunt. Ex singulis ergo quibusque ecclesiis que pia, que religiosa, que recta sunt, elige, et hec quasi in fasciculum collecta apud Anglorum mentes in consuetudinem depone. <4 11> -C. XI.+ Quod neque contra fidem, neque contra bonos mores esse conuincitur, indifferenter est habendum. Item Augustinus ad Ianuarium. -[epist. CXVIII. cap. 1. et 2]+ Illa autem, que non scripta, sed tradita custodimus, que quidem toto terrarum orbe obseruantur, datur intelligi uel ab ipsis apostolis, uel plenariis conciliis, (quorum est in ecclesia saluberrima auctoritas), commendata atque statuta retineri: sicuti id quod Domini passio et resurrectio et ascensio in celum, aduentus Spiritus sancti anniuersaria solennitate celebratur: et si quid aliud tale occurrerit, quod seruetur ab uniuersis, quacunque se diffundit ecclesia. -@. 1.+ Alia uero, que per loca terrarum regionesque uariantur, sicuti est quod alii ieiunant sabbatum, alii non: alii uero quotidie communicant corpori et sanguini domini, alii certis diebus accipiunt: et si quid aliud huiusmodi animaduerti potest, totum hoc genus rerum liberas habet obseruationes; quod enim neque contra fidem, neque contra bonos mores esse conuincitur, indifferenter habendum, et pro eorum, inter quos uiuitur, -30+ societate seruandum est. Mater Mediolanum me secuta inuenit ecclesiam sabbato non ieiunantem; ceperat fluctuare quid ageret. Tunc ego consului de hac re beatissimae memoriae Ambrosium episcopum; at ille ait: cum Romam uenio, sabbato ieiuno, cum Mediolani sum, non ieiuno. Sic et tu, ad quam forte ecclesiam ueneris, eius morem serua, si cuiquam non uis esse scandalum, nec quemquam tibi. Hoc cum matri renuntiassem, libenter amplexa est. -II. Pars.+ -Gratianus.+ Hoc autem de consuetudine illa intelligendum est, que uel uniuersalis ecclesiae usu, uel temporis prolixitate roboratur. Ceterum, si pro uarietate temporum uel animorum uariae consuetudines introducantur, inuenta opportunitate, resecandae sunt potius quam obseruandae. Unde Augustinus scribit ad inquisitiones Ianuarii: -[epist. CXIX. c. 19.]+ <4 12> -C. XII.+ Resecanda sunt, que neque auctoritate, neque moribus uniuersitatis comprobantur. Omnia talia, que neque sanctarum scripturarum auctoritatibus continentur, nec in conciliis episcoporum statuta inueniuntur, nec consuetudine uniuersae ecclesiae roborata sunt, sed diuersorum locorum diuersis moribus innumerabiliter uariantur, ita ut uix aut numquam omnino inueniri possint causae, quas in eis constituendis homines secuti sunt, ubi facultas tribuitur, sine ulla dubitatione resecanda existimo. Quamuis enim neque hoc inueniri possit, quomodo contra fidem sint, ipsam tamen religionem, quam paucissimis et manifestissimis celebrationum sacramentis misericordia Dei esse uoluit liberam, ideo seruilibus oneribus premunt, ut tolerabilior sit conditio Iudeorum, qui etiamsi tempus libertatis non cognouerint, legalibus tamen sacramentis, non humanis presumtionibus subiciuntur. -+ <4 13> -C. XIII.+ Omnes prouinciales eundem in psallendo modum teneant, quem metropolitanam sedem habere cognouerint. Item ex Concilio Tolletano. -[XI. c. 3.]+ -III. Pars.+ De his, qui contra Apostoli uoluntatem circumferuntur omni uento doctrinae, placuit sancto concilio, ut metropolitanae sedis auctoritate coacti uniuscuiusque prouinciae ciues, rectoresque ecclesiarum unum eundemque in psallendo teneant modum, quem metropolitana in sede cognouerint institutum, nec aliqua diuersitate cuiusque ordinis uel offitii a metropolitana se patiantur sede disiungi. Sic enim iustum est, ut inde unusquisque sumat regulas magisterii, unde honoris consecrationem accipit, ut iuxta maiorum decreta sedes, que uniuscuiusque sacerdotalis -31+ dignitatis est mater, sit ecclesiasticae magistra rationis. Abbatibus sane indultis offitiis, que iuxta uoluntatem sui episcopi regulariter illis implenda sunt, cetera offitia publica, id est uesperam, matutinum, siue missam, aliter quam in principali ecclesia celebrare non liceat. -@. 1.+ Quisquis autem horum decretorum uiolator exstiterit, sex mensibus communione priuatus apud metropolitanum sub penitentiae censura maneat corrigendus: quatenus apud illum et preteritae transgressionis culpam lacrimis diluat, et necessariam offitiorum doctrinam studiose addiscat. -@. 2.+ Sub ista ergo regula disciplinae non solum metropolitanus totius suae prouinciae pontifices uel sacerdotes adstringat, sed etiam ceteri episcopi subiectos sibi ecclesiarum rectores obtemperare institutionibus cogant. <4 14> -C. XIV.+ Ordo seruetur in matutinis et uespertinis offitiis unus et idem. Item ex Concilio Bracarensi. -[I. cap. 1.]+ Placuit omnibus communi consensu, ut unus atque idem psallendi ordo in matutinis uel uespertinis offitiis teneatur, et non diuerse ac priuate, neque monasteriorum consuetudines cum ecclesiastica regula sint permixtae. <1 D> <2 13> -DISTINCTIO XIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Item aduersus naturale ius nulla dispensatio admittitur; nisi forte duo mala ita urgeant ut alterum eorum necesse sit eligi. Unde in Concilio Tolletano VIII. -[c. 2.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Minus malum de duobus est eligendum. Duo mala, licet cautissime sint precauenda tamen si periculi necessitas unum ex his temperare compulerit, id debemus resoluere, quod minori nexu noscitur obligari. Quid autem leuius ex his, quidue grauius sit, purae rationis acumine inuestigemus. Etenim dum peierare compellimur, creatorem quidem offendimus, sed nos tantummodo maculamus. Cum uero noxia promissa complemus et Dei iussa contempnimus et proximis impia crudelitate nocemus, et nos ipsos crudeliori mortis gladio trucidamus. Illic enim dupplici culparum telo perimimur, hic tripliciter iugulamur. -+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Gregorius in Moralibus parte VI. libro XXXV. c. XIV. -[in c. 40. Iob. I. XXXII. c. 17. 18. 19. et 20.]+ Nerui testiculorum Leuiathan perplexi sunt, quia suggestionum illius argumenta implicatis inuentis alligantur, ut plerosque ita peccare faciant, quatenus si fortasse fugere peccatum appetant, hoc sine alio peccati laqueo non -32+ euadant, et culpam faciant dum uitant, atque nequaquam se ab una ualeant soluere, nisi in alia se consentiant ligare. Quod melius ostendimus, si qua ex conuersatione hominum alligationis huius exempla proferamus. -@. 1.+ Ecce quidam, dum mundi huius amicitias appetit, cuilibet alteri similem sibi uitam ducenti, quod secreta illius omni silentio contegat, se iureiurando constringit. Sed is, cui iuratum est, adulterium perpetrare cognoscitur, ita ut etiam maritum adulterae occidere conetur. Is autem, qui iusiurandum prebuit, ad mentem reuertitur et diuersis hinc inde cogitationibus impugnatur, atque hoc silere formidat, ne silentio adulterii simul et homicidii particeps fiat, prodere trepidat, ne reatu se periurii obstringat. Perplexis ergo neruis testiculorum ligatus est, qui in quamlibet partem declinet, metuit, ne a transgressionis contagione liber non sit. -@. 2.+ Alius cuncta, que mundi sunt, deserens, ac per omnia frangere proprias uoluntates querens, alieno se subdere regimini appetit, sed eum, qui sibi ad Deum preesse debeat, minus cauta inquisitione discernit: quia fortasse is, qui sine iudicio eligitur, cum preesse iam ceperit, agere que Dei sunt prohibet, que mundi sunt iubet. Pensans itaque subditus, uel que sit culpa inobedientiae, uel quod contagium secularis uitae, et obedire trepidat, et non obedire formidat, ne aut obediens Deum in suis preceptis deserat, aut rursus non obediens Deum in electo priore contempnat. -@. 3.+ Alius pensare pondus honoris ecclesiastici negligens id locum regiminis premiis ascendit. Sed quia omne, quod hic eminet, plus meroribus afficitur, quam honoribus gaudet, dum cor tribulatione premitur, ad memoriam culpa reuocatur, doletque se ad laborem cum culpa peruenisse, et quam sit iniquum, quod admiserit, ex ipsa fractus difficultate cognoscit. Reum se igitur cum impensis premiis agnoscens, uult adeptae sublimitatis locum deserere, sed timet, ne grauius delictum sit suscepti gregis custodiam reliquisse; uult suscepti gregis curam gerere, sed formidat, ne deterior culpa sit, regimina pastoralis gregis empta possidere. Per honoris ergo ambitum ligatum culpa hinc inde se conspicit. Esse quippe sine reatu criminis neutrum uidet, si aut susceptus semel grex relinquitur, aut rursum sacra actio seculariter empta teneatur. Undique metuit et suspectus latus omne pertimescit, ne aut stans in empto regimine non digne, lugeat quod non etiam deserens emendat, aut certe regimen deserens, dum aliud flere nititur, rursus aliud de ipsa gregis destitutione committat. -II. Pars.+ -@. 4.+ Est tamen, quod ad destruendas Behemot uersutias subtiliter fiat, ut cum mens inter minora et maxima peccata constringitur, si omnino nullus sine peccato aditus patet, minora semper eligantur; quia et qui murorum undique ambitu, ne fugiat, clauditur, ibi se in fugam precipitat, ubi breuior murus ingeritur. Hinc Paulus, cum quosdam in ecclesia incontinentes aspiceret, concessit minima, ut maiora declinarent, dicens: "Propter -33+ fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat." Et quia tunc solum coniuges in admixtione sunt sine culpa, cum non pro explenda libidine, sed pro suscipienda prole miscentur, ut hoc etiam, quod concesserat sine culpa (quamuis minima) non esse monstraret, ilico adiunxit: "Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium." Non enim est sine uitio, quod ignoscitur, non precipitur. Peccatum profecto uidit, quod posse indulgeri preuidit. Sed cum in dubiis constringimur, utiliter minimis subdimur, ne in magnis sine uenia peccemus. -@. 5.+ Itaque plerumque neruorum Behemot istius perplexitas soluitur, dum ad uirtutes maximas per commissa minora transitur. <1 D> <2 14> -DISTINCTIO XIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Verum hoc in una eademque persona intelligitur. Ceterum an in diuersis eadem dispensatio locum habeat, uidelicet, ut committamus minora, ne alii grauioribus implicentur, merito queritur. De his ita scribit Augustinus libro Questionum super Genesim: -[cap. 42.]+ <4 1> -C. I.+ Non sunt a nobis aliqua committenda delicta, ne alii grauiora committant. Quod ait Sodomitis Loth: "Sunt mihi duae filiae, que nondum nouerunt uiros; producam illas ad uos, utimini illis, sicut placuerit uobis: tantum in uiros istos ne faciatis iniquum:" quoniam prostituere uolebat filias suas hac compensatione, ut uiri hospites eius nichil a Sodomitis tale paterentur, utrum admittenda sit compensatio flagitiorum uel quorumcumque peccatorum, ut nos faciamus mali aliquid, ne alius grauius malum faciat; an potius perturbationi Loth non consilio tribuendum sit, qui hoc dixerit, merito queritur. Et nimirum periculosissime admittitur hec compensatio. Si autem perturbationi humanae tribuitur et menti tanto malo permotae, nullo modo imitanda est. -II. Pars.+ -Gratianus.+ Consuetudinis autem uel constitutionis rigor nonnumquam relaxatur. Unde Leo Papa ait: -[ad Rusticum Narbonensem Episc. epist. XC. ante cap. 1.]+ <4 2> -C. II.+ Que constitutiones ualeant temperari, uel que non. Sicut quedam sunt, que nulla ratione conuelli possunt, ita multa sunt, que aut pro necessitate temporum, aut pro consideratione etatum oporteat temperari; illa semper conditione seruata, ut in his, que uel dubia fuerint aut obscura, id nouerimus sequendum, quod nec preceptis euangelicis contrarium, nec decretis sanctorum Patrum inueniatur aduersum. -34+ <1 D> <2 15> -DISTINCTIO XV.+ -GRATIANUS+ -I. Pars.+ De naturali iure et constitutione uel consuetudine hactenus disseruimus, differentiam, qua ab inuicem discernuntur, assignantes: nunc ad ecclesiasticas constitutiones stilum uertamus, earumque originem et auctoritatem, prout ex libris sanctorum Patrum colligere possumus, breuiter assignantes. <4 1> -C. I.+ Quo tempore ceperint canones generalium conciliorum. Canones generalium conciliorum (ut Ysidorus ait libro 6. Etimologiarum c. 16.) a temporibus Constantini ceperunt. In precedentibus namque annis persecutione feruente docendarum plebium minime dabatur facultas. Inde Christianitas in diuersas hereses scissa est, quia non erat episcopis licentia conueniendi in unum, nisi tempore supradicti imperatoris. Ipse enim dedit facultatem Christianis libere congregari. Sub hoc etiam sancti Patres in concilio Niceno de omni orbe terrarum conuenientes iuxta fidem euangelicam et apostolicam secundum post apostolos simbolum tradiderunt. -@. 1.+ Inter cetera autem concilia quatuor sunt uenerabiles sinodi, que totam principaliter fidem complectuntur, quasi quatuor euangelia, uel totidem paradisi flumina. -@. 2.+ Harum prior Nicena sinodus CCCXVIII. episcoporum Constantino Augusto imperante peracta est: in qua Arrianae perfidiae condempnata est blasphemia, quam de inequalitate sanctae Trinitatis idem Arrius asserebat, et consubstantialem Deo Patri Dei Filium eadem sancta sinodus per simbolum diffiniuit. -@. 3.+ Secunda sinodus CL. Patrum sub Theodosio seniore Constantinopolim congregata est, que Macedonium, Spiritum sanctum Deum esse negantem, condempnans, consubstantialem Patri et Filio Spiritum sanctum demonstrauit, dans simboli formam, quam tota Grecorum et Latinorum confessio in ecclesiis predicat. -@. 4.+ Tertia sinodus Ephesina prima CC. episcoporum sub iuniore Theodosio Augusto edita est, que Nestorium, duas personas asserentem in Christo, iusto anathemate condempnauit, ostendens manere in duas naturas unam Domini Iesu Christi personam. -@. 5.+ Quarta sinodus Calcedonensis DCXXX. sacerdotum sub Martiano principe habita est, in qua Euticem Constantinopolitanum abbatem uerbi Dei et carnis unam naturam pronuntiantem, et eius Dioscorum defensorem, quondam Alexandrinum episcopum, et ipsum rursum Nestorium episcopum cum reliquis hereticis, una Patrum sententia dampnauit; predicans eadem sinodus Christum Dominum sic natum de Virgine, ut in eum substantiam et diuinae et humanae confiteamur naturae. -@. 6.+ He sunt quatuor sinodi principales, fidei naturam plenissime predicantes. Sed et si qua sunt concilia, que sancti Patres spiritu Dei pleni sanxerunt, post istorum quatuor auctoritates omni manent stabilita uigore: quorum gesta in hoc opere condita continentur. -@. 7.+ Sinodus autem ex greco interpretatur comitatus uel cetus. Concilii uero nomen tractum est ex more -35+ Romano. Tempore enim, quo causa agebatur, conueniebant omnes in unum, communique intentione tractabant. Unde et concilium a communi intentione dictum quasi consilium; consilium quasi considium, d in l literam transeunte; uel concilium dictum est ex communi intentione, eo quod in unum dirigant omnem mentis obtutum: supercilia enim oculorum sunt; unde qui sibimet dissentiunt, non agunt concilium, quia non sentiunt in unum. Cetus uero conuentus est uel congregatio, a coeundo, id est a conueniendo in unum. Hinc et conuentus est nuncupatus, quod ibi homines conueniunt; sicut conuentus cetus sic et concilium a societate multorum in unum appellatur. -+ De quatuor quoque conciliis scribit B. Gregorius, ita dicens: -[lib. I. Regesti Epist. 24.]+ <4 2> -C. II.+ De auctoritate quatuor conciliorum. Sicut sancti euangelii quatuor libros, sic quatuor concilia suscipere et uenerari me fateor. Nicenum scilicet, in quo peruersum Arrii dogma destruitur: Constantinopolitanum quoque, in quo Eunomii et Macedonii error conuincitur: Ephesinum etiam primum, in quo Nestorii impietas iudicatur: Calcedonense uero, in quo Euticetis Dioscorique prauitas est reprobata; hec tota deuotione amplector, integerrima approbatione custodio, quia in his uelut in quadrato lapide sanctae fidei structura consurgit, et cuiuslibet uitae atque actionis norma existit. -@. 1.+ Quintum concilium quoque ueneror, in quo epistola, que Ibae dicitur, erroris plena reprobatur; Theodorus personam mediatoris Dei et hominum in duabus substantiis separans, ad impietatis perfidiam cecidisse conuincitur, scripta quoque Theodori, per que beati Cirilli fides reprehenditur, ausu dementiae prolata, refutatur. Cunctas uero quas prefata ueneranda concilia personas respuunt, -36+ respuo, quas uenerantur, amplector: quia dum uniuersali sunt consensu constituta, se et non illa destruit, quisquis presumit aut absoluere quos religant, aut ligare quos absoluunt. De eisdem scribit etiam Gelasius Papa -[in concilio habito Romae cum LXX. Episcopis]+ dicens: <4 3> -C. III.+ Que concilia sancta Romana ecclesia suscipiat. Sancta Romana ecclesia post illas ueteris et noui testamenti scripturas, quas regulariter suscipimus, etiam has suscipi non prohibet: Sanctam sinodum Nicenam CCCXVIII. Patrum, mediante Maximo Constantino Augusto, in qua Arrius hereticus condempnatus est; sanctam sinodum Constantinopolitanam, mediante Theodosio seniore Augusto, in qua Macedonius hereticus debitam dampnationem excepit; sanctam sinodum Ephesinam primam, in qua Nestorius dampnatus est consensu beatissimi Papae Celestini, mediante Cirillo Alexandrinae sedis antistite, et Arcadio episcopo ab Italia destinato; sanctam sinodum Calcedonensem, mediante Martiano Augusto et Anatolio Constantinopolitano episcopo, in qua Nestoriana et Euticiana heresis simul cum Dioscoro eiusque complicibus dampnatae sunt; sed et si qua sunt concilia a sanctis Patribus hactenus instituta, post istorum quatuor auctoritatem et custodienda, et recipienda decernimus. -@. 1.+ Iam nunc subiciendum est de opusculis sanctorum Patrum, que in ecclesia catholica recipiuntur. -@. 2.+ Opuscula B. Cipriani martiris et Cartaginensis episcopi. -@. 3.+ Item opuscula B. Gregorii Nacianceni episcopi. -@. 4.+ Item opuscula B. Athanasii Alexandrini episcopi. -@. 6.+ Item opuscula B. Iohannis Constantinopolitani episcopi. -@. 9.+ Item opuscula B. Ylarii Pictauiensis episcopi. -@. 10.+ Item opuscula B. Ambrosii Mediolanensis episcopi. -@. 11.+ Item opuscula -37+ B. Augustini episcopi Ipponensis. -@. 12.+ Item opuscula B. Ieronimi presbiteri. -@. 13.+ Item opuscula beati Prosperi uiri religiosissimi. -@. 14.+ Item epistolam B. Leonis Papae ad Flauianum episcopum destinatam, cuius textum si quisquam usque ad unum iota disputauerit, et non eam in omnibus uenerabiliter receperit, anathema sit. -@. 15.+ Item opuscula atque tractatus omnium Patrum orthodoxorum, qui in nullo a sanctae Romanae ecclesiae consortio deuiauerunt, nec ab eius fideli predicatione seiuncti sunt, sed communionis ipsius gratia Dei usque ad ultimum diem uitae suae participes fuerunt, legenda decernimus. -@. 16.+ Item decretales epistolae, quas beatissimi Papae diuersis temporibus ab urbe Romana pro diuersorum Patrum consolatione dederunt, uenerabiliter suscipiendae sunt.

-[PALEA.+ -@. 17.+ Item gesta sanctorum martirum, qui multiplicibus tormentorum cruciatibus et mirabilibus confessionum triumphis irradiant. Quis ita esse catholicorum dubitet, et maiora eos in agonibus fuisse perpessos, nec suis uiribus, sed gratia Dei et adiutorio uniuersa tolerasse? Sed ideo secundum antiquam consuetudinem singulari cautela in sancta Romana ecclesia non leguntur, quia et eorum, qui conscripsere, nomina penitus ignorantur, et ab infidelibus aut idiotis superflua, aut minus apta, quam rei ordo fuerit, scripta esse putantur: sicut cuiusdam Quirici et Iulitae, sicut Gregorii aliorumque huiusmodi passiones, que ab hereticis perhibentur conscriptae. Propter quod, ut dictum est, ne uel leuis subsannandi oriretur occasio, in sancta Romana ecclesia non leguntur. Nos tamen cum predicta ecclesia omnes martires et eorum gloriosos agones, qui Deo magis quam hominibus noti sunt, omni deuotione ueneramur. -@. 18.+ Item uitas Patrum, Pauli, Antonii, Ilarionis et omnium eremitarum, quas tamen uir beatissimus scripsit Ieronimus, cum omni honore suscipimus. -@. 19.+ Item actus B. Siluestri, apostolicae sedis presulis, licet eius, qui conscripsit, nomen ignoremus, a multis tamen in urbe Roma catholicis legi cognouimus, et pro antiquo usu multae hoc imitantur ecclesiae. -@. 20.+ Item scripta de inuentione S. crucis dominicae, et alia scripta de inuentione capitis B. Iohannis Baptistae, nouellae quidem reuelationes sunt, et nonnulli eas catholici legunt, sed cum hec ad catholicorum manus peruenerint, B. Pauli apostoli sententia precedat: "Omnia probate, quod bonum est tenete." -@. 21.+ Item Rufinus uir religiosus plurimos ecclesiastici operis edidit libros, nonnullas etiam scripturas interpretatus est; sed quoniam B. Ieronimus in aliquibus eum de arbitrii libertate notauit, illa sentimus, que predictum B. Ieronimum sentire cognoscimus: et non solum de Rufino, sed etiam de uniuersis quos uir sepius memoratus zelo Dei et fidei -38+ religione reprehendit. -@. 22.+ Item Origenis nonnulla opuscula, que uir beatissimus Ieronimus non repudiat, legenda suscipimus, reliqua autem omnia cum auctore suo dicimus esse renuenda. -@. 23.+ Item chronicon Eusebii Cesariensis, atque eiusdem historiae ecclesiasticae libros, quamuis in primo narrationis suae libro tepuerit, et postea in laudibus atque excusatione Origenis scismatici unum conscripserit librum: propter rerum tamen notitiam singularem, que ad instructionem pertinent, usquequaque non dicimus renuendos. -@. 24.+ Item Orosium uirum eruditissimum collaudamus, quia ualde nobis necessariam aduersus paganorum calumpnias ordinauit historiam, miraque breuitate contexuit. -@. 25.+ Item uenerabilis uiri Sedulii pascale opus, quod heroicis descripsit uersibus, insigni laude proferimus. -@. 26.+ Item Iuuenci nichilominus laboriosum opus non spernimus, sed miramur. -@. 27.+ Ceterum, que ab hereticis, siue scismaticis conscripta uel predicata sunt, nullatenus recipit catholica et apostolica ecclesia Romana. E quibus pauca, que ad memoriam uenerunt, et a catholicis uitanda sunt, credimus esse subdenda. -@. 28.+ Imprimis Arriminensem sinodum, a Constantio Cesare Constantini filio congregatam mediante Tauro prefecto, ex tunc et nunc et usque in eternum confitemur esse dampnatam. -@. 29.+ Item itinerarium nomine Petri apostoli, quod appellatur sancti Clementis liber VIII., apocrifum. -@. 30.+ Actus nomine Andreae apostoli, apocrifi. -@. 31.+ Actus nomine Philippi apostoli, apocrifi. -@. 32.+ Actus nomine Petri apostoli, apocrifi. -@. 33.+ Actus nomine Thomae apostoli, apocrifi. -@. 34.+ Euangelium nomine Thaddei, apocrifum. -@. 35.+ Euangelium nomine Thomae apostoli, quo utuntur Manichei, apocrifum. -@. 36.+ Euangelium nomine Barnabae, apocrifum. -@. 37.+ Euangelium nomine Bartholomei apostoli, apocrifum. -@. 35.+ Euangelium nomine Andreae apostoli, apocrifum. -@. 39.+ Euangelia, que falsauit Lucianus, apocrifa. -@. 40.+ Euangelia, que falsauit Ircius, apocrifa. -@. 41.+ Liber de infantia Saluatoris, apocrifus. -@. 42.+ Liber de natiuitate Saluatoris, et de S. Maria, et de obstetrice Saluatoris, apocrifus. -@. 43.+ Liber, qui appellatur Pastoris, apocrifus. -@. 44.+ Libri omnes, quos fecit Lenticius, discipulus diaboli, apocrifi. -@. 45.+ Liber, qui appellatur Fundamentum, apocrifus. -@. 46.+ Liber, qui appellatur Thesaurus, apocrifus. -@. 47.+ Liber, qui appellatur de filiabus Adae, uel Geneseos, apocrifus -@. 48.+ Centimetrum de Christo Virgilianis compaginatum uersibus, apocrifum. -@. 49.+ Liber, qui appellatur Actus Teclae et Pauli apostoli, apocrifus. -@. 50.+ Liber, qui appellatur Nepotis, apocrifus. -@. 51.+ Liber prouerbiorum, qui ab hereticis conscriptus et S. Xisti nomine signatus est, apocrifus. -@. 52.+ Reuelatio, que appellatur Pauli apostoli -39+ apocrifa. -@. 53.+ Reuelatio, que appellatur Thomae Apostoli, apocrifa. -@. 54.+ Reuelatio, que appellatur Stephani, apocrifa. -@. 55.+ Liber, qui appellatur Transitus S. Mariae, apocrifus. -@. 56.+ Liber, qui appellatur Penitentia Adae, apocrifus. -@. 57.+ Liber Ogiae nomine Gigantis, qui ab hereticis cum dracone post diluuium pugnasse perhibetur, apocrifus. -@. 58.+ Liber, qui appellatur Testamentum Iacob, apocrifus. -@. 59.+ Liber, qui appellatur Penitentia Origenis, apocrifus. -@. 60.+ Liber, qui appellatur Penitentia S. Cipriani, apocrifus. -@. 61.+ Liber, qui appellatur Penitentia Iamnis et Mambrae, apocrifus. -@. 62.+ Liber, qui appellatur Sortes apostolorum, apocrifus. -@. 63.+ Liber Lusanae, apocrifus. -@. 64.+ Liber canonum Apostolorum, apocrifus. -@. 65.+ Liber Phisiologus, qui ab hereticis conscriptus est et B. Ambrosii nomine presignatus, apocrifus. -@. 66.+ Historia Eusebii Pamphili, apocrifa. -@. 67.+ Opuscula Tertulliani siue Africani, apocrifa -@. 68.+ Opuscula Postumiani et Galli, apocrifa. -@. 69.+ Opuscula Montani, Priscillae et Maximillae, apocrifa. -@. 70.+ Opuscula omnia Fausti Manichei, apocrifa. -@. 71.+ Opuscula alterius Clementis Alexandrini, apocrifa. -@. 72.+ Opuscula Cassiani presbiteri Galliarum, apocrifa. -@. 73.+ Opuscula Victorini Pictauiensis, apocrifa. -@. 74.+ Opuscula Fausti Regiensis Galliarum, apocrifa. -@. 75.+ Opuscula Frumentii, apocrifa. -@. 76.+ Epistola Iesu ad Agbarum, regem, apocrifa. -@. 77.+ Passio Georgii, apocrifa. -@. 78.+ Passio Cirici et Iulitae, apocrifa. -@. 79.+ Scriptura, que appellatur Contradictio Salomonis, apocrifa. -@. 80.+ Philacteria omnia, que non angelorum, ut illi confingunt, sed demonum magis arte conscripta sunt, apocrifa. -@. 81.+ Hec et omnia his similia, que Simon Magus, Nicolaus, Cerinthus, Marcion, Basilides, Ebion, Paulus etiam Samosatenus, Fotinus et Bonosus et qui simili errore defecerunt, Montanus quoque cum suis obscenissimis sequacibus, Apollinaris, Valentinus siue Manicheus, Faustus, Sabellius, Arrius, Macedonius, Eunomius, Nouatus, Sabbatius, Celestius, Donatus, Eustathius, Iouinianus, Pelagius, Iulianus et Latiensis, Celestinus, Maximinus, Priscianus ab Hispania, Lampedius, Dioscorus, Eutices, Petrus, et alius Petrus, e quibus unus Alexandriam, alius Antiociam maculauit, Acatius Constantinopolitanus, cum -40+ consortibus suis, nec non et omnes hereses, quas ipsi eorumque discipuli, siue schismatici docuerunt uel conscripserunt, quorum nomina minime retinentur, non solum repudiata, uerum etiam ab omni Romana et apostolica ecclesia eliminata, atque cum suis auctoribus auctorumque sequacibus sub anathematis indissolubili uinculo, in eternum confitemur esse dampnata. -@. 82.+ Ceterum, qui libri in ecclesiasticis offitiis per anni circulum a nonnullis legantur (quod ritum illum apostolica non reprobat, sed sequitur ecclesia) pro fidelium edificatione adnotandum censuimus. Quidam, quod in septuagesima ponunt pentateuchum usque in XV. diem ante Pascha, XV. die ponunt Ieremiam usque in cenam Domini. In cena Domini legunt tres lectiones de lamentatione Ieremiae: "Quomodo sedet sola ciuitas, etc." et tres de tractatu S. Augustini in psalmum LIV.: "Exaudi Deus orationem meam et ne despexeris," et tres de Apostolo, ubi ait in epistola ad Corinthios: "Conuenientibus uobis in unum." Secunda lectio sic incipit: "Similiter et calicem postquam cenauit, etc." Tertia: "De spiritualibus autem nolumus uos ignorare, fratres." In parasceue tres lectiones de lamentatione Ieremiae, et tres de tractatu S. Augustini in psalmum LXIII: "Exaudi Deus orationem meam, cum deprecor," et tres de Apostolo, ubi ait in epistola ad Ebreos: "Festinemus ingredi in illam requiem, etc." Secunda lectio: "Omnis namque pontifex." Tertia: "De quo grandis nobis sermo." In sabbato sancto tres lectiones de lamentatione Ieremiae prophetae, et tres de tractatu S. Augustini in eumdem psalmum LXIII.: "Exaudi Deus orationem meam, cum deprecor," et tres de Apostolo, ubi ait in epistola ad Ebreos: "Christus assistens pontifex futurorum bonorum." Secunda lectio: "Ubi enim testamentum est." Tertia: "Umbram enim habens lex futurorum bonorum." In pascha Domini homilias ad ipsum diem pertinentes, infra hebdomadam homilias. In octauis paschae ponunt actus apostolorum et epistolas canonicas et apocalipsin, usque in ocatauas pentecostes. In octauis pentecostes ponunt libros regum et paralipomenon usque in calendas augusti. In dominica prima mensis augusti ponunt Salomonem usque in calendas septembris. -41+ In dominica prima septembris ponunt Iob Tobiam, Hester, Esdram usque in calendas octobris. In dominica prima mensis octobris ponunt librum Machabeorum usque in calendas nouembris. In dominica prima mensis nouembris ponunt Ezechielem et Danielem et minores prophetas usque in calendas decembris. In dominica prima mensis decembris ponunt Esaiam prophetam usque ad natiuitatem Domini. In natali Domini legunt primum de Esaia tres lectiones. Prima lectio: "Primo tempore alleuiata est terra Zabulon, etc." Secunda: "Consolamini, consolamini." Tertia: "Consurge, consurge". Deinde leguntur sermones uel homiliae ad ipsum diem pertinentes. In natali S. Stephani homilia de ipso die. In natali S. Ioannis similiter. In natali innocentium similiter. In natali S. Siluestri similiter. In octaua natalis Domini homilia de ipso die. In dominica prima post natiuitatem Domini ponunt epistolas Pauli usque in septuagesimam. In epiphania lectiones tres de Esaia. Prima lectio incipit: "Omnes sitientes." Secunda: "Surge, illuminare Ierusalem." Tertia: "Gaudens gaudebo in Domino." Deinde leguntur sermones uel homiliae ad ipsum diem pertinentes. -]+

<1 D> <2 16> -DISTINCTIO XVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Apostolorum canones, qui per Clementem Romanum Pontificem, sicut quidam asserunt, dicuntur esse translati, sunt quinquaginta. Hos non recipiendos, sed inter apocrifa deputatos, Ysidorus scribit dicens: <4 1> -C. I.+ Apostolorum canones apostolica reiciuntur auctoritate. Canones, qui dicuntur apostolorum, seu quia eosdem nec sedes apostolica recipit, nec sancti Patres illis consensum prebuerunt, pro eo quod ab hereticis sub nomine apostolorum compositi dignoscuntur, quamuis in eis inueniantur utilia, auctoritate tamen canonica atque apostolica eorum gesta constat esse remota atque inter apocrifa deputata. -42+ Zepherinus autem e contra scribit Episcopis per Siciliam constitutis: -[epist. I.]+ <4 2> -C. II.+ Apostolorum canones sunt recipiendi. Sexaginta sententias apostoli prescripserunt cum aliis quam plurimis episcopis, et seruandas esse censuerunt. -+ <4 3> -C. III.+ Exceptis quinquaginta capitulis canones apostolorum inter apocrifa deputantur. Item Leo Papa IX. contra epistolam Nicetae Abbatis. Clementis librum, id est Petri apostoli itinerarium, et canones apostolorum numerant Patres inter apocrifa, exceptis quinquaginta capitulis, que decreuerunt orthodoxae fidei adiungenda. <4 4> -[C. IV. Item]+ VI. Sinodus, c. 2. Placuit huic sanctae sinodo, ut amodo confirmata et rata sint canonum apostolorum LXXXV. capitula. Epistola Ysidori in capite canonum. Ysidorus seruus Christi lectori suo conseruo. -@. 1.+ Propter eorum auctoritatem ceteris conciliis preponimus canones, qui dicuntur apostolorum, licet a quibusdam apocrifi dicantur, quoniam perplures eos recipiunt, et sancti Patres eorum sententias sinodali auctoritate roborauerunt et inter canonicas posuerunt constitutiones. Item. -@. 2.+ Primus ordo, ut predictum est, de celebrando concilio insertus habetur, et postmodum canonum apostolorum, ac primorum apostolicorum (id est, a S. Clemente usque ad S. Siluestrum) decretorum atque diuersorum conciliorum breuiarium est interpolatum, sequens ordinem suum. -Gratianus.+ Item cum Adrianus Papa sextam sinodum recipiat cum omnibus canonibus suis, cum etiam sancta octo uniuersalia concilia professione Romani Pontificis sint roborata, in septima autem sinodo, siue in sexto concilio, apostolorum canones sint recepti et approbati: patet, quod non sunt inter apocrifa deputandi. -43+ Scribit Adrianus Papa Tharasio Patriarchae: <4 5> -C. V.+ Sexta sinodus auctoritate Adriani corroboratur. Sextam sanctam sinodum recipio cum omnibus canonibus suis. -Gratianus.+ Sed dubitatur de ea, an canones conscripserit, quod ex quarta actione sextae sinodi facile absoluitur. Ait enim Petrus Episcopus Nicomediae: <4 6> -C. VI.+ Sexta sinodus canones conscripsit. Habeo librum continentem canones sanctae sinodi sextae. Patriarcha dixit: -@. 1.+ Quidam per ignorantiam scandalizantur pro canonibus istis, dicentes: Numquid sexta sinodus canones fecit? Sciant ergo, quoniam sancta sinodus sexta sub Constantino congregata est contra eos, qui dicebant unam operationem esse et uoluntatem in Christo, in qua sancti Patres illos utpote hereticos anathematizauerunt, et orthodoxam fidem explanauerunt. -II. Pars.+ -@. 2.+ Soluta est hec sinodus Constantini XIV. anno. Post quatuor uero aut quinque annos iidem sancti Patres congregati sunt sub Iustiniano, filio Constantini, et predictos canones promulgauerunt, de quibus nullus dubitet. Qui enim sub Constantino in sinodo fuerunt, iidem ipsi sub Iustiniano istis canonibus subscripserunt. Oportebat enim, ut sinodus uniuersalis canones ecclesiasticos promulgaret. Item: -@. 3.+ Sancta sinodus sexta post promulgatam ab ea diffinitionem contra Monothelitas, Constantino imperatore, qui eam congregauerat, non post multo defuncto, Iustiniano filio eius regnante pro eo. -@. 4.+ Eadem -44+ sancta sinodus diuinitus inspirata iterum Constantinopolim quarto aut quinto anno congregata est, et canones CII. numero ad correctionem ecclesiae promulgauit. -Gratian.+ Ex his ergo colligitur, quod sexta sinodus bis congregata est: primo sub Constantino et nullos canones constituit: secundo sub Iustiniano filio eius, et prefatos canones promulgauit. Unde sancti Patres in eadem Sinodo secundo congregati dixerunt: <4 7> -C. VII.+ Constitutiones sinodi sextae. Quoniam sanctae et uniuersales sinodi, quinta sub Iustiniano Augusto, sexta sub Constantino patre suo Augusto, de misterio fidei plenissime disputantes, canones non fecerunt, sicut ceterae quatuor uniuersales sinodi: propterea nos conuenientes in hanc imperialem urbem sacros canones conscripsimus. Item: -@. 1.+ Placuit huic sanctae sinodo, ut amodo confirmata et rata sint canonum apostolorum LXXXV. capitula. Item: -@. 2.+ Confirmamus et ceteros sanctorum canones et sinodos, id est, Nicenam, Anchiritanam, Neocesariensem, Gangrensem, Antiocenam, Laudicensem, Constantinopolitanam, Ephesinam primam, Calcedonensem, Sardicensem et Cartaginensem, et opuscula Theophili Alexandrini episcopi et martiris, Trismegisti Gregorii, Neocesariensis episcopi, Athanasii episcopi Alexandrini, Basilii Cesareae Capadociae episcopi, Gregorii Niseni episcopi, Gregorii Theologi, Amphilochii Iconiensis episcopi, Timothei Alexandrini episcopi, Germani Constantinopolitani episcopi, -45+ Cirilli Alexandrini episcopi, Cipriani Cartaginensis episcopi, et sinodum suam. <4 8> -C. VIII.+ Auctoritate Romani Pontificis sancta octo concilia roborantur. Item ex Libro Diurno professio Romani Pontificis. Sancta octo uniuersalia concilia, primum Nicenum, Constantinopolitanum, Ephesinum, Calcedonense quintum et sextum, Constantinopolitanum; item Nicenum; octauum quoque Constantinopolitanum usque ad unum apicem immutilata seruare, et pari honore et ueneratione digna habere, et que predicauerunt et statuerunt omnibus modis sequi et predicare, quecumque condempnauerunt ore et corde condempnare profiteor. -+ Quo autem tempore sexta sinodus et secunda et prima, et quarta et quinta congregatae sunt, Beda in libro de temporibus -[c. 65.]+ scribit, dicens: <4 9> -C. IX.+ De temporibus conciliorum. Sexta sinodus uniuersalis Constantinopolim celebrata est, et greco sermone conscripta, temporibus Papae Agathonis, exequente piissimo principe Constantino intra palatium suum, simulque legatis Apostolicae sedis, et episcopis CL. residentibus. -@. 1.+ Prima uniuersalis sinodus in Nicea congregata est contra Arrium CCCXVIII. Patrum, temporibus Iulii Papae, sub Constantino principe. -@. 2.+ Secunda in Constantinopolim CL. Patrum, contra Macedonium et Eudoxium, temporibus Damasi Papae et Gratiani principis, quando Nectarius eiusdem urbis episcopus est ordinatus. -[@. 3. Deest.] @. 4.+ Quarta in Calcedone DCXXX. Patrum, sub Leone Papa, temporibus Martiani principis, contra Euticen nefandissimorum monachorum presulem. -@. 5.+ Quinta in Constantinopolim temporibus Iulii Papae, sub Iustiniano principe. contra Theodorum et omnes hereticos. <4 10> -[C. X.]+ Prima autem sinodus in Nicea, CCCXVIII. Patrum, contra Arrium Alexandrinum presbiterum, qui tres gradus -46+ in trinitate asserebat, Patrem maiorem, Filium minorem, Spiritum sanctum creaturam, temporibus Constantini principis Siluestri Papae Romani, Macharii Ierosolimitani, Alexandri Alexandrini, qui condempnata eadem heresi statuerunt canones XX., quorum auctor maxime prefatus Alexander episcopus fuit. -@. 1.+ Secunda in Constantinopolim CL. patrum, contra Macedonium Constantinopolitanum episcopum, qui negabat Spiritum sanctum Deum esse, temporibus Gratiani Theodosii principum, Damasi Papae Romani, Cirilli Ierosolimitani, Nectarii Alexandrini, qui condempnata prefata heresi statuerunt canones III., quorum auctor maxime B. Nectarius Constantinopolitanus episcopus fuit. -@. 2.+ Tertia in Epheso CCC. Patrum, contra Nestorium Constantinopolitanum episcopum, qui dicebat, beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo genitricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis, temporibus Theodosii principis imperatoris iunioris, Celestini Papae Romani, Iuuenalis Constantinopolitani episcopi, Cirilli Alexandrini; qui XV. capitula contra Nestorii blasphemias totidem capitula, auctore eodem sancto Cyrillo, anathematizando conscripserunt. -@. 3.+ Quarta in Calcedone DCXXX. Patrum, contra Euticen Constantinopolitanum abbatem, qui asserebat, Christum post humanam assumptionem non ex duabus naturis existere, sed solam in eo diuinam naturam permanere, temporibus Martiani principis, Leonis Papae Romani, Iuuenalis Ierosolimitani, Anatholii Constantinopolitani, qui condempnata prescripta heresi statuerunt canones XXVII., quorum auctor maxime idem sanctus Anatholius Constantinopolitanus episcopus fuit. -@. 4.+ Quinta in Constantinopolim, contra Theodorum Mosophenum et omnes hereticos, qui Theodorus dicebat alium esse Dei uerbum, et alium Christum, et sacram Mariam Virginem negabat genitricem Dei fuisse, temporibus Iustiniani principis, Vigilii Papae Romani, Domnini Antioceni, Eutichii Constantinopolitani; qui XIV. capitula anathematizando scripserunt contra Theodori et sociorum eius blasphemias. -@. 5.+ Sexta in Constantinopoli CL. Patrum, contra Macharium Antiocenum episcopum et socios eius, qui unam uoluntatem et operationem in Christo falsa -47+ suspicione astruebant, temporibus Constantini principis, Agatonis Papae Romani Gregorii Constantinopolitani; qui condempnata prefata heresi anathematizando scripserunt nouem capitula interius annexa. <4 11> -[C. XI.]+ Prima annotatio Anquiritanae sinodi, que ante Nicenam fertur fuisse, sed propter auctoritatem maiorem postponitur; in qua Patres XVIII. statuerunt canones XXIV. quorum auctor maxime Vitalis Antiocenus episcopus extitit. -@. 1.+ Secunda Neocesariensis, que post Anquiritanam, et Antiocenam legitur fuisse; in qua Patres XVIII. statuerunt canones XIV. quorum auctor maxime Vitalis Salaminus extitit. -@. 2.+ Tertia Gangrensis, que post Nicenam legitur fuisse, in qua Patres XVII. statuerunt canones XX. propter quasdam necessitates ecclesiasticas, maxime contra Eustasium, qui dicebat, quod nullus in coniugali gradu positus, nec ullus fidelis, qui non omnibus renuntiaret que possideret, spem ad Dominum haberet, et multa alia uenenosa, que enumerare longum est. -@. 3.+ Quarta Sardicensis, in qua Patres LX. statuerunt canones XXI. quorum auctor maxime Osius Cordubensis episcopus, et Vincentius Capuanus episcopus, et Ianuarius Beneuentanus, et Calepodius Neapolitanus sanctae Romanae ecclesiae legati extiterunt. -@. 4.+ Quinta Antiocena, in qua Patres XXX. statuerunt canones XXV. quorum auctor maxime Eusebius Palestinensis episcopus extitit. -@. 5.+ Sexta Laudicensis, in qua Patres XXII. statuerunt canones LVIII., quorum auctor maxime Theodosius episcopus extitit. -@. 6.+ Septima Cartaginensis, in qua Patres CCVIII. statuerunt canones XXXIII., quorum auctor maxime Aurelius Cartaginensis episcopus extitit. Etiam S. Augustinus Yponensis episcopus in eadem sinodo legitur fuisse, temporibus Honorii Augusti. -@. 7.+ Octaua Africana sub Theodosio minore -48+ Augusto, in qua Patres CCXXIV. recitauerunt et firmauerunt canones CV., qui per diuersa concilia Africanae prouinciae temporibus Aurelii Cartaginensis episcopi leguntur esse conscripti. -@. 8.+ Nona Arelatensis, in qua Patres DC. statuerunt canones, quorum auctores maxime Siluester urbis Romae episcopus, et S. Maurinus Arelatensis episcopus extiterunt, temporibus Constantini Augusti, sicut quidam asserunt. -@. 9.+ Decima item Arelatensis, in qua Patres XIX. statuerunt canones, quorum auctor maxime Cesarius Arelatensis episcopus extitit. -@. 10.+ Undecima item Arelatensis, in qua Patres XVIII. statuerunt canones. -@. 11.+ Duodecima item Arelatensis in Vico Ortensico, in qua Patres XI. constituerunt canones, quorum auctor maxime S. Cesarius episcopus extitit. -@. 12.+ Tertiadecima item Arelatensis, in qua Patres XIX. statuerunt canones, quorum auctor maxime Sarpidius Arelatensis episcopus extitit. -@. 13.+ Quartadecima Aurasicensis, in qua Patres XVI. statuerunt canones, quorum auctor maxime Ilarius episcopus extitit. -@. 14.+ Quintadecima Epaunensis, in qua Patres XXVI. statuerunt canones XL., quorum auctor maxime Cesarius Episcopus extitit. -@. 15.+ Sextadecima Agathensis, in qua Patres XXXIII. statuerunt canones, quorum auctor maxime Cesarius extitit. -@. 16.+ Septima decima Aurelianensis, in qua Patres LXXII. statuerunt canones, quorum maxime auctor Aurelianus Arelatensis episcopus extitit. -@. 17.+ Octauadecima item Aurelianensis, in qua Patres XXXI. statuerunt canones, quorum auctor maxime Melanius Rodonensis episcopus extitit. -@. 18.+ Nonadecima item Aurelianensis, in qua Patres XXV. statuerunt canones, quorum auctor maxime S. Albinus Andegauensis episcopus extitit. -@. 19.+ Vicesima Aruernensis, in qua Patres XV. statuerunt canones, quorum auctor maxime Honoratus Breutensis episcopus extitit. -@. 20.+ Vicesima prima -49+ Maticensis, in qua Patres XXI. statuerunt canones, quorum auctor maxime Priscus Lugdunensis episcopus extitit. -@. 21.+ Vicesima secunda item Maticensis, in qua Patres LXVII. statuerunt canones, quorum auctor maxime idem Priscus Lugdunensis episcopus extitit. -@. 22.+ Vicesima tertia Lugdunensis, in qua Patres XVII. statuerunt canones, quorum auctor maxime Philippus Viennensis episcopus extitit. -@. 23.+ Vicesima quarta item Lugdunensis, in qua Patres XX. constituerunt canones, quorum auctor maxime Priscus Lugdunensis episcopus extitit. Sed quod Nicena sinodus XX. canones supra statuisse dicitur, contrarium uidetur ei, quod in epistola Athanasii inuenitur. Scribit enim Athanasius Alexandrinus Marco Papae, ita dicens: <4 12> -C. XII.+ Epistola Athanasii postulantis capitula Niceni concilii. Septuaginta Niceni capitula, que de prefata sinodo, iubente domino meo Alexandro, decreta omnium episcoporum attuli que sunt igne combusta, optamus, ut a sede sanctae ecclesiae uestra auctoritate percipere per presentes legatos mereamur. Item: -@. 1.+ Presentibus nobis septuaginta in memorata sinodo capitula tractata sunt: triginta a Grecis, greca edita lingua; et triginta a Latinis, similiter latina edita lingua. Sed uisum est CCCXVIII. episcopis Spiritu sancto repletis, et maxime iam dicto Alexandro, et apostolicae sedis apocrisiariis, ut decem capitula adunarentur, aliis atque congruis locis insererentur, et ad formam LXX. discipulorum, uel totius orbis terrae linguarum, septuaginta tanti et tam excellentis concilii fierent capitula, que omnem Christianorum informarent orbem. -Gratian.+ Quomodo ergo uiginti tantum capitula in Nicena sinodo statuta dicuntur, cum septuaginta capitula (ut Athanasius scribit) in ea statuta monstrentur? His ita respondetur: Capitula Nicenae sinodi quedam in desuetudinem abierunt: uiginti tantum in Romana ecclesia habentur.  -50+ Unde Stephanus Papa scribit, dicens Luitberto Episcopo Maguntino: <4 13> -C. XIII.+ Niceni concilii tantum capitula habentur. Viginti tantum capitula Nicenae sinodi in sancta Romana ecclesia habentur; sed quo neglectu alia defecerint, ambiguum est. Plurimi arbitrantur Antioceno ea esse concilio inserta. Sardicense quoque concilium auctoritate Nicolai Papae recipitur. Unde idem scribit clero Constantinopolitano: <4 14> -C. XIV.+ Auctoritate apostolica Sardicense concilium recipitur. Quod dicitis, neque Sardicense concilium, neque decretalia uos habere sanctorum Patrum uel recipere, non facile uobis facultas credendi tribuitur, maxime cum Sardicense concilium, quod penes uos in uestris regionibus actum est, et omnis ecclesia recipit, qua ratione conueniat, ut hec sancta Constantinopolitana ecclesia abiceret et ut dictum est non reciperet? <1 D> <2 17> -DISTINCTIO XVII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Generalia concilia quorum tempore celebrata sint, uel quorum auctoritas ceteris premineat sanctorum auctoritatibus, supra monstratum est. Auctoritas uero congregandorum conciliorum penes apostolicam sedem est. Unde Marcellus Papa scribit Maxentio: <4 1> -C. I.+ Absque Romani Pontificis auctoritate congregari sinodus non debet. Sinodum episcoporum absque huius sanctae sedis auctoritate (quamquam quosdam episcopos possitis congregare) non potestis regulariter facere.

-[PALEA.+ Neque ullum episcopum, qui hanc appellauerit apostolicam sedem, dampnare, antequam hinc sententia definitiua -51+ procedat. Nam si seculares in publicis iudiciis libellis utuntur appellatoriis, quanto magis sacerdotibus hec eadem agere licet, qui super illos sunt? de quibus dictum est: "Ego dixi, Dii estis?" -]+

<4 2> -C. II.+ Non est ratum concilium, quod auctoritate Romanae ecclesiae fultum non fuerit. Item Iulius Papa -[I.]+ orientalibus episcopis. Regula uestra nullas habet uires nec habere poterit, quoniam nec ab orthodoxis episcopis hoc concilium actum est, nec Romanae ecclesiae legatio interfuit; canonibus precipientibus, sine eius auctoritate concilia fieri non debere. Nec ullum ratum est, aut erit unquam concilium, quod fultum fuerit auctoritate eius. <4 3> -C. III.+ Nullus usurpet concessa Romanae ecclesiae. Item Damasus Papa. -[I. ad Stephanum epist. IV.]+ Huic sedi concessa nullus usurpare sine eius consultu presumat, qui non uult honore ecclesiastico indignus aut contemptor iudicari. <4 4> -C. IV.+ Absque apostolicae sedis auctoritate sinodum aliquibus congregare non licet. Item Gregorius. Nec licuit aliquando nec licebit particularem sinodum congregari; sed quotiens aliqua de uniuersali sinodo aliquibus dubitatio nascitur, ad recipiendam de eo, quod non intelligunt, rationem, aut sponte hi, qui salutem animae suae desiderant, ad apostolicam sedem pro percipienda ratione conueniant, aut si forte (sicut de talibus scriptum est: "Peccator, cum uenerit in profundum malorum, contempnit)", ita obstinati et contumaces extiterint, ut doceri non uelint, eos ab eisdem sedibus apostolicis aut attrahi ad salutem quoquomodo necesse est, aut (ne aliorum perditio esse possint) secundum canones per seculares opprimi potestates. <4 5> -C. V.+ Non est concilium, sed conuenticulum, quod sine sedis apostolicae auctoritate celebratur. Item Pelagius -[Papa II.]+ Episcopis, qui conuenerunt ad illicitam uocationem Iohannis Constantinopolitani. -[epist. I. cap. 1.]+ Multis denuo apostolicis et canonicis atque ecclesiasticis instruimur regulis, non debere absque sententia -52+ Romani Pontificis concilia celebrari. -@. 1.+ Quapropter, ut iam dictum est, recte non concilium, sed uestrum conuenticulum uel conciliabulum cassatur, et quicquid in eo actum est, irritum habetur et uacuum. Vos quoque deinceps uidete, ut nullius hortatu talia presumatis, si apostolicae sedis communione carere non uultis. -@. 2.+ Si uero in qualibet prouincia ortae fuerint questiones, et inter ipsius prouinciae episcopos discrepare ceperit ratio, atque inter ipsos dissidentes non conueniat, ad maiorem tunc sedem referantur. Et si illic facile et iuste non discernuntur, ubi fuerit sinodus regulariter congregata, canonice et iuste iudicentur. Maiores uero et difficiliores questiones (ut sancta sinodus statuit, et beata consuetudo exigit), ad sedem apostolicam semper deferantur. <4 6> -C. VI.+ Prouincialia concilia sine Romani Pontificis presentia pondere carebunt. Item Simachus Papa. Concilia sacerdotum ecclesiasticis legibus quotannis decreta per prouincias, quia presentiam Papae non habent, ualetudinem perdiderunt. Legite insanissimi, aliquando in illis preter apostolici apicis sanctionem aliquid constitutum, et non de maioribus negotiis ad consultationem, si quid occurrerit, prefatae sedis arbitrio fuisse seruatum? -+ -II. Pars.+ -Gratianus.+ Hinc etiam cum auctoritas Teodorici regis ex diuersis prouinciis ad urbem Romam sacerdotes conuenire precepisset, ut sanctum concilium iudicaret de his, que uenerabili Papae Simacho, presuli apostolicae sedis, ab aduersariis ipsius dicebantur impingi, Liguriae Emiliae episcopi, seu Venetiarum suggesserunt, ipsum, qui dicebatur impetitus, debere sinodum conuocare: scientes, quia eius sedi primum Petri apostoli meritum, deinde secuta iussione Domini conciliorum uenerandorum auctoritas singularem in ecclesiis tradidit potestatem, nec antedictae sedis antistitem minorum subiacuisse iudicio. -@. 1.+ Ad hec serenissimus rex Deo inspirante respondit: Sinodalis esse arbitrii in tanto negotio sequenda prescribere, nec aliquid ad se preter reuerentiam de ecclesiasticis negotiis pertinere, committens etiam potestati pontificum, ut siue propositum uellent audire negotium, siue nollent, quod magis putarent utile, deliberarent, dummodo uenerandi prouisione concilii pax in ciuitate Romana daretur. Episcopi uero in sinodo residentes congregata auctoritate eiusdem Simachi dixerunt: "Simachus Papa sedis apostolicae presul ab huiusmodi oppositionibus -53+ impetitus quantum ad homines respicit, sit immunis et liber, cuius causam totam Dei iudicio reseruamus." -@. 2.+ "De clericis uero memorati papae, qui ab episcopo suo ante tempus contra regulas discesserunt, et scisma fecerunt, hoc fieri decreuimus, ut satisfacientes episcopo suo misericordiam consequantur et offitiis ecclesiasticis se gaudeant restitui." -@. 3.+ "Laurentius episcopus ecclesiae Mediolanensis huic statuto nostro, in quo totam causam Dei iudicio commisimus, subscripsit." Petrus Ecclesiae Rauennatis Episcopus sub eisdem uerbis subscripsit, et post eum LXV. episcopi. Illud de clericis pro pace in Urbe reformanda misericorditer et dispensatiue factum dignoscitur. -@. 4.+ Hoc quoque notandum est, quod in hoc concilio et in alia sinodo Simachi Papae ante Rauennatem episcopum Mediolanensis subscripsisse et respondisse legitur: ex quo et sedis prerogatiuam ante eum habere colligitur. <4 7> -[C. VII.]+ Ait enim Gregorius I., -[lib. VII. reg. epist. 112.]+ Siagrio Episcopo Augustodunensi: Episcopos secundum ordinationis suae tempus siue ad considendum in concilio, siue ad suscribendum, uel in qualibet alia re, sua attendere loca decernimus, et suorum sibi prerogatiuam ordinum uindicare. -Gratianus.+ Verum tempus ordinationis non ad ecclesias, sed ad personas refertur, sicut ex consuetudine Cardinalium sanctae Romanae ecclesiae, et episcoporum uniuscuiusque prouinciae euidenter apparet. <1 D> <2 18> -DISTINCTIO XVIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Episcoporum igitur concilia, ut ex premissis apparet, sunt inualida ad diffiniendum et constituendum, non autem ad corrigendum. Sunt enim necessaria episcoporum concilia ad exortationem et correctionem, que etsi non habent uim constituendi, habent tamen auctoritatem imponendi et indicendi, quod alias statutum est et generaliter seu specialiter obseruari preceptum.

-[PALEA.+ <4 1> -C. I.+ Ex Cabilonensi Concilio, c. 6. Placuit, ut conseruato metropolitani primatu ceteri episcopi, secundum suae ordinationis tempus, alius alii deferat locum. -]+

-54+ Unde Leo I. -[epist. LXXXII. c. 7. Anastasio]+ Thessalonicensi Episcopo: <4 2> -C. II.+ Bini conuentus per singulos annos ab episcopis celebrentur. De conciliis autem episcopalibus non aliud indicimus, quam sancti Patres salubriter ordinauerunt: scilicet bini conuentus per annos singulos habeantur, in quibus de omnibus querelis, que inter diuersos ecclesiae ordines nasci solent, iudicetur. Ac si forte inter ipsos, qui presunt, de maioribus peccatis nascitur (quod absit) causa, que prouinciali examine nequeat diffiniri, fraternitatem tuam de totius negotii qualitate metropolitanus curabit instruere, ut si coram positis partibus nec tuo fuerit res sopita iudicio, ad nostram cognitionem, quicquid illud est, transferatur. -+ <4 3> -C. III.+ Quo tempore concilia episcoporum sunt celebranda. Item ex Niceno Concilio. -[cap. 5.]+ Habeatur semel concilium ante dies quadragesimae, ut omnibus, si que sunt, simultatibus amputatis, mundum solempne Deo possit offerri; secundum uero agatur circa tempus autumni. <4 4> -C. IV.+ Ad morum correctionem et controuersiarum dissolutionem bis in anno episcopale concilium fiat. Item ex Antioceno Concilio. -[cap. 20.]+ Propter ecclesiasticas causas et que existunt controuersias dissoluendas, sufficere uisum est, bis in anno per singulas prouincias episcoporum concilium fieri: semel quidem post tertiam ebdomadam pascalis solempnitatis, ita ut in quarta ebdomada, que consequitur, id est media pentecoste, concilium compleatur. Admoneant autem comprouinciales episcopos hi, qui in amplioribus, id est in metropolitanis ciuitatibus degunt. -@. 1.+ Secundum uero concilium Idib. octobris habeatur, qui dies apud Grecos yperberiti mensis decimus inuenitur. In ipsis autem conciliis et presbiteros et diaconos presentes esse oportet, et omnes, quoquot se lesos existimant, et sinodicam exspectare sententiam. Nec liceat aliquibus apud semetipsos concilia sine metropolitanorum episcoporum conscientia facere, quibus de omnibus causis constat esse permissum iudicium. -55+ <4 5> -C. V.+ Se ipsos accusant, qui uocati ad sinodum uenire contempnunt. Item ex Concilio Laudicensi. -[cap. 40.]+ Non oportet uocatos episcopos ad sinodum contempnere, sed adire debere, et aut docere, aut doceri, que sunt ad ecclesiae ceterorumque correctionem utilia; quod si contempserint, se ipsos uidentur accusare, nisi ire forte non possint. <4 6> -C. VI.+ Corripiantur episcopi, qui ad concilium uocati uenire recusant. Item ex Concilio Calcedonensi. -[cap. 19.]+ Peruenit ad nostras aures, quod in prouinciis constituta episcoporum concilia minime celebrentur. Hoc ex eo probatur, quod multae, que correctione opus habent, ecclesiasticae res negligantur. Statuit ergo hec sancta sinodus, secundum Patrum regulas bis in anno in unum conuenire per singulas prouincias episcopos, ubi singula, que emerserint, corrigantur. -@. 1.+ Qui uero noluerint conuenire episcopi constituti in suis ciuitatibus, et hoc maxime, cum sui corporis sanitate consistentes, cum etiam ab omnibus aliis urgentibus necessitatibus et inexcusabilibus negotiis liberi sint, licere eos fraternae caritatis admonitionibus corripi. <4 7> -C. VII.+ Canonicis subiaceat penis metropolitanus, qui saltem semel in anno celebrare concilium negligit. Item ex Septima Sinodo. -[cap. 6.]+ -II. Pars.+ Quoniam quidem regula est, que dicit, bis in anno per singulas prouincias oportere fieri per conuentum episcoporum regulares inquisitiones, propter fatigationes et ut oportune habeantur ad iter agendum hi, qui congregandi sunt, diffinierunt sextae sinodi sancti Patres, omni excusatione remota, omnibus modis semel in anno fieri, et deprauata corrigi. Hunc ergo canonem et nos renouamus, et si quisquam princeps inuentus fuerit hoc prohibere, communione priuetur. Si quis uero metropolitanorum -56+ hoc neglexerit agere absque necessitate uel ui seu aliqua rationabili occasione, canonicis penis subiaceat. Dum autem sinodus agitur super canonicis et euangelicis negotiis, oportet congregatos episcopos in meditatione et sollicitudine fieri custodiendorum diuinorum et uiuificorum Domini mandatorum. -@. 1.+ Porro non habeat metropolitanus licentiam ex his, que defert episcopus secum, siue iumentum siue aliquam speciem expetendi. Quod si hoc egisse conuictus fuerit, soluat quadruplum. <4 8> -C. VIII.+ Non cogantur presbiteri sacerdotalia eulogia ad concilium deferre. Item Leo IV. -[ad Episcopos Britanniae, c. 3.]+ De eulogiis ad sacra concilia deferendis nihil inuenimus a maioribus terminatum: sed sicut unicuique presbitero placuerit. Nam si constitutum fuerit, illo in tempore benedictiones afferre, forsitan minus libenter ad sinodos occurrent, et magis uenire obtrectabunt. Que, ut arbitror, non sunt rationabiliter requirendae, nec ultro delatae respuendae. <4 9> -C. IX.+ Sine graui necessitate episcopus ad sinodum ire non tardet. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 21.]+ Episcopus ad sinodum ire non tardet, si non satis graui necessitate inhibeatur: sic tamen, ut in persona sua legatum mittat, suscepturus salua fidei ueritate quicquid sinodus statuerit. <4 10> -C. X.+ Excusatorias litteras dirigant, qui grauati ad sinodum ire non possunt. Item ex Concilio Cartaginensi V. -[c. 10.]+ Placuit, ut quotienscumque congregandum est concilium, episcopi, qui neque etate, neque egritudine, neque alia grauiori necessitate impediuntur, competenter occurrant. -@. 1.+ Quod si non potuerint occurrere, excusationes suas litteratorie subscribant; nisi autem rationem impedimenti -57+ sui apud primatem suum reddiderint, ecclesiae suae communione debent esse contenti.

-[ PALEA.+ <4 11> -C. XI+ Item ex Concilio Turonensi. -[cap. 2.]+ Episcopus non debet abbatem cogere ad sinodum ire, nisi aliqua rationabilis causa existat -]+

. <4 12> -C. XII.+ A communione sit alienus, qui contempsit sinodo adesse. Item ex Concilio Arelatensi II. -[c. 19]+ Si quis autem adesse neglexerit; uel cetum fratrum, antequam concilium dissoluatur, crediderit deserendum alienatum se a fratrum communione agnoscat; nec eum recipi liceat, nisi in sequenti sinodo fuerit absolutus. <4 13> -C. XIII.+ Usque ad proximam sinodum a communione abstineat, qui a metropolitano uocatus absque graui necessitate sinodo adesse contempsit. Item ex Concilio Agatensi. -[cap. 35.]+ Si episcopus metropolitanus ad comprouinciales episcopos epistolas direxerit, in quibus eos aut ad ordinationem summi pontificis, ut ad sinodum inuitet, postpositis omnibus (excepta graui infirmitate corporis, ac preceptione regia) ad constitutum diem adesse non differant. Quod si defuerint (sicut prisca canonum precipit auctoritas) usque ad proximam sinodum a caritate fratrum et ecclesiae communione priuentur. <4 14> -C. XIV.+ Communione priuetur episcopus, qui a metropolitano uocatus ad sinodum uenire contempnit. Item ex Concilio Tarragonensi. -[cap. 6.]+ Si quis episcoporum commonitus a metropolitano ad sinodum, nulla graui intercedente necessitate corporali, uenire contempserit, sicut statuta Patrum sanxerunt, usque ad futurum concilium cunctorum episcoporum caritatis communione priuetur. <4 15> -C. XV.+ Presbiteri et diaconi, et cuncti, qui se lesos existimant, ad metropolitanam sinodum conueniant. Item ex Concilio Martini Papae. Propter ecclesiasticas causas et altercationum solutiones bene placuit per singulas prouincias bis in anno concilium fieri, conuocante metropolitano episcopo omnes -58+ prouinciales episcopos, ita ut ad concilium ueniant omnes presbiteri et diaconi, uel hi, qui se lesos existimant, ut in concilio causae examinatae ad iustum iudicium perducantur. Et si qui manifeste episcopi, uel presbiteri, aut diaconi inuenti fuerint in offensa, secundum rationem excommunicentur, quamdiu communi consensu de his placuerit dare sententiam. Nulli autem episcopo liceat propria apud semetipsum concilia facere, preter eos, quibus metropoles sunt creditae.

-[ PALEA.+ <4 16> -C. XVI.+ Item ex Concilio Bylonensi. Annis singulis episcopus in sua diocesi sinodum faciat de suis clericis, nec non abbatibus, et discutiat alteros clericos et monachos. -]+

-Gratian.+ Singuli uero episcoporum suis ecclesiis notificare studeant, que in conciliis statuuntur. Unde in concilio Tolletano: -[XVI., cap. 6.]+ <4 17> -C. XVII.+ Que in conciliis statuuntur, singuli episcoporum suis ecclesiis notificent. Decernimus, ut, dum in qualibet prouincia concilium agitatur, unusquisque episcoporum admonitionibus suis intra sex mensium spatia omnes abbates, presbiteros, diaconos atque clericos, seu etiam omnem conuentum ciuitatis ipsius, ubi preesse dignoscitur, nec non etiam cunctam diocesis suae plebem aggregare nequaquam moretur: quatenus coram eis plenissime omnia reseret, que eodem anno in concilio acta uel diffinita esse noscuntur. -@. 1.+ Quod si quispiam hec paruipendenda crediderit, sententia excommunicationis duorum mensium curriculo persistat usquequaque mulctatus. <1 D> <2 19> -DISTINCTIO XIX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De Epistolis uero decretalibus queritur, an uim auctoritatis obtineant, cum in corpore canonum non inueniantur. De his ita scribit Nicolaus Papa archiepiscopis et episcopis per Gallias constitutis. <4 1> -C. I.+ Decretales epistolae uim auctoritatis habent. Si Romanorum Pontificum decreto ceterorum opuscula tractatorum approbantur uel reprobantur, ita ut, quod uere -59+ sedes apostolica probauit, hodie teneatur acceptum, et quod illa repulit, hactenus inefficax habeatur: quanto potius, que ipsa pro catholica fide, pro sanis dogmatibus, pro uariis et multifariis ecclesiae necessitatibus et fidelium moribus diuerso tempore scripsit, omni debent honore preferri, et ab omnibus prorsus in quibuslibet oportunitatibus discretione uel dispensatione magistra reuerenter assumi? Quamquam quidam uestrum scripserint, haud illa decretalia priscorum Pontificum in toto canonum codicis corpore esse descripta et ideo inter canones esse assumenda, cum ipsi, ubi suae intentioni hec suffragari conspiciunt, illis indifferenter utantur, et solum nunc ad imminutionem sedis apostolicae potestatis, et ad suorum argumentum priuilegiorum minus accepta esse perhibeant. Item: -@. 1.+ Si ideo non esse decretales epistolas priscorum Pontificum Romanorum admittendas dicunt, quia in codice canonum non habentur adscriptae, ergo nec Gregorii S., nec ullius alterius, qui ante fuit uel post ipsum est, aliquod institutum uel scriptum est recipiendum, eo quod in codice canonum non habeatur adscriptum. Ergo doctrinam eorum et sanctiones, que ab omni lingua uenerantur, quia in codice canonum non habentur adscriptae, de codicibus suis eradant. Ut quid uel membranas occupant, postquam non habentur acceptae? Sed quare multum immoremur, cum nec ipsas diuinas scripturas ueteris et noui testamenti iam recipiemus, si istos dixerimus audiendos? Etenim neutrum horum in codice canonum ecclesiasticorum habetur insertum. Sed responsuri sunt isti, qui ad resistendum potius quam ad obediendum parati sunt, aientes quod inter canones inueniatur capitulum S. Papae Innocenti, cuius auctoritate doceatur, a nobis utrumque testamentum esse recipiendum, quamquam in ipsis paternis canonibus nullum eorum ex toto contineatur insertum. Quibus ad hec asserendum est, quoniam si uetus nouumque testamentum sunt recipienda, non quod codici canonum ex toto habeantur annexa, sed quod de his recipiendis S. Papae Innocentii prolata uideatur esse sententia, restat nimirum quod decretales epistolae Romanorum Pontificum sunt recipiendae, etiamsi non sint codici canonum compaginatae, quoniam inter ipsos canones unum B. Leonis capitulum constat esse permixtum, quo ita omnia decretalia constituta sedis apostolicae custodiri mandantur, ut si quis in illa commiserit, nouerit sibi ueniam denegari.

-[PALEA.+ Ait enim c. 10. suarum decretalium: "Ne quid uero sit, quod pretermissum a nobis forte credatur, omnia decretalia constituta, tam beatae recordationis Innocentii, quam omnium decessorum nostrorum, que de ecclesiasticis ordinibus et canonum promulgata sunt disciplinis, ita a uestra dilectione custodiri mandamus, ut si quis in illa commiserit, ueniam sibi deinceps nouerit denegari." -]+

Dicendo uero: "omnia decretalia constituta," nullum de decretalibus constitutis pretermisit, quod non mandauerit esse custodiendum. Et rursus asserendo: "omnium predecessorum nostrorum," nullum Pontificum Romanorum, qui ante se fuerunt, excepit, cuius ita non preceperit decretalia constituta ab omnibus custodiri, ut si quis in illa commiserit ueniam sibi deinceps nouerit denegari. Itaque nihil interest, utrum sint omnia necne decretalia sedis apostolicae constituta inter canones conciliorum immixta, cum omnia in uno corpore compaginari non possint, et illa eis intersint, que firmitatem his, que desunt, et uigorem suum assignant, presertim cum sinodalia gesta inter que ipsi canones statuti sunt, in codice canonum non habeantur, sed a nobis omni cultu debito uenerentur. Consonat autem huic beatissimo Leoni Papae sanctus et facundissimus in decretis suis Papa Gelasius, ita inquiens: "Decretales epistolas, quas beatissimi Papae diuersis temporibus ab urbe Roma pro diuersorum Patrum consultatione dederunt, uenerabiliter suscipiendas decernimus." In quo notandum est, quod "Decretales," non dixit, "epistolas, que inter canones habentur," uel tantum: "quas moderni Pontifices ediderunt;" sed: "quas beatissimi Papae diuersis temporibus ab urbe Roma dederunt." Dicens autem: "diuersis temporibus" etiam illa tempora uir sanctus comprehendit, que crebrescentibus paganorum persecutionibus ad sedem apostolicam deferri causas episcoporum difficillime permittebant. His ita diuina fauente gratia prelibatis ostendimus, nullam differentiam esse inter illa decreta, que in corpore canonum habentur, sedis apostolicae presulum, et ea, que pre multitudine uix per singula uoluminum corpora reperiuntur; cum omnia et omnium decessorum suorum decretalia constituta atque decretales epistolas, quas beatissimi Papae diuersis temporibus ab urbe Roma dederunt, fore uenerabiliter suscipiendas et custodiendas, eximios presules, Leonem scilicet et Gelasium, mandasse probauimus. <4 2> -C. II.+ Omnes sanctiones apostolicae sedis irrefragabiliter sunt obseruandae. Item Agato Papa omnibus Episcopis. Sic omnes apostolicae sedis sanctiones accipiendae sunt, tanquam ipsius uoce diuina Petri firmatae. <4 3> -C. III.+ Tolerandum est iugum, quod a sancta sede imponitur, licet importabile uideatur. Item ex Capitulo Caroli Imperatoris. In memoriam B. Petri apostoli honoremus sanctam Romanam et apostolicam sedem, ut, que nobis sacerdotalis mater est dignitatis, esse debeat ecclesiasticae magistra rationis. Quare seruanda est cum mansuetudine humilitas, et licet uix ferendum ab illa sancta sede imponatur -61+ iugum, tamen feramus et pia deuotione toleremus. -@. 1.+ Si uero (quod non decet) quilibet, siue sit presbiter siue diaconus aliquam perturbationem machinando et nostro ministerio insidiando redarguatur falsam ab apostolica sede detulisse epistolam, uel aliud quod inde non uenerit salua fide et integra erga Apostolicum humilitate penes episcopum sit potestas, utrum eum in carcerem, aut in aliam detrudat custodiam, usquequo per epistolam, aut per idoneos suae partis legatos apostolicam interpellet sublimitatem, ut potissimum sua sancta legatione dignetur decernere, et quod de talibus lex Romana statuat diffinire, ut et is corrigatur, et ceteris modus imponatur. <4 4> -C. IV.+ Quicquid Romana ecclesia statuit uel ordinat, ab omnibus est obseruandum. Item Stephanus ait. -V.+ Enimuero, quia in speculum et exemplum sancta Romana ecclesia, cui nos Christus preesse uoluit, posita est, omnibus, quicquid statuit, quicquid ordinat, perpetuo irrefragabiliter obseruandum est. <4 5> -C. V.+ A pontificalibus sit alienus offitiis, qui apostolicis non uult obedire praeceptis. Item Gregorius. -[IV.]+ Nulli fas est uel uelle uel posse transgredi apostolicae sedis precepta nec nostrae dispositionis ministerium, quod uestram sequi oportet caritatem. -II. Pars.+ -@. 1.+ Sit ergo ruinae suae dolore prostratus, quisquis apostolicis uoluerit contraire decretis, nec locum deinceps inter sacerdotes habeat, sed extorris fiat a sancto ministerio, non de eius iudicio quisquam postea curam habeat, quoniam iam dampnatus a sancta et apostolica ecclesia sua inobedientia atque presumptione a quoquam esse non dubitatur: quia maioris excommunicationis deiectione est abiciendus, cui sanctae ecclesiae commissa fuerit disciplina, qui non solum prelatae sanctae ecclesiae iussionibus parere debuit, sed etiam aliis ne preterirent insinuare. Sitque alienus a diuinis et pontificalibus offitiis, qui noluit preceptis obtemperare apostolicis. <4 6> -C. VI.+ Inter canonicas scripturas decretales epistolae connumerantur. Item Augustinus de doctrina Christiana, libro II. -[cap. 8.]+ In canonicis scripturis ecclesiarum catholicarum quamplurimum diuinarum scripturarum sollertissimus indagator -62+ auctoritatem sequatur, inter quas sane illae sint, quas apostolicas sedes habere et ab ea meruerunt accipere epistolas. -@. 1.+ Tenebit igitur hunc modum in scripturis canonicis, ut eas, que ab omnibus recipiuntur ecclesiis, preponat eis, quas quidam non accipiunt. In eis uero, que non accipiuntur ab omnibus, preponat eas, quas plures grauioresque accipiunt, eis, quas pauciores minorisque auctoritatis ecclesiae tenent. -@. 2.+ Si autem alias inuenerit a pluribus, alias a grauioribus haberi (quamquam hoc inueniri non possit) equalis tamen auctoritatis eas habendas puto. <4 7> -C. VII.+ Ministerii diuini se extorrem intelligat, qui a soliditate Petri recedit. Item Leo. -[Papa I. ad Episcopos Viennenses, epist. LXXXVII.]+ Ita Dominus noster Iesus Christus humani generis saluator instituit, ut ueritas, que antea legis et prophetarum preconio continebatur, per apostolicam tubam in salutem uniuersitatis exiret, sicut scriptum est: "In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum." Sed huius muneris sacramentum ita Dominus ad omnium apostolorum offitium pertinere uoluit, ut in beatissimo Petro apostolorum omnium summo principaliter collocaret, ut ab ipso quasi quodam capite dona sua uelut in corpus omne diffunderet, ut extorrem se diuini misterii intelligeret esse, qui ausus fuisset a Petri soliditate recedere. Hunc enim in consortium indiuiduae unitatis assumptum, id quod ipse erat, uoluit nominari, dicendo: "Tu es Petrus, et super hanc petram edificabo ecclesiam meam" ut eterni templi edificatio mirabili munere gratiae Dei in Petri soliditate consisteret, hac ecclesiam suam firmitate corroborans, ut illam nec humana temeritas posset appetere, nec portae inferi contra illam preualerent. Verum hanc petrae istius sacratissimam firmitatem, Domino, ut diximus, edificante constructam, nimis impia uult presumptione uiolare, quisquis eius potestatem temptat infringere, fauendo cupiditatibus suis, et id, quod accepit a ueteribus, non sequendo. -Gratian.+ Hoc autem intelligendum est de illis sanctionibus uel decretalibus epistolis in quibus nec precedentium Patrum decretis, nec euangelicis preceptis aliquid contrarium inuenitur. Anastasius enim secundus fauore Anastasii imperatoris, quos Acatius post sententiam in se prolatam sacerdotes uel Leuitas ordinauerat, acceptis offitiis rite fungi debere decreuit, ita inquiens: -+ -63+ <4 8> -C. VIII.+ Nulla lesionis portio attingat qui ab hereticis iam dampnatis ordinatur. -[Anastasius II. ad Anastasium Augustum, epist. I. c. 7. et 8.]+ Secundum ecclesiae catholicae consuetudinem sacratissimum serenitatis tuae pectus agnoscat, quod nullum de his, quos baptizauit Acatius, uel quos sacerdotes siue Leuitas secundum canones ordinauit aliqua ex nomine Acatii portio lesionis attingat, quo forsitan per iniquum tradita sacramenti gratia minus firma uideatur. -@. 1.+ Nam et baptisma (quod procul sit ab ecclesia) siue ab adultero siue a fure datum fuerit, ad percipientem munus peruenit illibatum, quia uox illa, que sonuit per columbam omnem maculam humanae pollutionis excludit quod declaratur cum dicitur: "Hic est, qui baptizat in Spiritu sancto et igne." Nam si uisibilis solis istius radii, cum per loca fedissima transeunt, nulla contactus inquinatione maculantur, multo magis illius, qui istum uisibilem fecit, uirtus nulla ministri indignitate constringitur. Nam et Iudas, cum fuerit sacrilegus atque fur, quicquid egit inter apostolos pro dignitate commissa, beneficia per indignum data nulla ex hoc detrimenta senserunt, declarante hoc ipsum Domino manifestissima uoce: "Scribae, inquit, et Pharisei super cathedra Moysi sedent; que dicunt, facite: que autem faciunt, nolite facere; dicunt enim et non faciunt." -@. 2.+ Quicquid ergo ad hominum profectum quilibet in ecclesia ministri pro offitio suo uidentur operari, hoc totum contineri implente diuinitatis effectu. Ita ille, per quem loquitur Christus, Paulus affirmat: "Ego plantaui, Apollo rigauit: sed Deus incrementum dedit. Itaque neque qui plantat, est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat, Deus." -@. 3.+ A Deo autem non queritur, quis, uel qualis predicet, sed que predicet, ut inuidos etiam bene Christum confirmet predicare, quo malo diabolus ipse deiectus est, et hoc ipse predicare non desinit. Ideo ergo et hic, cuius nomen dicimus reticendum, male bona ministrando sibi tantum nocuit. Nam inuiolabile sacramentum, quod -64+ per illum datum est aliis, perfectionem suae uirtutis obtinuit. -@. 4.+ Quod quidem uerum est generaliter, aliquorum nisi tantum se extenderit curiosa suspicio, ut imaginetur, prolato a Papa Felice iudicio, postea inefficaciter in sacramentis, que Acatius usurpauit, egisse; ac proinde eos oportet metuere, qui uel in consecrationibus, uel in baptismate ministeria tradita susceperunt, ne irrita beneficia uideantur. -Gratian.+ Quia ergo illicite et non canonice, sed contra decreta Dei, predecessorum et successorum suorum hec rescripta dedit, (ut probat Felix et Gelasius, qui Acatium ante Anastasium excommunicauerunt, et Hormisda, qui ab ipso Anastasio tertius eundem Acatium postea dampnauit), ideo ab ecclesia Romana repudiatur, et a Deo percussus fuisse legitur hoc modo: <4 9> -C. IX.+ Anastasius a Deo reprobatus, nutu diuino percussus est. Anastasius II., natione Romanus, fuit temporibus Teoderici regis. Eodem tempore multi clerici se a communione ipsius abegerunt, eo quod communicasset sine concilio episcoporum uel presbiterorum et clericorum cunctae ecclesiae catholicae diacono Tessalonicensi, nomine Fotino, qui communicauerat Acatio; et quia occulte uoluit reuocare Acatium et non potuit, nutu diuino percussus est. Hinc etiam de Maximo Episcopo in Constantinopolitana Sinodo statutum est: -[c. 6.]+ <4 10> -C. X.+ Que circa indisciplinatos, uel ab eis geruntur, in irritum reuocentur. Propter totius indisciplinationis eius doctrinam, que Constantinopoli orta est, statutum est, ne Maximus fuisse aut esse iam putetur episcopus, neque hi, qui ab eo sunt ordinati, qualemcumque gradum clericatus obtineat; omnibus scilicet, que circa eum, uel ab eo gesta sunt, in irritum reuocatis. -65+ <1 D> <2 20> -DISTINCTIO XX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Decretales itaque epistolae canonibus conciliorum pari iure exequantur. Nunc autem queritur de expositoribus sacrae scripturae, an exequentur, an subiciantur eis? Quo enim quisque magis ratione nititur, eo maioris auctoritatis eius uerba esse uidentur. Plurimi autem tractatorum, sicut pleniori gratia Spiritus sancti, ita ampliori scientia aliis precellentes, rationi magis adhesisse probantur. Unde nonnullorum Pontificum constitutis Augustini, Ieronimi atque aliorum tractatorum dicta eis uidentur esse preferenda. -II. Pars.+ -@. 1.+ Sed aliud est causis terminum imponere aliud scripturas sacras diligenter exponere. Negotiis diffiniendis non solum est necessaria scientia, sed etiam potestas. Unde Christus dicturus Petro: "Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum et in celis, etc." prius dedit sibi claues regni celorum: in altera dans ei scientiam discernendi inter lepram et lepram, in altera dans sibi potestatem eiciendi aliquos ab ecclesia, uel recipiendi. Cum ergo quelibet negotia finem accipiant uel in absolutione innocentium, uel in condempnatione delinquentium, absolutio uero uel condempnatio non scientiam tantum, sed etiam potestatem presidentium desiderant: aparet, quod diuinarum scripturarum tractatores, etsi scientia Pontificibus premineant, tamen, quia dignitatis eorum apicem non sunt adepti, in sacrarum scripturarum expositionibus eis preponuntur, in causis uero diffiniendis secundum post eos locum merentur. Unde Leo IV. scribit Brittanniae Episcopis: <4 1> -C. I.+ Aliorum scripturae Romanorum Pontificum decretis non sunt preponendae. De libellis et commentariis aliorum non conuenit aliquos iudicare, et sanctorum conciliorum canones relinquere uel decretalium regulas, que habentur apud nos simul cum canonibus. Quibus in omnibus ecclesiasticis utimur iudiciis, id est apostolorum, Nicenorum, Anciranorum, Neocesariensium, Gangrensium, Sardicensium, Cartaginensium, Affricanensium, et cum illis regulae presulum Romanorum, Siluestri, Siricii, Innocentii, Zosimi, Celestini, Leonis, Ylarii, Gelasii, Ormisdae, et Gregorii iunioris. Isti omnino sunt, et per quos iudicat episcopi, et per quos episcopi simul et clerici iudicantur. Nam si tale emerserit uel contigerit inusitatum -66+ negotium, quod minime possit per istos finiri tunc illorum quorum meministis dicta Ieronimi, Augustini, Ysidori uel ceterorum similiter sanctorum doctorum similium si reperta fuerint, magnanimiter sunt retinenda ac promulganda, uel ad apostolicam sedem referatur de talibus. -@. 1.+ Quam ob causam luculentius et magna uoce pronunciare non timeo: quia, qui illa, que diximus sanctorum patrum statuta, que apud nos canones pretitulantur (siue sit episcopus, siue clericus, siue laicus), non indifferenter recipere conuincitur, nec catholicam et apostolicam fidem, nec sancta quatuor euangelia utiliter et efficaciter ad effectum suum retinere uel credere probatur. -+ <4 2> -C. II.+ Corripiendi sunt, qui decreta Romanorum Pontificum uel non habent, uel non obseruant. Item Nicolaus Papa clero Constantinopolitano. Si decreta Romanorum Pontificum non habetis, de neglectu atque incuria estis arguendi. Si uero habetis et non obseruatis, de temeritate estis corripiendi et increpandi. <4 3> -C. III.+ Ad quos recurrendum sit, cum sacrae scripturae auctoritas non occurrit. Item Innocentius Papa. De quibus causis nulla soluendi ligandique auctoritas in libris ueteris testamenti, quatuor euangeliorum cum totis scriptis apostolorum apareat, non ad diuina recurratur scripta greca. Si nec in illis, ad catholicae ecclesiae historias catholicas, a doctoribus catholicis scriptas, manum mitte. Si nec in illis, sanctorum exempla perspicaciter recordare. Quod si in his omnibus inspectis huius questionis qualitas non lucide inuestigatur, seniores prouinciae congrega et eos interroga. Facilius namque inuenitur, quod a pluribus senioribus queritur. Verus etiam repromissor Dominus ait: "Si duo ex uobis uel tres conueniunt super terram in nomine meo, de omni re, quamcunque petierint, fiet illis a patre meo." <1 D> <2 21> -DISTINCTIO XXI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Decretis ergo Romanorum Pontificum et sacris canonibus conciliorum ecclesiastica negotia, et supra monstratum -67+ est, terminantur. Ministri uero sacrorum canonum et decretorum Pontificum sunt summi Pontifices et infra presules atque reliqui sacerdotes, quorum institutio in ueteri testamento est inchoata, et in nouo plenius consummata. -@. 1.+ Summi enim Pontifices et minores sacerdotes a Deo sunt instituti per Moysen, qui ex precepto Domini Aaron in summum pontificem, filios uero eius unxit in minores sacerdotes. Postea Dauid, cum ministeria domus Domini ampliaret, ianitores et cantores instituit. Porro Salomon quendam modum exorzizandi inuenit, quo demones adiurati ex obsessis corporibus pellebantur; huic offitio mancipati exorcistae uocati sunt, de quibus Dominus in euangelio: "Si ego in Beelzebub eicio demonia, filii uestri (exorcistae uidelicet) in quo eiciunt?" Hec omnia in nouo testamento ecclesia imitata habet suos ianitores, quos hostiarios appellamus. Pro cantoribus lectores simul et cantores instituit. Exorcistas autem nomine antiquo et offitio permanente recepit. Pro filiis uero Aaron omnes infra summum pontificem sacerdotium administrantes sunt consecrati. -@. 2.+ Inter eos quedam discretio seruata est, ut alii appellentur simpliciter "sacerdotes," alii "archipresbiteri," alii "corepiscopi," alii "episcopi," alii "archiepiscopi" seu "metropolitae," alii "primates," alii "patriarchae," alii "summi Pontifices." -@. 3.+ Horum discretio a gentilibus maxime introducta est, qui suos flamines alios simpliciter flamines, alios archiflamines, alios protoflamines appellabant. Simpliciter uero maiorum et minorum sacerdotum discretio in nouo testamento ab ipso Christo sumpsit exordium, qui XII. apostolos tanquam maiores sacerdotes, et LXXII. discipulos quasi minores sacerdotes instituit. Petrum uero quasi in summum sacerdotem elegit, dum ei pre omnibus et pro omnibus claues regni celorum tribuit, et a se petra petri sibi nomen imposuit, atque pro eius fide se specialiter rogasse, testatus est, et ut ceteros confirmaret subiunxit dicens: "Ego pro te rogaui, Petre, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos." Hanc eandem formam apostoli secuti in singulis ciuitatibus episcopos et presbiteros ordinauerunt. Leuitas autem ab apostolis ordinatos legimus, quorum maximus fuit B. Stephanus: subdiaconos et acolithos procedente tempore ecclesia sibi constituit. -+ De his etiam scribit B. Ysidorus libro VII. Ethimologiarum c. 12. nomina illorum et nominum causas exponens, ita inquiens: <4 1> -C. I.+ Unde nomen ecclesiasticorum graduum sumatur. Cleros et clericos hinc appellatos credimus, quia Mathias sorte electus est, quem primum per apostolos legimus ordinatum. KLEROS enim grece, latine sors uel hereditas dicitur. Propterea ergo dicti sunt clerici, quia de sorte sunt Domini, uel quia Domini partem habent. Generaliter autem clerici nuncupantur omnes, qui in ecclesia Christi deseruiunt, quorum gradus et nomina sunt hec: Hostiarius, psalmista, lector, exorcista, acolithus, subdiaconus, diaconus, presbiter, episcopus. -@. 1.+ Ordo episcoporum quadripartitus est, id est in patriarchis, archiepiscopis, metropolitanis atque episcopis. -@. 2.+ Patriarcha summus Patrum greca lingua interpretatur: quia primum, id est apostolicum retinet locum, et ideo, quia summo -68+ honore fungitur tali nomine censetur, sicut Romanus, Antiocenus, Alexandrinus. -@. 3.+ Archiepiscopus greco uocabulo quod sit summus episcoporum: tenet enim uicem apostolicam, et presidet tam metropolitanis quam ceteris episcopis. -@. 4.+ Metropolitani autem a mensura ciuitatum uocantur; singulis enim prouinciis preminent, quorum auctoritati et doctrinae ceteri sacerdotes subiecti sunt, sine quibus nihil reliquis episcopis agere licet; sollicitudo enim totius prouinciae ipsis commissa est. -@. 5.+ Omnes autem superius designati ordines uno eodemque uocabulo episcopi nominantur; sed ideo priuato nomine quidam utuntur, propter distinctionem potestatum quam singulariter acceperunt. -@. 6.+ Patriarcha Patrum princeps: ARCHON enim princeps: archiepiscopus princeps episcoporum, metropolitanus a mensura ciuitatum. -@. 7.+ Episcopatus autem uocabulum inde dictum est, quod ille, qui episcopus efficitur, superintendat, curam scilicet subditorum gerens: SKOPEIN enim grece, latine intendere dicitur. Episcopi autem grece, latine speculatores interpretantur; nam speculator est prepositus in ecclesia dictus, eo quod speculetur atque perspiciat populorum infra se positorum mores et uitam. -@. 8.+ Pontifex princeps sacerdotum est, quasi uia sequentium. Ipse et summus sacerdos, ipse et pontifex maximus nuncupatur. Ipse enim sacerdotes et Leuitis efficit: ipse omnes ordines ecclesiasticos disponit: ipse quid unusquisque facere debeat ostendit. Ante autem pontifices et reges erant. Nam maiorum hec erat consuetudo, ut rex esset et sacerdos et pontifex. Unde et Romani imperatores pontifices dicebantur. -@. 9.+ Vates a ui mentis appellatus cuius significatio multiplex est: nam modo sacerdotem, modo prophetam significat, modo, poetam. -@. 10.+ Antistes sacerdos dictus est ab eo, quod antestat: primus enim est in ordine ecclesiae; ut supra se nullum habeat. Siue latine sacerdos dux. -@. 11.+ Sacerdos autem nomen habet compositum ex greco et latino, quod est sacrum dans; sicut enim rex a regendo, ita sacerdos a sacrificando dictus est: consecrat enim et sacrificat. Sacerdotes autem gentilium flamines dicebantur. Hi in capite habebant pileum, in quo erat breuis uirga, desuper habens lanae aliquid quod cum propter estum ferre non possent filum tantum in capite religare ceperunt; nam nudis eos penitus capitibus incedere nefas erat. Unde et a filo quo utebantur flamines dicti sunt, quasi filamines. Verum festis diebus filo deposito pileum imponebant pro sacerdotii eminentia. -@. 12.+ Presbiter grece, latine senior interpretatur: non modo pro etate uel decrepita senectute, sed propter honorem et dignitatem, quam acceperunt presbiteri nominantur: ideo autem et presbiteri sacerdotes uocantur, quia sacrum dant, sicut episcopi; qui licet sint sacerdotes, tamen pontificatus apicem non habent quia nec crismate frontem signant, nec paraclitum spiritum dant, quod solis deberi episcopis, lectio actuum apostolorum demonstrat. Unde et apud ueteres idem episcopi et presbiteri fuerunt, quia illud nomen dignitatis est, et non etatis. -@. 13.+ Leuitate ex nomine -69+ auctoris uocati. De Leui enim Leuitae exorti sunt, a quibus in templo Dei mistici sacramenti ministeria explebantur Hi grece diaconi, latine ministri dicuntur, quia sicut in sacerdote consecratio, ita in diacono ministerii dispensatio habetur. -@. 14.+ Ypodiacones grece, quos nos subdiaconos dicimus, qui ideo sic appellantur, quia subiacent preceptis et offitiis Leuitarum. Oblationes enim in templo Dei a fidelibus ipsi suscipiunt, et Leuitis altaribus superponendas deferunt; hi apud Ebreos Nathinei uocantur. -@. 15.+ Lectores a legendo, psalmistae a psalmis canendis uocati; illi enim predicant populis, quid sequantur; isti canunt, ut excitent ad compunctionem animos audientium; licet quidam lectores ita miserabiliter pronuntient, ut quosdam ad luctum lamentacionemque compellant. Idem etiam pronuntiatores uocantur, quod porro annuntient. Tanta enim et tam clara erit eorum uox, ut quamuis longe positorum aures adimpleant. -@. 16.+ Cantor autem uocatus qui uocem modulatur in cantu. Huius duo genera dicuntur in arte musica, sicut ea doctissimi homines latine dicere potuerunt, precentor et succentor: precentor scilicet, qui uocem premittit in cantu, succentor autem, qui subsequenter canendo respondet. Concentor autem dicitur, quia consonat; qui autem non consonat nec concinit, nec concentor erit. -@. 17.+ Acolithi grece, latine ceroferarii dicuntur a deportandis cereis, quando legendum est euangelium, aut sacrificium offerendum; tunc enim accenduntur luminaria ab eis, et deportantur, non ad effugandas tenebras, dum sol eodem tempore rutilat, sed ad signum leticiae demonstrandum, ut sub tipo luminis corporalis illa lux ostendatur, de qua legitur in euangelio: "Erat lux uera, que illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum." -@. 18.+ Exorcistae ex greco in latinum adiurantes siue increpantes uocantur, inuocant enim super cathecuminos, uel super eos, qui habent spiritum immundum, nomen Domini Iesu, adiurantes per eum, ut egrediatur ab eis. -@. 19.+ Hostiarii, idem et ianitores, qui in ueteri testamento electi sunt ad custodiam templi, ut non ingrederetur in illud immundus in omni re. Dicti autem hostiarii, quod presint hostiis templi. Ipsi enim tenentes clauem omnia intus, extraque custodiunt, atque inter bonos et malos habentes iudicium, fideles recipiunt et respuunt infideles. -+ <4 2> -C. II.+ Romana ecclesia a Christo primatum accepit. Item Anacletus. -[ad Episcopos Italiae epist. II.]+ In nouo testamento post Christum Dominum a Petro sacerdotalis cepit ordo, quia ipsi primo pontificatus in ecclesia Christi datus est, Domino dicente ad eum: "Tu es," inquit, "Petrus, et super hanc petram edificabo ecclesiam meam, et portae inferi non preualebunt aduersus eam: et tibi dabo claues regni celorum." Hic ergo ligandi atque soluendi potestatem primus accepit a Domino, primusque ad fidem populum uirtute suae predicationis adduxit. Ceteri uero apostoli cum eodem pari consortio honorem et potestatem acceperunt, ipsumque principem eorum esse -70+ uoluerunt, qui etiam, iubente Domino, in toto orbe dispersi euangelium predicauerunt. -@. 1.+ Ipsis quoque decedentibus in locum eorum surrexerunt episcopi, quorum ordinatio pretaxato fieri debet ordine et modo, quos qui recipit et uerba eorum, Deum recipit; qui autem spernit eos, eum, a quo missi sunt et cuius funguntur legatione, spernit, et ipse indubitanter spernetur a Domino. -@. 2.+ Videntes autem ipsi apostoli messem esse multam et operarios paucos, rogauerunt dominum messis, ut mitteret operarios in messem suam: unde ab eis electi sunt LXXII. discipuli, quorum tipum gerunt presbiteri atque in eorum loco sunt constituti in ecclesia. <4 3> -C. III.+ Primatum Romanae ecclesiae non aliqua sinodus, sed Christus instituit. Item Gelasius urbis Romae Episcopus omnibus orthodoxis. Quamuis uniuersae per orbem catholicae ecclesiae unus thalamus sit Christi, tamen sancta Romana ecclesia catholica et apostolica nullis sinodicis constitutis ceteris ecclesiis prelata est, sed euangelica uoce Domini et saluatoris nostri primatum obtinuit: "Tu es (inquiens dominus) Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam." Cui dati est societas etiam beatissimi Pauli uasis electionis, qui non diuerso (sicut heretici garriunt) sed uno tempore, uno eodemque die, gloriosa morte cum Petro in urbe Roma sub Cesare Nerone agonizans coronatus est, et supradictam Romanam ecclesiam pariter Christo Domino consecrarunt, eamque omnibus urbibus in uniuerso mundo sua presentia atque uenerando triumpho pretulerunt. Est ergo prima apostoli Petri sedes Romana ecclesia, non habens maculam neque rugam, nec aliquid huiusmodi. -III. Pars.+ -Gratianus.+ In his omnibus, quanto celsior gradus, tanto maior auctoritas inuenitur. In maioribus siquidem est regendi et iubendi potestas, in minoribus obsequendi necessitas. Unde Nicolaus Papa -[I.]+ scribit Constantinopolitano episcopo dicens: <4 4> -C. IV.+ Inferiores a superioribus iudicandi sunt. Inferior sedes potiorem absoluere non potest. Sola enim potior inferiorem conuenienter absoluit. Hinc liquido prouidetur, quia quem non potest absoluere, nec potest iudicio inferior potiorem ligare. Unde Propheta ait: "Numquid gloriabitur securis contra eum, qui secat in ea? aut exaltabitur serra contra eum, qui trahit eam?" His ita ex diuina scriptura commemoratis, sole clarius exhibuimus, non posse quemquam, qui minoris auctoritatis est, eum, qui maioris est potestatis, iudiciis suis addicere, aut propriis diffinitionibus subiugare. <4 5> -C. V.+ De eodem. Idem. -[eadem epistola.]+ Nolite nos existimare cuiuscumque proximorum nostrorum, ea que sunt digna reprehensione, uelle -71+ defendere, sed quod ita uelim filios circa patrem spiritualem, et discipulos erga magistrum deuotos esse ac sobrios, ut nulla penitus temeritate ad eorum uitam, ut non dicamus diiudicandam, sed nec saltem tenuiter reprehendendam prosiliant. <4 6> -C. VI.+ Inferiores maioribus nec benedicere nec maledicere possunt. Item Nicolaus Papa. -[eadem epistola.]+ Denique si in epistola ad Ebreos legimus, quod minor a maiore benedicitur, restat profecto, ut exigente ratione etiam maledicatur. Siquidem prenoscentes hec periculosa tempora illi, qui ante nos fuerunt, prouidam in ecclesiis consuetudinem tradiderunt, hodieque in Romana ecclesia, que magistra est omnium ecclesiarum, impretermissa seruatur, ita ut nullus sacerdos, maiore suo non innuente consacerdote, cuiuslibet rei benedictionem dare nitatur; sed anterior stans ad pronuntiandam aliquam lectionem, benedictionem quidem postulat, sed ei quilibet inferior non audet benedicere. Cur hoc? numquid benedicere peccatum est? absit. De maledicis enim, non benedicis dicit Apostolus: "quia regnum Dei non possidebunt;" sed per hoc innuitur, quantae censurae freno inferiores quique a suis prepositis iudicandis cohercendi sunt, si hi nec etiam benedicendi ius ullum penitus obtineat. <4 7> -C. VII.+ Idem Michaeli Imperatori. Nunc autem diuina inspiratione non nos pigebit, nec nobis impossibile erit, ostendere uobis (si tamen audire uelitis), non posse quemquam rite ab his, qui inferioris dignitatis uel ordinis sunt, iudicialibus submitti diffinitionibus. Siquidem tempore Diocletiani et Maximiani Augustorum Marcellinus episcopus urbis Romae, qui postea insignis martir effectus est, adeo compulsus est a paganis, ut templum eorum ingressus grana thuris super prunas imponeret: cuius rei gratia collecto, numerosorum episcoporum concilio, et inquisitione facta hoc idem Pontifex se egisse confessus est. Nullus tamen eorum proferre sententiam in eum ausus est dum ei sepissime omnes dicerent: "Tuo ore iudica causam tuam, non nostro iudicio." Et iterum: "Noli, audiri in nostro iudicio, sed collige in sinu tuo causam tuam." Et rursum: "Quoniam ex te," inquiunt, "iustificaberis, aut ex ore tuo condempnaberis." Et iterum dicunt: "Prima sedes non iudicabitur a quoquam." Item in eadem: -@. 1.+ Sed et cum quidam tempore quodam contra Sixtum Papam temptassent quedam mali rumoris obicere, et in concilio, cui Valentinianus Augustus -72+ intererat, dictum fuisset, non licere aduersus Pontificem sententiam dare, surrexit idem protinus imperator, et in arbitrio prefati Pontificis tribuit iudicare iudicium suum. Etenim nullus Pontificum minorum uel inferiorum urbium subactus iudiciis inuenitur. <4 8> -C. VIII.+ Maiores a minoribus iudicari non possunt. Item Nicolaus. -[eadem epistola.]+ Submittitur Ignatius minorum, inferiorum et subiectorum deliberationibus, sacris canonibus precipientibus et exemplis sanctorum Patrum, semper, ubi est maior auctoritas, eundum esse, et in omnibus controuersiis ad potioris sedis iudicia dirigatur. Quod non solum a catholicis, uerum etiam ab ipsis constat obseruatum hereticis. Alioquin acephalum liquet esse concilium, ubi de tanta persona agitur, et maiorum non expectatur sententia, cum nec in causa clericorum inferioris gradus solius episcopi sui iudicium tantummodo postulandum sit. <4 9> -C. IX.+ Minorum sentencia maiores dampnare non ualent. Idem Michaeli Imperatori. In tantum hac presumptionem sancti Patres apud Calcedonem detestati sunt, ut Dioscorum Alexandrinum antistitem inter cetera idcirco potissimum sine ulla restitutione dampnauerint, quia ponens in celum os suum, lingua eius transeunte super terram, excommunicationem in S. Leonem Papam dictauit; ita ut in sententia contra ipsum prolata hoc uideantur memorare precipue, dicentes: "Quoniam secundis excessionibus, priorem iniquitatem ualde transcendit: presumpsit enim et excommunicationem dictare aduersus sanctissimum et beatissimum archiepiscopum magnae Romae Leonem etc." Numquid ibi legitur inquisitionem factam fuisse, utrum iuste, Dioscorus ipsam excommunicationem dictasset? Non plane; sed absque omni controuersia hoc in eo ulti sunt, quia cum esset inferior, potiorem quibuslibet conatus est lacessere iniuriis, teste Anatolio Constantinopolitano presule, qui dicit: "Propter fidem non est dampnatus Dioscorus, sed quia excommunicationem fecit domino archiepiscopo Leoni." <1 D> <2 22> -DISTINCTIO XXII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quia ergo maior a minori iudicari non debet uidendum est, que inter ceteras ecclesias primum locum, que secundum, uel tertium obtineat. Romana ecclesia (sicut supra -73+ dictum est) primum locum inter ceteras obtinet, Alexandrina ecclesia secundum, Antiocena ecclesia tercium ab ea locum accepit. Unde Nicolaus Papa -[II.]+ scribit Mediolanensibus: <4 1> -C. I.+ Romana ecclesia ceterarum primatum obtinuit. Omnes siue patriarchae in cuiuslibet apicem siue metropoleon primatus, aut episcopatuum cathedras, uel ecclesiarum cuiuslibet ordinis dignitatem instituit Romana ecclesia. Illam uero solus ipse fundauit, et super petram fidei mox nascentis erexit, qui beato eternae uitae clauigero terreni simul et celestis imperii iura commisit. Non ergo quelibet terrena sententia, sed illud uerbum, quo constructum est celum et terra, per quod denique omnia condita sunt elementa, Romanam fundauit ecclesiam. Illius certe priuilegio fungitur, illius auctoritate fulcitur. Unde non dubium est, quia, quisquis cuilibet ecclesiae ius suum detrahit, iniusticiam facit. -@. 1.+ Qui autem Romanae ecclesiae priuilegium ab ipso summo omnium ecclesiarum capite traditum auferre conatur, hic proculdubio in heresim labitur; et cum ille notetur iniustus, hic est dicendus hereticus. Fidem quippe uiolat, qui aduersus illam agit, que est mater fidei: et illi contumax inuenitur, qui eam cunctis ecclesiis pretulisse cognoscitur. Et infra: -@. 2.+ Unde et ipse S. Ambrosius se in omnibus sequi magistram sanctam Romanam profitetur ecclesiam. <4 2> -C. II.+ Non ab apostolis, sed ab ipso Domino Romana ecclesia primatum obtinuit. Item Anacletus Seruus Christi Iesu. -[ad omnes episcopos, epistola III. c. 3.]+ Sacrosancta Romana et apostolica ecclesia non ab apostolis, sed ab ipso Domino saluatore nostro primatum obtinuit, sicut B. Petro apostolo dixit: "Tu es Petrus," et -74+ reliqua usque: "soluta in celo." -@. 1.+ Adhibita est societas in eadem Romana urbe beatissimi Pauli apostoli, uasis electionis, qui uno die eodemque tempore cum Petro gloriosa morte coronatus est, et ambo sanctam ecclesiam Romanam consecrauerunt, atque aliis urbibus omnibus in uniuerso mundo tam sua presentia quam uenerando triumpho pretulerunt. Et licet pro omnibus assidua apud Deum omnium sanctorum effundatur oratio, his tamen uerbis Paulus beatissimus Romanis proprio cirographo pollicetur, dicens: "Testis enim mihi est Deus, cui seruio in spiritu meo in euangelio Filii eius, quod sine intermissione memoriam uestri facio semper in orationibus meis." -@. 2.+ Prima ergo sedes est celesti beneficio Romana ecclesia, quam (ut memoratum est) beatissimi Petrus et Paulus suo martirio consecrarunt. -@. 3.+ Secunda autem sedes apud Alexandriam B. Petri nomine a Marco, eius discipulo atque euangelista, consecrata est. -@. 4.+ Tercia uero sedes apud Antiochiam eiusdem, B. Petri habetur honorabilis: quia illic, priusquam Romam ueniret, habuit, et Ignatium episcopum constituit; et illic primum nomen Christianorum exortum est. Et post pauca. -@. 5.+ Inter beatos apostolos quedam fuit discretio, et post licet omnes essent apostoli, Petro tamen a Domino concessum est (et ipsi inter se uoluerunt id ipsum), ut reliquis omnibus preesset apostolis, et Cephas, id est caput et principium teneret apostolatus; qui et eandem formam suis successoribus et reliquis episcopis tenendam tradiderunt. Et non solum hoc in nouo testamento est constitutum, sed etiam in ueteri fuit; unde scriptum est: "Moyses et Aron in sacerdotibus eius," id est primi inter eos fuerunt. Et post pauca: -@. 6.+ Hec uero apostolica sedes caput et cardo (ut prefatum est) a Domino, et non ab alio constituta est; et sicut cardine ostium regitur, sic huius sanctae apostolicae sedis auctoritate omnes ecclesie (Domino disponente) reguntur. -75+ -Gratian.+ Hac auctoritate Alexandrina ecclesia secundum a prima locum habere censetur. Sed postea in Constantinopolitana sinodo ecclesia Constantinopolitana secundum a sede apostolica locum accepit. Unde in eadem Sinodo -[id est Constantinop. I. c. 5.]+ constitutum est ita: <4 3> -C. III.+ Secundum a Romano Pontifice Constantinopolitanus obtinet locum. Constantinopolitanae ciuitatis episcopum habere oportet primatus honorem post Romanum episcopum, propter quod sit noua Roma. <4 4> -C. IV.+ Apostolicae sedi Constantinopolitanam constat esse subiectam. Item Gregorius Iohanni episcopo Siracusano. -[lib. VII. epist. 63.]+ De Constantinopolitana ecclesia quod dicunt, quis eam dubitet sedi apostolicae esse subiectam! Si tamen quid boni uel ipsa, uel altera ecclesia habet, ego et minores meos, quos ab illicitis prohibeo, in bono imitari paratus sum. Stultus est enim, qui in eo se primum existimat, ut bona, que uiderit, discere contempnat. Idem eidem: -[epist. 64.]+ Nam quod primas Bizanzenus sedi se apostolicae dicit subici si qua culpa in episcopis inuenitur nescio quis ei subiectus non sit; cum uero culpa non exigit, omnes secundum rationem humilitatis equales sumus. <4 5> -C. V.+ Constantinopolitanus episcopus auctoritate deponitur. Item Gelasius. -[Papa I. ad Faustum magistrum legationis.]+ Qua traditione maiorum apostolicam sedem in iudicium uocant? An secundae sedis antistites et terciae, ceterique bene conscii sibi sacerdotes depelli debuerunt, et qui extitit religionis inimicus, depelli non debuit? Viderint ergo, si alios habent canones, quibus suas ineptias exequantur. Ceterum isti, qui sacri, qui ecclesiastici, qui legitimi celebrantur, sedem apostolicam ad iudicium uocare non possunt, Constantinopolitanae uero ciuitatis episcopus, -76+ que utique per canones inter sedes nullum nomen accepit, in communionem recidens perfidorum non debuit submoueri? -+ <4 6> -C. VI.+ Constantinopolitana ecclesia secundum a Romana obtinet locum. Item ex VI. Sinodo. -[cap. 36.]+ Renouantes sancti Constantinopolitani concilii decreta, petimus, ut Constantinopolitana sedes similia priuilegia, que superior Roma habet, accipiat, non tamen ecclesiasticis rebus magnificetur, ut illa; ut hec secunda post illam existens, prius quam Alexandrina sedes numeretur; deinde Antiocena, et post eam Ierosolimitana. -+ -Gratian.+ Hinc datur intelligi, quod Alexandrina ecclesia de secunda facta sit tercia, et Antiocena de tercia sit facta quarta: nisi forte quis duas contendat esse secundas, ut Constantinopolitanam et Alexandrinam parem suae dignitatis uelit locum obtinere. Unde in VIII. Sinodo legitur: -[can. 21.]+ <4 7> -C. VII.+ Que patriarchalium sedium primum uel deinceps teneat locum. Diffinimus, neminem prorsus mundi potentum quemquam eorum, qui patriarchalibus sedibus presunt, inhonorare, aut mouere a proprio throno temptare; precipue quidem sanctissimum Papam senioris Romae, deinceps autem Constantinopoleos patriarcham, deinde uero Alexandriae, ac Antiociae, ac Ierosolimorum. <1 D> <2 23> -DISTINCTIO XXIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Breuiter que inter ecclesiastica offitia sit differentia monstrauimus. Nunc a summo incipientes, et iisque ad ultimum gradum descendentes, qualiter quisque eorum debeat ordinari, sanctorum auctoritatibus ostendamus. -77+ <4 1> -C. I.+ Decretum Nicolai Papae de electione Romani Pontificis. In nomine Domini nostri et saluatoris Iesu Christi. Ab incarnatione eius anno MLIX. mense Aprili, indictione XII., propositis sacrosanctis euangeliis, presidente quoque reuerendissimo ac beatissimo Nicolao Papa, in basilica Lateranensis patriarchii, que cognominatur Constantiniana, considentibus etiam reuerendissimis episcopis, abbatibus, presbiteris, diaconibus, idem uenerabilis Pontifex apostolica auctoritate decernens de electione summi Pontificis, inquit: -@. 1.+ Nouit beatitudo uestra, dilectissimi fratres et coepiscopi, inferiora quoque membra non latuit, defuncto piae memoriae domino Stephano predecessore nostro hec apostolica sedes, cui auctore Deo deseruio, quot aduersa pertulerit, quot denique per simoniacae heresis trapezitas repetitis malleis crebrisque tunsionibus subiacuerit, adeo ut columna Dei uiuentis iam pene uideretur nutare, et sagena summi piscatoris procellis intumescentibus cogeretur in naufragii profunda submergi. Unde, si placet fraternitati uestrae, debemus auxiliante Deo futuris casibus prudenter occurrere, et ecclesiastico statui, ne rediuiua mala (quod absit) preualeant, in posterum prouidere. -@. 2.+ Quapropter instructi predecessorum nostrorum aliorumque sanctorum Patrum auctoritate, decernimus atque statuimus, ut, obeunte huius Romanae ecclesiae uniuersalis Pontifice, inprimis cardinales episcopi diligentissima simul consideratione tractantes, mox sibi clericos cardinales adhibeant: sicque reliquus clerus et populus ad consensum nouae electionis accedant, nimirum precauentes, ne uenalitatis morbus aliqua occasione subrepat. Religiosissimi uiri preduces sint in promouenda Pontificis electione, reliqui autem sequaces. -@. 3.+ Certus uero atque legitimus hic electionis ordo perpenditur, si, perspectis diuersorum Patrum regulis siue gestis, etiam illa B. predecessoris nostri Leonis sententia recolatur. "Nulla," inquit, "ratio sinit, ut inter episcopos habentur, qui nec a clericis sunt electi, nec a plebibus expetiti, nec a comprouincialibus episcopis cum metropolitani iudicio consecrati." Quia sedes apostolica cunctis in orbe terrarum prefertur ecclesiis atque ideo super se metropolitanum habere non potest, cardinales episcopi proculdubio metropolitani uice funguntur, qui uidelicet -78+ electum antistitem ad apostolici culminis apicem prouehant. -@. 4.+ Eligatur autem de ipsius ecclesiae gremio, si reperitur idoneus; uel si de ipsa non inuenitur, ex alia assumatur; saluo debito honore et reuerentia dilecti filii Henrici, qui in presentiarum rex habetur, et futurus imperator Deo concedente speratur, sicut iam sibi concessimus et successoribus illius, qui ab hac apostolica sede hoc ius personaliter impetrauerint. -@. 5.+ Quod si prauorum atque iniquorum hominum ita peruersitas inualuerit, ut pura, sincera atque gratuita fieri in Urbe non possit electio, cardinales episcopi cum religiosis clericis catholicisque laicis, licet paucis, ius potestatis obtineat, eligere apostolicae sedis Pontificem, ubi congruerit. -@. 6.+ Plane, postquam electio fuerit facta, si bellica tempestas uel qualiscumque hominum conatus malignitatis studio restiterit, ut is, qui electus est, in apostolica sede iuxta consuetudinem inthronizari non ualeat, electus tamen, sicut uere Papa, auctoritatem obtineat regendi Romanam ecclesiam, et disponendi omnes facultas illius; quod beatum Gregorium ante consecrationem suam fecisse cognouimus. -@. 7.+ Quod si quis contra hoc nostrum decretum sinodali sententia promulgatum per seditionem, uel presumptionem, aut quolibet ingenio electus aut etiam ordinatus, seu inthronizatus fuerit, auctoritate diuina et sanctorum apostolorum Petri et Pauli, perpetuo anathemate cum suis auctoribus, fautoribus et sequacibus a liminibus sanctae Dei ecclesiae separatus abiciatur sicut antichristus, et inuasor et destructor totius Christianitatis; nec aliqua super hoc audientia aliquando reseruetur ei: sed ab omni ecclesiastico gradu, in quocumque fuerat prius, sine retractatione deponatur: cui quisquis adheserit, uel qualemcumque tamquam Pontifici reuerentiam exhibuerit, aut in aliquo eum defendere presumpserit, pari sententia sit mancipatus. -@. 8.+ Quisquis huius nostrae decretalis sententiae temerator extiterit, et Romanam ecclesiam sua presumptione confundere et perturbare contra hoc statutum temptauerit, perpetuo anathemate atque excommunicatione dampnetur, "et cum impiis, qui non resurgent in iudicio," deputetur, omnipotentis contra se sentiat iram, et sanctorum apostolorum Petri et Pauli (quorum presumit ecclesiam confundere), in hac uita et in futura furorem sentiat "fiat habitatio eius deserta, et non sit, qui inhabitet in tabernaculis eorum, fiant filii eius orphani et uxor eius uidua, commotus amoueatur -79+ ipse et eius filii, et mendicent, et eiciantur de habitationibus suis, scrutetur fenerator omnem substantiam eius, et diripiant alieni labores eius, orbis terrarum pugnet contra eum, et cuncta elementa sint ei contraria," et omnium sanctorum quiescentium merita illum confundant, et in hac uita super eum apertam uindictam ostendant. -@. 9.+ Obseruatores autem huius nostri decreti omnipotentis gratia protegat, et auctoritas beatorum, apostolorum Petri et Pauli ab omnium uinculis peccatorum absoluat. -II. Pars.+ -Gratian.+ Episcopi uero et ceteri ordinem infra constituti qualiter ordinari debeant, ex auctoritate Cartaginensis concilii IV., -[cap. I.]+ cui interfuit Augustinus tempore Honorii Augusti, ostendamus, ab eorum examinatione incipientes: <4 2> -C. II.+ Quomodo sit examinandus, qui in episcopum eligitur. Qui episcopus ordinandus est, antea examinetur, si natura sit prudens, si docibilis, si moribus temperatus si uita castus, si sobrius, si semper suis negociis cauens si humilis, si affabilis, si misericors, si litteratus, si in lege Domini instructus, si in scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus ecclesiasticis exercitatus; et ante omnia, si fidei documenta uerbis simplicibus asserat, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum esse confirmans, totamque trinitatis deitatem coessentialem et consubstantialem et coeternalem et coomnipotentem predicans; si singulas quasque in trinitate personas plenum Deum, et totas tres personas unum Deum, si incarnationem diuinam non in Patre, neque in Spiritu sancto factam, sed in Filio tantum credat, ut, in diuinitate qui erat Dei Patris Filius, Deus uerus ex Patre esset et homo uerus ex matre, carnem ex matris uisceribus habens, et animam humanam rationabilem, simul in eo utriusque naturae, id est Deus et homo, una persona, unus Filius, unus Christus, unus Dominus, creator omnium que sunt et auctor, Dominus et rector cum Patre et Spiritu sancto omnium creaturarum; qui passus sit pro salute nostra uera carnis suae receptione et uera animae resumptione, in qua ueniat iudicare uiuos et mortuos. -@. 1.+ Querendum est etiam ab eo, si noui et ueteris testamenti, id est legis et prophetarum et apostolorum unum eundemque credat auctorem Deum, si diabolus non per conditionem, sed per arbitrium factus sit malus. -@. 2.+ Querendum etiam ab eo, si credat huius, -80+ quam gestamus, et non alterius carnis resurrectionem, si credat iudicium futurum, et recepturos singulos pro his, que in hac carne gesserunt, uel penas, uel premia, si nuptias non prohibeat, si secunda matrimonia non dampnet, si carnium perceptionem non culpet, si penitentibus reconciliatis communicet, si in baptismo omnia peccata, id est tam illud originale peccatum contractum, quam illa, que uoluntarie admissa sunt, dimittantur, si extra ecclesiam catholicam nullus saluetur. -@. 3.+ Cum in his omnibus examinatus inuentus fuerit plene instructus, tunc cum consensu clericorum et laicorum et conuentu totius prouinciae episcoporum, maximeque metropolitani uel auctoritate, uel presentia ordinetur episcopus. Suscepto in nomine Christi episcopatu, non suae delectationi, nec suis moribus, sed his Patrum diffinitionibus acquiescat. -+ <4 3> -C. III.+ Qualis esse debeat clericorum conuersatio. Item Ysidorus de uita clericorum. -III. Pars.+ His igitur lege Patrum cauetur, ut a uulgari uita seclusi a mundi uoluptatibus sese abstineant; non spectaculis, non pompis intersint; conuiuia publica fugiant, priuata non tantum pudica, sed et sobria colant; usuris nequaquam incumbant, neque turpium occupationibus lucrorum, non fraudibus cuiusquam studium appetant; amorem pecuniae quasi materiam cunctorum criminum fugiant, secularia offitia negotiaque abnuant; honoris gradus per ambitionem non suscipiant; pro beneficiis medicinae Dei munera non accipiant; dolos et coniurationes caueant; odium, emulationes, obtrectationem atque inuidiam fugiant; non uagis oculis, non effreni lingua, aut petulantia fluidoque gestu incedant, sed pudorem et uerecundiam mentis simplici habitu incessuque ostendant; obscenitatem etiam membrorum et uerborum, sicut et operum, penitus exsecrentur; uiduarum et uirginum frequentaciones fugiant; contubernia extranearum feminarum nullatenus appetant; castimoniam quoque inuiolati corporis perpetuo conseruare studeant, aut certe unius matrimonii uinculo federentur; senioribus quoque debitam prebeant obedientiam, neque ullo iactantiae studio semetipsos attollant; postremo doctrinae lectionibus, psalmis, imnis, canticis, exercitio iugi incumbant. Tales enim esse debent, qui diuinis cultibus sese mancipandos studeant, scilicet ut, dum scientiae operam dant, doctrinae gratiam populis administrent. -81+ <4 4> -C. IV.+ Qui digne sacramenta tractare non possunt, ad ministerium non eligantur diuinum. Item Clemens. -[ad Iacobum fratrem Domini, epist. II.]+ Tales ad ministerium eligantur clerici, qui digne possint dominica sacramenta tractare. Melius est enim Domini sacerdoti paucos habere ministros, qui possint digne opus Dei exercere, quam multos inutiles, qui onus graue ordinatori adducant. <4 5> -C. V.+ Si electo in episcopum aliqua obiciuntur, quinque uel sex episcopi ad eius purgationem perueniant. Item ex Concilio Cartaginensi IV. Illud statuendum est, ut, quando ad eligendum episcopum conuenerimus, si qua contradictio oborta fuerit (quia talia sunt facta apud nos), non presumant ad purgandum eum, qui ordinandus est, tres tantum, sed postulentur ad numerum supradictorum duo uel tres, et in eadem plebe, cui ordinandus est, discutiantur primo personae contradicentium, postremo etiam illa, que obiciuntur, pertractentur, et, cum purgatus fuerit sub conspectu publico, ita demum ordinetur. Si hoc cum uestrae sanctitatis animo concordat, roboretur uestrae dignitatis responsione. Ab uniuersis episcopis dictum est: "Satis placet". <4 6> -C. VI.+ Vota suae promissionis spondeant, quos ecclesiastica promouet disciplina. Item ex Concilio Tolletano XI. -[c. 10.]+ Quamquam omnes, qui sacris mancipantur ordinibus, canonicis regulis teneantur astricti, expedibile tamen est, ut promissionis suae uota sub cautione spondeant, quos ad promotionis gradus ecclesiastica probat disciplina. Solet enim plus timeri, quod singulariter pollicetur, quam quod generali sponsione concluditur. -@. 1.+ Et ideo placuit huic sancto concilio, ut unusquisque, qui ad ecclesiasticos gradus est accessurus, non ante honoris consecrationem accipiat, quam placiti sui innotacione promittat, ut fidem catholicam sincera cordis deuotione custodiens iuste et pie uiuere debeat, et in nullis operibus suis canonicis regulis contradicat, atque ut debitum per omnia honorem atque obsequii reuerentiam preminenti sibi unusquisque dependat, iuxta illud Papae Leonis edictum: "Qui se scit aliquibus esse prepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse prelatum, sed obedientiam, quam exigit, etiam ipse dependat." Pena tamen iuxta ecclesiasticae consuetudinis morem et placitis talium inferenda, et ab his, qui transgressores fuerint, persoluenda est. -82+ Dehinc disponitur, qualiter ecclesiastica offitia ordinentur. <4 7> -C. VII.+ Qualiter ordinetur episcopus. Episcopus cum ordinatur, duo episcopi ponant et teneant euangeliorum codicem super caput et ceruicem eius, et uno super eum fundente benedictionem, reliqui omnes episcopi, qui adsunt, manibus suis caput eius tangant. <4 8> -C. VIII.+ Qualiter ordinetur presbiter. -[Ex eodem c. 3.]+ Presbiter cum ordinatur, episcopo eum benedicente et manum super caput eius tenente, etiam omnes presbiteri, qui presentes sunt, manus suas iuxta manus episcopi super caput illius teneant. Sicut autem in die ordinationis suae sacerdos orario utroque humero ambitur, ita tempore consecrationis eodem orario instanter uti debet. Unde in Concilio Bracharensi -[III. c. 3.]+ legitur: <4 9> -C. IX.+ Quod quisque accepit tempore consecrationis, ferat tempore oblationis. Ecclesiastica institucione prefixum nouimus, ut omnis sacerdos, cum ordinatur, orario utroque humero ambiatur: scilicet, ut qui imperturbatus precipitur consistere inter prospera et aduersa uirtutum semper ornamento, utroque circumseptus apareat humero. Qua ergo ratione tempore sacrificii non assumit, quod se in sacramento accepisse non dubitat? Proinde modis omnibus conuenit, ut, quod quisque percepit in consecratione honoris, hoc retineat et in oblatione uel perceptione suae salutis; scilicet, ut, cum sacerdos ad solempnia missarum accedit, aut per se Deo sacrificium oblaturus, aut sacramentum corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi sumpturus, non aliter, quam orario utroque humero circumseptus, sicut et tempore ordinationis suae dignoscitur consecratus, ita ut de uno eodemque orario ceruicem pariter et utrumque humerum premens signum in suo pectore preparet crucis. -@. 1.+ Si quis autem aliter egerit, debitae excommunicationi subiacebit -IV. Pars.+ -Gratianus.+ Dalmaticis autem nec episcopis, nec diaconibus absque apostolica licentia uti permittitur. Unde Gregorius Aregio Episcopo Francorum: -[lib. VII. epist. 111.]+ <4 10> -C. X.+ Absque apostolica licentia dalmaticis neque episcopis neque diaconibus uti licet. Communis filius diaconus Petrus nobis innotuit, quod fraternitas uestra tempore, quo hic fuit, poposcerit, ut sibi et archidiacono suo utendi dalmaticis licentiam preberemus. Sed quia hominum suorum infirmitate compulsus festinanter abcessit, ut nec ipse meror incumbens diu (ut dignum erat et res desiderata poscebat) sineret manere, et nos in multis inplicatos, ut ecclesiasticae rationis -83+ est consideratio, nouum hoc inconsulte et subito non permitteret indulgere, idcirco postulatae rei prolongatus effectus est. Nunc uero, caritatis tuae bona reuocantes ad animum, huius auctoritatis nostrae serie petita concedimus, atque te et archidiaconum tuum dalmaticarum usu decorandos esse concessimus, easdemque dalmaticas dilectissimo filio nostro Ciriaco abbate deferente transmisimus. -+ <4 11> -C. XI.+ Qualiter ordinetur diaconus. -[Ex Conc. Carth. IV. c. 4.]+ Diaconus cum ordinatur, solus episcopus, qui eum benedicit, manus super caput illius ponat quia non ad sacerdotium, sed ad ministerium consecratur. -V. Pars.+ -Gratianus.+ Queritur autem, an post benedictionem manus presbiterorum et diaconorum crismatis liquore debeant perungi. De his ita scribit Nicolaus Papa -[I.]+ Radulpho Bituricensi Archiepiscopo: <4 12> -C. XII.+ Nec presbiteris, nec diaconibus in consecratione crismate manus perungantur. Preterea sciscitaris, utrum solis presbiteris, an et diaconibus debeant, cum ordinantur, manus crismatis liquore perungi. Quod in sancta Romana ecclesia, cui auctore Deo deseruimus, neutris agitur. Sed quia sit a nouae legis ministris actum, nusquam (nisi nos fallat obliuio) legimus. Ergo ad B. Innocentii Papae canonica decreta sanctitatem tuam transmittimus, et que sint tibi in consecrationibus et ordinibus obseruanda, principia paginae ad Decentium Eugubinum episcopum missae te affatim edocebunt. -+

-[PALEA.+ <4 13> -C. XIII.+ Ex Concilio Hispalensis II. c. 5. Ex epistola Simplicii Papae Seuero et Florentino Episcopis directa. Ad cognitionem nostri examinis Gabrenensis diaconi relatu peruenit de quibusdam ipsius ecclesiae clericis, quorum cum unus ad presbiterium, duo ad Leuitarum ministerium consecrarentur, episcopus eorum, oculorum dolore detentus, fertur manum suam super eos tantum posuisse, et presbiter quidam illis contra ecclesiasticum ordinem benedictionem dedisse; qui propter tantam presumptionis audaciam poterat accusatus iudicio presenti dampnari, si adhuc in corpore positus, non fuisset mortis uocatione preuentus. Sed quia iam ille examini diuino relictus humano iudicio accusari non potest, hi, qui supersunt, et ab eo non consecrationis titulum, sed ignominiae -84+ potius elogium acceperunt, ne sibi licentiam talis ultra usurpatio faciat, decreuimus, ut a gradu sacerdotalis uel leuitici ordinis, quem peruerse adepti sunt, depositi equo iudicio abiciantur. Tales enim merito iudicati sunt remouendi, quia praue inuenti sunt constituti. -]+

-Gratian.+ Item queritur, an eorum ordinatio sit rata habenda, quibus episcopus, oculorum languore impeditus manus, imponit, et presbiter super eos orationem dicit. De his ita statutum est in Concilio Tolletano: <4 14> -C. XIV.+ Et ordinator, et ordinatus dampnationis subeat penam, cum episcopus manum imponit, et alius orationem dicit. Quorumdam clericorum, dum unus ad presbiterium, duo ad Leuitarum ministerium sacrarentur, episcopus, oculorum dolore detentus, fertur super eos manum suam tantum posuisse, et presbiter quidam illis contra ecclesiasticum ordinem benedictionem dedisse. Sed quia ille iam examini diuino relictus humano iudicio accusari non potest, hi, qui supersunt, gradum sacerdotii uel leuitici ordinis, quem peruerse adepti sunt, amittant. <4 15> -C. XV.+ Qualiter ordinetur subdiaconus -VI. Pars.+ Subdiaconus cum ordinatur, quia manus impositionem non accipit, patenam de manu episcopi accipiat uacuam et calicem uacuum; de manu uero archidiaconi accipiat urceolum cum aquamanile et manutergium. -+ <4 16> -C. XVI.+ Qualiter ordinetur acolitus. Acolitus cum ordinatur, ab episcopo quidem doceatur, qualiter in offitio suo debeat agere: sed ab archidiacono accipiat ceroferarium cum cereo, ut sciat se ad accendenda ecclesiae luminaria mancipari; accipiat et urceolum uacuum ad suggerendum uinum in eucharistiam sanguinis Christi. <4 17> -C. XVII.+ Qualiter ordinetur exorcista. Exorcista cum ordinatur, accipiat de manu episcopi libellum, in quo scripti sunt exorcismi, dicente sibi episcopo: "Accipe, et commenda memoriae, et habeto potestatem inponendi manus super energuminum, siue baptizatum, siue catecuminum." <4 18> -C. XVIII.+ Qualiter ordinetur lector. Lector cum ordinatur, faciat de illo uerbum episcopus ad plebem, indicans eius fidem ac uitam atque ingenium; post hoc spectante plebe tradat ei codicem, in -85+ quo lecturus est, dicens: "Accipe et esto relator uerbi Dei, habiturus, si fideliter et utiliter impleueris offitium, partem cum eis, qui uerbum Dei ministrauerint." <4 19> -C. XIX.+ Qualiter hostiarius. Hostiarius cum ordinatur, postquam ab archidiacono instructus fuerit, qualiter in domo Dei debeat conuersari, ad suggestionem archidiaconi tradat ei episcopus claues ecclesiae de altario, dicens ei: "Sic age, quasi redditurus Deo rationem pro his rebus, que his clauibus recluduntur." -+ <4 20> -C. XX.+ Qualiter psalmista. Psalmista, id est cantor, potest absque scientia episcopi, sola iussione presbiteri offitium suscipere cantandi, dicente sibi presbitero: "Vide, ut, quod ore cantas, corde credas, et quod corde credis, operibus comprobes." -Gratian.+ Clerici comam nutrire prohibentur, quorum caput desuper in modum spherae rasum esse debet. Unde Anicius Papa. -[Episcopis Galliae.]+ <4 21> -C. XXI.+ Clerici comam nutrire prohibeantur. Prohibete, fratres, per uniuersas regionum uestrarum ecclesias, ut clerici, iuxta apostolum, comam non nutriant, sed desuper caput in modum spherae radant. <4 22> -C. XXII.+ De eodem. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 20.]+ Clerici, qui comam nutriunt, ab archidiacono, etiamsi noluerint, inuiti detondeantur. Vestimenta etiam uel calceamenta eis, nisi que religionem deceat, uti aut habere non liceat. <4 23> -C. XXIII.+ De eodem. Item Gregorius II. -[in Concilio Romae habito in Basilica S. Petri, c. 17.]+ Si quis ex clericis comam relaxauerit, anathema sit. <4 24> -C. XXIV.+ Quibus uestibus induta sanctimonialis est consecranda. Sanctimonialis uirgo, cum ad consecrationem suo episcopo offertur, in talibus uestibus applicetur, qualibus semper usura est, sanctimoniae et professioni aptis. -Gratian.+ Vasa sacrata et uestimenta altaris mulieres -86+ Deo dedicatae contingere, et incensum circa altaria deferre prohibentur. Unde Sother Papa Episcopis Italiae: -[epist. II.]+ <4 25> -C. XXV.+ Vestimenta altaris et uasa sacrata mulieres tangere prohibeantur. Sacratas Deo feminas uel monachas sacra uasa uel sacratas pallas penes uos contingere, et incensum circa altaria deferre, perlatum est ad apostolicam sedem: que omnia uituperatione et reprehensione plena esse, nulli recte sapientum dubium est. Quapropter huius sanctae sedis auctoritate hec omnia uobis resecare funditus, quanto citius poteritis, censemus. Et ne pestis hec latius diuulgetur, per omnes prouincias abstergi citissime mandamus. <4 26> -C. XXVI.+ Sacrarium subdiaconibus ingredi non licet. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 21.]+ Non oportet subdiaconos licentiam habere in secretarium siue sacrarium (quod Greci diaconium appellant) ingredi, et contingere uasa dominica. <4 27> -[C. XXVII.]+ Item. Ministrum non oportet orariis uti, nec ostia derelinquere. -+ <4 28> -[C. XXVIII.]+ Item. Non oportet lectores atque psalmistas orariis uti, et sic legere aut psallere. <4 29> -C. XXIX.+ Mulieri in conuentu uiros docere non permittitur. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 99. et 98.]+ Mulier, quamuis docta et sancta, uiros in conuentu docere non presumat. Laicus autem presentibus clericis (nisi ipsis rogantibus) docere non audeat. <4 30> -C. XXX.+ Ministris non sacratis uasa dominica contingere non licet. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 66.]+ Non oportet insacratos ministros licentiam habere in secretarium (quod Greci diaconium appellant) ingredi, et contingere uasa dominica. -87+ <4 31> -C. XXXI.+ Cuilibet ex lectoribus uasa sacra portare non licet. Item ex Concilio Bracarensi I. -[c. 10.]+ Non liceat cuilibet ex lectoribus sacra altaris uasa portare, nec aliis, nisi his, qui ab episcopo subdiaconi fuerint ordinati. <4 32> -C. XXXII.+ De eodem, et ut clerici comam non nutriant. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 41.]+ Non liceat quemlibet ministeria tangere, nisi subdiacono aut acolito, in secretario uasa dominica. -@. 1.+ Nec oportet clericos comam nutrire, et sic ministrare: sed atonso capite, patentibus auribus, et secundum Aaron talarem uestem induere, ut sint in habitu ornato. <4 33> -C. XXXIII.+ Qualiter sponsus et sponsa sint benedicendi. Sponsus et sponsa cum benedicendi sunt a sacerdote, a parentibus suis uel a paranimphis offerantur, qui cum benedictionem acceperint, eadem nocte pro reuerentia ipsius benedictionis in uirginitate permaneant. <1 D> <2 24> -DISTINCTIO XXIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Qualiter episcopus sit examinandus, qualiter ipse simul cum reliquis infra ipsum constitutis sit ordinandus, breuiter monstratum est. Nunc autem uidendum est de sacerdotibus et reliquis, an sine examinatione sint promouendi. De his ita scribit Paulus Apostolus ad Timotheum: "Manus cito nemini imposueris, et nichil sine preiudicio facias in alteram partem declinando." -+

-[PALEA.+ <4 1> -C. I.+ De eodem. Ex decretis Siluestri Papae in Sinodo Romana c. 9. Nullus acolitorum uel subdiaconorum rem consecratam a presbitero aliis porrigat, (quia aliud est minister, aliud assistens), nisi tantum supportet, quod ei sacerdos imposuerit suo ore benedictum. -]+

<4 2> -C. II.+ Ante probationem nullus ordinetur clericus. Item ex Concilio Cartaginensi III., c. 22. Nullus ordinetur clericus, nisi probatus uel episcoporum examine, uel populi testimonio. -88+ <4 3> -C. III.+ Ad ministerium alicuius ecclesiae clerici eiusdem promoueantur. Item Gelasius Papa Celestino episcopo. Presbiteri, diacones et uniuersi clerici Stoniensium ciuitatis petitorio nobis suggessere porrecto, in ecclesia beati martiris Eleuterii episcopi (que in supradictae ciuitatis parrochia probatur esse constructa) presbiterum, qui constitutus fuerat, defecisse, atque in eius locum Iulianum, diaconem ipsius ecclesiae pro celebritate ipsius loci quamtocius debere ordinari. Et ideo, frater karrissime, si de eius uita uel moribus nichil est, quod contra canonum ueniat constituta, suprascriptum presbiterii honore decorabis, sciturus, uisitatoris, nomine te, non cardinalis creasse pontificis. Pariter etiam Felicissimum diaconem in eius ecclesiae ministerio, si conuersatio eius patitur, subrogabis, ut locus processionis celeberrimus ad misteriorum consecrationem nec sacerdote indigeat, nec ministro. <4 4> -C. IV.+ Metropolitanorum et episcoporum examine promoueantur ceteri episcopi. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 12.]+ Episcopi iudicio metropolitanorum et eorum episcoporum, qui circumcirca sunt, prouehantur ad ecclesiasticam dignitatem, hi uidelicet, qui plurimo tempore probantur tam uerbo fidei quam rectae conuersationis exemplo. -II. Pars.+ -Gratianus.+ Cum itaque sine examinatione nullus sit ordinandus, quemadmodum, et quo tempore sacerdotum et ceterorum infra positorum examinatio fieri debeat, considerandum est. De his in Concilio Nannetensi -[c. 11.]+ sic statutum legitur: <4 5> -C. V.+ Qui ordinandi sunt, feria quarta ad examinationem conueniant. Quando episcopus ordinationes facere disponit, omnes, qui ad sacrum ministerium accedere uolunt, feria quarta ante ipsam ordinationem euocandi sunt ad ciuitatem, una cum presbiteris, qui eos representare debent; et tunc episcopus a latere suo eligere debet sacerdotes et alios prudentes uiros, gnaros diuinae legis et exercitatos in ecclesiasticis sanctionibus, qui ordinandorum genus, uitam, patriam, etatem, institucionem, locum, ubi educati sunt, si sint bene litterati, si in lege Domini instructi, ante omnia diligenter inuestigent; si fidem catholicam firmiter -89+ teneant et uerbis simplicibus asserere queant. -@. 1.+ Ipsi autem, quibus cura committitur, cauere debent, ne aut fauoris gratia, aut cuiuscumque muneris cupiditate illecti a uero deuient, ut indignum et minus idoneum ad sacros gradus suscipiendos episcopi manibus applicent. Quod si fecerint, et ille, qui indigne accesserit, ab altari remouebitur, et illi, qui donum sancti Spiritus uendere conati sunt, coram Deo iam condempnati, ecclesiastica dignitate carebunt. -@. 2.+ Igitur per tres dies continuos diligenter examinentur, et sic sabbato qui probati sunt episcopo represententur. -Gratian.+ Alias autem, sine clericorum concilio uidelicet et populi testimonio, nullum episcopus ordinare presumat. Unde in Concilio Cartaginensi IV. -[c. 22.]+ legitur: <4 6> -C. VI.+ Sine clericorum suorum consilio episcopus clericos non ordinet. Episcopus sine consilio clericorum suorum clericos non ordinet, ita ut ciuium conniuentiam et testimonium querat. -III. Pars.+ -Gratian.+ Queritur, quid fieri debeat de his, qui sine examinatione prouecti sunt. De his ita legitur in Concilio Martini Papae: <4 7> -C. VII.+ De his, qui sine examinatione ordinantur, et postea peccata sua confitentur. Si quis presbiter aut diaconus sine aliqua examinatione ordinati sunt, aut certe, cum discuterentur, criminosa peccata sua confessi sunt, aut post ordinationem ab aliis detecti, abiciantur ex clero. -@. 1.+ Similiter uero et de uniuerso clericorum ordine seruetur; nam hoc sibi, quod irreprehensibile est, sancta ecclesia catholica defendit. <1 D> <2 25> -DISTINCTIO XXV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod nullus sine examinatione ordinandus sit, breuiter probatum est. Quid autem ad episcopum, quid ad unumquemque inferiorem pertineat, Ysidorus Ispalensis episcopus in epistola ad Ludifredum scribit, ita dicens: <4 1> -C. I.+ Quod episcopi et ceterorum sit in ecclesia offitium. Perlectis sanctitatis tuae litteris gauisus sum, quod optatam salutem tuam earum relatu cognoui. De his autem, -90+ que in consequentibus insinuare eloquii tui sermo studuit, gratias ago Deo, quod sollicitudinem offitii pastoralis impendis, qualiterque ecclesiastica offitia ordinentur, perquiris; et licet omnia prudentiae tuae sint cognita, tamen quia affectu fraterno me consulis, ex parte, qua ualeo, expediam, et de omnibus ecclesiae gradibus quid ad quemque pertineat eloquar. -@. 1.+ Ad hostiarium namque pertinent claues ecclesiae, ut aperiat et claudat templum Dei et omnia, que sunt intus extraque, custodiat; fideles recipiat, excommunicatos et infideles excipiat. -@. 2.+ Ad exorcistam pertinet exorcismos memoriter retinere, manusque super energuminos et catecuminos in exorzizando imponere. -@. 3.+ Ad acolitum pertinet preparatio luminariorum in sacrario; ipse cereum portat, ipse suggesta pro eucharistia calicis preparat. -@. 4.+ Ad psalmistam pertinet offitium canendi, dicere benedictiones, laudes, sacrificium, responsoria, et quicquid pertinet ad canendi peritiam. -@. 5.+ Ad lectorem pertinet lectiones pronunciare, et ea, que prophetae uaticinauerunt, populis predicare. -@. 6.+ Ad subdiaconum pertinet calicem et patenam ad altare Christi deferre et Leuitis tradere, eisque ministrare; urceolum quoque et aquamanile et manutergium tenere; episcopo et presbiteris et Leuitis pro lauandis ante altare manibus aquam prebere. -@. 7.+ Ad diaconum pertinet assistere sacerdotibus, et ministrare in omnibus, que aguntur in sacramentis Christi: in baptismo scilicet, in crismate in patena et calice; oblationes quoque inferre et disponere in altari; componere etiam mensam Domini atque uestire, crucem ferre, et predicare euangelium et Apostolum. Nam sicut lectoribus uetus testamentum, ita diaconibus nouum predicare preceptum est. Ad ipsum quoque pertinet offitium precum et recitatio nominum; ipse premonet aures habere ad Deum, ipse hortatur clamare ipse donat pacem et ipse annuntiat. -@. 8.+ Ad presbiterum pertinet sacramentum corporis et sanguinis Domini in altario conficere, orationes dicere, et benedicere dona Dei. -@. 9.+ Ad episcopum pertinet basilicarum consecratio, unctio altaris et confectio crismatis. Ipse predicta offitia distribuit et ordines ecclesiasticos, ipse sacras uirgines benedicit, et, dum precessit in singulis unusquisque, iste tamen est preordinator in cunctis. -@. 10.+ Hi sunt ordines et ministeria clericorum, que tamen auctoritate pontificali in archidiaconi cura, et primicerii ac thesaurarii sollicitudine diuiduntur. -@. 11.+ Archidiaconus enim imperat subdiaconibus et Leuitis; ad quem pertinent ista ministeria: ordinatio uestiendi altaris a Leuitis, cura incensi et sacrificii necessaria sollicitudo, quis Leuitarum Apostolum et euangelium legat, quis -91+ preces dicat, seu responsoria in dominicis diebus aut solempnitatibus decantet. Sollicitudo quoque parrochiarum et ordinatio et iurgia ad eius pertinent curam, pro reparandis diocesanis basilicis ipse suggerit sacerdoti; ipse inquirit parrochias cum iussione episcopi et ornamenta uel res basilicarum uel parrochiarum, gesta libertatum ecclesiasticarum episcopo idem refert, collectam pecuniam de communione ipse accipit et episcopo defert, et clericis partes proprias idem distribuit. Ab archidiacono nuntiantur episcopo excessus diaconorum, ipse denuntiat sacerdoti in sacrario ieiuniorum dies atque solempnitatum, et ab ipso publice in ecclesia predicatur; quando uero archidiaconus absens est, uicem eius diaconus sequens adinplet. -@. 12.+ Archipresbiter uero se esse sub archidiacono, eiusque preceptis, sicut episcopi sui, obedire sciat, et (quod ad eius specialiter ministerium pertinet), supra omnes presbiteros in ordine positos curam agere, et assidue in ecclesia stare, et, quando episcopi sui absentia contigerit, ipse eius uice missarum sollempnia celebret et collectas dicat, uel cui ipse iniunxerit. -@. 13.+ Ad primicerium pertinent acoliti, exorcistae, psalmistae atque lectores; signum quoque dandum pro offitio clericorum, pro uitae honestate, et offitium cantandi et peragendi sollicite, lectiones, psalmum, laudes, offertorium responsoria quis clericorum dicere debeat. Ordo quoque et modus psallendi in choro pro solempnitate temporum, ordinatio quoque pro luminaribus deportandis. Si quid etiam necessarium fuerit pro reparatione basilicarum, que sunt in urbe, ipse denuntiet sacerdoti; epistolas episcopi pro diebus ieiuniorum parrochianis per hostiarios ipse dirigat; clericos, quos delinquere cognoscit, ipse distringat quos uero emendare non ualet, eorum excessus ad agnitionem episcopi deferat; basilicarios ipse constituat, et matriculas ipse disponat. Quando autem primicerius absens est, ea, que dicta sunt, ipse exquirat, qui ei aut lege est proximus aut eruditione. -@. 14.+ Ad thesaurarium pertinent hostiarii basilicarum ordinatio, incensi preparatio, cura crismatis conficiendi, cura baptisterii ordinandi, preparatio luminariorum in sacrario et sacrificiis. -II. Pars.+ -Gratian.+ Ex hac epistola liquet, quid cuiusque offitii sit. Est etiam alia distinctio episcoporum, presbiterorum, diaconorum, quam fecit Clemens in epistola sua ita dicens: -92+ <4 2> -C. II.+ Quid ab episcopis, quid a presbiteris, quid a diaconibus audire oportet. Audire episcopum attentius oportet, et ab ipso suscipere doctrinam fidei; monita autem uitae a presbiteris inquirere, a diaconibus uero ordinem disciplinae. -Gratian.+ Sacerdos quoque utrumque humerum orario ambit; diaconus uero sinistrum tantum, ut ad ministerium expeditus discurrat. Unde in Tolletano Concilio IV. c. 40: <4 3> -C. III.+ Quare Leuita unum tantum humerum orario ambit. Unum orarium oportet Leuitam gestare in sinistro humero, propter quod orat, id est predicat; dexteram autem partem oportet habere liberam, ut expeditus ad ministerium sacerdotale discurrat. -III. Pars.+ -Gratian.+ Nunc autem per singulos gradus ordine recurrentes, qui ex quibus ordinibus, in quem gradum conscendere possint; qui post lapsum ualeant reparari, uel non; quibus culpis a proprio gradu mereantur deici; quo accusante, quibus testificantibus possint conuinci; cuius sententia sint soluendi uel dampnandi, breuiter consideremus. -@. 1.+ Ac primum a pontificali gradu incipientes, qualem oporteat eum esse, qui in episcopum ordinandus est, diligenter inuestigemus, Apostoli regulam secuti, quam in huiusmodi re Timotheo et Tito scribit dicens: "Oportet episcopum esse inreprehensibilem": id est, non obnoxium reprehensioni. Hoc ad Timotheum. Ad Titum autem: "Oportet episcopum esse sine crimine": quod (ut Ieronimus scribit ad Oceanum) idem est. -@. 2.+ Nomine autem criminis quodlibet peccatum intelligitur; unde in eadem epistola Ieronimus dicit: "Res pene contra naturam est, ut sine peccato aliquis sit: sed talis eligatur, cuius comparatione ceteri grex dicantur." In epistola uero ad Titum crimen uocatur criminale peccatum uel criminalis infamia: unde ibi legitur: "Crimen est querela, id est peccatum accusatione et dampnatione dignum." -@. 3.+ Quod autem sine crimine iubetur esse qui in episcopum eligitur, non ante baptisma, sed post baptismum intelligendum est: ut a tempore uidelicet baptismatis nullius criminis conscientia mentem eius remordeat. -@. 4.+ Criminis appellatio alias late patet, complectens omne peccatum, quod ex deliberatione procedit. Unde Beda super epistolam epistolam Iacobi: "Peccata, que ex ignorantia uel infirmitate humana committuntur, dicit et precipit alterutrum confiteri, quia facile dimittuntur: quecumque uero fiunt ex deliberatione, non nisi per penitentiam." Hinc etiam Augustinus ait: "Nullum peccatum est adeo ueniale, quod -93+ non fiat criminale, dum placet." Alias ea demum significat. que semel commissa ad dampnationem sufficiunt. -@. 5.+ Multa enim ex deliberatione procedunt, que nisi sepius iterata et in consuetudinem fuerint deducta, quamuis grauent post mortem, non tamen eternaliter perdunt: quia etsi quadam ratione crimina appellentur, tamen mortifera, et capitalia non sunt. Unde Augustinus in omilia de igne purgatorio, exponens uerba Apostoli: "Si quis super hoc fundamentum edificauerit, ligna, fenum stipulam. Multi sunt, qui lectionem istam male intelligentes falsa securitate decipiuntur, dum credunt, quod si supra fundamentum Christi crimina capitalia edificant, peccata ipsa per ignem transitorium possint purgari, et ipsi postea ad uitam peruenire perpetuam. Intellectus iste, fratres karissimi, corrigendus est, quia ipsi se seducunt, qui sic sibi blandiuntur. Illo enim transitorio igne, de quo dicit Apostolus: 'Ipse saluus erit, sic tamen quasi per ignem', non capitalia, sed minuta peccata purgantur: de quibus, etsi non omnia, uel aliqua commemoranda sunt, ne aliquis inaniter excusare conetur, et dicat nescire se, que sunt minuta peccata, que crimina capitalia. -@. 6.+ Et quamuis Apostolus plura capitalia commemorauerit, nos tamen (ne desperationem facere uideamur) breuiter dicemus, que illa sunt: sacrilegium, homicidium, adulterium, fornicatio, falsum testimonium, rapina, furtum, superbia, inuidia, auaritia; et si longo tempore teneatur, iracundia, et ebrietas, si assidua sit, in eorum numero computatur. Quicumque enim aliquod de istis peccatis in se dominari cognouerit, nisi digne emendauerit, et si habuerit spatium, longo tempore penitentiam non egerit, et largas elemosinas non, erogauerit, et a peccatis ipsis non abstinuerit, illo transitorio igne, de quo Apostolus ait, purgari non poterit, sed eterna illum flamma sine remedio ullo trucidabit. -@. 7.+ Que autem sint minuta peccata, licet omnibus nota sint, tamen quia longum est, ut omnia replicentur, opus est, ut ex eis uel aliqua nominemus. Quotiens aliquis in cibo aut potu plus accipit, quam necesse est, ad minuta peccata nouerit pertinere; quotiens plus loquitur, quam oportet, plus tacet, quam expedit; quotiens pauperem importune petentem exasperat; quotiens cum sit corpore sanus, aliis ieiunantibus prandere uoluerit, aut somno deditus tardius ad ecclesiam surgit; quotiens, excepto filiorum desiderio, uxorem suam cognouerit; quotiens in carcere positos tardius requisierit, infirmos tardius uisitauerit; si discordes ad concordiam reuocare neglexerit; si plus aut proximum, aut uxorem, aut filium, aut seruum exasperauerit, quam oportet; si amplius fuerit blanditus, quam oportet; si cuicumque maiori personae aut ex uoluntate, aut ex necessitate adulari uoluerit; si, pauperibus esurientibus, nimium deliciosa uel sumptuosa conuiuia preparauerit; si se aut in ecclesia aut extra ecclesiam fabulis otiosis (de quibus in die iudicii ratio reddenda est) occupauerit; si dum incaute iuramus, et cum hoc per aliquam necessitatem implere non poterimus, utique periuremus, et cum omni -94+ facilitate uel temeritate maledicimus, cum scriptum est: 'Neque maledici regnum Dei possidebunt.'" <4 4> -C. IV.+ Que sunt uenialia peccata, que post hanc uitam purgantur. Item Gregorius. -[Dialog. lib. IV. c. 9.]+ Qualis hinc quisque egreditur, talis in iudicio presentatur: sed tamen de quibusdam culpis esse ante iudicium purgationis ignis credendus est, pro eo, quod ueritas dicit: "Quia si quis in spiritum sanctum blasphemiam dixerit, neque in hoc seculo remittetur ei neque in futuro." In qua sententia datur intelligi, quasdam culpas in hoc seculo, quasdam in futuro posse relaxari. Quod enim de uno negatur, consequens intellectus patet, quia de quibusdam conceditur. Sed tamen, ut predixi, hoc de paruis minimisque peccatis fieri posse credendum est, sicut est assiduus otiosus sermo, immoderatus risus, uel peccatum curae familiaris, (que uix sine culpa uel ab ipsis agitur, qui culpam qualiter declinare debeant sciunt,) que etiam post mortem grauant, si adhuc in uita positis minime fuerint relaxata.

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Augustinus in libro de uera et falsa penitentia c. 18. Qui in aliud seculum distulit fructum conuersionis, prius purgabitur igne purgationis. Hic autem ignis, etsi, eternus non sit, miro tamen modo grauis est. Excellit enim omnem penam, quam umquam aliquis passus est in hac uita, uel pati potest. -]+

-Gratian.+ Alias autem ea tantum delicta significat, quorum est perpetua infamia. Unde illud Ieronimi: primum itaque sine crimine etc. Unde Ieronimus scribit in eadem epistola ad Titum: -[cap. 1.]+ <4 6> -C. VI.+ A die baptismi sine crimine debet inueniri, qui in episcopum est ordinandus. Primum itaque sine crimine iubetur esse episcopus, quod alio uerbo ad Timotheum inreprehensibilem nominatum puto: non quod eo tantum tempore, quo ordinandus est, sit sine crimine ullo, et preteritas maculas noua conuersatione diluerit, sed quod ex eo tempore, quo in Christum renatus est, nulla peccati conscientia mordeatur. Quomodo enim potest preses ecclesiae auferre malum de medio eius, qui in delictum simile corruerit? aut qua libertate peccantem corripere, cum tacitus ipse sibi respondeat, eadem se admisisse, que corripit? -Gratian.+ Ecce, quod ordinandus in episcopum, non -95+ solum tempore suae ordinationis, sed etiam omni tempore post baptisma a crimine debet esse immunis. <1 D> <2 26> -DISTINCTIO XXVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sequitur in utraque epistola: "unius uxoris uirum" post baptisma uidelicet, non ante baptismum. Unde Ieronimus scribit ad Oceanum: -[epist. 83.]+ <4 1> -C. I.+ Post baptismum debet esse monogamus, qui episcopus est ordinandus. Unius uxoris uirum, id est monogamum, post baptismum. Si enim et ante coniugem habuerit, que obierit, non ei imputatur, cui prorsus nouo nec stupra, nec alia, que ante fuerunt, iam obsunt. <4 2> -C. II.+ Qui ante baptismum habuerit unam, et post baptismum alteram, ordinandus non est. Augustinus uero econtra testatur, scribens in epistolam ad Titum. Acutius intelligunt, qui nec eum, qui catecuminus uel paganus habuerit alteram, ordinandum censuerunt, quia de sacramento agitur, non de peccato. Propter sacramenti sanctitatem sicut femina, si catecumina uitiata est, non potest post baptisma inter Dei uirgines consecrari, ita non absurde uisum est bigamum non peccasse, sed normam sacramenti amisisse non ad uitae meritum, sed ad ordinationis signaculum. Unius uxoris uir, episcopus significat ex omnibus gentibus unitatem uni uiro Christo subditam. -II. Pars.+ -@. 1.+ Sicut duobus dominis seruire, sic ab uno Deo apostatare, atque in alterius superstitionem ire non licet. -96+ <4 3> -C. III.+ Bigamus probatur, qui ante baptismum habuerit unam et post baptismum alteram. Item Innocentius -[I.]+ Rufo et Eusebio, et ceteris Episcopis Macedonibus. -[epistol. XXII. c. 2.]+ Deinde ponitur, non dici oportere bigamum eum, qui catecuminus habuerit uxorem atque amiserit, si post baptismum fuerit aliam sortitus, eamque primam uideri, que nouo homini copulata sit, quia illud coniugium per baptismi sacramentum cum ceteris criminibus sit ablatum. Quod cum de una utique dicitur certe, si tres habuerit in uetere positus homine uxores, erit ei, que post baptismum quarta est, sic interpretantibus prima uirginis eque nomen accipiet, que quarto ducta est loco. Quis (oro) istud non uideat contra Apostoli esse preceptum, qui ait: "unius uxoris uirum oportere fieri sacerdotem?" Sed obicitur, quod in baptismo totum, quicquid in ueteri homine gestum est, sit solutum. Dicite mihi (ut cum pace uestra loquar), crimina tantum dimittuntur in baptismo, an et illa, que secundum Domini precepta ac Dei instituta complentur? Uxorem ducere crimen est, an non est crimen? Si crimen est, ergo (ut prefata uenia dixerim) erit auctor in culpa, qui, ut crimina committerentur, in paradiso precepit, cum ipse eos benedixit. Si uero non est crimen, quia quod Deus instituit nefas est crimen appellari, et Salomon addidit: "Etenim a Deo preparatur uiro uxor," quomodo creditur inter crimina esse dimissum quod Deo auctore legitur consummatum? Quid de talium filiis percensetur? Numquid non erunt admittendi in hereditatis consortium, qui ex ea suscepti sunt, que ante baptismum fuit uxor, eruntque appellandi uel naturales, uel spurii, quia non est legitimum matrimonium, nisi illud (ut uobis uidetur), quod post baptismum assumitur? Ipse Dominus, cum interrogaretur a Iudaeis, si liceret dimittere uxorem, atque exponeret fieri non debere, addidit: "Quod ergo Deus coniunxit, homo non separet." Ac ne de his locutus esse credatur, que post baptismum sortiuntur, meminerint hoc et a Iudaeis -97+ interrogatum et Iudeis esse responsum. -@. 2.+ Quero, et sollicitus quero, si una eademque sit uxor eius, qui ante catecuminus, postea fit fidelis, filiosque ex ea, cum esset catecuminus suscepit, ac postea, cum fidelis, alios: utrum sint appellandi fratres, an non habeant postea defuncto patre herciscundae hereditatis consortium, quibus filiorum nomen regeneratio spiritualis creditur abstulisse? Quod cum ita sentire absurdum est, que ratio est hoc defendi, et uacua magis opinione iactari, quam aliqua auctoritate roborari, cum non possit inter peccata deputari, quod lex precepit et Deus adiunxit? -@. 3.+ Numquid qui catecuminus uirtutibus studuit humilitatem secutus est, patienciam tenuit, elemosinas fecit, morti destinatos qualibet ratione eripuit, adulteria exhorruit, castitatem tenuit, quero, si hec, cum fuerit factus fidelis, amittit, quia per baptismum totum, quod uetus homo gesserat, putatur auferri? Aspicias gentilem hominem Cornelium orationibus atque elemosinis uacantem, angelum audientem per reuelationem ipsumque Petrum uidentem; numquid per baptismum hec illi ablata sunt, propter que ei baptisma uidetur esse concessum? Si ita creditur, mihi credite, non modicum erratur, quia quicquid bene gestum fuerit et secundum precepta legalia custoditum, non potest facientibus deperire. -@. 4.+ Nuptiarum ergo copula, quia Dei mandato perficitur, non potest dici peccatum, et quod peccatum non est, solui inter peccata credi non debet, eritque, integrum estimare aboleri non posse nomen prioris uxoris, cum non sit dimissum pro peccato, quod ex Dei uoluntate sit completum. -+ <4 4> -C. IV.+ In baptismate culpa dimittitur, non lex coniugii aboletur. Item Ambrosius in libro de offitiis. -[lib.I. c. ult. 80.]+ Una tantum, nec repetita nobis copula permittitur, et in ipso coniugio lex est, non iterare coniugium, nec secundae coniugis coniunctionem. Quod plerisque mirum uidetur, cum etiam ante baptisma iterata coniugia electioni muneris et prerogatiuae ordinationis impedimenta generent, cum etiam delicta obesse non soleant si lauacri remissa fuerint sacramento. Sed intelligere debemus, quia baptismo culpa dimitti potest, lex aboleri non potest. In coniugio non culpa, sed lex est. Quod culpae est igitur, in baptismo relaxatur: quod legis, in coniugio non soluitur. Quomodo autem potest hortator esse uiduitatis, qui ipse coniugia frequentauerit? -Gratian.+ Iohannes etiam Baptista, dum Herodem ab incestu prohiberet dicens: "Non licet tibi habere uxorem fratris -98+ tui," euidenter ostendit, inter infideles coniugia esse. Unde datur intelligi, quod bigami dicuntur non solum qui post baptismum coniugia frequentant, sed etiam qui ante baptismum unam, et post baptismum alteram habuisse probantur. -@. 1.+ Bigamus uero in sacerdotem ordinari non debet, non quia deliquerit secundam accipiendo uxorem, sed quia prerogatiua exutus est sacerdotis. Unde Ambrosius in epistola ad Vercellenses: -[lib. X. epist. 82. ait:]+ <4 5> -C. V.+ Non peccat bigamus, sed prerogatiua sacerdotis exuitur. Qui sine crimine unius uxoris est uir, tenetur ad legem sacerdotii suscipiendi. Qui autem iterauerit coniugium, culpam quidem non habet coinquinati, sed prerogatiua exuitur sacerdotis. <1 D> <2 27> -DISTINCTIO XXVII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem unius uxoris uir episcopus iubetur eligi, queritur, an de tempore ordinationis hoc sit accipiendum, ut tempore suae administrationis eius copula possit fungi, quam unicam et uirginem sibi desponsauit. Hoc Martinus Papa prohibet dicens: <4 1> -C. I.+ Non ordinetur diaconus, nisi castitatem professus fuerit. Diaconus qui eligitur, si contestatus fuerit pro accipiendo matrimonio, et se dixerit in castitate permanere non posse, hic non ordinetur. Quod si in ordinatione tacuerit et ordinatus fuerit, et postea matrimonium desiderauerit, alienus sit a ministerio et uacet a clero. -Gratian.+ Hac auctoritate datur intelligi, quod illi, qui habent uxores uel accipere uolunt, nec diacones, nec sacerdotes fieri possunt, nisi continentiam profiteantur. -@. 1.+ Si uero diaconus a ministerio cessare uoluerit, contracto matrimonio licite potest uti. Nam etsi in ordinatione sua castitatis uotum obtulerit, tamen tanta est uis in sacramento coniugii, quod nec ex uiolatione uoti potest dissolui coniugium ipsum. Unde Augustinus in libro de bono coniugali ad Iulianum: -[cap. 10.]+ <4 2> -C. II.+ Nubentes post uotum non sunt abinuicem separandi. -II. Pars.+ Quidam nubentes post uotum adulteros asserunt. Ego autem dico, quod grauiter peccant qui tales diuidunt. -99+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Theodorus. Si uir uotum uirginitatis habens adiungitur uxori, postea non dimittat uxorem, sed tribus annis peniteat. Ieronimus uero scribit econtra: <4 4> -C. IV.+ Dampnabile est uouentibus uelle nubere. Vouentibus uirginitatem non solum nubere, sed etiam uelle dampnabile est. <4 5> -C. V.+ Dampnationem habebit, si nupserit, que uirginitatem uouit. Idem contra Iouinianum. -[lib. I.]+ Si nupserit uirgo, non peccat: non illa uirgo, que semet cultui diuino dedicauit. Harum enim si qua nupserit, habebit dampnationem, quia primam fidem irritam fecit. <4 6> -C. VI.+ Que sanctimonialem se esse fingit non ualet nubere. Item Nicolaus. -[Papa I. ad Albinum Viennens. ecclesiae Archiepiscopum.]+ Quod interrogasti de femina, que post obitum mariti sui sacrum uelamen super caput suum inposuit, et finxit se sub eodem uelamine sanctimonialem esse, postea uero ad nuptias rediit: bonum mihi uidetur, quia per ypocrisim ecclesiasticam regulam conturbare uoluit, et non legitime in uoto suo permansit, ut penitentiam agat de illusione nefanda, et reuertatur ad id, quod spopondit, et in sacro ministerio permaneat, quod inchoauit.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ Idem ibidem. Nam si consenserimus, quod omnia sacramenta ecclesiastica quisque prout uult fingat et non uere faciat omnis ordo ecclesiasticus turbabitur, nec catholicae fidei iura consistunt, nec canones sacri rite obseruantur. Quid enim profuit Simoni Mago baptismum sacrum ficte suscipere, et in Christianitate permansurum se finxisse, cum per Apostolum, fraude eius detecta, quod sibi futurum esset prenunciatum fuit? Ait enim: "Pecunia tua tecum sit in perditionem: cor enim tuum non est rectum coram Deo. Penitentiam itaque age ab hac nequitia tua, et roga  -100+ Deum, si forte remittatur tibi hec cogitatio cordis tui: in felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis uideo te esse." Ideo tales, nisi resipiscant, spirituali gladio percutere censemus. Non enim fas est Spiritui sancto mentiri, sicut Ananias et Saphira mentiti sunt, et statim perierunt. -]+

<4 8> -C. VIII.+ In sacris ordinibus constituti, non ducant uxores: et si duxerint, separentur. Item Calixtus Papa. -[II.]+ Presbiteris diaconibus, subdiaconibus et monachis concubinas habere, seu matrimonium contrahere penitus interdicimus; contracta quoque matrimonia ab huiusmodi personis disiungi, et personas ad penitentiam debere redigi, iuxta sacrorum canonum diffinitionem iudicamus. -Gratian.+ Hic distinguendum est, quod uouentium alii sunt simpliciter uouentes, de quibus Augustinus et Theodorus locuti sunt, alii sunt, quibus post uotum accedit benedictio consecrationis, uel propositum religionis, de quibus Ieronimus et Nicolaus et Calixtus scripserunt. Unde contra eundem Iouinianum Ieronimus -[lib. I.]+ scribens, ait: <4 9> -C. IX.+ Incestae sunt uirgines, que post consecrationem nubunt. Virgines, que post consecrationem nupserint, non tam adulterae sunt, quam incestae. <1 D> <2 28> -DISTINCTIO XXVIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ecce ostensum est, quod nolentes continentiam, nec ad subdiaconatum, nec ad superiores gradus conscendere possunt. Unde ad subdiaconatum accedentes, non sine uoto castitatis iubentur admitti, auctoritate B. Gregorii, qui scribens Petro Subdiacono -[lib. I. epistola 42. in fine]+ ait: <4 1> -C. I.+ Non fiat subdiaconus, qui se caste uicturum non promittit. Nullum facere subdiaconum presumant episcopi, nisi qui se uicturum caste promiserit: quia nullus debet ad ministerium altaris accedere, nisi cuius castitas ante susceptum ministerium fuerit approbata. -101+ <4 2> -C. II.+ Subdiaconus et supra constituti incontinentes, uxorem aut concubinam ducentes, ecclesiastico beneficio et offitio careant. Item Innocentius II. Decernimus, ut hi, qui in ordine subdiaconatus et supra uxores duxerint aut concubinas habuerint, offitio atque ecclesiastico beneficio careant. Cum enim ipsi templum, uasa Domini, sacrarium Spiritus sancti debeant esse et dici, indignum est, eos cubilibus et immunditiis deseruire. <4 3> -C. III.+ Caste se uicturos promittant qui in diaconos uel presbiteros ordinantur. Item ex Concilio Tolletano V. -II. Pars.+ Quando Presbiteri et diacones per Parrochias constituuntur, oportet eos professionem episcopo suo facere, ut caste et pure uiuant sub timore Dei, ut, dum eos talis professio obligat, uitae sanctae disciplinam retineant. <4 4> -C. IV.+ Qui longam sui corporis continentiam non habet, in episcopum eligi non debet. Item Gregorius nobilibus ciuibus Neapolim. -[lib. VIII. epist. 40.]+ -III. Pars.+ Priusquam ad nos scripta uestra discurrerent, Iohannem diaconum, qui ab altera parte electus est, paruulam habere filiam, quorumdam relatione cognouimus; unde, si rationem uoluissent attendere, nec alii eum eligere, nec ipse debuerat consentire. Nam qua presumptione ad episcopatum audet accedere, qui adhuc longam corporis sui continentiam, filia teste, conuincitur non habere? <4 5> -C. V.+ Ad subdiaconatum accessuri continentiam profiteantur. Item ex Concilio Tolletano II. -[c. 1.]+ -IV. Pars.+ De his, quos uoluntas parentum a primis infantiae annis clericatus offitio manciparit, id statuimus obseruandum, ut mox detonsi, uel ministerio lectorum contraditi, in domo ecclesiae sub episcopali presentia a preposito sibi debeant erudiri. At ubi octauum decimum etatis suae compleuerint annum, coram totius cleri plebisque conspectu uoluntas eorum de expetendo coniugio ab episcopo perscrutetur; quibus si gratia castitatis (Deo inspirante) placuerit, et promissionem castimoniae -102+ suae absque coniugali necessitate se spoponderint seruaturos, qui tanquam appetitores arctissimae uiae lenissimo iugo Domini subdantur, ac primum subdiaconi ministerium, habita probatione professionis suae, a uicesimo anno suscipiant. Quod si inculpabiliter ac inoffense uiginti quinque annos peregerint, ad diaconii offitium (si adimplere posse ab episcopo probantur), promoueri debent. Cauendum tamen est his, ne quando suae sponsionis inmemores aut ad terrenas nuptias aut ad furtiuos concubitus ultro recurrant. Quod si forte fecerint, ut sacrilegii rei ab ecclesia habeantur extranei. Quibus autem uoluntas propria interrogationis tempore desiderium nubendi persuaserit, concessam ab Apostolo licentiam auferre non possumus, ita ut, cum prouectae etatis in coniugio positi, renunciaturos se pari consensu operibus carnis spoponderint, ad sacros ordines aspirent. <4 6> -C. VI.+ In coniugio constitutus ad sacerdotium assumi non debet. Item ex Concilio Arelatensi II. -[c. 2.]+ -V. Pars.+ Assumi aliquem ad sacerdotium in coniugii uinculo constitutum non oportet, nisi fuerit promissa conuersio. <4 7> -C. VII.+ Non ordinentur Diaconi, qui castitatem non profitentur. Item ex eodem III. Preterea placuit, ut deinceps non ordinentur diacones coniugati, nisi qui prius conuersionis proposito confessi fuerint castitatem. -Gratian.+ Verum illa priori auctoritate diaconibus uidetur permitti coniugium, cum ad sacerdotium tantum coniugati prohibentur assumi. Porro sequenti uidetur permitti subdiaconibus, cum de diaconibus specialiter precipitur, ut sine probatione castitatis non ordinentur. Hoc idem in Anchiritana Sinodo uidetur esse permissum, in qua -[c. 10.]+ sic statutum est: <4 8> -C. VIII.+ Diaconi non prohibeantur a ministerio pro nuptiis, si in ordinatione dicunt, se continere non posse. Diaconi quicumque ordinantur, si in ipsa ordinatione protestati sunt, dicentes, se uelle habere uxores, nec posse se continere, hi, si postea ad nuptias uenerint, -103+ maneant in ministerio, propterea quod his licentiam dederit episcopus. Quicumque sane tacuerint, et susceperint manus inpositionem professi continentiam, si postea ad nuptias conuenerint, a ministerio cessare debent. <4 9> -C. IX.+ Presbiter ducens uxorem, ab ordine deponatur. Item ex Concilio Neocesariensi. -[c. I.]+ -VI. Pars.+ Presbiter si uxorem duxerit, ab ordine illum deponi debere. Quod si fornicatus fuerit, uel adulterium commiserit, extra ecclesiam abici et ad penitentiam inter laicos redigi oportet. <4 10> -C. X.+ De eo, qui relictam cuiusdam diaconi duxit uxorem. Item Gregorius. -[lib. XI. epist. 59.]+ -VII. Pars.+ Quia sunt culpae, in quibus culpa est relaxare uindictam, querenda est semper ueritas, ut inquiri debeat, utrum accusatum noxa condempnet, an a pena innocentia patefacta subducat. Itaque peruenit ad nos, Fantinum defensorem ultionem exercere in Petrum latorem presentium uoluisse, pro eo, quod (quantum dicitur) relictam cuiusdam diaconi, tempore quo conductor fuerit, marito tradiderit. Sed quoniam iste coniugem diaconi asserit non fuisse, dicens, nec eam uirginem ad eum uenisse, denique nec religiosam uestem mutasse, postquam ille in sacro ordine promotus est, adiciens etiam, priusquam ad diaconem ueniret et postea, illam praua opinione uixisse: Ideo fraternitatem tuam his hortamur affatibus, ut cum Dei, sicut decet, timore causam hanc subtili omnino inuestigatione perquiras et, si in coniugio diaconi mulierem, de qua agitur, fuisse constiterit, et suprascriptus lator memorato defensori et rectori patrimonii ad uindictam modis omnibus tradatur, et cum competenti emendatione hi, qui male sociati sunt, disiungantur. Si uero in eius coniugio non fuerit, memoratum Fantinum ex nostro mandato commonere te uolumus, ut ei facere nil presumat, nec falsa illum accusatione in aliquo pregrauet. <4 11> -C. XI.+ De uxore presbiteri uel diaconi, si alii se coniunxerit. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I. c. 13.]+ Si se cuiquam mulier duplici coniugio presbiteri uel diaconi relicta coniunxerit, aut castigati separentur, aut certe, si in criminis intentione perstiterint, pari excommunicatione plectantur. -104+ <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item ex Concilio Martini papae. Si qua uidua episcopi uel presbiteri aut diaconi maritum accepit, nullus clericus, nulla religiosa persona cum ea conuiuium sumat, numquam communicet; morienti tamen ei sacramentum subueniat. <4 13> -C. XIII.+ Cuiusdam episcopi ordinatio differtur, quia uxorem habet et filios. Item Pelagius Cetego Patricio. -VIII. Pars.+ De Siracusanae urbis antistite optaueramus in ipso initio gloriae uestrae desideriis obedire, nisi nos multiplex ratio ipsius non paucis temporibus ordinationem differre sacerdotii coegisset, ob hoc, quod uel personae qualitas (sicut et uos nostis melius), uel superstes uxor aut filii (per quos ecclesiastica solet periclitari substantia), nostros animos diutius ab eius ordinatione suspenderet. Et quantum ad cautelam humanam pertinet, integro anno pene distulimus, opinantes, quod in melius Siracusanorum prouenire posset electio. Sed quia in uoluntatis suae proposito inreuocabiliter perstiterunt, et nullus est alius repertus in ecclesia eadem, nisi longioribus adhuc temporum differretur spatiis; ne paulo amplius insanirent (sicut filii uestri uiri magnifici pretoris testificatione didicimus), inter huiusmodi ambiguitates illud consultius iudicauimus faciendum, ut congrua prouidentia causam, propter quam principalis constitutio habentem filios et uxorem ad episcopatus ordinem promoueri prohibet, salua dispositione concilii muniremus. Qua de re summo studio ab eodem Siracusanae urbis episcopo priusquam a nobis contingeret ordinari, huiusmodi exegimus cautionem, per quam et suam fateretur, quantula esset, presentis temporis habita rerum descriptione substantiam, et nichil umquam per se, aut per filios et uxorem, siue quamlibet propinquam aut domesticam uel extraneam forte personam de rebus audeat usurpare ecclesiae, et uniuersa sui episcopatus quesita tempore ecclesiae suae dominio sociaret, nichil ultra id, quod modo descriptum est, suis filiis uel heredibus relicturus. -Gratian.+ Ecce hac auctoritate electus in episcopatum prohibetur habere uxorum et filios. Eligi autem ad episcopatum non debet, nisi aut sacerdos aut diaconus; subdiaconus uero non, nisi necessitate cogente. Siue ergo presbiter siue diaconus siue -105+ subdiaconus fuerit, apparet, quod in prefatis ordinibus constituti licite matrimonio possunt uti. -@. 1.+ Quia ergo auctoritate Gregorii, qui relictam diaconi marito tradidit, puniendus est; item in Neocesariensi concilio presbiter ducens uxorem, non diaconus, iubetur deponi; item in Anchiritana sinodo diaconi, qui in ordinatione sua dicunt, se uelle habere uxores, si postea ad nuptias uenerint, non prohibentur a ministerio: patet, quod nec diaconi, nec subdiaconi sunt prohibendi a coniugio. Sed quod de electione obicitur, uerum quidem est in episcopatum non eligendum, nisi in sacris ordinibus constitutum; sed ipsum uxorem habere et filios, non repugnat premissis auctoritatibus de continentia clericorum. -@. 2.+ In laicali enim habitu, uel in minoribus ordinibus constitutus potuit habere uxorem et filios: postea ex consensu uxoris continentiam professus subdiaconatum uel diaconatum uel presbiterii gradum adeptus fuerat, et tamen uxori et filiis ipsum necessaria subministrare oportebat. -@. 3.+ Illud autem Gregorii duobus modis soluitur: uel quia ecclesia illa, cui diaconus ille militauerat, nondum continentiae uotum susceperat in diaconibus et reliquis ministris; uel quia (sicut de electo in episcopum supra scriptum est) ante subdiaconatum memoratus diaconus eam in uxorem duxerat. -@. 4.+ Illud autem Neocesariensis et Anchiritanae sinodi uel ex tempore, uel ex loco intelligitur: ex tempore, quia nondum introducta erat continentia ministrorum altaris; ex loco quia utraque sinodus orientalis est, et orientalis ecclesia non suscipit generale uotum castitatis. Hoc tamen diligenti obseruatione custodit, ut post adeptum sacerdotium, defuncta priore uxore, cum qua sacerdos factus fuerat, si alteram duxerit, deponatur. Item opponitur illud, quod legitur in canone Apostolorum: -[c. 6. al. 5.]+ <4 14> -C. XIV.+ Presbiter causa religionis non contempnat propriam uxorem. -IX. Pars.+ Si quis docuerit, sacerdotem sub obtentu religionis propriam uxorem contempnere, anathema sit. <4 15> -C. XV.+ Anathema sit, qui presbiterum coniugatum occasione nuptiarum discernit. Item ex Concilio Gangrensi. -[c. 4.]+ Si quis discernit presbiterum coniugatum, tanquam occasione nuptiarum quod offerre non debeat, et ab eius oblatione ideo abstinet, anathema sit. <4 16> -C. XVI.+ Ab offitio abstineat presbiter non legalibus nuptiis detentus. Item ex VI. Sinodo. -[c. 26.]+ -X. Pars.+ Presbiterum, non legalibus nuptiis detentum, cathedram quidem habere, sed ab offitio abstinere -106+ precipimus. Sufficit enim huiusmodi ei indulgentia, quia benedicere aliis eum, qui uulnera sua debet curare, consequens non est. Benedictio enim sanctificationis traditio est. Qui uero hanc non habet propter delictum ignorantiae, quomodo aliis tradet? Non enim publice neque priuate benedicat, nec corpus Domini dispenset aliis, nec alio modo ministret; sed sufficiat ei, quod presidet, et inploret a Deo, ut dimittatur ei iniquitas ignorantiae suae. Manifestum est autem, quod et huiusmodi non legitimae nuptiae soluentur, et nullatenus uir accessum habeat ad eam, propter quam sacro ministerio priuatus est. <4 17> -C. XVII.+ De presbiteris non est laicis iudicandum. Item Nicolaus ad consulta Bulgarorum. -[c. 70.]+ -XI. Pars.+ Consulendum decernitis utrum presbiterum habentem uxorem debeatis sustentare et honorare, an a uobis proicere. In quo respondemus: Quoniam licet ipsi sint ualde reprehensibiles, uos tamen Deum conuenit imitari, qui solem suum facit oriri super bonos et malos. Deicere enim a uobis ideo non debetis, quoniam nec Iudam Dominus, cum esset mendax discipulus, a numero apostolorum deiecit. Verum de presbiteris uobis, qui laici estis, nec iudicandum est, nec de uita eorum quicquam inuestigandum; sed episcoporum iudicio, quicquid illud sit, est reseruandum. -+ <1 D> <2 29> -DISTINCTIO XXIX.+ -GRATIANUS.+ Sed notandum est, quod secundum Ysidorum pleraque capitula ex causa, et loco, et tempore, consideranda sunt. Ait enim: <4 1> -C. I.+ Ex tempore, et loco et persona et causa regulae canonum intelligantur. Sciendum est, quod pleraque capitula ex causa, ex persona, ex loco, ex tempore consideranda sunt, quorum modi, quia medullitus non indagantur, in erroris laborinthum nonnulli intricando impinguntur, cum ante iudicant, quam intelligant; ante inculpant, quam iterando lecta perquirant. Hinc etiam Gregorius ait: <4 2> -C. II.+ Pro uarietate rerum temperantur regulae sanctorum. Regulae sanctorum Patrum pro tempore, loco et persona negotio instante necessitate traditae sunt. -107+ <4 3> -[C. III.]+ Pro diuersitate locorum temporum et hominum scripturae intelligendae sunt. Item Ieronimus in epistola ad Ephesios. Necesse est, ut iuxta diuersitates temporum et locorum et hominum, quibus scriptae sunt, diuersas et causas et argumenta et origines habeant. Et quomodo B. Iohannes in apocalipsi sua septem scribens ecclesiis in unaquaque earum specialia uel uitia reprehendit, uel uirtutes probat, ita et S. apostolus Paulus per singulas ecclesias uulneribus medetur illatis, nec ad instar imperiti medici uno colirio omnium oculos uult curare. <1 D> <2 30> -DISTINCTIO XXX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Illud autem, quod in canone apostolorum, et in Gangrensi concilio, et in VI. sinodo legitur, ex causa consideratur et ex tempore. Causa fuit heresis Manicheorum, que coniugium detestabatur, sicut etiam quorumdam superstitio multa in Catholicorum detestacione introduxisse inuenitur, contra quos in Gangrensi Concilio statutum legitur: <4 1> -C. I.+ De multimoda supersticione hereticorum, quos Gangrense concilium anathematizauit. -[Conc. Gangr. c. 16.]+ Si qui filii parentes, maxime fideles, deseruerint occasione Dei cultus, hoc iustum esse iudicantes, et non potius debitum honorem parentibus reddiderint, ut hoc ipsum in eis uenerentur, quod fideles sunt, anathema sint. <4 2> -C. II.+ Item de eodem. -[ib. c. 17.]+ Quecumque mulier, religioni iudicans conuenire, comam sibi amputauerit, quam Deus ad uelamen eius et ad memoriam subiectionis illi dedit, tanquam resoluens ius subiectionis, anathema sit. -108+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex eodem. -[c. 14.]+ Si qua mulier derelicto uiro discedere uoluerit, soluto uinculo coniugali, nuptias condempnando, anathema sit. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex eodem. -[c. 10.]+ Si quis propter Deum uirginitatem professus in coniugio positos per arrogantiam uituperauerit, anathema sit. <4 5> -C. V.+ Item de eodem. -[ib. c. 9.]+ Si quis uel uirginitatem, uel continentiam professus, tanquam abominabiles nuptias iudicat, et non propter hoc solum, quod continentiae et uirginitatis bonum sanctum propositum sit, anathema sit. <4 6> -C. VI.+ Item de eodem. -[ib. c. 13.]+ Si qua mulier suo proposito utile iudicans, ut uirili ueste utatur, propter hoc uiri habitum imitetur anathema sit. <4 7> -C. VII.+ Item de eodem. -[ib. c. 18.]+ Si quis, tanquam hoc continentiae conuenire iudicans, die dominico ieiunauerit in eiusdem diei contemptum, anathema sit. <4 8> -C. VIII.+ Item de eodem. -[ib. c. 19.]+ Si quis eorum, qui in proposito sunt continentiae, propter necessitatem corporalem superbiat, et ieiunia communia putauerit contempnenda, tocius ecclesiae perfectam in sua conscientia iudicans rationem, anathema sit. <4 9> -C. IX.+ Item de eodem. -[ib. c. 20.]+ Si quis per superbiam, tanquam perfectum se existimans, conuentus, qui per loca et basilicas sanctorum martirum fiunt, uel accusauerit, uel etiam oblationes, que ibidem celebrantur, spernendas esse crediderit, memoriasque Sanctorum contempnendas, anathema sit. -109+ <4 10> -C. X.+ Item de eodem. -[ib. c. 3.]+ Si quis docet, domum Dei contemptibilem esse debere et congregationes, que in ea fiunt, anathema sit. <4 11> -C. XI.+ Item de eodem. -[ib. c. 6.]+ Si quis extra ecclesiam priuatim populos congregans contempnat ecclesiasticas sanctiones, ipsam ecclesiam apud se sine episcopi consilio cum presbitero agat anathema sit. <4 12> -C. XII.+ Item de eodem. -[ib. c. I.]+ Si quis nuptias in accusatione duxerit, et mulierem fidelem ac religiosam cum uiro suo dormientem abhominandam crediderit aut etiam accusandam, tamquam non posse coniugatos in regnum Dei ingredi, anathema sit. <4 13> -C. XIII+ Item de eodem. -[ib. c. 2.]+ Si quis carnem manducantem ex fide cum religione, preter sanguinem et ydolo inmolatam et suffocatam, crediderit condempnandum, tanquam spem non habentem, qui eam manducat, anathema sit. <4 14> -C. XIV.+ Item de eadem. -[ib. c. 15.]+ Si quis dereliquerit proprios filios, et non eos aluerit et (quod pietatis est) necessaria non prebuerit, sed sub occasione continentiae negligendos putauerit, anathema sit. <4 15> -C. XV.+ Item de eodem. -[ib. c. 12.]+ Si quis uirorum putauerit sancto proposito (id est continentiae) conuenire, ut pallio utatur, tamquam ex eo iustitiam habiturus, et reprehendat uel iudicet alios, qui cum -110+ reuerentia birris utuntur et alia ueste communi, que in usu est, anathema sit. <4 16> -C. XVI.+ Item de eodem. -[ib. c. ultimo]+ -II. Pars.+ Hec scripsimus, non abscindentes eos, qui in ecclesia Dei secundum scripturas propositum sanctum continentiae eligunt, sed eos, qui suscipiunt habitum eius et in superbiam efferuntur aduersus eos, qui simplicius uiuunt. Sed et hos condempnamus, qui se extollunt aduersus scripturas et ecclesiasticos canones, et noua introducunt precepta. Nos autem et uirginitatem cum humilitate admiramur, et continentiam cum castitate et religionem Deo acceptissimam dicimus, et renunciationes secularium negotiationum atque actuum cum humilitate approbando laudamus, et nuptiarum uinculum quod secundum castitatem perdurat, honoramus, et diuites cum iustitia et operibus bonis non abicimus. <4 17> -C. XVII.+ Anathematizatur, qui Manicheorum supersticiones sequitur. Item ex Concilio Martini Papae. Si quis presbiter propter publicam penitentiam a sacerdote acceptam absque aliqua necessitate die dominica pro quadam religione ieiunauerit, sicut Manichei, anathema sit. -@. 1.+ Similiter et quod ab apostolis traditum canon tenet antiquus, placuit, ut per omnes dominicas et per omnes dies pascae usque ad quinquagesimam non prosternant se in oratione humilitatis, sed recto uultu ad Dominum orationis fungantur offitio, quia in his diebus gaudium resurrectionis Domini celebramus. Si quis etiam non pro abstinentia, sed pro exsecratione escarum abstinet placuit sancto concilio, ut pregustet, et sic, si uult abstinere, abstineat. Si autem spernit, ita ut olera cocta cum carnibus non degustet, iste non obediens, nec suspitionem heresis a se remouens, deponatur de ordine clericatus. -111+ <1 D> <2 31> -DISTINCTIO XXXI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Tempus quia nondum erat institutum, ut sacerdotes continentiam seruarent. Unde Gregorius scribit Petro Subdiacono Siciliae: -[lib. I. epist. 42.]+ <4 1> -C. I.+ Qui castitatem non promisit, ab uxore sua separari non cogatur. Ante triennium omnium ecclesiarum subdiaconi Siciliae prohibiti fuerant, ut more Romanae ecclesiae suis uxoribus nullatenus misceantur. Quod mihi durum atque incompetens uidetur, ut, qui usum continentiae non inuenit, neque castitatem promisit, compellatur a sua uxore separari, atque per hoc (quod absit) in deterius cadat. Inde uidetur mihi, ut a presenti die episcopis omnibus dicatur, ut nullum facere diaconum presumant, nisi qui se uicturum caste promiserit, quatenus et preterita mala que proposito mentis appetita non sunt, uiolenter non exigantur et futura caute caueantur. -@. 1.+ Qui uero post eandem prohibitionem, que ante triennium facta est, continenter cum suis coniugibus uixerint, laudandi atque remunerandi sunt, atque ut in bono suo permaneant exhortandi. -@. 2.+ Eos autem, qui post prohibitionem factam a suis se uxoribus continere noluerint, ad sacrum ordinem nolumus promoueri, quia nullus debet ad altaris ministerium accedere, nisi cuius castitas ante susceptum ministerium fuerit approbata. -II. Pars.+ -Gratian.+ Causa uero huius institucionis mundicia fuit sacerdotalis ut libere cunctis diebus orationi possent uacare. Si enim (ut Apostolus ait) ab uxoribus est cessandum, ut expeditius orationi uacemus, ministris itaque altaris, quibus cotidiana necessitas orandi incumbit, numquam coniugali offitio uacare permittitur. Unde Beda super Lucam -[ad cap. I.]+ ait: <4 2> -C. II.+ Sacerdotibus semper castitas obseruanda precipitur. Sacerdotibus, ut semper ualeant altari assistere semper ab uxoribus continendum, semper castitas obseruanda precipitur. -112+ <4 3> -C. III.+ Qui diuinis sacramentis deseruiunt, continentes esse oportet. Item in Concilio Cartaginensi II. -[cap. 2.]+ Episcopos, presbiteros diacones ita ut placuit, et decet sacrosanctos antistites aut sacerdotes, aut Leuitas, uel qui sacramentis diuinis inseruiunt, continentes esse decet in omnibus. <4 4> -C. IV.+ Sacerdotes et Leuitae suis non misceantur uxoribus. Item Innocentius I. Victricio Rotomagensi Episcopo. -[epist. II. cap. 9.]+ Tenere debet ecclesia omni modo, ut sacerdotes et Leuitae cum uxoribus suis non misceantur, quia ministerii cotidiani necessitatibus occupantur. Scriptum est enim: "Sancti estote, quoniam sanctus sum, Dominus Deus uester." Nam priscis temporibus anno uicis suae de templo non discedebant (sicut de Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant, quibus utique propter sobolis successionem usus fuerat relaxatus, quia ex alia tribu et preterquam ex semine Aaron ad sacerdotium nullus accedere precipiebatur: quanto magis hi sacerdotes et Leuitae pudicitiam ex die ordinationis suae obseruare debent, quibus uel sacerdotium, uel ministerium sine successione est, nec preterit dies, qua uel a sacrificiis diuinis, uel a baptismatis offitio uacent?

-[ PALEA.+ <4 5> -C. V.+ Item ibidem. Nam sicut Paulus ad Corinthios scribit, dicens: "Abstinete uos ad tempus, ut uacetis orationi," et hoc utique laicis precepit: multo magis sacerdotes, quibus orandi et sacrificandi iuge sacrificium est, semper debebunt ab huiusmodi consortio abstinere. -]+

<4 6> -C. VI.+ Qui ab uxoris offitiis abstinent, ad sacrificia admittantur. Idem Exsuperio Tolletano Episcopo. -[epist. III. c. I.]+ Eos ad sacrificia admitti fas sit, qui uel cum uxore non exerceant offitium carnale. -113+ <4 7> -C. VII+ Sacerdoti, cui semper est orandum, semper est matrimonio carendum. Item Ieronimus contra Iouinianum. -[lib. I.]+ Si laicus et quisque fidelis non potest orare, nisi careat offitio coniugali, sacerdoti, cui semper offerenda sunt sacrificia, semper orandum est; si semper orandum est, semper ergo matrimonio carendum. -Gratian.+ Quod autem Manicheorum causa de coniugio sacerdotum illud supra dictum sit, ex Gangrensi Concilio apparet, in quo -[cap. I.]+ sic statutum legitur: <4 8> -C. VIII.+ Anathema sit, qui nuptias uituperat. Si quis uituperat nuptias, et dormientem cum uiro suo fidelem ac religiosam detestatur aut culpabilem estimat, uelut que regnum Dei introire non possit, anathema sit. <4 9> -C. IX.+ De eodem. Item ex eodem. -[cap. 9.]+ Quicumque uirginitatem custodiens aut continentiae studens, uelut horrescens nuptias, nec propter hoc, quod bonum et sanctum est, nomen uirginitatis assumit, anathema sit. -III. Pars.+ -Gratian.+ Potest et aliter intelligi illud, quod in canone apostolorum legitur, ut iste sit sensus capituli: "Si quis docet sacerdotem uxorem suam contempnere," non uxorem quam in sacerdotio accepit, sed quam, dum esset adhuc laicus uel in minoribus ordinibus constitutus, sibi copulauit, cum qua continentiam professus est, cum ad sacros ordines conscenderet quam nullus debet contempnere, hoc est, ab animo et cura sua abicere, quin ei necessaria prouideat. Probatur autem hec interpretatio auctoritate Leonis Papae, qui -[epist. XC. cap. 3.]+ scribens Rustico Narbonensi Episcopo ait: <4 10> -C. X.+ Ministris altari episcopis et presbiteris eadem lex est continentiae. Lex continentiae eadem est altaris ministris, que episcopis aut presbiteris, qui cum essent laici siue lectores, licite et uxores ducere, et filios procreare potuerunt; sed cum ad predictos peruenerunt gradus, cepit eis non licere quod licuit. Unde, ut de carnali fiat spirituale coniugium, oportet eos nec dimittere uxores, sed qui habent sic habere uideantur quasi non habeant, quo et salua sit caritas conubiorum, et cessent opera nuptiarum. -114+ <4 11> -C. XI.+ Episcopus uel presbiter uxorem propriam a sua cura non abiciat. Item Leo IX. contra epistolam Nicetae Abbatis. Omnino confitemur, non licere episcopo, presbitero, diacono, propriam uxorem causa religionis abicere a cura sua, sed ut ei uictum et uestitum largiatur, sed non ut cum illa ex more carnaliter iaceat. Sic et sanctos apostolos legimus egisse, B. Paulo apostolo dicente: "Numquid non habemus potestatem sororem mulierem circumducendi, sicut frater Domini et Cephas?" Vide insipiens, quia non dixit: numquid non habemus potestatem sororem mulierem "amplectendi?" sed "circumducendi," scilicet ut mercede predicationis sustentaretur ab eis, nec tamen deinceps foret inter eos ulterius carnale coniugium. -+ -Gratian.+ Hinc et illud Gregorii in dialogo: "Presbiter quidam" require infra. -@. 1.+ Ut igitur ex his auctoritatibus apparet, sacerdotes, uxoribus, quas in laicali habitu uel in minoribus ordinibus constituti sibi legitime copularunt, necessaria subministrare, debita uero reddere non ualent. -IV. Pars.+ -@. 2.+ Sed obicitur illud Tripartitae ystoriae: -[libro II. capite 14.]+ <4 12> -C. XII.+ Dissuasu Pahfnucii Nicena sinodus non constituit, ne presbiteri cum suis uxoribus dormirent. Nicena sinodus uolens corrigere uitam hominum in ecclesiis commorantium, posuit leges, quas canones uocamus, in quorum tractatu uidebatur aliquibus introducere legem, ut episcopi, presbiteri, diaconi, subdiaconi cum coniugibus, quas ante consecrationem duxerunt non dormirent. Surgens autem Pahfnucius confessor contradixit, honorabiles confessus nuptias, et castitatem dicens esse cum propria coniuge concubitum, suasitque concilio, ne talem ponerent legem, grauem esse asserens causam, que aut ipsis aut eorum iugalibus occasio fornicationis existeret. Et hoc quidem Pahfnucius (licet nuptiarum esset inexpertus) exposuit, sinodusque laudauit sententiam eius, et nichil ex hac parte sanciuit, sed hoc in uniuscuiusque uoluntate, non necessitate permisit. <4 13> -C. XIII.+ Non in perpetuum, sed tempore oblationis a complexu suarum uxorum sacerdotes abstineant. Item VI. Sinodus. -[cap. 13.]+ Quoniam in Romani ordine canonis esse traditum -115+ cognouimus, eos, qui ordinati sunt diaconi uel presbiteri, confiteri, quod iam non suis copulentur uxoribus: antiquum sequentes canonem apostolicae diligentiae et constitucionis, sacrorum uirorum legales nuptias amodo ualere uolumus, nullo modo cum uxoribus suis eorum conubia dissoluentes, aut priuantes eos familiaritate ad inuicem in tempore oportuno. Quicumque ergo dignus inuentus fuerit subdiaconali ordinatione, aut diaconali, aut sacerdotali, hi nullo modo prohibeantur ad talem ascendere gradum pro uxoris suae cohabitatione; nec in tempore ordinationis suae profiteri cogantur, quod abstinere debeant a legalis uxoris familiaritate. Item: -@. 1.+ Oportet eos, qui altari ministrant, in tempore oblationis sanctorum continentes esse in omnibus, ut a Deo possint consequi que simpliciter postulant. -@. 2.+ Si quis igitur presumpserit contra apostolicos canones aliquos presbiterorum, diaconorum priuare a contactu et communione legalis uxoris suae, deponatur. -@. 3.+ Similiter et presbiter aut diaconus, qui religionis causa uxorem suam expellit, excommunicetur; si uero in hoc permanserit, deponatur. -Gratian.+ Hoc autem ex loco intelligendum est. Orientalis enim ecclesia, cui VI. sinodus regulam uiuendi prescripsit, uotum castitatis in ministris altaris non suscepit. Unde Stephanus papa ait: -[in I. actione Sinodi, ab ipso in basilica Lateranensi congregatae]+ <4 14> -C. XIV.+ Occidentalis, non orientalis ecclesia castitatis obtulit uotum. -V. Pars.+ Aliter se habet orientalium ecclesiarum traditio, aliter huius sanctae Romanae ecclesiae. Nam eorum sacerdotes, diaconi atque subdiaconi matrimonio copulantur; istius autem ecclesiae uel occidentalium nullus sacerdotum a subdiacono usque ad episcopum licentiam habet coniugium sortiendi. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Similiter et capitulum Nicolai ex loco consideratur, quia gens Bulgarorum nouiter conuersa ad fidem propositum sacrae religionis ex integro assumere nondum didicerat. -@. 1.+ Quod autem in c. VI. sinodi presbiter non legitimis nuptiis detentus punitur, non legales nuptiae secundae intelligendae sunt, a quibus auctoritate canonica quilibet sacerdos debet esse inmunis. Illud autem Gangrensis concilii: "Si quis discernit presbiterum coniugatum, etc." similiter intelligendum est uel localiter traditum, uel coniugatum ab ea appellatum, quam ante tempus suae ordinationis duxerat. -@. 2.+ Illud quoque Martini papae: "Si subdiaconus secundam duxerit uxorem," non dissimiliter intelligendum est. primam enim uxorem ante subdiaconatum habere permittitur, qua defuncta uel -116+ castitatem professa promouetur iste ad subdiaconatum. Promotus autem, si secundas desiderauerit nuptias, sententiae Martini Papae subiacebit. <1 D> <2 32> -DISTINCTIO XXXII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Seruanda est ergo continentia ab omnibus in sacris ordinibus constitutis. Unde Leo Papa -[ad Anastasium epist. LXXXII. cap. 3. et 4.]+ ait: <4 1> -C. I.+ Neque etiam subdiaconis conubium conceditur. Cum sacerdotum tam excellens est electio, ut hec, que in aliis membris ecclesiae non uocantur ad culpam in illis tamen habeantur illicita. Cum enim extra clericorum ordinem constitutis nuptiarum societati et filiorum procreationi studere sit liberum, ad exhibendam tamen perfectae continentiae puritatem nec subdiaconibus carnale quidem conubium conceditur, ut et qui habent sint tamquam non habentes, et qui non habent permaneant singulares. Quod si in hoc ordine, qui quartus extat a capite, dignum est custodiri, quanto magis in primo, uel secundo tertioue seruandum est, ne aut leuitico aut presbiterali honore, aut episcopali excellentia quisquam idoneus existimetur qui se a uoluptate luxuriae nec dum refrenasse detegitur.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Item Gregorius Leoni Episcopo Catinensi, libro III. epistola 34. Multorum relatione comperimus, hanc apud uos olim consuetudinem tenuisse, ut subdiaconi suis licite miscerentur uxoribus. Quod ne denuo quisquam presumeret a Seruo dei sedis nostrae diacono ex auctoritate nostri decessoris est isto modo prohibitum, ut eodem tempore ii, qui iam uxoribus fuerant copulati, unum e duobus eligerent, id est, aut a suis uxoribus abstinerent, aut certe ministrare nulla ratione presumerent. Et quantum dicitur, Speciosus tunc subdiaconus pro hac re ab administrationis se suspendit offitio, et usque in obitus sui tempus notarii quidem gessit offitium, et a ministerio, quod subdiaconum oportuerat exhibere, cessauit. Et post aliqua: -@. 1.+ De cetero uero fraternitas tua sit omnino sollicita, ut quos ad hoc iam offitium contigerit promoueri, hoc quam maxime diligenter -117+ inspiciat, ne si uxores habent, miscendi se cum eis licentia potiantur, sed ad similitudinem sedis apostolicae eos cuncta obseruare sua nichilominus districtione constituat. -]+

<4 3> -C. III+ Extra sacros ordines constituti ducant uxores et ab ecclesia stipendia accipiant. Item Gregorius Augustino Anglorum Episcopo. -[cap. 2. ad secundam interrogationem]+ Si qui uero sunt clerici extra sacros ordines constituti, qui se non possunt continere, sortiri uxores debent, et stipendia sua exterius accipere, quia et de eisdem Patribus nouimus scriptum, quod diuidebatur singulis, prout cuique opus erat. De eorum ergo stipendio cogitandum atque prouidendum est, et sub ecclesiastica regula tenendi sunt, ut bonis moribus uiuant, et canendis psalmis inuigilent, et ab omnibus illicitis et cor et linguam et corpus Deo auctore conseruent. <4 4> -C. IV.+ Subdiacono uxorem ducere non licet. Item Nicolaus Papa -[I.]+ Adoni Viennensi Archiepiscopo. De illo clerico Alwico nomine, quem per ordines ecclesiasticos usque ad subdiaconatum uixisse dicitis, cur uestra auctoritate uxorem duxerit, miramur, eo quod nulli umquam (exceptis illis, quibus ecclesiastica regula habere permittit) uxorem ducendi licentiam damus. <4 5> -C. V.+ Non audiatur missa presbiteri concubinam habenti. Item Nicolaus Papa -[II.]+ omnibus Episcopis. -II. Pars.+ Nullus missam audiat presbiteri, quem scit concubinam indubitanter habere aut subintroductam mulierem. Unde etiam ipsa sancta sinodus hoc capitulum sub excommunicatione statuit, dicens: Quicumque sacerdotum diaconorum etc., sicut in subsequenti c. Alexandri -[II.]+ continetur. <4 6> -C. VI.+ Non est audienda missa presbiteri, qui concubinam habet. Item Alexander II. Preter hoc autem precipiendo mandamus, ut nullus missam audiat presbiteri, quem scit concubinam habere indubitanter uel subintroductam mulierem. Unde etiam sancta sinodus hec a capite sub excommunicatione statuit, dicens: -@. 1.+ Quicumque sacerdotum, diaconorum, subdiaconorum post constitutum beatae memoriae predecessoris -118+ nostri sancti Papae Leonis aut Nicolai de castitate clericorum, concubinam palam duxerit, uel ductam non reliquerit, ex parte omnipotentis Dei et auctoritate apostolorum principum Petri et Pauli precipimus et omnino contradicimus, ut missam non cantet, nec euangelium legat nec epistolam ad missam neque in presbiterio cum his ad diuina offitia, qui prefatae constitucioni obedientes fuerint, maneat, neque partem ab ecclesia suscipiat. -@. 2.+ Precipientes etiam statuimus, ut hi predictorum ordinum, qui eisdem predecessoribus nostris obedientes castitatem seruauerint, iuxta ecclesias (sicut oportet religiosos clericos) simul manducent et dormiant, et quicquid eis ab ecclesia competit, hoc communiter habeant. Deinde, ut decimae et primitiae seu oblationes uiuorum et mortuorum ecclesiis Dei fideliter reddantur a laicis, et ut in dispositione episcoporum sint, quas qui retinuerint, a sanctae ecclesiae communione separentur. -III. Pars.+ -Gratian.+ Verum principia harum auctoritatum contraire uidentur Ieronimo, Augustino et ceteris, qui Christi sacramenta neque in bono, neque in malo homine fugienda demonstrant, sicut subsequens causa simoniacorum plenius ostendit. Sed Urbanus II. in epistola destinata preposito S. Vincentii hanc contrarietatem determinat dicens: -@. 1.+ Ad hoc uero, quod subiungitur in eadem epistola, id est, utrum sit utendum ordinationibus et reliquis sacramentis a criminosis exhibitis, ut ab adulteris uel sanctimonialium uiolatoribus uel huiusmodi? ad hoc, inquam, respondemus: Si scismate uel heresi ab ecclesia non separantur, eorumdem ordinationes et reliqua sacramenta sancta et ueneranda non negamus, sequentes B. Augustinum, qui super Iohannem de huiusmodi tam copiose quam ueraciter disserit. Ait enim: "Baptizat seruus bonus, siue seruus malus: nesciat se ille, qui baptizatur, baptizari, nisi ab eo, qui dedit sibi baptizandi potestatem." Et paulo post: "Non horreat columba ministerium malorum, respiciat Domini potestatem." -@. 2.+ Attamen decessores nostri Nicolaus et Gregorius a missis sacerdotum, quos tales reuera esse constiterit, fideles abstinere decreuerunt, et ut peccandi licentiam ceteris auferrent, et huiusmodi ad dignae penitentiae lamenta reuocarent. Scribit enim predecessor noster Gregorius Radulfo et Bertolfo ducibus inter cetera: "Offitium simoniacorum et in fornicatione iacentium scienter nullo modo recipiatis, et quantum potestis tales a sanctis ministeriis, ut oportuerit, prohibeatis," etc. -@. 4.+ Porro ad hec, que tibi silogistice in eadem epistola obiciuntur, et si corpus et sanguis Christi -119+ non sunt, et alia, que prediximus, suae uirtutis effectum non habent, quid agentibus obsunt? quod si habent, cur spernuntur, si ab indignis presumuntur? Ad hec, inquam, respondemus ita: proprias quidem habent uirtutis dignitates, ut prefatus Augustinus ait super Iohannem contra Donatistas; sed agentibus uel suscipientibus eadem sacramenta contra prefatorum Pontificum instituta, (nisi forte sola morte interueniente, utpote ne sine baptismate uel communione quilibet humanis rebus excedat), eis, inquam, in tantum obsunt, ut ueri ydololatrae sint, cum talibus et ordinationum, et sacramentorum confectio, et aliter quam premissum est scienter susceptio uehementer a sanctis canonibus prohibeantur. Ait enim Samuel propheta: "Quoniam peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus ydololatriae nolle adquiescere." Hec de malis catholicis, qui intra ecclesiam sunt. -@. 4.+ Ceterum scismaticorum et hereticorum sacramenta, quoniam extra ecclesiam sunt, iuxta sanctorum Patrum traditiones, scilicet Pelagii, Gregorii, Cipriani, Augustini, Ieronimi, formam quidem sacramentorum, non autem uirtutis effectum habere profitemur, nisi cum ipsi uel eorum sacramentis initiati per manus inpositionem ad catholicam redierint unitatem. Sciendum uero est, quod canones apostolorum (quorum auctoritate orientalis et ex parte utitur Romana ecclesia), et insignis martir Ciprianus, et LXXX. episcopi cum eodem baptisma hereticorum lauacrum diaboli appellant. Stephanus uero et Cornelius martires et Pontifices Romani, et uenerabilis Augustinus in libro de baptismate, eundem Ciprianum et prefatos episcopos ob hanc causam uehementer redarguunt, affirmantes baptisma siue ab heretico siue scismatico ecclesiastico more celebratum ratum esse; et merito, quia alia in baptismo, et alia in reliquis sacramentis consideratio est, quippe cum et ordine prior, et necessarior sit. Subito enim morituro prius baptismate, quam dominici corporis communione uel aliis sacramentis consulitur, et dum forte catholicus non inuenitur, satius est ab heretico baptismi sacramentum sumere, quam in eternum perire. Et hanc sententiam prescriptorum Pontificum Cornelii et Stephani et Augustini, secuti sunt Siricius, Innocentius, Leo, Anastasius et M. Gregorius et omnis catholica ecclesia. -IV. Pars.+ -@. 5.+ Prohibentur ergo de manibus talium sacerdotum sacramenta suscipi, non quin sint uera quantum ad formam et effectum, sed quia, dum huiusmodi sacerdotes se a populo contemptos uiderint, rubore uerecundiae facilius ad penitentiam prouocantur. <4 7> -C. VII.+ Qui uxorem ducere uoluerit, ante ordinem subdiaconatus hoc faciat. Item ex VI Sinodo. -[cap. 6.]+ Si quis eorum, qui ad clerum accedunt, uoluerit nuptiali -120+ iure mulieri copulari, hoc ante ordinem subdiaconatus faciat. <4 8> -C. VIII.+ Lectores aut uxores ducant, aut continentiam profiteantur. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[cap. 19.]+ Lectores cum ad annos pubertatis ueniunt, cogantur aut uxores ducere, aut continentiam profiteri. <4 9> -C. IX.+ Subdiaconos continentiam obseruare oportet. Item Gregorius Bonifatio Episcopo Regitano. -[lib. III. epist. 5.]+ Subdiaconibus tuis hoc, quod de singulis statuimus, decreuimus obseruari, nec illam diffinitionem nostram cuiusquam contumatia sinas aut temeritate corrumpi. <4 10> -C. X.+ Beneficio et offitio careant, qui post diaconatum uxoribus uacant. Item Urbanus II. in Sinodo apud Melfiam. -[cap. 12.]+ Eos, qui post diaconatum uxoribus uacare uoluerint, ab omni sacro ordine remouemus, offitio atque beneficio ecclesiae carere decreuimus. Quod si ab episcopo commoniti non se correxerint, principibus indulgemus licentiam, ut eorum feminas mancipent seruituti. Si uero episcopi consenserint eorum prauitatibus, ipsi offitii interdictione mulctentur. <4 11> -C. XI.+ Excludendi sunt a suorum graduum dignitate subdiaconi, et deinceps, si continentes esse noluerint. Item Dominico Grandensi patriarchae. Erubescant impii, et aperte intelligant iudicio Spiritus sancti eos, qui in tribus sacris gradibus, presbiteratu, diaconatu, subdiaconatu positi, mulierculas non abiecerint et caste non uixerint, excludendos ab eorundem graduum dignitate. De manifestis quidem loquimur: secretorum autem cognitor et iudex est Deus. Idem Meldensi Sinodo presidens ait: -[cap. 3.]+ <4 12> -C. XII.+ Ad sacros ordines non accedat, nisi uirgo, aut probatae castitatis. Nemo ad sacrum ordinem permittatur accedere, nisi aut uirgo, aut probatae castitatis, et qui usque ad subdiaconatum unicam et uirginem uxorem habuerit. <4 13> -C. XIII.+ In tribus gradibus constituti etiam ab uxoribus abstineant. Item in Cartaginensi Concilio. -[V. c. 3.]+ Placuit episcopos, presbiteros, diaconos subdiaconos secundum priora instituta etiam abstinere -121+ ab uxoribus: quod nisi fecerint ab ecclesiastico remoueantur offitio, ceteros uero clericos ad hoc non cogi sed uniuscuiusque ecclesiae consuetudinem obseruari debere. <4 14> -C. XIV.+ In minoribus ordinibus constituti uxores ducant, nisi uoto et religioso habitu prohibeantur. Item Leo -[IX.]+ contra epistolam Nicetae Abbatis. Seriatim et aperte prosequamur, quod sancta Romana ecclesia in gradibus clericorum ait. Clericos hostiarios, lectores, exorcistas, acolitos, si extra uotum et habitum monachi inueniantur et continentiam profiteri noluerint, uxorem ducere uirginem cum benedictione sacerdotali permittit, non autem uiduam aut repudiatam, quia propter hoc deinceps nec ad subdiaconatum prouehi poterunt, nec laicus nisi uirginem sortitus uxorem aut bigamus ad clericatum, uel si quis ex prefatis ordinibus desiderat, ad subdiaconatum ascendere non potest sine consensu uxoris suae, ut fiat de carnali deinceps spirituale coniugium, nemine eos cogente. Neque permittitur postea uxor iungi eidem marito suo carnaliter, nec cuiquam nubere in uita aut post mortem illius. <4 15> -C. XV.+ Non liceat clericis alterius sectae uxorem accipere. Item ex Concilio Calcedonensi. -[cap. 14.]+ Quoniam in quibusdam prouinciis concessum est lectoribus et psalmistis uxores ducere, constituit sancta sinodus, non licere cuiquam ex his accipere sectae alterius uxorem. <4 16> -C. XVI.+ Non habitent cum clericis mulieres, nisi que naturali federe omnem suspicionem excludunt. Item Niceni Concilii. -[c. 3.]+ -V. Pars.+ Interdixit per omnia sancta sinodus, non episcopo, non presbitero, non diacono, non subdiacono non alicui omnino, qui in clero est, licere subintroductam mulierem habere, nisi forte aut matrem, aut sororem, aut amitam, aut etiam eas idoneas personas, que fugiant suspiciones.

-[PALEA+ <4 17> -C. XVII.+ Item Ieronimus ad Nepotianum de uita clericorum, et alibi. Hospitiolum tuum aut raro, aut numquam mulierum pedes terant. -@. 1.+ Quia non potest toto corde cum Deo habitare, qui feminarum accessibus copulatur. -@. 2.+ Femina conscientiam secum pariter habitantis exurit. -@. 3.+ -122+ Numquam de formis mulierum disputes. -@. 4.+ Feminae nomen tuum nouerint uultum nesciant. -@. 5.+ Feminam, quam bene uideris conuersantem, mente dilige, non corporali frequentia. -@. 6.+ Si bonum est mulierem non tangere, malum est ergo tangere. -]+

<4 18> -C. XVIII.+ Presbiter uxorem suam quasi sororem diligat et quasi hostem fugiat. Item Gregorius in Dialogorum libro IV. -[cap. 2.]+ Presbiter quidam commissam sibi regebat ecclesiam cum magno timore Domini, qui ex tempore accepti ordinis presbiteram suam ut sororem diligens, sed quasi hostem cauens, ad se propius non sinebat accedere, eamque sibi appropinquare nulla occasione permittens, ab ea sibi communionem funditus familiaritatis abscidit. -Gratianus.+ Presbiteram uero quam debeamus accipere, Laudicense Concilium -[c. II.]+ ostendit, dicens: <4 19> -C. XIX.+ Viduae uel seniores presbiterae appellantur. Mulieres que apud Grecos presbiterae appellantur, apud nos autem uiduae, seniores, uniuirae et matricuriae appellantur, in ecclesia tamquam ordinatas constitui non debere. <1 D> <2 33> -DISTINCTIO XXXIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ecce, quod in sacris ordinibus constituti uxores habere non possunt, uel si bigami aliqui inuenti fuerint, ad sacros ordines ascendere non ualent. Sed queritur, si quis preter uxorem concubinam habuerit, utrum in sacerdotem promoueri ualeat? Talis a sacris ordinibus auctoritate canonum Apostolorum prohibetur, in quibus -[cap. 17.]+ sic statutum legitur: <4 1> -C. I.+ Secundis nuptiis post baptisma copulatus, aut concubinam habens, ad sacrum ordinem conscendere non ualet. Si quis post acceptum sacrum baptisma secundis fuerit nuptiis copulatus aut concubinam habuerit, non potest fieri episcopus, nec sacerdos, nec diaconus, aut prorsus ex numero eorum, qui ministerio sacro deseruiunt. -Gratian.+ Deseruientes sacro ministerio intelliguntur subdiaconi, qui calicem diacono offerunt, et acoliti, qui cum cereis diacones precedunt, unde ceroferarii dicuntur, qui etiam uinum et aquam preparando calici subministrant. Concubina intelligenda est preter uxorem, ut iste sit sensus capituli: "Si -123+ quis post acceptum sacrum baptisma secundis fuerit nuptiis copulatus, aut concubinam habuerit": distinguendum est, antequam uxorem duxerit, siue post mortem uxoris. Unde B. Gregorius ait: <4 2> -C. II.+ Duarum matronarum maritus post baptismum clericus non ordinetur. Maritum duarum matronarum post baptismum clericum non ordinandum censuimus; neque eum, qui unam quidem concubinam, uel meretricem in matrimonio assumpsit; nec illum, qui semetipsum abscidens quodlibet membrum indignatione aliqua uel iusto, uel iniusto tenore superatus truncauerit; nec illos qui usuras accepisse conuincuntur, aut in scena lusisse noscuntur; nec eum, qui publica penitentia mortalia crimina defleuit; neque illum, qui in furiam aliquando uersus insaniuit, uel afflictione diabolica uexatus est; neque eum, qui per emptionem ad imitationem Simonis Magi pecuniam obtulerit. <4 3> -C. III.+ Arrepticii uel epileptici sacris altaribus non ministrent. Item Pius Papa. -II. Pars.+ Communiter diffinimus, ut nullus de his, qui aut in terra arrepti a demonibus eliduntur aut quolibet modo uexationis incursibus efferuntur, uel sacris audeant ministrare altaribus, uel indiscusse se ingerant sacramentis diuinis, exceptis illis, qui corporum incommoditati dediti sine huiusmodi passionibus in terra probantur elisi: qui tamen et ipsi tamdiu erunt ab offitii sui et ordine et loco suspensi, quousque unius anni spatio per discretionem episcopi inueniantur ab incursu demonum liberati. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Nicolaus Papa. Clerici, qui in adolescentia a demonibus cognoscuntur obsessi, ad superiorem sacri regiminis gradum accedere non possunt. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Gelasius Papa. -[I. epist. ad uniuersos Episcopos per Lucaniam constitutos, 19.]+ Usque adeo sane comperimus illicita queque prorumpere, -124+ ut demonibus similibusque passionibus irretitis ministeria sacrosancta tractare tribuatur. Quibus si in hoc opere positis aliquid propriae necessitatis occurrat, quis fidelium de sua salute confidit, ubi ministros ipsos humanae curationis tanta prospexerit calamitate uexari? Atque ideo necessario remouendi sunt, ne quibuslibet, pro quibus Christus mortuus est, scandalum generetur infirmis. Postremo, si corpore sauciatum fortassis aut debilem nequaquam sancta contingere lex diuina permisit, quanto magis doni celestis dispensatores esse non conuenit (quod est deterius) mente percussos? <4 6> -C. VI.+ Qui tempore baptismi uxores habent, si postea religiose uixerint, clerici fieri non prohibentur. Item Innocentius Papa. -[I. Felici Episcopo Nucerino, epist. IV. c. 4.]+ -III. Pars.+ Laici, qui habentes uxores baptizati sunt, ac sic se instituerunt ut in nullo opinio eorum uacillet, aut clericis iuncti sunt, aut monasteriis, ex quo baptizati sunt, adheserunt, si non concubinam, si non pellicem norunt, si in bonis operibus uigilauerint, non prohibentur huiusmodi ad clericatus sortem assumi. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Ceterum ante susceptum sacrum ordinem quosdam legimus concubinam habuisse, quos tamen sacri canones non reiciunt, si post sacrum ordinem ab eius commixtione se immaculatos custodiunt. Unde Gregorius Andreae Tarentino Episcopo: -[lib. II. epist. 44.]+ <4 7> -C. VII.+ De quodam episcopo, qui ante sui episcopatus apicem concubinam habuit. Habuisse te concubinam manifesta ueritate comperimus, et te illius criminis participationem habere de qua etiam contraria est quibusdam nata suspicio. Sed quia in rebus ambiguis absolutum non debet esse iudicium, hoc tuae conscientiae committendum eligimus. Qua de re, si in sacro ordine constitutus eius te recolis permixtione maculatum, sacerdotii honore deposito ad ministrandum nullo modo presumas accedere: sciturus in animae tuae periculo te ministrare, et Deo nostro te sine dubio reddere rationem, si huius sceleris conscius in eo quo es ordine celans ueritatem permanere uolueris. -125+ <1 D> <2 34> -DISTINCTIO XXXIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Domesticarum quoque personarum immoderatam familiaritatem episcopum uitare oportet. Unde Nicolaus papa Adaluino Archiepiscopo: <4 1> -C. I.+ Etiam consanguinearum inmoderatam familiaritatem uitare episcopum oportet. Quorumdam relatione fidelium nostris auribus intimatum est, quod Lanfredus episcopus, qui et iuuenis esse dicitur, uenationi sit deditus, quod uitium plurimos etiam de clericali catalogo, genere dumtaxat Germanos et Gallos, irreuerentes implicat. Verum iste (si ita est, ut audiuimus) merito iuuenis dicitur, qui iuuenilibus desideriis occupatus nulla grauitate constringitur. Nam (ut B. dicit Ieronimus) uenatorem numquam legimus sanctum. Nichilominus autem de hoc episcopo relatum est apostolatui nostro, quod cum quadam filia sua immoderatam teneat familiaritatem, et ob id mala fama ei orta sit, pro qua re a sanctitate tua ceterisque coepiscopis suis ammonitus atque correptus est, sed nullatenus emendatus; que res in hoc maxime displicet, et magis ac magis de se deteriorem reddit opinionem, in quo beatitudini tuae et coepiscoporum suorum rationibus non obedit, et per inobedientiam in culpam protoplasti relabitur. -@. 1.+ Oportet ergo fraternitatem tuam sinodale cum episcopis et suffraganeis tuis conuocare concilium, et hunc salutaribus eloquiis episcopum conuenire, atque illi pastorali auctoritate precipere, quatenus ab omnium bestiarum uel uolucrum uenatione penitus alienus existat, atque ab inmoderata filiae suae familiaritate semet omnino coherceat. Quod si parere contempserit, et tam pro uenationis declinatione quam pro inmoderata filiae suae conuersatione uitanda uobis ammonentibus obedire distulerit, a uestro collegio excommunicatus abscedat. -126+ Quod si in hoc adhuc contumax apparuerit, a ministerio cessare debebit.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Ex Concilio Epaonensi c. 4. Episcopum, presbiterum aut diaconum canes ad uenandum, aut accipitres, aut huiusmodi res habere non licet. Quod si quis talium personarum in hac uoluptate sepius detentus fuerit, si episcopus est, tribus mensibus a communione suspendatur; diaconus uero ab omni offitio et communione suspendatur -]+

.

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ Omnibus seruis Dei uenationes et siluaticas uagationes cum canibus, et ut accipitres aut falcones habeant interdicimus. -]+

-II. Pars.+ -Gratian.+ Concubina autem hic ea intelligitur, que cessantibus legalibus instrumentis unita est, et coniugali affectu asciscitur; hanc coniugem facit affectus, concubinam uero lex nominat. De hac dicitur in Concilio Tolletano: -[I. c. 17.]+ <4 4> -C. IV.+ Qui non habet uxorem, loco illius concubinam licet habere. Is, qui non habet uxorem, et pro uxore concubinam habet, a communione non repellatur: tamen ut unius mulieris, aut uxoris aut concubinae, sit coniunctione contentus. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Ysidorus de distantia ueteris et noui testamenti. Christiano non dicam plurimas, sed nec duas simul habere licitum est, nisi unam tantum aut uxorem, aut certe loco uxoris (si coniux deest) concubinam. -127+

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ Ex dictis Augustini in libro VII. homiliarum, homilia 49. Audite carissimi membra Christi et matris catholicae ecclesiae filii! Quod dico competentibus et fidelibus audiant penitentes. Quod dico fidelibus, dico et competentibus, et penitentibus. Audiant catecumini, audiant omnes, omnes timeant, nemo contempnat; sit mihi in consolationem uester auditus, ne uobis sit in testimonium dolor meus. Competentibus dico, fornicari uobis non licet, sufficiant uobis uxores; audiat Deus, si uos surdi estis, audiant angeli, si uos contempnitis. Concubinas uobis habere non licet; et si non habetis uxores, tamen non licebit uobis habere concubinas, quas postea dimittatis et ducatis uxores, tanto magis dampnatio uobis erit, si uolueritis habere uxores et concubinas. -]+

-III. Pars.+ -Gratian.+ Ceterum, si non talis concubina fuerit, et etas illius, de quo agitur, futurae incontinentiae suspicionem auferre dignoscitur, apostolica concessione ad ordinem diaconatus prouehi potest. Unde Pelagius Papa scribit Florentino Episcopo: <4 7> -C. VII.+ Qui post mortem uxoris de ancilla filios habuerit diaconus fieri permittitur. Fraternitatis tuae relatione suscepta, eius latorem secundas quidem nuptias expertum non fuisse didicimus, castitatem tamen eum priori non seruasse coniugio designasti. Et quamuis multa sint, que in huiusmodi casibus obseruari canonicae iubeat sublimitatis auctoritas: tamen quia defectus nostri temporis, quibus non solum merita, sed corpora ipsa hominum defecerunt, districtionis illius non patitur manere censuram, et etas istius, de quo agitur, futurae incontinentiae suspicionem auferre dignoscitur, ut ad diaconatus ordinem possit prouehi, concessisse nos noueris. -@. 1.+ Micinam uero ancillam eius, de qua se post uxoris transitum filios habere confessus est, iubemus, ut tua dispositione cuicumque monasterio continentiam professura tradatur. -Gratian.+ Hoc ex dispensatione misericordiae; ceterum ex rigore disciplinae intelligitur illud Aurelianensis Concilii: <4 8> -C. VIII.+ Non admittatur ad clerum, qui preter uxorem aliam cognouerit. Si quis de laicis post uxorem suam aliam cuiuscumque conditionis cognouerit mulierem, in clerum nullatenus admittatur. -IV. Pars,+ -Gratian.+ Quod ergo de pellice et meretrice -128+ apud Gregorium et Innocentium scribitur, propter spem futurae incontinentiae constitutum esse creditur, quia difficile continentiam seruat, qui se illicito concubitu maculare non metuit. Vel prohibetur ordinari, qui pellicem uel meretricem cognouerit maritali affectu, uel quia corrupta florem uirginitatis amiserat uel quia meretricari non desinit, licet in uxorem ducatur. Utrumque enim inpedimentum cuilibet prestat, quo minus ad sacros ordines pertingere ualeat. Unde Ylarius papa -[in Sinodo Romana, cap. 2.]+ scribit, dicens: <4 9> -C. IX.+ Qui uirginem non duxit uxorem, ad sacros ordines non accedat. Curandum ergo inprimis est, ne ad sacros ordines (sicut gestis prioribus ante prescriptum est) quisquam, qui uxorem uirginem non duxerit, aspiret. <4 10> -C. X.+ Bigamus, uel penitens, corpore uitiatus, litteras ignorans, curiae uel conditioni obnoxius, clericus non fiat. Item Gregorius urbis Romae Presul Scillacino Episcopo. -[lib. II. epist. 25.]+ Precipimus, ne umquam illicitas ordinationes facias, nec bigamum aut qui uirginem sortitus non est uxorem, aut ignorantem litteras, uel qualibet parte corporis uitiatum, uel penitentem, uel curiae aut cuilibet conditioni obnoxium, ad sacros ordines permittas accedere: sed si quos huiusmodi repereris, non audeas promouere. <4 11> -C. XI.+ Non fiat sacerdos, cuius euidenter uxorem constat adulterium admisisse. Item in Neocesariensi Concilio. -[cap. 8.]+ Si cuius uxorem adulterium commisisse, cum esset laicus, euidenter fuerit comprobatum, hic ad ministerium ecclesiasticum admitti non potest. Quod si in clericatu eo iam constituto adulterauit, dato repudio dimittere eam debet. Si uero retinere eius consortium uelit, non potest suscepto ministerio perfrui. <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item ex Concilio Martini papa. Si laici uxor in adulterio fuerit deprehensa, hic talis ad ministerium ecclesiasticum nullo modo adducatur. Si autem post ordinationem alicuius clerici uxor adulterata fuerit, dimittat eam. Si autem cum ipsa uoluerit permanere, a ministerio alienus sit. -Gratian.+ Premissis auctoritatibus bigami et qui uirgines non sunt sortiti uxores a sacris ordinibus prohibentur. Sed -129+ queritur, si quis ante baptisma uiduam duxerit uxorem, an propterea sit prohibendus a sacris ordinibus? De his ita scribit Innocentius Papa Victricio Rotomagensi Episcopo: -[epist. II. cap. 5. et 6.]+ <4 13> -C. XIII.+ Qui ante baptisma, seu post baptisma uiduam uxorem duxerit, non admittatur ad clerum. Si quis uiduam (licet laicus) duxerit uxorem, siue ante baptismum, siue post baptismum, non admittatur ad clerum, quia eodem uitio uidetur exclusus. In baptismate enim crimina dimittuntur, non acceptae uxoris consortium relaxatur. -@. 1.+ Quod si non putatur uxor esse computanda, que ante baptismum ducta est, ergo nec filii, qui ante baptismum geniti sunt, pro filiis habeantur. -Gratian.+ Prohibentur etiam bigami a quolibet ordine clericatus, iuxta illud Ambrosii -[epist. LXXXII.]+ ad Vercellenses. -+ <4 14> -C. XIV.+ Qui secunda coniugia sortitur, clericus non fiat. Cognoscamus, non solum de episcopo et presbitero Apostolum statuisse, sed etiam Patres in concilii Niceni tractatu addidisse, clericum quemquam non debere esse, qui secunda coniugia sit sortitus. -V. Pars.+ -Gratian.+ Similiter etiam uiduarum mariti, uel ancillarum, uel meretricum, clerici fieri non possunt. Unde in canonibus Apostolorum -[c. 18.]+ legitur: <4 15> -C. XV.+ Spectaculis publicis mancipatam, uel eiectam, uel ancillam ducens uxorem, diaconus non fiat. Si quis uiduam aut eiectam acceperit, aut meretricem, aut ancillam, uel aliquam de his, que publicis spectaculis mancipantur, non potest esse episcopus, aut presbiter, aut diaconus, aut ex eorum numero, qui ministerio sacro deseruiunt. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Que autem sit uidua, que eiecta, uel meretrix, Ieronimus -[epist. CXXVIII.]+ ad Fabiolam de ueste sacerdotali ostendit dicens: <4 16> -C. XVI.+ Que sit uidua, uel eiecta, uel meretrix. Vidua est, cuius maritus mortuus est. Eiecta, que a marito uiuente proicitur. Meretrix, que multorum libidini patet. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Sed postea temporum defectui condescendens Papa Martinus in minoribus ordinibus eos constitui permisit, dicens: <4 17> -C. XVII.+ Inter lectores uel hostiarios deputetur subdiaconus, secundam ducens uxorem. Si subdiaconus secundam uxorem duxerit, inter lectores uel hostiarios habeatur, ita ut Apostolum non legat. -Gratian.+ Necessitate tamen exigente bigami usque ad subdiaconatum possunt promoueri. -130+ Unde Martinus Papa ait: <4 18> -C. XVIII.+ Viduam ducens uxorem, subdiaconus fieri potest. Lector, si uiduam uxorem alterius acceperit, in lectoratu permaneat, aut si necessitas fuerit, subdiaconus fiat, nichil autem supra. Similiter et si bigamus fuerit. -VIII. Pars.+ -Gratian.+ Quibus autem propria coniugia prohibentur, interdicitur etiam nuptialibus conuiuiis interesse. Unde in Agatensi Concilio -[cap. 39.]+ legitur: <4 19> -C. XIX.+ Nuptiarum conuiuiis presbiteri interesse non debent. Presbiteri, diacones, subdiacones uel deinceps, quibus ducendi uxores licentia non est, etiam alienarum nuptiarum euitent conuiuia, nec his cetibus misceantur, ubi amatoria cantantur et turpia, aut obsceni motus corporum choris et saltacionibus efferuntur, ne auditus et obtutus sacris misteriis deputatus turpium spectaculorum atque uerborum contagione polluantur. -+ -IX. Pars.+ -Gratian.+ Vidua uero intelligenda est, si post solempne fedus nuptiarum morte interueniente a uiro suo diuisa fuerit. Ceterum si antequam conueniant fatali necessitate ab alterutro diuisi fuerint, licet ex sponsalibus uxor sit appellata, non tamen post mortem sponsi, et si in proprio sit ducta, et cum eo uelata, uidua appellatur, nec ex eius copula a sacris ordinibus aliquis prohibetur. Unde Pelagius Papa scribit: <4 20> -C. XX.+ Qui cum alio uelatam, non tamen illi nuptam, uxorem duxit, sacerdos fieri non prohibetur. Valentino clerico, cui mulier cum alio ante uelata, non tamen illi nupta, sed uirgo permanens, post mortem eius, cum quo uelata erat sponso, coniugali est copula sociata, quia iterum uelamen accepit, nullum in promouendo generetur obstaculum, quia nichil est (quantum ad hunc articulum pertinet) quod ei de canonicis obuiet constitutis. -+ <1 D> <2 35> -DISTINCTIO XXXV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ A quibus ordinibus bigami prohibeantur, et utrum reputentur bigami, qui ante baptismum habuerunt unam, et post baptismum alteram, et an liceat sortiri uxores in sacris ordinibus constitutis, multorum auctoritatibus breuiter monstratum est. -@. 1.+ Sequitur autem in descriptione illa apostolica: "ut sit sobrius," qui ordinandus est, "non uinolentus," quod ex auctoritate ueteris testamenti introductum est. Ministri enim templi prohibentur uinum et siceram libere, ne ebrietate grauentur corda eorum, ut sensus eorum uigeat semper et tenuis sit, uel quia -131+ uenter mero estuans facile despumat in libidines. Unde Noe in ebrietate nudauit femora; Loth, quem Sodoma non uicit, una uicerunt. -@. 2.+ Quod autem uinolentus esse prohibetur, non semel, sed frequenter uino repletus debet intelligi. Hinc etiam in canonibus Apostolorum -[can. 43. et 42.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Diaconus, presbiter et episcopus ebrietati et aleae deseruientes, nisi desierint, deponantur. Episcopus, aut presbiter, aut diaconus, aleae atque ebrietati deseruiens, aut desinat, aut certe dampnetur, Subdiaconus autem, aut lector, aut cantor similia faciens, aut desinat, aut communione priuetur. Similiter et laicus. <4 2> -C. II.+ Esus carnium et uini potus post diluuium concessus legitur, post Christi aduentum inhibitus. Item Ieronimus. -[lib. I. contra Iouianum.]+ Ab exordio conditionis humanae nec carnibus uescebamur, nec dabamus repudium, nec prepucia nobis eripiebantur in signum, et hoc cursu usque ad diluuium peruenimus. Post diluuium autem cum datione, quam nullus implere potuit, carnes ingestae sunt ad uescendum, et repudii concessa duricia, et cultellus circumcisionis est appositus, quasi Dei munus plus in nobis creauerit quam necesse est. Postquam autem Christus uenit in fine temporum, et OMEGA reuelat ad ALPHA, id est extremitatem retraxit ad principium, nec repudium nobis dare permittitur, nec circumcidimur, nec comedimus carnes, dicente Apostolo: "Bonum est uinum non bibere, et carnes non comedere." Et uinum enim cum carnibus post diluuium dedicatum est. <4 3> -C. III.+ Alienum est a sapiente potationibus et ebrietatibus uacare. Item ex epistolis eiusdem. Luxuriosa res uinum, et contumeliosa ebrietas; omnis autem, qui cum his miscetur, non erit sapiens. <4 4> -C. IV.+ Ignominiosum est sacerdoti affluere deliciis. Idem in Michea propheta. -[ad. c. 2.]+ Ecclesiae principes, qui deliciis affluunt, et inter epulas atque lasciuias pudicitiam seruare se credunt, propheticus sermo describit, "quod eiciendi sint de spatiosis domibus lautisque conuiuiis et multo labore conquisitis epulis propter malas cogitationes et opera sua." Et si uis scire, quo eiciendi sunt, euangelium lege: "in tenebras scilicet exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium." An non confusio et ignominia est Iesum crucifixum, pauperem et esurientem, farsis predicare corporibus? et ieiuniorum doctrinam rubentes buccas tumentiaque ora proferre? Si in loco apostolorum sumus, non solum -132+ sermonem eorum imitemur, sed conuersationem et abstinentiam.

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Idem ad Oceanum, epistola 83. Venter mero estuans cito despumat in libidines. Ubi ebrietas, ibi libido dominatur et furor. -]+

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Idem ad Nepotianum, de uita clericorum. Vinolentum sacerdotem et Apostolus dampnat, et uetus lex prohibet. Sacerdotes, qui ministrant in templo Dei, prohibentur uinum et siceram bibere, ne in crapula et ebrietate aggrauentur corda eorum. Sicera hebreo sermone omnis potio nuncupatur, que inebriare potest. Et infra: Quicquid inebriat et statum mentis euertit, fuge similiter ut uinum. "Nolite, ait Apostolus, inebriari uino, in quo est luxuria." Et supra: Qui altario deseruiunt, uinum et siceram non bibant. Sponsa Christi uinum fugiat ut uenenum. Vinum et ebrietas incendium est. -]+

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Prosper de uita contemplatiua, libro II. capitulo 22. Luxuriam facit et nutrit uini perceptio nimia, non natura. -]+

<4 8> -C. VIII.+ In paradyso abstinentia, post paradysum edendi lasciuia cepit. Item Ambrosius in sermone de ieiunio Diuinum ad patrem resultat oraculum. Sexto die bestiae sunt creatae, et cum bestiis orta edendi potestas est et usus escarum. Ubi cibus cepit, ibi finis factus est mundi: ubi cepit sua incrementa nescire, ibi ceperunt diuina circa eum opera feriari. Quo indicio declaratum est, quod per cibos mundus haberet imminui, per quos desiit augeri. Et infra: -@. 1.+ Ut sciamus, non esse nouellum ieiunium, primam illic legem constituit de ieiunio. Et infra: Eousque nemo preuaricari nouerat ut adhuc orta non esset, que prima est preuaricatio. Indictum est ieiunium, abstinentiae lex a Domino Deo: preuaricatio legis a diabolo; culpa per cibum, latebra post cibum; cognitio infirmitatis in cibo, firmitatis uirtus in ieiunio. Serpens gulae suadet, Dominus ieiunare decernit. Itaque gula paradyso regnantem expulit, abstinentia ad paradysum reuocauit errantem. Et infra: -@. 2.+ In principio generis humani ignorabatur ebrietas; primus Noe uineam plantauit, dedit naturam, sed ignorauit potentiam. Itaque uinum nec suo pepercit auctori. Sed illius ebrietas nobis suadet sobrietatem. Semel enim inebriatus est Noe. Ubi -133+ malum ebrietatis agnouit, iumentum suum ad remedium temperauit, non ad uicium effudit. -@. 3.+ Manebat autem, antequam uinum inueniretur, omnibus inconcussa libertas; nemo sciebat a consorte naturae suae obsequia seruitutis exigere. Non esset hodie seruitus, si ebrietas non fuisset. Obrepserat quidem iam fraternae prelationis inuidia, manebat tamen paternae pietatis adhuc reuerentia. Lesa pietas est, dum irridetur ebrietas. Non illis itaque solis nocent uina, quos temptant; sed etiam illis amplius, quorum oculis temulenta ebriorum membra nudantur. Et infra: -@. 4.+ Legimus etiam, quod patrem Loth inebriauerunt filiae in monte, ad quem timentes incendium Sodomitarum confugerant, et habitabant in spelunca. -@. 5.+ Fuit itaque ebrietas origo incesti, pessimae regeneratricis partus deterior. -@. 6.+ At non Abraham uina in suo conuiuio ministrabat, sed immolabat uitulum, butirum et lac etiam angelis hospitibus exhibebat. Recte enim illic deerat materia peccati, ubi erat remissio peccatorum. Denique annuntiauit Dominum Iohannes, "non manducans panem, neque bibens uinum." Qui enim Christum annuntiat, ab omni uitiorum incentiuo prestare se debet alienum. <4 9> -C. IX.+ Triginta diebus a communione clericus abstineat, quem ebrium fuisse constiterit. Item ex Concilio Agatensi. -[cap. 41.]+ Ante omnia clericis uetetur ebrietas, que omnium uitiorum fomes ac nutrix est. Itaque eum, quem ebrium fuisse constiterit, (ut ordo patitur) aut triginta dierum spatio a communione submoueatur, aut corporali subdatur suplicio. <1 D> <2 36> -DISTINCTIO XXXVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Oportet etiam esse ordinandum prudentem. Quod contra eos notandum est, qui sub nomine simplicitatis excusant stulticiam sacerdotum. Prudentem autem oportet episcopum intelligi non solum litterarum peritia, uerum etiam secularium negotiorum dispensatione. Unde in epistola Gelasii Papae: -[ad Episcopos per Lucaniam, cap. 18.]+ <4 1> -C. I.+ Illitterati et corpore uitiati non promoueantur ad clerum. Illitteratos aut aliqua parte corporis imminutos, nullus presumat ad clerum promouere, quia litteris carens sacris non potest esse aptus offitiis, et uitiosum nichil Deo prorsus offerri legalia precepta sanxerunt. -@. 1.+ Similiter, qui se ipsos abscidunt. -134+ <4 2> -C. II.+ Ad summum sacerdotium non aspiret, qui diuinis stipendiis non est eruditus. Item Zosimus Papa. -[epist. ad Hesychium Episcopum Salonitanum]+ Qui ecclesiasticis disciplinis per ordinem non est inbutus, et temporum approbatione diuinis stipendiis eruditus, nequaquam ad summum ecclesiae sacerdotium aspirare presumat; et non solum in eo ambitio inefficax habeatur, uerum etiam ordinatores eius careant eo ordine, quem contra precepta Patrum crediderant presumendum. -+ -Gratian.+ Ecce, quod sacrarum litterarum oportet episcopum habere peritiam: unde in ueteri testamento inter cetera ornamenta pontifex rationale ferebat in pectore, in quo scribebatur manifestatio et ueritas, quia in pectore pontificis manifesta debet esse cognitio ueritatis. -@. 1.+ Hinc etiam uectes, quibus archa portabatur, iugiter annulis erant inserti, ut, cum archa esset portanda, nulla fieret mora de intromittendis uectibus, quia predicatores, per quos ecclesia circumfertur, sacris litteris semper debent insistere, ne tunc querant discere, cum ex offitio alios docere debeant. -@. 2.+ Hinc etiam Dauid prius ex gratia Spiritus sancti donum scientiae percepit, et postea regni administrationem assecutus est. -@. 3.+ Salomon quoque non diuitias, non longa tempora huius uitae, sed sapientiam a Deo petiit et inpetrauit. -@. 4.+ Hinc etiam Dominus prius ponit uerba sua in ore prophetae, et postea constituit eum super gentes et regna, dicens ad Ieremiam: "Ecce, dedi uerba mea in ore tuo. Ecce, constitui te hodie super gentes et super regna etc." -@. 5.+ Hinc etiam Malachias ait: "Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem exquirunt de ore eius, quia angelus Domini exercituum est." -@. 6.+ Hinc idem saluator noster prius in medio doctorum sedit, audiens illos et interrogans, et postea predicare cepit, quia prius quisque debet discere, et postea predicandi offitium usurpare. -@. 7.+ Hinc et Salomon prius ait: "tempus tacendi," et postea: "loquendi," quia ueritas prius tacendo discitur, et postea loquendo predicatur. -@. 8.+ Hinc idem Dominus ait: "Qui audit, dicat, ueni." -@. 9.+ Hinc etiam prius apostolos docuit, deinde eos ad predicandum misit, dicens: "Estote prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae." Sic etiam post resurrectionem prius illis sensum aperuit et scripturas explanauit, et postea dixit eis: "Euntes in mundum uniuersum, etc." Unde cum de quinque panibus quinque milia hominum uellet reficere, prius panes accipiens fregit, et postea discipulis dedit, et per eos demum turbis apposuit, quia sacramenta legis et prophetarum prius disserendo exposuit, et postea eorum scientiam discipulis dedit, et tandem per eos illam fidelibus dispensauit. -@. 10.+ Et hinc Petrus cum rectoribus ecclesiae scriberet ait: "Parati reddere rationem omni poscenti uos satisfactionem de ea fide et spe, que in uobis est." -@. 11.+ Hinc etiam Paulus scribens ad Timotheum ait: "Attende lectioni et exhortationi et doctrinae." -@. 12.+ Ex quibus omnibus -135+ liquido colligitur, quod non sufficit prelatis bona conuersatio et morum honestas, nisi addatur scientia doctrinae. -@. 13.+ Unde sacerdotes ingressuri tabernaculum prius lauabantur in labro eneo, quod fecerat Moyses ex speculis mulierum. -@. 14.+ Hinc etiam in Canticis Canticorum oculi, per quos prelati ecclesiae intelliguntur, assimilantur columbis, que resident iuxta fluenta plenissima. Hinc etiam Ieronimus in Leuitico: -[c. 8.]+ <4 3> -C. III.+ Sacerdotis est legis scientiam habere, non bellis, sed orationibus operam dare. Si quis uult pontifex non tam uocabulo esse quam merito, imitetur Moysen, imitetur Aaron. Quid enim dicitur de eis? quia non discedunt de tabernaculo Domini. Erat ergo Moyses indesinenter in tabernaculo Domini. Quod autem ei opus erat? ut aut a Deo aliquid disceret aut ipse populum doceret. Hec duo sunt pontificis opera, ut a Deo discat legendo diuinas scripturas et sepius meditando, aut populum doceat. Sed illa doceat, que ipse a Deo didicerit, non ex proprio corde uel ex humano sensu, sed que Spiritus sanctus docet. -@. 1.+ Est et aliud opus, quod facit Moyses: ad bella non uadit, non pugnat contra inimicos. Sed quid facit? orat, et donec orat, uincit populus eius; si relaxauerit et dimiserit manus, populus eius uincitur et fugatur. Oret ergo sacerdos ecclesiae indesinenter, ut uincat populus, qui sub ipso est, hostes inuisibiles Amalechitas, qui sunt demones inpugnantes eos, qui uolunt pie uiuere in Christo. <1 D> <2 37> -DISTINCTIO XXXVII+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sed queritur, an secularibus litteris oporteat eos esse eruditos? De his ita scribitur in Concilio Cartaginensi IV.: -[cap. 16.]+ <4 1> -C. I.+ Libros gentilium non legat episcopus. Episcopus libros gentilium non legat, hereticorum autem pro necessitate aut tempore. <4 2> -C. II.+ Reprehenduntur sacerdotes, qui omissis euangeliis legunt comedias. Item Ieronimus ad Damasum de prodigo filio. -[epist. CXLVI.]+ Sacerdotes Dei omissis euangeliis et propheciis uidemus comedias legere, amatoria bucolicorum uersuum uerba cantare, tenere Virgilium, et id, quod in pueris est causa necessitatis, crimen in se facere uoluptatis. -136+ <4 3> -C. III.+ In uanitate et obscuritate sensus ambulant, qui secularibus disciplinis occupantur. Idem. -[ad cap. 4. epist. ad Ephesios, lib. II. comment.]+ Nonne uobis uidetur in uanitate sensus et obscuritate mentis ingredi, qui diebus ac noctibus in dialectica arte torquetur? qui phisicus perscrutator oculos trans celum leuat, et ultra profundum terrarum et abissi in quoddam inane demergitur? qui iambum feruet? qui tantam metrorum siluam in suo studiosus corde distinguit et congerit? et (ut ad alteram partem transeam) qui diuitias per fas et nefas querit? qui adulatur regibus, hereditates captat alienas, et congregat opes, quas in momento cui sit relicturus ignorat? <4 4> -C. IV.+ Qui scripturas sacras male intelligunt, uel seculari sapientia abutuntur, uino inebriantur et sicera. Idem in Ysaia. Vino inebriantur, qui scripturas sanctas male intelligunt atque peruertunt: sicera, qui abutuntur seculari sapientia et dialecticorum tendiculis, que non tam uincula sunt appellanda quam fantasmata, id est umbrae quedam et imagines, que cito pereunt et soluuntur. Idem: -@. 1.+ Secundum tropologiam pseudoprophetas eos debemus accipere, qui aliter scripturarum uerba accipiunt, quam Spiritus sanctus sonat, et diuinos eos, qui coniectura mentis suae incerta futurorum quasi uera pronuntiant absque diuinorum auctoritate uerborum. Idem: -@. 2.+ Quicumque scripturas non ita intelligit, ut rei ueritas habet, uuam acerbam comedit. <4 5> -C. V.+ Reprehenduntur episcopi, qui filios suos secularibus erudiunt litteris. Idem -[lib. III. ad cap. 6.]+ in epistola ad Ephesios. Legant episcopi atque presbiteri, qui filios suos secularibus litteris erudiunt, et faciunt comedias legere et mimorum turpia scripta cantare, de ecclesiasticis sumptibus forsitan eruditos. Et quod in corbonam pro peccato uirgo uel uidua, uel substantiam suam totam effundens quilibet pauper obtulerat, hoc calendarum strenam, et saturnalium sportulam, et mineruale munus grammaticus et orator, aut in sumptus domesticos aut in templi stipes, aut sordidum conuertit in lucrum. Heli sacerdos ipse fuit sanctus; sed quia filios suos non erudiuit in omni disciplina et correctione, supinus cecidit et mortuus est.

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ Item ex responsione Adriani Papae ad Carolum, c. 49. Omnem uim uenenorum suorum in dialectica disputatione -137+ constituunt heretici, que philosophorum sententia definitur non astruendi uim habere, sed studium destruendi. Sed non in dialectica complacuit Deo saluum facere populum suum. Regnum enim Dei in simplicitate fidei est, non in contentione sermonis. -]+

<4 7> -C. VII.+ B. Ieronimus ab angelo uerberatur, quia Ciceronis libros legebat. Item Rabanus de pressuris ecclesiasticis. Legimus de B. Ieronimo, quod, cum librum legeret Ciceronis, ab angelo correptus est, eo quod uir Christianus paganorum figmentis intenderet. -Gratian.+ Hinc etiam filius prodigus ille in euangelio reprehenditur, qui de siliquis, quas porci manducabant, uentrem suum replere cupiebat. -@. 1.+ Hinc etiam Origenes cinifes et ranas, quibus Egiptii percussi sunt, uanam dialecticorum garrulitatem et sophistica argumenta intelligit. Ex quibus omnibus colligitur, quod non est ab ecclesiasticis secularium litterarum querenda peritia. -@. 2.+ Sed econtra legitur, quod Moyses et Daniel omni scientia Egiptiorum et Caldeorum eruditi fuerint. Legitur etiam, quod precepit Dominus filiis Israel, ut spoliarent Egiptios auro et argento, moraliter instruens, ut siue aurum sapientiae, siue argentum eloquentiae apud poetas inueniremus, in usum salutiferae eruditionis uertamus. -@. 3.+ In Leuitico etiam primitias mellis, id est dulcedinem eloquentiae humanae Domino iubemur offerre. -@. 4.+ Magi quoque tria munera Domino obtulerunt, in quibus nonnulli tres partes philosophiae uolunt intelligi. -@. 5.+ Denique, ut in expositione Psalterii Cassiodorus testatur, omnis splendor rethoricae eloquentiae, omnes modi poeticae locutionis, quelibet uarietas decorae pronuntiationis a diuinis scripturis sumpsit exordium. -@. 6.+ Hinc etiam Ambrosius ait super epistolam Colosensium: "Omnis ratio supernae scientiae uel terrenae creaturae in eo est, qui est caput earum et auctor, ut, qui hunc nouit, nichil ultra querat, quia hic est perfecta uirtus et sapientia; quicquid alibi queritur, hic perfecte inuenitur. In Daniele et Salomone ostendit infidelibus esse se auctorem totius sapientiae. Quod infideles non putant, quia non legunt in euangeliis et prophetis astrologiam, et alia huiusmodi, que despecta sunt, quia nichil ualent ad salutem, sed mittunt in errorem, et, dum his student, curam animae non habent. Qui uero Christum nouit, thesaurum sapientiae et scientiae inuenit, quia id nouit, quod utile est." Hinc etiam Beda ait in -[lib. II.]+ Regum: -[c. 9. in Samuelis allegoricis expositionibus]+ <4 8> -C. VIII.+ Non prohibeantur clerici seculares litteras legere. Turbat acumen legentium et deficere cogit, qui eos a -138+ legendis secularibus libris omnibus modis existimat prohibendos, in quibus si qua inuenta sunt utilia, quasi sua sumere licet. Alioquin Moyses et Daniel sapientia et litteris Egiptiorum Caldeorumque non paterentur erudiri, quorum tamen supersticiones simul et delicias horrebant. Nec ipse magister gentium aliquot uersus poetarum suis uel scripturis indidisset, uel dictis. -II. Pars.+ -Gratian.+ Cur ergo legi prohibentur, que tam rationabiliter legenda probantur? Sed seculares litteras quidam legunt ad uoluptatem, poetarum figmentis et uerborum ornatu delectati; quidam uero ad eruditionem eas addiscunt, ut errores gentilium legendo detestentur, et utilia, que in eis inuenerint, ad usum sacrae eruditionis deuote inuertant. Tales laudabiliter seculares litteras addiscunt. Unde B. Gregorius quendam episcopum non reprehendit, quia eas didicerat, sed quia contra episcopale offitium pro lectione euangelica grammaticam populo exponebat. Hinc etiam Ambrosius scribit super Lucam: -[in explanatione prooemii]+ <4 9> -C. IX.+ Seculares litterae legendae sunt, ut non ignorentur. Legimus aliqua, ne legantur; legimus, ne ignoremus, legimus, non ut teneamus, sed ut repudiemus. <4 10> -C. X.+ Gramatica legenda est, ut per eam sacrae scripturae intelligantur. Item Ieronimus super epistolam ad Titum. Si quis gramaticam artem nouit uel dialecticam, ut recte loquendi rationem habeat, et inter falsa et uera diiudicet, non inprobamus. -@. 1.+ Geometria autem et aritmetica et musica habent in sua scientia ueritatem, sed non est scientia illa pietatis. Scientia autem pietatis est legere scripturas et intelligere prophetas, euangelio credere, apostolos non ignorare. -@. 2.+ Gramaticorum autem doctrina potest proficere ad uitam, dum fuerit in meliores usus assumpta. <4 11> -C. XI.+ Exemplo Danielis probatur, non esse peccatum secularibus litteris erudiri. Item. Qui de mensa et uino regis nolunt comedere, ne polluantur, utique si sapientiam atque doctrinam Babiloniorum scirent esse peccatum, numquam adquiescerent discere quod non licebat. Discunt autem, non ut sequantur, sed ut iudicent atque conuincant, quomodo si quispiam aduersus mathematicos uelit scribere inperitus matheseos, risui pateat, et aduersus philosophos disputans, -139+ si ignorat dogmata philosophorum. Discunt ergo ea mente doctrinam Caldaicam, qua et Moyses omnem sapientiam Egiptiorum didicerat. Idem: -@. 1.+ Si quando cogimur litterarum secularium recordari et aliqua ex his discere, que olim omisimus non est nostrae uoluntatis, sed, ut ita dicam, grauissimae necessitatis ut probemus ea, que a sanctis prophetis ante secula multa predicta sunt, tam Grecorum, quam Latinorum et aliarum gentium litteris contineri. <4 12> -C. XII+ Magistros et doctores episcopi congruis locis constituant. Item ex Sinodo Eugenii Papae. -[II. c. 34.]+ De quibusdam locis ad nos refertur, neque magistros, neque curam inueniri pro studio litterarum. Idcirco ab uniuersis episcopis subiectis plebibus, et aliis locis in quibus necessitas occurrerit, omnino cura et diligentia habeatur, ut magistri et doctores constituantur, qui studia litterarum liberaliumque artium dogmata assidue doceant, quia in his maxime diuina manifestantur atque declarantur mandata. <4 13> -C. XIII.+ Auctoritatibus gentilium eorum uanitas retunditur atque conuincitur. Item Augustinus contra Manicheos. -[lib. XIII. cap. 15.]+ Si quid ueri de Deo Sibilla, uel Orpheus, aliiue gentium uates aut philosophi predixisse perhibentur, ualet quidem aliquid ad paganorum uanitatem reuincendam, non tamen ad istorum auctoritatem complectendam. Quantum enim de Christi distat aduentu inter predicationem angelorum, et confessionem demonum, tantum inter auctoritatem prophetarum, et curiositatem sacrilegorum. <4 14> -C. XIV.+ Ad intelligentiam sacrarum scripturarum secularium peritia est necessaria. Item Clemens. -[Papa I. epist. V. ad suos discipulos]+ -III. Pars.+ Relatum nobis est, quod quidam in uestris partibus commorantes sanis doctrinis aduersantur, et prout eis uidetur non secundum traditionem patrum, sed iuxta suum sensum docere uidentur. Multas enim quidam, ut audiuimus, uestrarum partium ingeniosi homines ex his, que legunt, uerisimilitudines capiunt. Et ideo diligenter obseruandum est, ut lex Dei cum legitur, non secundum propriam ingenii intelligentiam legatur uel doceatur. Sunt enim multa uerba in diuinis scripturis, que possunt trahi ad eum sensum, quem sibi unusquisque sponte presumit; sed non oportet. Non enim sensum, extrinsecus alienum et extraneum debetis querere ut quoquo modo ipsum ex scripturarum auctoritate confirmetis, -140+ sed ex ipsis scripturis sensum capere ueritatis. Et ideo oportet ab eo scientiam discere scripturarum, qui eam a maioribus secundum ueritatem sibi traditam seruat, ut et ipse possit eam, quam recte suscepit, competenter asserere. Cum enim ex diuinis scripturis integram quis et firmam regulam ueritatis susceperit, absurdum non erit, si aliquid etiam ex eruditione communi ac liberalibus studiis, que forte in pueritia attigit, ad assertionem ueri dogmatis conferat, ita tamen, ut, ubi uera didicerit, falsa et simulata declinet. <4 15> -C. XV.+ Quare prohibetur Christianus poetica figmenta legere. Item Ysidorus in libro -[III.]+ Sententiarum. -[de summo bono cap. 13.]+ -IV. Pars.+ Ideo prohibetur Christianus legere figmenta poetarum, quia per oblectamenta fabularum nimium mentem excitant ad incentiua libidinum. Non enim solum thura offerendo demonibus immolant, sed etiam eorum dicta libentius capiendo. -V. Pars.+ -Gratian.+ Ut itaque ex premissis auctoritatibus apparet, inperitia sacerdotibus semper debet esse aduersa, quoniam, cum per ignorantiam cecati aliis ducatum prestare ceperint, ambo in foueam cadunt; unde dicitur in Psalmo: "Obscurentur oculi eorum, ne uideant, et dorsum eorum semper incurua." Cum enim obscurantur illi, qui preeunt, ad ferenda onera peccatorum facile sequentes inclinantur. Elaborandum est itaque sacerdotibus, ut ignorantiam a se quasi quandam pestem abiciant. Licet enim seruus nesciens uoluntatem domini sui, et non faciens, dicatur uapulare paucis, non tamen hoc de omnibus generaliter intelligitur. Ut enim ait Apostolus "Qui ignorat, ignorabitur." Quod de eo intelligendum est, "qui noluit intelligere, ut bene ageret". Unde Augustinus ait in libro Questionum: -[ueteris ac noui testamenti, quaest. 67.]+ <4 16> -[C. XVI.]+ Non omnis ignorans est immunis a pena. Ille enim ignorans potest excusari a pena, qui quod disceret non inuenit. Illis autem hoc ignosci non poterit, qui, habentes a quo discerent, operam non dederunt. <1 D> <2 38> -DISTINCTIO XXXVIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Cum itaque uoluntaria ignorantia omnibus sit noxia sacerdotibus est periculosa. -141+ Unde in Tolletano Concilio -[IV., cap. 24.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Sacerdotibus maxime ignorantia est uitanda. Ignorantia mater cunctorum errorum maxime in sacerdotibus Dei uitanda est, qui docendi offitium in populo Dei susceperunt. Sacerdotes enim legere sanctas scripturas admonentur, Paulo apostolo dicente ad Timotheum: "Adtende lectioni, exhortationi, doctrinae," et: "semper permane in his." Sciant ergo sacerdotes scripturas sacras et canones, et omne opus eorum in predicatione et doctrina consistat, atque edificent cunctos tam fidei scientia quam operum disciplina. <4 2> -C. II.+ Offitialem libellum ab episcopo accipiant presbiteri, cum ordinantur. Item ex eodem. -[Toletano IV. c. 25.]+ Quando presbiteri in parrochiis ordinantur, libellum offitialem a sacerdote suo accipiant, ut ad ecclesias sibi deputatas instructi succedant, ne per ignorantiam etiam in ipsis diuinis sacramentis offendant. Cum uero ad letanias uel ad concilium uenerint, rationem episcopo suo reddant, qualiter susceptum offitium celebrent, uel baptizent. <4 3> -C. III.+ Inscientia sacerdotum nec excusatione digna est nec uenia. Item Leo Episcopis Constantinopolitanis. Si in laicis uidetur intolerabilis inscientia, quanto magis in his qui presunt, nec excusatione est digna, nec uenia? <4 4> -C. IV.+ Canones non licet sacerdotibus ignorare. Item Celestinus omnibus orthodoxis Episcopis. Nulli sacerdotum liceat canones ignorare, nec quicquam facere, quod possit Patrum regulis obuiare. Que enim a nobis res digna seruabitur, si decretalium norma constitutorum pro aliorum libitu licentia populis permissa frangatur? <4 5> -C. V.+ Que sacerdotibus necessaria sunt ad discendum. Item ex dictis S. Augustini. Que ipsis sacerdotibus necessaria sunt ad discendum, id est sacramentorum liber, lectionarius, antiphonarius baptisterium, computus, canones penitentiales, psalterium, omeliae per circulum anni dominicis diebus et singulis festiuitatibus aptae. Ex quibus omnibus si unum -142+ defuerit, sacerdotis nomen uix in eo constabit, quia ualde periculosae sunt euangelicae minae, quibus dicitur: "Si cecus ceco ducatum prestet, ambo in foueam cadunt." <4 6> -C. VI.+ Que oportet scire eum, qui episcopus est ordinandus. Item ex VII. Sinodo. -[cap. 2.]+ Omnes psallentes repromittimus Deo: "In iustificationibus tuis meditabor, non obliuiscar sermones tuos." Quod omnes quidem Christianos obseruare saluberrimum est, sed precipue hos, qui ecclesiasticam consecuti sunt dignitatem. Unde diffinimus omnem, qui ad episcopatus prouehendus est gradum, modis omnibus psalterium nosse, ut ex hoc etiam omnis clerus, qui sub eo fuerit, ita moneatur et inbuatur. Inquiratur autem diligenter a metropolitano, si in promtu habeat legere scrutabiliter et non transitorie tam sacros canones et sanctum euangelium, quam diuini Apostoli librum et omnem diuinam scripturam atque secundum mandata conuersari, et docere populum sibi commissum. Substantia enim summi sacerdotii nostri sunt eloquia diuinitus tradita, id est uera diuinarum scripturarum disciplina, quemadmodum magnus perhibet Dionisius. Quod si disceptauerit, et ita libenter facere et docere minime spoponderit, nullatenus consecretur. Ait enim prophetice Deus: "Tu scientiam repulisti, et ego repellam te, ne sacerdotio fungaris michi." <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 3.]+ Placuit, ut ordinatis episcopis uel clericis prius ab ordinatoribus suis decreta conciliorum auribus eorum inculcentur, ne se aliquid contra statuta concilii fecisse peniteat. -+ <4 8> -C. VIII.+ Sacrae scripturae inherentes non obscurantur iniquitate mundana. Item Zepherinus Papa. -[epist. I. ad Episcopos Siciliae]+ Sicut stellas celi non extinguit nox, sic mentes fidelium inherentes firmamento sacrae scripturae non obscurat mundana iniquitas. <4 9> -C. IX.+ Ignorantia scripturarum est ignorantia Christi. Item Ieronimus in Isaia. Si iuxta apostolum Paulum Christus Dei uirtus est et Dei sapientia est, ignoratio scripturarum est ignoratio Christi. -143+ <4 10> -C. X.+ A Domino sciuntur, uel ignorantur, qui ea, que Dei sunt, sapiunt, uel ignorant. Item Gregorius in Moralibus. Qui ea, que Dei sunt sapiunt, a Domino sapiuntur, et qui ea, que Dei sunt, nesciunt, a Domino nesciuntur, Paulo testante, qui ait: "Si quis ignorat, ignorabitur." Idem: Quicumque stultus est in culpa, sapiens erit in pena. <4 11> -C. XI.+ Non qui aliquid nescit, sed qui putat se scire quod nescit, errare probatur. Item Augustinus. -[in Enchiridio ad Laurentium, cap. 17.]+ -II. Pars.+ Quamuis errare quanta possumus cura cauendum sit, non solum in maioribus, uerum etiam in minoribus rebus, nec nisi rerum ignorantia possit errari, non est tamen consequens, ut continuo erret quisquis aliquid nescit, sed si quis se existimet scire quod nescit. Pro uero quippe approbat falsum, quod erroris est proprium. Verumtamen in qua re quisque erret, interest plurimum. Nam in una eademque re et nescienti sciens, et erranti non errans recta ratione preponitur. In diuersis autem rebus, id est cum iste scit alia, ille alia, et iste utiliora, ille minus utilia uel etiam noxia: quis non in eis, que ille scit, ei preferat nescientem? Sunt enim quedam, que nescire melius est quam scire. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed licet per ignorantiam gramaticae artis aliquid uitiosum proferant episcopi uel presbiteri, non tamen ideo a scolasticis sunt despiciendi, quia morum uitia magis quam uerborum sunt precauenda. Unde Augustinus in libro de catezizandis rudibus: -[c. 9.]+ <4 12> -C. XII.+ Non contempnant scolastici ecclesiasticam simplicitatem. Sedulo monendi sunt scolastici ut humilitate induti Christiana, discant non contempnere quos cognouerint morum uitia quam uerborum amplius deuitare, sed cordi casto linguam exercitatam nec conferre audeant, quam etiam preferre consueuerant. His enim maxime utile est nosse, ita esse preponendas uerbis sententias, ut preponitur animus corpori. Ex quo fit, ut ita malle debeant ueriores quam dissertiores audire sermones, sicut malle debent prudentiores quam formosiores habere amicos. Nouerint etiam, non esse uocem ad aures Dei, nisi animi affectum. Ita enim non irridebunt, si aliquos antistites et ministros ecclesiae forte animaduerterint uel cum barbarismis et soloecismis Deum inuocare, uel eadem uerba, que pronunciant, non intelligere, perturbateque distinguere, non quia ista minime corrigenda sunt, ut populus ad id, quod plane intelligit, dicat "Amen"; sed quia pie toleranda sunt ab eis, qui didicerint ut sono in foro, sic uoto in ecclesia benedici. Itaque forensis illa nonnumquam forte bona dictio numquam tamen benedictio dici potest.

-[PALEA.+ <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item Gregorius ad Leandrum Episcopum Hispalensem, in prefatione Moralium ad finem. Indignum uehementer existimo, ut uerba celestis oraculi restringam sub regulis Donati. -]+

-144+

-[PALEA.+ <4 14> -C. XIV.+ Item Augustinus de uera religione, c. 49. et 50. Locutio diuinarum scripturarum secundum cuiusque linguae proprietatem accipienda est. Habet enim omnis lingua sua quedam propria genera locutionum, que cum in aliam linguam transferuntur, uidentur absurda. -]+

-[PALEA.+ <4 15> -C. XV.+ Item Ieronimus ad Pammachium, epistola LII., cuius initium est: Christiani interdum pudoris est. Ecclesiastica interpretatio etiamsi habet eloquii uenustatem, dissimulare eam debet et fugere, ut non otiosis philosophorum scolis paucisque discipulis, sed uniuerso loquatur hominum generi. -]+

<4 16> -C. XVI.+ Episcopus propter obprobrium senectutis a paruulis et a minimis discere non erubescat. Item Clemens Papa. -[epist. III.]+ Nullus episcopus propter obprobrium senectutis uel nobilitatem generis a paruulis uel minimis eruditis, si quid forte est utilitatis aut salutis, inquirere negligat. Qui enim rebelliter uiuit, et discere atque bona agere recusat, magis diaboli quam Christi membrum esse ostenditur, et potius infidelis quam fidelis monstratur. <1 D> <2 39> -DISTINCTIO XXXIX.+ -GRATIANUS.+ Ecce plenarie monstratum est, quod sacerdotes oportet litterarum tam sacrarum quam secularium esse peritos. Nunc queritur, an secularium negotiorum oporteat eos habere peritiam? Hanc prelatis esse necessariam, multis rationibus probatur. Debent namque prelati subditis non solum spiritualia, sed etiam carnalia subsidia ministrare, exemplo Christi, qui turbas sequentes non solum uerbo docebat, sed etiam uirtute sanabat et corporalibus alimentis reficiebat. Ut autem prelati hec omnia plene perficere possint, secularium negotiorum oportet eos habere sollertiam, ut eorum cautela et ecclesiae seruentur indempnes, et cuique necessaria pro suo modo subministrentur. Unde quidam in episcopum electus a B. Gregorio pro sua simplicitate repellitur, ne eius occasione res ecclesiae dilapidarentur. Unde idem scribit nobilibus ciuibus Neapolim: -[lib. VIII. epist. 40.]+ <4 1> -C. I.+ Secularium negotiorum inperiti non sunt in episcopos ordinandi. Petrus diaconus, quem a uobis electum asseritis, omnino (ut dicitur) simplex est, et nostis, quia hoc tempore talis in regiminis debet arce constitui, qui non solum de salute animarum, uerum etiam de extrinseca utilitate et cautela sciat esse solicitus. -145+ <1 D> DISTINCTIO XL. -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Oportet quoque episcopum esse ornatum et hospitalem. Ornamenta episcopalia uirtutes debent intelligi, que a Domino eis repromittuntur, dum dicitur: "Sacerdotes eius induam salutari." Unde in ueteri testamento uariis uestibus ex precepto Domini sacerdotes ornati leguntur, quia multimodis uirtutibus splendere debet uita pontificis, ut gradui conferat decorem, quem ab eo non accepit. Non enim loca, sed uita et mores sanctum faciunt sacerdotem. Unde ex offitio suscepto non licentiam peccandi, sed necessitatem bene uiuendi se nouerint assecutos. Unde Simacus Papa ait: <4 1> -C. I.+ Offitium sacerdotii non confert, sed adimit licentiam delinquendi. Non nos beatum Petrum (sicut dicitis) a Domino cum sedis priuilegio, uel successores eius, peccandi iudicamus licentiam suscepisse. Ille perhennem meritorum dotem cum hereditate innocentiae transmisit ad posteros. Quod illi concessum est per actuum lucem, ad illos pertinet, quos par conuersationis splendor illuminat. Quis enim sanctum esse dubitet, quem apex tantae dignitatis attollit? In quo si desint bona acquisita per meritum, sufficiunt, que a loci predecessore testantur. Aut enim claros ad hec fastigia erigit, aut qui eriguntur, illustrat. <4 2> -C. II.+ Filii sanctorum sunt, qui exercent opera eorum. Item Ieronimus. -[ad Heliodorum, epist. I.]+ Non est facile stare in loco Petri et Pauli et tenere cathedram regnantium cum Christo, quia hinc dicitur: non sanctorum filii sunt, qui tenent loca sanctorum, sed qui exercent opera eorum. <4 3> -C. III.+ Morum nobilitas, non loci uel generis, sacerdotes notificet. Item Gregorius. Nos, qui presumus, non ex locorum uel generis dignitate, -146+ sed morum nobilitate innotescere debemus, nec urbium claritate, sed fidei puritate. <4 4> -C. IV.+ Non loca uel ordines, sed merita nos Deo coniungunt. Idem Anastasio Presbitero. -[lib. VI. epist. 29.]+ Non loca uel ordines creatori nostro nos proximos faciunt, sed nos aut merita bona coniungunt, aut mala disiungunt. <4 5> -C. V.+ Magnitudo peccati uel dignitatis quemque fortiter deicit. Item Iohannes Crisostomus. -[id est, auctor operis imperfecti in Matthaeum, homilia 40. ad c. 21.]+ -II. Pars.+ Homo Christianus fortiter cadit in peccatum propter duas causas: aut propter magnitudinem peccati, aut propter altitudinem dignitatis. <4 6> -C. VI.+ Dampnatur Apostolicus, qui suae et fraternae salutis est negligens. Item ex gestis Bonifacii Martiris. -III. Pars.+ Si papa suae et fraternae salutis negligens reprehenditur inutilis et remissus in operibus suis, et insuper a bono taciturnus, quod magis officit sibi et omnibus, nichilominus innumerabiles populos cateruatim secum ducit, primo mancipio gehennae cum ipso plagis multis in eternum uapulaturus. Huius culpas istic redarguere presumit mortalium nullus, quia cunctos ipse iudicaturus a nemine est iudicandus, nisi deprehendatur a fide deuius; pro cuius perpetuo statu uniuersitas fidelium tanto instantius orat, quanto suam salutem post Deum ex illius incolumitate animaduertunt propensius pendere. <4 7> -C. VII.+ Non ordines, sed uitae merita nos Deo commendant. Item Augustinus ad Valerium. -[epist. CXLVIII.]+ -IV. Pars.+ Ante omnia peto, ut cogitet religiosa prudentia tua, nichil esse in hac uita et maxime in hoc tempore facilius et leuius et hominibus acceptabilius episcopi, aut presbiteri, aut diaconi offitio, si perfunctorie atque adulatorie res agatur, sed nichil apud Deum miserius et tristius et dampnabilius. -@. 1.+ Item: Nichil est in hac uita et -147+ maxime in hoc tempore difficilius et laboriosius et periculosius episcopi, aut presbiteri, aut diaconi offitio, sed apud Deum nichil beatius, si eo modo militetur, quo noster imperator iubet. Quis autem sit modus, nec a pueritia, nec ab adolescentia mea didici, et eo tempore, quo discere ceperam, uis mihi facta est merito peccatorum meorum. Nam quid aliud existimem nescio, ut secundus locus gubernaculorum mihi traderetur, qui remum tenere non noueram. <4 8> -C. VIII.+ Corrumpitur et ad terram sacerdotium trahitur, nisi legaliter et iuste seruetur. Item Ysidorus. Sicut uiri et mulieris digna coniunctio unum facit matrimonium, et sicut duorum copulatio unum perficit corpus, ita clericatus et sacerdotium unum faciunt presbiterum, et electio et consecratio unum faciunt episcopum: que omnia unum efficiunt corpus, quod citius corrumpitur et ad terram trahitur, nisi legaliter conseruetur, nisi iuste uiuendo laudetur. <4 9> -C. IX.+ Gratia, non locus saluat animam. Item Ambrosius. -[lib. de paradiso, c. 4.]+ -V. Pars.+ Illud autem aduerte, quia extra paradisum uir factus est, mulier intra paradisum, ut aduertas, quod non loci, non generis nobilitate, sed uirtute unusquisque gratiam sibi comparat. Denique extra paradisum, hoc est in inferiori loco, uir factus melior inuenitur, et illa, que in meliori loco, hoc est in paradiso, facta est, inferior inuenitur. <4 10> -C. X.+ De eodem. Item Gregorius. -[lib. VI. Reg. epist. 5.]+ Quelibet occulta loca sine gratia animam saluare non possunt, quod aliquando in ipsis quoque conspicimus erratibus electorum. Nam Loth in ipsa peruersa ciuitate iustus fuit: in monte peccauit. Sed ista cur dicimus, cum maiora nouerimus? Quid enim paradiso iucundius? quid celo securius? et tamen homo ex paradiso, et angelus de celo peccando cecidit. <4 11> -C. XI.+ De eodem. Idem. Adam primus homo de paradiso pro peccato eiectus est: hoc est, qui Dei nobilitatem a se deiecit, nobilitate loci priuatur. <4 12> -C. XII.+ Non est uere sacerdos omnis, qui nominatur sacerdos. Item Iohannes Crisostomus. -[id est, auctor operis imperfecti in Matth. hom. 43. ad c. 23.]+ -VI. Pars.+ Multi sacerdotes, et pauci sacerdotes; -148+ multi nomine, et pauci in opere. Videte ergo quomodo sedeatis super cathedram, quia non cathedra facit sacerdotem, sed sacerdos cathedram; non locus sanctificat hominem, sed homo locum; non omnis sacerdos sanctus, sed omnis sanctus sacerdos est. Qui bene sederit super cathedram honorem accipit cathedrae; qui male sederit, iniuriam facit cathedrae; ideoque malus sacerdos de sacerdotio suo crimen adquirit, non dignitatem. In iudicio enim sedens, si quidem bene uixeris et bene docueris, populum instruis; si uero bene docueris et male uixeris, tui solius condempnator eris. Nam bene uiuendo et bene docendo populum instruis, quomodo uiuere debeat: bene autem docendo et male uiuendo Deum instruis, quomodo te debeat condempnare. Idem: -@. 1.+ Quicumque desiderauerit primatum in terra, inueniet confusionem in celo, nec inter seruos Christi computabitur, qui de primatu tractauerit, nec unusquisque eorum festinet, quomodo appareat aliis maior, sed quomodo omnibus inferior uideatur, quoniam non qui maior fuerit in honore, ille est iustior, sed qui fuerit iustior, ille maior est. <1 D> <2 41> -DISTINCTIO XLI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ecce, quibus oporteat sacerdotem esse ornatum moribus. Scilicet preterea oportet illum esse ornatum in exterioribus, habitu uidelicet et incessu: habitu, ut nec fulgidis, nec sordidis se uestibus ornet. Ut enim ait Ieronimus nec affectatae sordes, nec exquisitae deliciae laudem pariunt, quod tam de uestibus, quam de cibis intelligendum est. Unde Augustinus ait in libro -[III.]+ de doctrina Christiana: -[cap. 12.]+ <4 1> -C. I.+ Pro moribus eorum, cum quibus uiuimus, alimentis uti debemus. Quisquis rebus pretereuntibus restrictius utitur quam sese habent mores eorum, cum quibus uiuit, aut intemperans, aut supersticiosus est. Quisquis uero sic eis utitur, ut metas consuetudinis bonorum, inter quos uersatur, excedat, aut aliquid significat, aut flagitiosus est. In omnibus enim talibus non usus rerum, sed libido in culpa est. -@. 1.+ Quid igitur locis, et temporibus, et personis conueniat, diligenter adtendendum est, nec temere flagitia reprehendamus. Fieri enim potest, ut sine aliquo uitio cupidinis uel uoracitatis preciosissimo cibo sapiens utatur, insipiens autem fedissima gulae flamma in uilissimum ardescat, et sanius quisque maluerit more Domini pisce uesci, quam lenticula more Esau, nepotis Abraham, aut hordeo more iumentorum. Non enim propterea continentiores sunt nobis pleraeque bestiae, quia uilioribus escis aluntur. Nam in omnibus huiuscemodi rebus non ex -149+ earum rerum natura, quibus utimur, sed ex causa utendi et modo appetendi uel probandum est, uel inprobandum quod facimus. <4 2> -C. II.+ Non cibus, sed appetitus in culpa est. Item Augustinus super epistolam Iohannis. Deliciae quelibet, si absque desiderio percipiantur, non officiunt, et uiles cibi appetenter accepti inpediunt profectum abstinentiae. Dauid enim aquam concupitam effudit, et Elias carnes comedit. <4 3> -C. III.+ Contra suae infirmitatis consuetudinem aliquibus cibis non cogantur diuites uti. Idem in libro de uerbis Domini. -[secundum Mattheum c. 7. serm. V.]+ Non cogantur diuites pauperum cibis uesci, utantur consuetudine infirmitatis suae, sed doleant se aliter non posse: si consuetudinem mutant, egrotant. Utantur superfluis, dent inopibus necessaria; utantur preciosis, dent pauperibus uilia. <4 4> -C. IV.+ Equanimitas tolerandi, non usus, uel abstinentia cibi iustitiam facit. Idem in libro -[II.]+ questionum euangeliorum. -[c. 11.]+ Quod dicit Dominus in euangelio: "Iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis," ostendit filios sapientiae intelligere, nec in abstinendo, nec in manducando esse iusticiam, sed in equanimitate tolerandi inopiam, et temperancia per abundantiam non se corrumpendi, atque oportune sumendi uel non sumendi ea, quorum non usus, sed concupiscentia reprehendenda est. Non enim interest omnino, quid alimentorum sumas, ut succurras necessitati corporis, dummodo congruas in generibus alimentorum his, cum quibus tibi uiuendum est. Neque quantum sumas multum interest, cum uideamus aliorum stomachum citius saturari, et eos tamen illi ipsi paruo, quo saciantur, ardenter et intolerabiliter et omnino turpiter inhiare; alios autem plus paulo poculo saciari quidem, sed tolerabiliter inopiam perpeti, et uel ante horam positas epulas, si id in tempore aut opus sit aut necesse sit, cum tranquillitate aspicere, neque tangere. Magis ergo interest, non quid uel quantum alimentorum pro congruentia hominum atque personae suae, et pro suae ualetudinis necessitate quis accipiat, sed quanta facilitate et serenitate animi careat, cum his uel oportet, uel necesse est carere; ut illud in animo Christiani conpleatur, quod Apostolus dicit: "Scio et minus habere, scio et habundare; ubique -150+ et in omnibus inbutus sum: et saciari, et esurire, et habundare, et penuriam pati, omnia possum in eo, qui me confortat." -+ <4 5> -C. V.+ Temperantia ciborum et uestium, non dissolutio eorum laudatur. Item ex Concilio Gangrensi. -[c. ultimo.]+ Parsimoniam cum ueste humili non reprobamus, sicut etiam ornatum preter corporis diligentiam infucatum laudamus. Dissolutos autem et fractos uestibus et incessu non recipimus; pietatem in priuatis domibus non concludentes, omnem locum in nomine Domini edificatum honoramus; et congregationem in ecclesia factam ad utilitatem communem recipimus, et bona opera, que supra uires in fratres pauperes exercentur, secundum ecclesiasticas traditiones beatificamus, et omnia, que conueniunt tradicionibus apostolicis et sanctarum scripturarum preceptis, in ecclesia fieri exoptamus. <4 6> -C. VI.+ Sub specie uirtutum sepe se uicia ingerunt. Item Gregorius. -[Iohanni Constantinopolitano, lib. I. Reg. epist. 24.]+ Sepe uicia esse se uirtutes mentiuntur, ut tenacia parsimonia, effusio largitas, crudelitas zelus iusticiae, remissio pietas uelit uideri. <4 7> -C. VII.+ Meritis fidei et uitae, non diuitiis episcopalis auctoritas queritur. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 15.]+ Episcopus uilem supellectilem, et mensam ac uictum pauperem habeat, et dignitatis suae auctoritatem fide et uitae meritis querat. -@. 1.+ Hospiciolum quoque non longe ab ecclesia habeat. <4 8> -[C. VIII.]+ Item ex eodem. -[c. 45.]+ Clericus professionem suam etiam habitu et incessu probet, et ideo nec uestibus, nec calciamentis decorem querat. -Gratian.+ Sicut ergo in cibis mores eorum, cum quibus uiuimus, obseruare monemur, sic et de indumentis intelligendum est. Ut enim alibi dicitur: "quisquis contemptis his, cum quibus uiuit, lautiora sibi uel austeriora pre ceteris indumenta uel alimenta querit, aut intemperans sui est, aut supersticiosus." Incessu autem debet esse sacerdos ornatus, ut grauitate itineris mentis maturitatem ostendat. Incompositio enim corporis (ut Augustinus ait) qualitatem indicat mentis. Unde istoriographus -151+ ille, cum mutabilitatem eius describeret, cuius conscientia excita curis uastabat mentem, inter cetera etiam hoc notabile indicauit: "Incessus eius modo citus modo tardus". <1 D> <2 42> -DISTINCTIO XLII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Hospitalem uero sacerdotem esse oportet, ne sit in numero eorum, quibus in iudicio dicetur: "Hospes eram non suscepistis me." Qui enim Apostolum secutus alios ad hospitalitatem debet inuitare, quomodo hospitalitatis exhortator poterit esse, qui domum propriam hospitibus claudit? Si enim sacerdos primum a se ipso et a domestica sua ecclesia debet exigere quod postea populis imperet; si primum, imitando Christum, ipse debet facere que postea populum doceat: necesse est, ut pauperes hospitio recipiat, quo ad hospitalitatem facilius suo exemplo subditos attrahat. -@. 1.+ Ordinandus itaque sacerdos ad memoriam reuocet, quomodo Abraham et Loth per hospitalitatis opera Deo placere, et angelos hospitio recipere meruerunt; quomodo angeli, Sodomis hospitalem domum ingressi, Loth cum familia sua liberauerint; quomodo clausas domos cum hospitibus ignis ingressus perdiderit; quomodo etiam secundum Ieronimum aliena rapere conuincitur, qui ultra necessaria sibi retinere probatur; ac sic per opera pietatis instituat ut etiam presentis uita subsidia, et eternae claritatis premia a Domino percipiat: utrumque enim pietati promittitur. -@. 2.+ Unde Apostolus scribens ad Timotheum ait: "Exerce te ipsum ad pietatem. Nam corporalis quidem exercitatio ad modicum utilis est; pietas autem utilis est ad omnia, habens promissionem uitae, que nunc est, et futurae." Ab hac quisquis alienus fuerit, in sacerdotem ordinari non poterit -@. 3.+ Si enim uidua in ecclesia recipi prohibetur, que pauperes non recipit in hospitio, que pedes sanctorum non lauit, que omne opus bonum non est executa: multo magis sunt prohibendi a sacerdotio, qui ab opere pietatis probantur alieni. -@. 4.+ Unde quidam hospitalitatis opera despicientes in Gangrensi Concilio excommunicantur. Sic enim in eo statutum est: -[c. 11.]+ <4 1> -C. I.+ Non sint despiciendi, qui conuiuia pauperibus exhibent. Si quis despicit eos, qui fideliter agapas, id est conuiuia, pauperum exhibent et propter honorem Domini conuocant fratres, et noluerit communicare huiuscemodi uocationibus, paruipendens quod geritur, anathema sit. -Gratian.+ Hinc etiam Iohannes Euangelista in epistola sua quendam Diotrepem excommunicat, qui nec pauperes recipiebat, et recipientes de ecclesia eiciebat. In hospitalitate autem non est habendas delectus personarum, sed indifferenter quibuscumque sufficimus hospitales nos exhibere debemus. -152+ Unde Iohannes Crisostomus in epistola ad Ebreos: -[hom. XI. ad c. 6. circ. fin.]+ <4 2> -C. II.+ In recipiendis hospitibus nulla debet esse distinctio. -II. Pars.+ Quiescamus ab hac absurda curiositate, et diabolica, et peremptoria. Si enim in clero electum se esse dicat, si sacerdotem se nominet, scrutare: non enim sine periculo in talibus indiscussa communicatio est; circa maiora periculum uertitur: non enim das, sed accipis. Si uero pro nutrimento postulat, ne in his examines. Quomodo Abraham hospitalem se circa omnes ostendebat. Si scrutator esset circa refugientes ad se, numquam angelos hospitio recepisset. Fortassis enim non putasset eos angelos, sed cum reliquis repelleret; sed quoniam omnes recipiebat, suscepit et angelos. Non enim ex uita eorum, quos accipis, mercedem tibi retributurus est Deus, sed ex uoluntate et ex honorificentia multa, ex misericordia, et bonitate. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed licet ipsa conuiuia despicienda non sint, nec tamen in ecclesiis celebram, nec clericos ad ea conuocatos partes sibi ex eis tollere oportet. Unde in Laudicensi Concilio: -[c. 27.]+ <4 3> -C. III.+ Clerici ad agapen uocati partem sibi non tollant. Non oportet ministros altaris uel quoslibet clericos ad agapen uocatos partes tollere, propter iniuriam que ex hac occasione ecclesiastico ordini poterit deputari. <4 4> -C. IV.+ In locis Deo sacratis nec comedere, nec accubitus sternere liceat. Item. -[c. 28.]+ -IV. Pars.+ Non oportet in basilicis seu in ecclesiis agapen facere et intus manducare, uel accubitus sternere. <4 5> -C. V.+ Nisi necessitate coacti in ecclesia clerici non conuiuentur. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 30.]+ Nulli episcopi uel clerici in ecclesia conuiuentur, nisi forte transeuntes hospitiorum necessitate illic reficiantur. Populi etiam ab huiusmodi conuiuiis quantum fieri potest prohibeantur.

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item ex dictis B. Benedicti Abbatis. Oratorium hoc sit, quod dicitur; nec ibi quicquam aliud geratur uel condatur, quam quod diuinis ministeriis conueniat. -]+

-153+

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Augustinus. -[epist. CIX. de regula monachorum.]+ In oratorio preter orandi et psallendi cultum penitus nichil agatur, ut nomini huic et opera iugiter inpensa concordent. -]+

-+ <1 D> <2 43> -DISTINCTIO XLIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Pudicus quoque debet esse sacerdos, ut et moribus, et uerbis pudorem indesinenter exhibeat. Unde in Canticis Canticorum genae sponsae, id est predicatores, turturi comparantur. -@. 1.+ Debet etiam gratiam docendi habere, quia ut Ieronimus ait: "Innocens absque sermone conuersatio, quantum exemplo prodest, tantum silentio nocet. Nam latratu canum et baculo lupi sunt arcendi." In ipsa autem doctrina discretum oportet esse rectorem, ne aut tacenda proferat, aut dicenda taceat. Unde Gregorius in XV. capitulo -[Part. II.]+ sui Pastoralis -[c. 4.]+ ait: <4 1> -C. I.+ De discretione predicationis, et silentii. Sit rector discretus in silentio, utilis in uerbo, ne aut tacenda proferat, aut proferenda reticescat. Nam sicut incauta locutio in errorem pertrahit, ita indiscretum silentium hos, qui erudiri poterant, in errorem derelinquit. Sepe namque rectores improuidi, humanam amittere gratiam formidantes, loqui libere recta pertimescunt, et iuxta ueritatis uocem nequaquam iam gregis custodiae pastorum studio, sed mercenariorum uice deseruiunt, quia ueniente lupo fugiunt, dum se sub silentio abscondunt. Hinc namque eos per Prophetam Dominus increpans ait in Ysaia: "Canes muti, non ualentes latrare." Hinc rursum queritur dicens in Ezechiele: "Non ascendistis ex aduerso, neque opposuistis murum pro domo Israel, ut staretis in prelio in die Domini." Ex aduerso quippe ascendere est pro defensione gregis uoce libera huius mundi potestatibus contraire. Et in die Domini in prelio stare est prauis decertantibus ex iustitiae amore resistere. Pastori enim recta timuisse dicere, quid est aliud quam tacendo terga prebuisse? qui nimirum, si pro grege se obicit, murum pro domo Israel hostibus opponit. Hinc rursus delinquenti populo dicitur in Hieremia: "Prophetae tui uiderunt tibi falsa et stulta, nec aperiebant iniquitatem tuam, ut te ad penitentiam prouocarent." Prophetae quippe in sacro eloquio nonnunquam doctores uocantur, qui dum fugitiua esse presentia indicant, que sunt uentura manifestant; quos diuinus sermo falsa uidere redarguit, quia, dum culpas corripere metuunt, incassum delinquentibus promissa securitate blandiuntur, qui iniquitatem peccantium nequaquam aperiunt, quia ab increpationis uoce conticescunt. Clauis quippe apertionis est sermo correctionis quia increpando -154+ culpam detegit, quam sepe nescit ipse etiam qui perpetrauit. Hinc Paulus ait ad Titum: "Ut potens sit ad exhortandum in doctrina sana et eos qui contradicunt, redarguere." Hinc per Malachiam dicitur: "Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore eius, quia angelus Domini exercituum est." Hinc per Ysaiam Dominus ammonet dicens: "Clama, ne cesses, sicut tuba exalta uocem tuam." Preconis quippe offitium suscipit, quisquis ad sacerdotium accedit, ut ante aduentum iudicis, qui terribiliter sequitur, ipse scilicet clamando gradiatur. Sacerdos ergo, si predicationis est nescius, quam clamoris uocem daturus est preco mutus? In Actibus Apostolorum: hinc est enim, quod super pastores primos in linguarum specie Spiritus sanctus insedit, quia nimirum, quos repleuerit, de se protinus loquentes facit. Hinc Moysi precipitur in Exodo, ut tabernaculum sacerdos ingrediens tintinnabulis ambiatur, ut uidelicet predicationis uoces habeat, ne superni inspectoris iudicium ex silentio offendat. Scriptum quippe est: "Ut audiatur sonitus, quando ingreditur sanctuarium in conspectu Domini, et non moriatur." Sacerdos namque ingrediens uel egrediens moritur, si de eo sonitus non audiatur, quia iram contra se occulti iudicis exigit, si sine predicationis sonitu incedit. Apte autem tintinnabula uestimentis illius describuntur inserta. Vestimenta etenim sacerdotis quid aliud quam recta opera debemus accipere? Propheta attestante, qui ait in Psalmo CXXXVI.: "Sacerdotes tui induantur iusticia." Vestimentis itaque illius tintinnabula inherent, ut uitae uiam cum linguae sonitu ipsa quoque opera sacerdotis clament. Sed cum rector se ad loquendum preparat, sub quanto cautelae studio loquatur, attendat, ne, si inordinate ad loquendum rapitur, erroris uulnere audientium corda feriantur, et cum fortasse sapientem se uideri desiderat, unitatis compagem insipienter abscidat. Hinc namque ueritas dicit in Marco: "Sal in uobis, et pacem habete inter uos." Per sal quippe uerbi sapientia designatur. Qui ergo sapienter loqui nititur, magnopere metuat, ne eius eloquio audientium unitas confundatur. Hinc Paulus ait ad Romanos: "Non plus sapere, quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem." In Exodo in sacerdotis ueste iuxta diuinam uocem tintinnabulis mala Punica coniunguntur. Quid enim per mala Punica nisi fidei unitas designatur? Nam sicut in malo Punico uno exterius cortice multa interius grana muniuntur, sic innumeros sanctae ecclesiae populos unitas fidei contegit, quos intus diuersitas meritorum tenet. Ne igitur rector incautus ad loquendum proruat, hoc, quod iam premisimus, per semetipsam discipulis clamat ueritas in Marco: "Habete sal in uobis, et pacem habete inter uos": ac si figurate per habitum sacerdotis dicat: Mala Punica tintinnabulis iungite, ut per omne, quod dicitis, unitatem fidei cauta obseruatione teneatis. -@. 1.+ Prouidendum quoque est sollicita intentione rectoribus, ut ab eis nullo modo non solum praua, sed nec recta quidem nimie et inordinate proferantur, quia sepe dictorum uirtus perditur, cum apud corda audientium loquacitatis incauta inportunitate -155+ leuigatur, et auctorem suum hec eadem loquacitas inquinat, que seruire auditoribus ad usum profectus ignorat. Unde bene per Moysen dicitur in Leuitico: "Vir, qui fluxum seminis patitur, inmundus erit." In mente quippe audientium semen secuturae cogitationis est audita equalitas locutionis, quia, dum per aurem sermo concipitur cogitatio in mente generatur. Unde ab huius mundi sapientibus in Actibus Apostolorum predicator egregius semiuerbius uocatus est. Qui ergo fluxum seminis sustinet, inmundus asseritur, quia multiloquio subditus ex eo se inquinat; quod si ordinate promeret, prolem rectae cogitationis edere in audientium corde potuisset, dumque incautus per loquacitatem diffluit, non ad usum generis, sed ad inmundiciam semen fundit. Unde Paulus quoque, cum de instancia predicationis discipulum admoneret, dixit ad Timotheum Ep. II.: "Testificor coram Deo et Christo Iesu, qui iudicaturus est uiuos et mortuos et aduentum ipsius et regnum eius, predica uerbum, insta oportune, inportune." Dicturus: "inportune," premisit: "oportune," quia scilicet apud auditoris mentem ipse sua uilitate se destruit, si habere inportunitas oportunitatem nescit. <4 2> -C. II.+ Porcis et canibus sacra non sunt committenda. Item Origenes. -II. Pars.+ In mandatis habemus, ut uenientes ad ciuitatem discamus prius, quis in ea dignus sit, ut apud eum cibum sumamus; quanto magis nosse oportet, quis qualisue sit is, cui inmortalitatis uerba credenda sunt? Solliciti enim esse debemus, ne margaritas nostras mittamus ante porcos. Sed ob alias causas utile est uiri huius me habere noticiam. Si enim sciam, quia in his, de quibus non potest dubitari quod bona sint, emendatus est et inculpabilis, (hoc est, si sobrius, si misericors, si iustus, si mitis, et humanus est, que utique bona nullus ambigit,) tunc consequens uidebitur, ut ei, qui obtinet bona uirtutum, etiam quod deest fidei et scientiae conferatur, et in quibus maculari eius uita uidebatur, que est in reliquis probabilis, emendetur. Si uero in his, que palam sunt, peccatis inuolutus permanet et inquinatur, non me oportet aliquid de secretioribus et remotis diuinae sententiae proloqui, sed magis protestari, et conuenire eum, ut peccare desinat et actus suos a uiciis emendet. Quod si ingesserit se, et prouocabit nos dicere, que eum minus recte agentem non oporteat audire, prudenter eum debemus eludere. Nam nichil omnino respondere auditorum causa utile non uidetur, ne forte estiment, nos responsionis penuria declinare certamen, et fides eorum ledatur non intelligentium propositum nostrum. <4 3> -C. III.+ Verba predicationis persecutoribus suis prelati non subtrahant. Item Anacletus. -[epist. I. omnibus Episcopis.]+ -III. Pars.+ Scimus autem, multos ob id infestare doctores, ut eos perdant, et propriae uoluntatis placita -156+ adinpleant. Non propterea tamen doctores (in quantum uires suppetunt) a recta emulatione et bona intentione recedere debent, scientes, quia beati, qui persecutionem patiuntur propter iusticiam. <4 4> -C. IV.+ Non mundus est a sanguine subiectorum, qui Dei consilium illis non annunciat. Item Gregorius Venantio Episcopo. -[lib. I. epist. 33.]+ Ephesiis Paulus dicit: "Mundae sunt manus meae a sanguine omnium uestrum: non enim subterfugi, quominus annunciarem omne consilium Dei uobis." Mundus ergo a sanguine eorum non esset, si eis Dei consilium pronunciare noluisset, quia, cum increpare delinquentes noluerit, eos proculdubio tacendo pastor occidit. <4 5> -C. V.+ Eternae dampnationis penam incurrit predicator, qui semen diuini uerbi non spargit. Item Nicolaus Papa. -[ad Michaelem Imperatorem in epistola, cuius initium est: "Proposueramus."]+ Dispensatio est nobis celestis seminis iniuncta; "uae si non sparserimus, uae si tacuerimus." Quod cum electionis uas formidet et clamet, quanto magis cuilibet exiguo metuendum est? Proinde, sicut non leue discrimen incumbit pontificibus, siluisse quod congruit, ita his (quod absit) non mediocre periculum est, qui cum debeant parere, despiciunt. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Pariter quoque obseruare debet sacerdos, ne indignis et non intelligentibus secreta misteria sua predicatione reserare incipiat. Qui enim ea docet, que ab auditoribus intelligi non ualent, non eorum utilitatem, sed sui ostentationem facit. Unde in expositione: "Beati inmaculati," dicitur: "Vicium animi est, indignis secreta uulgare, quod fit uel loquacitate incauta, dum sine iudicio uolat irreuocabile uerbum, uel adulatione, ut ei placeat, cui secreta reuelat, uel iactatione scientiae, ut plura scire uideatur." In quibus omnibus profecto datur intelligi, quanta debeat esse discretio in predicatione sacerdotis, qua si forte caruerit, tanquam torto naso, sacerdotalis offitii iudicatur indignus. <1 D> <2 44> -DISTINCTIO XLIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Cum autem uinolentus esse prohibetur, gulae intemperantiam nequaquam habere permittitur; neque enim ebrietas prohibetur, et uoracitas permittitur. Utrumque enim inter opera tenebrarum Apostolus connumerat, scribens Romanis: "Non in comessationibus et ebrietatibus." Ventris namque ingluuies ad luxuriam facile prouocat, et omne bonum opus dissoluit. Unde uenter et genitalia sibimetipsis uicina sunt, ut ex uicinitate membrorum confederatio intelligatur uitiorum. Hinc etiam Nabusardan princeps cocorum muros Ierusalem destruxisse legitur, quia uenter, cui multitudo cocorum deseruit, edificia uirtutum ad solum redigit. Sacerdos itaque de altario uiuere, non luxuriari querat. Unde Ieronimus ait: "Tibi o sacerdos de -157+ altario uiuere, non luxuriari permittitur." -@. 1.+ Sunt autem comessationes non solum sacerdotibus, sed etiam laicis noxiae qui festiuos et solempnes dies non aliter se digne celebrare putant, nisi comessationibus deseruiant. Unde Augustinus scribit ad Aurelium Episcopum: -[epist. LXIV.]+ <4 1> -C. I.+ Non est uacandum comessationibus et ebrietatibus. Comessationes et ebrietates ita concessae putantur et licitae, ut in honorem beatissimorum martirum non solum per dies solempnes, (quod unus quisque non lugendum uideat, qui hec non carneis oculis inspicit?), sed etiam cotidie celebrentur. Et post pauca: Non ergo aspere, quantum estimo, non duriter, non modo imperiose ista tolluntur: magis docendo quam iubendo, magis monendo quam minando. Sic enim agendum est cum multitudine. Seueritas autem exercenda est in peccata paucorum. Et si quidem minamur, cum dolore fiat, de scripturis comminando uindictam futuram, ne nos ipsi in nostra potestate, sed Deus in nostro sermone timeatur. Ita prius mouebuntur spirituales uel spiritualibus proximi, quorum auctoritate et lenissimis quidem, sed instantissimis admonicionibus cetera multitudo frangatur. <4 2> -C. II.+ Nulli clericorum aut continentium licet tabernas intrare. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 24.]+ Non oportet clericos seruientes a presbiteris usque ad subdiaconos et deinceps ordinis ecclesiastici omnes usque ad ministros, aut lectores, aut exorcistas, aut hostiarios, aut psalmistas, aut etiam eos, qui in proposito continentiae sunt, tabernas intrare. <4 3> -C. III.+ Deponatur clericus, qui tabernas aut ergasterium habere uoluerit. Item ex VI. Sinodo. -[cap. 9.]+ Nulli licet clerico tabernam aut ergasterium habere. Si enim huiusmodi tabernam ingredi inhibetur, quanto magis aliis ministrare in ea? Si quis uero tale quid fecerit, aut cesset, aut deponatur. <4 4> -C. IV.+ Nisi necessitate compulsi clerici tabernas non ingrediantur. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 27.]+ Clerici edendi uel bibendi causa tabernas non ingrediantur, nisi peregrinationis necessitate compulsi. -158+ <4 5> -C. V.+ Corripiendus est episcopus, qui conuiuiis occupatur. Item Gregorius Natali Episcopo. -[lib. II. Reg. Indict. X. epist. 14.]+ -II. Pars.+ Multis ab urbe tua uenientibus, frater karissime, didici, pastorali cura derelicta solis te conuiuiis occupatum. Que audita non crederem, nisi hec actionum tuarum experimentis approbarem. Nam quia nequaquam lectioni studeas, nequaquam exortationi inuigiles, sed ipsum quoque usum ecclesiastici ordinis ignores, hoc est in testimonium, quod eis, sub quibus positus es, seruare reuerentiam nescis. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item ad eundem. -[ib. II. epist. 37.]+ Conuiuia, que ex intentione impendendae karitatis fiunt, recte uestra fraternitas in suis epistolis laudat. Sed tamen sciendum est, quia tunc ex karitate ueraciter prodeunt, cum in eis nulla absentium uita mordetur, nullus ex irrisione reprehenditur, nec in eis inanes secularium negotiorum fabulae, sed uerba sacrae lectionis audiuntur; cum non plus, quam necesse est, seruitur corpori, sed sola eius infirmitas reficitur, ut ad usus exercendae uirtutis habeatur. Hec itaque si uos in uestris conuiuiis agitis, abstinentium, fateor, magistri estis.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ Item ex Concilio Nanetensi. Nullus presbiterorum, quando ad anniuersarium diem, trigesimum, aut septimum, uel tertium alicuius defuncti, aut quacumque uocatione ad collectam presbiteri conuenerit, se inebriare ullatenus presumat, nec precatus amore sanctorum uel ipsius animae bibere, aut alios ad bibendum cogere, uel se aliena precatione ingurgitare; nec plausus et risus inconditos, et fabulas inanes ibi referre, aut cantare presumat, aut turpia ioca uel urso, uel tornatricibus ante se fieri patiatur; nec laruas demonum ante se ferri consentiat, quia hoc diabolicum est et a sacris canonibus prohibitum. -]+

-[PALEA+ <4 8> -C. VIII.+ De eodem. Item ex eodem. Quando autem conuenerint presbiteri ad aliquod conuiuium, aliquis prior illorum uersum ante mensam incipiat et cibum benedicat. Et tunc secundum ordinem sedeant, alter alteri honorem prebentes; et per uices cibum et potum benedicant, et aliquis de illorum clericis aliquid de sancta scriptura legat. Et post refectionem similiter sanctum -159+ ymnum dicant ad exemplum Domini, sicut in cena fecisse legitur, et sic se contineant omnes presbiteri, maxime in talibus locis, ut non uituperetur ministerium illorum. -]+

-[PALEA+ <4 9> -C. IX.+ De eodem. Item ex eodem. Quando presbiteri per calendas simul conueniunt post peractum diuinum misterium ad necessariam collationem, non quasi ad plenam refectionem, sed quasi ad prandium ibi ad tabulas resideant, ne per talia inhonesta conuiuia se inuicem grauent, quia indecens est et onerosum. Sepe etiam tarde ad ecclesiam redeuntes maius damnum de reprehensione consequuntur, quod de grauedine mutua contrahunt, quam lucrum ibi faciant. Nam de huiusmodi conuentu Paulus Corinthios reprehendit, qui inconuenienter cenam dominicam manducare conueniebant. Sic et qui ad cenam dominicam, id est ad collationem uerbi, sub occasione conueniunt, et ex ueritate uentris causa coniunguntur, reprehensibiles coram Deo et hominibus habentur. Et ideo peractis omnibus, qui uoluerint panem cum caritate in domo fratris sui simul cum fratribus frangant, et singuli singulos bibere faciant, et maxime ultra tertiam uicem poculum non contingant, et sic ad ecclesias redeant. -]+

<4 10> -C. X.+ Christiani ex simbolis conuiuia non celebrent. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 55]+ -III. Pars.+ Non oportet ministros altaris uel quoslibet clericos, aut etiam laicos Christianos ex simbolis, que uulgus comissalia appellat, conuiuia celebrare. <4 11> -C. XI.+ Sacrarum scripturarum lectio sacerdotalibus conuiuiis semper admisceatur. Item ex Concilio Tolletano III. -[c. 7.]+ Pro reuerentia Dei et sacerdotum id uniuersa constituit sinodus, ut (quia solent crebro mensis ociosae fabulae interponi) in omni sacerdotali conuiuio lectio diuinarum scripturarum misceatur. Per hoc enim et animae edificantur ad bonum, et fabulae non necessariae prohibentur. <4 12> -C. XII.+ De confertis nec conuiuia facere, nec ante horam diei tertiam clericis comedere licet. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 61. et 66.]+ Non liceat sacerdotes uel clericos, sed nec religiosos laicos conuiuia facere de confertis. -@. 1.+ Nec oportet clericos uel laicos religiosos ante sacram horam diei tertiam inire conuiuia, neque aliquando clericos, nisi ymno dicto edere panem, et post cibos gratias auctori Deo referre. -Gratian.+ Si ergo laicis comessationes dampnabiles sunt, -160+ multo magis sacerdotibus inputantur ad gehennam. Venter enim pinguis (ut ait Ieronimus) crassum sensum generat, cum sacerdotalis sensus econtra uigil debeat esse et tenuis; atque ideo edacitatis uitio obnoxii in sacerdotes ungi non debent. Hi enim (ut ait Gregorius in Moralibus), qui adhuc uiciorum bello subiacent, nequaquam per predicationis usum preesse magisterio ceterorum debent. <1 D> <2 45> -DISTINCTIO XLV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sequitur: "non percussorem". Non enim oportet episcopum ita esse irascibilem et perturbati sensus, ut percutiat, qui debet esse patiens: sed sequatur eum, qui dorsum posuit ad flagella. Unde Gregorius scribit Iohanni Episcopo Constantinopolitano: -[lib. I. epist. 52.]+ <4 1> -C. I.+ Verborum correctione, non uerberibus timeri debent episcopi. Quid autem de episcopis, qui uerberibus uolunt timeri, canones dicant, bene fraternitas uestra nouit. Pastores enim facti sumus, non percussores. Egregius predicator dicit: "Argue, obsecra, increpa cum omni patientia et doctrina." Noua uero atque inaudita est ista predicatio, que uerberibus exigit fidem. <4 2> -[C. II.]+ Item in quodam Concilio. -[Romano sub Siluestro, c. 17.]+ Neminem quisquam peccantem clericum cede attingat, non presbiter diaconum, non episcopus clericum uel seruitorem ecclesiae ad cedem perducat. Quod si ita causa exigit, id est, si incorrigibilis extiterit clericus, triduo priuetur honore, ut penitens redeat ad matrem ecclesiam. -+ <4 3> -C. III.+ Non asperis, sed blandis uerbis ad fidem sunt aliqui prouocandi. Item Pascasio Episcopo Neapolim. -[lib. XI. epist. 15.]+ Qui sincera intentione extraneos a Christiana religione ad fidem cupiunt rectam adducere, blandimentis debent, non asperitatibus studere, ne quorum mentem reddita a plano ratio poterat prouocare, pellat procul aduersitas. Nam quicumque aliter agunt, et eos sub hoc uelamine a consueta ritus sui uolunt cultura remouere, suas illic magis, quam Dei probantur causas attendere. -@. 1.+ Iudei siquidem Neapolim habitantes questi nobis sunt asserentes, quod quidam eos a quibusdam feriarum suarum sollempnitatibus irrationabiliter nitantur arcere, ne illis sit licitum festiuitatum suarum sollempnia colere, sicut eis nunc usque et parentibus eorum longis retro temporibus licuit obseruare. Quod si ita se ueritas habet, superuacuae rei -161+ uidentur operam dare. Nam quid utilitatis est, quando, etsi contra longum usum fuerint uetiti, ad fidei illis conuersionem nil proficit? Aut cur Iudeis qualiter ceremonias suas colere debeant regulas ponimus, si per hoc eos lucrari non possumus? Agendum est ergo, ut potius ratione et mansuetudine prouocati sequi nos uelint, non fugere, ut eos, ex eorum codicibus ostendentes que dicimus, ad sinum matris ecclesiae Deo possimus adiuuante conuertere. Itaque fraternitas tua eos monitis prout potuerit, Deo adiuuante ad conuertendum accendat, et de suis illos solempnitatibus inquietari denuo non permittat, sed omnes festiuitates feriasque suas, sicut hactenus tam ipsi quam parentes eorum per longa colentes retro tempora tenuerunt, liberam habeant obseruandi celebrandique licentiam. <4 4> -C. IV.+ Non seueritate, sed beniuolentia subditos prelati corripiant. Idem uniuersis Episcopis per Galliam et Europam et Germaniam constitutis. Licet plerumque accidant sacerdotibus que sunt reprehendenda, plus tamen erga corrigendos agat beniuolentia quam seueritas, plus cohortatio quam commotio, plus karitas quam potestas, cum nemo nostrum sine reprehensione aut sine peccato uiuat. Nam si Dominus statim post trinam negationem B. Petrum preceptorem nostrum apostolum iudicasset, non tantum ex eo fructum, sicut fecit, recepisset. Expectandi ergo atque corrigendi magis sunt rectores ecclesiae, quam statim iudicandi. Unde necesse est queque negotia ecclesiastica post multarum experimenta causarum sollicitius perspici, et diligentius precaueri, quatinus per spiritum karitatis et pacis omnis materia scandalorum et presumptio Iudeorum atque oppressio simplicium fratrum de ecclesiis Domini auferantur. Et sicut non uult quisquam fratrum se aliorum iudicio pregrauari, ita non audeat alii inferre quod sibi non uult fieri. Iudei non sunt cogendi ad fidem, quam tamen si inuiti susceperint, cogendi sunt retinere. Unde in Tolletano Concilio IV. -[c. 56.]+ statutum est: <4 5> -C. V.+ Sicut non sunt Iudei ad fidem cogendi, ita nec conuersis ab ea recedere permittitur. De Iudeis autem precepit sancta sinodus, nemini deinceps uim ad credendum inferre. "Cui enim uult Deus miseretur, et quem uult indurat." Non enim tales -162+ inuiti saluandi sunt, sed uolentes, ut integra sit forma iusticiae. Sicut enim homo propria arbitrii uoluntate serpenti obediens periit, sic uocante se gratia Dei propriae mentis conuersione quisque credendo saluatur. Ergo non ui, sed libera arbitrii facultate ut conuertantur suadendi sunt, non potius inpellendi. Qui autem iampridem ad Christianitatem coacti sunt, (sicut factum est temporibus religiosissimi principis Sisebuti), quia iam constat eos sacramentis diuinis associatos, et baptismi gratiam suscepisse, et crismate unctos esse, et corporis Domini extitisse participes, oportet, ut fidem, quam ui uel necessitate susceperint, tenere cogantur, ne nomen Domini blasphemetur, et fides, quam susceperunt, uilis ac contemptibilis, habeatur. <4 6> -C. VI.+ Beniuolentia plus quam seueritas erga corrigendos agat. Item Leo Episcopus. -[epist. LXXXII. ad Anastasium Episcopum Thessalonicensem, c. I.]+ Licet nonnumquam accidant, que in sacerdotalibus sunt reprehendenda personis, plus tamen erga corrigendos agat beniuolentia quam seueritas, plus cohortacio quam commotio, plus karitas quam potestas. Sed ab his, qui que sua querunt, non que Iesu Christi, facile ab hac lege disceditur; et dum dominari magis quam consulere subditis placet honor inflat superbiam, et quod prouisum est ad concordiam, tendit ad noxam. <4 7> -C. VII.+ Deiciatur ab offitio diaconus presbiter et episcopus uerberibus timeri querens. Item ex canone Apostolorum. -[can. 28. (juxta priscam uersionem)]+ Episcopum, aut presbiterum, aut diaconum percutientem fideles delinquentes aut infideles inique agentes, et per huiusmodi uolentem timeri, ab offitio suo deici precipimus, quia numquam nos Dominus hoc docuit. E contrario uero ipse, "cum percuteretur, non repercutiebat, cum malediceretur, non maledicebat, cum pateretur, non comminabatur." <4 8> -C. VIII.+ Non uerberibus, sed uerbis subditos episcopi corripiant. Item ex Concilio Bracarensi. -[III. c. 7.]+ Cum beatus Apostolus arguere, obsecrare uel increpare in omni patientia precipiat, extra hanc doctrinam nouimus quosdam ex fratribus tantis cedibus in honoratos -163+ efferuescere, quanto poterant latrocinantium promereri personae. Et ideo, qui gradus iam ecclesiasticos meruerunt, id est presbiteri, abbates siue leuitae, qui, exceptis grauioribus et mortalibus culpis, nullis debent uerberibus subiacere, non est dignum, ut passim unusquisque prelatus honorabilia membra sua prout uoluerit et ei placuerit uerberibus subiciat et dolori, ne dum incaute subdita percutit membra, ipse quoque debitam sibi subditorum reuerentiam subtrahat, iuxta illud, quod quidam sapiens dicit: "Leuiter castigatus reuerentiam exhibet castiganti, asperitatis autem nimiae increpatio nec increpationem recipit, nec salutem." Et ideo, si quis aliter, quam dictum est, predictos honorabiles subditos, licentia perceptae potestatis elatus, malicia tantum crediderit uerberandos, iuxta uerberum modum, quem intulerit, excommunicationis pariter et exilii sentenciam sustinebit. -II. Pars.+ -Gratian.+ Salomon uero econtra ammonet, dicens: "Percute filium tuum uirga, et liberabis animam eius a morte." Hinc etiam B. Gregorius scribit in Dialogo, B. Benedictum quendam monachum uirga percutiendo sanasse, quem crebra ammonitione curare non poterat. Hinc etiam Dominus flagello facto de resticulis male uersantes in templo flagellauit et de orationis domo eiecit. Hinc etiam Apostolus fornicatorem illum satanae corporaliter uexandum tradidit, et magum illum corporali cecitate dampnauit. Hinc etiam in canonibus pueri, qui ante rationales annos irrationabiliter uersantur, uerberibus castigari iubentur. Virgines quoque, si religionis ueste deposita aliis se copulauerint, ergastulis retrudi precipiuntur. Hinc etiam Gregorius in Moralibus scribit libro XX. parte 4. capitulo 11.: <4 9> -C. IX.+ Disciplina non est seruanda sine misericordia, nec misericordia sine disciplina. Disciplina uel misericordia multum destituitur, si una sine altera teneatur. Sed circa subditos inesse debet rectoribus et iuste consulens misericordia, et pie seuiens disciplina. Hinc est, quod semiuiui illius uulneribus, qui a Samaritano in stabulum ductus est, et uinum adhibetur et oleum, ut per uinum mordeantur uulnera, per oleum foueantur: quatinus unusquisque, qui sanandis uulneribus preest, in uino morsum districtionis adhibeat, in oleo molliciem pietatis; per uinum mundantur putrida, per oleum sananda fouentur. Miscenda ergo est lenitas cum seueritate, faciendum est quoddam ex utroque temperamentum, ut neque multa asperitate exulcerentur subditi, neque nimia benignitate soluantur. Hoc nimirum illa tabernaculi archa significat, in qua cum tabulis uirga simul et manna est, quia cum scripturae sacrae scientia est in boni rectoris pectore si est uirga districtionis, sit et manna dulcedinis. Hinc etiam Dauid ait: -164+ "Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt." Virga enim percutimur, et baculo sustentamur. Si ergo est districtio iusticiae, que feriat, sit et consolatio baculi, que sustentet. Sit itaque amor, sed non emolliens, sit uigor sed non exasperans, sit zelus, sed non inmoderate seuiens; sit pietas, sed non plus quam expediat parcens. Intueri libet in Moysi pectore misericordiam simul cum seueritate sociatam. Videamus amantem pie et districte seuientem. -@. 1.+ Certe cum Israeliticus populus ante Dei oculos pene inueniabilem contraxisset offensam, ita ut eius rector audisset: "Descende, peccauit populus tuus," ac si ei diuina uox diceret: "qui in tali peccato lapsus est, meus non est," atque subiungeret: "Dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in gentem magnam," ille semel et iterum pro populo, cui preerat, obicem se ad impetum Dei irascentis opponens ait: "Aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo, quem scripsisti." Pensemus ergo, quibus uisceribus eundem populum amauit, pro cuius uita de libro uitae deleri se petiit. Sed tamen iste, qui tanto amore eius populi constringitur, contra eius culpas pensemus quanto zelo rectitudinis accendatur. Mox enim, ut culpae uenia delerentur obtinuit zelo rectitudinis succensus ait: "Ponat uir gladium super femur suum, ite et redite de porta usque ad portam per medium castrorum, et occidat unusquisque fratrem et amicum et proximum suum; cecideruntque in die illo quasi uiginti tria milia hominum." Ecce, qui uitam hominum etiam cum sua morte petiit, paucorum uitam gladio extinxit. Intus arsit igne amoris: foris accensus est zelo seueritatis. Tanta fuit pietas, ut se pro illis coram Domino morti offerre non dubitaret; tanta seueritas, ut eos, quos diuinitus feriri timuerat, ipse iudicii gladio feriret. Sic amauit eos, quibus prefuit, ut pro eis nec sibi parceret, et tamen delinquentes sic persecutus est, quos amauit, ut eos etiam parcente Domino prosterneret. Utrobique legatus fortis, utrobique mediator admirabilis, causam populi apud Deum precibus, causam Dei apud populum gladiis allegauit. Intus amans diuinae irae suplicando obstitit: foris seuiens culpam feriendo consumpsit. In regimine ergo utrumque Moyses miscuit, ut nec disciplinae deesset misericordia, nec misericordiae disciplina. Unde hic quoque iuxta utramque uirtutem dicitur: "Cumque sederem quasi rex circumstante exercitu, eram tamen merentium consolator." Sedere quippe circumstante exercitu uigor est disciplinae regiminis: merentium uero corda consolari ministerium pietatis. <4 10> -C. X.+ Iuste iudicans misericordiam cum iusticia seruat. Idem. Omnis, qui iuste iudicat, stateram in manu gestat; in -165+ utroque penso iusticiam et misericordiam portat; sed per iusticiam reddit peccatis sententiam, per misericordiam peccati temperat penam, ut iusto libramine quedam per equitatem corrigat, quedam uero per miserationem indulgeat. Qui Dei iudicia oculis suis proponit, semper timens et tremens in omni negotio formidat, ne de iusticiae tramite deuians cadat, et unde non iustificatur, inde potius condempnetur. <4 11> -C. XI.+ Qui remittit, et qui corripit, uterque miseretur. Item Augustinus in Enchiridion. -[c. 72.]+ Et qui emendat uerbere, in quem potestas datur, uel cohercet aliqua disciplina, et tamen peccatum eius, quo ab illo lesus aut offensus est, dimittit ex corde, uel orat ut ei dimittatur, non solum in eo, quod dimittit atque orat, uerum etiam in eo, quod corripit et aliqua emendatoria pena plectit, elemosinam dat, quia misericordiam prestat. Multa enim prestantur inuitis bona, quando eorum consulitur utilitati, non uoluntati, quia ipsi sibi inueniuntur esse inimici. -Gratian.+ Sunt enim multa genera elemosinarum, de quibus Albinus ait: <4 12> -C. XII.+ De multiplici genere elemosinarum. Tria sunt genera elemosinarum: una corporalis, egenti dare quicquid poteris: altera spiritualis, dimittere a quo lesus fueris; tercia, delinquentem corrigere, et errantes in uiam ducere ueritatis. <4 13> -C. XIII.+ Elemosinae corporali prefertur elemosina cordis. Item Augustinus. -[lib. L. homiliarum, hom. 6.]+ Duae sunt elemosinae, una cordis, alia pecuniae. Elemosina cordis est dimittere, a quo lesus es. Nam dare aliquid indigenti aliquando queris, et non habes; indulgere peccanti quantum uolueris redundat tibi. Elemosina cordis multo maior est quam elemosina corporis. -@. 2.+ Caritatis elemosina sine terrena substantia sufficit: illa uero, que corporaliter datur, si sine benigno corde tribuitur, omnino non sufficit. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ex his omnibus apparet, quod nec lenitas mansuetudinis sine rectitudine seueritatis, nec zelus rectitudinis sine mansuetudine in prelatis debet inueniri. Percussores ergo, qui premissis auctoritatibus ab episcopali offitio remouentur, non quilibet corporaliter flagellantes, sed pretermissa mansuetudine ad uerbera semper parati intelligendi sunt, qui per flagella non uicia corrigere, sed timeri appetunt; quibus Petrus scribit: "Ne sitis dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo." Hinc etiam Gregorius scribit in Moralibus, libro XIX. parte 4. capitulo 23.: <4 14> -C. XIV.+ Mansuetudo et districtio ab inuicem non separentur. Sunt namque nonnulli ita districti, ut omnem etiam mansuetudinem benignitatis amittant; et sunt nonnulli ita mansueti, ut perdant districti iura regiminis. Unde cunctis rectoribus utraque summopere sunt tenenda, ut nec in disciplinae uigore benignitatem mansuetudinis, nec rursum in mansuetudine districtionem deserant disciplinae, quatinus -166+ nec a compassione pietatis obdurescant, cum contumaces corrigunt nec disciplinae uigorem molliant, cum infirmorum animos consolantur. Regat ergo disciplinae uigor mansuetudinem, et mansuetudo ornet sermone uigorem, et sic alterum commendetur ex altero, ut nec uigor sit rigidus, nec mansuetudo sit dissoluta. <4 15> -C. XV.+ Vere iustus miseris compatitur, delinquentibus indignatur. Idem. -[homil. XXXIV. in euangel. (circa init.]+ Vera iusticia compassionem habet, falsa dedignationem, quamuis et iusti soleant recte peccatoribus indignari. Sed aliud est, quod agitur tipo superbiae, aliud, quod zelo disciplinae. Dedignantur etenim, sed non dedignantes. -@. 1.+ At contra hi, qui de falsa iusticia superbire solent, ceteros quosque despiciunt, nulla infirmantibus misericordia condescendunt, et quo se peccatores esse non credunt, eo deterius peccatores fiunt. <4 16> -C. XVI.+ Peccantes mansuetudine prouocentur, non austeritate abiciantur. Item Ieronimus in Ieremia. Recedite (inquiunt) polluti, recedite, abite, nolite nos tangere, nolite nobis communicare. Talis loquela non illuminat cecum, non sanat egrotum, non curat infirmum, sed magis occidit, atque in desperationem periclitantem mittit. Boni etenim rectores ex sua infirmitate aliorum infirmitates pensantes magis per humilitatis et mansuetudinis leuamentum student peccantes ab erroris laqueo eruere, quam per austeritatem in foueam perditionis nutantes propellere. Unde doctor gentium: "Factus sum," inquit, "infirmus infirmis." <4 17> -C. XVII.+ In populum ira Dei deseuit, cum predicator delinquentes palpat, non corripit. Idem. Sed illud non ociose transcurrendum est, quod uno peccante ira super omnem populum uenit. Hoc quomodo accidit? quando sacerdotes, qui populo presunt, erga delinquentes beniuoli uideri uolunt, et uerentes peccantium linguas, ne forte male de eis loquantur, sacerdotalis seueritatis inmemores nolunt complere quod scriptum est: "Peccantem coram omnibus argue, ut ceteri metum habeant," et iterum: "Auferte malum de uobis ipsis." Nec zelo Dei succensi imitantur Apostolum dicentem: "Tradidi huiusmodi hominem satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus fiat." Neque illud euangelicum inplere student, ut si uiderint peccantem, primo secrete conueniant, post etiam duobus uel tribus testibus; quod si contempserit, et post ecclesiae correptionem non fuerit emendatus, de ecclesia expulsum uelud gentilem habeant ac publicanum; et dum uni parcunt, uniuersae ecclesiae moliuntur interitum. Que ista bonitas, que ista misericordia est, uni parcere, et omnes in discrimen adducere? Polluitur enim ex uno peccatore populus. Sicut ex una oue morbida uniuersus grex inficitur, sic -167+ etiam uno uel fornicante uel aliud quodcunque scelus committente plebs uniuersa polluitur. -Gratian.+ Hinc etiam alibi dicitur: "Rectorem subditis pietas matrem, disciplina uero patrem exhibeat." -IV. Pars.+ Percussor quoque dicitur, qui sermone inutili infirmorum conscientiam uulnerat. Unde Anacletus Papa: -[epist. II. ad Episcopos Italiae]+ <4 18> -C. XVIII.+ Qui sermone incauto conscientiam percutit infirmorum, percussor uocatur. Sane percussor ille dicitur doctor, qui sermone inutili conscientiam percutit infirmorum. Ideo tenere uos et omnes fideles oportet eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit consolari in doctrina sacra, et contradicentes redarguere, et recte uiuentes atque rectam fidem tenentes consolidare. <1 D> <2 46> -DISTINCTIO XLVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sequitur: "Non litigiosum." Nichil est enim impudentius arrogancia rusticorum, qui garrulitatem auctoritatem putant, et parati ad lites in subiectos tumide intonant, quod ex arrogancia superbiae prouenire manifestum est. Unde Gregorius scribit in Moralibus, libro XXIII. parte 5. capitulo 12.: -[c. 13. @. 23. et 24. ad c. 33. Iob.]+ <4 1> -C. I.+ Arrogantes nesciunt humiliter inferre que docent. Hoc habet proprium doctrina arrogantium, ut humiliter nesciant inferre quod docent, et recta, que sapiunt, recte ministrare non possunt. In uerbis enim eorum proditur, quod, cum docent, quasi in quodam sibi uidentur summitatis culmine residere, eosque, quos docent, ut longe infra se positos uelut in imo respiciunt, quibus non consulendo, sed uix dominando dignantur loqui. Recte autem his per Prophetam Dominus dicit: "Vos autem cum austeritate inperabatis eis et cum potentia." Cum austeritate enim et potentia inperant, qui subditos suos non tranquille corrigere ratiocinando, sed aspere inflectere dominando festinant. At contra doctrina uera tanto uehementius hoc elationis uicium fugit per cogitationem, quanto ardentius suorum uerborum iaculis ipsum magistrum elationis insequitur. Cauet enim, ne eum moribus elatis predicet, quem in cordibus audientium sacris sermonibus insectatur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Ecce, quare litigiosi prohibentur in episcopos ordinari. Est et alia causa huius prohibitionis. Litigiosi namque uel adulationibus animos principum sibi conciliant, uel fratribus suis detrahendo infamiae notam ingerunt, uel inter fratres discordiam seminando seditiones numquam facere cessant; que omnia in prelatis dampnabilia esse probantur. -168+ Unde Gregorius scribit in Moralibus, in libro XVIII. parte 4. capitulo 3.: -[ad cap. 27. Iob.]+ <4 2> -C. II.+ De his, qui peccantibus adulantur. Sunt nonnulli, qui, dum malefacta hominum laudibus efferunt, augent que increpare debuerunt. Hinc enim per Prophetam dicitur: "Vae qui consuunt puluillos sub omni cubito manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuersae etatis." Ad hoc quippe sub cubito puluillus uel ceruical sub capite iacentis ponitur, ut molliter quiescatur. Quisquis ergo male agentibus adulatur, puluillum uel ceruical sub capite uel cubito iacentis ponit, ut qui corripi ex culpa debuerat, in ea fultus laudibus molliter quiescat. -@. 1.+ Hinc rursum scriptum est: "Ipse edificabat parietem, illi autem liniebant eum." Parietis quippe nomine peccati duricia designatur. Edificare ergo parietem est contra se quempiam obstacula peccati construere. Sed parietem liniunt, qui peccata perpetrantibus adulantur, ut, quod illi peruerse agentes edificant, ipsi adulantes quasi nitidum reddant. -@. 2.+ Sed sanctus uir sicut mala de bonis non estimat, ita iudicare bona de malis recusat, dicens: "Absit a me, ut iustos uos iudicem: donec deficiam, non recedam ab innocentia mea." Hinc etiam in Concilio Cartaginensi IV. -[c. 56.]+ legitur: <4 3> -C. III.+ Adulator uel proditor clericus ab offitio degradetur. Clericus, qui adulationibus et prodicionibus uacare deprehenditur, degradetur ab offitio. <4 4> -C. IV.+ Excommunicentur ab episcopo, qui fratribus non probanda obiciunt. Item. -[ex eodem Concilio, c. 55.]+ Accusatores fratrum episcopus excommunicet, et si emendauerint uicium, recipiat eos ad communionem, non ad clerum. <4 5> -C. V.+ Remoueatur ab offitio clericus maledicus; scurra fratrum a profectibus inuidens non promoueatur. Item ex eodem. -[Concilio, c. 57.]+ Clericus maledicus (maxime in sacerdotibus) cogatur ad postulandam ueniam. Si noluerit, degradetur, nec umquam ad offitium absque satisfactione reuocetur. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item. -[ex eodem Concilio, c. 60.]+ Clericum scurrilem et uerbis turpibus ioculatorem ab offitio retrahendum. <4 7> -C. VII.+ Item. -[ex eodem c. 54.]+ Clericus inuidens fratrum profectibus, donec in uicio est, non promoueatur. -169+ <4 8> -C. VIII.+ Non sunt ordinandi, qui sedicionibus uacant. Item. -[ex eodem, c. 67.]+ Sedicionarios statuimus numquam ordinandos clericos, sicut nec usurarios, uel iniuriarum suarum ultores. <4 9> -C. IX.+ Usuras exigere clericis minime licet. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 5.]+ -III. Pars.+ Non licet fenerari ministris altaris, uel in sacerdotali ordine constitutis uel usuras, uel lucra, que sescupla dicuntur, accipere. <4 10> -C. X.+ Nec suo nomine, nec alieno clericus fenerator existat. Item Leo Papa. -[Episcopis per Campaniam, epist. I. c. 4.]+ Sicut non suo, ita nec alieno nomine aliquis clericorum exercere fenus attemptet. Indecens enim est crimen suum commodis alienis inpendere et exercere. Fenus autem hoc solum aspicere et exercere debemus, ut quod hic misericorditer tribuimus, a Domino, (qui multipliciter et in perpetuum mansura tribuit), recipere ualeamus. <1 D> <2 47> -DISTINCTIO XLVII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem in fine huius capituli usurarii ordinari prohibentur, inde est, quia usuram exercentes cupiditati deseruire probantur; cupidi autem ab Apostolo ordinari prohibentur, quia tales facile a iusto deuiarent. Unde in canonibus Apostolorum -[c. 44.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Diaconus, presbiter et episcopus exigens usuras, nisi desierit, deponatur. Episcopus aut presbiter aut diaconus usuras a debitoribus exigens, aut desinat, aut certe deponatur. <4 2> -C. II.+ Usuras exigens siue clericus, siue regulae subiectus, deiciatur. Item ex Concilio Niceno. -[c.]+ 17. Quoniam multi sub regula constituti auaritiam et turpia lucra sectantur, oblitique diuinae scripturae, dicentis: "Qui pecuniam suam non dedit ad usuram," mutuum dantes centesimas exigunt: iuste censuit sancta et magna sinodus, ut, si quis inuentus fuerit post hanc diffinitionem usuras accipiens, aut aliquam adinuentionem uel quolibet modo negotia transigens, aut emiolia, id est -170+ sescupla exigens uel aliquid tale prorsus excogitans turpis lucri gratia, deiciatur a clero et alienus existat a regula. Hinc etiam Gregorius in libro XIX. Moralium, parte IV. capitulo 35. de dilectoribus seculi scribit, dicens: <4 3> -C. III.+ Temporalibus lucris deseruientes Deo nequaquam militare probantur. Omnes huius seculi dilectores in terrenis rebus fortes sunt, in celestibus debiles. Nam pro temporali gloria usque ad mortem desudare appetunt, et pro spe perpetua nec parum quidem in labore subsistunt; pro terrenis lucris quaslibet iniurias tollerant, et pro celesti mercede uel tenuissimi uerbi ferre contumelias recusant; terreno iudici toto etiam die assistere fortes sunt, in oratione uero coram Domino uel unius horae momento lassantur; sepe nuditatem, deiectionem, famem pro acquirendis diuitiis atque honoribus tollerant, et earum rerum se per abstinentiam cruciant, ad quas adipiscendas festinant; superna autem laboriose querere tanto magis dissimulant, quanto ea tardius putant retribui. -@. 1.+ Hi itaque quasi aliarum arborum more deorsum uasti sunt, sursum augusti, quia fortes in inferiora subsistunt, sed ad superiora deficiunt. At contra ex qualitate palmarum designatur proficiens uita iustorum, qui nequaquam sunt in terrenis desideriis fortes et in celestibus debiles, sed longius atque distantius studiosos se Deo exhibent, quam seculo fuisse meminerint. -@. 2.+ Nam cum quibusdam per predicatorem nostrum dicitur; "Humanum dico propter infirmitatem carnis uestrae. Sicut enim exhibuistis membra uestra seruire inmundiciae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc, exhibete membra uestra seruire iusticiae in sanctificationem," eorum proculdubio infirmitati condescenditur, ac si eis apertius diceretur: Si nequaquam amplius potestis, saltem tales estote in fructu bonorum operum, quales fuistis dudum in actione uiciorum, ne debiliores uos habeat sancta libertas aeris, quos in carne ualidos habuit usus terrenae uoluptatis. <4 4> -C. IV.+ Ad sacros ordines usurarii promoueri non debent. Item Gregorius ciuibus Neapolim. -[lib. VIII. epist. 40.]+ De Petro insuper ad nos peruenisse cognoscite, quia solidos dederit ad usuras. Quod uos oportet cum omni subtilitate perquirere, et si ita constiterit, alium eligite, et ab huiusmodi persona uos suspendite sine mora. Nam nos amatoribus usurarum nulla ratione manus inponimus. Si uero subtili habita inquisitione hoc falsum esse putaueritis, (quia persona eius nobis ignota est, et utrum -171+ ita sit de simplicitate, quod ad nos perlatum est, ignoramus) cum decreto a uobis facto ad nos eum uenire necesse est ut uitam moresque ipsius sollicitius requirentes sensum quoque pariter agnoscamus, ut, si huic iudicio aptus extiterit, uestra in eum (adiuuante Domino) desideria conpleamus. <4 5> -C. V.+ Degradetur clericus, qui usuras accipere detegitur. Item ex Concilio Elibertano. -[c. 20.]+ Si quis clericorum detectus fuerit usuras accipere, placuit degradari et abstinere. <4 6> -C. VI.+ Nec implicari errore, nec cupiditate sacerdotem uiolari oportet. Item Leo Episcopus. -[Anatolio Episcopo Constantinopol., epist. LI.]+ -II. Pars.+ Virum catholicum et precipue Domini sacerdotem sicut nullo errore inplicari, ita nulla oportet cupiditate uiolari, dicente sancta scriptura: "Post concupiscentias tuas non eas." Mens etiam potentiae auida nec abstinere nouit uetitis, nec gaudere concessis, nec pietati adhibere consensum. <4 7> -C. VII.+ Qui cupiditatem a se non abscidit, bonorum auctori inherere non ualet. Item Gregorius. -[I. VII. epist. 100.]+ Bonorum auctori inherere aliter non ualemus, nisi cupiditatem a nobis (que omnium malorum radix est) abscidamus. <4 8> -C. VIII.+ Auarus omnium bona inuadit, quorum necessitatibus subuenire ualet. Item Ambrosius -[Serm. LXXXI.]+ de eo, quod scriptum est in euangelio: "Hominis cuiusdam diuitis fructus uberes agere attulit". Sicut hi, qui per insaniam mente translati sunt, non iam res ipsas, sed passionis suae fantasias uident, ita etiam mens auari semel uinculis cupiditatis astricta semper aurum, semper argentum uidet, semper redditus computat, gratius aurum intuetur quam solem; ipsa eius oratio et supplicatio ad Dominum aurum querit. Et post pauca: -@. 1.+ Interdum etiam usurae arte nequissima ex ipso auro aurum nascitur. Sed nec sacietas unquam, nec finis aderit cupiditati. Et infra: -@. 2.+ Sed ait: quid iniustum est, si cum aliena non inuadam, propria diligentius seruo? O inpudens dictu! Propria dicis? que? ex quibus reconditis in hunc mundum detulisti? Quando in hanc ingressus es lucem, quando de uentre matris existi, quibus queso facultatibus quibusque subsidiis stipatus ingressus es? Et post pauca: -@. 3.+ Proprium nemo dicat, quod est commune plus quam sufficeret sumptum et uiolenter obtentum est. Et infra: -@. 4.+ Numquid iniquus est Deus, ut nobis non equaliter distribuat uitae subsidia, ut tu quidem esses affluens et habundans, aliis uero deesset et -172+ egerent? an idcirco magis, quia et tibi uoluit benignitatis suae experimenta conferre, et alium per uirtutem patientiae coronare? Tu uero susceptis muneribus Dei, et in sinum tuum redactis, nichil te putas agere iniquum, si tam multorum uitae subsidia solus obtineas? Quis enim tam iniustus tam auarus, quam qui multorum alimenta suum non usum, sed habundantiam et delicias facit? Neque enim minus est criminis habenti tollere, quam, cum possis et habundas, indigentibus denegare. Esurientium panis est, quem tu detines; nudorum indumentum est, quod tu recludis; miserorum redemptio est et absolutio pecunia, quam tu in terra defodis. Tantorum te ergo scias inuadere bona, quantis possis prestare quod uelis. -III. Pars.+ -Gratian.+ Necesse est etiam, ut ille, qui ordinandus est, "suae domui sit bene prepositus," id est, si in laicali habitu uxorem habuerit uel filios, a uiciis ad uirtutum studia et uerbo et exemplo prouocet, ut quod postea precepturus est populis, prius exigat a domesticis. Unde Apostolus Ephesiis scribit, ut uxores suas sicut sua corpora diligant, et filios suos non ad iracundiam prouocent, sed enutriant illos in omni disciplina et correctione Domini. Unde cum ad Timotheum scribens, dixisset: "suae domui bene prepositum," statim subiunxit: "habentem sibi subditos filios in omni castitate, non in accusatione luxuriae." Non enim talium cohabitator frontem habet alios redarguendi. Unde de B. Iob legitur, quod pro filiis suis cotidiana Deo offerrebat sacrificia, offerrens olocausta per singulos, quos tanta karitatis perfectione in unum constrinxit, ut quisque eorum in suo die conuiuium fratribus pararet, et ad epulandum secum tres sorores suas pariter inuitaret. Quod quia Heli facere dissimulauit, ac falsa pietate superatus filios delinquentes ferire noluit, (sicut in libro Regum legitur) apud districtum iudicem semetipsum cum filiis crudeli dampnatione percussit, unde ei diuina uoce dicitur: "Honorasti filios tuos plus, quam me." Hinc etiam Dauid erga filios bonitatem, non disciplinae seueritatem exercens, eorum iuuentutem experimento didicit perniciosam, quorum puericiam uaga licentia permisit esse uoluptuosam. Unus quippe eorum sororem suam stupro corrumpens, a fratre eius, Absalone uidelicet, inter epulas, quas fratribus suis fraudulenter parauerat, obtruncatus est. Absalon uero, postquam ueniam a patre obtinuit, regno illum expulit; ad concubinas eius ingressus est; demum per inuia deserti patrem persequens, quercui inhesit, atque ita suspensus interiit. Hinc etiam Paulus ad Timotheum scribit, dicens: "Qui suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negauit et est infideli deterior." Iure ergo, qui domui suae preesse nescit in episcopum ordinari prohibetur, quia qui in re minima, et de qua sibi familiarior debet cura inesse, fidelis non est, quomodo in ecclesia Dei (ubi tot sunt et alieni) sollicitam diligentiam exhibebit? Unde Ieronimus: "Non enim iustus polluitur ex uiciis filiorum, sed libertas ab Apostolo ecclesiae principi reseruatur, ut talis fiat, qui non timeat propter uicia liberorum extraneos reprehendere." -IV. Pars.+ -@. 1.+ Quod tunc fiet, si non erit quod sibi inputetur. Cum enim gressus hominis a Domino dirigantur nec sint in homine uiae eius, corripere quidem potest, corrigere -173+ autem non ualet; pulsare potest, non aperire, manus conprimere, non animum mutare. Unde Augustinus ad Vincentium Donatistam: -[epist. CXXXVII.]+ <4 9> -C. IX.+ Bonorum disciplina omnium mores inmutare non ualet. Quantumlibet uigilet disciplina domus meae, homo sum et inter homines uiuo; nec mihi arrogare audeo, ut domus mea melior sit quam archa Noe, ubi tamen inter octo homines unus reprobus inuentus est, aut melior sit quam domus Abrahae, ubi dictum est: "Eice ancillam et filium eius," aut melior sit quam domus Ysaac, cui de duobus geminis dictum est: "Iacob dilexi, Esau autem odio habui." -@. 1.+ Simpliciter autem fateor karitati uestrae coram Domino Deo nostro, qui testis est super animam meam, ex quo Deo seruire cepi, quoniam difficile sum expertus meliores quam qui in monasteriis profecerunt ita non sum expertus peiores quam qui in monasteriis defecerunt. <4 10> -C. X.+ Conuicia perditorum a uia rectitudinis nos mouere non debent. Item Cipriano Cornelius Papa. Quod ad nos adtinet, conscientiae nostrae conuenit, frater, dare operam, ne quis culpa nostra de ecclesia pereat; si autem quis ultro et crimine suo perierit, et penitenciam agere atque ad ecclesiam redire noluerit, nos in iudicii die inculpatos futuros credimus, qui eorum consulimus sanitati; illos solos in penis remansuros, qui noluerint consilii nostri salubritate sanari. Nec mouere nos debent conuicia perditorum, quo minus a uia recta, et a certa regula non recedamus, quam et Apostolus instruit, dicens: "Si hominibus placerem, Christi seruus non essem." <1 D> <2 48> -DISTINCTIO XLVIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Prohibentur etiam "neophiti" in episcopos ordinari, ut qui heri erat catecuminus, hodie non fiat episcopus, qui heri erat in teatro, hodie non sedeat in ecclesia, qui uespere erat -174+ in circo, hodie non ministret altario, qui dudum fuerat fautor istrionum, hodie non sit consecrator uirginum. Causa autem huius prohibitionis est secundum Apostolum, ne elatus in superbiam tamquam religio Christiana plurimum eo egeret, incidat in ruinam diaboli. Momentaneus namque sacerdos nescit humilitatem, modos personarum uel se contempnere; non ieiunauit, non fleuit non se correxit non pauperibus erogauit. In arrogantiam (que est ruina diaboli) incidunt, qui puncto horae necdum discipuli fiunt magistri, et sicut Innocentius ait, "miserum est, eum fieri magistrum, qui necdum didicit esse discipulus." Unde de eisdem in Niceno Concilio -[c. 2.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Neophitus in episcopum non est ordinandus. Quoniam multa siue per necessitatem, siue ex quacumque causa, contra regulam gesta sunt, ita ut homines ex uita gentili nuper adhuc cathecumini uel instructi statim ad spirituale baptisma uenissent, et continuo, cum baptizati sunt etiam ad episcopatum uel presbiterium prouecti sunt: recte igitur uisum est, de cetero nil tale fieri. Nam et tempore opus est, ut sit catecuminus, et post baptismum multa probatione indiget. Euidens namque est preceptum apostolicum, dicens: "Non neophitum, ne forte elatus in superbiam in iudicium incidat et in laqueum diaboli." Si uero precedente tempore mortale aliquod peccatum admiserit, et conuictus duobus uel tribus testibus fuerit, cessabit a clero qui huiusmodi est. Si quis uero preter hec fecerit, tanquam contraria statuti sancti concilii gerens, etiam ipse periclitabitur de statu sui cleri. -Gratian.+ Neophiti uero hodie appellantur ad propositum sacrae religionis nouiter accedentes. Unde B. Gregorius scribit, -[lib. VII. epist. 110.]+ dicens: <4 2> -C. II.+ Qui dicantur neophiti. Sicut neophitus dicebatur, qui in initio sanctae fidei erat erudicione plantatus, sic modo neophitus habendus est, qui repente in religionis habitu plantatus ad ambiendos sacros ordines irrepserit. -@. 1.+ Ordinate ergo ad ordines ascendendum est. Nam casum appetit, qui ad summi loci fastigia postpositis gradibus per abrupta querit ascensum. Scimus autem, quod edificati parietes non prius tignorum pondus accipiant, nisi a nouitatis suae humore siccentur, ne, si ante pondera, quam solidentur, accipiant, cunctam simul fabricam ad terram deponant. -175+ <1 D> <2 49> -DISTINCTIO XLIX.+ -GRATIANUS.+ Ecce a quibus uiciis debeant esse immunes qui in episcopum sunt ordinandi. Qui enim intercessores pro populo ad Deum parantur necesse est ut eius gratiam bene uiuendo mereantur. Ut enim ait Gregorius in Pastorali. -@. 1.+ "Sollicite formidandum est, ne, qui placare posse iram Dei creditur, hanc ipse ex proprio reatu mereatur. Cuncti enim liquido nouimus quia is, qui displicet, cum ad intercedendum mittitur, irati animus ad deteriora prouocatur. Qui ergo desideriis terrenis astringitur, caueat, ne districti iram iudicis grauius accendens, dum loco delectatur gloriae, fiat subditis auctor ruinae. Sollerter ergo se quisque metiatur, nec locum regiminis assumere audeat, si adhuc in se uicium dampnabiliter regnat; nec is, quem crimen deprauat proprium, intercessor fieri appetat pro culpis aliorum." <4 1> -C. I.+ Qui uiciis maculatus est sacrificium Deo offerre non debet. Hinc etenim superna uoce ad Moysen dicitur in Leuitico: "Loquere ad Aaron: homo de semine tuo per familias, qui habuerit maculam, non offerat panem Deo suo, nec accedat ad ministerium eius." Ubi et repente subiungitur; "Si cecus fuerit, si claudus, si uel paruo uel grandi uel torto naso, si fracto pede, si mancus, si gibbus, si lippus, si albuginem habens in oculo, si iugem scabiem, si impetiginem in corpore, uel ponderosus." -@. 1.+ Cecus quippe est, qui supernae lumen contemplationis ignorat, qui presentis uitae tenebris pressus, dum lucem uenturam nequaquam diligendo conspicit, quo gressus operis porrigat nescit. Hinc etenim prophetante Anna dicitur in libro Regum: "Pedes sanctorum suorum seruabit, et impii in tenebris conticescent." -@. 2.+ Claudus uero est, qui quidem quo pergere debeat aspicit, sed per infirmitatem mentis uitae uiam perfecte non ualet tenere quam uidet; quia uidelicet quis ad uirtutis statum dum fluxa consuetudine non erigitur, quo desiderium innititur, illuc gressus operis efficaciter non sequitur. Hinc etenim Paulus dicit ad Ebreos: "Remissas manus et dissoluta genua erigite, et gressus rectos facite pedibus uestris, ut non claudicans erret, magis autem sanetur". -@. 3.+ Paruo autem naso est, qui ad tenendam mensuram discretionis idoneus non est. Naso quippe odores fetoresque discernimus. Recte ergo per nasum discretio exprimitur, per quam uirtutes eligimus, delicta reprobamus. Unde et in laude sponsae dicitur in canticis canticorum: "Nasus tuus sicut turris, que est in Libano," quia nimirum sancta ecclesia que ex causis singulis temptamenta prodeant per discretionem conspicit, et uentura uiciorum bella ex alto deprehendit. Sed sunt nonnulli, qui, dum estimari hebetes nolunt, sepe se in quibusdam inquisitionibus plus quam necesse est exercentes ex nimia subtilitate falluntur. Unde hic quoque subditur: "uel grandi uel torto naso." Nasus etenim grandis et tortus est discretionis subtilitas inmoderata, que, dum plus quam decet excreuerit, actionis -176+ suae rectitudinem ipsa confundit. -@. 4.+ Fracto autem pede uel manu est, qui uiam Domini pergere omnino non ualet, atque a bonis actibus funditus exors uacat, quatenus hec non ut claudus saltem cum infirmitate teneat, sed ab his omnimodo alienus existat. -@. 5.+ Gibbus uero est, quem terrenae sollicitudinis pondus deprimit, ne umquam ad superna respiciat, sed solis his, que in infimis calcantur, intendat, quid et si quando aliquid ex bono patriae celestis audierit ad hoc, nimirum peruersae consuetudinis pondere pregrauatus, cordis faciem non attollit, qui cogitationis statum erigere non ualet, quem terrenae usus sollicitudinis curuum tenet. Ex horum quippe specie Psalmista dicit in Psalmo XXXVII.: "Incuruatus sum et humiliatus sum usquequaque." Quorum culpam quoque per semetipsam ueritas reprobans ait in Luca: "Semen autem, quod in spinis cecidit, hi sunt, qui audierunt et a sollicitudinibus et diuiciis et uoluptatibus uitae euntes suffocantur, et non referunt fructum." -@. 6.+ Lippus uero est, cuius quidem ingenium ad cognitionem ueritatis emicat, sed tamen hoc carnalia opera obscurant. In lippis quippe oculis pupillae sanae sunt, sed humore defluenti infirmantes palpebrae grossescunt, quorum quia infusione crebra atteritur, etiam acies pupillae uitiatur. Et sunt nonnulli, quorum sensum carnalis uitae operatio sauciat, qui uidere recta subtiliter per ingenium poterant, sed usu prauorum actuum caligant. Lippus itaque est, cuius sensum natura exacuit, sed conuersationis prauitas confundit, cui bene per Angelum dicitur in Apocalypsi: "Colirio inunge oculos tuos, ut uideas." Colirio quippe oculos ut uideamus inungimus, cum ad cognoscendam ueri luminis claritatem intellectus nostri aciem medicamine bonae operationis adiuuamus. -@. 7.+ Albuginem uero habet in oculo, qui ueritatis lucem uidere non sinitur, quia arrogantia sapientiae seu iusticiae cecatur. Pupilla namque oculi nigra uidet, albuginem, tollerans nichil uidet, quia uidelicet sensus humanae cogitationis, si stultum se peccatoremque intelligit, cognitionem intimae claritatis apprehendit. Si autem candorem sibi iusticiae seu sapientiae tribuit, a luce se supernae cognitionis excludit, et eo claritatem ueri luminis nequaquam penetrat, quo se apud se per arrogantiam exaltat, sicut de quibusdam dicitur ad Romanos: "Dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt." -@. 8.+ Iugem uero habet scabiem, cui carnis petulantia sine cessatione dominatur. In scabie etenim feruor uiscerum ad cutem trahitur, per quam recte luxuria designatur, quia si cordis temptatio usque ad operationem prosilit, nimirum feruor intimus usque ad cutis scabiem prorumpit, et foris iam corpus sauciat, quia dum in cogitatione uoluptas non reprimitur, etiam in actione dominatur. Quasi enim cutis pruriginem Paulus curabat abstergere, cum dicebat ad Corinthios: "Temptatio non apprehendat uos, nisi humana," ac si aperte diceret: Humanum quidem est in corde temptationem perpeti, demoniacum uero est temptationis certamine et operatione superari. -@. 9.+ Impetiginem quoque habet in corpore quisquis auaricia uastatur in mente, que si in paruis non compescitur, nimirum sine mensura dilatatur. Inpetigo -177+ quippe sine dolore corpus occupat et absque occupati tedio excrescens membrorum decorem fedat, quia et auaritia capti animum, dum quasi delectat, exulcerat, dum adipiscenda queque cogitationi obicit, ad inimicicias accendit, et dolorem in uulnere non facit, quia estuanti animo ex culpa habundantiam promittit. Sed decor membrorum perditur, quia aliarum quoque uirtutum per hanc pulcritudo deprauatur, et quasi totum corpus exasperat, quia per uniuersa animum subplantat, Paulo adtestante, qui ait ad Timotheum: "Radix omnium malorum est cupiditas." -@. 10.+ Ponderosus uero est, qui turpitudinem non exercet opere, sed tamen ab hac cogitacione continua sine moderamine grauatur in mente; qui nequaquam quidem usque ad opus nefarium rapitur, sed eius animus uoluptate luxuriae sine ullo repugnationis stimulo delectatur. Vicium quippe est ponderis, cum humor uiscerum ad uirilia labitur, que profecto cum molestia dedecoris intumescunt. Ponderosus ergo est, qui totis cogitacionibus ad lasciuiam defluens, pondus turpitudinis gestat in corde; et quamuis praua non exerceat opera, ab his tamen non eleuatur mente, nec ad usum boni operis in aperto ualet assurgere, quia grauat hunc in abditis pondus turpe. -@. 11.+ Quisquis ergo quolibet horum uitio subigitur, panes Domino offerre prohibetur, ne profecto aliena delicta ualeat diluere is, quem adhuc propria deuastant. -@. 12.+ Quia igitur paucis ad pastorale magisterium dignus qualiter ueniat, atque indignus hoc qualiter pertimescat, ostendimus, nunc is, qui ad illud digne peruenerit, in eo qualiter uiuere debeat, demonstremus. <4 2> -C. II.+ Indoctus, terrena lucra quaerens, uitiosus ordinari non debet. Item Ieronimus super Malachiam. -[ad c. 1. u. 7. 8.]+ Sacerdotes nomen Domini despiciunt, et, quantum ad se, panem pollutum offerunt, qui ad altare indigne accedunt, quique dato munere sacerdotium presumunt. Panem quoque polluit, qui doctrinam Domini in populo male dispertit, et qui honorat potentem et despicit pauperem. Et infra: -@. 1.+ "Si offeratis cecum ad immolandum, nonne malum est?" etc. Superius accusati de panibus nunc accusantur de uictimis. Cecum animal offert, qui ordinat indoctum in loco docti, magistrumque facit, qui uix discipulus esse poterat. Claudum offert, qui lucra terrena querentem locat, utpote pedem in diuersa ponentem, unum in diuinis, alterum in carnalibus, cui potest inferri illud de libro Regum: "Usquequo claudicas in duas partes?" Languidum offert, qui uitiosum pro religioso habet, quique tardum et pigrum probat pacientem, dicens illum negligentiae redarguendum. Indignum est enim dare Deo quod dedignatur homo. -178+ <1 D> <2 50> -DISTINCTIO L.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ex premissis auctoritatibus liquido demonstratum est, quod uariis criminibus irretiti in sacerdotes ordinari non possunt. Nunc autem de hisdem queritur, utrum post actam penitenciam, uel in propriis ordinibus remanere, aut ad maiores gradus conscendere ualeant? Multorum auctoritatibus deiciuntur uariis criminibus irretiti a propriis ordinibus, et ab accessu maiorum prohibentur. Unde Gregorius ait Constantino Mediolanensi Episcopo: -[lib. IV. epist. 17.]+ <4 1> -C. I.+ Lapsi in suum ordinem reparari non possunt. Si lapsis ad suum ordinem reuertendi licentia conceditur uigor canonicae proculdubio frangitur disciplinae, dum pro reuersionis spe prauae actionis desideria quis concipere non formidat. Et post pauca: -@. 1.+ Illud pre omnibus studete, ut lapsos in sacro ordine nullius uobis supplicatio aliquo modo reuocare studeat, ne huiusmodi non statuta, sed temporaliter dilata credatur esse uindicta. <4 2> -C. II.+ Qui post ordinationem labitur, depositus permanebit. Item Martinus Papa. -[I.]+ Amando Episcopo. Qui semel post suam ordinationem in lapsum ceciderit deinceps iam depositus erit, nullumque gradum sacerdotii poterit adipisci. <4 3> -C. III.+ Presbiter post lapsum nulla ratione in sacro ordine reparari ualet. Item Gregorius Papa Sabino Episcopo. -[lib. VII. epist. 25.]+ Presbiterum, de quo nos fraternitas tua latoris presentium legatione consuluit, nulla ratione in sacro ordine post lapsum aut permanere, aut reuocari posse cognoscat. Circa quem tamen mitius agendum est, quia commissum facinus facili dicitur professione confessus. <4 4> -C. IV.+ Post peractum homicidium sacerdotale offitium amministrari non potest. Item Iohannes VIII. Cenomantico Venetensi Episcopo. Miror minus doctam scientiam tuam sacerdotem putare et post perpetratum homicidium posse in sacerdotio ministrare, immo (quod est ineptius) nobis suadere uelle, ut ipsi tali presumptioni preberemus assensum. Quis enim tam demens tamque peruersi sensus tale quid existimaret uel post quantamcumque penitenciam concedendum, cum omni sit canonicae disciplinae contrarium? -179+ Debet ergo sacerdotio priuatus lacrimarum fonte flagitium tam immane diluere, ut talibus saltem remediis curatus salutis possit inuenire suffragium. <4 5> -C. V.+ Ad maiorem gradum prouehi non potest clericus, qui paganum occiderit. Item Nicolaus Papa. Clericum, qui paganum occiderit, non oportet ad maiorem gradum prouehi, qui carere debet etiam acquisito, homicida enim est. Nam cum discreti sint milites seculi a militibus ecclesiae, non conuenit militem ecclesiae militare seculo, per quod ad effusionem sanguinis necesse sit peruenire. <4 6> -C. VI.+ Qui se defendendo paganum occiderit, sacerdotali careat offitio. Idem Osbaldo Corepiscopo Quadrantino. De his clericis, pro quibus consuluistis, scilicet, qui se defendendo paganum occiderunt, si postea per penitenciam emendati ad pristinum possint gradum redire, aut ad altiorem ascendere, scito, nos nullam occasionem dare nec ullam tribuere licentiam eis quemlibet hominum quolibet modo occidendi. Verum si contigerit, ut clericus sacerdotalis ordinis saltim paganum occiderit, multum sibi consulit, si ab offitio sacerdotali recesserit; satiusque illi est in hac uita Domino sub inferiori habitu inreprehensibiliter famulari, quam alta indebite appetendo in profundum dampnabiliter dimergi. <4 7> -C. VII.+ Episcopus, presbiter, aut diaconus capitale crimen committens cadat ab offitio. Item ex Concilio Agatensi. Si episcopus, presbiter, aut diaconus capitale crimen commiserit, aut cartam falsauerit, aut falsum testimonium dixerit, ab offitii honore depositus in monasterio detrudatur et ibi quamdiu uixerit laicam tantummodo communionem accipiat. <4 8> -C. VIII.+ Qui homicidii facto aut precepto, aut consilio post baptismum conscius fuerit, clericus non ordinetur. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 26.]+ Si quis uiduam aut ab alio relictam duxerit, non admittatur ad clerum. Quod si irrepserit, deiciatur. Similiter si homicidii aut facto, aut precepto, aut consilio, aut defensione post baptismum conscius fuerit et per -180+ aliquam subreptionem ad clericatum uenerit, deiciatur, et in fine uitae suae communionem accipiat. <4 9> -C. IX.+ De sacris ordinibus lapsi reparari non possunt. Item Gregorius Ianuario Episcopo Caralitano. -[lib. III. epist. 26.]+ Peruenit ad nos, quosdam de sacris ordinibus lapsos uel post penitenciam, uel ante penitenciam ad ministerii sui offitium reuocari; quod omnino prohibemus, et in hac re sacratissimi quoque canones contradicunt. Qui igitur post acceptum sacrum ordinem lapsus in peccatum fuerit carnis, sacro ordine careat, et ad ministerium altaris non accedat. <4 10> -C. X.+ De eodem. Idem Venantio Lunensi Episcopo. -[lib. IV. epist. 5.]+ Accedens ad Gorgonam insulam fraternitas uestra discutiat id, quod ad nos de Saturnino expresbitero est perlatum. Peruenit namque ad nos, quia postquam de sacris ordinibus lapsus a sui sacerdotii ordine deiectus est, ad explendum ministerium presbiterii presumpsit accedere, et omnipotenti Deo hostias immolare. Quod si ita factum uestra fraternitas repererit, eum sacri corporis et sanguinis domini participatione priuatum in penitenciam redigat, ita ut usque ad diem ultimum in eadem excommunicatione permaneat et uiaticum tantummodo exitus sui tempore percipiat. Sin autem eum talem penitenciam agere fraternitas uestra cognouerit, ut ei iuste ad recipiendam inter laicos communionem etiam ante exitum debeat misereri, hoc in tuae fraternitatis ponimus potestate. Et infra: -@. 1.+ Preterea ad fraternitatis tuae consulta respondentes statuimus, diaconem et abbatem, quem de portu Veneris indicas cecidisse, ad sacrum ordinem non debere uel posse aliquo modo reuocari. Quem quidem sacro ordine priuatum in penitenciam deputare te conuenit; cuius si postea actus conuersatioque meruerit, priorem inter alios monachos, ubi decreueris, standi locum obtineat. Subdiaconi quoque, quos similis culpa constringit, ab offitio suo irreuocabiliter depositi, inter laicos communionem accipiant. In portu autem Veneris loco lapsi diaconi alium, qui hoc offitium inplere debeat, ordinabis. Saturninum uero expresbiterum, ut numquam ad sacri ordinis ministerium presumat accedere, scriptis cauere decreuimus; sed eum in insula Gorgona atque Capraria sollicitudinem de monasteriis gerere, et in quo est statu sine cuiusquam aduersitate manere permisimus. -181+ <4 11> -C. XI.+ Loco lapsi alius ordinandus est. Idem. -[Mariniano Episcopo Rauennae, lib. VI. epist. 39.]+ Postquam quemquam criminaliter cadentem in locum, quo lapsus est, nulla permittit ratio reuocari, et ultra tres menses ecclesiam uacare pontifice statuta sacrorum canonum non permittunt, ne cadente pastore dominicum gregem hostis (quod absit) antiquus insidiando dilaniet, fraternitas uestra deprecationi eorum consentire et in lapsi loco debet episcopum ordinare. <4 12> -C. XII.+ Qui post ordinationem in lapsum ceciderit, sacra misteria non debet tractare. Item Martinus Papa. -[I. in epistola ad Amandum.]+ Si post ordinationem suam quispiam in lapsum ceciderit, et preuaricationis peccato fuerit deprehensus obnoxius omnimodo prohibendum est, eum manibus lutulentis atque pollutis misteria nostrae salutis tractare. -II. Pars.+ -Gratian.+ Econtra exemplis et auctoritate probatur, post actam penitenciam proprios gradus licite posse administrare, et ad maiores conscendere. Maria enim, soror Aaron, postquam lepra percussa est, quia in Moysen murmurauerat, acta penitencia mundata est, et pristinam gratiam prophetandi recepit. Aaron post conflatum uitulum etiam in summum sacerdotem est consecratus. Dauid post adulterium et homicidium spiritum prophetiae recepit, et in proprio gradu permansit. Achab post mortem Nabuthae uiri sanctissimi per penitenciam humiliatus in regia sede remansit. Et, ut pretereamus multa exempla ueteris testamenti, Petrus negauit Christum, et tamen postea princeps apostolorum factus est; Paulus Stephanum lapidauit, et tamen a Deo in apostolum electus est. Multi quoque ab heresi ad unitatem catholicae fidei reuertentes in suis ordinibus recepti sunt, alii uero ad episcopalem etiam gradum sunt promoti, utpote Augustinus et alii quam plures.

-[PALEA.+ <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Iohannes Crisostomus a duabus sinodis orthodoxorum episcoporum fuit diiudicatus, sed iterum fuit restitutus. Marcellus episcopus Ancirae Galatiae depositus fuit, sed postmodum proprium recepit episcopatum. Asclepius diiudicatus a sinodo ecclesiam suam postea recepit. Lucius episcopus Adrianopolites dampnatus a Papa Iulio recepit ecclesiam sui episcopatus. Cirillus episcopus Ierosolimitanus depositus fuit, postea reconciliatus est ecclesiae suae. -182+ Simili modo Polichronium eiusdem ecclesiae Ierosolimitanae pontificem Sixtus Papa dampnauit et iterum ipse eum reconciliauit. Innocentius Papa Fotinum episcopum dampnauit, sed postea eum in proprium locum restituit ecclesiae suae. Misenum episcopum a Felice Papa dampnatum Gelasius Papa successor illius reconciliauit et ecclesiae suae restituit. Leontius, dum esset presbiter, depositus fuit, sed postea in Antiochia patriarcha extitit. Gregorius uero quartus Papa Theodosium, quem Eugenius eius antecessor presbiterii honore priuauerat, sanctae ecclesiae Signinae consecrauit episcopum. Ibas namque episcopus diiudicatus fuit, sed sancta sinodus canonica suam illi restituit ecclesiam. Rothadum uero episcopum sanctae Suessionensis ecclesiae, a sinodo, cui Carolus interfuit, condempnatum, et Sophronium Placentinum episcopum merito reprobatum, Nicolaus Papa ambos reconciliauit. -]+

Preterea Calixtus Papa -[I.]+ de huiusmodi ita scribit: -[epist. II. ad Episcopos Galliarum]+ <4 14> -C. XIV.+ Clerici post lapsum in suis ordinibus reparari possunt. Ponderet unusquisque sermones suos, et quod sibi loqui non uult alteri non loquatur. Unde bene sacra scriptura ait: "Quod tibi non uis fieri, alteri ne facias". Nos enim tempore indigemus, ut aliquid maturius, agamus, ne precipitemus consilia et opera nostra, neque ordinem corrumpamus. -@. 1.+ Sed si aliquis lapsus quo modo fuerit, portemus eum et fraterno corripiamus affectu, sicut ait B. Apostolus: "Si preoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos, qui spirituales estis, instruite huiusmodi in spiritu lenitatis. Alter alterius onera portate, et sic adinplebitis legem Christi." -@. 2.+ Porro S. Dauid de mortiferis criminibus penitenciam egit, et tamen in honore permansit. -@. 3.+ B. quoque Petrus amarissimas lacrimas fudit, quando Dominum negasse penituit, sed tamen apostolus permansit. Et Dominus per Prophetam pollicetur, dicens: "Peccator in quacumque die conuersus fuerit et ingemuerit, omnium iniquitatum eius non recordabor amplius." Errant itaque, qui putant, sacerdotes post lapsum, si condignam egerint penitenciam, Domino non posse ministrare, et suis honoribus frui, si bonam uitam deinceps duxerint, et suum sacerdotium digne custodierint. Et ipsi, qui hoc putant, non solum errant, sed etiam traditas ecclesiae claues despicere uidentur, de quibus dicitur: "Quecunque solueritis in terra, erunt soluta et in celo." Alioquin hec sentencia aut -183+ Domini non est, aut uera est. -@. 4.+ Nos uero indubitanter tam Domini sacerdotes quam reliquos fideles post dignam satisfactionem posse redire ad honores credimus, testante Domino per Prophetam: "Numquid qui dormit, non adiciet, ut resurgat"? Et propheta Dauid penitenciam agens dixit: "Redde mihi leticiam salutaris tui, et spiritu principali confirma me." Ipse namque post penitenciam et alios docuit, et sacrificium Deo obtulit, dans exemplum doctoribus sanctae ecclesiae, si lapsi fuerint et condignam penitenciam Deo gesserint, utrumque facere posse. Docuit enim, quando dixit; "Docebo iniquos uias tuas, et inpii ad te conuertentur." Sacrificium Deo obtulit pro se, dum dicebat: "Sacrificium Deo spiritus contribulatus". Videns enim Propheta scelera sua mundata per penitenciam, non dubitauit predicando et Domino libando curare aliena. -@. 5.+ Mutatur ergo homo a peccato et gratia Dei resurgit a lapsu et in pristino manet offitio iuxta predictas auctoritates. Videat, ne amplius iaceat, sed euangelica sentencia in eo maneat que ait: "Vade et amplius noli peccare." Unde ait Apostolus: "Non ergo regnet peccatum in uestro mortali corpore, ut obediatis concupiscentiis eius". -@. 6.+ Sentenciam, que misericordiam uetat, non solum tenere, fratres, sed etiam audire refugite, quia potior est misericordia omnibus holocaustomatibus et sacrificiis. <4 15> -C. XV.+ In pristinum gradum post penitenciam sacerdotes reuocari possunt. Item Ieronimus. -[ad cap. 3. Malachiae.]+ "Et purgabit filios Leui; tempus est enim, ut iudicium incipiat a domo Dei," et alibi scribitur: "A sanctis meis incipite." In filiis autem Leui omnem sacerdotalem intellige dignitatem. Si autem sacerdotes purgandi sunt et colandi, ut purum aurum remaneat et argentum, quid est de ceteris dicendum? Qui cum emundati fuerint et colati, tunc offerent Domino iusta sacrificia et placebit sacrificium eorum Domino, quod offerunt -184+ pro Iuda et Ierusalem, (hoc est pro his, qui Dominum confitentur et pacem eius mente conspiciunt, sicut dies seculi et sicut anni antiqui), ut quomodo in principio placuerunt Deo, sic post peccatum et penitenciam placere incipiant, cum omni fuerint peccatorum sorde purgati. <4 16> -C. XVI.+ Lapsi reparari possunt. Item Gregorius Secundino. -[lib. VII. epist. 53]+ Tua sanctitas requisiuit, ut tibi de sacerdotali offitio post lapsum resurgendi auctoritatem scriberemus, dum dicis de hoc canonum diuersorum te legisse diuersas sentencias, alias resurgendi, alias nequaquam: ideo nos generaliter a Nicena sinodo incipientes, cum reliquis quatuor ueneramur, quia in cunctis sentenciis unanimiter concordant. Nos uero precedentes Patres sequimur quia (auctore Deo) a sacra doctrina illorum non discordamus. A capite itaque incipientes usque in quartum altaris ministerium, hanc formam seruandam cognouimus, ut sicut minorem maior precedit honore, ita et crimine, et quem maior sequitur culpa, maiori inplicetur uindicta et post penitencia credatur esse fructuosa. -@. 1.+ Quid enim prodest triticum seminare, et fructum illius non colligere? aut domum construere, et non illic habitare? Post dignam itaque satisfactionem credimus posse redire ad honorem. -@. 2.+ Ad fontem misericordiae recurrentes euangelicam proferamus sentenciam: "Gaudeo," inquit, "super uno peccatore penitenciam agente quam super nonaginta nouem iustis, qui non indigent penitencia." Et ouem perditam, nonaginta nouem non errantibus relictis, humero pii pastoris ad ouile reportandam Dominus ipse testatur. Si ouis perdita errans post inuentionem ad ouile humero deportatur, predictis nonaginta nouem non errantibus relictis in deserto cur post penitenciam ad ecclesiae ministerium lapsus non reuocetur? Sicut in Apocalipsi dicitur -185+ de ministro ecclesiae: "Memento unde cecideris, et age penitenciam, et prima opera fac." Quid est enim grauius, aut carnale delictum admittere, sine quo pauci inueniuntur, aut Dei filium iureiurando negare? In quo uerbo hunc ipsum B. Petrum apostolorum principem, ad cuius sacrum corpus indigni sedemus, lapsum esse cognouimus. Sed post negationem penitencia secuta est, et post penitenciam misericordia data, quia ab apostolatu eum non distulit, qui ante ipsum se negare predixit. <4 17> -C. XVII.+ Post acerrimam penitenciam lapsi reparantur. Idem. -[super Ezechielem, hom. IX. ad c. 2.]+ Quid est hoc, quod Prophetae iacenti dicitur: "Sta supra pedes tuos, et loquar tecum?" Qui enim iacenti loquebatur, cur stanti promittit se esse locuturum? sed sciendum est, quia alia sunt, que iacentes, alia que stantes audire debemus. Iacenti enim dicitur, ut surgat; stanti autem precipitur, ut ad predicationem proficisci debeat. Adhuc enim nobis in infirmitatis confusione iacentibus preberi non debet auctoritas predicationis. Sed cum iam in bono opere surgimus, cum iam recti stare ceperimus, dignum est, ut ad lucrandos alios in predicatione mitti debeamus. Stans ergo Propheta uisionem spiritualem uidit, et cecidit; cadens uero admonitionis uerba suscepit, ut surgeret; surgens autem preceptum audiuit, ut predicaret. Nam qui adhuc ex superbiae uertice stamus, cum iam de eternitatis timore aliquid sentire ceperimus, dignum est, ut ad penitenciam cadamus. Et dum infirmitatem nostram subtiliter agnoscentes humiliter iacemus, per diuini uerbi consolationem ad fortiora opera surgamus. <4 18> -C. XVIII.+ De eodem. Idem. -[lib. XVIII. Moral. c. 16. ad cap. 28. Iob.]+ Ferrum de terra tollitur, cum fortis propugnator ecclesiae a terrena, quam prius tenuit, actione separatur. Non ergo in eo debet despici, quod fuit, quia iam incipit esse quod non fuit. <4 19> -C. XIX.+ Post condignam penitenciam pristina recipiuntur offitia. Item Augustinus. Cum exaudiero eos, dabo eis uirtutem spiritus mei, et inplebo eos iudicio meo et fortitudine mea. Animaduertite, in presenti loco posse docere aliquem post peccatum, si tamen uicia pristina digna penitencia diluerit. Unde Dauid post adulterium et homicidium loquitur in -186+ Psalmo: "Asperges me, Domine, ysopo, et mundabor; lauabis me, et super niuem dealbabor." Nec sua tantum puritate contentus est, sed infert: "Redde mihi leticiam salutaris tui, et spiritu principali confirma me," cumque hoc feceris, "docebo, ait, iniquos uias tuas, et inpii ad te conuertentur." -+ <4 20> -C. XX.+ De eodem. Item Ieronimus. -[lib. II. contra Iouinianum.]+ Ihesus filius Iosedech sacerdos magnus quamquam in tipo precesserit aduentum saluatoris, qui nostra peccata portauit et alienigenam ex gentibus sibi copulauit ecclesiam, tamen secundum litteram post sacerdotium sordidatus inducitur, et stat diabolus a dexteris eius, et candida illi deinceps uestimenta redduntur. <4 21> -C. XXI.+ Per penitenciam clerici correcti gradum suum et dignitatem recipiant. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 2.]+ Contumaces clerici, prout dignitatis ordo permiserit, ab episcopis corrigantur, et si qui prioris gradus elati superbia communionem fortasse contempserint, aut ecclesiam frequentare uel offitium suum inplere neglexerint, peregrina eis communio tribuatur; ita, ut cum eos penitencia correxerit, rescripti in matricula gradum suum dignitatemque recipiant. <4 22> -C. XXII.+ De eodem. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 17.]+ Si quis presbiter aut diaconus inuentus fuerit aliquid de ministeriis ecclesiae uenundasse, quia sacrilegium commisit, placuit eum in ordinatione ecclesiastica non haberi. Iudicio tamen episcopi dimittendus est, si in suo debeat recipi gradu, quia multociens hoc ipsum, quod de sacrosancto altario contaminatum est, in episcopi potestate dimissum est.

-[PALEA.+ <4 23> -C. XXIII.+ Item Augustinus ad Bonifacium. Bene ualet sacerdos restitui ad honorem suum post peractam penitenciam, licet in hoc diuersi diuersa sentiant, dicentes, non posse restitui ad honorem. Sed sic dictum est propter simulatas penitencias quorundam, et propter affectatas honorum dignitates. -]+

-[PALEA.+ <4 24> -C. XXIV.+ Sacerdos quidem si cadit, ualet, et habet restitutionis -187+ locum post dignam peractam penitenciam in honorem suum, Propheta attestante, qui ait: "Numquid qui cadit non adiciet, ut resurgat?" Et B. Gregorius hoc dicit ad Secundinum inclusum, amicum suum: Etiam ab ipso Propheta in hoc argumentum habemus, qui, cum post peractum adulterium et homicidium perpetrauit, tamen postea peracta digna penitencia per Dei gratiam ad pristinum offitium restituitur. -]+

-III. Pars. Gratian.+ Quomodo igitur huiusmodi auctoritatum dissonantia ad concordiam reuocari ualeat, breuiter inspiciamus. Sunt quidam, quos non odium criminis, sed timor uilitatis, amissio proprii gradus et ambitio celsioris ad penitenciam cogit. Hos sacri canones irrecuperabiliter deiciunt, quia qui simulatione penitenciae uel affectione honoris adeo non consequitur ueniam, nec ab ecclesia meretur reparationem. Unde Augustinus scribit ad Bonifacium: -[epist. L.]+ <4 25> -C. XXV.+ Quare constitutum est in ecclesia, ne post penitenciam aliquis ad clericatum redeat. Ut constitueretur in ecclesia, ne quisquam post alicuius criminis penitenciam clericatum accipiat, uel ad clericatum redeat, uel in clericatu maneat, non desperatione indulgentiae, sed rigore factum est disciplinae. Alioquin contra claues datas ecclesiae disputabitur, de quibus dictum est: "Quecumque solueritis in terra, soluta erunt et in celo." Sed ne forte etiam de ceteris criminibus spe honoris ecclesiastici animus intumescens superbe ageret penitenciam, seuerissime placuit, ut post actam de crimine dampnabili penitenciam nemo sit clericus, ut desperatione temporalis altitudinis medicina maior et uerior esset humilitatis. Nam et S. Dauid de criminibus mortiferis egit penitenciam, et tamen in honore suo perstitit, et B. Petrum, quando amarissimas lacrimas fudit, utique Dominum negasse penituit, et tamen apostolus mansit. Sed non ideo putanda est superuacua posteriorum diligentia, qui ubi saluti nichil detrahebatur, humilitati aliquid addiderunt, quo salus tucius muniretur, experti, credo, aliquorum fictas penitencias per affectatas honorum potentias. Cogunt enim multas inuenire medicinas multorum experimenta morborum. Verum in huiusmodi causis, ubi per graues dissensionum scissuras non huius aut illius hominis periculum, sed populorum strages iacent, detrahendum est aliquid seueritati, ut maioribus malis sanandis karitas sincera subueniat. -188+ <4 26> -C. XXVI.+ Reparationis beneficium non nisi post penitenciam debet concedi. Item ex epistola Cleri Romani missa Papae Cipriano. Absit a Romana ecclesia uigorem suum tam profana facilitate dimittere, et neruos seueritatis euersa fidei maiestate dissoluere, ut, cum adhuc non tantum iaceant, sed etiam cadant euersorum fratrum ruinae, properata nimis remedia communicationum utique non profutura prestentur. Ubi enim poterit penitenciae medicina procedere, si etiam ipse medicus intercepta penitencia indulget periculis? Hoc non est curare, sed (si dicere uerum uolumus) occidere. <4 27> -C. XXVII.+ Inpenitentibus uenia concedi non potest. Item Ciprianus de lapsis. Si quis prepostera festinatione temerarius remissionem peccatorum cunctis putat dare se posse, aut audet Domini precepta rescindere, non tantum nichil prodest, sed obest lapsis. Prouocasse est iram, non seruasse sentenciam, nec misericordiam piissimi Domini deprecari, sed contempto Domino de sua facilitate presumere. Et infra: -@. 1.+ Mandant martires aliqua fieri, si iusta, si licita, si non contra ipsum Dominum ac Dei sacerdotem sunt facienda; si obtemperantis facilis et prona confessio, si penitentis fuerit religiosa moderatio. Mandant martires aliqua fieri; sed si scripta non sunt in Domini lege, que mandant, ante est, ut sciamus illos de Deo inpetrasse que postulant, tunc facere quod mandant. Neque enim statim uideri potest de diuina maiestate concessum, quod fuerit humana pollicitatione promissum. Nam et Moyses pro peccatis populi petiit, nec tamen peccantibus ueniam, cum petisset, accepit. <4 28> -C. XXVIII.+ Qui sunt reparandi post lapsum, uel qui non. Item Ysidorus ad Massanum Episcopum. Domino sancto meritisque beato fratri Massano episcopo Ysidorus Episcopus. Quod in epistolis uenerabilis fraternitas tua innotuit, uidelicet quod in canone Anquiritano c. XIX. legitur, post lapsum corporalem restaurandum honoris gradum post penitenciam, alibi uero legitur, post huiusmodi delictum nequaquam reparandum antiqui ordinis meritum: hec diuersitas hoc -189+ modo soluitur. Illos enim ad pristinos gradus redire canones precipiunt, quos penitenciae precessit satisfactio uel condigna peccatorum confessio. At contra hi, qui neque a uicio corruptionis emendantur, atque hoc ipsum carnale delictum, quod admittunt, uendicare quadam supersticiosa temeritate nituntur, nec gradum utique honoris, nec gratiam recipiunt communionis. Ergo ita est determinanda sentencia, ut necesse sit illos restaurari in loco honoris, qui per penitenciam reconciliationem merentur diuinae pietatis. Hi non inmerito consequuntur adeptae dignitatis statum, qui per emendationem penitenciae recepisse noscuntur remedium uitae. Id autem, ne forte magis sit ambiguum, diuinae auctoritatis sentencia confirmatur. Ezechiel quidem propheta sub tipo preuaricatricis Ierusalem ostendit, post penitenciae satisfactionem pristinum restaurari honorem: "Confundere," inquit, "o Iuda, et porta ignominiam tuam." Et post Paululum: "Et tu," inquit, "et filiae tuae reuertimini ad antiquitatem tuam". -@. 1.+ Quod dixit, "confundere," ostendit, post opus peccati debere quemquam erubescere, et post confessionem pro admissis sceleribus uerecundam frontem humo prostratam demergere, pro eo quod dignum confusione perpetrauit opus. Deinde precepit, ut post ignominiam id est deiectionem sui nominis siue dignitatis reuertatur ad suam antiquitatem. Ergo dum quisque post opus confusionis suae confunditur, atque ignominiam portans depositionem suam cum humilitate luget, reuocari secundum Prophetam ad priorem poterit statum. Item Iohannes euangelista Angelo Ephesi ecclesiae inter cetera quedam similia scribit: "Memor esto unde cecideris, et age penitenciam, et prima opera fac; alioquin ueniam tibi, et mouebo candelabrum tuum de loco suo". -@. 2.+ Ecce in quantum ualui concilii Anquiritani antiquam plane et plenam auctoritate sentenciam sacris testimoniis explanaui, ostendens, eum posse restaurari in proprio ordine, qui per penitenciae satisfactionem nouit propria delicta deflere. Qui uero nec luget que gessit, sed lugenda sine ullo pudore religionis uel timore diuini iudicii committit, nullo modo eum posse ad pristinum gradum restaurari cognoscas. -@. 3.+ In fine autem huius epistolae hoc adiciendum -190+ putaui, ut quotiescumque in gestis conciliorum discors sentencia inuenitur, illius concilii magis teneatur sentencia, cuius antiquior et potior extat auctoritas. -Gratian.+ Quicumque igitur pro criminibus suis digne Deo penitenciam obtulerint, auctoritate Gregorii et Ieronimi et Augustini et Ysidori gradum pristinae dignitatis recipere possunt. Qui autem non odio criminis, sed timore uilitatis uel ambitione honoris falsas Deo penitencias offerunt, in pristini honoris gradum reparari minime poterunt. Sed obicitur illud Hormisdae Papae, qui scribit omnibus Episcopis per uniuersas prouincias: <1 D> <4 29> -C. XXIX.+ Diaconus aut presbiter in adulterio deprehensi reparari non possunt. Si quis diaconus aut presbiter post acceptam benedictionem Leuiticam cum uxore sua incontinens inuenitur, ab offitio suo abiciatur. -@. 1.+ Ecce manifeste constat, quia secundum titulos antiquorum Patrum sancto Spiritu suggerente conscriptos, et secundum sentencias CCCXVIII. episcoporum, (quas etiam Gallicani canones continere uidentur), clerici in adulterio deprehensi, aut ipsi confessi, aut ab aliis conuicti, ad honorem redire non possunt. Quia forte non desunt, quibus pro nimia pietate suprascripta sanctorum Patrum seueritas minime placeat, sciant, se CCCXVIII. episcoporum, qui et reliquos canones statuerunt, sentencias reprehendere uel dampnare. Sed forte maior est in illis pietas, quam in supradictis CCCXVIII. episcopis? maior est in illis misericordia, quam in S. Iohanne Papa? maior karitas, quam in reliquis sanctis sacerdotibus, qui hoc exemplo remedia ecclesiarum suis diffinicionibus deliberauerunt? Et ideo aut prona uoluntate preceptis illorum consentiant, aut omnibus illis contrarios se et inimicos esse cognoscant. Que est ista iusticiae inimica bonitas, palpare criminosos, et uulnera eorum usque ad diem iudicii incurata seruare? -@. 2.+ Quod si eos durissimam penitenciam per plures annos uideremus agere, tunc nos et saluti eorum possemus consulere, et statuta canonum deberemus temperare. Cum uero in aliquibus nec compunctio humilitatis, nec instancia orandi apareat, nec beatum Dauid imitentur, qui dicit: "Lauabo per singulas -191+ noctes lectum meum; lacrimis meis stratum meum rigabo;" et illud: "Cinerem tamquam panem manducabam et potum meum cum fletu miscebam;" nec eos ieiuniis uel lectionibus uacare uideamus, possumus agnoscere, si ad pristinos gradus uel honores redirent, cum quanta negligentia et cum quanto torpore et inimica suae animae securitate permanerent, credentes, quod sic eis non acta digna penitencia dimiserit Deus, quomodo sacerdotes indulsisse uidentur. Vere dico, quia illi ipsi, quibus cum periculosa et falsa misericordia indulgere uidemur, cum ante tribunal Christi pro tantis peccatis dampnandi aduenerint, contra nos causam dicturi sunt, dicentes, quod dum aut asperitatem linguae eorum expauimus, aut falsa blandimenta et periculosas adulationes ipsorum libenter accepimus, in eisdem peccatis permanere eis inutiliter indulgemus, aut ipsa peccata augere permittimus, non recordantes illud, quod in ueteri testamento scriptum est: quia uno peccante contra omnes ira Dei deseuit. <4 30> -C. XXX.+ Difficile est post lapsum ad pristinum gradum redire. Item Ieronimus. Quicumque dignitatem diuini gradus non custodiunt, contenti fiant animam saluare. Reuerti enim in pristinum gradum difficile est. <4 31> -C. XXXI.+ Lapsus post penitenciam altario tantummodo ministret. Item Basilius. Qui sub gradu ceciderit post penitenciam, contentus fiat baptizare, communionem infirmis dare, et altario ministrare tantummodo. <4 32> -C. XXXII.+ De sacerdotibus, diaconibus et laicis, qui idolis thurificant. Item ex Concilio Ancirano. -[c. 1. et seqq.]+ Presbiteros, qui immolauerunt, et postea certamen iterum inierunt, si ex fide luctati sunt, et non ex compacto ad ostentacionem ut offerrentur ipsi fecerunt, hos placuit honorem quidem sedis propriae retinere, offerre autem illis et sermonem ad populum facere, aut aliquibus sacerdotalibus offitiis fungi non liceat. -@. 1.+ Diacones similiter, qui immolauerunt, postea uero iterum reluctati sunt, alias quidem -192+ honorem habere oportet; cessare autem debent ab omni sacro ministerio, ita ut nec panem, nec calicem offerant, nec pronuncient, nisi forte aliqui episcoporum conscii laboris eorum et humilitatis et mansuetudinis, uoluerint eis aliquid amplius tribuere uel adhibere. Penes ipsos ergo de his erit potestas. -@. 2.+ Qui autem fugientes comprehensi sunt, uel a domesticis traditi, uel ademptis facultatibus sustinuere tormenta, aut in custodia trusi proclamauerunt se Christianos esse, et eousque astricti sunt, ut manus eorum comprehendentes uiolenter adtraherent et funestis sacrificiis admouerent, ut aliquid polluti cibi per necessitatem sumere cogerentur, in omni deiectione et habitu et humilitate uitae confitentes, hos uelud extra delictum constitutos a communionis gratia non prohiberi decernimus. -@. 3.+ Si uero prohibiti sunt ab aliquibus propter ampliorem cautelam, uel propter quorundam ignorantiam, statim, recipiantur. -@. 4.+ Hoc autem similiter et de clericis et de laicis ceteris obseruare conuenit. -@. 5.+ Perquisitum est autem et illud, si possunt etiam laici, qui in has necessitatis angustias inciderunt ad clericatus ordinem promoueri. Placuit ergo et hos tamquam qui nichil peccauerint, si precedens eorum uita probauerit, ad hoc offitium prouehi. -@. 6.+ De his autem, qui negauerunt preter necessitatem, aut preter ablationem facultatum, aut preter periculum, uel aliquid huiuscemodi (quod factum est sub tirannide Licinii), placuit sinodo, quamuis humanitate probentur indigni, tamen eis beneuolentiam commodari. -Gratian.+ Sed illud Hormisdae Papae desidiosos et negligentes, non uere penitentes reparari prohibet. -@. 1.+ Illud autem Ieronimi fatetur hoc esse difficile, non inpossibile. -@. 2.+ Basilius autem circa delinquentes rigorem iusticiae seruandum ostendit, quem circa penitentes alii relaxandum misericorditer affirmant. -@. 3.+ Possunt et aliter distingui premissae auctoritates. Quorum crimina manifesta sunt ante uel post ordinationem, a sacris ordinibus deiciendi sunt; quorum autem peccata occulta sunt et secreta satisfactione secundum sacerdotis edictum purgata, in propriis ordinibus remanere possunt. Unde Nicolaus Papa Carolo Archiepiscopo, et eius suffraganeis: <4 33> -C. XXXIII.+ Non potest restitui in sacerdotem, cuius fuerit manifestum crimen. Sacerdotes, si in fornicationis laqueum ceciderint, et -193+ criminis manifestus siue ostensus fuerit actus, sacerdocii non possunt habere honorem secundum canonicae institucionis auctoritatem. Item Rabanus Archiepiscopus scribit ad Heribaldum: <4 34> -C. XXXIV.+ Qui sint reparandi post lapsum, uel qui non. De his uero uisum nobis est scribendum esse, qui sacros ordines habent et ante uel post ordinationem contaminatos in capitalibus criminibus se esse profitentur. In quibus, ut mihi uidetur, hec distancia esse debet, ut hi, qui deprehensi uel capti fuerint publice in periurio, furto atque fornicatione et ceteris huiusmodi criminibus, secundum sacrorum canonum instituta a proprio gradu decidant, quia scandalum est populo Dei tales personas superpositas habere, quas ultra modum uitiosas esse constat. Nempe inde detrahunt homines sacrificio Dei (sicut quondam, filiis Hely peccantibus fecisse leguntur, et rebelles hinc atque contrarii existentes eorum prauis exemplis cotidie peiores fiunt. Qui autem de predictis peccatis absconse a se admissis per occultam confessionem coram angelis Dei, presente etiam sacerdote, qui eis indicturus est penitenciam, confitentur, et semetipsos grauiter deliquisse queruntur, si se per ieiunia et elemosinas uigiliasque et sacras orationes purgare certauerint, his etiam gradu seruato spes ueniae de misericordia Dei promittenda est. -IV. Pars.+ -Gratian.+ De lapsis etiam in heresim hoc obseruandum est, ut ante sentenciam concilii nullus eis communicet. Unde Ciprianus Papa Antoniano inter cetera: -[lib. IV. epist. 2.]+ <4 35> -C. XXXV.+ A communione abstineat, qui lapsis ante restitutionem communicat. De eo tamen, quod statuendum esset circa causam lapsorum, distuli, ut cum quies et tranquillitas data esset, et episcopos in unum conuenire indulgentia diuina permitteret, tunc communicato et librato de omnium collatione consilio statuerem quid fieri oporteret. Si quis uero ante consilium nostrum et ante sentenciam de omnium consilio statutam temere lapsis communicare uoluisset, ipse a communione abstineret. -V. Pars.+ -Gratian.+ Quod uero supra de homicidiis statutum legitur, intelligendum est, quando facultas datur effugiendi, nec necessitate clauduntur obsidionis. Ceterum, cum necessitate angustati effugere non possunt, si tunc homicidium admiserint, purgati per penitenciam et offitio, et communioni reddentur. -194+ Unde in Ilerdensi Concilio -[cap. 1.]+ legitur: <4 36> -C. XXXVI.+ Clerici in obsidionibus positi necessitate si sanguinem fuderunt, post duorum annorum penitenciam offitio et communioni restituantur. De his clericis, qui in obsessionibus positi necessitate fuerint, id statutum est, ut qui altario ministrant et Christi corpus et sanguinem tradunt, uel uasa sacro offitio deputata contrectant, ut ab omni humano sanguine etiam hostili se abstineant. Quod si in hoc inciderint, tam offitio quam communione corporis Domini duobus annis priuentur, ita ut duobus annis uigiliis, ieiuniis, orationibus et elemosinis pro uiribus, quas Dominus donauerit, expientur; et ita demum offitio uel communioni reddantur, ea tamen ratione, ne ulterius ad offitia potiora promoueantur. Quod si in diffinito tempore negligentiores circa salutem suam extiterint, protelandi ipsius penitenciae tempus in potestate maneat sacerdotis. -Gratian.+ Casu quoque si clericus homicidium fecerit, in proprio gradu ex dispensatione remanere permittitur. Unde Urbanus II. scribit Guarnerio Merseburgensi Episcopo: <4 37> -C. XXXVII.+ Qui casu homicidium facit, ex dispensatione in suo ordine permaneat. Clerico iaciente lapidem puer interemptus dicitur. Nos pro amore tuo in suo ordine eum permanere permittimus, ut tamen semper in penitencia et timore permaneat. <4 38> -C. XXXVIII.+ De eodem. Item Stephanus V. Sichiberto Corsicae Episcopo. Quia te quasi obnoxium iudicas, eo quod a Sarracenis captus homines interfecisse uideris, bene facis. Sed quoniam non tua sponte id fecisse cognosceris inde canonice nullo modo iudicaris. -Gratian.+ Si uero ira conmotus aliquem presbiter interfecerit, etsi animum occidendi non habuerit, perpetuo tamen depositus erit. Unde Nicolaus Papa scribit Osbaldo Corepiscopo Quadrantino: <4 39> -C. XXXIX.+ Perpetuo careat offitio presbiter, qui ira conmotus, licet extra animum, aliquem interfecerit. Studeat sanctitas tua persuadere episcopo tuo, sibi canonicum sociare numerum collegarum, id est sex ex uicinis prouinciis fratres et coepiscopos suos, quibus tecum iunctis et decernentibus diligenter inuestigare -195+ et omni annisu scrutari procurate, quatenus inuenire ualeatis, utrum percussione iam nominati presbiteri, an ceruicis fractione idem diaconus, ut fertur, extinctus est. Et siquidem a sepe fato presbitero non ad mortem percussus est, sed ex equo cadens ceruice fracta interiit, secundum arbitrium uestrum pro percussione incaute agenti presbitero penitenciam competentem indicite et aliquanto tempore a missarum solempniis suspendatur, denuo post hec ad sacerdotale rediturus offitium. Quod si ueraciter qualicumque percussione presbiteri ille mortuus fuerit diaconus, nulla hunc ratione ministrare more sacerdotis decernimus, quoniam, etsi uoluntatem occidendi non habuit, furor tamen et indignacio, ex quibus motio illa mortifera prodiit, in omnibus, et precipue in Dei ministris, multipliciter inhibetur atque dampnatur. Verum si presbiter adeo uestro studio obnoxius forte claruerit, precipimus, ut tale beneficium sibi ecclesiae suae concedatur, quo et ipse et sui sufficiens possint habere suae sustentacionis solatium.

-[PALEA.+ <4 40> -C. XL.+ De eodem. Item ex Concilio Maticensi c. 6. Qui uero odii meditatione uel propter cupiditatem Iudeum uel paganum occiderit, quia imaginem Dei et spem futurae conuersionis exterminat, quadraginta dies in pane et aqua peniteat. -]+

-[PALEA.+ <4 41> -C. XLI.+ De eodem. Si quis homicidium fecerit, si episcopus est, XV. annos peniteat, et deponatur; cunctos quoque dies uitae suae peregrinando finiat. Presbiter XII. annis peniteat, tres ex his in pane et aqua, et deponatur superioris sentencia. Diaconus X. annis peniteat, tres ex his in pane et aqua. Clericus et laicus VII. annis peniteat, tres ex his in pane et aqua, et ad gradum cuiuslibet sacerdocii accedere non presumat. -]+

-+ <4 42> -C. XLII.+ Quinquennio a communione abstineant, qui casu homicidium faciunt. Item ex Concilio Neocesariensi. Eos uero, qui non uoluntate, sed casu homicidium fecerint, prior quidem regula post septem tantum annorum penitenciam communioni sociauit secundum gradus constitutos; hec uero humana diffinicio quinquennii tempus tribuit. -196+ <4 43> -C. XLIII.+ Quibus temporum spaciis a communione abstineat que uoluntate uel casu ancillam suam interfecerit. Item ex Concilio Eliberitano. -[c. 4.]+ Si qua femina furore zeli accensa flagellis uerberauerit ancillam suam, ita ut infra tertium diem animam cum cruciatu emittat, eo quod incertum sit, uoluntate, an casu occiderit: si uoluntate, post septem annos, si casu, post quinque annorum tempora (acta legitima penitencia) ad communionem placuit admitti. Quod si infra tempora constituta fuerit infirmata, accipiat communionem. <4 44> -C. XLIV.+ De his, quis sponte homicidium uel casu faciunt Item ex Concilio Martini Papae. Si quis uoluntarie homicidium fecerit, ad ianuam ecclesiae catholicae semper iaceat, et communionem in exitu uitae suae recipiat. Si autem non uoluntate, sed casu homicidium aliquod fecerit, prior canon septem annis agere penitenciam iussit, secundus canon quinque mandauit. <4 45> -[C. XLV.]+ Item Digestis titulo de furtis. -[I. Qui saccum.]+ Qui saccum habentem pecuniam subripuit, furti etiam sacci nomine tenetur, quamuis non sit ei animus sacci subripiendi. Contra animum, non opus puniri, libro IX. Codicis titulo ad legem Corneliam de sicariis -[l. 5.]+ exemplo sacrarum litterarum Diocletiani et Maximiani colligitur: <4 46> -C. XLVI.+ Eum, qui asseuerat homicidium se non uoluntate, sed casu fortuito fecisse, cum calcis ictu mortis occasio prebita uideatur, si hoc ita est, neque super hoc ambigi poterit, omni metu ac suspicione, quam ex admissae rei discrimine sustinet, secundum id, quod annotacione nostra conprehensum est, uolumus liberari.

-[PALEA.+ <4 47> -C. XLVII.+ Item Imperator Antoninus. -[C. ad leg. Cornel. de sicar. l. 1.]+ Frater uester rectius fecerit, si se presidi prouinciae obtulerit, qui, si probauerit, non occidendi animo hominem a se esse percussum, remissa homicidii pena secundum militarem disciplinam sentenciam proferet. Crimen enim contrahitur, si et uoluntas nocendi intercedat. Ceterum ea, que ex inprouiso casu potius quam fraude accidunt, fato plerumque, non noxae inputantur. -]+

-197+ Hinc etiam Pelagius Papa: <4 48> -C. XLVIII.+ De eodem. Quantum dicit iste Placidus, anno preterito dictum est de uxore ipsius, quia subito inter caballos inuenta et dum traherentur caballi, collisa est illa, et abortum fecit. Quod si ita est, forte si caballos alienos tulit, inde est culpabilis. Nam de muliere, que casu inter caballos confracta est, ubi uoluntas illius non agnoscitur perniciosa fuisse, non potest nec debet addici per leges. <4 49> -C. XLIX.+ De eodem. Item Nicolaus Papa. Hii, qui arborem incidere uidentur, si contigerit, ut cadens arbor occiderit hominem, inculpabiles sunt atque innoxii, quia nec uoluntate eorum, nec desiderio homicidium perpetratum est. Si uero aliqua eorum culpa uel neglectu morientis hominis interitus cognoscitur aduenisse, abiciendi sunt a gradu, et in sacro ordine nullatenus suscipiendi. <4 50> -C. L.+ De eodem. Item ex Concilio Guarmatiensi. Sepe contingit, dum quis operi necessario insistens arborem inciderit, ut aliquis subtus ipsam ueniens deprimatur. Et iccirco, si uoluntate uel negligentia incidentis arborem factum est, ut homicida penitenciae debet omnino submitti. Quod si non uoto, sed incuria illius, non hoc eum sentencia contingit. Si enim dum ille operi necessario fortassis incumberet, iste insperatus occurrit sub arbore et sub ipsa oppressus est, incisor arboris non tenetur pro homicida. <4 51> -C. LI.+ De eodem. Item ex Concilio Triburiensi. -[cap. 36. Sed ibi copiosius.]+ Si duo fratres in silua arbores succiderint, et appropinquante casura unius arboris frater fratri dixerit, caue, et ille fugiens in pressuram arboris inciderit, et mortuus fuerit, uiuens frater innocens de sanguine germani diiudicetur. -Gratian.+ Premissis auctoritatibus, lapsis permittitur, ut post penitenciam in suis ordinibus reparari ualeant; ad maiorem autem conscendere post lapsum nulla eis auctoritate permittitur, immo penitus prohibetur. Unde in Ilerdensi Concilio -[c. 5.]+ legitur: <4 52> -C. LII.+ Lapsi in suis ordinibus reparari possunt, sed non ad maiora conscendere. Hii, qui altario sancto deseruiunt, si subito -198+ flenda carnis fragilitate corruerint, et Domino respiciente digne penituerint, ita ut mortificato corpore cordis contriti sacrificium Deo offerant, maneat in potestate pontificis uel ueraciter afflictos non diu suspendere, uel desidiosos prolixiori tempore ab ecclesiae corpore segregare; ita tamen, ut sic offitiorum suorum loca recipiant, ne possint ad altiora offitia ulterius promoueri.

-[PALEA.+ -@. 1.+ Quod si iterato uelut canes ad uomitum reuersi fuerint, et ueluti sues in uolutabris luti iacuerint, non solum dignitate offitii careant, sed etiam sanctam communionem nisi in exitu non percipiant. -]+

-Gratian.+ Sed exemplo B. Petri (qui postquam trinae negationis maculas confessione diluit amoris, non solum in gradu sui apostolatus remansit, uerum etiam in pastorem totius ecclesiae a Christo institui meruit,) probantur lapsi post dignam penitenciam non solum propria offitia retinere, sed etiam ad maiora posse conscendere. Quod autem B. Petrus post negationem pastor ecclesiae a Domino sit institutus, probatur auctoritate B. Gregorii, qui in omelia dominicae resurrectionis de eodem principe apostolorum scribit, dicens: <4 53> -C. LIII.+ Petrus post culpam negationis princeps apostolorum a Domino est institutus. Considerandum est nobis, cur omnipotens Deus eum, quem cunctae ecclesiae preferre disposuerat, ancillae uocem pertimescere et se ipsum negare permisit. Quod nimirum magnae actum pietatis dispensatione cognoscimus, ut is, qui futurus erat pastor ecclesiae, in sua culpa disceret, qualiter aliis misereri debuisset. Prius itaque eum ostendit sibi, et tunc preposuit ceteris, ut ex sua infirmitate cognosceret, quam misericorditer aliena infirma tolleraret. <4 54> -C. LIV.+ Post negationem in fide et gradu Petrus profecit. Item Ambrosius in omelia L. Fidelior factus est Petrus, postquam fidem se perdidisse defleuit; atque ideo maiorem gratiam reperit quam amisit. Tamquam bonus enim pastor tuendum gregem accepit, ut qui sibi ante infirmus fuerat, fieret omnibus firmamentum, et qui se interrogationis temptacione nutauerat, ceteros fidei stabilitate fundaret. Denique pro soliditate deuotionis ecclesiarum petra dicitur, sicut ait Dominus: "Tu es Petrus et cetera." Petra enim dicitur, eo quod primus in nationibus fidei fundamenta posuerit, et tamquam saxum immobile totius operis Christiani compagem molemque contineat. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Item obicitur, penitentes ad sacros ordines promoueri non debent: non ergo lapsi post penitencia ad maiora pertingere possunt. -199+ Unde in Cartaginensi Concilio IV. -[cap. 68. et 69.]+ legitur: <4 55> -C. LV.+ Non ordinetur clericus ex penitentibus. Ex penitentibus, quamuis sit bonus, tamen clericus non ordinetur. Si per ignorantiam episcopi factum fuerit, deponatur a clero, quia se ordinationis tempore non prodidit fuisse penitentem. Si autem sciens episcopus ordinauerit talem, etiam ipse ab episcopatu suo ordinandi dumtaxat potestate priuetur. Simili sentenciae subiacebit episcopus, si sciens ordinauerit clericum, qui uiduam aut repudiatam uxorem habuerit, aut secundam. -+ <4 56> -C. LVI.+ Bigamus, penitens, uiduae maritus, sacrae militiae se ingerens, sine spe promotionis in suo ordine permaneat. Item Siricius Papa Himerio Episcopo. -[epist. I. c. 15.]+ Quicumque penitens, quicumque bigamus, quicumque uiduae maritus ad sacram miliciam indebite et incompetenter irrepserit, hac sibi condicione a nobis ueniam intelligat relaxatam, ut in magno debeat computare beneficio, si adempta sibi omni spe promocionis in hoc quo inuenitur ordine perpetua stabilitate permaneat. <4 57> -C. LVII.+ Non prohibeatur a clero, qui pressus languore per communionem penitenciae benedictionem accepit. Item ex Concilio Gerondensi. -[c. 9.]+ Is uero, qui egritudinis languore depressus penitenciae benedictionem, quam uiaticum dicimus, per communionem acceperit, postmodum reconualescens caput penitenciae in ecclesia non subdiderit publice, si prohibitis uiciis non detinetur obnoxius, admittatur ad clerum. <4 58> -C. LVIII.+ Qui ad penitenciam agendam in monasterio recluditur, presbiter non ordinetur. Item Hormisda Papa omnibus Episcopis per uniuersas prouincias. Si ille, qui ultro petit penitenciam, quamuis eam perfecte agat, non potest episcopus aut presbiter ordinari, ita ut, etiamsi per ignoranciam ordinatus fuerit et postea conuincitur penitenciam accepisse, deiciatur: ille, qui inuitus ad penitenciam agendam mittitur in monasterio, (qui utique nichil aliud, quam penitens dicendus est), qua consciencia ad sacerdocium peruenire permittitur? Nemo mihi alia quelibet contra auctoritatem sedis apostolicae -200+ uel CCCXVIII. episcoporum, uel reliquorum canonum constituta obiciat; quia quicquid contra illorum diffinicionem (in quibus Spiritum sanctum credimus locutum) dictum fuerit, recipere non solum temerarium, sed etiam periculosum esse non dubito. <4 59> -C. LIX.+ Bigami, uel quilibet post penitenciam sacris non applicentur ministeriis. Item Gelasius Urbis Romae Episcopus omnibus Episcopis. -[per Lucaniam, etc. cap. 5.]+ Non confidat quisquam pontificum fas esse, digamos aut coniugia sortientes ab aliis derelicta, siue quoslibet post penitenciam, uel sine litteris, uel corpore uiciatos, uel condicionarios, aut curiae publicarumque rerum nexibus inplicatos, aut passim nulla temporis congruentis expectatione discussos, diuinis seruituros applicare ministeriis. -+ <4 60> -C. LX.+ Penitentes nec etiam clerici fieri possunt. Item Innocentius. -[Agapito et ceteris, epist. VI.]+ Canones apud Niceam constituti penitentes etiam ab infimis offitiis clericorum excludunt. -Gratian.+ Hoc non de quibuslibet penitentibus intelligitur, sed de illis tantum, qui post penitenciam secularis militiae cingulum accipiunt. De quibus Innocentius Episcopus scribit Victorio Rotomagensi Episcopo. -[epist. II. c. 2.]+ <4 61> -C. LXI.+ Non debet fieri clericus, qui post remissionem peccatorum miliciae cingulum habuit. Si quis post remissionem peccatorum cingulum miliciae secularis habuerit, ad clericatum omnino admitti non debet. -Gratian.+ Potest et aliter intelligi. Est quedam penitencia, que solempnis appellatur, que semel tantum in ecclesia conceditur, de qua Ambrosius ait: "Sicut unum est baptisma, ita unica est penitencia." Item: "Non est secundus locus penitenciae." Item: "Reperiantur quam plurimi, qui sepius agendam penitenciam putant, qui luxuriantur in Christo. Nam si uere penitenciam agerent, numquam iterandam postea putarent." <4 62> -[C. LXII.]+ Item Augustinus ad Macedonium. -[epist. LIV.]+ Quamuis caute et salubriter prouisum sit, ut locus humillimae penitenciae semel tantum in ecclesia concedatur, ne medicina nimis utilis minus uilis haberetur, tamen cotidie peccantibus numquam per penitenciam uenia negatur. -201+ -Gratian.+ Hec autem penitencia quomodo inponenda sit in Agatensi Concilio legitur, in quo sic statutum est: -[c. 15.]+ <4 63> -C. LXIII.+ Quomodo penitentes ad penitenciam accedant. Penitentes tempore, quo penitenciam petunt, inpositionem manuum et cilicium super capita a sacerdote (sicut ubique statutum est) consequantur. Si autem comas non deposuerint, aut uestimenta non mutauerint, abiciantur et nisi digne penituerint, non recipiantur. Iuuenibus etiam penitencia propter etatis fragilitatem non facile committenda est. Viaticum tamen omnibus in morte positis non est negandum. <4 64> -C. LXIV.+ Que sint obseruandas in solempni penitencia. Item ex eodem. In capite quadragesimae omnes penitentes, qui publicam suscipiunt aut susceperunt penitenciam, ante fores ecclesiae se representent episcopo ciuitatis, sacco induti, nudis pedibus, uultibus in terram demissis reos se esse ipso habitu et uultu protestantes. Ibi adesse debent decani, id est archipresbiteri parrochiarum et presbiteri penitencium, qui eorum conuersationem diligenter inspicere debent, et secundum modum culpae penitenciam per prefatos gradus iniungere. Post hec eos in ecclesiam introducat, et cum omni clero septem penitenciae psalmos in terram prostratus cum lacrimis pro eorum absolutione decantet; tunc resurgens ab oratione, iuxta quod canones iubent, manus eis inponat, aquam benedictam super eos spargat, cinerem prius mittat, deinde cilicio capita eorum operiat, et cum gemitu et crebris suspiriis denunciet eis, quod sicut Adam proiectus est de paradiso, ita et ipsi pro peccatis ab ecclesia abiciuntur; postea iubeat ministris, ut eos extra ianuam ecclesiae expellant, clerus uero prosequatur eos cum responsorio: "In sudore uultus tui uesceris pane tuo, etc." ut, uidentes sanctam ecclesiam pro facinoribus suis tremefactam atque commotam, non paruipendant penitenciam. In sacra autem Domini cena rursus ab eorum decanis et eorum presbiteris ecclesiae liminibus represententur. -Gratian.+ Hanc penitenciam nulli umquam clericorum agere conceditur, atque ideo huiuscemodi penitentes ad clerum admitti prohibentur. -202+ Unde in Cartaginensi Concilio V. -[cap. 11.]+ statutum legitur: <4 65> -C. LXV.+ Clericis non inponatur manus tamquam penitentibus. Confirmandum est, ut, si quando presbiteri uel diaconi in aliqua grauiori culpa conuicti fuerint, qua eos a ministerio necesse sit remoueri, non eis manus tamquam penitentibus uel tamquam fidelibus laicis inponatur, neque umquam permittendum est, ut rebaptizati ad clericatus gradum promoueantur. Item Siricius Papa: -[Himerio, epist. I. c. 14.]+ <4 66> -C. LXVI.+ Nec clerico penitenciam agere, nec penitenti ad clericatum accedere permittitur. Illud quoque nos par fuit prouidere, ut sicut penitenciam agere nulli umquam conceditur clericorum, ita post penitudinem ac reconciliationem cuiquam laicorum non liceat honorem clericatus adipisci, quoniam quamuis sint omnium peccatorum contagione mundati, nulla tamen debent gerendorum sacramentorum instrumenta suscipere, qui dudum fuerint uasa uiciorum. <4 67> -C. LXVII.+ Presbiteris et diaconibus tamquam penitentibus manus inponi non debent. Item Leo Papa. -[Rustico Narbonensi, epist. XC. cap. 2.]+ Alienum est a consuetudine ecclesiastica, ut qui in presbiterali honore aut diaconii gradu fuerint consecrati, hi pro crimine aliquo suo per manus inpositionem remedium accipiant penitendi; quod sine dubio ex apostolica tradicione descendit, secundum quod scriptum est: "Sacerdos si peccauerit, quis orabit pro illo?" Unde huiusmodi lapsis ad promerendam misericordiam Dei priuata est expetenda secessio, ubi illis, si satisfactio fuerit digna, sit etiam fructuosa. -Gratian.+ Probantur etiam auctoritate Tolletani Concilii huiuscemodi penitentes ad clerum non admittendi, in quo -[c. 2.]+ sic statutum est: <4 68> -C. LXVIII.+ Causa necessitatis ad clerum penitentes admittantur. Placuit, ut penitentes non admittantur ad clerum, nisi tantum si necessitas aut usus exegerit; tunc deputentur -203+ inter hostiarios uel inter lectores, ita ut apostolum uel euangelium non legant. -@. 1.+ Si qui autem ordinati sunt in diacones, inter subdiacones habeantur, ita ut manum non inponant nec sacra contingant. -@. 2.+ Cum uero penitentem dicimus, qui post baptisma aut pro homicidio, aut pro diuersis criminibus grauissimisque peccatis publicam penitenciam gerens sub cilicio diuino fuerit reconciliatus altario. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Apostatae quoque ad clericatus offitium admitti non debent. Unde in Concilio Arelatensi II.: -[cap. 25.]+ <4 69> -C. LXIX.+ Ad clericatus offitium non admittantur apostatae. Hii, qui post sanctam religionis professionem apostatant et ad seculum redeunt, et postmodum penitenciae remedia non requirunt, sine penitencia communionem penitus non accipiant. Quos etiam iubemus ad clericatus offitium non admitti. Et quicumque ille sit, post penitenciam habitum secularem accipere non presumat. Quod si presumpserit, ab ecclesia alienus habeatur. <1 D> <2 51> -DISTINCTIO LI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ecce, quod criminosi, uel non uere penitentes, uel publicam penitenciam agentes, a sacris prohibentur ordinibus. Adiecit quoque sancta mater ecclesia, ut curiales, aut post baptisma militantes, aut in foro decertantes, a sacris prohibeantur ordinibus. Unde Innocentius ait: -[Papa Episcopis in Toletana. Sinodo constitutis, epist. XXIV. c. 2.]+ <4 1> -C. I.+ Post baptisma militantes, uel in foro decertantes, a sacris prohibentur ordinibus. Aliquantos ex his, qui post acceptam baptismi gratiam in forensi exercitacione sunt uersati et obtinendi pertinaciam susceperunt, adscitos ad sacerdotium esse comperimus, quorum numero aliqui perhibentur ad sacerdotium assumi; aliquantos ex milicia, qui cum potestatibus obedierunt, seua necessario precepta sunt exsecuti; aliquantos ex curialibus, qui, dum parerent potestatibus, que sibi sunt inperata fecerunt; aliquantos, qui uoluptates et editiones populi celebrarunt, ad honorem summi sacerdocii peruenisse, quorum omnium neminem ad societatem quidem ordinis clericorum oportuerat peruenire. Que singula si discutienda mandemus, non modicos motus aut scandala Ispaniensibus prouinciis, quibus mederi cupimus, de studio emendationis inducemus; idcirco remittenda potius hec putamus. Sed ne deinceps similia committantur -204+ dilectionis uestrae maturitas prouidere debebit, ut tantae usurpationis nunc finis necessarius inponatur, eo uidelicet constituto, ut, quicumque tales ordinati fuerint, cum ordinatoribus suis deponantur. <4 2> -C. II.+ De quibus laicis ad clericatum non possunt peruenire. Idem Felici Episcopo Nuceriano. -[epist. IV. c. 3.]+ Designata sunt genera laicorum, de quibus ad clericatum aliqui peruenire non possunt, id est, si quis fidelis administrauerit. De curialibus autem manifesta ratio est, quoniam etsi inueniantur huiusmodi uiri, qui clerici debeant fieri, tamen quoniam sepius ad curiam repetuntur, cauendum est ab his propter tribulationem, que sepe de his ecclesiae prouenit. <4 3> -C. III.+ Non admittantur curiales ad clericale offitium. Idem. -[Victricio Episcopo Rothomagensi, epist. II. cap. 11.]+ Preterea frequenter quidam ex fratribus nostris curiales uel quibuslibet publicis functionibus occupatos, clericos facere contendunt, pro quibus postea maior est tristicia, cum de reuocandis eis aliquid ab inperatore precipitur, quam gratia nascitur de ascito. Constat enim eos in ipsis muneribus etiam uoluptates exhibere, quas a diabolo inuentas esse non dubium est, et ludorum et munerum apparatibus aut preesse, aut forsitan interesse. Sit certe in exemplum sollicitudo et tristicia fratrum, quam sepe pertulimus inperatore presente, cum pro his sepius rogaremus, quam ipse nobiscum positus cognouisti, quibus non solum inferiores clerici ex curialibus, uerum etiam iam in sacerdotio constituti ingens molestia ut redderentur instabat. <4 4> -C. IV.+ Non promoueatur ad diaconatum, qui post baptismum ad fideles necandum accinctus fuerit. Item ex Concilio Tolletano I. -[cap. 8.]+ Si quis post acceptum baptismum militauerit, et clamidem sumpserit ac cingulum ad necandum fideles, etiamsi grauia non admiserit, si ad clerum admissus fuerit, diaconii non accipiat dignitatem. <4 5> -C. V.+ A quibus debet esse inmunis, qui in episcopum est ordinandus. Item ex Tolletano Concilio IV. -[cap. 19.]+ Qui in aliquo crimine detenti sunt, qui infamiae nota aspersi sunt, qui scelera aliqua per publicam penitenciam se admisisse confessi sunt, qui in heresim sunt lapsi, qui in heresi baptizati aut rebaptizati esse noscuntur, qui semetipsos absciderunt aut qui naturali defectu membrorum -205+ aliquid minus habere noscuntur, qui secundae uxoris coniunctionem sortiti sunt aut numerosa coniugia frequentauerunt, qui uiduam uel a marito relictam duxerunt aut corruptarum mariti fuerunt, qui concubinas aut fornicarias habuerunt, qui seruili condicioni obnoxii sunt qui ignoti sunt, qui neophiti uel laici sunt, qui seculari miliciae dediti sunt, qui curiae nexibus obligati sunt, qui inscii litterarum sunt, qui nondum ad triginta annos peruenerunt, qui per gradus ecclesiasticos non ascenderunt, qui ambitu honorem querunt, qui honorem muneribus obtinere moliuntur, qui a decessoribus in sacerdotium eliguntur. -@. 1.+ Sed nec ille deinceps sacerdos erit, quem nec clerus, nec populus propriae ciuitatis elegit, uel auctoritas metropolitani, uel conprouincialium sacerdotum assensus non exquisiuit. Quicumque ergo deinceps ad ordinem sacerdocii postulatus, et in his, que predicta sunt, exquisitus, in nullo horum deprehensus fuerit, et examinatus probabili uita atque doctrina exstiterit, tunc secundum sinodalia uel decretalia constituta cum omnium clericorum uel ciuium uoluntate ab uniuersis conprouincialibus episcopis, aut certe a tribus, in sacerdotem die dominico consecrabitur, conuenientibus ceteris, qui absentes sunt, suis litteris, et magis auctoritate uel presencia eius, qui metropolitanus Episcopus constitutus est. Episcopus autem conprouincialis ibi consecrandus est, ubi metropolitanus elegerit; metropolitanus autem non nisi in ciuitate metropoli, conprouincialibus ibidem conuenientibus. -@. 2.+ Si quis autem deinceps contra predicta uetita canonum ad sacerdotii gradum indignus aspirare contenderit, cum ordinatoribus suis adepti honoris periculo subiacebit. <1 D> <2 52> -DISTINCTIO LII.+ -GRATIANUS.+ Qui uero pretermissis aliquibus gradibus non superbia, sed negligentia ad maiores conscenderit, tamdiu a maioribus abstineat, quousque congruo tempore pretermissos accipiat. Unde Alexander II. scribit Grimaldo Constantiensi Episcopo: <4 1> -C. I.+ De eo, qui subdiaconatus ordine postposito diaconus et presbiter est ordinatus. Sollicitudo dilectionis tuae studuit consulere, utrum portitor istarum litterarum diaconatus et presbiteratus offitium idoneus sit peragere nec ne, cum ad id prepropero cursu, subdiaconatus ordine postposito, negligentia potius quam superbia cognoscatur ascendisse. Unde nos consulendo caritati tuae mandamus, ut ab offitio sacerdotali eum prohibeas, donec proximo quatuor temporum ieiunio subdiaconatus -206+ ministerium sibi rite imponas, et sic deinceps ad maiora offitia eum redire concedas. <1 D> <2 53> -DISTINCTIO LIII.+ -GRATIANUS.+ Curiales autem, ut supra scriptum est, ideo ordinari prohibentur, quia frequenter, dum ab ecclesia repetuntur, plurima incommoda ecclesia sequitur, uel quia iidem curiales non uoto religionis, sed ut offitiorum suorum ratiocinia fugiant, ad ecclesias se transferunt. Unde Gregorius scribit libro VIII. Registro -[Indict. I. epist. 11.]+ omnibus Episcopis de lege Mauritii Augusti: <4 1> -C. I.+ Quare sit constitutum, ne curiales ordinentur. Legem, quam piissimus inperator dedit, ne forte hi, qui miliciae uel rationibus sunt publicis obligati, dum causarum suarum periculum fugiunt, ad ecclesiasticum habitum ueniant uel in monasteriis conuertantur, uestrae studui fraternitati transmittere, maxime ob hanc causam, quod hi, qui seculi actionibus inplicati sunt, in clero ecclesiae prepropere suscipiendi non sunt, quia, dum in ecclesiastico habitu non dissimiliter quam prius uixerant uiuunt, nequaquam student seculum fugere, sed mutare. Quod si etiam tales quique monasterium petunt, suscipiendi nullo modo sunt, nisi prius a negociis publicis fuerint absoluti. -@. 1.+ Si qui uero ex militaribus uiris in monasteriis annumerari festinant, non sunt temere suscipiendi, nisi uita eorum subtiliter inquisita fuerit. Et iuxta normam regularem in suo habitu per triennium probati, tunc monachicum habitum Deo auctore suscipiant. <1 D> <2 54> -DISTINCTIO LIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Serui autem ordinari prohibentur, nisi a propriis dominis libertatem legitimam consequantur. Unde Leo Episcopus omnibus scribit Episcopis: <4 1> -C. I.+ Seruus ad clericatus offitium non promoueatur. Nullus episcoporum seruum alterius ad clericatus offitium promouere presumat, nisi forte eorum peticio aut uoluntas accesserit, qui aliquid sibi in eo uendicant potestatis. Debet enim esse inmunis ab aliis, qui diuinae miliciae est aggregandus, ut a castris dominicis, quibus nomen eius asscribitur, nullius necessitatis uinculis abstrahatur. -+ -207+ <4 2> -C. II.+ De seruili condicione ad sacros ordines nullus accedat. Item ex Triburiensi Concilio. Nulli de seruili condicione ad sacros ordines promoueantur, nisi prius a dominis propriis legitimam libertatem consequantur; cuius libertatis charta ante ordinationem in ambone publice legatur, et, si nullus contradixerit rite consecrabuntur. Porro seruus non canonice consecratus, postquam de gradu deciderit, eius condicionis sit, cuius fuerat ante gradum.

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ Ex Concilio Cartaginensi I. c. 8. Magnus episcopus Astiagensis dixit, quid dilectioni uestrae uidetur, procuratores, actores et executores, seu curatores pupillorum si debeant ordinari? Gratus episcopus dixit: si post deposita uniuersa et reddita ratiocinia actus uitae ipsorum fuerint conprobati in omnibus, debent et cum laude cleri, si postulati fuerint, honore munerari. Si enim ante libertatem negociorum uel offitiorum ab aliquo sine consideratione fuerint ordinati, ecclesia infamatur. Uniuersi dixerunt: Recte omnia statuit sanctitas tua, ideoque ita est et nostra ista quoque sentencia. -]+

<4 4> -C. IV.+ Post donum libertatis famuli ecclesiae deuocentur in clerum. Item ex Concilio Tolletano IX. -[c. 11.]+ Qui ex famulis ecclesiae seruituri deuocantur in clerum ab episcopis suis, necesse est, ut libertatis percipiant donum, et si honestae uitae claruerint meritis adiuti tunc demum maioribus fungantur offitiis. Quos uero flagitii sordidauerit incorrigibilis noxa, perpetua seruitus condicionis religet in catena. -Gratian.+ Qui autem a dominis suis ordinandi libertatem consequuntur, ab eorum patrocinio penitus debent esse alieni, ut in nullo eorum obsequiis inueniantur obnoxii. Unde in Concilio Tolletano IV. -[c. 73.]+ legitur: <4 5> -C. V.+ Ad clericatum suscipiantur qui nullo obsequio retento a dominis suis libertatem percipiunt. Quicumque libertatem a dominis suis ita percipiunt, ut sibi in eis nullum obsequium patronus retentet, isti, si sine crimine sunt, ad clericatus ordinem liberi suscipiantur, quia directa manumissione absoluti noscuntur. Qui uero retento obsequio manumissi sunt, pro eo, quod adhuc patroni seruitute tenentur obnoxii, nullatenus sunt ad -208+ ecclesiasticum ordinem promouendi, ne, quando uoluerint eorum domini, fiant ex clericis serui.

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ Ex Concilio Tolletano. -[c. 82.]+ De seruorum ordinatione, qui passim ad gradus ecclesiasticos promouentur, placuit omnibus cum sacris canonibus concordari debere, et statutum est, ut nullus episcoporum deinceps eos ad sacros ordines promouere presumat, nisi prius a dominis propriis libertatem consecuti fuerint. -@. 1.+ Et si quilibet seruus dominum suum fugiens aut per litteras, aut adhibitis testibus munere conductis uel corruptis, aut qualibet calliditate uel fraude ad gradus ecclesiasticos peruenerit, decretum est, ut deponatur, et dominus eius eum recipiat. -@. 2.+ Si uero auus uel pater ab alia patria in aliam migrans in eadem prouincia filium genuerit, et ipse filius ibidem educatus et ad gradus ecclesiasticos promotus fuerit, et utrum seruus sit ignotum sit, et postea ueniens dominus illius legibus eum acquisierit, sancitum est, ut, si dominus eius illi libertatem dare uoluerit, in gradu suo permaneat. -@. 3.+ Si uero eum catena seruitutis a castris dominicis abstrahere uoluerit, gradum amittat, quia iuxta sacros canones uilis persona manens sacerdotii dignitate fungi non potest. -]+

<4 7> -C. VII.+ Sine consensu patroni non ordinetur, qui patrocinio cuiuslibet est obligatus. Item ex Concilio Martini Papae. Si quis obligatus est tributo seruili, uel aliqua condicione, uel patrocinio cuiuslibet domus, non est ordinandus clericus, nisi probatae uitae fuerit, et patroni consensus accesserit.

-[PALEA.+ <4 8> -C. VIII.+ Ex Concilio Tolletano c. 2. De rebus uero illorum uel peculiari, qui a propriis dominis libertate donantur, ut ad gradus ecclesiasticos iure promoueantur, statutum est, ut in potestate dominorum consistat, quicquid ante libertatem habuerunt utrum illis concedere, an sibi retinere uoluerint. -]+

-Gratian.+ Ceterum, si a dominis suis libertatem consecuti non fuerint, et ad ecclesiasticos ordines aliquo modo irrepserint, presbiter peculii amissione mulctetur, diaconus uero aut uicarium pro se prestabit, aut in seruitutem reuocabitur; ceteri uero gradus non possunt quemquam a nexu seruitutis absoluere. -209+ Unde Gelasius scribit Martino et Iusto Episcopis: <4 9> -C. IX.+ Seruus si latenter irrepserit ad sacerdotium, peculii amissione multetur. Ex antiquis regulis et nouella sinodali explanatione conprehensum est, personas obnoxias cingulo celestis miliciae non precingi. Sed nescio utrum ignorantia aut uoluntate rapiamini, ita ut ex hac causa nullus pene episcoporum uideatur extorris. Ita enim nos frequens et plurimorum querela circumstrepit, ut ex hac parte nichil penitus putetur constitutum. -@. 1.+ Actores siquidem illustris uiri filii nostri Amandiani grauiter conqueruntur, homines suo iuri debitos alios iam clericos, alios iam diaconos ordinatos, cum non solum post modernum concilium (quod tantorum collectione pontificum sub omnium saluberrimae prouisionis assensu constat esse perfectum) huiusmodi personae suscipi non deberent, uerum etiam, si qui forte in diuinae cultu miliciae ante fuerint ignorantia faciente suscepti, eliminari prorsus et exuti religioso priuilegio, ad dominorum suorum possessiones iusta debuerint ammonitione compelli. Et ideo, fratres karissimi, eos, quos supradicti uiri actores in clericatus offitio monstrauerint detineri, discussos et obnoxios adprobatos, custodito legum tramite sine intermissione restituite, ita ut si quis iam ex his presbiter reperitur, in eodem gradu peculii sola amissione multatus maneat. Diaconus uero aut uicarium prestet, aut, si non habuerit, ipse reddatur. Reliqua uero offitia sciant, neminem posse ab obnoxietate, si conuincitur, uendicari, quatenus hoc ordine custodito nec dominorum iura, nec priuilegia ulla ratione turbentur. <4 10> -C. X.+ Seruus clericus factus seruituti maneat obnoxius. Idem Herculentio, Stephano et Iusto Episcopis. Frequens quidem et assidua nos querela circumstrepit de his pontificibus, qui nec antiquas regulas, nec decreta nostra nouiter directa cogitantes, obnoxias possessoribus illigatasque personas uenientes ad clericale cingulum non refutant. -@. 1.+ Nuper etenim rectores illustris feminae Placidiae petitorii oblatione conquesti sunt, Sabinum Marcellianensis siue Cusilinatis urbis antistitem Antiochum seruum iuris patronae suae (absentis dominae occasione captata) ad presbiterii honorem usque perductum, eiusque fratrem Leoncium clericalis -210+ offitii priuilegio decorasse. Et ideo, fratres carissimi, inter supradictos actores, et eos, qui extremae condicionis repetuntur obiectu, cognitionem uobis nostra auctoritate deputamus, ut omni ueritate discussa, si reuera obiectam sibi maculam iustae refragationis non poterit ratione diluere, Leoncium clericum, quem gradus prefinitus legibus non defendit, ad sequendam condicionis suae necessitatem modis omnibus redibete. Antiochum uero, quia propter sacerdotium iam retolli non potest, si in sua ecclesia in hoc in quo est honore collocare desiderat, non uelud redditum sibi habeat, sed pro ministeriorum celebratione susceptum. <4 11> -C. XI.+ De eodem. Idem Rufino et Aprili Episcopis. Quis aut leges principum, aut patrum regulas, aut ammonitiones modernas dicat debere contempni, nisi qui inpunitum sibi tantum existimat transire commissum? Actores siquidem filiae nostrae illustris et magnificae feminae Maximae petitorii nobis insinuatione conquesti sunt, Siluestrum atque Candidum, originarios suos, contra constituciones, que supra dictae sunt, etiam contradictione preeunte a Lucerino pontifice diacones non legitime ordinatos. Et ideo, fratres karissimi, tantae preuaricationis excessus noueritis sagacius inquirendos, et, si constiterit querelam ueritate fulciri, continuo, qui contradictione preeunte non legitime sunt creati, a sacris offitiis repellantur. <4 12> -C. XII.+ Nec ad religiosae uitae propositum, nec ad clericatus offitium sine dominorum consensu serui admittantur. Item eisdem. Generalis etiam querelae uitanda presumptio est, qua propemodum causantur uniuersi, passim seruos et originarios dominorum iura possessionemque fugientes, sub religiosae conuersationis obtentu uel ad monasteria sese conferre, uel ad ecclesiasticum famulatum conniuentibus quoque presulibus indifferenter admitti. Que modis omnibus est amouenda pernicies, ne per Christiani nominis institutum aut aliena peruadi, aut publica uideatur disciplina subuerti; precipue cum nec ipsam ministerii clericalis hac obligatione fuscari dignitatem conueniat, cogaturque pro statu militantium sibi condicioneque iurgari, aut uideri (quod absit) obnoxia. Quibus sollicita competenter interdictione prohibitis, -211+ quisquis episcopus, presbiter, diaconus, uel eorum, qui monasteriis preesse noscuntur, huiusmodi personas apud se tenentes non restituendas patronis, aut deinceps uel ecclesiae seruituti, uel religiosis congregationibus putauerint applicandas, nisi uoluntate forsitan dominorum subscriptionis testimonio primitus absolutas uel legitima transactione concessas, periculum se proprii honoris non ambigant communionisque subituros, si super hac re cuiusquam uerax nos querela pulsauerit. -@. 1.+ Magnis quippe studiis secundum B. Paulum Apostolum precauendum est, ne fides et disciplina Domini blasphemetur. Idem: -@. 2.+ Nichil perire credimus ecclesiasticis utilitatibus, si que sunt aliena reddantur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Hoc tunc obseruandum est, cum dominus et serus eiusdem professionis inueniuntur. Ceterum Iudeus Christianum mancipium emerit, iudicis uel episcopi auctoritate, etiam eo inuito, ad libertatem debet perduci. Unde Gregorius Libertino Episcopo: <4 13> -C. XIII.+ Ad libertatem perducantur mancipia Christiana a Iudeis conparata. Mancipia Christiana, quecumque Iudeum conparasse patuerit, ad libertatem iuxta legum precepta sine ambiguitate perducite, ne, quod absit, religio Christiana Iudeis subiecta polluatur. <4 14> -C. XIV.+ Offitia publica Iudeis non sunt committenda. Item ex Concilio Tolletano III. -[c. 14.]+ Nulla offitia publica Iudeis iniungantur, per que eis occasio tribuatur penam Christianis inferre. Si qui uero Christiani ab eis in Iudaismo ritu sunt maculati uel etiam circumcisi, non reddito pretio ad libertatem et religionem redeant Christianam. -Gratian.+ De his autem, qui in infidelitate empti ad gratiam baptismi uenire desiderant, quid fieri debeat, Gregorius scribit Fortunato Neapolitano Episcopo: -[lib. V. epist. 31.]+ <4 15> -C. XV.+ In libertatem uendicentur serui, qui ab infidelitate ad fidem accedunt. Fraternitatem uestram oportet esse sollicitam, si de Iudeorum seruitio non solum Iudeus, sed etiam quisquam paganorum fieri uoluerit Christianus, postquam uoluntas eius fuerit patefacta, ne hunc sub quolibet ingenio uel argumento cuipiam Iudeorum uenundandi facultas sit; sed is, qui ad Christianam conuerti fidem desiderat, defensione uestra in libertatem modis omnibus uendicetur. -@. 1.+ Hi uero, quos huiuscemodi oportet seruos amittere, ne forsitan utilitates suas irrationabiliter existiment inpediri, sollicita uos hoc conuenit consideratione seruare, ut, si paganos, quos mercimonii causa de externis -212+ finibus emerint, infra tres menses, dum emptor, cui uenditi fuerant, non inuenitur, fugere ad ecclesiam forte contigerit, et uelle se dixerint Christianos fieri, uel etiam extra ecclesiam hanc talem uoluntatem prodiderint, pretium eorum a Christiano scilicet emptore percipiant. Si autem post prefinitos tres menses quisquam huiuscemodi seruorum Iudaicorum uelle suum dixerit, et fieri uoluerit Christianus, nec aliquis eum postmodum emerit, nec dominus qualibet occasionis specie hunc audeat uenundare, sed ad libertatis proculdubio premia perducatur, quia hunc non ad uendendum, sed ad sibi seruiendum dicitur conparasse.

-[PALEA.+ <4 16> -C. XVI.+ Idem Ianuario Caralitano Episcopo, libro III. epistola 9. Si quilibet Iudeorum seruus ad uenerabilia loca confugerit causa fidei, nullatenus eum patiamini preiudicium sustinere; sed siue olim Christianus, siue nunc fuerit baptizatus, sine ullo Christianorum pauperum damno religioso ecclesiasticae pietatis patrocinio in libertatem modis omnibus defendatur. -]+

-[PALEA.+ <4 17> -C. XVII.+ Item ex Concilio Tolletano XII. c. 9. Et si Iudeorum serui, nec dum adhuc conuersi, ad Christi gratiam conuolauerint, libertate donentur. -]+

-[PALEA.+ <4 18> -C. XVIII.+ Item ex Concilio Matisconensi I. c. 16. Presenti concilio Deo auctore sancimus, ut nullum Christianum mancipium Iudeo deinceps seruiat; sed datis pro quolibet bono mancipio duodecim solidis ipsum mancipium quicumque Christianus seu ad ingenuitatem, seu ad seruitium licentiam habeat redimendi. Et si Christianus fieri desiderat, et non permittitur, similiter faciat, quia nefas est, quem Christus Dominus sanguinis sui effusione redemit, blasphemum Christianae religionis in uinculis tenere. Quod si acquiescere his, que statuimus, quicumque Iudeus noluerit, quamdiu ad pecuniam constitutam uenire distulerit, liceat mancipium ipsum cum Christianis ubicumque uoluerit habitare. -]+

<4 19> -C. XIX.+ De eodem. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I. c. 5.]+ -III. Pars.+ Si seruus, absente aut nesciente domino, episcopo sciente quod seruus sit, presbiter aut diaconus ordinatus fuerit, ipso in clericatus offitio permanente, episcopus eum domino duplici satisfactione -213+ recompenset. Si uero episcopus eum seruum nescierit, qui testimonium perhibent, aut eum supplicauerint ordinari, simili redibitione teneantur obnoxii. <4 20> -C. XX.+ Constitutio noua. Si seruus sciente et non contradicente domino, in clero fuerit ordinatus, ex hoc ipso liber et ingenuus erit. Sed si ignorante domino, licet, ei intra spatium unius anni et seruilem fortunam probare, et seruum suum accipere. Verum et si legitimo probatus experimento monachus efficiatur, euadit iugum seruitutis. Debent enim per triennium antequam monachi efficiantur in monasterio permanere, postea uero si monachi effecti fuerint, liberi efficiuntur. Episcopalis ordo liberat a fortuna seruili uel ascriptitia, sed non a curiali siue offitiali, nam et post ordinationem durat. Sed et ius patriae potestatis soluit episcopalis dignitas. Inscripticios uero in ipsis possessionibus clericos etiam preter uoluntatem dominorum fieri permittimus, ita tamen, ut clerici facti inpositam sibi agriculturam adinpleant. <4 21> -C. XXI.+ De eodem. Item Leo omnibus Episcopis. -[epist. I. c. 1.]+ Admittuntur passim ad sacrum ordinem, quibus nulla natalium, nulla morum dignitas suffragatur, et qui a dominis suis consequi libertatem minime potuerunt, ad fastigium sacerdotii (tamquam seruilis uilitas hunc honorem capiat) prouehuntur. Ab his itaque, fratres karissimi, omnes uestrae prouinciae abstineant sacerdotes, et non tantum ab his, sed etiam ab aliis originariis, uel qui alicui conditioni obligati sunt, uolumus temperari, nisi forte eorum peticio aut uoluntas accesserit, qui aliquid sibi in eos uendicant potestatis. -IV. Pars.+ -Gratian.+ De seruis monasterii queritur, an ecclesiasticis offitiis possint aggregari, an non. Sed famuli ecclesiarum non sunt ordinandi, sicut supra dictum est, nisi a propriis episcopis libertatem consequuntur. Porro serus monasterii libertatem consequi non ualet, non ergo ad clericatum sibi accedere licet. Quod autem liber fieri non possit, probatur auctoritate octauae Sinodi, in qua sic statutum legitur: <4 22> -C. XXII.+ Monasterii seruum abbati uel monacho non licet facere liberum. Abbati uel monacho monasterii seruum non licebit facere liberum. Qui enim nichil proprium habet, libertatem rei alienae dare non potest, nam, sicut et seculi leges -214+ sanxerunt, non potest alienari possessio, nisi a proprio domino. -Gratian.+ Hac auctoritate prohibentur serui adipisci libertatem recedendi ab obsequio monasterii, sed non prohibentur nancisci libertatem promouendi ad sacros ordines. Potest enim in sacris ordinibus constitutus monasterii obsequiis perpetuo deseruire, ac sic seruus monasterii et libertatem adipisci et sacris offitiis ualet associari. Unde in alio capitulo prefatae constitucionis hec causa redditur: "Iniustum est enim, ut monachis rurale opus facientibus serui eorum otio torpeant ac deliciis affluant." -V. Pars.+ -Gratian.+ Quid autem serui ecclesiarum (quo nomine etiam monasterii seruos significari intelligimus) ad sacrae religionis propositum debeant assumi, auctoritate beati Gregorii probatur, qui generali Sinodo residens dixit: <4 23> -C. XXIII.+ Si conuersationis probatae fuerit famulus ecclesiae, potest ordinari. Multos ex ecclesiastica familia nouimus ad omnipotentis seruitium festinare, ut ab humana seruitute liberi in diuino seruitio ualeant in monasteriis conuersari. Quod si passim dimittimus, omnibus fugiendi ecclesiastici iuris dominium occasionem prebemus. Si uero festinantes ad omnipotentis seruitium incaute retinemus, illi inuenimur negare quedam, qui dedit omnia. Unde necesse est, ut si quis ex iuris ecclesiastici uel secularis miliciae seruitute ad Dei seruitium conuerti desiderat, probetur prius in laicali habitu constitutus. Et si mores eius atque conuersatio bono desiderio illius testimonium ferunt, absque ulla retractione in monasterio omnipotenti Domino seruire permittatur, ut ab humano seruitio liber recedat, qui diuino amore districtiorem appetit subire seruitutem. Si autem et in monachico habitu secundum Patrum regulas irreprehensibiliter fuerit conuersatus, post prefixa sacris canonibus tempora iam ad quodlibet ecclesiasticum offitium prouehatur, si tamen illis non fuerit criminibus maculatus, que in testamento ueteri morte mulctantur. -Gratian.+ Ecce, quomodo serui ad clericatum ualeant assumi, uel quomodo non admittantur. Liberti quoque non sunt promouendi ad clerum, nisi ab obsequiis sui patroni fuerint absoluti. Unde in Concilio Eliberitano: -[c. 80.]+ <4 24> -C. XXIV.+ Absque patroni consensu libertus non promoueatur ad clerum. Prohibendum est, ut liberti, quorum patroni in seculo fuerint, ad clerum non promoueantur. -215+ <1 D> <2 55> -DISTINCTIO LV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Corpore uero uitiati similiter a sacris offitiis prohibentur. Unde Gelasius Papa -[Episcopis per Lucaniam et Brutios constitutis, epist. I. c. 2. et 3.]+ scribit, dicens: <4 1> -C. I.+ Qui de monasterialibus disciplinis ad clericale munus accedit et de laicis, anteacta eius uita examinetur. Priscis igitur pro sua reuerentia manentibus institutis, (que, ubi nulla rerum uel temporum perurget angustia, regulariter conuenit custodiri), quia eatenus ecclesiae uel cunctis uel sufficientibus priuatae sunt ministeriis, ut plebibus ad se pertinentibus diuina munera subplere non ualeant, concedimus, ut, si quis monasterialibus disciplinis eruditus ad clericale munus accedit, etiam de laicis, anteacta eius uita requiratur, -@. 1.+ ne sit aliquo facinore infectus, uel illitteratus, uel bigamus, uel ab adolescentia sortitus, uel corpore uitiatus, uel seruilis uel originariae condicionis, uel curiae uel publicarum nexibus rerum inplicatus, uel publica penitencia notatus, uel nulla congruentis temporis expectatione discussus. -+ <4 2> -C. II.+ Annuae suspensioni subiaceat, qui preter canonum formam aliquem ordinat. Item ex Concilio Arelatensi IV. -[c. 3.]+ Nullus penitentem, nullus digamum, nullus uiduarum maritos in predictis honoribus audeat ordinare. Et licet hec iam prope omnium canonum instituta contineant, tamen ne cuicumque sacerdotum supplicantium (sicut iam diximus) inportunitas uel suggestio iniqua subripiat, necesse fuit, ut nunc seueriorem regulam sibi uelint Domini sacerdotes inponere. Et ideo, quicumque ab hac die contra ea, que superius conprehensa sunt, clericum ordinare presumpserit, ab ea die, qua hoc ei potuerit approbari, anno integro missas cantare non presumat. Quam rem si quis obseruare noluerit, et contra constitutum fratrum faciens missas celebrare presumpserit, ecclesiae communione priuetur, et ab omnium fratrum communione se nouerit alienum, quia dignum est, ut seueritatem ecclesiasticae disciplinae sentiat, qui salubriter a sanctis Patribus instituta obseruare contempnit. -216+ <4 3> -C. III.+ Non ordinentur penitentes, uel inscii litterarum. Item Ylarius Papa. -[ex Concilio Romano ab ipso habito, cap. 3.]+ Penitentes uel inscii litterarum, aut aliqua membrorum dampna perpessi, ad sacros ordines aspirare non audeant. Quisquis autem talium consecrator extiterit, factum suum ipse dissoluet. -Gratian.+ Corpore autem uitiati intelliguntur non casu, sed propria uoluntate abscisi. Unde in canonibus Apostolorum -[c. 22. et 23.]+ legitur: <4 4> -C. IV.+ Qui semetipsum abscidit, non ordinetur. Si quis abscidit semetipsum, (id est, si quis amputauerit sibi uirilia), non fiat clericus, quia suus est homicida, et Dei condicionis inimicus. -@. 1.+ Si quis, cum clericus fuerit, absciderit semetipsum, omnino dampnetur, quia suus est homicida. <4 5> -C. V.+ Non producantur ad clerum, qui se ipsos abscidunt. Item ex Concilio Arelatensi II. -[c. 7.]+ Hii, qui se carnali uicio repugnare nescientes abscidunt, ad clerum peruenire non possunt. Item Innocentius scribit Felici Nuceriano Episcopo: -[epist. IV. cap. 1.]+ <4 6> -C. VI.+ Non est ordinandus, qui partem digiti sui uolens abscidit. Qui partem cuiuslibet digiti sibi ipsi uolens abscidit, hunc ad clerum canones non admittunt. Cui uero casu aliquo contigerit, dum aut operi rustico curam inpendit, aut aliquid faciens se non sponte percutit, hos canones precipiunt et clericos fieri, et, si in clero reperti fuerint, non abici. In illis enim uoluntas est iudicata, que sibi ausa fuerit ferrum inicere; in istis uero casus ueniam meruit. -Gratian.+ Similiter intelligendum est de his, qui per languorem a medicis secantur, aut a barbaris absciduntur, aut a dominis castrantur. Unde in Niceno Concilio -[c. 1.]+ legitur: <4 7> -C. VII.+ Qui per languorem a medicis dissecatur, ad clerum ualet admitti. Si quis a medicis propter languorem desectus est aut -217+ a barbaris abscisus, hic in clero permaneat. Si quis autem se sanus abscidit, hunc in clero constitutum abstineri conueniet, et deinceps nullum talium debere promoueri. Sicut autem hoc claret, quod de his, qui hanc rem affectant audentque semetipsos abscidere, dictum sit, sic eos, quos aut barbari, aut domini castrauerunt, inueniuntur autem alias dignissimi, tales ad clerum suscipit ecclesia. <4 8> -C. VIII.+ Licite ordinetur episcopus, qui per hominum insidias eunuchizatur. Item ex canone Apostolorum. -[21.]+ Eunuchus, si per insidias hominum factus est, uel si in persecutione eius sunt amputata uirilia, uel si ita natus est, et est dignus, fiat episcopus. <4 9> -C. IX.+ Non excluduntur a clero, qui a medicis, uel a barbaris, uel a dominis suis exsecantur. Item ex Concilio Martini Papae. Si quis pro egritudine naturalia a medicis secta habuerit, similiter et qui a barbaris aut a dominis suis castrati fuerint, et moribus digni inueniuntur, hos canon admittit ad clerum promoueri. Si quis autem sanus non per disciplinam religionis et abstinentiae sed per abscissionem a Deo plasmati corporis, existimat, posse a se carnales concupiscentias amputari, et ideo se castrauerit, non eum admitti decernimus ad aliquod clericatus offitium. Quod si iam ante fuerit promotus ad clerum, prohibitus a suo ministerio deponatur. <4 10> -C. X.+ Non prohibetur a sacris ordinibus qui medicorum incisione claudus efficitur. Item ex Concilio Ilerdensi. Si quis in infirmitate positus clericus in medicorum incisione claudus efficitur, promoueri ad sacros ordines eum non denegamus. <4 11> -C. XI.+ Non prohibetur a clero, qui digitum casu sibi abscidit. Item Stephanus Roberto Metensi Episcopo. Lator presentium, Flauinus scilicet clericus, ad sanctam sedem apostolicam ueniens, detulit a te directam nobis epistolam, qua indagare studuisti, eum a Normannis nuperrime captum sinistrae manus digitum habere abscisum, -218+ sciscitaris, si ob hoc ad ecclesiasticum ordinem ualeat promoueri, an non. Quod et nos reperientes, quia sollertia tua, magis super hoc sollicita, a sede apostolica doceri flagitat, normam iusticiae semper sequi desideramus, studium tuae sanctitatis merito collaudamus, reuerentiam tuam scire uolentes, quoniam si ita est, quod a Normannis digitum ipsum habeat abscisum, ad promouendum (si alias dignus fuerit) nil ei nocebit, eo quod quid de his, qui a dominis, uel a medicis, siue a paganis non sponte tale quid patiuntur, sacri censeant canones, dilectionem tuam latere non credimus. <4 12> -C. XII.+ Tempore sinceritatis dignitas accepta sequenti debilitate non amittatur. Item Gelasius Papa Palladio Episcopo. Precepta canonum, quibus ecclesiastica regitur disciplina, sicut non paciuntur uenire ad sacerdotium debiles corpore, ita si quis in eo fuerit constitutus actu, ac tunc fuerit sauciatus, amittere non potest quod tempore suae sinceritatis accepit. -@. 1.+ Stephanus siquidem presbiter petitorio nobis defleuit oblato, quod habetur in subditis, olim sibi et ante annos plurimos collatam presbiterii dignitatem, quam reuera inmaculati corporis iudicio suscepisset; sed nuper propter prouinciae uastitatem (quam Thusciae pre omnibus barbarorum diuersa sectantium, et ambiguitas inuexit animorum), dum inminentes gladios euadere fugae presidio niteretur, acutis sudibus occurrentia sibi septa transsiliens, inferiores partes corporis inseruisse suggessit, que uix adhibita curatione biennio potuisset abstergi. Et ideo, frater karrissime, supradicto locum suum dignitatemque restitue, quatenus sacrosancta misteria, sicut consueuit, exerceat. Nec enim conuenit ob hoc auferri ante susceptum ordinem, in quo postmodum in inualitudine corporis casu probatur faciente prolapsus. -II. Pars.+ -Gratian.+ Hoc autem non de omnibus membris intelligendum est. Qui enim oculum casu amiserit, licet desit uoluntas, tamen sacerdotium adipisci non potest. Unde Pelagius scribit Rufino Episcopo: <4 13> -C. XIII.+ Non sunt prestanda iura sacerdotii, cui oculus est erutus. Si euangelica admonitio iracundiam nec usque ad uerbum furentem prosilire permittit, ne, si Racha fratri suo quis dixerit, reus sit gehennae ignis: quali putamus -219+ pena plectendum esse, qui non solum pugno inpie percussit hominem in Leuitici offitii ministerio seruientem, quasi non sufficeret ad cedem manus, ita (instigante se diabolo) raptus ad iracundiam est, ut fuste non solum percuteret, sed etiam erueret oculum fratris? Et quamuis huiusmodi excessus grauiori esset pena plectendus, bene tamen fraternitas tua fecit ab offitio eum presbiterii remouere. Hoc tamen sollicitudinis tuae sit, ut locum etiam penitenciae constituas, et in aliquo eum monasterio retrudas, laica sibi tantum communione concessa. In loco autem illius alium te necesse est ordinare presbiterum, nam illi, cui erutus est oculus, non possunt iuxta canones sacerdotii iura concedi. Neque enim aliquid ei prodest, quod oculum inuitus amisit, cum nec uolens quisquam oculum amisisse credendus est, nec sacratissimos canones aliquem casum in amissione oculi, ei qui ad sacerdotium adipiscendum non inpediret, suis excepisse regulis inuenimus; sed hoc tantummodo ad prohibitionem fecisse uidemus, ut qui caret oculo, sacerdotii offitium adipisci non possit. Sed nec illi ullatenus quasi in conpensatione iniuriae sacratus ordo concedi poterit, qui ad tantam sacerdotem proprium potuit iracundiam prouocare, ut ille et offitium, in quo erat, amitteret, et iste prouectus sui perderet facultatem. <1 D> <2 56> -DISTINCTIO LVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Presbiterorum etiam filii ad sacra offitia non sunt admittendi. Unde Urbanus Papa II. ait: <4 1> -C. I.+ Filii presbiterorum a sacris ordinibus remouentur. Presbiterorum filios a sacris ministeriis remouemus, nisi aut in cenobiis, aut in canonicis religiose probati fuerint conuersari. -II. Pars.+ -Gratian.+ Sed hoc intelligendum est de illis, qui paternae incontinentiae imitatores fuerint. Verum si morum honestas eos commendabiles fecerit, exemplis et auctoritate non solum sacerdotes, sed etiam summi sacerdotes fieri possunt. -220+

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Unde Damasus Papa scribit: Osius Papa fuit filius Stephani subdiaconi. Bonifacius Papa fuit filius Iucundi presbiteri. Felix Papa filius Felicis presbiteri de titulo Fasciolae. Agapitus Papa filius Gordiani presbiteri. Theodorus Papa filius Theodori episcopi de ciuitate Ierosolima. Siluerius Papa filius Siluerii episcopi Romae. Deusdedit Papa filius Stephani subdiaconi. -]+

Felix enim tertius, natione Romanus, ex patre Felice presbitero fuit. Item Gelasius, natione Afer, ex patre episcopo Valerio natus est. Item Agapitus, natione Romanus, ex patre Gordiano presbitero originem duxit. Quamplures etiam alii inueniuntur, qui de sacerdotibus nati apostolicae sedi prefuerunt. -+ Hinc Augustinus ait: -[libro de bono coniug. c. 16.]+ <4 3> -C. III.+ Vicia parentum filiis non inputentur. Undecumque homines nascuntur, si parentum uitia non sectantur, honesti et salui erunt. Semen enim hominis ex qualicumque homine Dei creatura est, et eo male utentibus male erit, non ipsum aliquando malum erit. Sicut autem boni filii adulterorum nulla est defensio adulterorum, sic mali filii coniugatorum nullum crimen est nuptiarum. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Iohannes Crisostomus supra Mattheum homilia III. -[c. 1.]+ Numquam de uiciis erubescamus parentum, sed unum illud queramus semperque amplectamur, uirtutem uidelicet. Huiusmodi enim, etiamsi alienigenam habet matrem, etiamsi fornicatione pollutam uel quolibet huiusmodi dedecore sordidatam, nichil tamen de eius aut uilitate fuscabitur, aut crimine polluetur. Quod si fornicatorem ipsum ad meliora conuersum nequaquam uita conmaculat prior, multo magis ex meretrice natus et adultera, si propria uirtute decoretur, parentum suorum non decoloratur obprobriis. Item: -@. 1.+ Non est omnino, non est nec de uirtute nec de uicio parentum aut laudandus aliquis, aut culpandus, nemo inde uere aut obscurus, aut clarus est, imo etiam considerantius aliquid dicamus ac expressius, nescio, quomodo -221+ ille magis resplendet, qui ex parentibus a uirtutibus prorsus alienis, ipse tamen fuerit Dei uirtute mirabilis. <4 5> -C. V.+ Non parentum, sed propria culpa quemque condempnat. Item Ieronimus in epistola contra Rufinum. Nasci de adulterio non est eius culpa, qui nascitur, sed illius, qui generat. Quomodo in seminibus non peccat terra, que confouet non semen, quod in sulcis iacitur, non humor et calor, quibus temperata frumenta in germen pullulant, sed, uerbi gratia, fur et latro, qui fraude et ui eripit semina: sic genus humanum recipit terra, id est uulua, quod suum est et receptum confouet, confotum corporat, corporatum in membra distinguit, et inter illas sacri uentris angustias Dei manus semper operatur, idemque est corporis creator et animae. Noli despicere bonitatem figuli, qui te plasmauit et fecit ut uoluit. Ipse est Dei uirtus et Dei sapientia, qui in utero uirginis edificauit sibi domum. Iepte, inter uiros sanctos Apostoli uoce numeratus, meretricis est filius. Esau de Rebecca et Isaac, hispidus tam mente quam corpore, quasi bonum triticum in lolium auenasque degenerat, quia non in seminibus, sed in uoluntate nascentis causa uiciorum est atque uirtutum. <4 6> -C. VI.+ Iniquitates parentum filiis obesse non possunt. Item Augustinus. -[contra Faustum, lib. XXII. c. 64.]+ Sponsus ille, qui uocaturus erat ad nuptias bonos et malos, congruens inuitatis, nasci etiam uoluit de bonis et malis, quo exemplo discant parentum suorum iniquitates sibi obesse non posse. <4 7> -C. VII.+ Non aliena culpa, sed propria aliquem ab eo, quo fungitur, deicit gradu. Item Gregorius. -[ad Columbum Episcopum Numidiae, lib. X. epist. 8.]+ Satis peruersum et contra ecclesiasticam probatur esse censuram, ut frustra quorundam, uoluptatibus quis priuetur, quem sua culpa uel facinus ab offitiis, quo fungitur, gradu non deicit. <4 8> -C. VIII.+ Ex adulterio natus a sacerdotio non prohibetur. Item Ieronimus. Dominus noster Iesus Christus uoluit, non solum de alienigenis, sed etiam de adulterinis conmixtionibus nasci, nobis magnam fiduciam prestans, ut qualicumque modo nascamus, tantum ut eius uestigia imitemur, ab ipsius corpore non separemur, cuius per fidem membra effecti -222+ sumus. Et sicut ille uerus est pontifex ex adulterinis natus coniunctionibus, ita, qualicumque ordine natus sit aliquis, tantum ut fidem perfectam habeat, et quod fide tenet inpleat operibus, sitque litteratus, et uir unius uxoris, nequaquam a sacerdotio repellitur. Iudas enim patriarcha concubuit cum Thamar nuru sua, et ex illo coitu nati sunt Phares et Zaran, inde postea Salmon, qui fuit dux in deserto, inde Obeth indeque Booz, inde postea Isai, qui fuit pater Dauid. Ex progenie autem illa origo ducitur Christi, qui uerus sacerdos est; ideoque si filii eius sumus, que ipse fecit imitari debemus. <4 9> -C. IX.+ A populo Dei non separat aliquem materna condicio, sed propria culpa. Item Augustinus de unico baptismo. -[contra Donatistas, lib. I. c. 15.]+ Ismael ut separaretur a populo Dei, non obfuit mater ancilla, sed obfuit fraterna discordia; nec profuit potestas uxoris, cuius magis filius erat, quia per ipsius iura coniugalia et in ancilla seminatus erat, et ex ancilla susceptus. -+ -III. Pars.+ -Gratian.+ Contra Bonifacius Martir Regi Anglorum: <4 10> -C. X.+ Vicia parentum etiam ad posteros transeunt. Si gens Anglorum (sicut per istas prouincias diuulgatum est, et nobis in Francia et in Italia inproperatur, et ab ipsis paganis inproperium nobis obicitur, spretis legalibus conubiis adulterando et luxuriando ad instar Sodomiticae gentis fedam uitam uixerit, de tali commixtione meretricum estimandum est degeneres populos et ignobiles, et furentes libidine fore procreandos, et ad extremum uniuersam plebem ad deteriora et ignobiliora uergentem, et nouissime nec bello seculari fortem, nec in fide stabilem, et nec honorabilem hominibus, nec Deo esse amabilem uenturam, sicut aliis gentibus Ispaniae et Prouinciae et Burgundionum populis contigit, que sic a Deo recedentes fornicatae sunt, donec iudex talium criminum ultrices penas per ignorantiam legis Dei, et per Sarracenos, uenire et seuire permisit. Unde idem Urbanus in fine superioris capituli distinguendo subiunxit: <4 11> -C. XI.+ Si religiosi inuenti fuerint filii sacerdotum, ordinentur. Nisi aut in cenobiis, aut in canonicis religiose probati fuerint conuersari. -223+ <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item Alexander II. Apostolica uobis auctoritate precipimus, ut si eum, qui ecclesia electus est, digniorem altero esse, canonicamque eius electionem probaueritis, nostra fulti auctoritate consecretis. Nam pro eo, quod filius sacerdotis dicitur, si ceterae uirtutes in eum conueniant, non reicimus, sed suffragantibus meritis conniuendo eum recipimus. -Gratian.+ Hoc autem, quod de filiis sacerdotum dicitur, ex dispensatione ecclesiae introductum uidetur, et quod ex dispensatione introducitur, ad consequentiam regulae trahi non poterit. Unde Urbanus -[Papa II.]+ scribit Bartholomeo Thuronensi Archiepiscopo: <4 13> -C. XIII.+ Filii sacerdotum non prohibentur ab episcopatu, si ceterae uirtutes in eis inueniantur. Cenomanensem electum, pro eo, quod filius sacerdotis dicitur, si ceterae uirtutes in eum conueniant, non reicimus, sed suffragantibus meritis patienter suscipimus: non tamen, ut pro regula in posterum assumatur, sed ad tempus ecclesiae periculo consulitur. -Gratian.+ Cum ergo ex sacerdotibus nati in summos Pontifices supra leguntur esse promoti, non sunt intelligendi de fornicatione, sed de legitimis coniugiis nati, que sacerdotibus ante prohibitionem ubique licita erant, et in orientali ecclesia usque hodie eis licere probatur. -@. 1.+ Quod autem uicium originis semini inputari negatur, uidetur esse contrarium illi sentenciae "Adulterorum filii abominatio sunt Domino." Sed sicut supra dictum est de presbiterorum filiis, ita et hoc de filiis adulterorum intelligendum uidetur, ut illi dicantur esse abhominatio Domino, ad quos paterna flagitia hereditaria successione descendunt. Similiter et illud Urbani intelligendum est, quod ipse scribit Patrono Legionensi Episcopo: <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Quia simpliciter ad sedem apostolicam ueniens humiliter peccatum confessus es, quod pontificii tui uidebatur offitium inpedire, uidelicet quod ex matre non legitima procreatus sis, quam uiuente propria uxore pater tuus cognouisse cognoscitur, nos apostolicae mansuetudinis gratia admonente a ceteris que sacerdotium inpediunt criminibus tam tui professione quam fratrum testimonio, qui tecum sunt, inmunem te agnoscentes, et uitam tuam religiosam audientes, ab huius te peccati uinculo absolutum in suscepto sacerdotali offitio confirmamus. -224+ <1 D> <2 57> -DISTINCTIO LVII.+ -GRATIANUS.+ Item, qui in egritudine constitutus baptizatur, presbiter ordinari non debet. Unde in Neocesariensi Concilio -[c. 12.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Non ordinetur presbiter, qui in egritudine constitutus baptizatur. Si quis in egritudine constitutus baptizatus fuerit, presbiter ordinari non debet, (non enim fides illius uoluntaria sed ex necessitate est), nisi forte postea ipsius studium et fides probabilis fuerit, aut hominum raritas exegerit. <1 D> <2 58> -DISTINCTIO LVIII.+ -GRATIANUS.+ Item ex monachali habitu nullus assumatur ad ecclesiasticum offitium, nisi fuerit oblatus uoluntate proprii abbatis. Unde Gregorius scribit: -[Mariniano Episcopo Rauennati, lib. VII. epist. 18.]+ <4 1> -C. I.+ Monachus non ordinetur clericus, nisi uoluntate abbatis episcopo fuerit oblatus. Ad ecclesiasticum uero offitium nullus ex monasterio producatur monachus, nisi quem abbas loci admonitus propria uoluntate obtulerit episcopo. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi V. -[c. 13.]+ Si quis de alterius monasterio repertum uel ad clericatum promouere uoluerit, uel in suo monasterio maiorem monasterii constituere, episcopus, qui hoc fecerit, a communione ceterorum seiunctus, suae tantummodo plebis communione contentus sit, et ille neque clericus neque prepositus perseueret. <1 D> <2 59> -DISTINCTIO LIX.+ -GRATIANUS.+ Item qui ecclesiasticis disciplinis inbuti, et temporum approbatione discussi non sunt ad summum sacerdotium non aspirent. -225+ Unde Zosimus Papa: -[ad Hesichium Salonitanum Episcopum, epist. I.]+

-[PALEA.+ <4 1> -C. I.+ Non aspiret ad summum sacerdotium qui ecclesiasticis disciplinis non est inbutus. Qui ecclesiasticis disciplinis inbutus per ordinem non est et temporum approbatione diuinis stipendiis eruditus, nequaquam ad summum ecclesiae sacerdotium aspirare presumat, et non solum in eo ambitio inefficax habeatur, uerum etiam in ordinatores eius, ut careant eo ordine, quem sine ordine contra precepta Patrum crediderant presumendum. -]+

<4 2> -C. II.+ Ad sacerdotale offitium nullus, nisi per singulos gradus probatus, accedat. Si offitia secularia principalem locum non uestibulum actionis ingressis, sed per plurimos gradus examinatis deferunt, quis tam arrogans, tam impudens inuenitur, qui in celesti milicia, que propensius ponderanda est, et sicut aurum repetitis ignibus exploranda, statim dux esse desiderat, cum tiro ante non fuerit, et prius uelit docere quam discere? Assuescat in Domini castris in lectorum primitus gradu diuini rudimenta seruicii, nec illi uile sit exorcistam, acolithum, subdiaconum, diaconum per ordinem fieri, nec hoc saltu, sed statutis maiorum ordinatione temporibus. Iam uero ad presbiterii fastigium talis accedat, ut et nomen etatis inpleat, et meritum probitatis stipendia anteacta testentur. Inde summi pontificis iure locum sperare debebit. Facit hoc nimia remissio consacerdotum nostrorum, qui pompam multitudinis querunt, et putant ex hac turba aliquid sibi dignitatis acquiri. Hinc passim numerosa popularitas etiam in his locis, ubi solitudo est, talium reperitur, dum parrochias extendi cupiunt, aut quibus aliud prestare non possunt diuinos ordines largiuntur. Quod oportet districti semper esse iudicii. Rarum est enim omne quod magnum est. <4 3> -C. III.+ Cuiuslibet meriti laicus ad summum non aspiret sacerdotium. Item Gregorius. -[lib. VII. Reg. epist. 110.]+ Hoc ad nos peruenisse non dissimili dignum est detestacione complecti, quod quidam desiderio honoris inflammati defunctis episcopis tonsurantur, et fiunt repente ex laicis sacerdotes, atque inuerecunde religiosi propositi ducatum arripiunt, qui nec esse adhuc milites didicerunt. Quid putamus, quid isti subiectis prestaturi sunt, qui antequam discipulatus limen attingant tenere locum regiminis non formidant? Qua de re necesse est, ut, -226+ quamuis inculpati quisque sit meriti, ante tamen per distincta ecclesiastici ordinis exerceatur offitia. <4 4> -C. IV.+ Non aspiret ad summum sacerdotium qui ecclesiasticis non est inbutus disciplinis. Item Celestinus Episcopis Galliarum. -[epist. II. c. 3.]+ Ordinatos uero quosdam, fratres karissimi, episcopos, qui nullis ecclesiasticis ordinibus ad tantae dignitatis fastigium fuerint constituti contra Patrum decreta, huius usurpatione, qui se hoc recognoscit fecisse, didicimus, cum ad episcopatum his gradibus, quibus frequentissime cautum est, debeat perueniri, ut minoribus initiati offitiis ad maiora firmentur. Debet enim ante esse discipulus, quisquis doctor esse desiderat, ut possit docere quod didicit: omnis uitae institutio hac, ad id quod tendit, se ratione confirmat. Qui minime litteris operam dederit preceptor esse non potest litterarum. Qui non per singula stipendia creuerit ad meritum ordinem stipendii non potest peruenire. Solum sacerdotium inter ista, rogo, uilius est, cur facilius tribuitur, cum difficilius inpleatur? <1 D> <2 60> -DISTINCTIO LX.+ -GRATIANUS.+ Ecce, ex parte ostensum est, qui possint ad sacerdotii ordinem promoueri, et qui non. Nunc autem considerandum et, ex quibus ordinibus in archipresbiterum, uel prepositum, uel episcopum, uel archiepiscopum sint eligendi. De his ita statutum est in Concilio Urbani Papae celebrato Aluerniae: <4 1> -C. I.+ Archipresbiter, uel decanus, aut archidiaconus non nisi presbiter aut diaconus ordinetur. Nullus episcopus in ecclesia sua, nisi diaconus sit, archidiaconum instituere, nec archipresbiterum aut decanum, nisi presbiteri sint, ordinare presumat. Quod, ut districtius teneatur, auctoritate apostolica prohibemus et interdicimus. <4 2> -C. II.+ Nullus in prepositum, uel archiepiscopum, uel archipresbiterum, uel archidiaconum nisi presbiter, uel diaconus ordinetur. Item Calixtus Papa. -[II.]+ Nullus in prepositum, nullus in archiepiscopum uel archipresbiterum, nullus in decanum nisi presbiter uel diaconus, nullus in archidiaconum nisi diaconus ordinetur. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Innocentius II. -[in Concilio Romano, c. 10.]+ Innouamus autem et precipimus, ut nullus in archidiaconum uel decanum nisi diaconus uel presbiter ordinetur. -227+ Archidiaconi uero, uel decani, uel prepositi, qui infra ordines prenominatos existunt, si inobedientes ordinari contempserint, honore suscepto priuentur. Prohibemus autem, ne adolescentibus, uel infra sacros ordines constitutis, sed qui prudentia et merito uitae clarescant, predicti concedantur honores. -Gratian.+ Horum unum propter procacitatem quorumdam statutum est, qui nomen prepositurae adepti offitium contempnunt, nolentes fieri sacerdotes; alias autem inane esset, cum etiam in episcopum eligi possint in subdiaconatu constituti, iuxta illud Urbani Papae: <4 4> -C. IV.+ Non eligatur in episcopum nisi in sacris ordinibus constitutus. Nullus in episcopatum eligatur, nisi in sacris ordinibus religiose uiuens inuentus fuerit. Sacros autem ordines dicimus diaconatum et presbiteratum. Hos siquidem solos primitiua legitur habuisse ecclesia, subdiacones uero, quia et ipsi altaribus ministrant, oportunitate exigente concedimus, si tamen spectatae sint religionis et scientiae. Quod ipsum non sine Romani Pontificis uel metropolitani scientia fieri permittimus. -Gratian.+ Alterum uero, ut in episcopum uel archiepiscopum nisi in sacris ordinibus constitutus non eligatur, propter dignitatem ordinis statutum est. <1 D> <2 61> -DISTINCTIO LXI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Item laici non sunt in episcopum eligendi, sed per singulos ordines prius sunt probandi. Unde Gregorius Brunichildae Reginae Francorum: -[lib. VII. Reg. epist. 113.]+ <4 1> -C. I.+ Sacerdotes ex laicis non sunt ordinandi. Sacerdotale offitium uestris in partibus in tanta (sicut didicimus) est ambitione perductum, ut sacerdotes, quod nimis graue est subito, ex laicis ordinentur. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Hormisda Papa omnibus Episcopis. -[per Hispaniam constitutis, epist. III. c. 1.]+ In sacerdotibus eligendis uel ordinandis curam oportet esse perspicuam. Inreprehensibiles enim esse conuenit, quos preesse necesse est corrigendis. -@. 1.+ Longa debet uitam suam probatione monstrare, cui gubernacula committuntur ecclesiae. -228+ <4 3> -[C. III. Idem eodem loco continenter.]+ Non negamus in laicis esse Deo placitos mores, sed milites suos probatos sibi querunt instituta fidelium. Discere quis debet antequam doceat, et exemplum religiosae conuersationis de se potius aliis prestare quam sumere. Emendatiorem esse conuenit populo, quem necesse est orare pro populo. Longa obseruatione religiosus cultus tradatur, ut luceat, et clericalibus obsequiis erudiendus inseruiat, ut, ad uenerandi gradus summa perductus, quis sit fructus humilitatis ostendat. -@. 1.+ Nec tantum consecrare de laicis inhibemus, sed ne de penitentibus quidem quisquam ad huiusmodi gradum profanus temerator aspiret. Satis illi sit postulanti ueniam concedi; qua conscientia absoluat reum, qui se peccata sua populo scit teste confessum? Quis enim quem paulo ante iacentem uideat ueneretur antistitem? Perferens memorandi criminis labem non habet lucidam sacerdotii dignitatem. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Innocentius Papa. -[ad Aurelium Cartaginensem Episcopum, epist. XII.]+ Miserum est, eum fieri magistrum, qui numquam fuit discipulus; eumque summum sacerdotem fieri, qui in nullo gradu umquam obsecutus fuerat sacerdoti. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Leo Episcopus. -[ad Episcopos Africanos, epist. LXXXV. al. LXXXVII. c. 1.]+ Miramur tantum apud uos per occasionem temporis impacati aut ambientium presumptionem aut tumultum ualuisse popularem, ut indignis quibusque et longe extra sacerdotale meritum constitutis pastorale fastigium et gubernatio ecclesiae crederetur. Non est hoc consulere populo, sed nocere, nec prestare regimen sed augere discrimen. Integritas enim presidentium salus est subditorum, et ubi est incolumitas obedientiae, ibi sana est forma doctrinae. -@. 1.+ Principatus autem, etc. et infra. -@. 2.+ Quod si in quibuslibet ecclesiae gradibus prouidenter scienterque curandum est, ut in domo Domini nichil sit inordinatum nichilque preposterum, quanto magis elaborandum est, ut in electione eius, qui supra omnes gradus constituitur, non erretur? Nam totius familiae Domini status et ordo nutabit, si quod requiritur in corpore non inuenitur in capite. Ubi est illa B. Pauli apostoli per Spiritum Dei emissa preceptio? qua in persona Timothei omnium sacerdotum Christi numerus eruditur, et inde unicuique -229+ nostrum dicitur: "Manus cito nemini inposueris, neque communices peccatis alienis." Quid est cito manus inponere? etc. et infra. -@. 3.+ Sicut enim boni operis sibi conparat fructum, qui rectum tenet in eligendo sacerdote iudicium, ita graui semetipsum afficit dampno, qui ad suae dignitatis collegium sublimat indignum. Non enim in cuiusquam persona pretermittendum est quod institutis generalibus continetur, nec putandus est honor ille legitimus, qui fuerit contra diuinae legis precepta collatus. -@. 4.+ Merito Patrum beatorum uenerabiles sanctiones, cum de sacerdotum electione loquerentur, eos demum sacris amministrationibus idoneos censuerunt, quorum omnis etas a puerilibus exordiis usque ad perfectiores annos per disciplinae ecclesiasticae stipendia cucurrisset, ut unicuique testimonium prior uita preberet, nec potest de eius prouectione dubitari, cui pro laboribus multis, pro moribus castis, pro actibus strenuis celsioris loci premium debetur. -@. 5.+ Si enim ad honores mundi sine suffragio temporis, sine merito laboris indignum est peruenire, et notari ambitus solent, quos probitatis documenta non adiuuant, quam diligens et quam prudens habenda est dispensatio diuinorum munerum et celestium dignitatum? <4 6> -C. VI.+ Non sunt eligendi ad episcopatum, nisi quos probabilis uita commendat. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 12.]+ Episcopum non oportet preter iudicium metropolitanorum et finitimorum episcoporum constitui ad ecclesiae principatum. Nec eligantur nisi hi, quos multo ante nota probabilisque uita commendat, et nichilominus si in sermone fidei et recta ratione per suam conuersationem probati fuerint. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Celestinus omnibus orthodoxis. -[ad Episcopos Apuliae et Calabriae, epist. III. cap. 2.]+ Quid proderit per singula stipendia clericos militasse et omnem egisse in dominicis castris etatem, si hii, qui futuri sunt sacerdotes, ex laicis requirantur, qui uacantes seculo et omnem ecclesiasticum ordinem nescientes saltu prepropero in alienum honorem ambiunt inmoderata cupiditate transscendere, et in aliud uitae genus (calcata reuerentia ecclesiasticae disciplinae) transire? Talibus itaque, fratres karissimi, necesse est obuiemus, -230+ hisque fraternitatem uestram decretis commonemus, ne quis laicum ad clericatus ordinem admittat, et sinat fieri unde et illum decipiat, et sibi causas generet, quibus reus constitutorum decretalium fiat. <4 8> -C. VIII.+ Rudibus et inperitis gubernacula ecclesiae non sunt committenda. Item Leo. -[I., epist. LXXXV. al. LXXXVII. c, 1. ad Episcopos Africanos.]+ Statuimus ne in aliquo apostolica et canonica decreta uiolentur, et his regenda ecclesia Domini credatur, qui legitimarum institucionum nescii, et totius humilitatis ignari, non ab infimis sumere incrementum, sed a summis uolunt habere principium, cum ualde iniquum sit absurdumque, ut inperiti magistris noui antiquis rudes preferantur emeritis. -Gratian.+ His omnibus auctoritatibus laici prohibentur in episcopatum eligi. -II. Pars.+ -@. 1.+ Econtra B. Nicolaus ex laico est electus in episcopum, B. Seuerus ex lanificio assumptus est in archiepiscopum, B. Ambrosius, cum nondum esset baptizatus, in archiepiscopum est electus. -@. 2.+ Sed sciendum est, quod ecclesiasticae prohibitiones proprias habent causas, quibus cessantibus cessant et ipsae. Ut enim laicus in episcopum non eligeretur, hec causa fuit, quia uita laicalis ecclesiasticis disciplinis per ordinem non erudita nescit exempla religionis de se prestare aliis, que in se ipsa experimento non didicit. Cum ergo quilibet laicus merito suae perfectionis clericalem uitam transscendit, exemplo B. Nicolai et Seueri et Ambrosii eius electio potest rata haberi. <4 9> -[C. IX.]+ Unde idem Ambrosius in epistola -[LXXXII.]+ ad Vercellenses. -[ait de se ipso]+ "Neophitus prohibetur ordinari, ne extollatur superbia Sed si non deest humilitas competens sacerdotio, ubi causa non adheret, uicium non inputatur. Ordinationem itaque meam occidentales episcopi iudicio, orientales etiam exemplo probarunt." <4 10> -C. X.+ Scolasticus ex foro aut ex administratione potest postulari episcopus. Item obicitur illud Sardicensis Concilii: -[c. 13.]+ Osius episcopus dixit: Et hoc necessarium arbitror, ut diligentissime tractetur, si forte aut diues, aut scolasticus de foro aut ex administratore episcopus fuerit postulatus, ut non prius ordinetur, nisi ante lectoris munere, et offitio diaconi aut presbiteri fuerit perfunctus, -231+ et ita per singulos gradus (si dignus fuerit) ascendat ad culmen episcopatus. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed aliud est postulari, aliud eligi. Postulatur nexibus curiae adstrictus ab inperatore, clericus alterius ciuitatis a suo episcopo; sed non eligitur aliquis nisi in sacris ordinibus constitutus. Fit enim electio cum solempnitate decreti omnium subscriptionibus roborati: postulatio uero simplici peticione. Quam distinctionem B. Gregorius innuit in registro -[lib. II. epist. 19.]+ scribens cuidam Episcopo: <4 11> -C. XI.+ Electio episcopi debet fieri cum solempnitate decreti omnium subscriptionibus roborati. Episcopus, dum fuerit postulatus, cum solempnitate decreti omnium subscriptionibus roborati, et dilectionis tuae testimonio litterarum ad nos sacrandus occurrat. -Gratian.+ Sic B. Ambrosius ante susceptum baptisma ab inperatore postulatus, non electus est. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Item clerici unius ecclesiae non sunt preferendi in electione his, qui bene militant in propria ecclesia. Unde Celestinus Papa: -[ad Episcopos Galliae, epist. II. c. 4.]+ <4 12> -C. XII.+ Extranei emeritis in suis ecclesiis non preponantur. Nec emeritis in suis ecclesiis peregrini et extranei, et qui ante ignorati sunt, ad exclusionem eorum, qui bene ciuium suorum merentur testimonium, preponantur. <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item. -[eadem epist. c. 5.]+ Nullus inuitis detur episcopus. Tunc alter de altera ecclesia eligatur, si de ciuitatis ipsius clero, cuius est episcopus ordinandus, nullus (quod euenire non credimus) dignus poterit reperiri. Primum enim illi reprobandi sunt, ut aliqui de alienis ecclesiis merito preferantur. Habeat unusquisque suae fructum miliciae in ecclesia, in qua suam per omnia offitia transegit etatem. In aliena stipendia minime alter obrepat, nec alii debitam alter audeat sibi uendicare mercedem. Sit facultas clericis renitendi, si se uiderint pregrauari, et quem sibi ingeri ex transuerso uiderint non timeant refutare. Qui etsi non debitum premium, uel liberum de eo, qui eos recturus est, debent habere iudicium. -232+

-[PALEA.+ <4 14> -C. XIV.+ In ordinatione prepositi illa semper consideretur ratio, ut hic constituatur, quem sibi omnis concors congregatio secundum timorem Dei siue etiam pars congregationis (quamuis parua) saniori consilio elegerit. Vitae autem merito et sapientia eligatur qui ordinandus est, etiamsi ultimus fuerit in ordine congregationis. Quod si etiam omnis congregatio uiciis suis (quod absit) consentientem personam pari consilio elegerit, et uicia ipsa aliquatenus in notitiam episcopi, ad cuius diocesin pertinet locus ipse, uel ad alios uicinos prepositos uel Christianos claruerint, prohibeant prauorum preualere consensum, et domui Dei constituant dignum dispensatorem. -]+

<4 15> -C. XV.+ De eodem. Item Gregorius ciuibus Neapolim. -[I. VIII. Reg. epist. 40.]+ Studii uestri sit, etiam alium, qui aptus sit, prouidere ut, si forte Petrus, quem a uobis electum asseritis, huic ordini non uideatur ydoneus, sit, in quo uestra declinari possit electio. Nam graue cleri illius erit obprobrium, ut, si hic fortasse probatus non fuerit, alium se dicant qui eligi debeat non habere. <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item Gregorius in Registro. -[I. XI. epist. 16.]+ Obitum Victoris Panormitanae ciuitatis antistitis directa relatio patefecit. Quapropter uisitacionis destitutae ecclesiae fraternitati tuae operam solempniter delegamus. Et ideo fraternitas tua ad predictam ecclesiam ire properet et assiduis adhortationibus clerum plebemque eiusdem ecclesiae ammonere festinet, ut, remoto studio, uno eodemque consensu talem preficiendum sibi expetant sacerdotem, qui tanto ministerio ualeat dignus reperiri, et a uenerandis canonibus nullatenus respuatur. -@. 1.+ Commonemus etiam fraternitatem tuam, ut nullum de altera eligi permittas ecclesia, nisi forte inter clericos ipsius ciuitatis, in qua uisitacionis inpendis offitium, nullus ad episcopatum dignus (quod euenire non credimus) poterit inueniri, prouisurus ante omnia, ne ad cuiuslibet conuersationis meritum laicae personae aspirare presumant, ne et illi suae uoluntatis effectum non inueniant et tu in periculum ordinis tui (quod absit) incurras. Monasteria -233+ autem, si qua sunt in ipsius constituta parrochia, sub tua cura dispositioneque, quousque illic proprius fuerit ordinatus episcopus, esse concedimus. <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Item Pelagius Papa -[II.]+ Eucarpo Messanensi Episcopo. Cathenensis ecclesiae uisitacionem tibi iniungimus, cuius episcopum de hac luce transiisse suscepta cleri relatione didicimus. Inpossibile enim est, ut nos in prouincia illa dumtaxat in Siracusanis partibus alii cuilibet causas, que ad Dominum pertinent, committamus, nisi forte talem per te Deus nunc in Cathenensi ecclesia eligere uoluerit, de cuius conscientia possimus esse securi, ut a te labores istos paululum remouere possimus. Mox ergo dilectio tua ad supradictam Cathenensem ecclesiam pergat, et hominem de clero, qui nec uxorem habeat, nec filios, nec crimen aliquod canonibus inimicum, eligi cum Dei auxilio conpellat atque suadeat; et statim eum ad urbem Romam cum decreto et testificatione relationis tuae transmitte. <4 18> -C. XVIII.+ Qui in episcopum eligitur, non sit reus criminum, que sacra lex morte punit. Item Gregorius Passiuo Episcopo. -[lib. X. epist. 13.]+ Bene nouit fraternitas tua, quam longo tempore Aprutium pastorali sit sollicitudine destitutum; ubi diu quesiuimus, quis ordinari debuisset, et nequaquam potuimus inuenire. Sed quia Opportunus mihi in moribus suis, in psalmodiae studio, in amore orationis ualde laudatus, religiosam uitam omnimodo dicitur agere, hunc uolumus fraternitas uestra ad se faciat uenire, et de anima sua admoneatur, quatenus in bonis studiis crescat. Et si nulla ei crimina, que per legis sacrae regulam morte mulctanda sunt, obuiant, tunc hortandus est, ut uel monachus, uel a uobis subdiaconus fiat; et post aliquantulum temporis, si Deo placuerit, ipse ad pastoralem curam debeat promoueri. -+ -Gratian.+ Cui autem uisitacio iniungitur, nichil de rebus eiusdem ecclesiae a quoquam presumi patiatur. Unde Gregorius: -[Gaudentio Episc., I. IV. epist. 12.]+ <4 19> -C. XIX.+ Non patiatur a quoquam presumi de rebus ecclesiae, cui eius uisitatio fuerit iniuncta. Quoniam Festus Capuanae ecclesiae episcopus in Romana ciuitate positus de hac luce migrauit, curae nobis fuit (que uniuersis ecclesiis inpenditur, fraternitati tuae presentia scripta dirigere, ut memoratae ecclesiae uisitator accedas, sic tamen, ut nichil de prouectionibus clericorum, redditu, ornatu ministeriisque, uel quicquid prefati loci esse poterit, a quoquam presumi patiaris; sed omnem uigilantiam atque cautelam circa clerum plebemque eiusdem ecclesiae exhibere te conuenit, ut in uigiliis obsequioque ecclesiastico sedule ac deuote debeant seruire. -234+ <1 D> <2 62> -DISTINCTIO LXII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Breuiter monstratum est, ex quibus ordinibus in quos gradus sunt eligendi. Nunc uidendum est, a quibus sunt eligendi et consecrandi. Electio clericorum est, consensus plebis. Unde Leo Papa: -[Rustico Narbonensi Episcopo, epist. XC. ad XCII. c. 1.]+ <4 1> -C. I.+ Non sunt habendi inter episcopos, qui nec a clericis eliguntur, nec a plebibus expetuntur. Nulla ratio sinit, ut inter episcopos habeantur, qui nec a clericis sunt electi, nec a plebibus expetiti, nec a conprouincialibus episcopis cum metropolitani iudicio consecrati. Unde cum sepe questio de male accepto honore nascitur, quis ambigat nequaquam ab istis esse tribuendum quod nec docetur fuisse collatum? Si qui autem clerici ab istis pseudoepiscopis in eorum ecclesiis ordinati sunt, etc. infra causa simoniacorum. -[C. 1. q. 1. c. 40.]+ <4 2> -C. II.+ Populus non debet preire, sed subsequi. Item Celestinus. -[Papa ad Episcopos Apuliae et Calabriae, epist. III. c. 3.]+ Docendus est populus, non sequendus, nos quoque, si nesciunt, eos quid liceat quidue non liceat commonere, non his consensum prebere debemus. Quisquis conatus fuerit temptare prohibita, sentiet censuram sedis apostolicae minime defuturam. Que enim sola ammonitionis auctoritate non corrigimus, necesse est, per seueritatem congruentem regulis uindicemus. Per totas ergo hoc, que propriis rectoribus carent, ecclesias uolumus innotescat, ut nullus sibi aliqua spe forsitan blandiciis illudat. -Gratian.+ Nisi autem canonice electus fuerit, consecrari non debet. Unde Calixtus Papa: -[II.]+ <4 3> -C. III.+ Non consecretur in episcopum nisi canonice electus. Nullus in episcopum nisi canonice electum consecret. Quod si presumtum fuerit, et consecrans, et consecratus absque recuperationis spe deponatur. <1 D> <2 63> -DISTINCTIO LXIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Laici uero nullo modo se debent inserere electioni. Unde Adrianus Papa: -[in VIII. Sinodo Constantinopoli sub ipso celebrata c. 22.]+ <4 1> -C. I.+ Laici electioni pontificum se ipsos non inserant. Nullus laicorum principum uel potentum semet inserat electioni uel promotioni patriarchae, metropolitae, uel -235+ cuiuslibet episcopi, ne uidelicet inordinata et incongrua fiat confusio uel contentio, presertim cum nullam in talibus potestatem quemquam potestatiuorum uel cetero laicorum habere conueniat. Et infra: Quisquis secularium principum uel potentum, uel alterius dignitatis laicus aduersus communem ac consonantem atque canonicam electionem ecclesiastici ordinis agere temptauerit, anathema sit, donec obediat et consentiat, quicquid ecclesia de ordinatione atque electione proprii presulis se uelle monstrauerit. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex VIII. Sinodo. -[actione I.]+ Adrianus Papa secundus (quod Nicolaus decessor eius disposuerat) missos suos, Donatum scilicet Hostiensem episcopum, et Stephanum Nephesinum episcopum, et Marinum diaconem sanctae Romanae ecclesiae, ad Basilium inperatorem et ad filios eius Constantinum et Leonem Augustos Constantinopolim direxit, cum quibus et Anastasius bibliothecarius Romanae sedis, utriusque linguae, graecae scilicet et latinae, peritus, perrexit, et sinodo congregata (quam octauam uniuersalem sinodum illuc conuenientes appellauerunt) exortum scisma de Ignatii depositione et Fotii ordinatione sedauerunt, Fotium anathematizantes et Ignatium restituentes. In qua sic statutum est: Consecrationes et promotiones episcoporum, concordans prioribus conciliis, clericorum electione ac decreto et episcoporum collegio fieri hec sancta et uniuersalis sinodus diffiniuit et statuit atque iure promulgauit, neminem laicorum principum uel potentum semet inserere electioni uel promotioni patriarchae, uel metropolitani, aut cuiuslibet episcopi, ne uidelicet inordinata et incongrua hinc fiat contentio uel confusio, presertim cum nullam in talibus potestatem quemquam potestatiuorum uel laicorum ceterorum habere conueniat, sed silere et attendere sibi, usquequo regulariter a collegio ecclesiae suscipiat finem electio futuri pontificis. Si uero quis laicorum ad concertandum et cooperandum inuitatur ab ecclesia, licet huiusmodi cum reuerentia, si forte uoluerit, obtemperare se asciscentibus. Taliter enim dignum pastorem sibi regulariter ad suam et ecclesiae salutem promouet. <4 3> -C. III.+ Electioni episcoporum inperator interesse non debet. Item ex Istoria tripartita. -[lib. VII. c. 8.]+ Valentinianus inperator ueniens ab oriente ad esperias partes (ut refert istoria ecclesiastica) mortuo Auxentio, Arrianae perfidiae magistro, qui Mediolanensem ecclesiam ut lupus dilaniauerat, cum uellet catholicum, Deo ordinante, ibi consecrari episcopum, euocans episcopos hec eis locutus est: Nostis aperte, eruditi diuinis eloquiis, qualem -236+ oporteat esse pontificem, et quia non decet eum uerbo solo, sed etiam conuersacione gubernare subiectos, et totius semetipsum imitatorem uirtutis ostendere, testemque doctrinae conuersacionem bonam habere. Talem itaque in pontificali constituite sede, cui et nos, qui gubernamus inperium, sincere nostra capita submittamus et eius monita, dum tanquam homines delinquimus necessario ueluti curantis medicamina suscipiamus. Hec autem, cum dixisset inperator, petiit sinodus, ut magis ipse discerneret sapiens et pius existens. At ille, supra nos, inquit, est talis electio. Vos enim diuina gratia potiti et illo splendore fulgentes, melius poteritis eligere. Tunc sacerdotes egressi de episcopali sede tractabant. -@. 1.+ Cum autem ordinatione diuina Ambrosius nondum baptizatus electus fuisset, exultans inperator ait: Gratias tibi ago Domine omnipotens et saluator noster, quoniam huic uiro ego commiseram corpora, tu autem animas, et meam sentenciam ostendisti tuae iustitiae conuenire. Cumque sanctus Ambrosius contristaretur de hoc, quod acciderat, (ut idem ipse in suis epistolis scripsit), confortauit eum inperator et ait: Noli timere, quia et Deus, qui te elegit, semper adiuuabit te, et ego adiutor et defensor tuus (ut meum ordinem decet) semper existam. <4 4> -C. IV.+ Apostolica auctoritate, non regio fauore episcopus est eligendus. Item Nicolaus Papa -[I.]+ Lothario Regi. Porro scias, quia relatum est nobis, quod, quicumque ad episcopatum in regno tuo prouehendus est, non nisi fauentem tibi permittas eligi. Idcirco apostolica auctoritate sub diuini iudicii obtestacione iniungimus tibi, ut in Treuerensi urbe et in Agrippina Colonia nullum eligi patiaris, antequam relatum super hoc nostro apostolatui fiat. <4 5> -C. V.+ Non recipiatur a conprouincialibus qui regia ordinatione episcopale culmen adipiscitur. Item ex Concilio Parisiensi. -[I. cap. 8.]+ Si per ordinationem regiam honoris istius culmen peruadere aliquis nimia temeritate presumpserit, a conprouincialibus ipsius loci episcopis recipi nullatenus mereatur, quem indebite ordinatum agnoscunt. Si quis de conprouincialibus recipere eum contra interdicta presumpserit, sit a fratribus omnibus segregatus et ab ipsorum omnium karitate submotus. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 13]+ Non est permittendum turbis electionem eorum facere, qui sunt ad sacerdotium promouendi. -237+ <4 7> -C. VII.+ Irrita sit electio episcopi aut presbiteri a principibus facta. Item ex secunda actione VI. sinodi CCCL. Episcoporum, -[c. 3.]+ Omnis electio episcopi, uel presbiteri, aut diaconi a principibus facta irrita maneat secundum regulam, que dicit: "Si quis episcopus, secularibus potestatibus usus, ecclesias per ipsas obtinuerit, deponatur, et segregetur omnesque, qui illi communicant." <4 8> -C. VIII.+ Non eligantur a populo, qui sunt promouendi ad clerum. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 1.]+ Non liceat populo facere electionem eorum, qui ad sacerdotium promouentur, sed in iudicio episcoporum sit, ut ipsi eum probent, si in sermone et fide et spirituali uita edoctus sit. -Gratian.+ His omnibus auctoritatibus laici excluduntur ab electione sacerdotum, atque iniungitur eis necessitas obediendi, non libertas inperandi. -II. Pars.+ Econtra uero scribet B. Gregorius Iohanni Episcopo primae Iustinianae Iliricae: -[lib. IV. epist. 15.]+ <4 9> -C. IX.+ Voluntas principis in ordinatione pontificis desideratur. Quia igitur suscepta fratrum atque coepiscoporum relatio ad locum uos sacerdotii totius concilii unito consensu et serenissimi principis uoluntate declarat accersiri, gratias saluatori nostro magna cum exultatione retulimus. Nos quoque in persona fraternitatis tuae per omnia consentimus, atque omnipotentem Dominum deprecamur, ut karitatem uestram sicut sua gratia elegit, ita in omnibus sua protectione custodiat. <4 10> -C. X.+ Clerus et populus pontificis electioni intersit. Item Gregorius Iohanni Subdiacono. -[lib. II. Indict. 11. epist. 30.]+ Quanto apostolica sedes auctoritate cunctis prelata constat ecclesiis, tanto inter multiplices curas et illa nos ualde sollicitat, ubi ad consecrandum antistitem nostrum spectatur arbitrium. Defuncto igitur Laurentio, Mediolanensi episcopo, sua nobis relatione clerus innotuit, in electione se filii nostri Constancii, diaconi sui, unanimiter consensisse. Sed quoniam eadem non fuit subscripta relatio, ne quid, quod ad cautelam pertinet, omittamus, idcirco huius precepti auctoritate suffultum Genuam te proficisci necesse est. Et quia illic multi Mediolanensium -238+ coacti barbarica feritate consistunt, eorum te uoluntates oportet eis in commune conuocatis perscrutari. Et si nulla eos diuersitas ab electionis unitate disterminat, siquidem in predicto filio nostro Constancio omnium uoluntates atque consensum perdurare cognoscis, tunc eum a propriis episcopis, sicut antiquitatis mos exigit, cum nostrae auctoritatis assensu, solatiante Domino, facias consecrari, quatinus huiusmodi seruata consuetudine et apostolica sedes proprium uigorem retineat, et a se concessa aliis iura non minuat. <4 11> -C. XI.+ In electione episcopi populus debet adesse. Item Gelasius papa Philippo et Gerontio Episcopis. Plebs Dictrensis data nobis peticione defleuit, diu se sine rectoris proprii gubernatione dispergi. Ac, sicut asseritur, is qui a nobis iam probatus dicitur, a paucis et tenuibus iam putatur electus, cum ad nos pertineat, uniuersos assidua admonitione compellere, ut omnes in unum, quem dignum sacerdotio uiderint et sine aliqua reprehensione, consentiant. Et ideo, fratres karissimi, diuersos ex omnibus sepe dicti loci parrochiis presbiteros, diaconos et uniuersam turbam uos oportet sepius conuocare, quatinus non prout cuilibet libuerit, sed concordantibus animis talem, uobis ammonentibus, sibi querant sola diuinitatis attentione personam, quam nulla contrarietas a constitutis possit reuocare prescriptis. <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item Stephanus Episcopus seruus seruorum Dei, Romano Archiepiscopo Rauennati. Nosse tuam fraternitatem uolumus, ad nostras aures fore peruentum, Immolensem episcopum ab hac luce migrasse; in cuius successoris electione populi diuisionem prouenisse audiuimus. Quod quia sepe contingere solet, querentibus singulis que sua sunt, non que Iesu Christi, non adeo miramur. Verumtamen in hoc plurimum oportet tuam adhiberi sollicitudinem, ut conuocato clero et populo talis ibi eligatur per Dei misericordiam, cui sacri non obuient canones. Sacerdotum quippe est electio, et fidelis populi consensus adhibendus est; quia docendus est populus, non sequendus. <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item Nicolaus papa Iohanni Rauennati Archiepiscopo. Episcopos per Emiliam non consecres, nisi post electionem cleri et populi. -239+ <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item Pelagius Papa Tulliano Episcopo Grumentino. Litteras karitatis tuae suscepimus, quibus significas, Latinum diaconum tuum ad episcopatum ecclesiae Marcellianensis a clero et omnibus, qui illic conueniunt, postulari. Hoc itaque dicimus, ut si eum omnes eligunt, et uis eum concedere, gratum nobis esse cognosce; et si potest, ante diem sanctum festinet occurrere, ut uel sabato ipso noctis magnae post baptismum cum Dei gratia ualeat ordinari. <4 15> -C. XV.+ Sacra principis ordinandis est necessaria. Idem Laurentio Episcopo Centumcelensi. Principali deuotissimorum militum, qui illic in ciuitate Centumcelensi consistunt, relatione ad nos directa, sacram insinuant se clementissimi principis inpetrasse, que eis presbiterum, diaconum et subdiaconum fieri debere precepit. Ideo hortamur dilectionem tuam, ut personas ipsas uideas, et diligenter requiras, ne aliquid contra canones commisissent; et si eos inculpabiles repereris, et uitae ipsorum testimonium laudabile uideris, ueniente mediana ebdomada pascae, (si Dominus uoluerit, et si uixerimus) unumquemque per offitia, que prediximus promouere non differas. <4 16> -C. XVI.+ Papa rogat Augustos, ut Reatinam ecclesiam cuidam electo dignentur concedere. Item Leo IV. Lothario et Lodeuico Augustis. Reatina ecclesia, que per tot annorum spatia pastoralibus curis destituta consistit, dignum est, ut brachio amplitudinis uestrae subleuetur, ac gubernationis tegmine protegatur. Unde salutationis alloquio premisso uestram mansuetudinem deprecamur, quatinus Colono humili diacono eandem ad regendum ecclesiam concedere dignemini, ut, uestra licentia accepta, ibidem eum Deo iuuante consecrare ualeamus episcopum. Si autem in predicta ecclesia nolueritis ut preficiatur episcopus Ausculanam ecclesiam, que uiduata existit, illi uestra serenitas dignetur concedere, ut consecratus a nostro presulatu Deo omnipotenti uestroque inperio grates peragere ualeat. <4 17> -C. XVII.+ Regis precepto ab Apostolico Colonus Reatinae ecclesiae ordinatur episcopus. Item Ritae Comitissae. Nobis dominus inperator et inperatrix per suas epistolas direxerunt, ut Colonum in Reatina ecclesia, que pastoris offitio per longa iam tempora destituta uidebatur, episcopum facere deberemus, sicut et fecimus. <4 18> -C. XVIII.+ Inperatoris epistola in electionis confirmatione desideratur. Item Stephanus Guidoni Comiti. Lectis sagacitatis uestrae apicibus, que defuncto -240+ ecclesiae Reatinae antistite clerum et plebem eiusdem elegisse futurum sibi antistitem, nobis consecrandum uestro studio directum esse, ne ipsa ecclesia diu sine proprio constet pastore, fatebantur; nos, de obitu prioris dolentes, nunc ipsum electum unanimitate et canonica ipsius ecclesiae electione, ut mandastis, tam citissime ordinare omisimus, quod inperialem nobis, ut mos est, absolutionis minime detulerit epistolam. Pro qua scilicet re ambiguum nobis est; ideo uoluntati uestrae in hoc parere distulimus, ne augustalis animus durissime quocumque modo perciperet. Sed scientes, ecclesiam Domini sine proprio pastore diu non debere consistere, gloriae uestrae mandamus, quoniam nos aliter agere non debuimus, ut uestra sollertia inperiali (ut prisca consuetudo dictat) percepta licentia, et nobis, quemadmodum uos scire credimus, inperatoria directa epistola, tunc uoluntati uestrae parebimus de hoc, eundemque electum Domino adiuuante consecrabimus; quod, karissime fili, moleste nullo modo suscipiatis. <4 19> -C. XIX.+ Clericorum et ciuium uoluntate metropolitanus est ordinandus. Item Leo papa -[I. ad Anastasium Thessalonicensem Episcopum, epist. LXXXII. al. LXXXIV. c. 6.]+ Metropolitano defuncto, cum in loco eius alius fuerit subrogandus, prouinciales episcopi ad ciuitatem metropolim conuenire debent, ut omnium clericorum atque ciuium uoluntate discussa ex presbiteris eiusdem ecclesiae uel ex diaconibus optimus ordinetur. <4 20> -C. XX.+ Cum clero et populo archipresbiteri fiat electio. Item Ysidorus in libro Offitiorum. Si in plebibus archipresbiteri obierint aut pro aliquo reatu exinde eiecti fuerint archidiaconus quantocius proficiscatur illuc, et cum clericis et populis ipsius plebis electionem faciat, quatinus dignus pastor domui Dei constituatur, et, dum ordinatur, eius prouidentia ipsa plebs custodiatur. <4 21> -C. XXI.+ Electus in Romanum pontificem non ordinetur, nisi eius decretum inperatori primum representetur. Item ex gestis Romanorum Pontificum. Agatho natione Siculus, cuius legatione fungens Iohannes episcopus Portuensis dominico die octaua pascae in ecclesia S. Sophiae publicas missas coram principe et patriarcha latine celebrauit, hic suscepit diualem secundum suam postulationem, per quam reuelata est quantitas, que solita erat dari pro ordinatione pontificis facienda, sic tamen, ut, si contigerit post eius transitum electionem fieri, non debeat ordinari qui electus fuerit, nisi prius decretum generale introducatur in regiam urbem secundum antiquam consuetudinem, ut cum eorum conscientia et iussione debeat ordinatio prosperari. -@. 1.+ Item Vitalianus -241+ natione Signensis direxit responsales suos cum sinodica iuxta consuetudinem in regiam urbem apud piissimos principes, significans de ordinatione sua. <4 22> -C. XXII.+ Inperator ius habet eligendi pontificem. Item ex Historia ecclesiastica. Adrianus Papa Romam uenire Karolum regem ad defendendas res ecclesiae postulauit. Karolus uero Romam ueniens Papiam obsedit, ibique relicto exercitu in sancta resurrectione ab Adriano Papa Romae honorifice susceptus est. Post sanctam uero resurrectionem reuersus Papiam, cepit Desiderium regem; deinde Romam reuersus, constituit ibi sinodum cum Adriano papa in patriarchio Lateranensi in ecclesia S. Saluatoris, que sinodus celebrata est a CLIII episcopis religiosis et abbatibus. Adrianus autem Papa cum uniuersa sinodo tradiderunt Karolo ius et potestatem eligendi Pontificem, et ordinandi apostolicam sedem. Dignitatem quoque patriciatus ei concesserunt. Insuper archiepiscopos et episcopos per singulas prouincias ab eo inuestituram accipere diffiniuit, et ut, nisi a rege laudetur et inuestiatur episcopus, a nemine consecretur, et quicumque contra hoc decretum esset, anathematis uinculo eum innodauit, et nisi resipisceret, bona eius publicari precepit. <4 23> -C. XXIII.+ Electio Romani Pontificis ad ius pertinet inperatoris. Item Leo Papa. In sinodo congregata Romae in ecclesia S. Saluatoris. Ad exemplum B. Adriani apostolicae sedis antistitis, qui domino Karolo, uictoriosissimo regi Francorum ac Longobardorum, patriciatus dignitatem, ac ordinationem apostolicae sedis, et inuestituram episcoporum concessit, ego quoque Leo, seruus seruorum Dei, episcopus, cum cuncto clero ac Romano populo constituimus, confirmamus et corroboramus, et per nostram apostolicam auctoritatem concedimus atque largimur domino Ottoni primo, regi Teutonicorum, eiusque successoribus huius regni Italiae, in perpetuum sibi facultatem eligendi successorem, atque summae sedis apostolicae Pontificem ordinandi, ac per hoc archiepiscopos seu episcopos, ut ipsi ab eo inuestituram accipiant et consecrationem, unde debent, exceptis his, quos inperator Pontifici et archiepiscopis concessit; et ut nemo deinceps cuiusque dignitatis uel religionis eligendi uel patricium uel Pontificem summae sedis apostolicae, aut quemcumque episcopum ordinandi habeat facultatem absque consensu ipsius inperatoris, (quod tamen fiat absque omni pecunia), et ut ipse sit patricius et rex. Quod si a clero et populo quis eligatur episcopus, nisi a supradicto rege laudetur, et inuestiatur, non consecretur. Si quis contra hanc apostolicam auctoritatem aliquid molietur, hunc excommunicacioni subiacere decernimus, et nisi resipuerit, inreuocabili exilio puniri uel ultimis suppliciis feriri. -242+ <4 24> -C. XXIV.+ Precepto principum Maximo remittitur, quod absque apostolica auctoritate ordinatur. Item Gregorius -[lib. IV. Reg. epist. 34. ad Constantiam Augustam.]+ Salonitanae ciuitatis episcopus me ac responsale meo nesciente ordinatus est, et facta res est, que sub nullis anterioribus principibus euenit. Quod ego audiens, ad eundem preuaricatorem, qui inordinate ordinatus est, protinus misi, ut omnino missarum solempnia nullo modo celebrare presumeret, nisi prius a serenissimis dominis cognoscerem, si hoc fieri iussissent; quod ei sub excommunicacionis interpositione mandaui. Qui contempto me atque despecto, in audacia quorumdam secularium hominum, quibus denudata sua ecclesia premia multa prebere dicitur, nunc usque missas facere presumit, atque ad me uenire secundum iussionem dominorum noluit. Ego autem preceptioni pietatis eorum obediens, eidem Maximo, qui me nesciente ordinatus est, hoc, quod in ordinatione sua me uel responsalem meum pretermittere presumpsit, ita ex corde laxaui, ac si me auctore fuerit ordinatus. Alia uero peruersa illius, scilicet mala corporalia, que cognoui, uel quia cum pecuniis electus est, uel quod excommunicatus missas facere presumpsit, propter Deum inrequisita preterire non possum. Et si ad me diu distulerit uenire, exercere in eo districtionem canonicam nullo modo cessabo. <4 25> -C. XXV.+ In episcoporum electione principis desideratur assensus. Item ex Tolletano Concilio. -[XII. c. 6.]+ Cum longe lateque tractu terrarum diffuso commeantium inpeditur celeritas nunciorum, quo aut non queat regibus audientibus decedentis presulis transitus notificari, aut de successore morientis episcopi libera principis electio expectari, nascitur sepe aut nostro ordini de relatione talium difficultas, aut regiae potestati, dum consultum nostrum pro subrogandis pontificibus sustinet, innumerosa necessitas. Unde placuit omnibus pontificibus Yspaniae atque Galliae, ut, saluo priuilegio uniuscuiusque prouinciae, licitum maneat deinceps Tolletano pontifici, quoscumque regalis potestas elegerit, et iam dicti Tolletani episcopi iudicium dignos esse probauerit, in quibuslibet prouinciis in precedentium sedibus preficere presules, et decedentibus episcopis eligere successores, ita tamen, ut, quisquis ille fuerit ordinatus, post ordinationis suae tempus infra trium mensium spatium metropolitani proprii presentiam uisurus accedat. -Gratian.+ Electiones quoque summorum pontificum atque aliorum infra presulum quondam inperatoribus representabantur, sicut de electione B. Ambrosii et B. Gregorii legitur. Quibus exemplis et premissis auctoritatibus liquido colligitur, laicos non excludendos esse ab electione, neque principes esse reiciendos ab ordinatione ecclesiarum. Sed quod populus iubetur electioni interesse, non precipitur aduocari ad electione faciendam, sed -243+ ad consensum electioni adhibendum. Sacerdotum enim (ut in fine superioris capituli Stephani papae legitur) est electio, et fidelis populi est humiliter consentire. Desiderium ergo plebis requiritur an clericorum electioni concordet. Tunc enim in ecclesia Dei rite preficietur antistes, cum populus pariter in eum acclamauerit, quem clerus communi uoto elegerit. Unde Celestinus papa ait: -[ad Episcopos Galliae, epist. II. c. 5.]+ <4 26> -C. XXVI.+ Plebis non est eligere, sed electioni consentire. Cleri, plebisque consensus et desiderium requiratur. -+ <4 27> -C. XXVII.+ De eodem. Item Leo I. -[ad Episcopos Viennensis prouinciae, epist. LXXXVII. al. LXXCIX.]+ Vota ciuium, testimonia populorum, honoratorum arbitrium, electio clericorum in ordinationibus sacerdotum constituantur. Et infra: Per pacem et quietem sacerdotes, qui futuri sunt, postulentur, teneatur subscriptio clericorum, honoratorum testimonium, ordines conuentus et plebis. -III. Pars.+ -Gratian.+ Principibus uero atque inperatoribus electiones Romanorum Pontificum atque aliorum episcoporum referendas usus et constitutio tradidit pro scismaticorum atque hereticorum dissensionibus, quibus nonnumquam ecclesia Dei concussa periclitabatur, contra quos legibus fidelissimorum inperatorum frequenter ecclesia munita legitur. Representabatur ergo electio catholicorum principibus, ut eorum auctoritate roborata nullus hereticorum uel scismaticorum auderet contraire, et ut ipsi principes tamquam deuotissimi filii in eum consentirent, quem sibi in patrem eligi uiderent, et ei in omnibus suffragatores existerent, sicut Valentinianus B. Ambrosio legitur dixisse: "Noli timere, quia Deus, qui te elegit, semper adiuuabit te, et ego adiutor et defensor tuus, ut meo ordini decet, semper existam." Unde Stephanus papa statuit dicens: <4 28> -C. XXVIII.+ Presentibus legatis inperatoris ordinetur pontifex Romanus. Quia sancta Romana ecclesia, cui Deo auctore presidemus, a plurimis patitur uiolentias Pontifice obeunte, que ob hoc inferuntur, quia absque inperiali noticia Pontificis fit consecratio, nec canonico ritu et consuetudine ab inperatore directi sunt nuncii, qui scandala uetent fieri: uolumus, ut, cum instituendus est Pontifex, conuenientibus episcopis et uniuerso clero eligatur presente senatu et populo qui ordinandus est, et sic electus ab omnibus presentibus legatis inperialibus consecretur, nullusque sine sui periculo iuramenta uel promissiones aliquas noua adinuentione audeat extorquere, nisi que antiqua exigit consuetudo, -244+ ne uel ecclesia scandalizetur, et inperialis honorificentia minuatur. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Verum, quia inperatores quandoque modum suum ignorantes non in numero consentientium, sed primi distribuentium, immo exterminantium esse uoluerunt, frequenter etiam in hereticorum perfidiam prolapsi catholicae matris ecclesiae unitatem inpugnare conati sunt, sanctorum Patrum statuta aduersus eos prodierunt, ut semet electioni non insererent, et quisquis eorum suffragio ecclesiam obtineret anathematis uinculo innodaretur, sicut scriptura quoque diuina dicit, quod postquam Ezechias dissipauit excelsa, et contriuit statuas, et succidit lucos, confregitque serpentem eneum, quem fecit Moyses; uidelicet, quia illum serpentem Deus fieri iusserat, ne serpentina morte populus interiret, ideo ipse populus colere et uenerari eum ceperat, et idcirco destruxit iste, quem iubente Deo fecerat ille. Ac per hoc magna auctoritas ista habenda est in ecclesia, ut, si nonnulli ex predecessoribus et maioribus nostris fecerunt aliqua, que illo tempore potuerunt esse sine culpa, et postea uertuntur in errorem et superstitionem, sine tarditate aliqua et cum magna auctoritate a posteris destruantur. Postremo presentibus legatis inperatorum et inconsultis electiones Romanorum Pontificum leguntur celebratae, et tandem idem inperatores religioso mentis affectu prefatis priuilegiis renunciauerunt, multa insuper donaria ecclesiae Dei conferentes. Unde Gregorius IV. scribit: <4 29> -C. XXIX.+ Inconsultis legatis inperatoris Adrianus -[II.]+ ad pontificatum eligitur. Cum Adrianus secundus ad Romanum pontificatum ab ecclesia Dei genitricis dominae nostrae, que dicitur "Ad presepe", traheretur ad Lateranense patriarchium, certatim a populo et clero et proceribus deportatus est. Quod audientes missi Lodoici inperatoris moleste tulerunt, indignati scilicet, quod, dum presentes essent, non fuerunt inuitati, nec optatae a se futuri presulis electioni interesse meruerunt. Qui accepta ratione, quod non causa Augusti contemptus, sed futuri temporis prospectu hoc commissum fuerat (ne uidelicet legatos principum in electione Romanorum presulum mos expectandi per huiusmodi fomitem inolesceret), omnem indignationem medullitus sedauerunt, et ad salutandum electum etiam ipsi humiliter accesserunt. <4 30> -C. XXX.+ Romani pontificis electio a Lodoico Romanis conceditur. Item pactum constitutionis Inperatoris primi Lodoici cum Romanis Pontificibus. Ego Lodoicus Romanus Inperator Augustus statuo et concedo per hoc pactum confirmationis nostrae tibi B. Petro principi apostolorum, et per te uicario tuo domino Pascali summo Pontifici et successoribus eius in perpetuum, sicut a predecessoribus uestris usque nunc in -245+ uestra potestate et ditione tenuistis et disposuistis, ciuitatem Romanam cum ducatu suo, et suburbanis atque uiculis omnibus, et territoriis eius montanis, atque maritimis littoribus, et portubus, seu cunctis ciuitatibus, castellis, oppidis, ac uillis in Tusciae partibus. Idem: -@. 1.+ Quando diuina uocatione huius sacratissimae sedis Pontifex de hoc mundo migrauerit, nullus ex regno nostro aut Francus, aut Longobardus, aut de qualibet gente homo sub nostra potestate constitutus, licentiam habeat contra Romanos aut publice, aut priuatim ueniendi, uel electionem faciendi, nullusque in ciuitatibus aut territoriis ad ecclesiae B. Petri apostoli potestatem pertinentibus aliquod malum propterea facere presumat; sed liceat Romanis cum omni ueneratione et sine qualibet perturbatione honorificam suo Pontifici exhibere sepulturam, et eum, quem diuina inspiratione et B. Petri intercessione omnes Romani uno consilio atque concordia sine aliqua promissione ad Pontificatus ordinem elegerint, sine qualibet ambiguitate uel contradictione more canonico consecrare, et, dum consecratus fuerit, legati ad nos, uel ad successores nostros reges Francorum dirigantur, qui inter nos et illum amicitiam et caritatem ac pacem socient.

-[PALEA.+ <4 31> -C. XXXI.+ Electio et consecratio Romani Pontificis non nisi iuste et canonice fieri debet. Item Leo IV. Lothario et Lodowico Augustis. Inter nos et uos pacti serie statutum et confirmatum est, quod electio et consecratio futuri Romani Pontificis non nisi iuste et canonice fieri debeat. -]+

-[PALEA.+ <4 32> -C. XXXII.+ Ab inperatore uel nunciis eius electioni Romani Pontificis nullum generetur obstaculum. Item Constitutio primi Heinrici et primi Ottonis cum Romanis Pontificibus. Constitucio primi Heinrici et primi Ottonis cum Romanis Pontificibus. Ut nullus missorum nostrorum cuiuscumque inpeditionis argumentum in electione Romani Pontificis componere audeat, omnino prohibemus. Item: -@. 1.+ In electione Romanorum Pontificum neque liber, neque seruus ad hoc uenire presumat, ut illis Romanis, quos ad hanc electionem per constitutionem sanctorum Patrum antiqua admisit consuetudo, aliquod faciat inpedimentum. -246+ Quod si quis contra hanc nostram constitucionem facere presumpserit, exilio tradatur. -]+

<4 33> -C. XXXIII.+ Iuramentum Ottonis, quod fecit domino Papae Iohanni. Item Constitucio Ottonis. Tibi domino Iohanni Papae ego rex Otto promittere et iurare facio per Patrem et Filium et Spiritum sanctum, et per hoc lignum uiuificae crucis, et per has reliquias Sanctorum, quod, si (permittente Deo Romam uenero, sanctam Romanam ecclesiam et te rectorem ipsius exaltabo secundum meum posse, et numquam uitam, aut membra, neque ipsum honorem quem habes, mea uoluntate, aut meo consensu, aut meo consilio, aut mea exortacione perdes, et in Roma nullum placitum aut ordinationem faciam de omnibus, que ad Te aut ad Romanos pertinent, sine tuo consilio, et quicquid de terra S. Petri ad nostram potestatem uenerit, tibi reddam. Cuicumque regnum Italicum commisero, iurare faciam illum, ut adiutor tui sit ad defendendam terram S. Petri secundum suum posse. <4 34> -C. XXXIV.+ Liberum sit clero et populo de propria diocesi episcopum eligere. Item ex primo libro Capitulorum Caroli et Lodowici. -[Imperatorum c. 84.]+ Sacrorum canonum non ignari, ut in Dei nomine sancta ecclesia suo liberius potiatur honore, assensum ordini ecclesiastico prebemus, ut scilicet episcopi per electionem cleri et populi secundum statuta canonum de propria diocesi, remota personarum et munerum acceptione, ob uitae meritum et sapientiae donum eligantur, ut exemplo et uerbo sibi subiectis usquequaque prodesse ualeant. -Gratian.+ Ex his constitutionibus et pacto Lodowici inperatoris deprehenditur, inperatores illis renunciasse priuilegiis, que de electione summi Pontificis Adrianus Papa Karolo inperatori, et ad imitacionem eius Leo papa Ottoni I. regi Theutonicorum fecerat. Cum ergo ex premissis auctoritatibus cunctis liqueat electionem clericorum tantummodo esse, queritur, quorum sit ipsa electio, an clericorum maioris ecclesiae tantum, an etiam religiosorum aliorum, qui in eadem ciuitate fuerint? Sed (sicut in breuiatione canonum Fulgentii, Cartaginensis ecclesiae diaconi, inuenitur) septimo concilio Nicensi et Macerensi concilio statutum est, ut ad eligendum episcopum sufficiat ecclesiae matricis arbitrium. Nunc autem sicut electio summi pontificis non a Cardinalibus tantum, immo etiam ab aliis religiosis clericis auctoritate -247+ Nicolai Papae est facienda, ita et episcoporum electio non a canonicis tantum, sed etiam ab aliis religiosis clericis, sicut in generali sinodo Innocentii Papae Romae habita constitutum est. Ait enim: <4 35> -C. XXXV.+ Absque religiosorum uirorum consilio canonici maioris ecclesiae episcopum non eligant. Obeuntibus sane episcopis, quoniam ultra tres menses uacare ecclesiam sanctorum Patrum prohibent sanctiones, sub anathemate interdicimus, ne canonici de sede episcopali ab electione episcoporum excludant religiosos uiros, sed eorum consilio honestam et idoneam personam in episcopum eligant. Quod si exclusis religiosis electio facta fuerit, quod absque eorum consensu et conniuentia factum fuerit, irritum habeatur et uacuum. -Gratian.+ Nunc ergo queritur, si uota eligentium in duas se diuiserint partes, quis eorum sit preferendus alteri? De his ita scribit Leo Episcopus: -[ad Anastasium Thessalonicensem Episcopum, epist. LXXXII al. LXXXIV. cap. 5.]+ <4 36> -C. XXXVI.+ Cum uota eligentium in duas se diuiserint partes, quis sit preferendus alteri. Si forte, quod nec reprehensibile, nec inreligiosum iudicamus, uota eligentium in duas se diuiserint partes, is metropolitani iudicio alteri preferatur, qui maioribus iuuatur studiis et meritis; tantum ut nullus detur inuitis et non petentibus, ne plebs inuita episcopum non optatum contempnat, aut oderit. <1 D> <2 64> -DISTINCTIO LXIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Hinc considerandum est, a quibus uel qua tempore sacri ordines sint distribuendi, uel quibus in locis patriarchae, primates, archiepiscopi, episcopi, corepiscopi et reliqui sacerdotes sint ordinandi. A quibus ordinentur episcopi, in Niceno Concilio diffinitum est, in quo sic legitur, -[c. 4.]+ <4 1> -C. I.+ Ab omnibus conprouincialibus episcopi ordinentur. Episcopi ab omnibus, qui sunt in sua prouincia, debent ordinari. Si uero hoc difficile fuerit, uel urgente necessitate, uel itineris longitudine, tres episcopi debent in unum congregari, ita ut ceterorum, qui absentes sunt, -248+ consensum litteris teneant. Potestas sane uel confirmatio pertinebit per singulas prouincias ad metropolitanum episcopum. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Anacletus Papa. -[ad Episcopos Italiae, epist. II.]+ Ordinationes episcoporum auctoritate apostolica ab omnibus, qui in eadem prouincia sunt, episcopis celebrandae sunt. -@. 1.+ Quod si omnes simul minime conuenire potuerint, assensum tamen suis prebeant precibus, ut ab ipsa ordinatione animo non desint.

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ Ex Concilio Arausicano I. c. 21. De abiectione eius, quem duo presumpserint ordinare episcopi in nostris prouinciis, placuit de presumptoribus, ut sicubi contigerit duos episcopos tertium ordinare, et ipse, et auctores dampnabuntur quo cautius ea, que sunt antiquitus instituta, seruentur. -]+

<4 4> -C. IV.+ Ceteris assentientibus cum tribus conprouincialibus ordinetur episcopus. Item Anicius Papa. -[in epistola ad Episcopos Galliae.]+ Conprouinciales episcopi, si necesse fuerit, ceteris consentientibus a tribus episcopis iussu archiepiscopi consecrari possunt. <4 5> -C. V.+ Non ordinetur episcopus extra conscientiam metropolitani. Item Innocentius. -[Papa ad Victricium Episcopum Rothomagensem epist. II. c. I.]+ Extra conscientiam metropolitani nullus audeat ordinare episcopum. Integrum enim est iudicium, quod plurimorum sentenciis confirmatur. Nec unus episcopus presumat ordinare episcopum, ne furtiuum beneficium prestitum uideatur. Hoc enim et sinodus Nycena constituit atque constituendo diffiniuit. <4 6> -C. VI.+ Episcopi a suo metropolitano, et ipse ab eisdem consecretur. Item Gelasius uniuersis episcopis per Dardaniam. -II. Pars.+ Quia per ambitiones illicitas non pudet quosdam ecclesiarum iura turbare, ac priuilegia, que metropolitanis -249+ uel prouincialibus episcopis decreuit antiquitas, temeraria presumptione peruadere, propter quod etiam communionis apostolicae desiderant tenere dissidium, quod scilicet ab eius auctoritate diuisi uel inpune proprias usurpationes exerceant, non respicientes, quia eterno iudici rationem tam de catholicae sinceritatis iniuria, quam de traditionum preiudiciis paternarum non sine perpetuae sint dampnationis interitu reddituri, si in hac obstinatione permanserint, karitatem uestram duximus instruendam, ut uos omnes in commune fratres, per Dardaniam, siue per contiguam quamque prouinciam constituti, qui uos sub metropolitanis uestris esse meministis, et ab eisdem substitui decernentes, sicut uetus consuetudo deposcit, unanimiter studeatis antistites, et uicissim, si metropolitanus humanae condicionis sorte recesserit, a conprouincialibus episcopis, sicut forma transmisit, sacrari omnibus modis censeatis, neque sibi quod uobis antiqua dispositione concessum est patiamini uendicare; quatinus et inter ipsas aduersantium uoluntatum procellas ueterum regulas nullatenus custodire cessetis, sicut persecutionum tempore diuersarum patres nostros constanter fecisse non dubium est. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex Concilio Martini Papae. -III. Pars.+ Episcopum oportet maxime quidem ab omni concilio constitui. Sed si hoc aut pro necessitate, aut pro longinquitate itineris difficile fuerit, ex omnibus tres colligantur, et omnium presentium uel absentium subscriptiones teneantur, et sic postea ordinatio fiat. -@. 1.+ Huius autem rei potestas in omni prouincia ad metropolitanum pertinet episcopum. <4 8> -C. VIII.+ Non erit episcopus, qui preter metropolitani conscientiam fuerit ordinatus. Item ex Concilio Niceno. -[I. cap. 6.]+ Illud generaliter est clarum, quod, si quis preter sentenciam metropolitani factus fuerit episcopus, hunc magna sinodus diffiniuit episcopum esse non oportere. <1 D> <2 65> -DISTINCTIO LXV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Conprouincialium episcoporum uniuersaliter desideratur consensus in ordinatione episcopi. Quod si aliqui animositate ducti contradicere uoluerint, obtineat sentencia plurimorum. -+ Unde in Niceno Concilio: -[c. 6.]+ <4 1> -C. I.+ Si ceteris consentientibus ordinationi episcoporum duo uel tres contradicant, obtineat sentencia plurimorum. Sane, si communi omnium consensu rationabiliter probato secundum ecclesiasticam regulam, duo uel tres animositate  -250+ ducti per contentionem contradicant, obtineat plurimorum sentencia sacerdotum. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex Concilio Martini Papae. Non debet ordinari episcopus absque consilio et presentia metropolitani episcopi. Adesse autem oportet omnes, qui sunt in prouincia sacerdotes, quos per suam debet epistolam conuocare metropolitanus. Et quidem si omnes occurrant, bene; si hoc autem difficile fuerit, pluriores oportet occurrere. Qui autem non conueniunt, presentiam sui per epistolas suas faciant, et sic omnium facto consensu ordinationem episcopi fieri oportet. Si autem aliter, preter quod a nobis terminatum est, fuerit factum, talem ordinationem nichil preualere decernimus. -II. Pars.+ -@. 1.+ Si autem secundum canones ordinatio episcopi fuerit facta, et aliquis cum sua malicia in aliquo contradixerit, plurimorum consensus obtineat. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 19.]+ Episcopum non ordinandum sine consilio et presentia metropolitani episcopi, cui melius erit, si ex omni prouincia congregentur episcopi. Quod si fieri non potest, hi, qui adesse non possunt, propriis litteris consensum suum de ipso designent, et tunc demum post plurimorum siue per presentiam siue per litteras consensum sentencia consona ordinetur. Quod si aliter, quam statutum est, fiat, nichil ualere huiusmodi ordinationem. -@. 1.+ Si uero etiam secundum diffinitas regulas ordinatio celebretur, contradicant autem aliqui propter proprias et domesticas simultates, his contemptis sentencia de eo obtineat plurimorum. -+ -Gratian.+ Si autem prouinciam primatem habere constiterit, nec etiam metropolitano absque eius conscientia episcopum consecrare licebit. Unde Leo Papa urbis Romae Anastasio Episcopo: -[epist. LXXXII. al. LXXXIV. c. 6.]+ <4 4> -C. IV.+ Absque primatis consensu metropolitanus episcopum non ordinet. De persona autem consecrandi episcopi, et de cleri plebisque consensu metropolitanus episcopus ad fraternitatem tuam referat, quodque in prouincia bene placuit scire te faciat, ut ordinationem rite celebrandam tua quoque confirmet auctoritas. Que rectis dispositionibus nichil morae aut difficultatis debebit afferre, ne gregibus Domini diu desit cura pastorum. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 12.]+ Placet omnibus, ut inconsulto primate cuiuslibet prouinciae tam facile nemo presumat, licet cum multis, in -251+ quocumque loco sine eius (ut dictum est) precepto episcopum ordinare. -@. 1.+ Si autem necessitas fuerit, tres episcopi, in quocumque loco sint, cum primatis precepto ordinare debebunt episcopum. <4 6> -C. VI.+ Unicuique ecclesiae proprius honor seruetur. Item ex Niceno Concilio. -[c. 6.]+ Mos antiquus perduret in Egipto, uel Libia et Pentapoli, ut Alexandrinus episcopus horum omnium habeat potestatem, quoniam quidem et Romano episcopo parilis mos est. -@. 1.+ Similiter autem et apud Antiochiam ceterasque prouincias honor suus unicuique seruetur ecclesiae. -+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex eodem. -[cap. 7.]+ Quoniam mos antiquus obtinuit et uetusta traditio, ut Eliae, id est Ierosolimorum episcopo, honor deferatur, habeat consequenter honorem, manente tamen metropolitanae ciuitatis propria dignitate. -Gratian.+ Qui uero a conprouincialibus suis cum metropolitani licentia fuerit ordinatus, infra constituta tempora eius se representet conspectibus. Unde in Tarraconensi Concilio -[c. 5.]+ legitur: <4 8> -C. VIII.+ De eodem. Si quis in metropolitana ciuitate episcopus non fuerit ordinatus, posteaquam suscepta benedictione per metropolitani litteras honorem episcopi fuerit adeptus, id optimum esse decreuimus, ut postmodum statuto tempore, id est inpletis duobus mensibus, se metropolitani sui presentet aspectibus, ut ab illo monitis ecclesiasticis instructus plenius quid obseruare debeat recognoscat. Quod si forte hoc implere neglexerit, in sinodo increpatus a fratribus corrigatur. Et si forte infirmitate aliqua ne hoc -252+ inpleat fuerit inpeditus, hoc suis litteris metropolitano indicare procuret. -III. Pars.+ -Gratian.+ His auctoritatibus datur intelligi, quod episcopi a conprouincialibus suis debent ordinari. Sed queritur, si in prouincia fuerint plurimi episcopi, et contigerit forte unum remanere episcopum, quid fieri debeat? Ille, quia solus est, non potest ordinare episcopum; conprouinciales non habet, cum quibus consecrare episcopum ualeat. Cum ergo talis necessitas fuerit, quid faciendum sit, in Sardicensi Concilio diffinitur, in quo -[cap. 5.]+ sic statutum legitur: <4 9> -C. IX.+ Si unus tantum in prouincia remanserit episcopus, ad consecrationem episcopi de uicina prouincia episcopi conuocentur. Si forte in prouincia unum tantum remanere episcopum contigerit, superstes episcopus conuocet episcopos uicinae prouinciae, et cum eis ordinet conprouinciales sibi episcopos. Quod si facere neglexerit, populi conueniant episcopos uicinae prouinciae, et illi prius commoneant episcopum, qui in eadem prouincia commoratur, et ostendant, quod sibi petant populi rectorem, et doceant iustum esse, ut ueniat ipse, et cum eis ordinet episcopum. Sed si litteris conuentus tacuerit et dissimulauerit, nichilque rescripserit, tunc satisfaciendum est populis, ut ueniant ex uicina prouincia, et episcopum ordinent. <1 D> <2 66> -DISTINCTIO LXVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Archiepiscopi autem ab omnibus suae prouincia episcopis debent ordinari. Unde Anicius Papa ait: -[in epist. ad Episcopos Galliae]+ <4 1> -C. I.+ Ab omnibus suffraganeis episcopis archiepiscopus ordinetur. Archiepiscopus ab omnibus suae prouinciae episcopis -253+ ordinetur. -@. 1.+ Hoc autem, quod de archiepiscopi consecratione preceptum est, ut omnes suffraganei eum ordinent, nullatenus licet inmutari, quia ille qui preest ab omnibus episcopis, quibus preest debet constitui. Sin autem aliter presumptum fuerit, uiribus carere non dubium est, quia irrita erit secus acta ordinatio. -II. Pars.+ -Gratian.+ De episcopis non ordinandis a paucioribus quam a tribus episcopis, scribit Anacletus -[ep. II. ad episcopos Italiae]+ dicens: <4 2> -[C. II.]+ Porro et Ierosolimitarum primus archiepiscopus B. Iacobus, qui Iustus dicebatur, et secundum carnem Domini frater nuncupatus est, a Petro, Iacobo et Iohanne apostolis ordinatus est, successoribus uidelicet dantibus formam eorum, ut minus quam a tribus episcopis, reliquisque omnibus assensum prebentibus, nullatenus episcopus ordinetur, et communi uoto ordinatio celebretur. <1 D> <2 67> -DISTINCTIO LXVII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Presbiteri uero et corepiscopi ab uno episcopo ordinari possunt. Unde Anacletus: -[epist. II. ad Episcopos Italiae]+ <4 1> -C. I.+ Sacerdotes ab uno possunt ordinari episcopo. Reliqui sacerdotes a proprio ordinentur episcopo, ita ut ciues et alii sacerdotes assensum prebeant, et ieiunantes celebrent ordinationem. Similiter et diaconi ordinentur. Ceterorum autem graduum distributioni trium ueracium testimonium episcopi scilicet approbatione sufficere potest. Item in Spalensi -[Concilio II., c. 6.]+ legitur: <4 2> -C. II.+ De eodem. -II. Pars.+ Episcopus sacerdotibus ac ministris solus honorem dare potest, solus auferre non potest. <1 D> <2 68> -DISTINCTIO LXVIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Queritur de illis, qui ordinantur ab eis, quos non constat fuisse episcopos, an sint iterum consecrandi, an non? Quod uero consecrandi non sint, probatur auctoritate Gregorii, qui scribens Iohanni Episcopo Rauennati, -[lib. II. epist. 32.]+ ait: -254+ <4 1> -C. I.+ Semel consecratus iterum consecrari non debet. Sicut semel baptizatus iterum baptizari non debet, sic et semel consecratus iterum consecrari non potest. Sed si quis cum leui culpa ad sacerdotium uenit, pro culpa penitencia debet indici, et tamen ordo seruetur. Econtra idem Gregorius testatur scribens cuidam episcopo: <4 2> -C. II.+ De presbiteris, qui ordinantur ab eis, quos constat non fuisse episcopos. Presbiteri, quos reperisti, si incogniti fuerint uiri illi, qui ordinantur, et dubium est, eos episcopos fuisse, an non, qui eos ordinauerunt, si bonae actionis uirique catholici sunt ipsi presbiteri, et in ministerio Christi omnique sancta lege edocti, ab episcopo suo benedictionem presbiteratus suscipiant et consecrentur, et sic ministerio sacro fungantur. -Gratian.+ Quod ergo consecratus in eodem ordine iterum consecrari prohibetur, de eo intelligendum est, qui consecratus est ab illo, quem certum erat ius consecrandi habere. Qui autem ab illo consecratur, quem non constat ius consecrandi habuisse, iterum consecrandus est, quia si ille ius consecrandi non habuerit iste ex olei effusione nichil consecrationis accepit. Et quia in ipso ordine consecratus non erat, nunc quasi primum ad consecrationem ueniens ab episcopo sacerdotalem benedictionem et consecrationem consequitur. Si autem ius consecrandi habuerit, in prima unctione consecutus est consecrationem; in secunda uero non reiteratur consecratio, sed sola unctio, sicut de quo dubium est, an sit baptizatus an non, debet baptizari; qui si prius baptizatus non fuerat, consequitur gratiam baptismi, si autem baptizatus erat, nichil accipit in secunda unctione, nec pertinet hoc ad reiteracionem baptismi, sed ad cautelam salutis. Hoc etiam de ecclesiis consecrandis similiter obseruandum est. Unde in Niceno Concilio: <4 3> -C. III.+ Non debet iterum consecrari ecclesia semel consecrata. Ecclesiis semel Deo consecratis non debet iterum consecratio adhiberi, nisi aut ab igne exustae, aut sanguinis effusione, aut cuiuscumque semine pollutae fuerint: quia sicut infans a qualicumque sacerdote in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti semel baptizatus, non debet iterum baptizari, ita nec locus Deo dicatus iterum consecrandus est, nisi propter eas causas, quas superius nominauimus, si tamen fidem sanctae Trinitatis tenuerunt, qui eum consecrauerunt. -II. Pars.+ -Gratian.+ Inter episcopos autem et corepiscopos hec differentia est, quod episcopi non nisi in ciuitatibus, corepiscopi etiam in uicis ordinari possunt. Episcopi formatas tribuunt, corepiscopi non nisi commendaticias et pacificas dare ualent. Episcopi -255+ ius consecrandi habent, corepiscopi minores tantummodo ordines tribuunt, Leuiticam autem et sacerdotalem benedictionem prestare non ualent. De his ita scribit Leo Episcopus omnibus Episcopis: -[epist. LXXXVI. al. LXXXVIII.]+ <4 4> -C. IV.+ In quibus corepiscopi ab episcopis differant. Quamuis corepiscopis et presbiteris plurima cum episcopis ministeriorum communis sit dispensatio, quedam tamen sibi prohibita nouerint, sicut est presbiterorum et diaconorum, et uirginum consecratio, constitutio altaris, ac benedictio uel unctio. Si quidem nec erigere altaria, nec consecrare ecclesias eis licitum est, nec per inpositionem manuum fidelibus baptizatis uel conuersis hereticis paracletum Spiritum sanctum tradere, nec crisma conficere, nec crismate baptizatorum frontes signare, nec publice quidem in missa quemquam penitentem reconciliare, nec formatas cuilibet epistolas mittere.

-[PALEA.+ Hec enim omnia illicita sunt corepiscopis, qui ad exemplum et formam LXXII. discipulorum esse noscuntur, uel presbiteris, qui eandem gestant figuram. -]+

Quoniam, quamquam consecrationem habeant, pontificatus tamen apicem non habent. -III. Pars.+ -Gratian.+ Hi uero propter insolentiam suam, qua episcoporum offitia sibi usurpabant, ab ecclesia hodie prohibiti sunt. Unde Damasus papa ait: -[ad Episc. Africae, epist. V.]+ <4 5> -C. V.+ Ordo corepiscoporum a sacra sede reprobatur. Corepiscopi tam ab hac sacra sede, quam ab episcopis totius orbis prohibiti sunt. Nimis enim eorum institucio inproba, nimis est et praua, quia, ut de summo sacerdotis ministerio aliquid presumant, omni auctoritate caret. -@. 1.+ Nam non amplius, quam duos ordines inter discipulos Domini esse cognouimus, id est duodecim apostolorum, et LXXII. discipulorum. Unde iste tertius processerit, ignoramus. Et quod ratione caret exstirpare necesse est. -IV. Pars.+ -@. 2.+ Quod autem episcopi non sint, qui minus quam a tribus episcopis ordinati sunt, omnibus patet. Prohibitum, est enim a sanctis Patribus, ut qui ab uno uel a duobus sunt ordinati episcopis non nominentur episcopi. Si nomen non habent, qualiter offitium habebunt? Item Urbanus. -[Papa II.]+ <4 6> -C. VI.+ Apostolorum in ecclesia locum tenent episcopi. Quorum uices in ecclesia episcopi habeant, et quis eis hanc dignitatem dare debeat, S. Augustinus ostendit, inquiens: -256+ "Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Patres missi sunt apostoli: pro apostolis filii nati sunt, constituti sunt episcopi. Hodie enim episcopi, qui sunt per totum mundum, unde nati sunt? Ipsa ecclesia patres illos appellat ipsa illos genuit, et ipsa illos constituit in sedibus patrum. Non te ergo putes desertam, quia non uides Paulum, quia non uides Petrum, quia non uides illos, per quos nata es: de prole tua creuit tibi paternitas. Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos principes super omnem terram. Filios genuit ecclesia, constituit eos pro patribus suis principes super omnem terram." <1 D> <2 69> -DISTINCTIO LXIX.+ -GRATIANUS.+ -III. Pars.+ Tonsura uero clerici de manu abbatis suscipi potest, si eidem abbati manus inpositio ab episcopo facta noscatur. Unde in Septima Sinodo -[c. 14.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Abbates, quibus ab episcopis manus inponitur, aliquos tonsurare possunt. Quoniam uidemus multos sine manus inpositione a paruula etate tonsuram clerici accipientes, nondumque ab episcopo manus inpositione percepta super ambonem irregulariter in collecta legentes, precipimus amodo id minime fieri. Id ipsum quoque conseruandum est etiam inter monachos. -II. Pars.+ -@. 1.+ Lectoris autem manus inpositione licentia est unicuique abbati solummodo in proprio monasterio faciendi, si dumtaxat eidem abbati manus inpositio facta noscatur ab episcopo secundum morem preficiendorum abbatum, dum constet illum presbiterum esse. -@. 2.+ Simili modo secundum antiquam consuetudinem corepiscopum preceptione oportet episcopi promouere lectores. <4 2> -C. II.+ Non exorcizent qui ab episcopo prouecti non sunt. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 26.]+ Non oportet exorcizare eos, qui necdum ab episcopis sunt prouecti, neque in ecclesiis, neque in domibus. <1 D> <2 70> -DISTINCTIO LXX.+ -GRATIANUS.+ Ab episcopis alterius ciuitatis clericus ordinari non poterit, nec etiam a proprio absolute ordinandus est: absoluta autem ordinatio Calcedonensi Concilio prohibetur et uacuam habere manus inpositionem precipitur; in quo sic statutum est: -[can. 6.]+ -257+ <4 1> -C. I.+ Nullus est absolute ordinandus. Neminem absolute ordinari presbiterum iubemus, uel diaconum, nec quemlibet in ecclesiastica ordinatione constitutum, nisi manifeste in ecclesia ciuitatis, siue possessionis, aut in martirio, aut in monasterio, hic, qui ordinatur, mereatur ordinationis publicae uocabulum. Eorum autem, qui absolute ordinantur, decreuit sancta sinodus uacuam habere manus inpositionem, et nullum tale factum ualere ad iniuriam ipsius, qui eum ordinauit. <4 2> -C. II.+ Irrita sit ordinatio sine titulo facta. Item ex sinodo Urbani -[II.]+ habita Placentiae. -[c. 15.]+ Sanctorum canonum statutis consona sanctientes decernimus, ut sine titulo facta ordinatio irrita habeatur, et in qua ecclesia quilibet titulatus est, in ea perpetuo perseueret. -@. 1.+ Omnino autem in duabus aliquem titulari non liceat, sed unusquisque, in qua titulatus est, in ea tantum canonicus habeatur. Licet enim episcopi dispositione unus diuersis preesse possit ecclesiis, canonicus tamen prebendarius, nisi unius ecclesiae, in qua conscriptus est, esse non debet. -@. 1.+ Si que tamen capellae sunt, que suis redditibus clericos sustentare non possunt, ea cura ac dispositio preposito maioris ecclesiae, cui capellae subditae esse uidentur, inmineat, et tam de possessionibus quam de ecclesiasticis capellarum offitiis ipse prouideat. -Gratian.+ In eodem etiam concilio antiquis nouem prefationibus decima addita est, que ita se habet: "Equum et salutare, que et unigenitum tuum S. Spiritus obumbratione concepit, et uirginitatis gloria permanente lumen eternum mundo effudit, Iesum Christum Dominum nostrum." <1 D> <2 71> -DISTINCTIO LXXI.+ -GRATIANUS.+ De clericis uero non ordinandis ab episcopo alterius ciuitatis, in Sardicensi Concilio -[c. 18. et 19.]+ statutum est, in quo Ianuarius Episcopus legitur dixisse: <4 1> -C. I.+ Clerici ab episcopo alterius ciuitatis non ordinentur. Illud quoque sanctitas uestra statuat, ut nulli episcopo liceat alterius ciuitatis ecclesiasticum sollicitare et in sua diocesi clericum ordinare. Quia ex his contentionibus solent nasci discordiae, et ideo prohibeat omnium sentencia, -258+ ne quis hoc facere audeat. -@. 1.+ Osius episcopus dixit: Et hoc uniuersi constituimus, ut quicumque ex alia parrochia uoluerit alienum ministrum sine consensu ipsius et sine uoluntate ordinare, non sit rata eius ordinatio. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Innocentius. -[ad Victricium Rothomagensem Episcopum, epist. II. c. 7.]+ De aliena ecclesia ordinare clericum nullus presumat nisi eius episcopus precibus exoratus concedere uoluerit. <4 3> -C. III.+ Qui sine episcopi sui consensu ordinatur, irrita sit eius ordinatio. Item ex Niceno Concilio. -[c. 16. in fin.]+ Si quis ausus fuerit aliquem, qui ad alterum pertinet, in ecclesia ordinare, cum non habeat consensum illius episcopi, a quo recessit clericus, irrita sit huiusmodi ordinatio. <4 4> -C. IV.+ Clericus unius ecclesiae in alia non ordinetur. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 20.]+ Clericos in singulis ecclesiis constitutos non liceat, sicut iam diffiniuimus, in alterius ciuitatis ecclesiis ordinari; sed quiescant in ea, in qua ab initio ministrare meruerunt, exceptis illis, qui proprias ciuitates perdiderunt, et ex necessitate ad alias ecclesias migrauerunt. Si uero quicumque episcopus post diffinitionem istam ad alium episcopum pertinentem clericum susceperit, placuit sanctae sinodo, et hunc, qui suscepit, et eum, qui susceptus est, tamdiu excommunicatos manere, quamdiu ipse clericus reuertatur ad propriam ecclesiam. <4 5> -C. V.+ Apostolica permissione unius ecclesiae clericus in altera ualet ordinari. Item Gregorius Fortunato Episcopo Neapolitano. -[lib. V. epist. 11.]+ Fraternitatem tuam a nobis petisse recolimus, ut Gratianum ecclesiae Enafrenae diaconem tuae concederemus ecclesiae ordinandum. Et quoniam nec episcopum, cui obsecundare debeat, propria habet ecclesia, hoste scilicet prohibente, quo suum debeat ministerium exhibere, peticionem tuam non preuidimus differendam. Idcirco scriptis tibi presentibus eum necessario duximus concedendum, habiturus licentiam illum diaconum nostra interueniente -259+ auctoritate ecclesiae tuae, Deo propitio, constituere cardinalem. <4 6> -C. VI.+ Sine litteris sui episcopi in aliqua ecclesia clericus non suscipiatur. Item ex Concilio Cartaginensi. -[c. 5.]+ Primatus episcopus Begeselitanus dixit: Suggero sanctitati uestrae, ut statuatis, non licere clericum alienum ab aliquo suscipi sine litteris episcopi sui, neque apud se retinere, nec laicum usurpare sibi de plebe aliena, ut eum obtineat sine conscientia eius episcopi, de cuius plebe est. Gratus episcopus dixit: Hec obseruantia pacem custodit; nam et memini in sanctissimo concilio Sardicensi similiter statutum, ut nemo alterius plebis hominem usurpet: sed si forte erit necessarius, petat a collega suo, et per consensum sui episcopi habeat. <4 7> -C. VII.+ Sine litteris commendaticiis extra suam ecclesiam clericus non ministret. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 13.]+ Extraneo clerico et lectori extra suam ciuitatem sine commendaticiis litteris proprii episcopi nusquam penitus liceat ministrare. <4 8> -C. VIII.+ De eodem. Item ex sermone S. Augustini ad populum. Hortamur Christianitatem uestram, ut iuxta sanctorum canonum instituta, in ecclesiis a uobis fundatis aliunde ueniens presbiter non suscipiatur, nisi a uestrae fuerit ecclesiae episcopo consecratus, aut ab eo per commendaticias litteras suscipiatur. <4 9> -C. IX.+ Absque formata clerici peregrini non suscipiantur. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 7.]+ Nullum absque formata, quam Greci epistolam dicunt, suscipi peregrinorum clericorum oportet. <1 D> <2 72> -DISTINCTIO LXXII.+ -GRATIANUS.+ Dimissorias uero litteras episcopus non nisi rogatus tribuat sicut statutum est in Sinodo habita Romae. <4 1> -C. I.+ Nisi eodem petente, nulli dimissoriae litterae prestentur. Episcopus subiecto sibi sacerdoti, uel alii clerico, nisi ab ipso postulatus, dimissorias non faciat, ne ouis quasi perdita aut errans inueniatur. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 21.]+ Clericum alienum, nisi concedente episcopo, nemo -260+ audeat uel retinere, uel promouere in ecclesiam sibi creditam. Clericorum autem nomen etiam lectores et psalmistae et hostiarii retinent. <4 3> -C. III.+ In una ecclesia ordinatus in alia non suscipiatur. Item ex Concilio Mileuitano. -[II. c. 15.]+ Placuit, ut quicumque in ecclesia uel semel eligitur ab alia ecclesia ad clericatum non teneatur. <1 D>

-[PALEA.+ <2 73> -DISTINCTIO LXXIII.+ -GRATIANUS.+ Qualiter uero commendaticia, uel dimissoria seu formata epistola facienda sit, uidendum est. Debent namque litterae grecae interponi in ea epistola, et non sine causa. Greca enim elementa litterarum numeros etiam exprimere, nullus, qui uel tenuiter greci sermonis noticiam habet, ignorat. Ne igitur in faciendis epistolis canonicis, quas mos latinus "Formatas" uocat, aliqua fraus falsitatis temere presumeretur, hoc a Patribus CCCXVIII. Niceae congregatis saluberrime inuentum est et constitutum, ut formatae epistolae hanc calculationis seu supputationis habeant rationem, id est, ut assumantur in supputationem prima greca elementa Patris, et Filii, et Spiritus sancti, hoc est, PI. GAMMA. ALPHA. que elementa octogenarium et quadringentesimum et primum significant numerum. Petri quoque apostoli prima littera, id est PI., que numerum octoginta significat; eius quoque, qui scribit, episcopi prima littera; cui scribitur, secunda littera; accipientis, tertia littera; ciuitatis quoque, de qua scribitur, quarta, et indictionis, quecumque est illius temporis, numerus assumatur. Atque ita his omnibus grecis litteris, que, ut diximus, numeros exprimunt, in unum ductis, unam, quecumque fuerit collecta, summam epistola teneat; hanc qui suscipit, omni cum cautela requirat expresse. Addat preterea separatim in epistola etiam nonagenarium et nonum numerum, qui secundum greca elementa significat. <4 1> -C. I.+ Exemplar formatae epistolae, que in Nicena Sinodo a CCCXVIII. Patribus facta est. In nomine Patris PI., et Filii GAMMA., et Spiritus sancti ALPHA. PI. Walterio Spirensi episcopo ego Burchardus sanctae Vormaciensis ecclesiae deuotus gregis Christi famulus, in Deo uero summae felicitatis beatitudinem. Cum sancta catholica ecclesia prompta sit sequi documenta euangelica, que dicunt: "Qui recipit prophetam in nomine prophetae, accipiet mercedem prophetae, et qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet, etc." et Apostolus iubeat hospitalitatem sectari, et necessitatibus sanctorum uirorum communicare; tamen propter eos, qui cauteriatam habent suam conscientiam, dicentes se esse simplices, cum -261+ sint astutia diabolica repleti, et pro opere pietatis dicunt se de loco ad locum transire, cum sint sua malicia faciente fugitiui, et dicunt se esse ministerio sacro insertos, cum non sint: statutum est a sanctis Patribus, neminem clericum alienum et ignotum recipi ab aliquo episcopo, et inthronizari in sua ecclesia, nisi habeat a proprio episcopo epistolam, que in canonibus nominatur Formata. Ideo notum facimus fraternitati uestrae, quod presens frater noster, harum litterarum portitor, nomine Hermannus, non pro sua nequicia expulsus est a nobis, sed postulantibus fratribus, eo quod ex familia nostra fuit et noster baptizatus, fecimus ei libertatem receptam in cornu altaris canonice, et ordinauimus eum ad gradum presbiterii. Cui etiam has dimissorias siue commendaticias litteras facimus, et eum ad uestram dilectam fraternitatem dirigimus, ut in uestra parrochia sub uestro sacro regimine et defensione consistere ualeat. Ego, inquam, Burchardus humilis episcopus, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et in unitate sanctae ecclesiae, in qua Petro datum est ius ligandi atque soluendi, absoluo Hermannum presbiterum de ciuitate Vormaciensi indictione X., et licentiam do uobis inthronizandi eum in quacumque ecclesia uultis uestrae parrochiae. Hanc ergo epistolam grecis litteris hinc inde munire decreuimus, et annulo nostrae ecclesiae firmare censuimus. Fraternitatem uestram Christus nobis incolumem conseruet. PI. GAMMA. ALPHA. PI. BETA. ETA. ZETA. AMEN. Data Vormaciae Idibus Marcii, anno Dominicae incarnationis MXII. Indictione X. <4 2> -C. II.+ Incipit epistola formata a CCCXVIII. Episcopis et ab Attico Constantinopolitanae urbis Episcopo edita: Sanctissimo in Christo fratri summa dulcedine karitatis amplectendo ALPHA., illius ciuitatis episcopo, GAMMA. illius ecclesiae presul, perpetuae beatitudinis optat in Christo salutem. OMEGA. GAMMA. ALPHA. OMEGA. De cetero nouerit sancta fraternitas uestra, quod iste clericus, Hermannus nomine, nostra in parrochia instructus ac detonsus, paruitatem nostram rogauit, quatinus illi commendaticias litteras conscriberemus, quibus uestrae celsitudini commendatus sub tuitione uestri regiminis degere posset; cuius uoluntati consentientes secundum canonicam auctoritatem litteras ei dimissorias dedimus, per quas et ipsi concedimus, ut sub uestro magisterio diuinae seruituti insistens suae deseruiat utilitati, et uobis licentiam tribuimus, ut, si dignum eum iudicaueritis, ad sacros ordines promoueatis. Commendatum ergo eum curae uestrae suscipite, et nostris ex partibus absolutum in uestrarum ouium numero custodite. Quas litteras, ut uigore ueritatis firmatae indubitanter a uobis suscipiantur, litteris grecis, ut canonica docet auctoritas, confirmare sategimus. Sancta Trinitas uestram beatitudinem ad regimen sanctae suae ecclesiae perpetualiter -262+ bene ualere concedat, AMEN. (uel sic: ETA. THETA (que eandem summam exprimunt) indictione X. Continet hec formata epistola summam numeri MCCCXV. GAMMA. grecam in nomine illius primam ponimus, quia Greci eam in quibusdam locis pro GAMMA. consonante ponunt, sicut est DAVID et EVANGELION) -]+

. <1 D> <2 74> -DISTINCTIO LXXIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Queritur de his qui ab episcopis suis promoueri contempnunt, an inuiti sint sublimandi, an non? De his ita statutum inuenitur in Concilio Aurelianensi III.: -[cap. 7.]+ <4 1> -C. I.+ Annuae suspensioni subiaceat episcopus, qui inuitum ordinare presumit. Episcopus, qui inuitum aut reclamantem ordinare presumpserit, annuali penitenciae subditus missas facere non presumat. <4 2> -C. II.+ Nullus promoueatur inuitus. Item Gregorius Natali Episcopo. -[Salonitano, in lib. I. Reg. epist. 19.]+ Gesta, que nobis consilii uestri secretario confecta direxistis, in quo archidiaconus Honoratus adicitur, plena esse semine iurgiorum cognouimus, cum uno eodemque tempore una persona nolens ad sacerdotii ordinem prouehitur, que tamquam inmerita a diaconatus offitio remoueatur. Et sicut iustum est, ut nemo crescere conpellatur inuitus, ita censendum puto, ne quisquam insons ab ordinis sui ministerio deiciatur iniuste. Econtra inuenitur in Concilio Cartaginensi: -[c. 31.]+ <4 3> -C. III.+ Qui ab episcopis suis promoueri contempnunt, a loco suo deiciantur. Si qui clerici ab episcopis suis promoueri contempserint, nec illic maneant, unde recedere noluerunt. <4 4> -C. IV.+ Item de eodem. Placuit, ut quicumque clerici uel diaconi pro necessitatibus ecclesiasticarum rerum non obtemperauerint episcopis suis, uolentibus eos ad honorem ampliorem in ecclesia sua promouere, nec illic ministrent in gradu suo, unde recedere noluerunt. <4 5> -C. V.+ Posteriores prioribus episcopi non preponantur. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 23.]+ Episcoporum etiam, quorum uita non reprehenditur, posteriorem priori nullus preponat, nisi forte superbia -263+ elatus quod pro necessitate ecclesiae episcopus iusserit inplere contempnat. -II. Pars.+ -@. 1.+ Sane si offitium archidiaconatus propter simpliciorem naturam inplere aut expedire nequiuerit, ille loci sui teneat nomen et ordinationem ecclesiae, quem elegerit episcopus preponendum. <4 6> -C. VI.+ In quo loco quis ordinatus est inuitus teneri non debet. Item Gregorius Iohanni Episcopo Siracusano. -[lib. XI. epist. 34.]+ Quorumdam ad nos relatione peruenit, Cosmam, qui ex monacho monasterii S. Luciae a decessore tuo uenerandae memoriae Maximiano in ecclesia Siracusana subdiaconus factus, atque a te postea in possessione, que Iuliana uocatur, presbiter dicitur ordinatus, ita nimia tristicia et loci qualitate uehementer afflictum, ut uitam sibi penam existimet, et contricioni suae fugae querat auxilium. Et ideo, quia tales erga subiectos nostros debemus existere, quales nos, si subiecti fuissemus, nostros uellemus esse prepositos, magnae benignitatis est, si eum in ecclesia, ubi subdiaconii est functus offitio, sanctitas tua reducere atque illic studuerit constituere cardinalem. Quod et facere, quantum arbitramur, debes, si nichil est, quod iuste contra eum animos tuos exasperet. Si uero aliqua culpa est, suis nobis epistolis hoc fraternitas uestra, ut scire possimus, insinuet. -III. Pars.+ -Gratian.+ Verum illud Gregorii de his intelligendum est, qui non causa necessitatis, sed causa ingratitudinis callide ab episcopis suis promoueri queruntur. Illud autem Cartaginensis concilii de his intelligitur, qui nolunt obtemperare episcopis suis propter necessitatem ecclesiae uolentibus eos ad altiora promouere. Hanc distinctionem ex decreto Simplicii Papae quilibet ualet corroborare, qui scribens Iohanni Archiepiscopi Rauennati, -[epist. II.]+ ait inter cetera: <4 7> -C. VII.+ Non est aliquis inuitus ad episcopatum pertrahendus. Ubi ista didicisti, que in episcopum et confratrem nostrum Gregorium non dilectione, sed inuidia perpetrasti? quem inexcusabili uiolentia pertrahi ad te passus es atque uexari, ut ei tantum honorem non per animi tranquillitatem, sed per amentiam, sicut dicendum est, irrogares? Neque enim talia potuissent fieri sanitate consilii. Nolumus exaggerare quod gestum est, ne cogamur iudicare quod dignum est; nam priuilegium meretur amittere, qui permissa sibi abutitur potestate. Denunciamus autem, quod, si post hec aliquid tale presumpseris, et aliquem seu episcopum, uel presbiterum, uel diaconum inuitum facere forte credideris, ordinationes tibi Rauennatis ecclesiae uel Emiliensis noueris auferendas. -264+ <4 8> -C. VIII.+ De eodem. Item Gregorius Antonino Subdiacono. -[lib. II. epist. 16. Indict. 10.]+ Honoratus, archidiaconus Salonitanae ecclesiae a sanctae memoriae decessore meo missa supplicatione poposcerat, ut ab antistite suo inuitus prouehi ad fortioris gradus ordinem contra morem nullo modo cogeretur. Hoc enim fieri sibi non causa prouehendi, sed causa ingratitudinis perhibebat. Pro qua re tunc etiam sanctae memoriae predecessor noster scriptis suis Natali fratri coepiscopoque nostro interdixerat, ne Predictum Honoratum archidiaconum inuitum proueheret, neue dolorem conceptae ingratitudinis in corde retineret. Cumque etiam a me hec eadem summopere fuerint interdicta, non solum mandata Dei negligens, sed etiam scripta nostra contempnens, prefatum archidiaconem quasi ad fortiorem honorem prouehens conatus est callide degradare. Unde actum est, ut, eodem archidiaconatus loco submoto, alium adscisceret, qui eius obtemperare moribus potuisset. Quem Honoratum archidiaconem arbitramur antistiti suo aliunde displicere non posse, nisi quod eum uasa sacra suis parentibus dare prohibebat. Quam causam subtili uolumus et tunc sanctae memoriae decessor meus, et nunc ego indagatione perquirere, sed sui suorumque actuum conscius personam suam ad iudicium postposuit destinare. Unde experientiam tuam presentis precepti auctoritate duximus fulciendam, quatinus, conueniens in Salonia, Natalem fratrem nostrum et coepiscopum nostrum saltim tot scriptis ammonitum studeat adhortari, ut supra memoratum archidiaconem in suo statu suscipiat. Quod si facere hoc contumaciter, ut consueuit, forte distulerit, usum pallii ei, qui ab hac sede concessus sibi fuerat, ex auctoritate sedis apostolicae contradices. Quem si etiam amisso pallio adhuc in eadem pertinacia perseuerare perspexeris, dominici corporis et sanguinis eundem antistitem participatione priuabis. -Gratian.+ Adhibenda est etiam disciplina, qua nolentes promoueri ad sacros ordines ad obediendum episcopis suis pronocentur. In minoribus siquidem ordinibus constituti paulatim per singulos gradus sunt prouehendi, ut contempnentes suis obedire episcopis doleant sibi esse prelatos, quos prius habebant subiectos. Unde Gelasius scribit Victori Episcopo: <4 9> -C. IX.+ Cum maiores ordinari contempserint, de minoribus promoueantur ordinibus. Consuluit dilectio tua de suorum promotione clericorum, perhibens, quod diaconi ad presbiterii gradum (quo ecclesiam tuam memoras indigere) uenire detrectant. -265+ Quapropter, quia inuitos fieri ecclesiastica moderatio grauitasque non patitur, ut ex nolentibus fiant uolentes ordinatio illa potest perficere, si quos habes in acolitis, uel subdiaconibus maturiores etate, et quorum sit uita probabilis, hos in presbiterium studeas promouere, ut, qui in suis proficere noluerunt, reddantur suis inferioribus post minores. Ipsa commoda presbiteri propensius quam diaconi consequantur, ut hac saltem ratione constricti et honorem, quem refugerant, appetere nitantur, et questum. <1 D> <2 75> -DISTINCTIO LXXV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Tempus autem consecrationis, sicut in Ordine Romano habetur, ad episcopi benedictionem non eligitur. Omni enim tempore benedicuntur, dummodo ieiunii et hora tertia benedictionem accipiant. Unde Anacletus urbis Romae Episcopus scribit omnibus Episcopis: -[epist. II. in princ.]+ <4 1> -C. I.+ Ordinationes episcoporum qua hora fieri debeant. Ordinationes episcoporum auctoritate apostolica ab omnibus, qui in eadem fuerint prouincia, episcopis sunt celebrandae. Qui simul conuenientes scrutinium cum precibus, celebrent, manus cum sanctis euangeliis inponentes, dominica die, hora tertia orantes, sacraque unctione prophetarum exemplo regum capita perungentium, eos more apostolorum et Moysi ungentes; quia omnis sanctificatio constat esse in Spiritu sancto, cuius uirtus inuisibilis sancto est crismati permixta, et hoc ritu solempnem celebrent ordinationem. -II. Pars.+ -Gratian.+ Tempus autem consecrationis trium mensium spatio clauditur, ultra quod, nisi necessitate cogente, episcoporum consecrationes post electionem differri non licet. Unde in Calcedonensi Concilio -[c. 25.]+ legitur: <4 2> -C. II.+ Ultra tres menses non differatur episcoporum ordinatio. Quoniam quidam metropolitanorum, sicut ad nos perlatum est, negligunt greges sibi creditos, et differunt ordinationes facere episcoporum, placuit sanctae sinodo, intra tres menses fieri ordinationes episcoporum, nisi forte inexcusabilis necessitas coegerit tempus ordinationis amplius protelari. Si autem episcoporum quis hoc non obseruauerit, -266+ ipsum debere ecclesiasticae condempnationi subiacere, redditus uero eiusdem uiduatae ecclesiae integros reseruari apud economum eiusdem ecclesiae censemus. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ceterorum uero ordinationes non nisi certis temporibus et diebus, maxime sacerdotum et Leuitarum, fieri debent, uespera uidelicet sabati, uel mane diei dominicae continuato ieiunio. Unde Zepherinus urbis Romae Archiepiscopus scribit omnibus Episcopis: -[epist. II.]+ <4 3> -C. III.+ Presbiteri et Leuitae qua hora ordinentur. Ordinationes presbiterorum Leuitarumque tempore congruo, multis coram astantibus, solempniter agite, et probabiles ac doctos uiros ad hoc opus prouehite, ut de eorum societate et adiumento plurimum gaudeatis. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Leo Episcopus Dioscoro Alexandrino Episcopo. -[epist. LXXIX. cap. 1.]+ Quod a Patribus nostris propensiori cura nouimus esse seruatum, a nobis quoque uolumus custodiri, ut non passim diebus omnibus sacerdotalis uel leuitica ordinatio celebretur, sed post diem sabati eiusque noctis, que in prima sabati lucescit, exordia consecrandi eligantur, in quibus his, qui consecrandi sunt, ieiunis et a ieiunantibus sacra benedictio conferatur. Quod eiusdem obseruantiae erit, si mane ipso die dominico, continuato sabati ieiunio, ordinatio celebretur, a quo tempore precedentis noctis initia non recedunt, quod ad diem resurrectionis (sicut etiam in pasca Domini declaratur) pertinere non dubium est. <4 5> -C. V.+ Quare die dominico sacerdotum ordinationes celebrentur. Item. -[eodem cap.]+ -IV. Pars.+ Quod die dominico ordinationes sacerdotum celebrentur, non tantum ex consuetudine, sed etiam ex apostolica nouimus uenire doctrina, scriptura manifestante, quod, cum apostoli Paulum et Barrabam ex Spiritus sancti precepto ad euangelium gentibus mitterent predicandum, ieiunantes et orantes inposuerunt eis manus, ut intelligamus, quanta et dantium, et accipientium deuotione sit curandum, ne tantae benedictionis sacramentum negligenter uideatur inpletum. Et ideo pie et laudabiliter apostolicis morem gesseris institutis, si hanc ordinandorum formam sacerdotum per ecclesias, quibus Dominus preesse te uoluit, etiam ipse seruaueris, ut his, qui consecrandi sunt, numquam benedictio, nisi in die dominicae resurrectionis -267+ tribuatur, cui a uespere sabati initium constat ascribi, que tantis diuinarum dispensationum misteriis est consecrata, ut, quicquid a Domino est insigne constitutum, in huius diei dignitate sit gestum. In hac mundus sumpsit exordium: in hac per resurrectionem et mors interitum, et uita accepit principium.

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item in ordine Romano, capitulo de gradibus ecclesiae. Quando et ubi libitum fuerit usque ad subdiaconatus offitium ordinantur clerici, diaconi uero atque presbiteri nunquam, nisi in publica ordinatione. -]+

<4 7> -C. VII.+ De temporibus ordinationis. Item Gelasius omnibus Episcopis. -[epist. I. cap. 13.]+ -V. Pars.+ Ordinationes presbiterorum et diaconorum nisi certis temporibus et diebus exerceri non debent, id est quarti mensis ieiunio et septimi et decimi; sed etiam quadragesimalis initii, ac medianae hebdomadae, sabati ieiunio circa uesperas ipsas ordinationes nouerint celebrandas, nec cuiuslibet utilitatis seu presbiterum, seu diaconum his preferre audeant, qui ante ipsos fuerint ordinati. <1 D> <2 76> -DISTINCTIO LXXVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quibus temporibus ieiunia celebranda sint, Calixtus Papa determinat, scribens Benedicto Episcopo: -[epist. I.]+ <4 1> -C. I.+ Quibus temporibus ieiunium celebrentur. Ieiunium, quod ter in anno apud nos celebrare didicisti, conuenientius nunc per quatuor tempora fieri decernimus, ut, sicut annus per quatuor uoluitur tempora, sic et nos solempne quaternum agamus ieiunium per quatuor anni tempora. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex Concilio Magontiensi. -[I. cap. 34.]+ Constituimus, ut quatuor tempora anni ab omnibus hominibus cum ieiunio obseruentur, id est in Martio, -268+ hebdomada prima; in Iunio, secunda; in septembri, tertia; in decembri, quarta. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex Concilio Salegunstat habito. -[cap. 2.]+ De ieiunio autem quatuor temporum hanc certitudinem statuimus, ut si kalendae Martii in feria quarta siue antea euenerint eadem hebdomada ieiunium celebretur. -@. 1.+ Sin autem kalendae Martii in quintam feriam, aut in sextam, aut in sabatum distenduntur, in sequenti hebdomada ieiunium differatur. Simili quoque modo, si kalendae Iunii in quarta feria aut antea euenerint, in subsequenti hebdomada ieiunium celebretur; et si in quinta, aut in sexta feria, aut sabato contigerit, ieiunium in tertia hebdomada reseruetur. -@. 2.+ Et hoc sciendum est, quod, si quando ieiunium mensis Iunii in uigilia pentecostes secundum predictam regulam euenerit, non ibi celebrandum erit, sed in ipsa hebdomada solempni pentecostes, quia uigilia simul et ieiunium celebrari non debent, etiam tunc propter solempnitatem sancti Spiritus diacones dalmaticis induantur, et "Alleluia" cantetur, et "Flectamus genua" non dicatur. -@. 3.+ Eodem modo de septimi mensis ieiunio constitutum est, ut, si kalendae septembris in quarta feria euenerint aut antea, in tertia hebdomada ieiunium celebretur, et si in quinta, aut sexta, aut sabato contigerit, in quarta hebdomada ieiunandum erit. -@. 4.+ In decembri uero illud obseruandum erit, ut proximo sabato ante uigiliam natalis Domini celebretur ieiunium, quia, si uigilia in sabato euenerit, simul uigiliam et ieiunium celebrari non conuenit. Contra Urbanus: -[II. in Concilio Placentino, c. 14.]+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Statuimus etiam, ut ieiunia quatuor temporum hoc ordine celebrentur: primum ieiunium in initio quadragesimae, secundum in hebdomada pentecostes, tertium uero et quartum in septembri et decembri more solito fiat. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex sermone Leonis Papae. -[I. sermone I. de ieiunio pentecostes.]+ Igitur post sanctae leticiae dies, quos in honorem Domini -269+ a mortuis resurgentis ac deinde in celum ascendentis exegimus, postque acceptum sancti Spiritus donum, salubriter et necessarie consuetudo est ordinata ieiunii, ut, si quid forte inter ipsa festiuitatis gaudia negligens libertas et licentia inmoderata presumpserit, hoc religiosae abstinentiae censura castiget. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item. -[sermone VIII. de ieiunio decimi mensis.]+ Huius obseruantiae utilitas, dilectissimi fratres, in ecclesiasticis precipue est constituta ieiuniis, que ex doctrina sancti Spiritus ita per totius anni circulum distributa sunt, ut lex abstinentiae omnibus sit asscripta temporibus. Siquidem ieiunium uernum in quadragesima, estiuum in pentecosten, autumpnale in mense septimo, hiemale in hoc, qui est decimus, celebremus, intelligentes diuinis nichil esse uacuum preceptis, et uerbo Dei ad erudicionem nostram omnia elementa seruire, dum per ipsius mundi cardines quasi per quatuor euangelia incessabili tuba discimus quod et predicamus, et agimus. -II. Pars.+ -Gratian.+ Primum uero mensem, quartum, septimum, et decimum, non Ebreorum ratione debemus accipere, sed nostra. Primus enim mensis apud illos est Aprilis, quartus Iulius, septimus October, decimus Ianuarius. In quibus, et preterea in quinto mense, qui est Augustus, que fuerit eis causa ieiunii, Ieronimus supra Zachariam exponit, dicens: <4 7> -C. VII.+ Quare in supradictis mensibus ieiunia lex inperauit. Ieiunium quarti, et ieiunium quinti, et ieiunium septimi, et ieiunium decimi subaudiatur mensis domui Iudae et Ierusalem in dies festos uertetur in gaudium. Hoc loco nostrorum multi multa dixerunt inter se dissonantia. -@. 1.+ Cogimur igitur ad Ebreos recurrere, et scientiae ueritatem de fonte magis quam de riuulis querere. -@. 2.+ Ieiunium quarti mensis, qui apud Latinos uocatur Iulius, die septimo et decimo eiusdem mensis illud arbitramur, quando descendens Moyses de monte Synai tabulas legis abiecit atque confregit, et iuxta Ieremiam muri primum rupti sunt ciuitatis. In quinto mense, qui apud nos uocatur Augustus, cum propter exploratores terrae sanctae seditio esset orta in populo, iussi sunt non ascendere montem, sed per quadraginta annos longis a terra sancta circumire dispendiis, ut exceptis duobus, Caleph et Iosue, omnes in solitudine caderent. In hoc mense et a Nabuchodonosor, et multa post secula a Tito et Vespasiano templum Ierosolimis incensum est atque destructum; capta urbs Bethel, ad quam multa milia confugerant Iudeorum. -270+ In septimo uero, qui apud nos appellatur October, occisus est Godolias, et Iudae tribus, ac Ierusalem reliquiae dissipatae sunt. Mense decimo (qui apud nos Ianuarius dicitur, eo quod ianua anni sit atque principium), Ezechiel in captiuitate positus audiuit et cunctus populus captiuorum, quinto mense templum esse subuersum, quod plenissime in eodem propheta cognoscimus. Hoc est igitur omne, quod dicitur, dies planctus et ieiuniorum, quos hactenus habuistis in luctum, sciatis (quia cogitaui, ut benefaciam Ierusalem et domui Iuda) uobis in leticiam et gaudium et solempnitates esse uertendos; ita dumtaxat, si ueritatem diligatis et pacem. Iuxta anagogem, quia tunc ieiunamus, quando sponsus aufertur a nobis, et non meremur eius habere presentiam, cum reuersus fuerit ad nos Dominus, et cogitauerit, ut benefaciat nobis, omnis tristicia uertetur in gaudium, et fames pristina sermonis Dei presencia doctrinarum eius et celestis panis saturitate conpensabitur. -III. Pars.+ -Gratian.+ Non autem uidentur ieiunia quarti mensis posse celebrari ante diem pentecostes. A die enim dominicae resurrectionis usque in diem pentecostes non inducuntur ad obseruanda ieiunia. Unde Ambrosius in eiusdem dei sermone -[LXI.,]+ qui sic incipit: <4 8> -[C. VIII.]+ Scire debet sanctitas uestra: "per hos quinquaginta dies nobis est iugis et continuata festiuitas, ita ut hoc omni tempore neque ad obseruandum indicamus ieiunia, neque ad exorandum Deum genibus succedamus." "Et infra: -@. 1.+ "Ad instar ergo dominicae resurrectionis tota quinquaginta dierum curricula celebrantur, et omnes isti dies uelud dominici deputantur. Resurrectio enim dominica est. In dominica resurgens saluatur reuersus ad homines est, et post resurrectionem tota quinquagesima cum hominibus conuersatus est. Equalis ergo eorum necessarium est ut sit festiuitas, quorum equalis est et sanctitas. Non igitur ieiunamus in quinquagesima, quia in his diebus nobiscum Dominus conmoratur". Idem in apologia Dauid: "Hunc numerum (quinquagesimum uidelicet) leti celebramus post Domini passionem, remisso culpae totius debito cyrographoque euacuato ab omni nexu liberi, et suscipimus aduenientem in nos gratiam sancti Spiritus; die pentecostes uacant ieiunia, laus dicitur Deo, Alleluia cantatur." -[Gratian.]+ Necessario ergo ecclesia constituit, ut post diem pentecostes ieiunia celebrentur. Sed quod in illis quinquaginta diebus ieiunandum esse negatur, ex obseruantiae necessitate intelligitur. -271+ Unde in eiusdem diei sermone, -[LX.,]+ qui sic incipit: <4 9> -[C. IX.]+ Nosse credo uos fratres: "Non minore leticia celebramus diem pentecostes, quam sanctum diem pascae curauimus. Tunc enim, sicut modo fecimus, ieiunauimus sabbato, uigilias celebrauimus, orationibus pernoctanter institimus: unde necesse est, similem obseruantiam similis leticia subsequatur." -[Gratian.]+ Obseruantia uero similis quod ad factum, non quod ad necessitatem. Item Ysidorus: -[lib. I. de ecclesiasticis offitiis, cap. 42.]+ <4 10> -[C. X.]+ "Post pasca usque ad pentecosten, licet traditio ecclesiarum abstinentiae rigorem prandiis relaxauerit, tamen si quis monachorum uel clericorum ieiunare cupit, non sunt prohibendi, quia et Antonius et Paulus et ceteri patres antiqui etiam in his diebus in heremo leguntur abstinuisse, neque soluisse abstinentiam, nisi tantum die dominico." <4 11> -[C. XI.]+ Item Ieronimus ad Lucinum, -[ep. XXVIII.]+ "Utinam omni tempore ieiunare possemus, quod in Actibus apostolorum diebus pentecostes et die dominico apostolum Paulum et cum eo credentes fecisse legimus. Nec hoc dico, quod festis diebus ieiunandum putem, et contextas quinquaginta diebus ferias et solempnitates auferam; sed unaqueque prouincia habundet in suo sensu, et precepta maiorum leges apostolicas arbitretur." <4 12> -C. XII.+ Sabato magno post horam baptismatis episcopus ualet ordinari. Item Pelagius Petro Episcopo Potentino. Dilectionis tuae scripta suscepimus, quibus significas, Latinum ecclesiae Grumentinae diaconem ad episcopatum Marcellianensis ecclesiae siue Clusitanae ab omnibus fuisse electum, quod iam ante hoc tempus retulistis; et iussimus, ut ueniret, credentes eos de persona eius ab episcopo suo dimissoriam accepisse. Quod si modo fecerunt, facite eum uelociter ad urbem Romam occurrere, ut, si Deus iusserit, in magno sabato post horam baptismi ordinetur. Quia si ante memoratum diem non occurrerit, cogetur usque ad quarti mensis ieiunia sustinere. -272+ <1 D> <2 77> -DISTINCTIO LXXVII.+ -GRATIANUS.+ His temporibus secundum Anacletum, Zepherinum, Gelasium et Pelagium episcopi, presbiteri et diaconi sunt ordinandi. Metropolitanus autem iuxta Leonem papam ex presbiteris eiusdem ecclesiae uel ex diaconibus optimus ordinetur. Ex monachis autem uel laicis nullus nisi per gradus ecclesiae ad summum sacerdotium debet peruenire. Unde Gelasius Papa: <4 1> -C. I.+ Non nisi per distinctos gradus quisquam ad sacerdotium aspiret. Illud nos statuentes uobis et omnibus seruare mandamus, ut ad ordines ecclesiasticos sic accedant in ecclesia, qui ordinari merentur: id est, si quis episcopus esse meretur, sit primo hostiarius, deinde lector preterea exorcista, inde sacretur acolitus, demum uero subdiaconus, deinde diaconus, et postea presbiter, exinde, si meretur, episcopus ordinetur. Item Zosimus Episcopus urbis Romae ait: -[ad Hesychium, epist. I. cap. 3.]+ <4 2> -C. II.+ Que interualla temporis in singulis gradibus sint obseruanda. In singulis gradibus hec tempora sunt obseruanda, si ab infantia ecclesiasticis ministeriis nomen dederit, ut inter lectores et exorcistas quinquennio teneatur, exinde acolitus uel subdiaconus quatuordecim annis fiat, et sic ad benedictionem diaconatus, si meretur, accedat, in quo ordine quinque annis, si inculpate gesserit, adherere debebit. Exinde suffragantibus stipendiis, per tot gradus datis propriae fidei documentis, sacerdotium poterit promereri, de quo loco, si eum exactior uita ad bonos mores perduxerit, summum pontificatum sperare debebit. -@. 1.+ Defensores etiam ecclesiae, qui ex laicis fiunt, supradicta obseruatione teneantur, si meruerint in ordine esse clericatus. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Siricius Papa. -[ad Himerium Tarraconensem, epist. I. cap. 9.]+ Quicumque itaque se ecclesiae uouit obsequiis a sua infantia, ante pubertatis annos baptizari et lectorum -273+ debet ministerio sociari; qui ab accessu adolescentiae usque ad trigesimum etatis annum si probabiliter uixerit, una tantum, et ea, quam uirginem communi per sacerdotem benedictione percepit, uxore contentus, acolitus et subdiaconus esse debebit, postquam ad diaconii gradum (si se ipsum primitus, continentia preeunte, dignum probauerit) accedat. Ubi si ultra quinque annos laudabiliter ministrauerit, congrue presbiteratum consequatur. Exinde post decennium episcopalem cathedram poterit adipisci, si tamen per hec tempora integritas suae uitae ac fidei eius fuerit approbata. Qui uero iam etate grandeuus, melioris propositi conuersatione prouocatus, ex laico ad sacram miliciam peruenire festinat, desiderii sui fructum non aliter obtinebit, nisi eo quo baptizatur tempore statim lectorum aut exorcistarum numero societur, si tamen eum unam habuisse uel habere, et hanc uirginem accepisse constet uxorem. Qui, dum initiatus fuerit, expleto biennio, per quinquennium aliud acolitus et subdiaconus fiat, et sic ad diaconatum, si per hec tempora dignus iudicatus fuerit, prouehatur. Exinde iam accessu temporum presbiterio uel episcopatui, si eum plebis ac cleri euocauerit electio, non inmerito societur. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Sexta Sinodo. -[c. 15.]+ Subdiaconus non minor uiginti annorum ordinetur. -@. 1.+ Si quis uero in aliquo ordine sacerdotali preter constituta tempora ordinatus fuerit, deponatur. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 4.]+ Placuit, ut ante uiginti quinque annos etatis nec diaconi ordinentur, nec uirgines consecrentur, et ut lectores populum non salutent. <4 6> -C. VI.+ Minoribus XXV. annis leuitica non prestetur benedictio. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 16. et 17.]+ Episcopus benedictionem diaconatus minoribus quam uiginti quinque annorum penitus non committat. -@. 1.+ Sane si coniugati iuuenes consenserint ordinari, etiam uxorum uoluntas ita requirenda est, ut sequestrato mansionis cubiculo, religione promissa, posteaquam pariter conuersi fuerint, ordinentur. -@. 2.+ Presbiterum uero uel episcopum ante triginta annos, id est antequam ad uiri perfecti etatem perueniat, nullus metropolitanorum ordinare -274+ presumat, ne per etatem (quod aliquociens euenit) aliquo errore culpetur. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex Concilio Toletano IV. -[c. 20.]+ In ueteri lege ab anno uicesimo et quinto Leuitae tabernaculo seruire iubentur, cuius auctoritatem in canonibus et sancti Patres secuti sunt. Nos et diuinae legis, et praeceptorum canonum inmemores, infantes et pueros Leuitas facimus ante legitimam etatem, aut experientiam uitae; ideoque ne ulterius fiat a nobis, et diuina lege, et canonicis ammonemur sententiis, sed a uicesimo quinto anno etatis suae Leuitae consecrentur, et a tricesimo presbiteri ordinentur. <4 8> -C. VIII.+ Per que interualla temporum ordinetur qui de monachis in clericatum eligitur. Item Gelasius. -[Papa ad Episcopos per Lucaniam, epist. I. cap. 3.]+ Si quis de religioso proposito et disciplinis monasterialibus eruditus ad clericale munus accedit, inprimis eius uita acta inquiratur, si nullo graui facinore probatur infectus; si secundam fortasse non habuerit uxorem, nec a marito reiectam sortitus ostenditur. <4 9> -[C. IX.]+ Idem. -[eodem capite et sequenti]+ Monachus uero nouitius morum honestate fulcitus, continuo lector, uel notarius, aut certe defensor effectus, post tres menses existat acolitus, maxime si huic etiam etas suffragatur; sexto mense subdiaconi nomen accipiat, ac si modeste conuersationis honestaeque uoluntatis existat, nono mense diaconus, conpletoque anno sit presbiter; cui tamen, quod annorum fuerant interstitia collatura, sancti propositi sponte suscepta docetur prestitisse deuotio. -@. 1.+ Si uero laicus quispiam ecclesiasticis est aggregandus offitiis, tanto sollicitius in singulis, que superius conprehensa sunt, huiusmodi decet examinare personam, quantum inter mundanam religiosamque uitam esse constat discriminis, quia utique conuenientia ecclesiae ministeria deputanda sunt, non inconuenientibus meritis ingerenda, tantoque magis quod sacris aptum possit esse seruitiis in eorum querendum est institutis, quantum de tempore, quo fuerint assequenda, decerpitur, ut morum hoc habere doceatur probitas, quod prolixior consuetudo non contulit, ne per occasionem supplendae penuriae clericatus -275+ uitia potius diuinis cultibus intulisse, non legitimae familiae Domini conputemur procurasse conpendia. Quorum promotionibus super anni metas sex menses nichilominus subrogamus, quoniam, sicut dictum est, distare debet inter personam diuino cultui deditam, et de laicorum conuersatione uenientem. Que tamen eatenus indulgenda credimus ut ecclesiis ab hac occasione cessantibus canonum paternorum uetus forma seruetur. <1 D> <2 78> -DISTINCTIO LXXVIII.+ -GRATIANUS.+ Qua uero etate sacerdotes ordinari debeant, Bonifatius Papa diffinit, dicens: <4 1> -C. I.+ Ante XXX. annos presbiter non ordinetur. Si quis triginta etatis suae non inpleuerit annos, nullo modo ordinetur presbiter, etiamsi ualde sit dignus.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Item in Nouellis in Authentica de sanctissimis episcopis @. Clericos, apud Iulianum Antecessorem constitutione CXV. c. 19. Nemo presbiter consecretur, qui minor triginta annis sit; nemo diaconus uel subdiaconus fiat, qui minor uigintiquinque annis sit; nemo lectoribus connumeretur, qui minor decem et octo annis fuerit; nemo inter diaconissas consecretur sacrosanctae ecclesiae, que minor sit quadraginta annis, uel ad secundum matrimonium peruenerit. -]+

<4 3> -C. III.+ Non est ordinandus sacerdos, nisi longo probatus examine. Item Leo papa. -[ad Episcopos Africanos, epist. LXXXV. cap. 1.]+ Quid est: manus cito inponere, nisi ante etatem maturitatis, ante tempus examinis, ante meritum obedientiae, ante experientiam disciplinae sacerdotalem honorem tribuere non probatis? Et quid est: communicare peccatis alienis, nisi talem effici ordinantem, qualis ille est, qui non meruit ordinari? <4 4> -C. IV.+ Ante XXX. annos presbiter non ordinetur. Item ex Concilio Neocesariensi. -[c. 11.]+ Presbiter ante triginta annorum etatem non ordinetur, quamuis sit probabilis uitae; sed obseruetur usque ad -276+ prefinitum tempus. Dominus enim tricesimo anno baptizatus est, et tunc predicauit. -Gratian.+ Hoc regulariter, unde et Christus, et Iohannes Baptista, et Ezechiel, et nonnulli prophetarum non leguntur predicasse uel prophetasse. Verum, quia et Ieremias et Daniel ante iuuenilem etatem spiritum prophetiae accepisse leguntur, Dauid quoque et Salomon in adolescentia uncti inueniuntur, Iohannes etiam Euangelista, cum adhuc esset adolescens, a Domino in apostolum electus et cum aliis ad predicandum missus inuenitur; Paulus quoque apostolus in adolescentia a Domino electus, et ad predicandum missus asseritur: ecclesia similiter necessitate exigente nonnullos ante trigesimum annum ordinare consueuit. Unde Zacharias papa Bonifatio Episcopo: -[epist. VI. cuius initium: "Benedictus Deus"]+ <4 5> -C. V.+ Necessitate cogente XXV. annorum sacerdotes ordinentur. Si triginta annorum non reperiuntur, et necessitas exposcit, a uiginti quinque annis sacerdotes ordinentur. <1 D> <2 79> -DISTINCTIO LXXIX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Apostolicus autem non nisi a Cardinalibus et religiosis clericis est intronizandus. Unde Nicolaus papa -[II.]+ ait: -[in epistola, qua sinodum a se Romae habitam refert, cap. 1.]+ <4 1> -C. I.+ De eo qui sine concordi electione Cardinalium intronizatur. Si quis apostolicae sedi sine concordi et canonica electione Cardinalium eiusdem ac deinde sequentium clericorum religiosorum intronizatur, non Papa uel Apostolicus, sed apostaticus habeatur. <4 2> -C. II.+ Papa superstite, eo inconsulto de electione futuri Pontificis nemo audeat loqui. Item Simacus Papa. -[in Sinodo Romana I. cap. 3. et 5.]+ Si quis superstite Papa pro Romano Pontificatu cuiquam quolibet modo fauorem prestare conuincitur, loci sui honore priuetur. Et infra: Si quis presbiter, aut diaconus, aut clericus, Papa incolumi et eo inconsulto, aut subscriptionem pro Romano Pontificatu commodare, aut -277+ pitacia promittere, aut sacramentum prebere temptauerit, aut aliquod certe suffragium polliceri, uel de hac causa priuatis conuenticulis factis deliberare aliquid atque decernere presumpserit, loci sui dignitate, uel communione priuetur. Et infra: Propter occultas fraudes et coniurationum secretas insidias, quas sententia huius districtionis consequitur, si quis ad ecclesiasticam pertulerit noticiam consilia eorum, qui contra hanc sinodum de pontificali egerint ambitu, et rationabili probatione conuicerit, particeps actionis huiusmodi non solum purgatus ab omni culpa sit, sed etiam remuneratione, que non indigna sit, subleuetur. <4 3> -C. III.+ In apostolatus culmen nisi ex Cardinalibus non promoueatur. Item ex Concilio Stephani Papae. -[III.]+ Oportebat, ut hec sacrosancta domina nostra Romana ecclesia (iuxta quod a B. petro et eius successoribus institutum est) rite ordinaretur, et in apostolatus culmen unus de cardinalibus presbiteris aut diaconibus consecraretur. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex eodem. Nullus umquam laicorum neque ex alio ordine presumat nisi per distinctos gradus ascendens diaconus aut presbiter factus fuerit cardinalis, ad sacrum pontificalem honorem promoueri. <4 5> -C. V.+ Anathematizetur episcopus uel monachus uel laicus Romanam ecclesiam inuadens, et in gradum filiorum eius prorumpens. Item ex eodem. Si quis ex episcopis, uel monachis, uel laicis contra canonum et sanctorum Patrum instituta prorumpens in gradum filiorum sanctae Romanae ecclesiae, id est presbiterorum cardinalium et diaconorum ire presumpserit, et hanc apostolicam sedem inuadere quilibet ex supradictis temptauerit, et ad summum pontificalem honorem ascendere uoluerit, ipsi et sibi fauentibus fiat perpetuum anathema. Et infra: -@. 1.+ Si quis resistere presumpserit sacerdotibus atque primatibus ecclesiae, uel cuncto clero ad eligendum sibi Romanum Pontificem secundum canonicam tradicionem, anathema sit. <4 6> -C. VI.+ Anathema sit, qui canonicae electioni Romani pontificis contradicere presumpserit. Item ex Concilio Leonis Papae. -[IV.]+ Si quis sacerdotibus, seu primatibus nobilibus, seu -278+ cuncto clero huius sanctae Romanae ecclesiae, electionem Romani pontificis contradicere presumpserit, sicut in concilio beatissimi Bonifatii et Stephani Papae legitur statutum, anathema sit. <4 7> -C. VII.+ Nullius episcopi fiat electio, nisi post diem tercium depositionis alterius. Item ex Concilio Bonifatii. -[Papae III.]+ -II. Pars.+ Nullus Pontifice Romano uiuente aut episcopo ciuitatis suae presumat loqui, aut partes sibi facere, nisi tercio die depositionis eius, adunato clero et filiis ecclesiae, et tunc electio fiat. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed queritur, si duo temeritate concertantium ordinati fuerint, quis eorum alteri sit preferendus? De his ita scribit Honorius Augustus ad Bonifatium Papam: <4 8> -C. VIII.+ Si temeritate concertantium duo fuerint ordinati. Si duo forte contra fas temeritate concertancium fuerint ordinati, nullum ex eis futurum sacerdotem permittimus, sed illum solum in sede apostolica permansurum censemus, quem ex numero clericorum noua ordinatione diuinum iudicium et uniuersitatis consensus elegerit. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Hoc autem capitulum non de eo intelligendum est, qui uno per apostasiam ordinato a Cardinalibus et religiosis clericis apostolicae sedi intronizatur, etiamsi ille apostaticus ita cathedram B. Petri uiolenter tenuerit, ut canonica electio intra Urbem fieri non ualeat. Unde Nicolaus papa -[II. in Concilio Romano]+ statuit, dicens: <4 9> -C. IX.+ De eo, qui pecunia uel populari tumultu, non canonica electione ordinatur. Si quis pecunia uel gratia humana, aut populari tumultu seu militari, sine canonica et concordi electione cardinalium, et sequentium religiosorum clericorum fuerit apostolicae sedi intronizatus, non Apostolicus, sed apostaticus habeatur, liceatque cardinalibus et aliis clericis timentibus Deum et laicis inuasorem anathematizare et humano auxilio a sede apostolica pellere. Quod si intra Urbem perficere nequiuerint, apostolica auctoritate extra urbem congregati in loco, quo eis placuerit, electionem faciant, concessa electo auctoritate regendi et disponendi res et utilitatem sanctae -279+ Romanae ecclesiae iuxta qualitatem temporis, quasi intronizatus sit. -V. Pars.+ -Gratian.+ Electio uero Romani pontificis etiam cum deliberatione predecessoris fieri debet. Unde Simacus ait: -[in Sinodo Romana I. cap. 4.]+ <4 10> -C. X.+ Si Papa de electione sui successoris decernere non poterit. Si transitus Papae inopinatus euenerit, ut de sui electione successoris, ut supra placuit, non possit ante decernere, siquidem totius in unum conuenerit ecclesiastici ordinis electio, consecretur electus episcopus. Si uero, ut fieri solet, studia ceperint esse diuersa eorum, de quibus certamen emerserit, conuincat sententia plurimorum: sic tamen, ut sacerdotio careat, qui captus promissione non recto iudicio de electione decreuerit. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Sicut supra monstratum est, electio summorum sacerdotum a Cardinalibus et religiosis clericis debet fieri: eiectio uero eorum diuino iudicio est reseruata. Unde Anacletus Papa ait: -[ad Episcopos Italiae, epist. II. cap. 2.]+ <4 11> -C. XI.+ Summorum sacerdotum eiectionem sibi Dominus reseruauit. Eiectionem summorum sacerdotum sibi Dominus reseruauit, licet electionem eorum bonis sacerdotibus et spiritualibus populis concessisset. <1 D> <2 80> -DISTINCTIO LXXX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Loca uero, in quibus primates, patriarchae, archiepiscopi, episcopi, presbiteri sunt ordinandi, hec sunt secundum Lucium Papam, ac Clementem, atque Anacletum. Ait enim Lucius Papa: <4 1> -C. I.+ In quibus locis primates uel patriarchae debeant ordinari. Urbes et loca, in quibus primates presidere debent, non modernis, sed multis ante aduentum Christi sunt statutae temporibus quarum primates gentiles etiam pro maioribus negotiis appellabant. -@. 1.+ In ipsis uero urbibus post aduentum Christi apostoli et eorum successores patriarchas et primates posuerunt, ad quos episcoporum negotia, salua in omnibus apostolica auctoritate, et maiores causae post apostolicam sedem sunt referendae. -280+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Clemens Papa. -[ad Iacobum epist. I.]+ In illis ciuitatibus uero, in quibus olim apud ethnicos primi flamines eorum atque primi legis doctores erant, episcoporum primates uel patriarchas poni B. Petrus precepit, qui reliquorum episcoporum causas et maiora negotia in fide agitarent. -@. 1.+ In illis autem, in quibus dudum apud ethnicos predictos erant eorum archiflamines, quos tamen minores tenebant quam memoratos primates, archiepiscopos institui precepit. -@. 2.+ In singulis uero reliquis ciuitatibus singulos, et non plures episcopos constitui precepit, qui episcoporum tantum uocabulo potirentur; quoniam nec inter ipsos apostolos par fuit institucio, sed unus prefuit omnibus. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Anacletus. -[epist. III. cap. 2.]+ Episcopi non in castellis neque in modicis ciuitatibus debent constitui, sed presbiteri per castella et modicas ciuitates atque uillas debent ab episcopis ordinari et poni, singuli tamen per singulos titulos suos. Episcopus non ab uno, sed a pluribus episcopis debet ordinari, et, ut dictum est, non ad modicam ciuitatem, ne uilescat nomen episcopi, sed ad honorabilem titulandus et denominandus est. Presbiter uero ad qualemcumque locum in eo constitutae ecclesiae est preficiendus. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Leo Papa. -[ad Episc. Africae, epist. LXXXV. c. 2.]+ Illud sane, quod ad sacerdotalem pertinet dignitatem, inter omnia uolumus canonum statuta seruari, ut non in quibuslibet locis, nec quibuscumque castellis, et ubi ante non fuerunt, episcopi consecrentur, cum, ubi minores sunt plebes minoresque conuentus, presbiterorum cura sufficiat episcopalia autem gubernacula non nisi in maioribus populis et frequentioribus ciuitatibus oporteat presidere, ne, quod sanctorum Patrum diuinitus inspirata uetuerunt decreta, uiculis et possessionibus, uel obscuris et solitariis municipiis tribuatur sacerdotale fastigium. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 57.]+ Non debere in uicis et uillis episcopos ordinari, sed uisitatores, id est qui circumeant, constitui; his autem qui ante hoc ordinati sunt, nichil agere censemus sine -281+ conscientia episcopi ciuitatis. Similiter autem presbiteri sine precepto et consilio episcopi nichil agant. -II. Pars.+ -Gratian.+ Sedes autem episcoporum non longo interuallo debent disiungi, ut ad consecrationem sui conprouincialis sine difficultate possint occurrere. Unde Gregorius Augustino Anglorum Episcopo: -[resp. 8.]+ <4 6> -C. VI.+ Episcopales sedes non longo interuallo a se disiungi debent. Fraternitatem tuam ita uolumus ordinare episcopos, ut sibi ipsi episcopi longo interuallo minime disiungantur, quatinus nulla sit necessitas, ut in ordinatione episcopi conuenire non possint. Nam episcoporum ordinatio sine aggregatis tribus aut quatuor episcopis fieri nullatenus debet. <1 D> <2 81> -DISTINCTIO LXXXI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Hec de ordinandis et ordinatoribus atque de singulorum graduum distinctionibus et offitiis dixisse nos sufficiat. Verum quia aliquantulum diffusius in his immorati sumus, precedentibus coherentia quedam sub epilogo ad memoriam subiciamus. Debet autem ordinandus in episcopum, (ut Apostolus scribit esse "sine crimine," id est sine peccato mortifero, quod non solum de episcopo, sed etiam de quolibet electo ad aliquam preposituram ecclesiae oportet intelligi. Unde Augustinus scribit supra Iohannem: <4 1> -C. I.+ Sine crimine id est sine graui peccato debet esse qui ordinatur episcopus. Apostolus Paulus, quando elegit ordinandos uel presbiteros, uel diacones, et quicumque ordinandus est ad preposituram ecclesiae, non ait: "Si quis sine peccato est," (hoc enim si diceret, omnis homo reprobaretur, et nullus ordinaretur,) sed ait: "Si quis sine crimine est:" sicut est homicidium, adulterium, aut aliqua inmunditia fornicationis, furtum, fraus, sacrilegium et cetera huiusmodi. -@. 1.+ Crimen autem est graue peccatum, accusatione et dampnatione dignissimum. -II. Pars.+ -Gratian.+ Quolibet itaque horum inplicatus ordinari non debet; uel si iam ordinatus ante tempus uel post tempus suae ordinationis aliquid eorum admisisse conuincitur, suscepti gradus offitio priuabitur. Unde Simacus Papa ait: <4 2> -C. II.+ Monitoris personam recte non suscipit, qui uerbis, non operibus docet. Nemo recte monitoris personam suscipit, nisi qui actibus suis errata condempnat, et amorem innocentiae conuersatione demonstrat. -282+ <4 3> -C. III.+ Careat ordine, quem prestat, qui indignum sublimare non metuit. Item Celestinus Papa. -[ad Episcopos Galliae, epist. II. c. 3.]+ Tantis Daniel grauatus testimoniis facinorum, tanta accusatione pulsatus sacrarum, ut dicitur uirginum pollutus incestu episcopus asseritur ordinatus. Et, ut in nostri libellis scrinii continetur, quorum ad uos quoque exemplaria direximus, in pontificii dignitatem hoc tempore, quo ad causam dicendam missis a nobis litteris uocabatur, obrepsit. Sacro nomini absit iniuria. Facilius est, ut hanc dignitatem tali dando amiserit ordinator, quam eam obtineat ordinatus; cui conuicto sociabitur, qui eum sibi credidit largiendo pontificium sociandum. Qualis enim ipse sit, quisquis tales ordinauerit, ostendit. <4 4> -C. IV.+ Non recipit ordo ecclesiasticus, qui in examinatione, uel postea confessus ordinatur. Item ex Concilio Niceno. -[cap. 9.]+ Si qui sine examinatione promoti presbiteri sunt, et postea examinati confessi sunt peccata sua, et, cum confessi fuissent, homines uenientes contra regulam eis manus inposuerunt, hos ecclesiasticus ordo non recipit. In omnibus enim quod inreprehensibile est defendit ecclesia. <4 5> -C. V.+ Lapsi, per ignorantiam aut contemptu ordinantium tonsorati, deiciantur. Item eiusdem Concilii. -[cap. 10.]+ Quicumque ex his, qui lapsi sunt, per ignorantiam iam ordinati sunt, uel contemptu eorum, qui eos ordinauerunt, hoc non preiudicat regulae ecclesiasticae. Cum enim compertum fuerit, deponentur. <4 6> -C. VI.+ Alienus fiat a ministerio, qui illud uiuendo illicite polluit. Item Innocentius. -[ad Maximum et Seuerum, ep. V.]+ Maximilianus filius noster qualem querelam detulerit, libelli eius series adnexa declarat. Qui zelo fidei ac disciplinae ductus, non patitur ecclesiam pollui ab indignis presbiteris, quos in presbiterio filios asserit procreasse. Et ideo, fratres, huius libelli, qui subiectus est, tenore perspecto, eos, qui talia perpetrasse dicuntur, debetis in medio collocare, discussisque obiectionibus, que ipsis presbiteris inpinguntur, si conuinci potuerint, a sacerdotali remoueantur offitio, (quia qui sancti non sunt sancta attractare non possunt,) atque alieni efficiantur a ministerio, quod uiuendo illicite polluerunt. <4 7> -C. VII.+ Cuilibet ab ordine deponendo episcopi prouidentia locus penitenciae deputetur. Item Eugenius Papa. -[II.]+ Sacerdos, aut quis alius in ordine ecclesiastico prouectus, si in eo scelere inuenitur, quo abiciendus conprobetur, -283+ depositus prouidentia episcopi bene prouiso loco constituatur, ubi peccatum lugeat et ulterius non committat. <4 8> -C. VIII.+ Retrudantur in monasterio presbiteri, qui penitenciam agere contempnunt. Item ex Concilio Magontiensi. Dictum est nobis, presbiteros propter suam negligentiam canonice degradatos et seculariter gradu amisso uiuere, et penitenciae agendae bonum negligere. Unde statuimus, ut gradu amisso agendae penitenciae gratia in monasterium aut canonicam regularem mittantur. Si uero hoc fieri causa quelibet prohibuerit, ubicumque sint, penitenciam agere non desistant. Si autem amisso gradu seculariter uiuere uoluerint, et penitenciam agere neglexerint, ab ecclesiae communione separentur. <4 9> -C. IX.+ Mutatio loci ualet conuersis ad penitenciam. Item Ysidorus. -[Sentenciarum, de summo bono, lib. II. c. 10.]+ Valet interdum conuersis pro animae salute mutatio loci; plerumque enim, dum mutatur locus, mutatur mentis affectus. Congruum est ergo, inde etiam corporaliter euelli ubi quisque illecebris deseruiuit. Nam locus, ubi praue quisque uixit, in aspectu mentis apponit quod sepe ibi uel cogitauit, uel gessit. <4 10> -C. X.+ Clericus adulterasse conuictus uel confessus in monasterio retrudatur. Item ex VII. Sinodo Aurelianensi. -[c. 7.]+ Si quis clericus adulterasse aut confessus fuerit, aut conuictus, depositus ab offitio communione concessa in monasterio toto uitae suae tempore trudatur. <4 11> -C. XI.+ De eodem. Item Pelagius Constantino Defensori. Romanus ecclesiae Thianensis clericus pro crimine adulterii, quod admisisse perhibetur, a clericatus ordine -284+ depositus in monasterio hic in urbe Romana ad agendam penitenciam ex nostra iussione retrusus est. <4 12> -C. XII.+ In crimine captus presbiter uel diaconus deponatur, sed communione non priuetur. Item ex canone Apostolorum. -[c. 25.]+ Presbiter aut diaconus, qui in fornicatione, aut furto, aut periurio, aut homicidio captus est, deponatur, non tamen communione priuetur; dicit enim scriptura: "Non iudicat Deus bis in id ipsum." <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item. Si quis episcopus, aut presbiter, aut diaconus post diaconii sui gradus acceptos fuerit fornicatus aut mechatus, deponatur, et ab ecclesia proiectus inter laicos agat penitenciam. <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I. c. 9. et 12.]+ Si diaconus aut presbiter crimen capitale commiserit, simul et ab offitio, et communione pellatur. Si uero pro reatu suo se ab altaris communione sub penitentis professione submouerit, his quoque, si alii defuerint, et causa certae necessitatis exoritur, poscentem baptismum liceat baptizare. <4 15> -C. XV.+ Non ingrediantur ecclesias presbiteri, diaconi, subdiaconi, qui in fornicationis crimine iacent. Item Gregorius -[VII.]+ omnibus per regnum Italicum et Teutonicorum. Si qui sunt presbiteri, diaconi, uel subdiaconi, qui in crimine fornicationis iacent, interdicimus eis ex parte Dei omnipotentis et S. Petri auctoritate ecclesiae introitum, usque dum peniteant et emendent. Si qui uero in peccato suo perseuerare maluerint, nullus uestrum eorum -285+ audire presumat offitium quia benedictio eorum uertitur in maledictionem et oratio in peccatum, testante Domino per Prophetam: "Maledicam," inquit, "benedictionibus uestris." Qui uero huic saluberrimo precepto obedire noluerint, ydolatriae peccatum incurrent, Samuele teste, et B. Gregorio instruente: "Peccatum ariolandi est non obedire, et scelus ydololatriae non adquiescere." Peccatum igitur paganitatis incurrit, quisquis, dum Christianum se esse asserit, apostolicae sedi obedire contempnit. <4 16> -C. XVI.+ Offitio et beneficio priuetur episcopus, presbiter, diaconus uxorem suscipiens, uel susceptam retinens. Item Alexander II. Episcopis et Regi Dalmatiae. Si quis amodo episcopus, presbiter, diaconus feminam acceperit uel acceptam retinuerit, proprio gradu decidat, usque dum ad satisfactionem ueniat, nec in choro psallentium maneat, nec aliquam portionem de rebus ecclesiasticis habeat. <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Idem Clero Mediolanensi. Si quis sacerdotum, uel diaconorum, uel subdiaconorum offitium contumaciter deserens feminam sibi potius elegerit, sicut sponte ob fornicationem dimittit offitium, ita ob preuaricationem dimittere cogatur etiam inuitus beneficium. -+ <4 18> -C. XVIII.+ De eodem. Idem populo Mediolanensi. Eos etiam, qui, ut fornicari eis liceat, diuinum offitium derelinquunt, a Deo recedentes diabolo et operibus eius seruiunt, sicut se iustissime ab offitio alienos faciunt, ita beneficio ecclesiarum priuatos esse adiudicamus. -286+ <4 19> -C. XIX.+ De eodem. Item Lucius Papa. Ministri altaris presbiteri siue diaconi ad offitia dominica tales eligantur, qui continenciam seruent. -@. 1.+ Si uero post ordinationem suam ministro contigerit propriae uxoris inuadere cubile, sacrarii non intret limina, nec sacrarii portitor fiat nec altare contingat, nec ab offerentibus holocausti oblationem suscipiat, nec ad dominici corporis portionem accedat, nec propinet, neque sine maioris natu auctoritate minora gerat offitia; urceum sane uel calicem ad altare non suggerat. <4 20> -C. XX.+ Clericus matronarum domicilia frequentans deponatur. Idem. -III. Pars.+ Clericus solus ad feminae tabernaculum non accedat, nec properet sine maioris natu sacerdotis iussione; nec solus presbiter cum sola femina fabulas misceat, nec archidiaconus sub pretextu humilitatis aut offitii frequenter intret domicilia matronarum, aut forte per clericos aut domesticos matronae mandet aliquid secrete. Si agnitum fuerit, et ille deponatur, et ille a liminibus ecclesiae arceatur.

-[PALEA.+ <4 21> -C. XXI.+ De eodem. Idem. Sed si forte aliqua intercessio fuerit, episcopo suggeratur. Et si talis est, ad quam debeat ire pio interuentu, ipse pergat: sin autem, de latere suo dirigat cum duobus aut tribus testibus. Nemo tamen cum extranea habitet femina, nisi proxima aut soror fuerit. Et hoc cum magna sollicitudine fiat. Non enim ignoramus malicias satanae. -]+

-287+

-[PALEA.+ <4 22> -C. XXII.+ De eodem. Ex decreto Eugenii Papae. Si quispiam sacerdotum, id est presbiter, uel diaconus, uel subdiaconus, de quacumque femina crimine fornicationis suspectus post primam, secundam et tertiam admonitionem inueniatur fabulari cum ea uel aliquo modo conuersari, excommunicetur, femina uero canonice iudicetur. -]+

<4 23> -C. XXIII.+ Simul cum mulieribus sacerdotes habitare non licet. Item Gregorius. -IV. Pars.+ Oportet sacerdotes, quibus populus Domini commissus est, cum magna constantia uigilare desuper dominicas oues, ne lupinis morsibus id est diaboli stimulis lanientur. -@. 1.+ Neque enim hoc silere debeo, quod cum graui animi tristicia dico: sacerdotes cum feminis habitare conspicio; quod nefarium est dicere uel audire, et contra sanctorum canonum sancita. Ubi enim talis fuerit commorantium cohabitacio, antiqui hostis stimuli non desunt. Ideoque ammonendi sunt, ut non antiqui hostis decipiantur fraude, quatinus iuxta Apostoli uocem non uituperetur ministerium nostrum. Cauere enim nos oportet, fratres, ab illicitis, ut mundas ualeamus ad Deum leuare manus. Scriptum est enim: "Sancti estote, quoniam ego sanctus sum." Si quis uero presumpserit aliter agere, sacerdotii sui honore priuetur. Unde omnimodo cauendum est, fratres, ne fallamus populum, et inpleatur in nobis illud Prophetae dictum: "Sacerdotes mei contaminant sancta et reprobant legem," quos et alius Propheta increpat, dicens: "Vos o sacerdotes, qui fallitis nomen meum, et dixistis, in qua re fallimus nomen tuum? quibus responsum est: offerentes ad altare meum panes pollutos. Non mihi uoluntas in uobis, dicit Dominus, et sacrificium non accipiam de manibus uestris, quia polluti estis." <4 24> -C. XXIV.+ De eodem. Idem Simaco. -[Defensori, lib. I. Reg. Indict. IX. ep. 50.]+ Volumus, ut sacerdotes Prohiberi debeant, ne cum mulieribus conuersentur: excepta dumtaxat matre, uel sorore, uel uxore, quae caste regenda est. <4 25> -C. XXV.+ De eodem. Idem in registro. -[lib. VII. epist. 39.]+ Legitur, quod B. Augustinus nec cum sorore habitare consenserit, dicens: Que cum sorore mea sunt sorores meae non sunt. Docti ergo uiri cautela magna nobis debet esse instructio. -288+ <4 26> -C. XXVI.+ De eodem. Item ex VIII. Sinodo. In omnibus obseruare conuenit, ut certus quis, et certo tempore, et certo loco, et certis personis uel apparere clericus, uel loqui debeat mulieribus, ut excludatur omnis nefanda suspicio. Certe solum ad solam accedere nulla religionis ratio permittit. "Melius enim duo, quam unus." Simul enim et fidelius, et tutius res geritur. "Ve enim uni, quia si ceciderit, non est qui erigat eum." <4 27> -C. XXVII.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 17.]+ Cum omnibus omnino clericis extraneae feminae non cohabitent, sed solae matres, auiae et materterae, amitae, sorores et filiae fratrum aut sororum, et quecumque ex familia domestica necessitate, etiam antequam ordinarentur, iam cum eis habitabant, uel si filii eorum iam ordinatis parentibus uxores acceperunt, aut seruis, non habentibus in domo quas ducant, aliunde ducere necessitas fuerit. <4 28> -C. XXVIII.+ De eodem. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 30.]+ Non oportet ministros altaris, uel etiam clericos quoslibet, aut se continentes, et omnino Christianum cum mulieribus lauacra habere communia. Hec enim est apud gentiles prima reprehensio. <4 29> -C. XXIX.+ De eodem. Item Gregorius Ianuario Episcopo Caralitano. -[lib. III. epist. 26.]+ Archidiaconum tuum, ut audio, habitare cum mulieribus prohibuisti, et nunc usque in ea prohibitione despiceris; qui nisi iussioni tuae paruerit, eum sacro ordine uolumus esse priuatum. <4 30> -C. XXX.+ Venundentur ab episcopo que appetunt illicita clericorum consortia. Item ex Concilio Tolletano. -[IV. c. 42.]+ Quidam clerici, legitimum non habentes coniugium, extranearum mulierum uel ancillarum suarum que interdicta sunt consortia appetunt. Ideoque, quecumque clericis taliter coniunctae sunt, ab episcopo auferantur et uenundentur, illis pro tempore religatis ad penitenciam, quos sua libidine infecerunt. <4 31> -C. XXXI.+ Non habitent cum clericis, nisi quas necessitudo excusat. Item Siricius Papa Imerio Episcopo. -[ep. I. c. 12.]+ Feminas non alias in domo clericorum esse patimur, -289+ nisi eas tantum, quas propter solas necessitudinum causas habitare cum eisdem sinodus Nicena permisit. <4 32> -C. XXXII.+ Nisi maiorum iussione ad feminarum domicilia clerici non accedant. Item ex Concilio Affricano III. -[c. 5.]+ Clerici uel continentes ad uiduas uel uirgines nisi ex iussu uel permissu episcoporum aut presbiterorum non accedant. Et hoc non soli faciant, sed cum clericis, uel cum quibus episcopus aut presbiter iusserit. Nec ipsi episcopi aut presbiteri soli habeant accessum ad huiusmodi feminas, sed ubi aut clerici presentes sunt, aut graues aliqui Christiani. <4 33> -C. XXXIII.+ Episcopi prouideant, ne occasione temporalium clericorum familiaritatibus uirgines socientur. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 102.]+ Ad reatum episcopi pertinet uel presbiteri, qui parrochiae preest, si sustentandae uitae presentis causa adolescentiores uiduae uel sanctimoniales clericorum familiaritatibus subiciantur. <4 34> -[C. XXXIV.]+ Item ex eodem. -[c. 103.]+ Viduae, que stipendio ecclesiae sustentantur, tam assiduae in Dei opere esse debent, ut et meritis, et orationibus suis ecclesiam adiuuent. <1 D> <2 82> -DISTINCTIO LXXXII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Generaliter etiam pauperibus et his, qui suis manibus laborare non possunt, episcopus necessaria prouideat. Unde in Aurelianensi Concilio -[I. c. 18.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ De eodem. Episcopus pauperibus uel infirmis, qui debilitate faciente suis manibus laborare non possunt, uictum et uestitum (in quantum sibi possibile fuerit) largiatur. -290+ <4 2> -C. II.+ Qui uoluptatem offitio preposuerit, modis omnibus submoueatur. Item Innocentius Exsuperio Tolletano Episcopo. -[epist. III. c. 1.]+ -II. Pars.+ Proposuisti, quid de his obseruari debeat, quos in diaconii ministerio aut in offitio presbiterii positos incontinentes esse aut fuisse generati filii prodiderunt. De his etiam manifesta diuinarum legum est disciplina, et beatae recordationis Siricii episcopi monita euidentia commearunt, ut incontinentes in offitiis talibus positi omni honore ecclesiastico priuarentur, nec admittantur ad tale ministerium, quod sola continentia oportet inpleri. Est enim uetus admodum sacrae legis auctoritas iam inde ab initio custodita, quod in templo anno uicis suae habitare precepti sunt sacerdotes, ut seruientes sacris oblationibus puros et ab omni labe purgatos sibi uendicent diuina misteria, neque eos ad sacra offitia fas sit admitti, qui exercent uel cum uxore carnale consortium, quia scriptum est: "Sancti estote, quia ego sanctus sum Dominus Deus uester." Quibus utique propter sobolis successionem propterea usus fuerat relaxatus, quia de alia tribu, ad sacerdotium nullus fuerat iussus accedere. Quo magis ipsi sacerdotes uel Leuitae pudicitiam ex die ordinationis suae seruare debent, quibus et sacerdotium, uel ministerium sine successione est, nec preterit dies, qua uel a sacrificiis diuinis, uel baptismatis offitio uacent? Nam si Paulus ad Corinthios dicens scribit: "Abstinete uos ad tempus, ut uacetis orationi," et hoc utique laicis precepit, multo magis igitur sacerdotes, quibus et sacrificandi et orandi iuge offitium est, semper debebunt ab huiusmodi consortio abstinere; qui, si contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo merito exaudiri se posse credit, cum dictum sit: "Omnia munda mundis, coinquinatis autem et infidelibus mundum nichil est; sed coinquinata est eorum mens uel conscientia?" Sed fortasse hoc licere sibi credit, quia scriptum est: "Unius uxoris uirum." Non dixit hoc, ut permaneat in concupiscentia generandi, sed propter incontinentiam futuram. Quod apertius declarat dicens: "Qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt. Vos autem iam non estis in carne, sed in spiritu." Sed ea plane dispar et diuersa sententia est. Nam si ad aliquos forma -291+ ecclesiasticae uitae pariter et disciplinae, que ab episcopo Siricio ad omnes prouincias comeauit, non probatur peruenisse, his ignorantibus uenia non negabitur, ita ut de cetero penitus incipiant abstinere et ita gradus suos, in quibus fuerint inuenti, retentent, ut eis non liceat ad potiora conscendere; quibus in beneficio esse debet, quod hunc ipsum locum, quem retinent, non amittunt. -@. 1.+ Si qui autem scisse formam uiuendi missam a Siricio deteguntur, neque statim cupiditates libidinis abiecisse, illi sunt modis omnibus submouendi, qui post admonitionem cognitam preponendam arbitrati sunt uoluptatem. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Siricius Papa. -[ad Himerium Tarraconensem Episcopum, epist. I. cap. 7.]+ Plurimos sacerdotes Christi atque Leuitas post longa consecrationis suae tempora tam de coniugibus propriis, quam etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse, et crimen suum hac prescriptione defendere, quia in ueteri testamento sacerdotibus ac ministris generandi facultas legitur attributa. Dicat mihi nunc, quisquis ille est sectator libidinum preceptorque uitiorum, si existimat quod in lege Moysi sacris ordinibus passim a Deo nostro laxata sunt frena luxuriae, cur eos, quibus committebantur sancta sanctorum, premonet, dicens: "Sancti estote, quia ego sanctus sum Dominus Deus uester?" Cur etiam procul a suis domibus anno uicis suae in templo habitare iussi sunt sacerdotes? Hac uidelicet ratione, ne uel cum uxoribus possent carnale exercere commercium, ut conscientiae integritate fulgentes acceptabile Deo munus offerrent. Quibus expleto deseruitionis suae tempore uxoris usus solius successionis causa fuerat relaxatus, quia non ex alia tribu, nisi ex Leui, quisquam ad Dei ministerium fuerat preceptus admitti. <4 4> -[C. IV.]+ Item. Quia aliquanti, de quibus loquimur, (ut tua sanctitas retulit), ignorantia lapsos se esse deflent, his hac condicione misericordiam dicimus non negandam, ut sine ullo honoris augmento, in hoc, quo deiecti sunt, quamdiu uixerint, offitio perseuerent: si tamen post hoc continentes se studuerint exhibere. Hi uero, qui illiciti priuilegii -292+ excusatione nituntur, et sibi asserunt ueteri hoc lege concessum, nouerint se ab omni ecclesiastico honore, quo indigne usi sunt, apostolicae sedis auctoritate deiectos, nec umquam posse ueneranda attractare misteria, a quibus se ipsi, dum obscenis cupiditatibus inhiant, priuauerunt. Et quia exempla presentia cauere nos premonent in futurum, si quilibet episcopus, presbiter atque diaconus (quod non optamus) fuerit talis inuentus, iam nunc sibi omnem per nos indulgentiae aditum intelligat obseratum, quia ferro necesse est ut abscidantur uulnera, que fomentorum non senserint medicinam. -III. Pars.+ -Gratian.+ Qui autem propter peccatum iubetur deponi, post condignam penitenciam in suo ordine poterit reparari. Unde in Gangrensi Concilio legitur: <4 5> -C. V.+ Que penitentia sit inponenda sacerdoti, qui de fornicatione conuictus fuerit. Presbiter, si fornicationem fecerit, quamquam secundum canones Apostolorum debeat deponi, tamen iuxta auctoritatem B. Siluestri Papae, si non in uitio perdurauerit, si sua sponte confessus adiecit, ut resurgeret, decem annis in hunc modum peniteat: tribus siquidem mensibus a ceteris remotus pane et aqua a uespera in uesperam utatur, diebus autem dominicis et precipuis festis modico uino et pisciculis atque leguminibus recreetur, sine carne et sagimine, ouis et caseo; sacco indutus humi adhereat, die ac nocte iugiter misericordiam Dei omnipotentis inploret. Finitis tribus mensibus continuis exeat: tamen in publicum non procedat, ne grex fidelis in eo scandalum patiatur; nec enim debet sacerdos publice penitere, sicut laicus. Postea aliquantisper resumptis uiribus, unum annum et dimidium in pane et aqua expleat, exceptis dominicis diebus et precipuis festiuitatibus, in quibus uino et sagimine, ouis et caseo iuxta canonicam mensuram uti poterit. Finito primo anno et dimidio, corporis et sanguinis Domini, ne indurescat, particeps fiat, et ad pacem ueniat, psalmos cum fratribus in choro ultimus canat, ad cornu altaris non accedat, iuxta B. Clementis uocem minora gerat offitia. Deinde uero usque ad expletionem septimi anni omni quidem tempore, exceptis pascalibus diebus, tres legitimas ferias in unaquaque ebdomada in pane et aqua ieiunet. Expleto septimi anni circulo, si fratres apud quos penituit, eius condignam penitentiam -293+ laudauerint, episcopus in pristinum honorem iuxta B. Calixti Papae auctoritatem eum reuocare poterit. Sane sciendum est, quia secundam feriam unum psalterium canendo, aut unum denarium pauperibus dando, si opus est, redimere poterit. Finitis septem annis, deinde usque ad finem decimi anni sextam feriam (nulla interueniente redemptione) obseruet in pane et aqua. -@. 1.+ Eadem quoque penitentia erit sacerdoti de omnibus aliis peccatis et criminibus, que eum in depositionem adducunt. Neque hoc cuilibet uideatur onerosum, si sacerdos post lapsum digne, ut supra dictum est, penitens ad pristinos redeat honores. <1 D> <2 83> -DISTINCTIO LXXXIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Prouidendum quoque est, ne is, qui ad ordinandum eligitur, etsi a proprio uitio uideatur alienus, consentiendo alienis inquinetur. Ut enim Simacus Papa ait: "Non est grandis differentia, utrum lethum inferas, uel admittas. Mortem enim languentibus probatur infligere, qui hanc, cum possit, non excludit." Hinc Gregorius VII. ait: -[in Reg. lib. VI. c. 12. Romanae Sinodi, celebratae Anno Domini 1080. al. 1078.]+ <4 1> -C. I.+ Suspendatur ab offitio, clericorum suorum fornicationi consentiens episcopus. Si quis episcopus fornicationem presbiterorum, diaconorum, uel crimen incestus in sua parrochia precio uel precibus interueniente consenserit, uel commissum auctoritate sui offitii non inpugnauerit, ab offitio suspendatur. <4 2> -C. II.+ Maxime ecclesiam ledit sub nomine sanctitatis delinquens. Item Augustinus. Nemo quippe in ecclesia amplius nocet, quam qui peruerse agens nomen uel ordinem sanctitatis et sacerdotis habet. Delinquentem namque hunc nullus redarguere presumit, et in exemplum culpa uehementer extenditur, quoniam pro reuerentia ordinis peccator honoratur. Episcopus itaque, qui talium crimina non corrigit, magis dicendus est canis inpudicus quam episcopus. <4 3> -C. III.+ Qui non resistit errori, consentit. Item Innocentius. Error, cui non resistitur, approbatur, et ueritas, cum minime defensatur, obprimitur. Negligere quippe, cum possis perturbare peruersos, nichil est aliud quam fouere. -294+ Nec caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori desinit obuiare. <4 4> -C. IV.+ Non prodest suo errore non pollui, qui alieno consentit. Item Pius Papa. -[epist. I. ad omnes Christi fideles]+ Quid enim prodest illi suo errore non pollui, qui consensum prestat erranti? <4 5> -C. V.+ Qui non occurrit, consentit. Item Gregorius. Consentire uidetur erranti, qui ad resecanda, que corrigi debent, non occurrit. -Gratian.+ Sicut autem aliorum uitia palpare non debet, ita nec malorum laudibus delectari. Unde Anacletus cunctis fidelibus: <4 6> -C. VI.+ Miserrimus est episcopus, qui malorum gloriatur laudibus. Nichil illo pastore miserius, qui luporum gloriatur laudibus. Quibus si placere uoluerit, atque ab his amari delegerit, erit hinc ouibus magna pernicies. Nullus igitur pastorum placere lupis et gregibus ouium potest. Perdit enim memoriam laborum mens terrenis obligata carceribus. Sicut autem artium in suo quoque opere inuenitur mater instantia, ita nouerca erudicionis est negligentia. -II. Pars.+ -Gratian.+ Quamquam sacerdotem tam a suis, quam ab alienis criminibus oporteat esse imunem, tamen si aliorsum sese habuerit, non ideo uerba suae predicationis debent contempni. Sicut enim Ieronimus ait: ut lixiuium per cinerem humidum fluens lauat, et non lauatur, ita bona doctrina per malum doctorem animas credentium lauat a sorde peccatorum. -+ <1 D> <2 84> -DISTINCTIO LXXXIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sollicitum quoque ac uigilantem oportet esse episcopum circa defensionem pauperum, releuationem obpressorum, tuicionem monasteriorum. Quod si facere neglexerint, aspere sunt corripiendi. Unde Gregorius Antemio Subdiacono Campaniae: -[lib. XI. epist. 29.]+ <4 1> -C. I.+ Corripiatur episcopus, qui circa offitium suum negligens extiterit. Peruenit ad nos, fratrem et coepiscopum nostrum Pascasium ita desidem et negligentem in cunctis existere, -295+ ut in nullo quia est episcopus agnoscatur, adeo ut neque ecclesia ipsius, neque monasteria, siue filii uel obpressi pauperes eius erga se dilectionis studium sentiant, nec aliquam supplicantibus sibi in quibus iustum est opem defensionis accommodet, et (quod adhuc dici est grauius) consilia sapientum et recta suadentium nulla patiatur ratione suscipere, ut quod per se nequit attendere ab altero saltim possit addiscere. Quod si ita est, non sine culpa tua esse cognoscas, qui eum obiurgare atque cohercere ut dignum est, distulisti. Volumus itaque, ut eum coram aliis sacerdotibus uel quibusdam de filiis suis nobilibus contestari pro hac re debeas et hortari. Si uero (quod non credimus) post hanc adhortationem nostram solito adhuc more negligens esse temptauerit, ad nos est modis omnibus transmittendus, ut hic positus discere possit, quid uel qualiter secundum Dei timorem agere conueniat sacerdotem. <4 2> -C. II.+ De eodem. Idem ad eundem. -[eod. lib. epist. 33.]+ Nunciatum est nobis, Campaniae episcopos ita negligentes existere, et inmemores honoris sui, ut neque erga ecclesias, neque erga filios paternae uigilantiae curam exhibeant, uel monasteriorum sollicitudinem gerant, seu in obpressorum siue pauperum se tuicionem inpendant. Ideoque hac tibi auctoritate precipimus, ut, eis ad te conuocatis, ex nostro illos mandato districte commoneas, quatinus ita in his, que eos iuste secundum Deum agere conuenit, uigilantes existant, ut nullum nos de eis denuo murmur exasperet. Si quem uero eorum post hec negligentem esse cognoueris, ad nos eum sine aliqua excusatione transmitte, ut quam sit graue nolle ab his, que reprehensibilia et ualde uituperanda sunt, corrigi, regulari in se ualeat districtione sentire. -II. Pars.+ -Gratian.+ Quod autem de munditia castitatis sacerdotibus inperatur, hoc etiam de quibuslibet altari deseruientibus intelligendum est. Unde in Cartaginensi Concilio II. -[cap. 2.]+ Aurelius Episcopus dixisse legitur: <4 3> -C. III.+ Qui sacramentis diuinis deseruiunt continentiam in omnibus seruent. Cum in preterito concilio de continentiae et castitatis moderamine tractaretur, gradus isti tres conscriptione quadam castitatis per consecrationes adnexi sunt; episcopos inquam, presbiteros et diacones ita placuit, ut -296+ condecet sacros antistites ac Dei sacerdotes, nec non et Leuitas, uel qui sacramentis diuinis inseruiunt, continentes esse in omnibus, quo possint simpliciter quod a Domino postulant inpetrare, ut quod apostoli docuerunt et ipsa seruauit antiquitas nos quoque custodiamus. Ab uniuersis episcopis dictum est: Omnibus placet, ut episcopi, presbiteri, diaconi, uel qui sacramenta contrectant, pudicitiae custodes etiam ab uxoribus abstineant. Ab omnibus dictum est: Placet, ut in omnibus et ab omnibus pudicitia custodiatur, qui altario deseruiunt. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi V. -[cap. 3.]+ Cum de quorumdam clericorum, quamuis erga uxores proprias, incontinentia referretur, placuit episcopos et presbiteros et diaconos secundum statuta priora etiam ab uxoribus continere: quod nisi fecerint, ab ecclesiastico remoueantur offitio; ceteros autem clericos ad hoc non cogi, sed secundum uniuscuiusque ecclesiae consuetudinem obseruari debere. -III. Pars.+ -Gratian.+ Similiter, quod monogamus episcopus esse iubetur, etiam ad reliquos ordines ecclesiasticos deriuari oportet. Unde Siricius Episcopus scribit Ymerio Tarraconensi Episcopo: -[epist. I. c. 11.]+ <4 5> -C. V.+ Laica sit tantum communione contentus clericus, uiduam aut secundam ducens uxorem. Quisquis clericus aut uiduam, aut secundam uxorem duxerit, omni ecclesiasticae dignitatis priuilegio mox denudetur, laica tantum sibi communione concessa. Quam ita demum poterit possidere, si nichil postea, propter quod hac carere debeat, admittat. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Presbiterorum uero nomen quamquam a senectute sit sumptum, magis tamen maturitatem indicat sapientiae, quam caniciem corporis. Unde Anacletus: -[ad Episcopos Italiae, epist. II.]+ <4 6> -C. VI.+ Presbiteri seniores dicuntur, non tam etate, quam sapientia. Porro Moysi precipitur, ut eligat presbiteros id est seniores. Unde et in Prouerbiis dicitur: "Gloria senum est canicies." Hec uero canicies sapientiam designat, de qua scriptum est: "Canicies hominum prudentia est." Cumque nongentis et amplius annis ab Adam usque -297+ ad Abraham uixisse homines legamus, nullus alius prius appellatus est presbiter, id est senior, nisi Abraham qui multo paucioribus uixisse annis conuincitur. Non ergo propter decrepitam senectutem, sed propter sapientiam presbiteri nominantur. <1 D> <2 85> -DISTINCTIO LXXXV.+ -GRATIANUS.+ Hospitalitas uero usque adeo episcopis necessaria est, ut, si ab ea inueniantur alieni, iure prohibeantur ordinari. Unde Gregorius scribit Iohanni Episcopo: -[lib. XII. epist. 6.]+ <4 1> -C. I.+ Hospitalitatem nesciens non fiat episcopus. Florentinum archidiaconum ecclesiae Anchonitanae, qui ad episcopatum electus fuerat, scripturae quidem sacrae scientiam habere, sed ita etatis senio iam confractum accepimus, ut ad regiminis offitium non possit assurgere; adicientes etiam, illum ita tenacem existere, ut in domo eius amicus ad karitatem numquam introeat. Rusticus autem diaconus eiusdem ecclesiae, qui similiter electus fuerat, uigilans quidem homo dicitur, sed, quantum asseritur, psalmos ignorat. Florentinum uero diaconum ecclesiae Rauennatis, qui electus ab omnibus memoratur, sollicitum esse nouimus, sed qualis sit interius omnino nescimus. Ideoque fraternitas tua una cum fratre nostro et coepiscopo nostro Armenio, suprascriptae ecclesiae Anchonitanae uisitatore, illuc festinet accedere, et diligenter de uita ac moribus singulorum requirere si nullo sint crimine conscii, quod eos ad hoc offitium uetet accedere. Pariter etiam requirendum est, si hoc, quod de prefato archidiacono dictum est, quia numquam amicus domum eius ingressus est, ita se ueritas habet, et utrum ex necessitate, an ex tenacia talis sit; aut si ita senex est, ut ad regendum non possit assurgere, uel si tactis sacrosanctis euangeliis (sicut nobis nunciatum est) iusiurandum prebuerit, numquam se ad episcopatum accedere. Sed et de Rustico diacono quantos psalmos minus tenet scrutandum est. Florentino autem diacono Rauennati, si nullum, sicut diximus, crimen est, quod obsistat, apud episcopum eius necesse est, agere ut ei debeat concessionem concedere; non tamen ex nostro mandato uel edicto, ne contra suam uoluntatem eum concedere uideatur. <1 D> <2 86> -DISTINCTIO LXXXVI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Doctorem autem episcopum oportet esse, ne inferiorum culpae in eum refundantur, qui docendi offitium accepit, quod exequi nescit uel negligit. -298+ Unde Leo Episcopus scribit Aquilegensi Episcopo: -[epist. III. et LXXXIV. seu LXVI.]+ <4 1> -C. I.+ Negligentiae rectorum inputantur culpae inferiorum. Inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt, quam ad desides negligentesque rectores, qui multam sepe nutriunt pestilentiam, dum austeriorem dissimulant adhibere medicinam. <4 2> -C. II.+ Homines sunt diligendi, peccata odio habenda. Item Leo Episcopus Rustico Narbonensi Episcopo. -[epist. XC. seu XCII. in princip.]+ Odio habeantur peccata, non homines; corripiantur tumidi, tolerentur infirmi; et quod seuerius castigare necesse est non seuientis plectatur animo, sed medentis. <4 3> -C. III.+ Qui negligit emendare quod ualet, facientis culpam habet. Item Iohannes VIII. Facientis proculdubio culpam habet, qui quod potest corrigere negligit emendare. Scriptum quippe est: "Non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt," participes iudicantur. -@. 1.+ Et libat Domino prospera, qui ab afflictis pellit aduersa. Et negligere, cum possit deturbare peruersos, nichil est aliud quam fouere. Nec caret scrupulo consensionis occultae, qui manifesto facinori desinit obuiare. Et probat se odisse uitia, qui condempnat errantes. Nec relinquit sibi locum deuiandi, qui non pepercerit excedenti. Et primus innocentiae gradus est odisse nefanda. Et latum pandit delinquentibus aditum, qui iungit cum prauitate consensum. Et nichil prodest alicui non puniri proprio, qui puniendus est alieno peccato. -II. Pars.+ -Gratian.+ Si autem in corripiendo quisque modum excesserit, non a subditis, sed a Domino ueniam petat. Unde Augustinus de uita clericorum: <4 4> -C. IV.+ Veniam a subditis non petat qui in corripiendo modum excedit. Quando necessitas disciplinae moribus cohercendis dicere uos dura uerba conpellit, si etiam ipsi modum uos excessisse sentitis, non a uobis exigitur, ut uobis a subditis ueniam postuletis, ne apud eos, quos oportet esse subiectos, dum nimium seruatur humilitas, regendi frangatur auctoritas. Et tamen petenda est uenia ab omnium Domino, qui nouit eos, quos plus iusto forte corripitis, quanta beneuolentia diligatis. -III. Pars.+ -Gratian.+ In doctrina uero sacrae scripturae debet auctoritatem preferre, non secularium litterarum peritiam ostentare. Non enim est episcopalis offitii grammaticam exponere, ne laudes Iouis personent ore pontificis. -299+ Unde Gregorius scribit Desiderio Episcopo: -[lib. IX. epist. 48.]+ <4 5> -C. V.+ Sacram scripturam, non grammaticam debet episcopus exponere. Cum multa nobis de uestris studiis fuissent nunciata, ita nostro cordi est nata leticia, ut negare ea, que sibi uestra fraternitas concedenda deposcit, minime ualeremus. Sed post hec peruenit ad nos, (quod sine uerecundia memorare non possumus) fraternitatem tuam grammaticam quibusdam exponere. Quam rem ita moleste suscepimus, ac sumus uehementius aspernati, ut ea, que prius dicta fuerant, in gemitum et tristiciam uerteremus, quia in uno se ore cum Iouis laudibus Christi laudes non capiunt. Et quam graue nefandumque sit episcopis canere, quod nec religioso conueniat, considera. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Liberalem quoque necessitatem patientibus sacerdotem esse oportet; alias autem uacuum portabit nomen episcopi. Unde Gregorius scribit -[lib. V. epist. 29.]+ Secundo seruo Dei inter cetera: <4 6> -C. VI.+ Sine liberalitate inane portatur nomen episcopi. Fratrem nostrum Marianum episcopum uerbis, quibus uales, excita, quia eum obdormisse suspicor. Dic ergo illi, ut cum loco mutet et mentem. Non sibi credat solam lectionem sufficere et orationem, ut remotus nichil studeat de manu fructificare: sed largam manum habeat, necessitatem patientibus concurrat, alienam inopiam suam credat, quia, si hoc non habet, uacuum episcopi nomen tenet. -V. Pars.+ -Gratian.+ In ipsa autem liberalitate modus adhibendus est rerum et personarum: rerum, ut non omnia uni, sed singulis quedam prestentur, ut pluribus prodesse possimus, iuxta illud prophetae: "Dispersit, dedit pauperibus;" personarum, ut primum iustis, deinde peccatoribus: quibus tamen dare prohibemur, non quia homines sunt, sed quia peccatores. Unde Augustinus supra Iohannem parte II.: <4 7> -C. VII.+ Inmane peccatum est res suas istrionibus donare. Donare res suas istrionibus uitium est inmane, non uirtus. Et scitis de talibus, quam sit frequens fama cum laude, quia, "laudatur peccator in desideriis animae suae, et qui iniqua gerit benedicitur." <4 8> -C. VIII.+ Grauiter delinquunt qui uenatoribus aliquid donant. Idem in Psalmo CII. -[ad uers. Faciens misericordias.]+ Qui uenatoribus donant, quare donant? dicant mihi, quare dant uenatori? Hoc in illo amant, in quo nequissimus  -300+ est hoc in illo pascunt, hoc in illo uestiunt, ipsam nequitiam publicam spectaculis omnium. Qui donant istrionibus qui donant meretricibus, quare donant? numquid non et ipsa hominibus donant: Non tamen naturam ibi attendunt operis Dei, sed nequitiam operis humani. <4 9> -[C. IX.]+ Item. Qui uenatori, donat, non homini donat, sed arti nequissimae. Nam si homo tantum esset, et uenator non esset, non ei donares: honoras in eo uitium, non naturam. <4 10> -[C. X.]+ Idem in Psalmo CXLVII. Vident homines uenatores, et delectantur: ue miseris, si non se correxerint. Qui enim uident uenatorem et delectantur, uidebunt Saluatorem et contristabuntur. <4 11> -[C. XI.]+ Item Ieronimus in Psalmo XC. -[ad uers. Sperabo in Domino]+ Esau uenator erat, quoniam peccator erat. Et penitus non inuenimus in scripturis sanctis sanctum aliquem uenatorem: piscatores inuenimus sanctos. <4 12> -[C. XII.]+ Item Ambrosius in omelia. -[XXXIII. de Quadragesima]+ Quid prodest ieiunare uisceribus, et luxuriari uenatibus? abstinere a cibis, errare peccatis? <4 13> -[C. XIII.]+ Item. An putatis illum ieiunare, fratres, qui primo diluculo non ad ecclesiam uigilat non beatorum martirum sancta loca perquirit, sed surgens congregat seruulos, disponit retia, canes producit, saltus siluasque perlustrat? Seruulos, inquam, secum pertrahit, fortasse magis ad ecclesiam festinantes, et uoluptatibus suis peccata accumulat aliena, nesciens reum se futurum tam de suo delicto, quam de perdicione seruorum. <4 14> -C. XIV.+ Que sint in liberalitate seruanda. Item Ambrosius in libro de offitiis. Non satis est bene uelle, sed etiam bene facere. Nec satis est iterum bene facere, nisi id ex bono fonte, hoc est ex bona uoluntate proficiscatur. Item: -@. 1.+ Perfecta liberalitas fide, causa, loco, tempore commendatur, ut primum opereris circa domesticos fidei. Grandis culpa, si sciente te fidelis egeat, si scias eum sine sumptu esse, -301+ famem tollerare, erumpnam perpeti, qui presertim egere erubescit, si in causam ceciderit aut captiuitatis suorum, aut calumpniae, et non adiuues, si sit in carcere et penis et suppliciis et propter debitum aliquod iustus excrucietur, (nam etsi omnibus debetur misericordia, iusto amplius), si tempore suae afflictionis nichil a te inpetret, si tempore periculi, quo rapitur ad mortem, plus apud te pecunia tua ualeat quam uita morituri, non est leue peccatum. <4 15> -[C. XV.]+ Item. Dominus non uult simul effundi opes, sed dispensari, nisi forte, ut Helyseus, qui boues suos occidit, et pauit pauperes ex eo, quod habuit, ut nulla cura teneretur domestica, sed relictis omnibus in disciplinam se propheticam daret. <4 16> -[C. XVI].+ Item. Est etiam illa probanda liberalitas, ut proximos seminis tui ne despicias, si egere cognoscas. Melius enim est, ut ipse subuenias tuis, quibus pudor est ab aliis sumptum deposcere, aut alicui postulare subsidium necessitatis; non tamen illi ditiores fieri uelint, ex eo quod tu potes conferre inopibus: causam enim natura prestat, non gratia. Neque enim propterea te Deo dicasti, ut tuos diuites facias, sed ut tibi uitam perpetuam fructu boni operis adquiras, et precio miserationis peccata tua redimas. Putant parum se poscere? precium querunt tuum, uitae tuae adimere contendunt fructum, et accusant, quod eos diuites non feceris, cum te uelint illi eternae uitae fraudare mercede? <4 17> -[C. XVII.]+ Item. Consideranda est etiam in largiendo etas atque debilitas, nonnumquam etiam uerecundia, que ingenuos prodit natales, ut senibus plus largiaris, qui sibi iam uictum non queunt querere. Similiter et debilitas corporis est promptius adiuuanda; tamen si quis ex diuitiis cecidit in egestatem, et maxime, sine uitio suo, sed aut latrociniis, aut proscriptione, aut calumpniis que habebat amisit. <4 18> -[C. XVIII.]+ Item. Pulcra etiam liberalitas est, in ipso quoque pauperis -302+ dato mensuram tenere, ut habundes pluribus, non conciliandi fauoris gratia ultra modum fluere. Quicquid enim ex affectu puro et sincero promitur, hoc est decorum: non superfluas edificationes aggredi, nec pretermittere necessarias. Et maxime sacerdotibus hoc conuenit, ornare Dei templum honore congruo, ut etiam cultu aula Domini resplendeat, inpensas misericordiae frequentare, quantum oporteat largiri peregrinis, non superfluas, sed conpetentes. Item: -@. 1.+ Conpatiamur itaque alienis calamitatibus, necessitates aliorum quantum possumus iuuemus, et plus interdum quam possumus. Melius est enim causas prestare pro misericordia et inuidiam perpeti, quam pretendere inclementiam; nos aliquando in inuidiam incidimus, quod confregimus uasa mistica, ut captiuos redimeremus. <4 19> -[C. XIX.]+ Item super Lucam. Singulis quoque generibus hominum conueniens tribuit S. Baptista responsum unum omnibus ita: publicanis, ne ultra prescriptum exigant, militibus, ne calumpniam faciant, predam requirant; docens idcirco stipendia constituta miliciae, ne, dum sumptus queritur, predo grassetur. Sed hec et alia offitiorum precepta propria sunt singulorum, misericordia communis est usus. Ideo commune preceptum omnibus offitiis, omnibus etatibus necessaria, et ab omnibus deferenda. Non publicanus, non miles excipitur, non agricola, uel urbanus, diues et pauper, omnes in commune admonentur, ut conferant non habenti. Misericordia enim plenitudo uirtutum est, et ideo omnibus est proposita forma perfectae uirtutis, ne uestimentis alimentisque suis parcant. Misericordiae tamen ipsius pro possibilitate conditionis humanae mensura seruetur, ut non sibi unusquisque totum eripiat, sed quod habet cum paupere partiatur. <4 20> -[C. XX.]+ Idem. Ceterum Dei traditio est, ut prius pascas parentes. Nam si iuxta diuinum oraculum contumelia parentis morte luitur, quanto magis fames, que multo grauior est? Quo loco insolentem Dominus infrenat iactantiam. <4 21> -[C. XXI.]+ Idem in libro de offitiis. Pasce fame morientem. Quisquis enim pascendo hominem seruare poteris, si non paueris, occidisti. -303+ <4 32> -[C. XXXII.]+ Item Ieronimus. Qui clementiam non habet, nec indutus est uiscera misericordiae et lacrimarum, quamuis spiritalis sit, non adinpleuit legem Christi. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Similiter etiam oportet episcopum non esse percussorem, id est ad uindictam facilem. Unde Gregorius scribit Iohanni Episcopo Corintiorum: -[libro XI., epist. 49.]+ <4 33> -C. XXXIII.+ Ad uindictam facilis episcopus esse non debet. Si quid uero de quocumque clerico ad aures tuas peruenerit, quod te iuste possit offendere, facile non credas, nec ad uindictam te res accendat incognita; sed presentibus ecclesiae tuae senioribus diligenter ueritas est perscrutanda et tunc, si qualitas rei poposcerit, canonica districtio culpam feriat delinquentis. <4 34> -C. XXXIV.+ De quodam episcopo, qui ante missarum solempnia, die dominico ad exarandam messem cuiusdam profectus est. Idem Ianuario Episcopo. -[lib. VII. Indict. 2. epist. 1.]+ Tanta nequitia ad aures meas de tua senectute peruenit, ut eam, nisi humanitus pensaremus, fixa iam maledictione feriremus. Dictum quippe est mihi, quod dominicorum die, priusquam missarum solempnia celebrare, ad exarandam messem latoris presentium perrexisti, et post exarationem eius missarum solempnia celebrasti; post missarum solempnia etiam terminos possessionis illius eradicare minime timuisti. Quod factum que pena debeat sequi, omnes, qui audiunt, sciunt. Dubii autem de tanta peruersitate fueramus, sed filius noster Cyriacus abbas a nobis requisitus, ita se cognouisse perhibuit. Et quia adhuc canis tuis parcimus, hortamur, aliquando resipisce miser senex, atque a tanta leuitate morum et operum peruersitate compescere. Et quanto morti uicinior efficeris, tanto sollicitior atque timidior esse debes. Et quidem penae sententia in te fuerat iaculanda; sed quia simplicitatem tuam cum senectute cognouimus, interim tacemus. Eos uero, quorum consilio hoc egisti, in duobus mensibus excommunicatos esse decreuimus: ita ut, si quid eis intra duorum mensium spatium humanitus euenerit, benedictione uiatici priuentur. Deinceps autem ab eorum consiliis cautus existe. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Vel percussor esse prohibetur, ne uidelicet propriis manibus aliquem cedat. -304+ Unde in Agatensi Concilio legitur: <4 25> -C. XXV.+ Non liceat episcopo propriis manibus aliquem cedere. Non liceat episcopo manibus suis aliquem cedere. Hoc enim alienum a sacerdote esse debet. -VIII. Pars.+ -Gratian.+ Prohibetur etiam episcopis turpis lucri esse cupidus, ne aliquo inhonesto negotio uictum uel cetera necessaria sibi querat. Quod generaliter de omnibus diuino cultui mancipatis, id est clericis et monachis, intelligi oportet. Unde in Calcedonensi Concilio -[cap. 3.]+ legitur: <4 26> -C. XXVI.+ Qui connumerantur in clero, turpibus non deseruiant lucris. Peruenit ad sanctam sinodum, quia de his qui in clero connumerantur, quidam propter turpis lucri gratiam aliorum possessionum conductiones, et causas secularium suscipiunt, et a sacris offitiis se per desidiam separant, ad domos autem secularium concurrunt, et substantiarum eorum gubernationes auaritiae causa suscipiunt. Decreuit igitur sancta et magna sinodus, neminem horum deinceps, hoc est episcopum, siue clericum, aut monachum, conducere possessiones, aut misceri secularibus procurationibus posse, nisi forte, qui legibus ad minorum etatum tutelas siue curationes inexcusabiles attrahuntur, aut cui ipsius ciuitatis episcopus ecclesiasticarum rerum commiserit gubernacula, et orphanorum atque uiduarum, que indefensae sunt, aut earum personarum, que maxime ecclesiastico indigent amminiculo propter timorem Dei. Si quis uero transgressus fuerit hec precepta, ecclesiasticae correctioni subiaceat. <1 D> <2 87> -DISTINCTIO LXXXVII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Viduis autem et orphanis ecclesiae presidium inplorantibus episcopi debent adesse, et contra inproborum uiolentias protectionis patrocinium eis negare non debent. Unde Gelasius Gerontio et Petro Episcopis: <4 1> -C. I.+ Inplorantibus patrocinium ecclesiae episcopi debent adesse. Licet omnibus de nobis sperantibus non debeamus in quantum possumus nos negare, plus tamen uiduarum causas et inpensius ducimus exequendas, quas tueri a nobis uel ab omnibus diuina manifestat assertio. -305+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Idem Anastasio Episcopo. Desolatis propriae defensionis auxilio, et qui suis actibus prodesse pro etatis infirmitate non possunt exoratum decet Pontificem subuenire, quia pupillis tuicionem etiam diuinitas iussit inpendi. Et ideo Maximo et Ianuario clericalis offitii (qui se solatiis parentum uel propinquorum asserunt destitutos) auxilium ex nostra delegatione prestabis, ut aduersus inprobitates aduersariorum suorum protecti tuae executionis annisu noxia commenta non sentiant. <4 3> -C. III.+ De eodem. Idem Leontio et Petro Episcopis. Quisquis in negociis suis nostri nominis intercessione sperat sibi remedia posse conferri, prona nos conuenit animositate prestare. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Idem Honorio Episcopo. Diuinae retributionis memor ad pontificalem conscientiam non ambigas pertinere, egentium commodis piam sollicitudinem non negare. <4 5> -C. V.+ Tueatur ecclesia, quos in sui defensione suscepit. Idem Fortunato Episcopo. Irreligiosum prorsus et execrabile iudicamus, si quisquam uel extraneus in sua tuicione susceptos non omni fide et tota animi sui educauerit sanctitate. Ac cum Olimpius diaconus dilectionis tuae Felicis atque Olimpii suggeratur auunculus, eosque paruulos tutelae uice susceperit nutriendos, ultra latrocinium esse iudicamus, quod eos bonusculis parentum (sicut asserunt) reliquit extorres, alia retinendo, alia contra leges et iura uendendo. <4 6> -C. VI.+ Confugientes ad ecclesiam extrahere non licet. Item ex Concilio Aurasico. -[I. c. 5. et seqq.]+ Eos, qui ad ecclesiam confugerint, tradi non oportet, sed loci sancti reuerentia et intercessione defendi. -@. 1.+ Si quis autem mancipia clericorum pro suis mancipiis ad ecclesiam confugientibus crediderit occupanda, per omnes ecclesias districtissima dampnatione feriatur. -@. 2.+ In ecclesia quoque manumissos, et per testamentum ecclesiae commendatos si quis in seruitutem uel obsequium, uel ad colonariam conditionem reuocare temptauerit, animaduersione ecclesiastica coherceatur. -306+ <4 7> -C. VII.+ In libertate ecclesia tueatur libertos. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 29.]+ -II. Pars.+ Libertos legitime a dominis suis factos, ecclesia, si necessitas exegerit, tueatur; quod si quis ante audientiam aut peruadere, aut expoliare presumpserit, ab ecclesia repellatur. <4 8> -C. VIII.+ A sacerdotibus defendantur liberti, qui in seruitutem reuocantur. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 72.]+ Liberti, qui a quibuscumque manumissi sunt, atque ecclesiae patrocinio commendati existunt, sicut regulae antiquorum patrum constituerunt, sacerdotali defensione a cuiuslibet insolentia protegantur, siue in statu libertatis eorum, seu in peculio, quod habere noscuntur. <4 9> -C. IX.+ Expositos defendat ecclesia, si quis eorum calumpniator extiterit. Item ex Concilio Tolletano. -III. Pars.+ Si expositus ante ecclesiam cuiuscumque sit miseratione collectus, contestationis ponatur epistola, ut si is, qui collectus est, intra decem dies quesitus agnitusque non fuerit, securus habeat qui collegit. Sane, qui post predictum tempus calumpniator extiterit, ut homicida ecclesiastica districtione dampnabitur, sicut Patrum sanxit auctoritas. <1 D> <2 88> -DISTINCTIO LXXXVIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Prohibentur ergo clerici cupiditatis negocia suscipere, non pietatis curam uiduis et orphanis inpendere. Unde Melciades papa: <4 1> -C. I.+ De eodem. Decreuit sancta sinodus, nullum deinceps clericum aut possessiones conducere, aut negociis secularibus se miscere, nisi propter curam aut pupillorum aut orphanorum aut uiduarum, aut si forte episcopus ciuitatis ecclesiasticarum rerum sollicitudinem eum habere precipiat. Ubi patet, quia alia sunt negocia secularia, alia ecclesiastica. Nonne Moyses in seculo erat, cum crebro intraret tabernaculum, et exiret, qui intus contemplatione rapiebatur, foris infirmantium negociis urgebatur? Sic et Iacob ascendentes et descendentes angelos uidit, quia rectores ecclesiae non -307+ solum contemplando ascendunt, sed deorsum quoque ad membra illius miserando descendunt. Et dum sacerdotes horum facta imitantur, et se custodiunt, et subditorum onera portant. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Gelasius. -[Papa ad Episcopos per Lucaniam c. 17.]+ Consequens est, ut illa quoque, que de Piceni partibus nuper ad nos missa relatio nuntiauit, non pretereunda putaremus, id est, plurimos clericorum negotiationibus inhonestis et turpibus lucris inminere, nullo pudore censentes euangelicam lectionem, qua ipse Dominus negotiatores ex templo uerberatos asseritur expulisse, nec Apostoli uerba recolentes, quibus ait: "Nemo militans Deo implicat se negociis secularibus;" psalmistam quoque Dauid surda dissimulantes aure, cantantem: "Quoniam non cognoui negotiationes, introibo in potentias Domini." Proinde huiusmodi aut ab indignis posthac questibus nouerint abstinendum, et ab omni cuiuslibet negotiationis ingenio cupiditateque cessandum, aut, in quocumque gradu sint positi, mox a clericalibus offitiis cogantur abstinere, quoniam domus Dei domus orationis et esse debet et dici, ne per offitia negotiationis potius sit latronum spelunca. <4 3> -C. III.+ In sacris ordinibus constituti, seculares curas assumere non debent. Item ex -[Septimo]+ canone Apostolorum. Episcopus, aut sacerdos, aut diaconus nequaquam seculares curas assumant; sin aliter, deiciantur. <4 4> -C. IV.+ Episcopus secularibus causis non debet occupari. Item Gregorius Romano Defensori. -[l. VIII. ep. 11.]+ Perlatum est ad nos, reuerentissimum fratrem nostrum Basilium episcopum uelud unum de laicis in causis secularibus occupari, et pretoriis inutiliter obseruare. Que res quoniam et ipsum uilem reddit, et reuerentiam sacerdotalem adnichilat, statim ut experientia tua hoc preceptum susceperit, ad reuertendum eum districta executione conpellat, quatinus ei illic te insistente quinque diebus sub qualibet excusatione inmorari non liceat, ne, si quolibet modo eum ibidem amplius moram habere permiseris, cum ipso apud nos grauiter incipias esse culpabilis. <4 5> -C. V.+ Testamentorum tuicionem et curam familiaris rei episcopus non suscipiat. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 18]+ Episcopus tuicionem testamentorum non suscipiat. <4 6> -[C. VI.]+ Item ex eodem. -[c. 20.]+ Episcopus nullam rei familiaris curam ad se reuocet, -308+ sed lectioni et orationi et uerbo predicationis tantummodo uacet. <4 7> -[C. VII.].+ Item ex eodem. -[c. 17.]+ Episcopus gubernationem uiduarum et pupillorum ac peregrinorum non per se ipsum, sed per archipresbiterum aut archidiaconem agat. <4 8> -C. VIII.+ Ratiociniorum causas clericus non debet assumere. Item Gregorius Quertino prefecto. -[epist. 30. lib. X.]+ Inutile et ualde laboriosum est, hominem litteratum ratiociniorum causas assumere, et in eis, quod non expedit, se obligare. <4 9> -C. IX.+ Fugiendus est clericus negotiator. Item Ieronimus. -[ad Nepotianum de uita clericorum]+ Negotiatorem clericum, ex inope diuitem et ex ignobili gloriosum, quasi quasdam pestes fuge. <4 10> -C. X.+ Clerico negotiari non licet. Item Augustinus in libro questionum ueteris et noui testamenti. -[cap. 127.]+ Fornicari hominibus semper non licet, negotiari uero aliquando licet, aliquando non licet; antequam enim ecclesiasticus quis sit, licet ei negotiari; facto iam non licet.

-[PALEA.+ <4 11> -C. XI.+ De eodem. Item Iohannes Chrysostomus super Matthaeum. -(id est auctor operis imperfecti, hom. XXXVIII. ad c. 21. Matth.)+ Eiciens Dominus uendentes et ementes de templo, significauit, quia homo mercator uix aut numquam potest Deo placere. Et ideo nullus Christianus debet esse mercator, aut, si uoluerit esse, proiciatur de ecclesia Dei, dicente Propheta: "Quia non cognoui negotiationes, introibo in potentias Domini." Quemadmodum enim qui ambulat inter duos inimicos, ambobus placere uolens et se commendare, sine maliloquio esse non potest (necesse est enim, ut isti male loquatur de illo, et illi male de isto), sic qui emit et uendit sine mendacio et periurio esse non potest. Et paucis interiectis: -@. 1.+ Sed est nec stabilis substantia eorum, neque ad bonum proficit, quod de malo congregatur. Quemadmodum enim, si triticum aut aliud tale cernas in cribro, dum huc et illuc iactatur, grana omnia paulatim deorsum cadunt, et tandem in cribro nichil remanet, nisi stercus solum: sic de substantia negotiatorum nouissime nil remanet, nisi solum peccatum. -@. 2.+ Sed omnes homines uidentur esse mercatores; ostendam ergo, quis non -309+ est negotiator, ut qui talis non fuerit, eum intelligas esse negotiatorem. Quicumque rem conparat, non ut ipsam rem integram et inmutatam uendat, sed ut materia sibi sit inde aliquid operandi, ille non est negotiator; qui autem conparat rem, ut illam ipsam integram et inmutatam dando lucretur, ille est mercator, qui de templo Dei eicitur. -@. 3.+ Unde super omnes mercatores plus maledictus est usurarius; ipse namque rem datam a Deo uendit, non conparatam, ut mercator, et post fenus rem suam repetit, tollens aliena cum suis, mercator autem non repetit rem uenditam. -@. 4.+ Adhuc dicit aliquis: Qui agrum locat, ut agrariam recipiat, aut domum, ut pensiones recipiat, nonne est similis ei, qui pecuniam dat ad usuram? Absit. Primum quidem, quoniam pecunia non ad aliquem usum disposita est, nisi ad emendum; secundo, quoniam agrum habens, arando accipit ex eo fructum, habens domum, usum mansionis capit ex ea. Ideo qui locat agrum uel domum, suum usum dare uidetur, et pecuniam accipere, et quodammodo quasi commutare uidetur cum lucro lucrum; ex pecunia reposita nullum usum capis. Tertio ager uel domus utendo ueterascit. Pecunia autem cum fuerit mutuata, nec minuitur, nec ueterascit. -@. 5.+ "Et mensas nummulariorum subuertit." Pecunia spiritualiter homines intelliguntur, quia sicut nummus habet caragma Cesaris, sic homo habet caragma Dei. Et quemadmodum solidus, qui non habet caragma Cesaris, reprobus est, ita et homo, qui non ostendit in se imaginem Dei, reprobus estimatur. Unde Ysaias dicebat ad Ierusalem: "Pecunia tua reproba est, caupones tui miscent uinum cum aqua, etc." Ideo ergo mensas nummulariorum euertit, significans, quia in templo Dei non debent esse nummi, nisi spirituales, id est, qui Dei imaginem, non diaboli, portant. Aut certe mensas nummularioum sacerdotum dicit scripturas. Nouo enim testamento succedente priori, euersae sunt scripturae illorum. -]+

-[PALEA.+ <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item ex uerbis Augustini. -(hinc inde collectis, et in summam redactis ad Psal. LXX. uers. Quoniam non cognoui.)+ "Quoniam non cognoui litteraturam:" Aliqui codices habent "negotiationes:" in quo diuersitas interpretum sensum ostendit, non errorem inducit. Ergo si propterea iste tota die laudem Dei dicit, quia non cognouit negotiationes, corrigant se Christiani, non negotientur. Sed ait mihi negotiator: Affero ex longinquo merces, mercedem laboris mei, unde uiuam, peto: "dignus est operarius mercede sua." De mendacio, de periurio agitur, non de negotio. Ego enim mentior, non negotium. Possem enim dicere, tanto emi, tanto uendam: si placet, eme. Quomodo ergo reuocas a negotiatione? omnes artifices mentiuntur, sutores, agricolae. Vis, ut optem carum tempus, ut possim uendere annonam, quam seruaui? sed non hoc faciunt, inquis, agricolae boni, nec illa negotiatores boni. Quid enim? etiam et filios habere malum est, quia, quando eis caput dolet, malae et infideles matres ligaturas -310+ sacrilegas et incantationes querunt? Omnia ista hominum, non rerum peccata sunt. Quere ergo episcope, (dicit mihi negotiator) quomodo Psalmistam intelligas, et noli me prohibere a negotiatione: negotiatio enim me non facit malum, sed iniquitas mea et mendacium meum. Queramus ergo negotiatores, qui presumunt gloriari ex suis operibus, si sunt contra illam gratiam, quam hic Psalmista commendat, ut nemo de suis operibus glorietur. Et sicut contra medicos superbos salutis pollicitatores uigilat hoc, quod dictum est: "Tota die salutem tuam," sic contra negotiatores de operibus suis gloriantes uigilat hoc, quod dictum est: "Os meum annunciabit iustitiam tuam." Unde et Dominus expulit illos de templo, uolentes suam iustitiam statuere et ignorantes iustitiam Dei. Merito dictum negotium, quia negat otium, quod malum est, neque querit ueram quietem, que est Deus. -]+

-[PALEA.+ <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item Cassiodorus in eundem Psalmum LXX. in eundem uersiculum. Quid est aliud negotium, nisi que possint uilius conparari carius uelle distrahere? Et infra: Negotiatores ergo illi abhominabiles existimantur, qui iustitiam Dei minime considerantes per inmoderatum pecuniae ambitum polluuntur, merces suas plus periuriis onerando quam preciis. Tales eiecit Dominus de templo, dicens: "Nolite facere domum patris mei domum negotiationis." -]+

<4 14> -C. XIV.+ Nomine sacerdotis careat, qui Dei ministros a suis euocat offitiis. Item Cyprianus. -[ad Clerum et plebem Furnitanorum, lib. I. epist. 9.]+ -II. Pars.+ Neque apud altare Dei merentur nominari in sacerdotum prece, qui ab altari sacerdotes et ministros uoluerint auocare. Et ideo Victor, cum contra formam nuper in concilio a sacerdotibus datam Geminum Faustinum presbiterum ausus sit tutorem constituere, apud uos ob dormicionem eius non fiat oblatio, aut aliqua deprecatio pro nomine eius frequentetur in ecclesia, ut sacerdotum decretum religiose aut necessarie factum seruetur a nobis. <1 D> <2 89> -DISTINCTIO LXXXIX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Domui quoque suae oportet bene esse prepositum, ut quedam inde quodammodo futurae dispensationis argumenta assumantur. In dispensatione uero ecclesiae hanc regulam obseruandam nouerit, ut nulli quantumlibet exercitatae personae duo simul offitia committat, neque secularibus uiris res ecclesiasticas gubernandas committat. -311+ Unde Gregorius scribit omnibus Episcopis: <4 1> -C. I.+ Uni personae duo non committantur offitia. Singula ecclesiastici iuris offitia singulis quibusque personis singillatim committi iubemus. Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eundem actum habent, ita in ecclesiae corpore secundum ueridicam Pauli sententiam in uno eodemque spirituali corpore conferendum est hoc offitium uni, alii committendum est illud, neque enim quantumlibet exercitatae uni personae uno tempore duarum rerum offitia committenda sunt: quia si totum corpus oculus, ubi auditus? Sicut enim uarietas membrorum per diuersa offitia et robur corporis seruat, et pulcritudinem representat, ita uarietas personarum diuersa nichilominus distributa offitia et fortitudinem et uenustatem sanctae Dei ecclesiae manifestat. Et sicut indecorum est, ut in corpore humano alterius fungatur offitio alterum membrum, ita nimirum noxium simulque turpissimum, si singula rerum ministeria personis totidem non fuerint distributa. <4 2> -C. II.+ Quilibet episcopus uicedominum et yconomum habeat. Item Gregorius Antemio Subdiacono. -[lib. IX. epist. 66.]+ -II. Pars.+ Volumus, ut frater noster Pascasius et uicedominum sibi ordinet et maiorem domus, quatinus possit uel hospitibus superuenientibus, uel causis, que eueniunt, idoneus et paratus existere. Si uero negligentem eum prospicis, uel ea, que dicimus, inplere differentem, omnis eius clerus adhiberi debet, ut communi consilio ipsi eligant, quorum personae ad ea, que prediximus ualeant ordinari. -Gratian.+ Offitium uicedomini est episcopium disponere. -+ Unde Gregorius Clementinae Patriciae -[lib. I. epist. 11.]+ post alia: <4 3> -C. III.+ Quid sit offitium uicedomini. Diaconum uero Anatholium, quem ad uos dirigi poposcistis, hoc nos facere non posse, causae magis modus quam rigoris auctoritas facit. Vicedominum enim eum constituimus, cuius arbitrio episcopium commisimus disponendum. -+ -312+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 26.]+ Quia in quibusdam ecclesiis, sicut ad nos peruenit, sine yconomo episcopi res ecclesiasticas tractant, placuit, omnes ecclesias habentes episcopos etiam yconomos habere de proprio clero, qui gubernent res ecclesiae cum arbitrio sui episcopi, ut non sine testimonio sit gubernatio ipsarum rerum ecclesiasticarum, neque ex hoc eueniat res eiusdem ecclesiae dispergi, et sacerdotali dignitati obtrectatio generetur. Si uero quis hoc non obseruauerit, diuinis subiaceat regulis. <4 5> -C. V.+ Secularibus uiris res ecclesiasticae non committantur. Item Gregorius Iohanni Carolitano Episcopo. -[lib. VII. epist. 66.]+ Indicatum est nobis, quod laicis quibusdam curam uestri patrimonii commiseritis, qui postmodum in rusticorum uestrorum depredationibus atque ex fatigationibus fuerunt deprehensi. Quod si ita est, districte a uobis discuti conuenit, atque inter eos ecclesiaeque uestrae rusticos causam examinare subtilius. Et quicquid fraudis inuentum fuerit, cum pena legibus statuta reddere conpellantur. De cetero uero cauendum est a fraternitate uestra, ne secularibus uiris atque sub regula uestra non degentibus cuiuslibet res ecclesiae committantur, sed probatis de offitio uestro clericis, in quibus, si quid reperiri poterit prauitatis, ut in subditis emendare quod illicite gestum fuerit ualeatis: quo uidelicet apud uos habitus sui offitium magis conuenienter amministrent, quam accusent. -III. Pars.+ -Gratian.+ Propinquis, uel etiam fauore sibi coniunctis, ecclesiastica offitia committere non audeat. Unde in Tolletano Concilio X.: -[c. 3.]+ <4 6> -C. VI.+ Ecclesiastica episcopus non committat offitia propinquis uel fauore coniunctis. Decenter omnibus placet, in presenti tale rescindere factum, et non esse de cetero faciendum. Quicumque igitur pontificum deinceps aut sanguine propinquis, aut fauore personae quibuscumque deuinctis talia lucra commendare temptauerit, ad suum nefandae presumptionis excidium et quod iussum fuerit deuocetur in irritum, et qui ordinauerit annuae excommunicationi subiaceat. Que uero ablata fortasse fuerint, ab eo, qui tulit, reddantur in duplum. -313+ -Gratian.+ Porro ipsa offitia quare ita sint distinguenda nec uni personae omnia committenda ex auctoritate Gregorii et ex auctoritate Bonifatii Papae datur intelligi, qui ait: <4 7> -C. VII.+ Graduum et ordinum distributio ecclesiasticam unitatem conseruat. Ad hoc dispositionis prouisio gradus diuersos et ordines constituit esse distinctos, ut, dum reuerentiam minores potioribus exhiberent, et potiores minoribus dilectionem inpenderent, uera concordia fieret ex diuersitate contextio, et recte offitiorum gereretur administratio singulorum. Neque uniuersitas alia poterat ratione subsistere, nisi huiusmodi magnus eam differentiae ordo seruaret. Quia uero creatura in una eademque qualitate gubernari uel uiuere non potest, celestium miliciarum exemplar nos instruit, quia dum sunt angeli, sunt archangeli, liquet, quia non equales sunt, sed in potestate et ordine (sicut nostis) differt alter ab altero. <1 D> <2 90> -DISTINCTIO XC.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Litigiosus quoque prohibetur ordinari, quia qui sua potestate discordantes ad concordiam debet attrahere, qui oblationes dissidentium prohibetur recipere, nequaquam litigandi facilitate alios ad discidium debet prouocare. Unde in Cartaginensi Concilio IV. -[c. 59.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Clerici discordantes reuocentur ad concordiam uel deiciantur ad concordiam. Discordantes clericos episcopus uel ratione, uel potestate ad concordiam trahat; inobedientes sinodus per audientiam dampnet. <4 2> -C. II.+ Dissidentium fratrum oblationes in ecclesia non recipiantur. Item ex eodem. -[c. 93. et 94.]+ Oblationes dissidentium fratrum neque in sacrario, neque in gazophilacio recipiantur. Similiter: -@. 1.+ Dona eorum, qui pauperes obprimunt, a sacerdotibus refutanda sunt. <4 3> -C. III.+ Extra ecclesiam esse probatur, qui pacem cum proximo non habet. Item Ciprianus. -[de unitate ecclesiae]+ Neque ad Cain neque ad munera eius respexit Deus; -314+ neque enim habere paccatum Deum poterat, qui cum fratre non pacem sed zeli discordiam habebat. Quam sibi igitur pacem promittunt inimici fratrum? que sacrificia celebrare se credunt emuli sacerdotum? Secum esse Christum, cum collecti fuerint, opinantur hii, qui extra Christi ecclesiam colliguntur? Tales etiamsi occisi in confessione nominis Christi fuerint, macula ista nec sanguine abluitur. Inexpiabilis et grauis culpa discordiae nec passione purgatur. <4 4> -C. IV.+ Murmurantes a fratrum unitate alieni efficiantur. Item ex Octaua Sinodo. Alienus sit a fratrum unitate, qui murmurat, et opus eius abiciatur, qui murmurans extiterit, ne penam murmurantium incurrat, de qua dicit Apostolus: "Neque murmuraueritis, sicut quidam murmurauerunt, et perierunt ab exterminatore." Iuxta mensuram itaque operis peccator (qui in hac sententia Apostoli pleniter declaratur) sacerdotis iudicio peniteat. <4 5> -C. V.+ Corripiantur, qui rixas et contenciones amant. Item ex eodem. Si quis monachus contenciones uel rixas amauerit, uel manifestum conuitium intulerit fratri, iuxta arbitrium rectoris modumque peccati diuturna expietur penitentia. Item: -@. 1.+ Qui contentiosus aut murmurans extiterit, secundum arbitrium prioris tamdiu peniteat, quamdiu qualitas culpae extat. <4 6> -C. VI.+ Dissidentes episcopi ad concordiam redire cogantur. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 25.]+ Dissidentes episcopos, si non timor Dei, sinodus reconciliet. -+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex eodem. -[c. 26.]+ Studendum est episcopis, ut dissidentes fratres, siue clericos, siue laicos, ad pacem magis quam ad iudicium cohortentur. <4 8> -C. VIII.+ Non recipiantur dona eorum, qui pauperes obprimunt. Item ex eodem. -[c. 94.]+ Eorum, qui pauperes obprimunt, dona a sacerdotibus sunt refutanda. -315+ <4 9> -C. IX.+ A cetu alienentur fidelium, qui ad concordiam redire contempnunt. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 31.]+ Placuit etiam, ut (sicut plerumque fit) quicumque odio aut longinqua inter se lite dissenserint, et ad pacem reuocari diuturna nequiuerint obstinatione, a sacerdotibus ciuitatis primitus arguantur. Qui si inimicitias deponere pernitiosa intentione noluerint, de ecclesiae cetu iustissima excommunicatione pellantur. <4 10> -C. X.+ Inediis maceretur acerrimis, qui fratri suo reconciliari non uult. Item Fabianus Papa. Si quis contristatus noluerit reconciliari fratri suo, satisfaciente eo qui contristauerit, acerrimis maceretur inediis, usque dum gratanti animo satisfactionem recipiat. <4 11> -C. XI.+ Episcopi ad pacem firmiter tenendam uicissim sibi consilium et auxilium prestent. Item Innocentius II. -II. Pars.+ Precipimus, ut episcopi, ad solum Deum et salutem populi habentes respectum, omni tepiditate seposita, ad pacem firmiter tenendam mutuum sibi consilium et auxilium prebeant, neque hoc alicuius amore uel odio pretermittant. Quod si quis in hoc Dei opere tepidus fuerit inuentus, dampnum propriae dignitatis incurrat. <4 12> -C. XII.+ Pellendi sunt a communione fidelium, qui sibi inuicem reconciliari nolunt. Item Victor Papa. -[ad Afros, epist. II.]+ Perlatum est ad sedem apostolicam, aliquos uestrum nocere fratribus uelle, et ut cadant decertare, similiter in sacramentis discrepare, et ob id contentiones et emulationes inter uos fieri, a quibus dissensionibus uos auertere, et in his omnibus concordare, et opem ferre uicissim mandamus. Nam si hoc agere cito neglexeritis, et uicissim reconciliari non studueritis, ab apostolicae sedis et totius ecclesiae communione uos pelli non dubitetis. <1 D> <2 91> -DISTINCTIO XCI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Qui autem turpi lucro uel inhonesto negocio uictum sibi querere prohibetur, de oblationibus ecclesiae stipendia consequatur. Quod si ecclesia ei sufficere non poterit, proprio artificio uel agricultura (exemplo Apostoli, qui de labore manuum uiuebat) sibi necessaria inueniat, ita tamen, ut occasione sui operis uigiliis ecclesiae non desit, quod absque inequalitate sui corporis inpune nulli conceditur. -316+ Unde Pelagius papa: <4 1> -C. I.+ Corripiantur clerici, qui offitiis matutinis uel uespertinis se subtrahunt. Eleuterius frater et coepiscopus noster queritur, clericos suos sibi contra canones superbire, et id, quod nobis iubentibus facta in scrinio cautione promisit, ut cottidianis diebus uigiliae in eius celebrentur ecclesia, illis contempnentibus inplere non posse, sed magis unumquemque suis (postposito ecclesiae seruitio) uacare negotiis. Et ideo experientia tua eos, quos tibi esse ostenderit contumaces, debita obiurgatione conpesce, et modis omnibus uigiliis uacare conpelle.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex Concilio Nannetensi. Presbiter mane, matutinali offitio expleto, pensum seruitutis suae canendo primam, tertiam, sextam nonamque persoluat, ita tamen, ut postea horis conpetentibus et signis designantibus iuxta possibilitatem aut a se, aut a scolaribus publice conpleantur. Deinde peractis horis, infirmis uisitatis, si uoluerit, ad opus rurale exeat ieiunus, ut iterum necessitatibus peregrinorum et hospitum siue diuersorum commeantium, infirmorum quoque atque defunctorum succurrere possit usque ad statutam horam pro qualitate temporis et opportunitate. Item ex dictis S. Benedicti: -@. 1.+ Propheta dicente: "Septies in die laudem dixi tibi," qui septenarius sacratus numerus a nobis sic inplebitur si matutinae, primae, tertiae, sextae, nonae, uesperae conpletoriique tempore nostrae seruitutis offitia persoluamus, quia de his dixit Propheta: "Septies in die laudem dixi tibi." Nam de nocturnis uigiliis idem ipse Propheta ait: "Media nocte surgebam ad confitendum tibi." Ergo his temporibus referamus laudes creatori nostro super iudicia iustitiae suae. -]+

<4 3> -C. III.+ Sine offitii detrimento artificiolo sibi clericus necessaria querat. Unde in Concilio eodem Cartaginensi -[IV., c. 52. et 49.]+ legitur. Clericus uictum et uestimentum sibi artificiolo uel agricultura, absque offitii sui dumtaxat detrimento, preparet. -@. 1.+ Clericus enim, qui absque corpusculi sui inequalitate uigiliis deest, stipendio priuatus excommunicetur. -+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex eodem. -[c. 51. 53. et 48. et 50.]+ Clericus quilibet uerbo Dei eruditus artificio uictum querat. Item: -@. 1.+ Omnes clerici, qui ad operandum ualidi sunt, et artificiola, et litteras discant. Qui uero -317+ non pro emendo aliquid in nundinis uel in foro deambulant, ab offitio suo degradentur. Inter temptaciones autem ab offitio declinantes uel negligentius agentes ab ipso offitio remoueantur. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I. c. 28.]+ Clerici uero, qui ad opus sanctum adesse contempserint, secundum arbitrium episcopi ecclesiasticam suscipiant disciplinam. <1 D> <2 92> -DISTINCTIO XCII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Cum autem ad ecclesiam uenerint, corde magis quam uoce Deo cantandum meminerint. Unde Ieronimus in epistola ad Ephesios: <4 1> -C. I.+ Corde, non uoce Deum laudare debemus. "Cantantes et psallentes in cordibus uestris Domino." Audiant hec adolescentuli, audiant hi, quibus in ecclesia est psallendi offitium: Deo non uoce, sed corde cantandum, nec in tragediarum modum guttur et fauces medicamine liniendae sunt, ut in ecclesia teatrales moduli audiantur et cantica. -Gratian.+ Ab offitio autem cantandi et psallendi diaconi inueniuntur excepti, ne, dum uocis modulationi student altaris ministeria negligant. Unde Gregorius: -[lib. IV. epist. 44. et I. XII. post finem epistolarum, in Concilio ab ipso habito]+ <4 2> -C. II.+ Cantandi offitium sibi diacones non usurpent. In sancta ecclesia Romana dudum consuetudo est ualde reprehensibilis exorta, ut quidam ad sacri altaris ministerium cantores eligantur, et in diaconatus ordine constituti modulationi uocis inseruiant, quos ad predicationis offitium et elemosinarum studium uacare congruebat. Unde fit plerumque ut in sacro ministerio, dum blanda uox queritur, congrua uita negligatur, et cantor minister Deum moribus stimulet, cum populum uocibus delectet. Qua de re presenti decreto constituo, -318+ ut in sede hac sacri altaris ministri cantare non debeant, solumque euangelicae lectionis offitium inter missarum solempnia exsoluant; psalmos uero ac reliquas lectiones censeo per subdiaconos uel, si necessitas exigit, per minores ordines exhiberi. Si quis autem contra hoc decretum meum uenire temptauerit, anathema sit. -II. Pars.+ -Gratian.+ A quibus ordinandos oporteat esse inmunes, breuiter monstratum est. De quorum uero manibus suos ordines suscipere debeant, facile patet. Sacerdos enim et cuncti infra ipsum constituti ab episcopis debent ordinari. Unde in Concilio Martini Papae legitur: <4 3> -C. III.+ Qui ab episcopo non ordinantur, in pulpito non psallant uel legant. Non liceat in pulpito psallere aut legere, nisi qui ab episcopo ordinati sunt lectores. -Gratian.+ De episcopis autem, a quibus uel in quibus locis ordinari debeant, supra diffinitum est. -III. Pars.+ -@. 1.+ Nunc autem queritur de his, qui ordinati a parrochia sua non recipiuntur, uel pro aliqua causa eas adire noluerint, an in alterius parrochia episcopale possint offitium celebrare? De his in Concilio Martini Papae sic statutum inuenitur: <4 4> -C. IV.+ Sacerdotis tantum offitium gerat episcopus, quem sua parrochia non recipit. Si quis ordinatus episcopus pro contemptione populi aut pro aliqua ratione, non pro sua culpa, in parrochiam, que ei fuerit data, non ierit, hunc oportet honorem sacerdotii tantummodo contingere, ita ut de rebus ecclesiae, in quam conuenit nichil presumat, sustineat autem, quid de eo sanctum concilium iudicare uoluerit. <4 5> -C. V.+ De episcopo ordinato, quem sua parrochia non recipit. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 18.]+ Si quis episcopus ordinatus ad parrochiam, cuius est electus, minime accesserit, non suo uitio, sed quod eum aut populus uetet, aut propter aliam causam, non tamen eius uitio perpetratam, hic et honoris sit et ministerii particeps, dummodo rebus ecclesiae, ubi ministrare cognoscitur, in nullo molestus existat. Quem etiam obseruare conuenit, quicquid sinodus perfecte prouinciae iudicando decreuerit. -319+ <4 6> -C. VI.+ A sua parrochia non recepti aliis molestiam non inferant. Item ex Concilio Ancirano. -[c. 28.]+ Si qui episcopi ordinati sunt, nec recepti ab illa parrochia, in qua fuerant denominati, uoluerintque alias occupare parrochias, et uim presulibus earum inferre, seditiones aduersus eos excitando, eos abici placuit. Quod si uoluerint in presbiterii ordine, ubi prius fuerant, ut presbiteri residere, non abiciantur a propria dignitate. Si autem seditiones commouerint ibidem constitutis episcopis, presbiterii quoque honor talibus auferatur, fiantque dampnatione notabiles. <4 7> -C. VII.+ Communione priuetur episcopus, qui ecclesiam sibi commissam adire neglexerit. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 17.]+ Si quis episcopus per manus inpositionem episcopatum acceperit, et sibi commissum ministerium subire neglexerit, nec acquieuerit ire ad ecclesiam sibi commissam, hunc oportet communione priuari, donec susceperit coactus offitium, aut certe de eo aliquid integre decreuerit eiusdem prouinciae sinodus sacerdotum. <4 8> -C. VIII.+ Sine consilio integri ordinis uacantem ecclesiam episcopus non adeat. Item ex eodem. -[c. 16.]+ Si quis episcopus uacans in ecclesiam non habentem episcopum, subripiens populos, sine consilio integri ordinis irruerit, etiamsi populus, quem seduxit, desideret illum, alienum eum ab ecclesia esse oportet. Integrum autem et perfectum concilium dicimus illud, cui metropolitanus episcopus interfuerit. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Quod autem supra clerici se uigiliis subtrahentes excommunicari iubentur, de his intelligendum est, qui ab episcopo frequenter admoniti, negligentiam suam corrigere contempnunt. -+ Unde in Concilio Martini Papae legitur: <4 9> -C. IX.+ Excommunicetur clericus, qui ab episcopo commonitus matutinis uel uespertinis horis adesse neglexerit. Si quis presbiter aut diaconus uel quilibet clericus ecclesiae deputatus, si in quolibet loco fuerit, in quo ecclesia est, et ad cottidianum psallendi offitium matutinis uel uespertinis horis ad ecclesiam non conuenit, deponatur a clero, si tamen castigatus ueniam ab episcopo per satisfactionem noluerit promereri. -320+ <1 D> <2 93> -DISTINCTIO XCIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Obedientiam autem inferiores ex ordine superioribus debent. Summo enim Pontifici ea debetur ab omnibus obedientia, ut nulli liceat ei communicare, cui pro actibus suis ipse inimicus extiterit, nec in ecclesia esse poterit, qui eius cathedram deserit. Unde B. Petrus princeps apostolorum in ordinatione Clementis populum alloquens, inter cetera ait: <4 1> -C. I.+ Cui pro actibus prauis Apostolicus inimicatur, communicare non debemus. Si inimicus est iste Clemens alicui pro actibus suis, et uos nolite expectare, ut ipse uobis dicat: cum illo nolite amici esse, sed prudenter obseruare debetis, et uoluntati eius absque communicatione obsecundare, et auertere uos ab eo, cui ipsum sentitis aduersum; sed nec loqui his, quibus ipse non loquitur, ut unusquisque, qui in culpa est, dum cupit omnium uestrum amicicias habere, festinet cicius reconciliari ei, qui omnibus preest, et per hoc redeat ad salutem, cum obedire ceperit monitis presidentis. Si uero quis amicus fuerit his, quibus ipse non loquitur, unus est ipse ex illis, qui exterminare ecclesiam Dei uolunt, et cum corpore uobiscum esse uideatur, mente et animo contra uos est. Et est multo nequior hostis hic, quam illi, qui foris sunt, et euidenter sunt inimici; hic enim per amiciciarum speciem que inimica sunt gerit, et ecclesiam dispergit et uastat. Ideoque huiusmodi apostolicis institutis uos monentes instruimus, ut effecta certior karitas uestra sollicitius deinceps agere studeat et cautius, ne peruersi et infideles homines ledendi fideles et beniuolos habeant facultatem. <4 2> -C. II.+ A nullo debet suscipi, quem Romana repellit ecclesia. Item Gregorius. -[I. V. epist. 26.]+ Miratus ualde sum, quia in tanto Salonitanae ecclesiae clero uel populo uix duo ex sacris ordinibus inuenti sunt, frater scilicet et coepiscopus meus Paulinus, et dilectissimus filius meus Honoratus archidiaconus eiusdem ecclesiae, qui communicare Maximo sacerdotium rapienti minime consentirent, et se Christianos esse cognoscerent. Debuistis enim, karissimi filii, pensare ordines uestros, et quem sedes apostolica repellebat repulsum cognoscere, ut prius, si posset, ab illatis criminibus mundaretur, et tunc ei uestra dilectio communicaret, ne particeps obligationis existeret. -321+ <4 3> -C. III.+ Non est in ecclesia, qui cathedram Petri non sequitur. Item Ciprianus. -[de unitate ecclesiae]+ Qui cathedram Petri, super quam ecclesia fundata est, deserit, in ecclesia se esse non confidat. -Gratian.+ Episcopi uero, qui apostolicae ordinationi subiacent, etiam hanc reuerentiam debent, ut singulis annis apostolorum liminibus sese representent. Unde Anacletus et Zacharias Papa: <4 4> -C. IV.+ Singulis annis apostolorum limina uisitent episcopi, qui apostolicae ordinationi subiacent. Iuxta sanctorum Patrum et canonum instituta episcopi omnes, qui huius apostolicae sedis ordinationi subiacent, qui propinqui sunt, annue circa idus magi sanctorum principum apostolorum Petri et Pauli liminibus presententur omni occasione seposita. Qui uero de longinquo, iuxta cyrographum suum inpleant. Qui autem constitutionis huius contemptor extiterit, preterquam si egritudine fuerit detentus, sciat se canonicis subiacere sententiis. -II. Pars.+ -Gratian.+ Reliqui uero in ecclesia minores semper debent maioribus subesse, sicut in Sinodo S. Siluestri -[c. VII.]+ legitur: <4 5> -C. V.+ Maioribus minores obedientiam exhibeant. A subdiacono usque ad lectores omnes subditi sint diacono cardinali uiro reuerentissimo, in ecclesia representantes ei honorem. Porro pontifici presbiter, presbitero diaconus, diacono subdiaconus, subdiacono acolithus, acolitho exorcista, exorcistae lector, lectori hostiarius, hostiario abbas, abbati monachus in omni loco representet obsequium, siue in publico, siue in gremio ecclesiae. <4 6> -C. VI.+ Quid sit diaconorum offitium. Item ex epistola -[I.]+ Clementis Papae. -[ad Iacobum fratrem Domini]+ Diaconi ecclesiae sint tanquam oculi episcopi, oberrantes et circumlustrantes cum uerecundia actus totius ecclesiae, et perscrutantes diligentius, si quem uideant uicinum fieri precipicio et proximum esse peccato, ut referant hec -322+ ad episcopum. Et infra: -@. 1.+ Episcopo suggerere que ad cultum ecclesiae et disciplinam eius pertinent, diaconibus cura sit. <4 7> -[C. VII.]+ Item in eadem. Sacerdotes uero dicebat B. Petrus sal terrae et mundi lumen docens, eos in splendore operum glorificare patrem Deum, de quibus Dominus ait: "Beati estis, cum maledixerint uobis homines" et reliqua, et iterum: "Vos estis sal terrae." <4 8> -C. VIII.+ Non sunt habendi clerici, qui episcopali non gubernantur prouidentia. Item ex Concilio Parisiensi. Nulla ratione clerici aut sacerdotes habendi sunt, qui sub nullius episcopi disciplina et prouidentia gubernantur. Tales enim acephalos, id est sine capite, prisca consuetudo nuncupauit. <4 9> -[C. IX.]+ Item. -[ex epist. III. Clementis]+ Qui suis episcopis non obediunt, indubitanter rei et reprobi existunt. Porro ipsi a Deo donum summi muneris consecuntur, qui suis doctoribus, qui recte episcopi intelliguntur, libenter obediunt. <4 10> -C. X.+ In Deum scandalizantur, qui suo non obediunt episcopo. Item Anacletus. -[epist. I.]+ Ille proculdubio scandalizatur in Deum, qui recte non docet, et qui eius scandalizat episcopum uel sacerdotem. <4 11> -C. XI.+ Septem debent esse diaconi in unaquaque ciuitate. Item Euaristus omnibus Episcopis. Diaconi (qui quasi oculi uidentur esse episcopi) septem debent esse in unaquaque ciuitate, qui custodiant episcopum predicantem, ne ipse ab insidiatoribus quoquo modo infestetur, aut ledatur a suis, aut uerba diuina -323+ detrahendo aut insidiando polluantur uel despiciantur: sed ueritas spirituali redoleat feruore; pax predicata labiis cum uoluntate animi concordet. <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item ex Concilio Neocesariensi. -[c. 14.]+ Diaconi septem debent esse secundum regulam, quamuis non magna sit ciuitas. Regulae autem auctoritas ista est, quod et liber actuum apostolorum idem insinuat. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ut ex premissis auctoritatibus apparet, diaconi debent obedientiam presbiteris, sicut et presbiteri episcopis. Sed diaconi superbientes sacerdotibus exequari, uel potius preferri querebant, contra quorum insolentiam multorum auctoritates manauerunt, eorum supercilium reprimentes, atque ut sacerdotibus condignam obedientiam exhibeant decernentes. Unde Gelasius Papa -[in epist. ad Episcopos per Lucaniam, c. 9. et 10.]+ ait: <4 13> -C. XIII.+ Nichil eorum, que sunt decreta primis ordinibus, uendicent sibi diaconi. Diaconos propriam constituimus obseruare mensuram, nec ultra tenorem paternis canonibus deputatum quidpiam temptare permittimus, et nichil eorum suo ministerio penitus applicare, que primis ordinibus proprie decreuit antiquitas. Absque episcopo uel presbitero baptizare non audeant, nisi predictis ordinibus fortassis longius constitutis necessitas extrema conpellat. Quod etiam laicis Christianis facere plerumque conceditur. -@. 1.+ Sacri corporis prerogationem sub conspectu episcopi seu presbiteri (nisi his absentibus) ius non habeant exercendi. <4 14> -C. XIV.+ Inferiores presbiteris se diaconi cognoscant. Item in Niceno Concilio. -[c. 14. seu 18.]+ Peruenit ad sanctum concilium, quod in locis quibusdam et ciuitatibus presbiteris sacramenta diaconi porrigant. Hoc -324+ neque regula, neque consuetudo tradidit, ut hi, qui offerendi sacrificii non habent potestatem, his, qui offerunt, corpus Christi porrigant. Sed et illud innotuit, quod quidam diacones etiam ante episcopos sacramenta sumant. Hec ergo omnia amputentur, et in sua diaconi mensura permaneant, scientes, quod episcoporum quidem ministri sunt, inferiores autem presbiteris habeantur. Per ordinem ergo post presbiteros gratiam sacrae communionis accipiant, aut episcopo, aut presbitero porrigente eis. Sed nec sedere in medio presbiterorum diacono liceat, quia si hoc fiat, preter regulam probatur existere. Si quis autem post has diffinitiones obedire noluerit, a ministerio cessare debebit. <4 15> -C. XV.+ Diaconus honorem exhibeat presbitero, et ipse ab inferioribus honoretur. Item ex Concilio Laodicensi. -[c. 20]+ Non oportet diaconum coram presbitero sedere, sed iussione presbiteri sedeat. Similiter autem diaconus honorem habeat a sequentibus, id est a subdiaconibus et ab omnibus clericis. <4 16> -C. XVI.+ Calicem benedicere et panem dare diacono non licet. Item ex eodem. -[c. 25.]+ Non oportet diacones panem dare, nec calicem benedicere. <4 17> -C. XVII.+ Sicut episcopis, ita et presbiteris diaconi ministrent. Item ex Concilio Cartaginensi -[IV.]+ cui Papa Zosimus interfuit per uicarios. -[c. 37.]+ Diaconi ita se presbiteri, sicut episcopi ministros esse cognoscant. <4 18> -[C. XVIII.]+ Item in eodem. -[c. 38.]+ Presente presbitero diaconus eucharistiam corporis Christi populo, si necessitas cogit, iussus eroget. -325+ <4 19> -[C. XIX.]+ Item in eodem. -[c. 39. 40. et 41.]+ Diaconus sedeat iubente presbitero quolibet loco. Item diaconus in conuentu presbiterorum interrogatus loquatur. Alba uero tantum tempore oblationis et lectionis utatur. <4 20> -C. XX.+ Diacones presbiteros se superiores cognoscant. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 39.]+ Nonnulli diacones in tantam erumpunt superbiam, ut se presbiteris anteponant, atque in primo choro ipsi priores stare presumant, presbiteris in secundo choro constitutis. Ergo, ut sublimiores se presbiteros agnoscant, tam hii quam illi in utroque consistant. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Compagis uero calciari absque apostolici licentia diaconibus non permittitur, sicut nec mapulis uti absque eiusdem auctoritate quibuslibet clericis conceditur. Unde Gregorius Iohanni Episcopo Siracusano: -[lib. VII. epist. 28. indict. I.]+ <4 21> -C. XXI.+ Absque apostolica licentia compagis diacones uti minime presumant. Peruenit ad nos, quod diaconus ecclesiae Catenensis calciatus compagis procedere presumpsisset, quod quia hactenus nulli per totam Siciliam licuit, nisi solis tantummodo diaconibus Messanensis ecclesiae, quibus olim a predecessoribus nostris non dubitatur esse concessum, bene recolitis. Quia ergo tantae temeritatis ausus leuiter non est attendendus, cum omni hoc fraternitas uestra subtilitate perquirat, ut an per se, uel alicuius hoc auctoritate presumpserit, nobis subtiliter innotescat. Nam si negligenter ea, que male usurpantur, omittimus, excessus uiam aliis aperimus. <4 22> -C. XXII.+ Mapulis clerici sine apostolici licentia uti non debent. Idem Iohanni Rauennati Episcopo. -[lib. II. epist. 54. circa finem]+ Illud autem, quod pro utendis a clero uestro mapulis scripsistis, a clericis nostris est fortiter obuiatum, dicentibus, nulli hoc umquam alii cuilibet concessum fuisse ecclesiae, nec Rauennates clericos uel illic, uel in Romana ciuitate -326+ tale aliquid cum sua conscientia presumpsisse, nec, si temptatum esset, ex furtiua usurpatione sibi preiudicium generari, sed etiam si in qualibet ecclesia hoc presumptum fuerit, asserunt emendandum, quod non concessione Romani Pontificis, sed sola subreptione presumitur. <4 23> -C. XXIII.+ Sicut in ministerio, ita in dispensatione sine diaconibus episcopus non uiuat. Item Ieronimus ad Rusticum Narbonensem episcopum. -V. Pars.+ Diaconi sunt, quos in Apocalipsi legimus, septem angeli ecclesiarum, hi sunt septem candelabra aurea, hi sunt uoces tonitruorum. -@. 1.+ Virtutum operatione preclari, humilitate prediti, quieti, humiles, euangelizantes pacem, annunciantes bona, dissensiones et rixas et scandala resecantes, docentes, soli Deo conloquentes, in templo nichil de mundo penitus cogitantes, dicentes patri et matri: "non nouimus uos," et filios suos non agnoscentes. -@. 2.+ Sine his sacerdos nomen habet offitium non habet. Hic minister Dei dicitur, quia scriptum est: "Maior est, qui ministrat, quam cui ministratur." Et sicut in sacerdote ministratio, ita in ministro dispensatio sacramenti est. -@. 3.+ Sacerdotibus etiam propter presumptionem non licet de mensa Domini tollere calicem, nisi eis traditus fuerit a diaconibus. -@. 4.+ Ita enim Deus noster omnipotens uniuersa disposuit, ut qui maiorem se crediderit minor esset, et qui uideretur minor maior existeret. Denique quam hoc uerum sit ipse perpende. Leuitae conponunt mensam Domini, Leuitae sacerdotibus, cum sacramenta benedicunt, assistunt, Leuitae ante sacerdotes orant, ut et si distinctio locorum credatur in mundo, etiam in altari Dei uideant sibi episcopi, qui superbi sunt, diacones anteponi. Si humilitatem diligunt et diaconi maiores se esse in eo, quod sunt humiles, recognoscant. Tunc demum, ut aures habeamus ad Deum, diaconus clamat, ipse predicat, ipse hortatur, ipse commonet astantibus sacerdotibus, nec leuiter hanc uocem, que loquitur et pacem annunciat, aut negligenter aspicias. Sufficit huic tantum ordini per Dominum concessum fuisse, ut non solum sacerdos in templo Dei totum agere et inplere uideatur. Et infra: -@. 5.+ Nunc autem ex quo in ecclesiis, sicut in Romano inperio, creuit auaritia, periit lex a sacerdote et uisio de propheta; singuli quique per potentiam episcopalis nominis, quam sibi ipsi -327+ illicite absque ecclesia uendicarunt, totum, quod Leuitarum est, in suos usus redigunt, nec hoc solum, quod asscriptum est, sibi uendicant, sed cunctis auferunt uniuersa. Mendicat infelix in plateis clerus, et seruili operi mancipatus publicam de quolibet poscit elemosinam. Qui ex eo magis despicitur a cunctis, quo misere desolatus iuste putatur ad hanc ignominiam deuenisse. -@. 6.+ Solus episcopus incubat donis, solus utitur ministerio, solus uniuersa sibi uendicat, solus partes inuadit alienas, solus occidit uniuersos. -@. 7.+ Hinc propter auaritiam sacerdotum odia sepe consurgunt, hinc episcopi accusantur a clericis, hinc principium litis, hinc detractionis causa, hinc origo fit criminis. Etenim si unusquisque ita in hoc mundo uisibili aliquid possidere iubetur, ut sua tantum sit possessione contentus, ac res non inuadat alienas, non agrum pauperis tollat non uineam, non subuectorium aliquod, non famulos, non fructum; quanto magis qui ecclesiae Dei preest debet ita in omnibus seruare iusticiam, ut hoc sibi uendicet, quod sui iuris esse cognoscit, aliena non rapiat, aliena non tangat equalem ceteris se faciat, et sicut sine his in ministerio non uiuit, ita in dispensatione non uiuat? -@. 8.+ Certe, ut ipse nosti, qui uisibiliter in hoc mundo ius inuadit alienum, accusatur a paupere, dampnatur a iudice, ita in ecclesia Dei, cum quisque stipendia perdit, clamat ad Dominum exauditur a Christo, nec differtur ultionis sententia, si non sedantur uniuersa. Moderatio enim Dei ac pietas solum nostrum reditum querit, ac nos cupit longa sua bonitate saluari. Si non conuertimur, si duri colli sumus, si in peccatis usque ad mortem illicite perduramus, assidue peccantium, non miseretur Deus. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Hoc capitulo sacerdotum auaricia reprehenditur, diaconorum dignitas siue offitium commendatur. Sed quia (ut supra dictum est) diaconi insolescentes etiam presbiteris se preferendos arbitrati sunt, contra illorum supercilium scribit Ieronimus ad Euangelum presbiterum: -[epist. LXXXV.]+ <4 24> -C. XXIV.+ Diacones presbiteris debent subesse. Legimus in Ysaia: "Fatuus fatua loquitur." Audio quendam in tantam erupisse uecordiam, ut diaconos presbiteris id est episcopis anteferret. Nam cum Apostolus perspicue doceat, eosdem esse episcopos, quos presbiteros, quid patitur mensarum et uiduarum minister, ut supra eos se tumidus efferat, ad quorum preces Christi corpus sanguisque conficitur? Queris auctoritatem? Audi testimonium: "Paulus -328+ et Timotheus serui Iesu Christi omnibus sanctis, qui sunt Philippis, cum episcopis et diaconibus." Vis et aliud exemplum? In Actibus apostolorum ad unius ecclesiae sacerdotes ita Paulus loquitur: "Attendite uobis, et cuncto gregi, in quo uos: Spiritus sanctus posuit episcopos, ut regatis ecclesiam Dei quam adquisiuit sanguine suo." Ac ne quis contentiose in una ecclesia plures episcopos fuisse contendat, audiat aliud testimonium, in quo manifestissime declaratur uel conprobatur, eundem esse episcopum atque presbiterum: "Propter hoc reliqui te Cretae, ut que deerant corrigeres, et constitueres presbiteros per ciuitates, sicut ego tibi mandaui: si quis est sine crimine, unius uxoris uir, filios habens fideles, non in accusatione luxuriae, aut non subditos. Oportet enim episcopum: sine crimine esse, quasi Dei dispensatorem." Et ad Timotheum: "Noli negligere gratiam, que tibi data est per prophetiam et per inpositionem manuum presbiterii." Sed et Petrus in prima epistola: "Presbiteros, qui in uobis sunt, precor compresbiter, et testis passionum Christi, et futurae gloriae, que reuelanda est, particeps, regite gregem Christi, et inspicite non ex necessitate, sed uoluntarie iuxta Deum." Quod quidem grece significantius dicitur EPISCOPOUNTES unde et nomen episcopi tractum est. Parua tibi uidentur tantorum uirorum testimonia? Clangat tuba euangelica, filius tonitrui, quem Iesus amauit plurimum, qui de pectore saluatoris doctrinarum fluenta potauit: "Presbiter, Electae dominae, et filiis eius, quos ego diligo in ueritate." Et in alia epistola: "Presbiter Gaio karissimo, quem ego in ueritate diligo." -@. 1.+ Quod autem postea unus electus est, qui ceteris preponeretur, in scismatis remedium factum est, ne unusquisque ad se trahens Christi ecclesiam rumperet. Nam et Alexandriae a Marco euangelista usque ad Eraclam et Dionisium episcopos, presbiteri ex se semper unum eligebant et in excelsiori gradu collocabant, quem episcopum nominabant, quomodo si exercitus inperatorem faciat. Diaconi autem eligant de se quem industrem nouerint, et archidiaconum nuncupent. Quid enim facit excepta ordinatione episcopus, quod non facit presbiter? Nec altera Romanae urbis ecclesia, altera totius orbis existimanda est: et Galliae, et Brittanniae, et Affrica, et Persis, et oriens et India, et omnes barbarae nationes unum Christum adorant, unam obseruant regulam ueritatis. Si auctoritas queritur, orbis maior est urbe. Ubicumque fuerit episcopus, siue Romae, siue Eugubio, siue Constantinopolim siue Regio, siue Alexandrinae, siue Thanis, eiusdem est meriti, eiusdem et sacerdotii. Potentia diuitiarum et paupertatis -329+ humilitas uel sublimiorem episcopum, uel inferiorem non facit; ceterum omnes apostolorum successores sunt. -@. 2.+ Sed dicis, quomodo Romae ad testimonium diaconi presbiter ordinatur? Quid mihi profers unius urbis consuetudinem? Quid paucitatem, de qua ortum est supercilium, in leges ecclesiae uendicas? Omne quod rarum est plus appetitur. Pulegium apud Indos pipere preciosius est. Diacones paucitas honorabiles, presbiteros turba contemptibiles facit. Ceterum in ecclesia etiam Romae presbiteri sedent, et stant diaconi, licet paulatim crebrescentibus uitiis inter presbiteros absente episcopo diaconos sedere uideamus, et in domesticis conuiuiis benedictiones coram presbiteris dare. Discant, qui hoc faciunt se non recte facere audiant Apostolos. "Non est dignum, ut relinquentes uerbum Dei ministremus mensis." Sciant diaconi quare constituti sint. Legant Acta apostolorum, recordentur condicionis suae. Presbiter et episcopus aliud etatis, aliud dignitatis est nomen. Unde ad Titum et Timotheum de ordinatione episcopi et diaconi dicitur; de presbiteris omnino reticetur, quia in episcopo et presbiter continentur. Qui prouehitur, a minori ad maius prouehitur. Aut igitur ex presbitero ordinetur diaconus, ut presbitero maior conprobetur, in quem crescit ex paruo, aut si ex diacono ordinatur presbiter, nouerit se laicis maiorem sacerdotibus esse minorem. <4 25> -C. XXV.+ De eodem. Item Ciprianus. -[lib. epist. 9.]+ Dominus noster lesus Christus, rex et iudex et dominus noster, usque ad passionis diem seruauit honorem pontificibus et sacerdotibus quamuis illi nec timorem Dei, nec agnicionem Christi seruassent. Nam cum leprosum mundasset, dixit illi: "Vade, et ostende, te sacerdotibus, et offer donum." Humilitatem nos humilis docuit, sacerdotem adhuc appellans, quem sciebat esse sacrilegum. Item subditus passioni cum alapam accepisset, et ei diceretur: "Sic respondes pontifici?" nichil contumeliose ille locutus est in personam pontificis, sed sic magis innocentiam suam tuitus est, dicens: "Si male locutus sum, exprobra de malo: si autem bene, quid me cedis?" Que omnia ab eo ideo facta sunt humiliter atque pacienter, ut nos humilitatis ac pacientiae haberemus exemplum. Docuit enim sacerdotes ueros legitimae et plene honorari, dum circa falsos sacerdotes ipse talis extitit. -@. 1.+ Meminisse autem diaconi debent, quoniam apostolos, id est episcopos et presbiteros, Dominus elegit, diaconos autem post ascensum Domini in celum apostoli sibi constituerunt episcopatus sui et ecclesiae ministros. Quod si nos aliquid audere contra -330+ Deum possumus, qui episcopos facit, possunt et contra nos diacones audere, a quibus fiunt. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Hoc autem, quod de diaconorum minoritate dicitur, ubique seruandum est, nisi cum diaconus habuerit locum aut proprii patriarchae, aut sui metropolitani. Unde in VI. Sinodo -[c. 7.]+ legitur: <4 26> -C. XXVI.+ Diaconus sacerdotibus non preferatur, nisi locum metropolitani sui obtineat. Precipimus, ne diaconus (quamuis etiam in dignitate, hoc est in offitio quolibet ecclesiastico sit) ante presbiterum sedeat, nisi cum locum habuerit proprii patriarchae aut metropolitani pro aliquo capitulo; tunc enim sicut illius locum tenens honorabitur. Si quis uero presumpserit hoc tyrannice facere, a proprio gradu repulsus ultimus omnium fiat in ordine suo. <1 D> <2 94> -DISTINCTIO XCIV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Subdiacono etiam summus patriarcha uices suas committere ualet. Unde Simacus ait: <4 1> -C. I.+ Etiam subdiacono uices suas committit apostolica ecclesia. Valde necessarium esse perspeximus, ut sicut decessorum nostrorum fuit iudicium, ita uni eidemque personae omnia committamus, et ubi nos presentes esse non possumus, nostra per eum, cui precipimus, representetur auctoritas. Quamobrem Petro subdiacono sedis nostrae intra prouinciam Siciliam uices nostras auxiliante Deo commisimus. Nec enim de eius actibus dubitare possumus, cui Deo auxiliante totum nostrae ecclesiae noscimur patrimonium commisisse. -II. Pars.+ -Gratian.+ Legatum uero apostolicae sedis quicumque inpedierit, usque ad satisfactionem excommunicetur. Unde Alexander: -[Papa I. epist. II. omnibus Episcopis]+ <4 2> -C. II.+ Excommunicetur, qui legatum sedis apostolicae inpedire temptauerit. Si quis autem legationem inpedit, non unius, sed multorum profectum auertit, et sicut multis nocet, ita a multis arguendus est, et bonorum societate priuandus. Et quia Dei causam inpedit, et statum conturbat ecclesiae, ideo ab eius liminibus arceatur. Ab omnibus itaque talis est cauendus, et non in communione fidelium usque ad satisfactionem recipiendus. -331+ -III. Pars. Gratian.+ Archidiaconi quoque, quamuis ex offitio suo clericorum uitam diligenti examinatione debeant inquirere, et que corrigenda inueniunt episcopo nunciare, tamen dominacionem super eos exercere, et censum ab eis exigere prohibentur. -+ Unde in Cabillonensi Concilio -[c. 15.]+ legitur: <4 3> -C. III.+ Archidiaconi super presbiteros dominacionem non exerceant. Dictum est, quod in plerisque locis archidiaconi super presbiteros parrochianos quandam exercent dominacionem, et ab eis censum exigunt, quod magis ad tirannidem, quam ad rectitudinis pertinet formam. -@. 1.+ Si enim iuxta Apostoli sententiam episcopi non debent esse dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo, multo minus isti facere hoc debent. Sint itaque contenti regularibus disciplinis, et teneant propriam mensuram, et quod eis ab episcopis iniungitur, hoc per parrochias exercere studeant, nichil per cupiditatem et auariciam presumentes. <1 D> <2 95> -DISTINCTIO XCV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem sacerdotes supra iubentur episcopis tamquam subditi obedire, non ita intelligendum est, quasi non liceat eis presentibus episcopis sacra misteria celebrare, (sicut episcopali supercilio quidam ab his uolebant presbiteros prohibere), sed quia presbiteri pontificibus, tamquam filii parentibus, debent obedire. Baptizatos etiam crismate eis tangere conceditur. Unde Gregorius scribit Ianuario Episcopo Caralitano: -[lib. III. epist. 26. Indict. XII.]+ <4 1> -C. I.+ Ubi episcopi desunt, baptizatos in frontibus presbiteri crismate tangant. Peruenit quoque ad nos, quosdam scandalizatos fuisse, quod presbiteros crismate tangere eos, qui baptizati sunt, prohibuimus. Et nos quidem secundum ueterem usum nostrae ecclesiae fecimus. Sed si omnino hac de re aliqui contristantur, ubi episcopi desunt, ut presbiteri etiam in frontibus baptizatos crismate tangere debeant, concedimus. -Gratian.+ Supra econtra Leo episcopus capitulo "Quamuis corepiscopis": -[Dist. LXVIII.]+ <4 2> -C. II.+ Presbiteri ultra suum modum contendere non presumant. Item Gelasius. -[Papa Episcopis per Lucaniam, etc. epist. V. c. 8.]+ Presbiteros ultra suum modum tendere prohibemus, nec episcopali fastigio debita sibimet audacter assumere, non conficiendi crismatis, non consignationis pontificalis adhibendae sibimet arripere facultatem. -332+ -Gratian.+ Sed istud Gregorii pro scandalo sedando semel concessum legitur. Illud autem Leonis et Gelasii usu approbante preualuit, nisi forte ubi aliquorum consuetudo hoc admisit, ut in absentia episcopi extrema necessitate cogente ex concessione Gregorii presbiteri baptizatos in frontibus liniant. Prohibitio uero Leonis et Gelasii in eo casu intelligatur, cum episcopi presentes sunt, uel cum non cogit ultima necessitas. Oleo uero sanctificato permittitur eis ungere infirmos. Unde Iacobus ait: "Infirmatur quis in uobis? inducat presbiteros ecclesiae, qui orent super eum ungentes eum oleo, et oratio fidei saluabit infirmum." -+ -II. Pars.+ -@. 1.+ Sed queritur, an episcopis liceat eodem oleo ungere infirmos? uel si inpenitentibus huiuscemodi unctio sit concedenda? De his uero ita scribit Innocentius Papa: -[ad Decentium Eugubinum Episcopum, epist. I. c. ult.]+ <4 3> -C. III.+ Oleo sanctificato non prohibentur episcopus tangere infirmos. Illud superfluum uidemus adiectum, ut de episcopo ambigatur, quod presbiteris licere non dubium est. Nam idcirco de presbiteris dictum est, quia episcopi occupationibus aliis inpediti ad omnes languidos ire non possunt. Ceterum si episcopus aut potest, aut dignum ducit aliquem a se uisitandum, et benedicere, et tangere crismate sine cunctatione potest, cuius est ipsum crisma conficere. Non penitentibus istud fundi non potest, quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur posse concedi? His igitur, frater karissime, omnibus, que tua dilectio uoluit a nobis exponi, prout potuimus respondere curauimus. -III. Pars.+ -Gratian.+ Crisma uero a suis episcopis ad baptismi sanctificationem presbiteri petant. Unde in Cartaginensi Concilio IV.: -[c. 36.]+ <4 4> -C. IV.+ Crisma singulis annis a proprio petatur episcopo. Presbiteri, qui per dioceses ecclesias regunt, non a quibuslibet episcopis, sed a suis, nec per iuniorem clericum, sed omni anno aut per se ipsos, aut per illum, qui sacrarium tenet, ante pascae solempnitatem crisma petant. <4 5> -C. V.+ Presbiter idem est qui et episcopus ac sola consuetudine presbiteris episcopi presunt. Item Ieronimus supra epistolam ad Titum. Olim idem presbiter, qui et episcopus, et antequam diaboli instinctu studia in religione fierent, et diceretur in populis: "Ego sum Pauli, ego sum Apollo, ego autem Cephae," communi presbiterorum consilio ecclesiae gubernabantur. Postquam autem unusquisque eos, quos baptizauerat, suos esse putabat, non Christi, in toto orbe decretum est, ut unus de presbiteris superponeretur -333+ et scismatum semina tollerentur. Et paulo post: -@. 1.+ Sicut ergo presbiteri sciunt, se ex ecclesiae consuetudine ei, qui sibi prepositus fuerit, esse subiectos, ita episcopi nouerint, se magis consuetudine quam dispensationis dominicae ueritate presbiteris esse maiores, et in communi debere ecclesiam regere. <4 6> -C. VI.+ Coram episcopis presbiteris docere licet. Idem ad Rusticum Narbonensem Episcopum. -[de septem gradibus ecclesiae]+ Ecce ego dico, presentibus episcopis suis atque astantibus in altario presbiteros posse sacramenta conficere. -@. 1.+ Sed quia scriptum est: "Presbiteri duplici honore honorentur, maxime qui laborant in uerbo Dei," predicare eos decet, utile est benedicere, congruum est confirmare, conuenit reddere communionem, necesse est uisitare infirmos, orare pro inualidis, atque omnia Dei sacramenta conplere. -@. 2.+ Nemo hinc episcoporum inuidia diabolicae temptationis infletur, irascatur si plebem interdum presbiteri exhortentur, si in ecclesiis predicent, si plebi, ut dictum est, benedicant. Etenim abnuenti mihi ista sic dicam: qui non uult presbiteros facere que iubentur a Deo, dicat, quid maior est Christo? aut quid poterit corpori aut sanguini eius anteponi? Si presbiter Christum consecrat, cum in altario Dei sacramenta benedicit, benedicere populum non debet, qui Christum consecrare non metuit? -@. 3.+ Circa laicos ac mulieres iubentibus uobis, iniustissimi sacerdotes, presbiter Dei benedictionis perdit offitia amittit linguae opus, non habet confidentiam predicandi, truncatus est omni parte uirtutum, solum presbiteri nomen habet, plenitudinem atque perfectionem, que consecrationi eius conpetit, non retentat. -@. 4.+ Quis hic, rogo, sacerdotes, honor uester est, ut dampnum gibbi inferatis? Quoniam cum pastoribus per potentiam aufertur Deo digna diligentia, contagium quoddam et calamitas crescit in gregibus, ac dominici patrimonii dampna conquiritis, dum soli uultis in ecclesia potentari. -@. 5.+ Presbiteri negotiorum ab initio, iudices esse mandati sunt, presbiteri sacerdotum interesse debent concilio, quoniam et ipsi presbiteri, ut legimus, episcopi nominantur, secundum quod dictum est ad episcopum. "Noli negligere gratiam, que tibi data est per inpositionem manuum presbiteri" et alibi ad maiores -334+ natu: "Qui uos posuit episcopos regere ecclesiam suam". -@. 6.+ Sed oderunt hoc superbi sacerdotes in presbiterii nomine, qui nolunt hoc esse, quod Christus, qui discipulorum pedes lauit, qui baptizatus a Iohanne est licet baptizandum se esse a Domino proclamaret. Quod propterea scribo, ut, si preteriti temporis error iam non potest reuocari uel ad presens in ecclesiis faciant, quod Romae fit, quod in Affrica fit, quod in oriente fit, quod in Ispania, quod in Britannia, quod in Gallia quod in omnibus locis, ubi humilitas perseuerat, quod in celis (quod maius est), ubi sedes eorum legitur esse disposita. <4 7> -C. VII.+ Episcopi et clerici inuicem sibi honorem exhibeant. Idem ad Nepotianum. -[epist. II.]+ Esto subiectus pontifici tuo, et quasi animae parentem ama. -@. 1.+ Sed et episcopi sacerdotes se esse sciant, non dominos, honorent clericos quasi clericos ut ipsis episcopis honor deferatur a clericis. -@. 2.+ Scitum est illud oratoris Domicii: "Cur ego, inquit, te habeam ut principem, cum tu me non habeas ut senatorem?" -@. 3.+ Quod Aaron et filios, hoc esse episcopum et presbiteros nouerimus. -@. 4.+ Unus Dominus, unum templum, unum sit ministerium. -@. 5.+ Recordemur semper, quod beatus Petrus apostolus precepit sacerdotibus: "Pascite eum, qui in uobis est, gregem Domini, prouidentes non coacte, sed spontanee, secundum Deum, neque turpis lucri gratia, sed uoluntarie, neque ut dominantes in clero, sed forma facti gregi ex animo, ut cum apparuerit princeps pastorum, percipiatis inmarcescibilem gloriae coronam." -@. 6.+ Pessimae consuetudinis est in quibusdam ecclesiis, tacere presbiteros et presentibus episcopis non loqui quasi eis inuideant, aut eos dedignentur audire. "Et si alii," ut inquit apostolus Paulus, "fuerit reuelatum sedenti, prior taceat." "Gloria patris est filius sapiens." Gaudeat episcopus in iudicio suo, cum tales elegerit sacerdotes. <4 8> -C. VIII.+ Presbiteri episcopos non precedant, sed comitentur uel subsequantur. Item ex Concilio Laodicensi. -[c. 56.]+ Non oportet presbiteros ante ingressum episcopi ingredi, et sedere in tribunalibus, sed cum episcopo ingredi, nisi forte -335+ aut egrotet episcopus, aut in peregrinationis commodo eum esse constiterit. <4 9> -C. IX.+ Episcopus non dominum, sed collegam se presbiterorum cognoscat. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 34.]+ Episcopus in quolibet loco sedens stare presbiterum non patiatur. <4 10> -[C. X.]+ Item ex eodem. -[c. 35.]+ Episcopus in ecclesia in consessu presbiterorum sublimior sedeat. Intra domum uero collegam se presbiterorum esse cognoscat. <4 11> -C. XI.+ Sine precepto episcopi presbiter non signet infantes. Item ex Concilio Martini Papae. Presbiter presente episcopo non signet infantes, nisi ab episcopo fuerit illi preceptum.

-[PALEA.+ <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item ex Concilio Neocesariensi, c. 13. Presbiteri ruris in ecclesia ciuitatis, episcopo presente uel presbiteris ipsius urbis, offerre non possunt, nec panem sacrificatum dare, calicemque porrigere. Si uere absentes hi fuerint, et ad dandam ordinationem uocentur soli, dare debebunt. -]+

<1 D> <2 96> -DISTINCTIO XCVI.+ -GRATIANUS.+ Illud autem Honorii Augusti, quod de electione summi Pontificis supra constituisse legitur, nullius momenti esse probatur, cum non solum de ordinibus, sed nec etiam de rebus ecclesiasticis laicis legatur aliquando attributa disponendi facultas. Unde quecumque a principibus in ordinibus uel in ecclesiasticis rebus decreta inueniuntur, nullius auctoritatis esse monstrantur. Unde Simacus Episcopus catholicae ecclesiae urbis Romae in Sinodo residens dixit: <4 1> -C. I.+ De rebus ecclesiasticis disponendis laicis nulla facultas relinquitur. Bene quidem fraternitas uestra ecclesiasticis legibus assecuta, sub diuini timore iudicii que erant statuenda diffiniuit, -336+ et ad iusticiae cumulum peruenit, cum sufficienter uniuersa conplectitur, nec adiectione indiget plenitudo, maxime de clericis, quos amor dominacionis inuasit, et iugum disciplinae ecclesiasticae fecit respuere. -@. 1.+ Quorum excessus enarrare difficile est: unum tamen, quod occurrit, uenerando ordini uestro intimare non differo. Inter alia, scripturam quandam illustris memoriae Basilium quasi pro ecclesiasticae amore substantiae conscripsisse refero, in qua nullus Romanae ecclesiae interfuit, uel subscripsit antistes, per quem potuisset sortiri legitimam firmitatem. Ne ergo disputem inde, unde potest uestrum iudicare concilium requiratur, et referatur in medium, ut ex lectione agnoscatis, cuiusmodi possit habere substantiam. Sancta sinodus respondit: "Deferatur in medium, ut cuiusmodi sit possit agnosci." Hec cum diceret, Ormisda diaconus recitauit: "Cum in Mausoleo, quod est apud B. Petrum apostolum, resedisset sublimis et eminentissimus uir prefectus pretorio atque patricius, agens etiam uices precellentissimi regis Odoacris, Basilius, dixit: "'Quamquam studii uestri et religionis intersit, ut in electione episcopatus concordia principaliter seruetur ecclesiae, ne per occasionem electionis status ciuitatis uocetur in dubium, admonitione beatissimi uiri Papae nostri Simaci Simplicii, quam ante oculos semper habere debemus, hoc nobis meministis sub obtestacione fuisse mandatum, ut propter illum strepitum et detrimentum ecclesiae uenerabilis, si eum de hac luce contigerit transire, non sine consultacione nostra cuiuslibet celebretur electio.'" Hec cum legeret, Cresconius Tudertinae ciuitatis episcopus surgens e consessu dixit: "Hic perpendat sancta sinodus, utrum pretermissis personis religiosis, quibus maxime cura est de tanto Pontifice, electionem eius in suam possint redigere potestatem, quod contra canones esse manifestum est." Item Ormisda diaconus legit: "Ac ne confusionis atque dispendii aliquid uenerabilis ecclesia sustineret, miramur, pretermissis quicquam nobis fuisse temptatum, cum sacerdote nostro superstite nichil debuisset assumi. Quare si amplitudini uestrae uel sanctitati placet, incolumia omnia, que ad futuri antistitis electionem respiciunt, religiosa ueneratione seruemus, hanc legem specialiter preferentes, quam nobis heredibusque nostris Christianae mentis deuotione sancimus: ne umquam predium, siue rusticum, siue urbanum, uel ornamenta, aut ministeria que nunc sunt ecclesiarum, uel que ex quibuslibet titulis ecclesiarum iure peruenerint, ab eo, qui nunc antistes sub electione communi fuerit ordinandus, et illis, qui futuris seculis sequuntur, quocumque titulo aut commento alienari liceat. Et quicumque hoc -337+ facere uoluerit, inefficax atque irritum iudicetur, sitque facienti, consentienti accipientique anathema." -@. 2.+ Maximus episcopus Bleranae ecclesiae dixit: "Modo sancta sinodus dignetur edicere, si licuit laico homini anathema in ordinem ecclesiasticum dictare, aut si laicus potuit sacerdoti anathema dicere, et contra canones quod ei non conpetebat constituere? Dicite, quid uobis uidetur? De me licuit laico legem dare?" Sancta sinodus dixit: "Non licuit," et adiecit: "Lege sequentia." Ormisda diaconus legit: "Et is, qui predium seu rusticum uel urbanum iuris ecclesiastici fuerit consecutus, nouerit se nulla lege uel prescriptione munitum; sed siue is, qui alienauerit, siue qui eum sequens, uoluntate contraria predium huiusmodi alienatum retinere temptauerit, id cum fructibus restituat, qui illud fuerit consecutus." -@. 3.+ Hec cum legeret, Stephanus Venusinae ecclesiae episcopus surgens e consessu dixit: "Perlegatur." Hormisda diaconus legit: "Qua etiam pena placuit accipientis etiam heredes afficere. In qua re cuilibet clericorum nulla contradicendi libera sit facultas. Iniquum est enim et sacrilegii instar, ut que pro salute et requie animarum suarum unusquisque uenerabili ecclesiae pauperum causa contulerit aut certe reliquerit, ab his, quos maxime seruare conuenerat, in alterum transferantur. Plane quecumque in gemmis, uel auro siue argento, nec non et uestibus minus apta usibus uel ornatui uidebuntur ecclesiae, que seruare ac diu manere non possunt, sub iusta estimatione uendantur, et erogatio religioni proficiat." -@. 4.+ Cumque lecta fuisset, Laurentius episcopus Mediolanensis ecclesiae dixit: "Ista scriptura nullum Romanae ciuitatis potuit obligare Pontificem, qui non licuit laicis statuendi in ecclesia preter Romanum Papam habere aliquam potestatem: quos obsequendi manet necessitas, non auctoritas inperandi, maxime cum nec Papa Romanus subscripserit, nec alicuius secundum canones metropolitani legatur assensus." -@. 5.+ Petrus episcopus Rauennatis ecclesiae dixit: "Scripturam, que in nostra congregatione uulgata est, nullas uires habere manifestum est, quia nec canonibus conuenit, et a laica persona concepta uidetur, maxime quia in ea nullus presul sedis apostolicae interfuisse, uel propria subscriptione eam confirmasse monstratur." -@. 6.+ Eulalius episcopus Siracusanae ecclesiae dixit: "Scripturam, que in sacerdotali concilio recitata est, euidentissimis documentis constat inualidam: primum, quod contra Patrum regulas a laicis, quamuis religiosis (quibus nulla de ecclesiasticis facultatibus aliquid disponendi legitur umquam attributa facultas), facta uidetur; deinde quod nullius presulis apostolicae sedis subscriptione firmata docetur. Quod si cuiuslibet prouinciae sacerdotes intra suos terminos concilio habito quicquid sine metropolitani sui auctoritate tractauerint, irritum esse debere sancti Patres sanxerunt quanto magis quod in apostolica sede, nunc extante presule (qui, merito B. Petri apostoli per uniuersum orbem primatum obtinens sacerdotii, -338+ statutis sinodalibus consueuit tribuere firmitatem) a laicis (licet consentientibus aliquantis episcopis, qui tamen Pontifici, a quo consecrati probantur, preiudicium inferre non potuerunt) presumptum fuisse cognoscitur, uiribus carere non dubium est, nec posse inter ecclesiastica ullo modo statuta censeri?" -@. 7.+ Sancta sinodus dixit: "Licet secundum prosecutionem uenerabilium fratrum nostrorum Laurentii, Petri, Eulalii, Cresconii, Maximi, uel Stephani, nec apud nos incertum habetur, hanc ipsam scripturam nullius esse momenti, uerumtamen etiamsi aliqua possit ratione subsistere, modis omnibus in sinodali conuentu prouida beatitudinis uestrae sententia eneruari conueniebat et in irritum deduci, ne in exemplo remaneret presumendi quibuslibet laicis, quamuis religiosis, uel potentibus, in quacumque ciuitate quolibet modo aliquid decernere de ecclesiasticis facultatibus, quarum solis sacerdotibus disponendi indiscusse a Deo cura commissa docetur." Unde in sexta actione Calcedonensis Concilii Martianus Inperator dixit inter cetera: <4 2> -C. II.+ Inperatores ad fidem confirmandam, non potenciam ostendendam sinodo interesse debent. Nos ad fidem confirmandam, non ad potenciam ostendendam exemplo religiosissimi principis Constantini sinodo interesse uolumus, ut inuenta ueritate non ultra multitudo prauis doctrinis attracta discordet. <4 3> -[C. III.]+ Item in eadem. -[VI. actione, in fine]+ Quedam capitula sunt, que ad honorem uestrae reuerentiae uobis seruauimus, decorum esse iudicantes, a uobis hec regulariter firmari potius per sinodum, quam nostra lege sanciri. <4 4> -C. IV.+ Sinodali conuentui inperatores interesse non conuenit, nisi ubi de fide agitur. Item Nicolaus Papa. -[in epistola ad Michaelem Imp. que incipit: "Proposueramus."]+ Ubinam legistis, inperatores antecessores uestros sinodalibus conuentibus interfuisse, nisi forsitan in quibus de fide tractatum est, que uniuersalis est, que omnium communis est, que non solum ad clericos, uerum etiam ad laicos et ad omnes omnino pertinet Christianos? <4 5> -C. V.+ De presulibus diuinarum rerum, qui humanis rebus presunt iudicare non possunt. Idem. -[in eadem epistola]+ Denique hi, quibus tantum humanis rebus, et non diuinis preesse permissum est, quomodo de his, per quos diuina ministrantur, iudicare presumant, penitus ignoramus. -339+ <4 6> -C. VI.+ Nec inperator iura Pontificis, nec Pontifex iura regia usurpet. Idem. -[paulo inferius]+ Cum ad uerum uentum est, ultra sibi nec inperator iura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen inperatorium usurpauit, quoniam idem mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, actibus propriis et dignitatibus distinctis offitia potestatis utriusque discreuit, propria uolens medicinali humilitate sursum efferri, non humana superbia rursum in inferno demergi, ut et Christiani inperatores pro eterna uita Pontificibus indigerent, et Pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum inperialibus legibus uterentur, quatinus spiritualis actio a carnalibus distaret incursibus, et Deo militans minime se negociis secularibus inplicaret, ac uicissim non ille rebus diuinis presidere uideretur, qui esset negociis secularibus inplicatus. <4 7> -C. VII.+ A seculari potestate Pontifex prorsus nec solui nec ligari ualet. Idem. -[in eadem, paucis interiectis]+ Satis euidenter ostenditur, a seculari potestate nec solui prorsus, nec ligari Pontificem, quem constat a pio principe Constantino (quem longe superius memorauimus) Deum appellatum, cum nec posse Deum ab hominibus iudicari manifestum sit. Sed et Theodosius minor sanctae sinodo scribens dixit Ephesinae primae. "Deputatus est igitur Candidianus, magnificentissimus comes strenuorum domesticorum, transire usque ad sanctissimam sinodum uestram, et in nullo quidem, quem faciendae sunt de piis dogmatibus questiones seu potius expositiones, communicare. Illicitum namque est eum, qui non sit in ordine sanctissimorum episcoporum, ecclesiasticis intermisceri tractatibus." (Et post pauca:) -@. 1.+ His itaque manifestis repertis aparet conministrum Ignatium per inperialem tantummodo sententiam nullo modo potuisse prorsus expelli. In cuius dampnatione quia presulum quoque assensus est subsecutus, aparet fuisse patratum id causa adulationis, non legitimae sanctionis. <4 8> -C. VIII.+ Facta Pontificum inperator iudicare non debet. Idem Lodouico Inperatori. In scripturis narratur Constantinus inperator dixisse "Vere si propriis oculis uidissem sacerdotem Dei, aut aliquem eorum, qui monachico habitu circumamicti sunt peccantem, clamidem meam explicarem et cooperirem eum, ne ab aliquo uideretur." In quibus igitur, desiderantissime -340+ fili, necessario commonemini, ut quemadmodum fide et religione ac honoris parilitate ei adequari uidemini, ita quoque humilitate atque deuotione equiparari nichilominus anheletis, ita ut in nullo inferior eo, sed potior inueniamini post exempla, qui talem se exhibuit ante talia prorsus exempla. Sed hec quidem diximus, cautos uos reddere cupientes, ut si de Domini sacerdotibus, qui iure patres dicuntur, aliquid contigerit uos audire, quod confusionem piis mentibus ingerat, non infronitum, sed pudoratos filios Noe imitantes, patriam de reliquo uerecundiam contegatis, ut affluenti, quemadmodum et illi, benedictione repleri moderante Domino mereamini. <4 9> -C. IX.+ Regum et principum patres et magistri sacerdotes censentur. Item ex epistola Gregorii -[VII.]+ ad Hermannum Metensem Episcopum, -[lib. VIII. epist. 21.]+ Quis dubitet sacerdotes Christi regum et principum omniumque fidelium patres et magistros censeri? Nonne miserabilis insaniae esse cognoscitur, si filius patrem, discipulus magistrum sibi conetur subiugare, et iniquis obligationibus illum suae potestati subicere, a quo credit non solum in terra, sed etiam in celis se ligari posse et solui? <4 10> -C. X.+ Auctoritas sacra Pontificum et regalis potestas huius mundi gubernacula regit. Item Gelasius Papa Anastasio Inperatori. Duo sunt quippe, inperator auguste, quibus principaliter hic mundus regitur: auctoritas sacra Pontificum, et regalis potestas. In quibus tanto grauius est pondus sacerdotum, quanto etiam pro ipso regibus hominum in diuino sunt reddituri examine rationem. Et post pauca: -@. 1.+ Nosti itaque inter hec ex illorum te pendere iudicio, non illos ad tuam posse redigi uoluntatem. -@. 2.+ Talibus igitur institutis, talibusque fulti auctoritatibus plerique Pontificum, alii reges, alii inperatores excommunicauerunt. Nam si speciale aliquod de personis principum requiratur exemplum, B. Innocentius Papa Archadium inperatorem (quia consensit, ut S. Iohannes Crisostomus a sua sede pelleretur), excommunicauit. B. etiam Ambrosius, licet sanctus, non tamen uniuersalis ecclesiae episcopus, pro culpa, que aliis sacerdotibus non adeo grauis uidebatur, Theodosium Magnum inperatorem excommunicans ab ecclesia exclusit; qui etiam in suis scriptis ostendit, quod aurum non tam pretiosius sit plumbo, quam regia potestate sit altior ordo sacerdotalis, hoc modo circa principium sui pastoralis scribens: "Honor, -341+ fratres, et sublimitas episcopalis nullis poterit conparationibus adequari. Si regum fulgori conpares et principum diademati, longe erit inferius quam si plumbi metallum ad auri fulgorem conpares, quippe cum uideas regum colla et principum submitti genibus sacerdotum, et osculata eorum dextera, orationibus eorum credant se communicari." <4 11> -C. XI.+ Inperatores debent Pontificibus subesse, non preesse. Item Iohannes. Si inperator catholicus est (quod salua pace ipsius dixerimus) filius est, non presul ecclesiae; quod ad religionem conpetit discere ei conuenit, non docere; habet priuilegia potestatis suae, que administrandis legibus publicis diuinitus consecutus est, et eius beneficiis non ingratus contra dispositionem celestis ordinis nil usurpet. Ad sacerdotes enim Deus uoluit que ecclesiae sunt disponenda pertinere, non ad seculi potestates, quas, si fideles sunt, ecclesiae suae sacerdotibus uoluit esse subiectas. Non sibi uendicet alienum ius, et ministerium, quod alteri deputatum est, ne contra eum tendat abrumpi, a quo omnia constituta sunt, et contra illius beneficia pugnare uideatur, a quo propriam consecutus est potestatem. Non a legibus publicis, non a potestatibus seculi, sed a pontificibus et sacerdotibus omnipotens Deus Christianae religionis clericos et sacerdotes uoluit ordinari, et discuti et recipi de errore remeantes. Inperatores Christiani subdere debent executiones suas ecclesiasticis presulibus, non preferre.

-[PALEA.+ <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item Gelasius ad Episcopos orientales. Numquam de pontificibus nisi ecclesiam iudicasse; -342+ non esse humanarum legum de talibus ferre sententiam absque ecclesiae principaliter constitutis pontificibus; obsequi solere principes Christianos decretis ecclesiae, non suam preponere potestatem; episcopis caput subdere principem solitum, non de eorum capitibus iudicare. -]+

-[PALEA.+ <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Constantinus inperator coronam, et omnem regiam dignitatem in urbe Romana, et in Italia, et in partibus occidentalibus Apostolico concessit. Nam in gestis B. Siluestri (que B. Papa Gelasius in concilio LXX. episcoporum a catholicis legi commemorat, et pro antiquo usu multas hoc imitari dicit ecclesias) ita legitur: -]+

-[PALEA.+ <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Constantinus inperator quarta die sui baptismi priuilegium Romanae ecclesiae Pontifici contulit, ut in toto orbe Romano sacerdotes ita hunc caput habeant, sicut iudices regem. In eo priuilegio ita inter cetera legitur: "Utile iudicauimus una cum omnibus satrapis nostris, et uniuerso senatu optimatibusque meis, etiam et cuncto populo Romanae gloriae inperio subiacenti, ut sicut B. Petrus in terris uicarius Filii Dei esse uidetur constitutus, ita et Pontifices, qui ipsius principis apostolorum gerunt uices, principatus potestatem amplius quam terrena inperialis nostrae serenitatis mansuetudo habere uidetur, concessam a nobis nostroque inperio obtineant, eligentes nobis ipsum principem apostolorum uel eius uicarios firmos apud Deum esse patronos. Et sicut -343+ nostram terrenam inperialem potentiam, sic eius sacrosanctam Romanam ecclesiam decreuimus ueneranter honorari, et amplius quam nostrum inperium et terrenum thronum sedem sacratissimam B. Petri gloriose exaltari, tribuentes ei potestatem, et gloriae dignitatem atque uigorem, et honorificentiam inperialem. Atque decernentes sancimus, ut principatum teneat tam super quatuor precipuas sedes, Alexandrinam, Antiocenam, Ierosolimitanam, Constantinopolitanam, quam etiam super omnes in uniuerso orbe terrarum ecclesias Dei, et Pontifex, qui pro tempore ipsius sacrosanctae Romanae ecclesiae extiterit, celsior et princeps cunctis sacerdotibus totius mundi existat, et eius iudicio queque ad cultum Dei uel fidei Christianorum stabilitatem procuranda fuerint disponantur." Et infra: -@. 1.+ Ecclesiis beatorum apostolorum Petri et Pauli pro continuatione luminariorum possessionum predia contulimus, et rebus diuersis eas ditauimus, et per nostram inperialem iussionem sacram tam in oriente, quam in occidente, uel etiam septentrionali et meridiana plaga, uidelicet in Iudea, Grecia, Asia, Thracia, Affrica et Italia, uel diuersis insulis, nostra largitate ei concessimus, ea prorsus ratione, ut per manus beatissimi patris nostri Siluestri summi Pontificis successorumque eius omnia disponantur. Et infra: -@. 2.+ Beato Siluestro Patri nostro summo Pontifici et uniuersalis urbis Romae Papae, et omnibus, eius successoribus Pontificibus, qui usque in finem mundi in sede B. Petri erunt sessuri, de presenti contradimus palatium inperii nostri Lateranense, deinde diadema, uidelicet coronam capitis nostri, simulque frigium, nec non et superhumerale, uidelicet lorum, quod inperiale circumdare assolet collum; uerum etiam et clamidem purpuream, atque tunicam coccineam, et omnia inperialia indumenta; sed et dignitatem inperialium presidentium equitum, conferentes etiam et inperialia sceptra, simulque cuncta signa, atque banda, et diuersa ornamenta inperialia, et omnem processionem inperialis culminis et gloriam potestatis nostrae. -@. 3.+ Viris autem reuerentissimis clericis in diuersis ordinibus eidem sacrosanctae Romanae ecclesiae -344+ seruientibus illud culmen singularitate, potentia et precellentia habere sancimus, cuius amplissimus noster senatus uidetur gloria adornari, id est patricios atque consules effici, nec non et ceteris dignitatibus inperialibus eos promulgamus decorari. Et sicut inperialis milicia ornatur, ita et clerum sanctae Romanae ecclesiae ornari decernimus. Et quemadmodum inperialis potentia offitiis diuersis, cubiculariorum nempe, et ostiariorum, atque omnium excubitorum ornatur, ita et sanctam Romanam ecclesiam decorari uolumus. Et ut amplissime pontificale decus prefulgeat, decernimus et hoc, clericorum eiusdem sanctae Romanae ecclesiae manipulis et linteaminibus, id est candidissimo colore, decorari equos, ita et equitare. Et sicut noster senatus calciamentis utitur cum udonibus, id est candido linteamine illustratis, sic utantur et clerici, ut sicut celestia, ita et terrena ad laudem Dei decorentur. -@. 4.+ Pre omnibus autem licentiam tribuimus ipsi sanctissimo Patri nostro Siluestro et successoribus eius ex nostro indicto, ut quem placatus proprio consilio clericare uoluerit, et in religiosorum numero clericorum connumerare, nullus ex omnibus presumat superbe agere. -@. 5.+ Decreuimus itaque et hoc, ut ipse et successores eius diademate, uidelicet corona, quam ex capite nostro illi concessimus, ex auro purissimo et gemmis pretiosis uti debeant, et in capite ad laudem Dei pro honore B. Petri gestare. Ipse uero beatissimus Papa, quia super coronam clericatus, quam gerit ad gloriam B. Petri, omnino ipsa ex auro non est passus uti corona, nos frigium candido nitore splendidum, resurrectionem dominicam designans, eius sacratissimo uertici manibus nostris inposuimus, et tenentes frenum equi ipsius pro reuerentia B. Petri stratoris offitium illi exhibuimus, statuentes eodem frigio omnes eius successores singulariter uti in processionibus ad imitationem inperii nostri. -@. 6.+ Unde ut pontificalis apex non uilescat, sed magis quam terreni inperii dignitas gloria et potentia decoretur, ecce tam palatium nostrum, ut predictum est, quam Romanam urbem, et omnes Italiae seu occidentalium regionum prouincias, loca et ciuitates -345+ prefato beatissimo Pontifici nostro Siluestro uniuersali Papae contradimus atque relinquimus, et ab eo et a successoribus eius per hanc diualem nostram et pragmaticum constitutum decernimus disponenda, atque iuri sanctae Romanae ecclesiae concedimus permansura. -@. 7.+ Unde congruum perspeximus nostrum inperium et regni potestatem in orientalibus transferri regionibus, et in Bizantiae prouinciae optimo loco nomini nostro ciuitatem edificari, et nostrum illic constitui inperium, quoniam ubi principatus sacerdotum et Christianae religionis caput ab inperatore celesti constitutum est, iustum non est, ut illic inperator terrenus habeat potestatem. -@. 8.+ Hec uero omnia, que per hanc nostram inperialem sacram, et per alia diualia decreta statuimus atque confirmauimus, usque in finem mundi illibata et inconcussa permanere decernimus Unde coram Deo uiuo, qui nos regnare precepit, et coram terribili eius iudicio obtestamur per hoc nostrum inperiale constitutum omnes nostros successores inperatores, uel cunctos optimates, satrapas etiam, amplissimum senatum, et uniuersum populum in toto orbe terrarum nunc et in posterum cunctis retro temporibus inperio nostro subiacentem nulli eorum quoquo modo licere hec aut infringere, aut in quoquam conuellere. Si quis autem, quod non credimus, in hoc temerator aut contemptor extiterit, eternis condempnationibus subiaceat innodatus, et sanctos Dei, principes apostolorum Petrum et Paulum sibi in presenti et in futura uita sentiat contrarios, atque in inferno inferiori concrematus cum diabolo et omnibus deficiat inpiis. Huius uero inperialis decreti nostri paginam propriis manibus roborantes, super uenerandum corpus B. Petri principis apostolorum posuimus. Datum Romae 3. Calendas Aprilis, Domino nostro Flauio Constantino Augusto quater, et Gallicano V. C. Coss. -]+

<4 15> -C. XV.+ Inperialis auctoritas religiosae dispensationis mensuram non mutat. Item Gelasius. -[ad Episcopos Dardaniae]+ Sicut quamuis parua ciuitas prerogatiuam presentis regni non minuit, sic inperialis presentia mensuram dispensationis religiosae non mutat. Et infra: -@. 1.+ Semper est effectum sacerdotali concilio de sacerdotibus iudicia prouenire. Nam qualescumque pontifices, etsi errore humanitus accidente, non tamen contra religionem ullatenus excedentes, nullatenus uidentur a seculari potestate posse percelli. -346+ <4 16> -C. XVI.+ Ecclesias restaurare contritas, non pontifices persequi boni principis est. Item Marcellus Papa Maxentio. Boni principis est ac religiosi ecclesias contritas atque conscissas restaurare, nouasque edificare, et Dei sacerdotes honorare atque tueri. Unde sanctos apostolos eorumque successores sub diuina contestacione constitutos precepisse legimus, non debere fieri persecutiones, nec inferri fluctuaciones, nec inuidere laborantibus in agro dominico, nec expelli eterni regis dispensatores. <1 D> <2 97> -DISTINCTIO XCVII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Hoc capitulo patenter ostenditur, quod nec inperatori, nec cuilibet laico licet decernere uel de electione Pontificis uel de rebus ecclesiasticis. Quecumque autem ab eis constituta fuerint, pro infectis habenda sunt, nisi subscriptione Romani Pontificis fuerint roborata. Unde illud Honorii Augusti, ut supra dictum est, uanum esse uidetur, quod contra auctoritatem sacrorum canonum de electione summi Pontificis decernere temptauerit. Sed sicut ex eodem capitulo habetur, precibus ecclesiae inperator in presumptores ualet decernere, sicut pro defensione fidei quondam decreuisse leguntur, ne heretici aliquid nomine ecclesiae possiderent. Ab ea autem non inuitati de rebus ecclesiasticis aliquid disponendi non habent facultatem. Honorius uero Augustus non sua auctoritate, sed B. Bonifatio suplicante, ecclesiasticae quieti consulere et concertantium ambitionem punire curauit. Unde idem Bonifatius Episcopus suplicationis epistolam Honorio Augusto destinauit, dicens: <4 1> -C. I.+ Epistola Bonifatii ad Honorium Augustum. Ecclesiae meae, cui Deus noster meum sacerdotium uobis res humanas regentibus deputauit, nos cura constringit, ne causis eius, quamuis adhuc corporis incommoditate detinear, propter conuentus, qui a sacerdotibus et clericis uniuersis et Christianae plebis perturbationibus agitantur, apud aures Christianissimi principis existimemur desse. Si enim secus quam oportet eueniat, non uos id facere, qui cuncta equa moderatione conponitis, sed nos per nostram -347+ tacentem desidiam uidebimur quod ciuitatis quietem et ecclesiae pacem peruertere ualeat admisisse. Cum enim humanis rebus diuinae cultor religionis Domino fauente prouideas, nostra culpa erit, si non id sub uestra gloria, quam certum est diuinis semper rebus animo propensiori fauisse, firmo et stabili iure custodiatur, quod per tot annorum seriem sub illis etiam principibus obtinuit, quos nulla nostrae religionis cura constrinxit, id est, ut licita seruentur, et sub uestrae inperio clementiae minime que sunt illicita formidentur. -@. 1.+ Ipsa enim ecclesia deuotionem tuam, Christianissime inperator, meo quidem sermone, sed suo uenerabili affectu appellat, quam Christus Deus noster, uestrae fidei rector et uestri inperii gubernator, sibi uni desponsatam et intactam uirginem seruat, ne in ea aliquos patiamini insidiantium procellarum fluctus illidi, et quietam faciem tempestatis insolitae tumore turbari, gloriosissime et tranquillissime inperator semper auguste. Ipsa uero (que uni desponsata est, uestra tamen mater est) ecclesia pietatem uestram legatione, quam suis sacerdotibus commisit, appellat, preterita presentiaque repetit. Vobis, inquit, religiosissime inperantibus modo tutus est populus, tam fidus Deo quam tibi, principi Christiano. Ecce enim inter misteria, inter preces suas, quas pro uestri felicitate dependit inperii, teste, apud quem et de cuius sede agitur, sancto Petro, sollicitis pro religionis obseruantia uocibus clamat, cum sollicita peticione miscetur oratio, ne hos in uarias res solito temptatore occulte sollicitante semel euulsa discordia distrahat. Angeretur pluribus, princeps Christianissime, mater ecclesia, nisi apud te suarum esset secura causarum, et in obpressionibus idolorum, in hereticorum correctionibus, fide tua, diuino cultu pariter cum inperio semper florente, uicisset. -@. 2.+ Habet refugium pium tuae mansuetudinis animum, cum suae religionis ueneratione coniunctum, cum, quicquid huic proficiat, uos agatis, conferatis fratribus et consacerdotibus meis, probatissimis uiris, a me et ab omnibus (qui ecclesiam faciunt legatis; quibus prosequentibus (precamur) causa sacrae religionis, ut in urbe uestrae mansuetudinis hoc animo, quo postulatis annuitis, in perpetuum statui uniuersalis ecclesiae consultatis. <4 2> -C. II.+ Rescriptum Honorii ad Bonifatium Papam. Victor Honorius, inclitus, triumphator, semper augustus, sancto ac uenerabili Bonifatio Papae urbis eternae. Scripta beatitudinis uestrae debita reuerentiae gratulatione suscepimus, quibus recensitis egimus omnipotenti -348+ Deo maximas gratias, quod sanctimoniam tuam post longum incommodum optatae redditam didicimus sanitati. Et ideo reuertentibus uenerabilibus uiris gaudium nostrum sacrorum apicum attestatione signamus, ac petimus, uti cottidianis orationibus apostolatus tuus studium ac uotum suum circa salutem atque inperium nostrum inpendere dignetur. Illud autem pietati nostrae satis placuisse cognosce, quod sanctimonia tua de ecclesiarum ac populi perturbatione sollicita est. Que ut aliqua ratione non possit euenire, satis clementia nostra credidit esse prouisum. Denique beatitudine tua predicante id ad cunctorum clericorum noticiam uolumus peruenire, ut, si quid forte religioni tuae (quod non optamus) humana sorte contigerit, sciant omnes ab ambitionibus esse cessandum. Ac si duo contra fas etc., ut supra. Et infra: -@. 1.+ Unde id seruandum est, ut omnes tranquillam mentem et pacificos animos ex serenitatis nostrae admonicione custodiant, nec aliquid seditionis conspirationibus temptare conentur, cum certum sit, nulli partium sua studia profutura. -II. Pars.+ -Gratian.+ Sine signatis apicibus non est mos Romanae ecclesiae undecumque legationem suscipere. Unde Nicolaus Papa: <4 3> -C. III.+ Romana non consueuit ecclesia sine signatis apicibus legationem undecumque suscipere. Nobilissimus uir atque strenuus uestrae sublimitatis legatus, licet nullam epistolam iuxta consuetudinem a uobis nostro Pontificio detulisset, licet numquam apostolicae sedis moris fuerit absque signatis apicibus undecumque legationem suscipere, nos tamen uos in illa honorantes, eiusque grauitatem et eloquiorum illius ueridicas cognoscentes assertiones, nichilominus eum et sicut decuit suscepimus, et ei, sicut honestum fuit, credidimus. <1 D> <2 98> -DISTINCTIO XCVIII.+ -GRATIANUS.+ Que circa ordinandos sint obseruanda, que in eorum electione diligenter sint consideranda, multorum auctoritatibus monstrata sunt. Sed quia ueritas rei nonnumquam obscuratur mutacione prouinciae, decretum est sacris canonibus, ut peregrini, nisi quinque uel eo amplius suorum episcoporum fuerint commendati cyrographis, non ordinentur. -349+ Unde Siluester papa presidens in generali sinodo dixit: <4 1> -C. I.+ Nisi quinque episcoporum litteris designatum, transmarinum hominem ad clericatum nullus suscipiat. Nullus aliqua ratione transmarinum hominem penes nos in clericatus gradu suscipiat, nisi quinque episcoporum designatus sit cyrographis. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Anastasius -[I.]+ urbis Romae Episcopus omnibus Episcopis. -[ep. I. cap. 2.]+ Transmarinos homines in clericatus honore nemo suscipiat, nisi quinque aut eo amplius episcoporum cyrographis fuerint designati, quia per subreptionem multa solent euenire. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Gregorius Romanae Ecclesiae presul Squillatiano Episcopo. -[lib. II. epist. 25.]+ Affros passim, et ignaros peregrinos, ad ecclesiasticos ordines tendentes, nulla ratione suscipias, quia Affrorum alii quidam sunt Manichei, alii rebaptizati; peregrini uero plurimi in minoribus ordinibus constituti fortiores de se pretendisse honores sepe probati sunt. <4 4> -C. IV.+ Non sunt promouendi ad clerum, qui inperegre fuerint baptizati. Item ex Concilio Eliberitano. -[c. 24.]+ Omnes, qui inperegre fuerint baptizati, eo quod eorum minime sit cognita uita, placuit ad clerum non esse promouendos in alienis prouintiis. <1 D> <2 99> -DISTINCTIO XCIX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De primatibus autem (quorum supra mentionem fecimus) queritur, quem gradum in ecclesia obtineant? an in aliquo a patriarchis differant? quam obedientium archiepiscopi eis debeant? primates et patriarchae diuersorum sunt nominum, sed eiusdem offitii. Ab archiepiscopis, quotiens necesse fuerit, episcopi ad primates appellant, sed a primatibus ad archiepiscopos  -350+ appellari non licet. Debent quoque obedientiam primatibus archiepiscopi in omnibus, que sibi ab eis fuerint iuste inperata. Unde Anacletus Papa ait: -[ad Episcopos Italiae, epist. II.]+ <4 1> -C. I.+ Que obedientia sit exhibenda primatibus. Prouintiae multo ante Christi aduentum tempore diuisae sunt maxima ex parte, et postea ab apostolis et B. Clemente predecessore nostro ipsa diuisio est renouata. Et in capite prouintiarum, ubi dudum primates erant legis seculi ac prima iudiciaria potestas, ad quos, qui per reliquas ciuitates commorabantur, quando eis necesse erat, qui ad aulam inperatorum uel regum confugere non poterant uel quibus permissum non erat, confugiebant pro obpressionibus uel iniusticiis suis, ipsosque appellabant quotiens opus erat, sicut in lege eorum preceptum erat, ipsis quoque in ciuitatibus uel locis nostris patriarchas uel primates, qui unam formam tenent, licet diuersa sint nomina, leges diuinae et ecclesiasticae poni et esse iusserunt, ad quos episcopi, si necesse fuerit, confugerent eosque appellarent, et ipsi primatum nomine fruerentur. Reliquae uero metropolitanae ciuitates, que minores iudices habebant (licet maiores comitibus essent) haberent metropolitanos suos, qui predictis iuste obedirent primatibus, sicut et in legibus seculi olim ordinatum erat, qui non primatum, sed aut metropolitanorum, aut archiepiscoporum nomine fruerentur. <4 2> -C. II.+ Non uocentur primates, nisi qui primas sedes tenent. Item Anicetus. -[ad Episcopos Galliae]+ -II. Pars.+ Nulli archiepiscopi primates uocentur, nisi illi, qui primas sedes tenent, quarum episcopos apostoli eorumque successores regulariter patriarchas uel primates esse constituerunt, nisi aliqua gens deinceps ad fidem conuertatur, cui necesse sit pre multitudine primatem constitui. Reliqui metropolitani nominentur, qui alias metropoles tenent. <4 3> -C. III.+ Princeps summus sacerdotum non appelletur primae sedis episcopus. Item ex Concilio Affricano. -[c. 6.]+ Primae sedis episcopus non appelletur princeps sacerdotum, -351+ aut summus sacerdos, aut aliquid huiusmodi, sed tantum primae sedis episcopus. -II. Pars.+ Uniuersalis autem nec etiam Romanus pontifex appelletur. Unde Pelagius papa omnibus Episcopis: <4 4> -C. IV.+ Nec etiam Romanus Pontifex uniuersalis est appellandus. Nullus patriarcharum uocabulo uniuersalitatis umquam utatur, quia, si unus patriarcha uniuersalis dicitur, patriarcharum nomen ceteris derogatur. Sed absit hoc a fidelibus, hoc sibi quempiam uelle arripere, unde honorem fratrum suorum imminuere ex quantulacumque parte uideatur. Quapropter karitas uestra neminem umquam suis in epistolis uniuersalem nominet, ne sibi debitum subtrahat, cum alteri honorem offert indebitum. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Gregorius Eulogio Patriarchae Alexandrino. -[lib. VII. epist. 30. Indict. 1.]+ Ecce in prefatione epistolae, quam ad me ipsum, qui prohibui, direxistis, superbae appellationis uerbum, uniuersalem me Papam dicens, inprimere curastis. Quod peto mihi dulcissima sanctitas uestra ultra non faciat, quia uobis subtrahitur, quod alteri plus quam ratio exigit prebetur. Ego non uerbis quero prosperari, sed moribus, nec honorem esse deputo, in quo fratres meos honorem suum perdere cognosco. Meus namque est honor uniuersalis ecclesiae, meus honor est fratrum meorum solidus uigor. Tunc ego honoratus sum, cum singulis quibusque honor debitus non negatur. Si enim uniuersalem me Papam uestra sanctitas dicit, negat se hoc esse, quod me fatetur uniuersum. Sed absit hoc, recedant uerba, que unitatem inflant, karitatem uulnerant. <1 D> <2 100> -DISTINCTIO C.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Episcopos autem ordinare ante pallium acceptum -352+ nec archiepiscopo, nec primati, nec patriarchae licet, quod ex auctoritate Pelagii Papae (licet minus euidenter) datur intelligi. Ait enim Pelagius Papa: <4 1> -C. I.+ Infra tres menses fidem suam exponere et pallium postulare a Romana ecclesia quisque metropolitanus studeat. Quoniam quidam metropolitanorum fidem suam secundum priscam consuetudinem sanctae sedi apostolicae exponere detrectantes usum pallii neque expetunt, neque percipiunt, ac per hoc episcoporum consecratio uiduatis ecclesiis non sine periculo protelatur, placuit, ut quisquis metropolitanus ultra tres menses consecrationis suae ad fidem suam exponendam palliumque suscipiendum ad apostolicam sedem non miserit, commissa sibi dignitate careat, sitque licentia metropolitanis aliis, post secundam et tertiam commonitionem uiduatis ecclesiis cum consilio Romani Pontificis ordinando episcopum subuenire. -@. 1.+ Si uero consecrandi episcopi negligentia prouenerit, ut ultra tres menses ecclesia uiduata consistat, communione priuetur, quousque aut loco cedat, aut se consecrandum offerre non differat. Quod si ultra quinque menses per suam negligentiam retinuerit uiduatam ecclesiam, neque ibi, neque alibi consecrationis donum percipiat, imo metropolitani sui iudicio cedat. <4 2> -C. II.+ Honor pallii non detur nisi meritis exigentibus et fortiter postulanti. Item Gregorius papa Brunichildae Reginae. -[lib. VII. epist. 5.]+ -II. Pars.+ Prisca consuetudo obtinuit, ut honor pallii nisi exigentibus causarum meritis et fortiter postulanti dari non debeat.

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Idem Iohanni Corinthiorum Episcopo, libro 4. epistola 55. Nouit sanctitas tua quia prius pallium nisi dato commodo non dabatur. Quod quoniam incongruum erat, facto -353+ concilio ante corpus B. Petri apostolorum principis, tam de hoc quam de ordinationibus aliquid accipere sub districta interdictione uetuimus. Oportet ergo, ut neque per commodum, neque per gratiam aut quorumdam suplicationem aliquos ad sacros ordines consentiatis uel permittatis adduci. -]+

-III. Pars.+ -Gratian.+ Causarum uero merita accipienda sunt, ut et is, qui postulat, mereatur accipere, et fidei suae professionem prius iuramento confirmet, et apostolicis decretis atque sinodalibus statutis se obediturum nichilominus caueat. Pallio autem non nisi certis diebus et intra ecclesiam ad missarum solempnia cuiquam metropolitano uti licebit. Unde Iohannes Episcopus Williberto Agripinensi Episcopo: <4 4> -C. IV.+ Nisi post consuetam fidei professionem pallium dari non debet. Optatum tibi pallium nunc conferre nequiuimus, quia fidei tuae paginam minus quam oportet continere reperimus, cum uidelicet nullam in ea sanctarum uniuersalium sinodorum, in quibus fidei nostrae simbolum continetur, nec decretalium Pontificum Romanorum constitutorum secundum morem feceris mentionem, sed nec illam propria subscriptione munieras, nec aliquem, qui hanc iureiurando firmaret miseras. <4 5> -C. V.+ Qui pallium desiderat accipere, prius illicita a se amouere promittat. Item Gregorius Aregio Episcopo Francorum. -[lib. VII. epist. III.]+ In ea sinodo, quam contra symoniacam heresim per fratrem et coepiscopum nostrum Siagrium decreuimus congregari, sanctitatem uestram uolumus interesse, atque eidem fratri ita pallium, quod transmisimus, tribui, si prius se promiserit illicita, que prohibuimus, per diffinitionem sinodi a sancta ecclesia remouere. De qua sinodo omnem nobis subtiliter ordinem tuam fraternitatem scriptis discurrentibus uolumus nunciare, ut ipse, cuius nobis sanctitas ualde experta est, nos reddat de omnibus certiores. <4 6> -C. VI.+ Nonnisi ad missarum solempnia archiepiscopo uti pallio licet. Idem Vigilio Episcopo Arelatensi. -[lib. IV. epist. 51.]+ -IV. Pars.+ Pallium tibi transmisimus, quo fraternitas tua intra ecclesiam ad sola missarum solempnia utatur.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Idem Iohanni Rauennati Episcopo libro II. epistola 54. Indictione II. Non multum temporis interuallum est, quod quedam nobis de tua fraternitate fuerunt nunciata, de quibus uobis, -354+ ueniente illuc Castorio, notario sanctae, cui Deo auctore presidemus, ecclesiae, subtiliter nos indicasse meminimus. Peruenerat namque ad nos quedam in ecclesia uestra contra consuetudinis atque humilitatis tramitem geri, que sola (ut bene nostis) est offitii sacerdotalis erectio. Que si sapientia uestra mansuete, uel cum episcopali suscepisset studio, non de illis accendi debuerat, sed oportuerat te hec eadem cum gratiarum actione corrigere. -]+

<4 8> -C. VIII.+ De eodem. Idem Iohanni Episcopo Rauennati. -[in eadem epistola]+ Contra morem est ecclesiasticum, si non patientissime toleratur (quod a nobis absit) etiam iniusta correptio. Et infra: -@. 1.+ Illud, frater karrissime, tibi non putamus ignotum, quod prope de nullo metropolitano in quibuslibet mundi patribus sit auditum, extra missarum tempus usum sibi pallii uendicasse. Et quod bene hanc consuetudinem generalis ecclesiae noueritis, uestris nobis manifestissimis epistolis significastis, quibus preceptum beatae memoriae decessoris nostri Iohannis Papae nobis in subditis transmisistis adnexum, continens omnes consuetudines ex priuilegio decessorum nostrorum concessas uobis uestraeque ecclesiae debere conseruari. Confitemini igitur aliam esse generalis ecclesiae consuetudinem, postquam ea, que geritis, uobis ex priuilegio uendicatis. Nulla ergo nobis in hac re, ut arbitramur, poterit remanere dubietas. Aut enim mos omnium metropolitanorum et tua est fraternitate seruandus, aut, si tuae ecclesiae aliquid specialiter dicis esse concessum preceptumue a prioribus Romanae urbis Pontificibus, quod hec Rauennati ecclesiae sunt concessa, a uobis oportet ostendi. Quod si hoc non ostenditur, restat, postquam talia agere neque consuetudine generali neque priuilegio uendicas, usurpasse te conprobes quod fecisti. Et infra: -@. 2.+ Decorari pallio uolumus forsan moribus indecori, dum nichil in episcopali ceruice splendidius fulget quam humilitas. Oportet ergo fraternitatem tuam, si honores suos sibi quibuslibet argumentis stabili proposuit mente defendere, aut generalitatis usum ex non scripto sequi, aut ex scripto priuilegiis se tueri. Quod si postremo nichil horum est, aliis metropolitanis huius te prebere nolumus presumptionis exemplum. -V. Pars.+ -Gratian.+ Priuilegia quoque semper cum usu pallii debent concedi. Unde idem Gregorius Siagrio Episcopo Augustodunensi: -[lib. VII. epist. 112.]+ <4 9> -C. IX.+ De eodem. Rationis ordo omnino nos admonet, ut cum usu pallii aliqua largiri priuilegia debeamus. Sed quoniam cum honoris augmento cura quoque sollicitudinis debet excrescere, ut cultui uestium actionis quoque ornamenta conueniant, -355+ oportet, ut enixius in cunctis studiis uestra se fraternitas exerceat, et circa subiectorum actus sit uigilans. <4 10> -C. X.+ Usus pallii conceditur, et antiqua priuilegia innouantur. Idem Iohanni Episcopo primae Iustinianae Illirici. -[lib. IV. epist. 15.]+ Pallium uobis ex more transmisimus, et uices uos apostolicae sedis agere iterata innouatione decernimus. <4 11> -C. XI.+ De eodem. Idem Episcopis Epiri. -[lib. V. epist. 7. Indict. 14.]+ Scriptorum uestrorum insinuatio, fratres karissimi, patefecit, Andream Nicomedianae ciuitatis episcopum Deo propitio solempniter ordinatum, cui pallium nos direxisse cognoscite, atque cuncta priuilegia concessisse, que predecessores nostri eius predecessoribus contulerunt. -+ -356+ <1 D> <2 101> -DISTINCTIO CI.+ -GRATIANUS.+ In una autem prouincia duo metropolitani esse non debent, sicut in Calcedonensi Concilio -[cap. 12.]+ statutum est: <4 1> -C. I.+ Duo metropolitani in una eademque prouincia esse non possunt. Peruenit ad nos, quod quidam preter ecclesiasticas ordinationes affectantes potentiam per pragmaticum sacrum unam prouinciam in duas diuidant, et ex hoc inueniuntur duo metropolitani episcopi in una eademque esse prouincia. Statuit igitur sancta sinodus deinceps nichil tale attemptari a quolibet episcopo, eos uero, qui aliquid tale temptauerint, cadere de proprio gradu. -Gratian.+ Hactenus de electione et ordinatione clericorum tractauimus. Nunc ad symoniacorum ordinationes transeamus, et ut facile liqueat, quid super hac heresi sanctorum Patrum decreuit auctoritas, causa deducatur in medium, cuius negotium et de scienter a symoniacis ordinatis, et de ignoranter a symoniacis consecratis, et de ordinationibus, que per pecuniam fiunt, contineat. -357+ <1 C> <2 1> -CAUSA I.+ -GRATIANUS.+ Quidam habens filium obtulit eum ditissimo cenobio: exactus ab abbate et a fratribus decem libras soluit, ut filius susciperetur, ipso tamen beneficio etatis hoc ignorante. Creuit puer, et per incrementa temporum et offitiorum ad uirilem etatem et sacerdotii gradum peruenit. Exinde suffragantibus meritis in episcopum eligitur, interueniente obsequio et paternis precibus; data quoque pecunia cuidam ex consiliariis archiepiscopi, consecratur iste in antistitem, nescius paterni obsequii et oblatae pecuniae. Procedente uero tempore nonnullos per pecuniam ordinauit, quibusdam uero gratis benedictionem sacerdotalem dedit; tandem apud metropolitanum suum accusatus et conuictus sententiam in se dampnationis accepit. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, an sit peccatum emere spiritualia? -(Qu. II.)+ Secundo, an pro ingressu ecclesiae sit exigenda pecunia, uel si exacta fuerit, an sit persoluenda? -(Qu. III.)+ Tertio, an ingressum ecclesiae uel prebendas emere sit symoniacum? -(Qu. IV.)+ Quarto, an iste sit reus criminis, quod eo ignorante pater admisit? -(Qu. V.)+ Quinto, an liceat ei esse in ecclesia, uel fungi ea ordinatione, quam paterna pecunia est assecutus? -(Qu. VI.)+ Sexto, an illi, qui ab eo iam symoniaco ignoranter ordinati sunt, sint abiciendi, an non? -(Qu. VII.)+ Septimo, si renuncians suae heresi sit recipiendus in episcopali dignitate, uel non? <1 C> <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem spiritualia emere peccatum sit, probatur multorum auctoritatibus. Ait enim Leo Papa: <4 1> -C. I.+ Symoniaci gratiam non prestant, quam querunt uendere. Gratia si non gratis datur uel accipitur, gratia non est. Symoniaci autem non gratis accipiunt: igitur gratiam, que -358+ maxime in ecclesiasticis ordinibus operatur, non accipiunt. Si autem accipiunt, non habent; si autem non habent, neque gratis neque non gratis cuiquam dare possunt. Quid ergo dant? profecto quod habent? quid autem habent? spiritum utique mendatii. Quomodo hoc probamus? quia si spiritus ueritatis (testante ipsa ueritate, de qua procedit) gratis accipitur, proculdubio spiritus mendatii esse conuincitur, qui non gratis accipitur. <4 2> -C. II.+ Inaniter sacerdos dicitur, quicumque symoniace ordinatur. Item Gregorius Siagrio Episcopo Augustodunensi. -[lib. VII. epist. 110.]+ Quicumque studet precii, datione sacrum ordinem percipere, sacerdos non est, sed concupiscit inaniter tantummodo dici. <4 3> -C. III.+ Spolietur honore, qui ecclesiam per pecuniam obtinet. Item in Registro. Presbiter si ecclesiam per pecuniam obtinuerit, non solum ecclesia priuetur, sed etiam sacerdotii honore spolietur, quia altare, et decimas, et Spiritum sanctum uendere uel emere, symoniacam heresim esse, nullus fidelium ignorat. <4 4> -[C. IV.]+ Idem. -[Gregorius I. dicta epist. 110. lib. VII.]+ Benedictio illi in maledictionem, conuertitur, qui ad hoc ut fiat hereticus promouetur. <4 5> -C. V.+ Partem habebit cum Symone, qui contra symoniacos uehementer non exarserit. Idem in eodem. Quisquis per pecuniam ordinatur, ad hoc, ut fiat hereticus, promouetur. Quisquis ergo contra symoniacam et neophitorum heresim pro offitii sui loco uehementer non arserit, cum eo se non dubitet habiturum portionem, qui prius commisit hoc piaculare flagitium. -359+ <4 6> -C. VI.+ Symonis dampnatio dantem pariter et accipientem inuoluit. Item Gelasius Papa. -[ad Episcopos per Lucaniam constitutos, epist. I. cap. 26.]+ Quos constiterit indignos meritis, sacram mercatos esse precio dignitatem, conuictos oportet arceri, non sine periculo facinus tale patrantes, quia dantem pariter et accipientem dampnatio Symonis, quam sacra lectio testatur, inuoluit. <4 7> -C. VII.+ Anathematis sententia dampnatur, qui symoniace ordinatur. Item Ambrosius in libro pastorali. Reperiuntur quamplurimi, negotiatione muneris mercari, uelle gratiam Spiritus sancti, dum illi precium donant, ut pontificalis ordinis sublimitatem accipiant, obliti uerborum Petri, qui dixit ad Symonem: "Pecunia tua tecum sit in perdicione, quoniam existimasti donum Dei pecunia possidere." Proinde quia et usitatum est tantum malum, et maiorum frequenter extat mucrone succisum, nos quoque huic uulneri canceroso ignitum (quod superest adhuc) inicimus ferrum, decernentes omnino, ut, quicumque deinceps pro accipienda diuini doni dignitate quodlibet premium detectus fuerit obtulisse, ex eodem tempore se nouerit anathematis obprobrio condempnatum, atque a participatione corporis et sanguinis Christi alienum, ex quo illum constat execrabile Christo perpetrasse flagitium. Quod si aliquis eius accusator extiterit, ille, qui hunc ordinem munerum fuerit datione lucratus, et suscepto honoris gradu priuetur, et in monasterio sub perenni penitentia trudatur. Illi uero, qui hac causa munerum acceptores extiterint, si clerici fuerint, honoris sui amissione mulctentur, si uero laici, perpetuo anathemate condempnentur. <4 8> -C. VIII.+ Dampnatur episcopus, qui per pecuniam ordinationem facit. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 2.]+ Si quis episcopus per pecuniam ordinationem fecerit, -360+ et sub precio redegerit Spiritus sancti gratiam, que uendi non potest ordinaueritque per pecuniam presbiterum aut diaconum, uel quemlibet de his, qui cognominantur in clero promouerit etiam dispensatorem, aut defensorem, uel quemlibet, qui subiectus est regulae, pro sui turpissimi lucri commodo, is, cui hoc attemptanti probatum fuerit, proprii gradus periculo subiacebit, et qui ordinatus est, nichil ex hac ordinatione uel promotione, que est per negotiationem facta, proficiat, sed sit alienus a dignitate uel sollicitudine, quam pecuniis adquisiuit. Si quis uero mediator tam turpibus et nefandis datis uel acceptis extiterit, siquidem clericus fuerit, proprio gradu decidat, si uero laicus anathematizetur. -+ <4 9> -C. IX.+ A sacerdotio sit alienus, qui per pecunias ordinat uel ordinatur. Item ex VIII. Sinodo. Qui per pecunias quemquam consecrauerit, uel ab alio consecratus est, alienus a sacerdotio sit. <4 10> -C. X.+ Nec ordinari, nec promoueri in ecclesia Dei per pecuniam aliquis ualet. Item Calixtus Papa. -[II.]+ Sanctorum Patrum exempla sequentes et offitii nostri debito innouantes, ordinari quemquam per pecuniam in ecclesia Dei uel promoueri, auctoritate sedis apostolicae modis omnibus prohibemus. Si quis uero in ecclesia ordinationem uel promotionem taliter adquisierit, adquisita prorsus dignitate careat. <4 11> -C. XI.+ De eodem. Item Gregorius Nazanzenus. Qui studet donum Dei precio mercari, in sacro ordine nulla ratione de cetero permanere aut reuocari posse dubium non est. Talis a communione omnibus modis abscidatur. Nam Spiritus sancti donum precio conparari quid aliud est quam capitale crimen et symoniaca heresis? quod quam detestabiliter in utroque testamento -361+ uindicatum sit, multorum exemplis facile apparet. Giezi gratiam sanitatis Naaman Siro uendidit; eandem gratiam sanitatis Eliseo uindicante leprosus factus amisit. Iudas omnium redemptorem uendidit, mox laqueo suspensus eandem redemptionis gratiam non obtinuit, et merito, quia nemo potest retinere quod uendidit. Symon etiam magus cum eandem Spiritus sancti gratiam emere uellet, dampnationis suae sententiam a Petro audiuit: "Pecunia tua tecum sit in perdicione, quia donum Dei existimasti pecunia possidere." Dominus etiam, ut uendentes et ementes huius gratiae expertes ostenderet, cunctos peccatores per gratiam in templo dimisit, singulariter uendentes et ementes increpans et flagellans de templo eiecit, in quo uenditores et emptores suos gratia Spiritus sancti constat destitutos esse et uacuos. Quos enim Christus eiecit de templo numquid Spiritus Christi faciet sibi templum? <4 12> -C. XII.+ Symoniaci sacerdotes esse non possunt. Item Gregorius. Qui sacros ordines uendunt aut emunt, sacerdotes esse non possunt. Unde scriptum est: "Anathema dandi, anathema accipiendi, hoc est symoniaca heresis." Quomodo ergo, si anathema sunt et sancti non sunt, sanctificare alios possunt? Et cum in Christi corpore non sunt, quomodo Christi corpus tradere uel accipere possunt? Qui maledictus est quomodo benedicere potest? <4 13> -[C. XIII.]+ Idem. -[Gregorius Siagrio, et aliis Episcopis, lib. VII. epist. 110.]+ Cum liqueat hanc heresim ante omnes radice pestifera subrepsisse, atque in ipsa sua origine apostolica esse detestacione dampnatam, cur non cauetur? cur non perpenditur, quia benedictio illi in maledictionem conuertitur, qui ad hoc, ut fiat hereticus promouetur? <4 14> -C. XIV.+ Qui precio ordinat, lepram, non offitium confert. Item Ambrosius de ministeriis. -[seu de dignitate sacerdotali, cap. 5.]+ Cum ordinaretur episcopus, quod dedit aurum fuit, quod perdidit anima fuit; cum alium ordinaret, quod accepit aurum fuit, quod dedit lepra fuit. <4 15> -[C. XV.],+ Item. -[ibidem]+ Gratiam, cum ordinareris, non suscepisti, quia gratuito eam non meruisti. -362+ <4 16> -[C. XVI.]+ Item de Giezi. Cito turpem sequitur lepra mercedem, et pecunia male quesita corpus animamque commaculat. -@. 1.+ Vides, quia facto auctoris successio dampnatur heredis. Inexpiabilis est enim uenditi culpa ministerii, et uindicta gratiae celestis transit in posteros. Denique Moabitae et ceteri non intrabunt in ecclesiam Dei usque in terciam et quartam generationem, tamdiu uidelicet, (ut simplicius interpretemur), donec culpam auctorum multiplicis successio generationis aboleret. Sed cum illi, qui in Deum ydololatriae errore deliquerunt, in quartam generationem uideantur esse mulctati, profecto durior uidetur esse sententia, qua Giezi semen usque in eternum dampnatur, pro cupiditate habendi prophetica auctoritate presertim cum Dominus noster Iesus Christus per lauacri regenerationem dederit omnibus remissionem peccatorum. Cur ergo Giezi semen in eternum dampnatur, nisi ut uitiorum magis quam generis semen intelligas? Sicut enim qui filii promissionum sunt existimantur in semen bonum, ita etiam qui erroris sunt existimantur in semen malum. Nam et Iudei ex patre diabolo sunt, non utique carnis successione, sed criminis. Ergo omnes cupidi, omnes auari Giezi lepram cum diuitiis suis possident, et male quesita mercede non tam patrimonii facultatem, quam thesaurum criminum congregarunt eterno supplicio et breui fructu. -II. Pars.+ -Gratian.+ Quia ergo auctoritate Leonis Papae symoniaci non nisi spiritum mendacii accipiunt; secundum Gregorium apud symoniacus sacerdotium non subsistit, benedictio eorum in maledictionem conuertitur, apud eos manet anathema dandi et accipiendi, cum sancti non sint nec in Christi corpore constituti, cum sint maledicti, nec sanctificare alios possunt, nec Christi corpus tradere uel accipere, nec benedicere aliis ualent; secundum Ambrosium uero anathematis obprobrio condempnantur, atque a participatione corporis et sanguinis Christi alienantur, cum accipiatur aurum et lepra detur, cum inexpiabilis sit culpa uenditi ministerii; secundum Calcedonense concilium ex tali ordinatione nichil proficere iudicantur; secundum Gelasium Symonis dampnatione inuoluuntur; secundum Gregorium Nazanzenum in sacro ordine permanere aut renouari nulla ratione possunt, ab Eliseo lepra perfunduntur, a Petro in perdicionem dampnantur, a Christo uero de templo eiciuntur: quid aliud symoniacus symoniaco in sua ordinatione potest conferre, nisi quod Innocentius de ceteris hereticis testatur, dicens: -[epist XVIII. ad Alexandrum, cap. 3.]+ -363+ <4 17> -C. XVII.+ Qui perfectionem Spiritus non habent, ipsam dare non possunt. Qui perfectionem Spiritus, quam acceperant, perdiderunt, non dare eius plenitudinem possunt, que maxime operatur in ordinationibus, quam per suam perfidiam perdiderunt. Et iterum: -@. 1.+ Qui honorem non habuit, honorem dare non potuit, nec aliquid accepit ille, quia nichil erat in dante, sed dampnationem, quam habuit, per prauam manus inpositionem dedit. <4 18> -C. XVIII.+ Symoniacus per prauam manus inpositionem non consecrationem, sed dampnationem prestat. Idem. -[Rufo, et aliis Episcopis, epist. XXII. c. 3.]+ Ventum est ad terciam questionem, que pro sui difficultate longiorem exigit disputacionem. Cum nos dicimus ab hereticis ordinatos, uulneratum per illam manus inpositionem habere caput, ubi uulnus infixum est, medicina est adhibenda, qua possit recipere sanitatem. Que sanitas post uulnus secuta sine cicatrice esse non poterit, atque ubi penitentiae remedium necessarium est, illic ordinationis honorem locum habere non posse. Nam sicut legitur, qui tetigerit inmundum inmundus erit, quomodo ei tribuetur quod munditia et puritas consueuit accipere? -@. 1.+ Sed econtra asseritur, eum, qui honorem amisit, honorem dare non posse, nec illum aliquid accepisse, quia nichil in dante erat, quod ille posset accipere. Acquiescimus, et uerum est certe, quia quod non habuit dare non potuit. Dampnationem utique, quam habuit, per prauam manus inpositionem dedit et qui particeps factus est dampnati, quomodo debeat honorem accipere inuenire non possum. -@. 2.+ Sed dicitur uera et iusta legitimi sacerdotis benedictio auferre omne uitium, quod a uitioso fuerat iniectum. Ergo si ita est, applicentur ad ordinationem sacrilegi, atque omnium criminum rei, quia benedictione ordinationis crimina uel uitia putentur auferri; nullus sit penitentiae locus, quia -364+ id potest prestare ordinatio, quod longa satisfactio prestare consueuit. Sed nostrae lex ecclesiae est, uenientibus ab hereticis, qui tamen illic baptizati sunt, per manus inpositionem laicam tantum tribuere communionem, nec ex his aliquem in clericatus uel exiguum subrogare honorem. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed obicitur: Alii heretici a fide exorbitant, symoniaci autem, etsi gratiam Spiritus sancti uenalem putant, tamen a fide non sunt alieni, atque ideo, quod ab Innocentio de ceteris hereticis decernitur, non ualet consequentur de illis intelligi. His ita respondetur: Symoniaci, etsi fidem tenere uideantur, infidelitatis tamen perdicioni subiciuntur. Unde B. Ambrosius in I. libro de penitentia ad Nouatianum scribens, dixit: <4 19> -C. XIX.+ Symoniaci fidei integritatem non habent. Petrus, cum Symon magicae artis consuetudine deprauatus putasset, quod gratiam Christi per inpositionem manus et infusionem Spiritus sancti pecunia conpararet, ait: "Non est tibi sors neque pars, in hac fide, quia cor tuum non est rectum apud Deum." Vides, quod hunc magica uanitate condempnat apostolica auctoritate blasphemantem in Spiritu sancto, et eo magis, quod puram conscientiam fidei non habebat. <4 20> -C. XX.+ Symoniacus infidelis esse probatur. Item Gregorius in Registro. Cum omnis auaritia ydolorum sit seruitus, quisquis hanc et maxime in dandis ecclesiasticis honoribus uigilanter non precauet, infidelitatis perdicioni subicitur, etiamsi tenere fidem, quam negligit, uideatur. <4 21> -C. XXI.+ Symoniacorum heresis ceteris dampnabilior esse probatur. Item ex epistola Tharasii Constantinopolitani Episcopi, missa Papae Adriano. Eos, qui per pecunias manus inposuerunt uel inponunt, -365+ Petrus diuinus apostolus (cuius cathedram sortita est sanctitas uestra) tamquam Symonem magum deponit. -@. 1.+ Tollerabilior enim est Macedonii et eorum, qui circa ipsum sunt, sancti Spiritus inpugnatorum inpia heresis. Illi enim creaturam et seruum Dei Patris et Filii Spiritum sanctum delirando fatentur, isti suum eundem Spiritum sanctum efficiunt seruum. Omnis enim dominus quod habet, si uult, uendit, siue seruum siue aliquid aliud eorum, que possidet. Similiter et qui emit, dominus eius uolens esse quod emerit, per precium pecuniae illud adquirit. Ita et qui hanc iniquam actionem operantur, detrahunt Spiritui sancto, equaliter peccantes his, qui blasphemauerunt, dicentes, Christum in Beelzebub eicere demonia, atque, ut uerius dicamus, Iudae conparantur proditori, qui Iudeis Dei occisoribus Christum uendidit. Cum ergo Spiritus sanctus consubstancialis sit Christo, eiusdem ipsi portionis erunt. Et proculdubio in eis non est gratia Spiritus sancti, id est sacerdotii sanctitas. Nam quod non acceperunt non habent. Ait enim Petrus Symon: "Non est pars tibi neque sors in sermone isto, quia existimasti donum Dei pecunia possidere." -@. 2.+ Nam et uicesimus nonus canon sanctorum apostolorum, et Actus eorundem, et tercius et quartus liber Regnorum, alienum omnino a sacerdotio pronunciant eum, qui aliquando dederit uel acceperit pecuniam in aliquo tempore, siue ante manus inpositionem, -366+ siue post inpositionem. Accipere enim est quandocumque accipere. <4 22> -C. XXII.+ Et qui dat, et qui accipit, ut ordines sacri prestentur, anathema sit. Item ex Concilio Bracarensi II. -[c. 3.]+ Placuit, ut de ordinatione clericorum episcopi munera nulla suscipiant, sed, sicut scriptum est, quod gratis donante Deo accipiunt gratis dent. Non aliquo precio Dei gratia et inpositio manuum uenundetur, quia antiqua diffinitio Patrum ita de ecclesiasticis ordinationibus statuit, dicens: "Anathema sit danti et accipienti." Propterea, quia aliquanti multis sceleribus obruti, sancto altario indigne ministrantes, non hoc testimonio bonorum operum, sed profusione munerum obtinent, oportet non per gratiam munerum, sed per diligentem discussionem prius, deinde per multorum testimonium clericos ordinare. -Gratian.+ Ex hac auctoritate Ambrosii et Gregorii patet, quod symoniaci (sicut et alii heretici) a fide exorbitant, et ideo consequenter de illis intelligitur, quod de aliis decernitur. -IV. Pars.+ -@. 1.+ Item opponitur, quod prophetia donum Spiritus sancti est, hec autem in ueteri testamento a sanctis prophetis uendi consueuerat. Unde Saul ad Samuelem pro uaticinio expetendo non nisi cum munere ire presumpsit. Uxor -367+ etiam Ieroboam ad hominem Dei non nisi cum munere accessit. Item Christus a Iuda uenditus auriculam serui sanauit. Exemplo itaque Saulis et uxoris Ieroboam patet, quod donum Spiritus sancti emere uel uendere non est peccatum. Exemplo Christi liquet, quod Spiritus sanctus, etsi iniuste a symoniacis uenalis putetur, uirtutis tamen suae non obliuiscitur, nec desinit effectum suae gratiae etiam uenditus prestare. Sed de prophetia B. Ieronimus in -[c. 3.]+ Michea conpetenter soluit, malos tantum accepisse, non bonos denuncians: <4 23> -C. XXIII.+ Mali prophetae, non boni prophetiam uendebant. "Duces," inquit, "eius in muneribus iudicabant, sacerdotes eius in mercede respondebant, et prophetae eius in pecunia diuinabant, et super Dominum requiescebant, dicentes: Nonne Dominus est in nobis? non uenient super nos mala. Idcirco propter uos Sion quasi ager arabitur et Ierusalem ut custodia pomerii erit." Nemo ambigat Ierusalem propter scelera, que in hoc capitulo leguntur fuisse subuersam. Et paulo post: -@. 1.+ Poterat Petrus Symoni mago uendere quod petebat; imo poterat simulare uendentem, (Spiritus enim sanctus nec uendi nec emi potest); sed oblatam pecuniam cum offerente dampnauit. -@. 2.+ Nec moueat quemquam illud, quod in primo libro Regnorum legimus, Saulem uolentem ire ad Samuelem dixisse puero suo, ad eum se ire non posse, "quia precium, non est in manu mea," et adiecit: "quarta pars sicli in manu mea est, hanc dabo uiro Dei, et adnunciabit uiam nostram." Non enim scriptum est, quod Samuel acceperit, aut quod illi obtulerint, quin potius pascuntur a propheta. Sed fac eum accepisse: stipes magis estimandae sunt tabernaculi quam munera prophetae. Siclus enim uiginti obolos habet. Quarta pars ergo sicli quinque sunt oboli. Nostri igitur sacerdotes, si uolunt uendere prophetiam, et columbam in cathedris suis proponere, quas Dominus flagello subuertit, quinque tantum obolorum sint mercede contenti, qui utinam non precium uillarum, sed quinque obolos acciperent. -@. 3.+ Hoc ipsum sonat in tercio Regnorum libro, de uxore Ieroboam ad hominem Dei, pergente, que non nisi decem panes obtulit et crustulam et uas mellis. Hec magis in sumptus prophetae reputanda sunt quam munera prophetiae, licet potuerint hi, qui ad ariolos ire consueuerant ex mala eorum consuetudine id ipsum existimasse de prophetis, et uoluisse sanctis uiris offerre -368+ quod diuinis offerre consueuerant. -@. 4.+ Unde in quarto libro Regum legitur: "quod Eliseus uenit Damascum, et Benadad rex Siriae egrotabat, nunciaueruntque ei, dicentes: Venit uir Dei huc, ait rex ad Azahel: Tolle tecum munera, et uade in occursum uiri Dei, et consule Dominum per eum, dicens, si euadere de hac infirmitate potero. Iuit ergo Azahel in occursum eius, habens secum munera, et omnia bona Damasci, onera quadraginta camelorum." Sed non sunt credendi accepisse, sicut de eodem Eliseo legitur, quod Naaman mundatus a lepra obtulit ei munera, dicens: "Obsecro, ut accipias benedictionem a seruo tuo. At ille respondit: Viuit Dominus, ante quem sto, quia non accipiam. Cumque uim faceret, penitus non acquieuit." <4 24> -[C. XXIV.]+ Idem in eodem. Numquam diuinatio in bonam partem accipitur. Videbantur sibi quidem esse prophetae, sed quia pecuniam accipiebant, prophetia eorum facta est diuinatio. -Gratian.+ Cum ergo secundum Ieronimum boni prophetae non munera prophetiae accipiebant, sed stipes tabernaculi, malis autem, qui accipiebant, prophetia, que donum Dei uidebatur in diuinationem, que diabolica est, conuertebatur, quid aliud colligitur, nisi quod symoniacis (quod superius dictum est) nulla spiritualis gratia cooperatur? Cum enim in sacramentis "neque qui plantat, neque qui rigat, est aliquid sed qui incrementum dat, Deus," quis operatur in eis, si Dominus, qui incrementum dat, in eis non lucet, sed est otiosus? Item, quod dicitur de Christo, quod sicut Christus uenditus restituit auriculam Malco, et fecit miracula, sic et Spiritus sanctus possit uendi, et in ipsa uendicione gratiam suam operari, non ualet hec similitudo. Non enim hoc operatur Spiritus sanctus spiritualiter in perfidis mercimoniis auaritiae, quod Christus gessit corporaliter certi misterii causa ad exemplum patientiae. Si enim omnifaria est similitudo, cum credatur posse uendi, ut Christus, credatur etiam Spiritus sanctus posse crucifigi, quod inpossibile est. Potest etiam intelligi (ut a similitudine non recedamus), quod sicut Christus uenditus non uenditori uel ementi, sed eis, qui nescientes aderant, dona suae gratiae contulit, pro quibus etiam in cruce supplicauit, sic et Spiritus sanctus non uendenti uel ementi, sed his, qui de manibus eorum ignorantia ducti sacramenta dominica accipiunt, suae gratiae effectum largiri probatur. -@. 1.+ Item obicitur, quod etsi malum sit ecclesiastica emere, tamen -369+ sepe sinistra principia ad felices perueniunt exitus. Ut Iacob per subplantacionem peruenit ad benedictionem, ut seges, que leprosa manu seritur, munda tamen metitur, ut ex adulterino concubitu pulcra soboles nascitur: sic et pecunia, que per symoniam acquiritur, felicem habet exitum, cum pauperibus profutura erogatur. Sed nichil horum symoniacis patrocinatur. Ait enim Leo -[Episcopus]+ ad Mauros Episcopos: -[epist. LXXXV. al. LXXXVII.]+ <4 25> -C. XXV.+ Que malo inchoantur principio, non bono peraguntur exitu. Principatus, quem aut seditio extorsit, aut ambitus occupauit, etiamsi moribus atque actibus non offendit, ipsius tamen uitii sui est perniciosus exemplo. Et difficile est, ut bono peragantur exitu, que malo sunt inchoata principio. <4 26> -C. XXVI.+ Non superedificatur bonum opus, ubi Christus fundamentum non est. Item Gregorius. -[Anastasio]+ Antioceno Episcopo. -[lib. VII. epist. 47. Indict. 2.]+ Cum Paulus dicat: "Fundamentum aliud nemo potest ponere, preter id, quod positum est, quod est Christus Iesus," consequenter probatur, quia ubi Christus non est fundamentum, nullum boni operis est superedificium. <4 27> -C. XXVII.+ Non potest fieri elemosina ex pecunia symoniace adquisita. Idem Siagrio Episcopo. -[lib. VII. epist. 110.]+ Non est putanda elemosina, si pauperibus dispensetur quod ex illicitis rebus adquiritur, quia qui hac intentione male accipit, ut bene dispenset, grauatur potius quam iuuetur. -@. 1.+ Unde etiam certum est, quia etsi monasteria uel xenodochia uel quid aliud ex pecunia, que pro sacris ordinibus datur, construantur, non proficit mercedi. -@. 2.+ Ne ergo sub obtentu elemosinae cum peccato aliquid studeamus accipere, prohibet scriptura, dicens: "Hostiae inpiorum abhominabiles sunt, que offeruntur ex scelere." Quicquid enim in Dei sacrificio ex scelere offertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam, sed irritat. Hinc rursus scriptum est: "Honora Dominum de tuis iustis laboribus." Qui ergo male tollit, ut quasi bene prebeat, constat sine dubio, quia Dominum non honorat. Hinc quoque -370+ per Salomonem dicitur: "Qui offert sacrificium de substantia pauperis, ac si uictimet filium in conspectu patris." Quantus autem dolor sit patris, perpendamus, si in eius conspectu filius uictimetur, et hinc facile cognoscitur, quantus apud Deum dolor exasperatur, quando ei sacrificium ex rapina tribuitur. Nimis ergo declinandum est, sub obtentu elemosinae peccata symoniacae hereseos perpetrare. Nam aliud est propter peccata elemosinas facere, aliud propter elemosinas peccata committere. Et post pauca: -@. 3.+ Quisquis igitur sacerdotium non ad elationis pompam, sed ad utilitatem adipisci desiderat, prius uires suas cum eo, quod est subiturus, onere metiatur, ut si est inpar abstineat, et ad id cum metu etiam, cui se sufficere existimat, accedat. <4 28> -C. XXVIII.+ Pastor symoniacus nullam ouibus prebet medelam. Idem Theodorico et Theoberto Regibus Francorum. -[libro VII., ep. 114.]+ Fertur symoniaca heresis (que prima contra Dei ecclesiam diabolica subplantatione subrepsit, et in ipso ortu suo zelo apostolicae ultionis percussa atque dampnata est) in regni uestri finibus dominari, cum in sacerdotibus fides sit eligenda cum uita. Si enim uita deest, fides meritum non habet, B. Iacobo attestante, qui ait: "Fides sine operibus mortua est." Que enim opera esse ualeant sacerdotis, qui honores tanti sacramenti conuincitur obtinere per premium? Et post pauca: -@. 1.+ Hinc igitur non solum in ordinatoris et ordinati anima letale uulnus infigitur, uerum etiam excellentiae uestrae regimen episcoporum uestrorum culpa (quorum magis intercessionibus iuuari debuerat) pregrauatur. Si enim is dignus sacerdotio creditur, cui non actionis merita, sed premiorum copia suffragatur, restat, ut nichil sibi in ecclesiasticis honoribus grauitas, nichil sibi defendat industria, sed totum auri profanus amor obtineat. Et, dum uitia honor remunerat, in locum ultoris is fortasse, qui fuerat ulciscendus, adducitur, atque hinc sacerdotes non proficere, sed perire potius iudicantur. Vulnerato namque pastore quis curandis ouibus adhibet medicinam? aut quomodo populum orationis clipeo tueatur, qui iaculis hostium se feriendum exponit? aut qualem fructum de se producturus est, cuius graui peste radix infecta est? Maior ergo metuenda est locis illis calamitas, ubi tales intercessores ad locum -371+ regiminis adducuntur, qui Dei in se magis iracundiam prouocent, quam per semetipsos placare debuerant. -Gratian.+ Cum ergo secundum Leonem symonia non bono peragatur exitu, secundum Gregorium nullum boni operis sequatur edificium, nec est putanda elemosina, que ex precio symoniae erogatur pauperibus, uulnerato pastore medicina non adhibetur curandis ouibus, de infecta radice fructus non producitur, maior etiam calamitas in futuro metuitur, de tam sinistro principio quis felix exitus speratur? Hinc Augustinus ait: <1 C> <4 29> -C. XXIX.+ Symoniacorum sacramenta effectu gratiae carent. Sicut eunuchus fuit, qui Ioseph conparauit, ita qui gratiam mercatur, uiuum semen non habet siccis genitalibus. Sic quoque ignis sacrificii, qui per septuaginta annos Babilonicae captiuitatis sub aqua uixerat, extinctus est, Antiocho Iasoni uendente sacerdotium, quod significauit ignem Spiritus sancti non lucere in symoniacis sacramentis. -Gratian.+ Quid in his similitudinibus B. Augustinus notare uoluit, nisi quia sacramenta symoniacorum (sicut et ceterorum hereticorum) licet sint uera quantum ad formam, inania tamen et falsa sunt quantum ad effectum, cum non possint in cordibus hominum gignere uel accendere celestem gratiam? -V. Pars.+ -@. 1.+ Sed obicitur illud Augustini contra hereticos: -[tractatu V. super euangelium Iohannis]+ <4 30> -C. XXX.+ Siue bonus, siue malus sit minister, per utrumque Deus effectum gratiae confert. Si fuerit iustus minister, conputo eum cum Paulo, qui gloriam suam non querit, dicens: "Ego plantaui, Apollo rigauit, Deus autem incrementum dedit." Qui uero superbus fuerit minister cum zabulo conputatur, sed non contaminatur donum Christi, quia per illum purus fluuius transit, et uenit ad fertilem terram. Scio, quia lapis ex aqua fructum ferre non potest, et per lapideos canales transit aqua ad areolas, in canali lapideo nichil generat; sed ortus plurimum fructum affert. Spiritualis enim uirtus sacramenti ut lux pura ab illuminandis excipitur; sed per inmundos transiens non coinquinatur. <4 31> -C. XXXI.+ De eodem. Item ad Vincentium Donatistam. -[ep. XLVIII.]+ Ex catholica ecclesia sunt omnia sacramenta dominica, -372+ que sic habetis et datis, sicut habebantur et dabantur prius, quam inde exiretis. <4 32> -C. XXXII.+ De eodem. Item ad Donatistas. -[lib. V. c. 19.]+ Sic autem Deus adest sacramentis et uerbis suis, per quoslibet administrentur, quorum sacramenta et uerba recta sunt, sicut mali homines, quibus nichil prosunt, ubique peruersi sunt id est intus et foris. <4 33> -[C. XXXIII.]+ Item. -[lib IV. de bapt. contr. Donatistas, c. 12.]+ Nec foris ergo, nec intus quisquam, qui ex parte diaboli est, potest in se, uel in quoquam maculare sacramentum, quod Christi est. <4 34> -C. XXXIV.+ Sacramenta, que non mutantur, catholicis et hereticis communia probantur. Idem -[Augustinus]+ ad Emeritum. -[epist. CLXIV.]+ Sacramenta, que non mutastis, sicut habetis approbantur a nobis, ne forte, cum uestram prauitatem corrigere uolumus, illis ministeriis, que in uestra prauitate deprauata non sunt, sacrilegam faciamus iniuriam. Neque Saul deprauauerat unctionem, quam acceperat, cui unctioni Dauid pius exhibuit sepius tantum honorem. <4 35> -C. XXXV.+ De eodem. Idem ad Donatistas. Sicut ficti ueraciter non ficte recipiunt, nec eorum baptisma reprobatur, sic et illa, que scismatici et heretici, non aliter habent, nec aliter agunt quam uera ecclesia, dum ad nos ueniunt, non emendamus, sed potius approbamus. <4 36> -C. XXXVI.+ Non fugiantur sacramenta, a quocumque ministrentur. Idem contra Petilianum. -[lib. III. c. 9.]+ Neque in homine bono aliquis Dei sacramenta fugiat neque in homine malo. <4 37> -C. XXXVII.+ Hominum malitia sacramenta non profanat. Idem in libro de baptismo. -[contra Donatistas, l. VI. c. 44.]+ Nonne Sodomitae ethnici erant, id est gentiles? Peiores -373+ ergo Iudei, quibus Dominus dicit: "Tollerabilius erit Sodomis in die iudicii quam uobis," et quibus Propheta dixit: "Iustificastis Sodomam," id est, conparatione uestra iusta facta est. Numquid tamen ideo sacramenta diuina, que apud Iudeos talia erant, quales et ipsi erant? que Dominus quoque ipse suscepit, et ad ea celebranda leprosos, quos mundauerat, misit, et ea Zachariae ministranti angelus astitit, eumque in templo sacrificantem exauditum esse nuntiauit. Hec eadem sacramenta et in bonis hominibus illius temporis erant, et in malis peioribus quam sint ethnici, quandoquidem in malicia Sodomitis prelati sunt, et tamen illa sacramenta in utrisque erant integra et diuina. Nam et ipsi gentiles, si quid diuinum et rectum in doctrinis suis habere potuerunt, non inprobauerunt sancti nostri, quamuis illi per suas supersticiones, et ydololatriam, et superbiam, ceterosque perditos mores detestandi essent, et, nisi corrigerentur, diuino iudicio puniendi. <4 38> -C. XXXVIII.+ Sacramenta mali habere possunt, licet uirtutem Spiritus sancti habere non possint. Idem. -[lib. III. cap. 16.]+ Multae autem operationes sunt Spiritus sancti, quas idem Apostolus cum quodam loco commemorasset, ita conclusit: "Omnia autem hec operatur unus atque idem Spiritus, diuidens propria unicuique prout uult." Cum ergo aliud sit sacramentum, quod habere etiam Symon magus potuit, aliud prophetia, que in malis etiam hominibus fieri solet, ut in Saul, aliud operatio eiusdem Spiritus, quam nisi boni habere non possunt, id est karitas; quodlibet heretici et scismatici accipiant "karitas, que operit multitudinem peccatorum," proprium donum est catholicae unitatis et pacis, nec eius donum in omnibus, quia nec omnes sunt eius. <4 39> -C. XXXIX.+ Licet sacramenta mali ministrent, remissionem peccatorum non prestant. Idem. -[eodem libro, c. 18.]+ Remissionem peccatorum auari non dant, que per orationem, id est per columbae gemitum, datur, quicumque baptizet, si ad eius pacem illi pertinent, quibus datur. Non enim raptoribus et feneratoribus dicit Dominus: "Si cui dimiseritis peccata, dimittuntur illi; si cui tenueritis, tenebuntur." Foris quidem nec ligari aliquis potest, nec solui, ubi non sit qui alium ligare possit, an soluere sed soluitur qui cum columba -374+ fecerit pacem, et ligatur qui cum columba non habet pacem, siue aperte foris sit, siue intus esse uideatur. -Gratian.+ Si ergo sacramenta in modum lucis ab inmundis coinquinari non possunt, si in morem puri fluuii per lapideos canales ad fertiles areolas perueniunt, patet quod symoniaci sacramentum unctionis sibi quidem inutiliter et perniciose habent, aliis autem utiliter et salubriter eandem unctionem administrant. Sicut ergo sunt uera sacramenta hereticorum quantum ad formam, ita sunt uera et non inania quantum ad effectum. -VI. Pars.+ Sed notandum est, quod sacramentorum alia sunt dignitatis, alia necessitatis. Quia enim necessitas non habet legem, sed ipsa sibi facit legem, illa sacramenta, que saluti sunt necessaria, quia iterari non possunt, cum sint uera, auferri uel amitti non debent, sed cum penitentia rata esse permittuntur. Illa uero sacramenta, que sunt dignitatis, nisi digne fuerint administrata ita ut digni digne a dignis prouehantur, dignitates esse desinunt, non ut minuatur ueritas sacramenti, sed ut cesset offitium administrandi, uel loco, uel tempore, uel promotione. Loco, ut ait Leo: -[ad Rusticum Narbonensem Episcopum epistola XC. al XCII. cap. I.]+ <4 40> -C. XL.+ De his qui a pseudoepiscopis ordinantur. Si qui a pseudoepiscopis ordinati fuerint, potest rata haberi talis ordinatio, ita ut in ipsis ecclesiis perseuerent. Aliter uana habenda est ordinatio talis. -Gratian.+ Ecce aliquis a pseudoepiscopis ordinatus, si locum suae ordinationis mutauerit, uana est et sine amministratione erit talis ordinatio. Tempore, ut ait Innocentius -[epist. XXII. c. 5.]+ de ordinatis a Bonoso: <4 41> -C. XLI.+ Que pro necessitate conceduntur, eadem cessante cessabunt. Quod pro necessitate temporis statutum est, cessante necessitate debet cessare pariter quod urgebat, quia alius est ordo legitimus, alia usurpatio. -Gratian.+ Ergo aliquis alio tempore ab eo, qui Bonoso sit similis, ordinatus, cessabit ab amministratione, que pro necessitate illius temporis fuit permissa. Item promotione, ut ait Leo: -[epistola III. ad Iulianum Aquilegiensem]+ <4 42> -C. XLII.+ Qui ab hereticis redeunt, sine spe promotionis in suis ordinibus recipi possunt. Si quis hereticae communionis contagione se macularit, -375+ hoc in magno beneficio habet, si adempta omni spe promotionis in quo inuenitur ordine permaneat. -Gratian.+ Ecce si clericus uel ordinatione, uel quolibet sacramento hereticis communicat, cessans a promotione uix in suo ordine perseuerat. Non est enim de hoc sacramento ut de ceteris; cetera enim uel ad culpas abluendas dantur, ut baptismus et penitentia, uel pro culpis non in eternum, sed ad horam negantur, ut eucharistia, que in articulo mortis penitenti etiam de nefariis peccatis conceditur: hoc solum non solum pro culpa, sed etiam pro infamia interdicitur, etiam pro inminuta mundiciae suae, uel extrinsecae, uel intrinsecae perfectionis prerogatiua, ut bigamis, uel uiduae maritis, uel illiteratis, uel corporis qualibet parte uitiatis denegatur, quibus tamen baptismus uel eucharistia non negatur. Potest etiam talis cuncta sacramenta administrare, qui istud solum non ualet conferre. Unde Leo ait: -[ad Episcopos Africae, epist. LXXXV. al. LXXXVII. cap. 2.]+ <4 43> -C. XLIII.+ De episcopis, qui consecrant, qualem consecrare non licet. Si qui episcopi talem consecrauerint sacerdotem, qualem esse non liceat, etiamsi aliquo modo dampnum proprii honoris euaserint, ordinationis tamen ius ulterius non habebunt, nec illi umquam sacramento intererunt, quod inmerito prestiterunt. -Gratian.+ Ecce cum honoris periculum euadant, ut cetera sacramenta sacerdotaliter administrare permittantur, ab hoc solo non modo pro heresi uel qualibet maiori culpa, sed etiam pro negligentia remouentur. In quibus omnibus sollicite notandum est, quod sacramentum sacerdotalis promotionis pre ceteris omnibus magis accurate et digne dandum uel accipiendum est, quia nisi ita collatum fuerit, eo desinet esse ratum, quo non fuerit rite perfectum. Cetera enim sacramenta unicuique propter se dantur, et unicuique talia fiunt quali corde uel conscientia accipiuntur. Istud solum non propter se solum, sed propter alias datur, et ideo necesse est, ut uero corde mundaque conscientia, quantum ad se, sumatur, quantum ad alios uero non solum sine omni culpa, sed etiam sine omni infamia, propter fratrum scandalum, ad quorum utilitatem, non solum ut presint, sed etiam ut prosint, sacerdotium datur. Unde Ieronimus in Michea: <4 44> -C. XLIV.+ Symoniaci rei sunt infidelitatis eorum, qui scandalizantur. Hii, quoscumque de asseclis suis ordinantes, -376+ et uitam eorum in scandalum populi exponentes, rei sunt infidelitatis eorum, qui scandalizantur. -Gratian.+ Reuera enim qui ad hoc eliguntur, ut ceteris presint, sicut preordinantur dignitate, sic preminere debent sanctitate. Alioquin cur ceteris preferuntur, qui nulla meritorum gratia a ceteris assumuntur? Unde Simacus Laurentio Mediolanensi Episcopo: <4 45> -C. XLV.+ Sicut honore, ita et scientia quisque precellere debet. Vilissimus conputandus est, nisi precellat scientia et sanctitate, qui est honore prestancior. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Patet ergo illud Augustini (sacramenta uidelicet Christi per hereticos ministrata suo non carere effectu) non de omnibus intelligi generaliter, sed de sacramento baptismatis. Unde idem Augustinus ait: -[tract. V. in Iohannem]+ <4 46> -C. XLVI.+ Baptismus sine per bonum, siue per malum ministretur, reiterari non debet. Dedit baptismum Iudas, et non est baptizatum post Iudam, dedit Iohannes, et baptizatum est post Iohannem, quia qui datus est a Iuda, baptismus Christi est, qui a Iohanne, Iohannis erat. Non Iudam Iohanni, sed baptisma Christi, etiam per Iudae manus datum, Iohannis baptismo recte preponimus. Item: -@. 1.+ Quos Iudas, baptizauit et Christus, sic ergo quos baptizat ebrius, homicida, adulter, Christus baptizat. Item. -@. 2.+ Sacramentum ecclesiae tam magnum est, ut nec homicida ministrante polluatur. <4 47> -C. XLVII.+ De eodem. Item contra Donatistas. -[lib. IV. c. 4.]+ Sicut urgeri uideor, cum mihi dicitur: ergo hereticus dimittit peccatum? sic et ego urgeo, cum dico: ergo cum iuste baptizat, auarus, religionis simulator dimittit peccata? Si per uim sacramenti, sicut ille et ille; si per meritum suum, nec ille nec ille. Illud enim sacramentum et in malis hominibus Christi esse cognoscitur, in corpore autem unicae columbae, inmaculatae nec ille, nec ille inuenitur. -377+ Ut si cuius manus esset arida, uerum quidem esse membrum, quamuis sine sanguine inefficax esset, et mortuum sic et fides cum sit uera, tamen sine operibus mortua est. Item: -@. 1.+ Sic in heresi baptizatus in nomine sanctae Trinitatis non fit tamen templum Dei, si ab heresi non recesserit, quomodo neque in auaritia in eodem nomine baptizatus fit templum Dei, si ab auaritia non recedat, que est ydolorum seruitus. -VIII. Pars.+ -Gratian.+ Ex his itaque uerbis apparet, baptisma, quod ab hereticis tribuitur, uirtute sua remissionem conferre peccatorum. Sed idem Augustinus econtra testatur in libro -[VI.]+ de baptismo -[contra Donatistas, c. 1.]+ dicens: <4 48> -C. XLVIII.+ Baptisma Christi, etsi nulla peruersitate uioletur, apud hereticos tamen caret effectu. Etiam corde tardiores intelligunt, baptismum Christi nulla peruersitate dantis uel accipientis posse uiolari. Sed quia aliud est sacramentum ab effectu sacramenti, cum eos, qui in ipsa unitate ecclesiae perdite uiuunt, constet remissionem peccatorum nec dare, nec habere posse, quia non malignis, sed bonis filiis dictum est: "Si cui dimiseritis peccata, dimittentur, cui tenueritis, tenebuntur," patet ergo hereticos dare tantum uel accipere sacramentum baptismi. <4 49> -[C. XLIX.]+ Item in uerbis Domini de blasphemia Spiritus. Corporalia sacramenta, que portant et celebrant etiam segregati ab unitate corporis Christi, formam habere pietatis possunt. Virtus uero inuisibilis et spiritualis ita in eis esse non potest, quemadmodum sensus non sequitur membrum, quando amputatur a corpore. <4 50> -C. L.+ De eodem. Item Ambrosius in libro de initiandis rudibus. Non sanat baptismus perfidorum, non mundat, sed polluit, quia in diluuio aquarum ad Deum non approximabunt, quia, ut per Apostolum dicitur, "quicquid ex fide non est, peccatum est," et ipsis, qui faciunt, et quibus faciunt non solum non prodest, sed ad iudicium est. -378+ <4 51> -C. LI.+ Per manus inpositionem confirmantur qui ab hereticis baptisma accipiunt. Item Leo Papa ad Nicetem Episcopum. -[epist. LXXVII. al. LXXIX. c. 7.]+ Hi, qui baptismum ab hereticis acceperunt, cum antea baptizati non fuissent, sola Spiritus sancti inuocatione per inpositionem manus confirmandi sunt, quia formam tantum baptismi sine sanctificationis uirtute sumpserunt. Et hanc regulam, ut scitis, seruandam in omnibus ecclesiis predicamus, ut lauacrum semel initum nulla iteracione uioletur, dicente Apostolo: "Unus Deus, una fides, unum baptisma," cuius ablutio nulla iteracione temeranda est, sed, ut diximus, sola sanctificatio sancti Spiritus inuocanda, ut quod ab hereticis nemo accipit a catholicis sacerdotibus consequatur. -IX. Pars.+ -Gratian.+ Sed notandum est, quod heretici, ut Arriani et Sabelliani, quorum alii inequalitatem, alii indiscretionem personarum confitebantur, baptisma non in forma ecclesiae, sed suae peruersitatis ministrabant. -@. 1.+ De his specialiter Ambrosius locutus est, dicens: "Non sanat baptismus perfidorum, etc." ut etiam rebaptizentur et reordinentur unde in Niceno Concilio -[c. 19.]+ statutum est: <4 52> -C. LII.+ Rebaptizentur et ordinentur qui de Paulianistis et Cathafrigis ad ecclesiam redeunt. Si quis confugerit ad ecclesiam catholicam de Paulianistis et Cathafrigis statutum sit, rebaptizari eos omnino debere. Si qui uero clerici erant apud eos, siquidem inculpati fuerint et irreprehensibiles, rebaptizandi sunt, rursus etiam ordinentur ab episcopo ecclesiae catholicae. Si uero examinati minus apti fuerint deprehensi, deponi eos oportet. Similiter autem et circa diacones et de omnibus, qui in eodem clero inueniuntur, eadem forma seruabitur. <4 53> -[C. LIII.]+ Item Innocentius. -[ad Episcopos Macedoniae, epist. XXII. c. 5]+ Paulianistae in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti minime baptizant et Nouatiani iisdem nominibus tremendis baptizant, nec apud istos de unitate potestatis diuinae, hoc est Patris, Filii ei Spiritus sancti, questio aliquando commota est etc. -379+ -Gratian.+ Alii formam ecclesiae in baptizando seruant. Sed dum ab eis baptizantur, qui in heresi uel scismate eis communicant, sacramentum quidem baptismi ab eis accipiunt, uirtutem uero non consecuntur, quam sine fide nullus consequi potest. Unde de Domino dicitur, quod in patria sua non poterat facere signum propter incredulitatem eorum. Item Augustinus in omelia LXXX: <4 54> -C. LIV.+ Dum uerbum accedit ad elementum, fit sacramentum. Detrahe uerbum, quid est aqua nisi aqua? accedit uerbum ad elementum, et fit sacramentum. -@. 1.+ Unde ista tanta uirtus aquae, ut corpus tangat et cor abluat, nisi faciente uerbo? non quia dicitur, sed quia creditur. Nam et in ipso uerbo aliud est sonus transiens, aliud uirtus manens. -Gratian.+ De his etiam, qui in heresi uel scismate baptizantur, scribit Augustinus, ad Petrum Diaconum, -[c. 36.]+ dicens: <4 55> -C. LV.+ Extra ecclesiam baptizati si ad ecclesiam non redierint perniciem sibi accumulant. Firmissime tene et nullatenus dubites, extra ecclesiam baptizatis, si ad ecclesiam non redierint, baptismo cumulari perniciem. Tantum enim ualet ecclesiasticae societatis communio ad salutem, ut baptismo non saluetur cui ibi non datur, ubi oportet ut detur. <4 56> -C. LVI.+ Inutilia sunt dona, que preter ecclesiae unitatem habentur. Idem. -[tractatu XIII. ad c. 3. Iohannis]+ Teneamus, unitatem fratres mei. Preter unitatem et qui facit miraculum nichil est; in unitate erat populus Israel, et non faciebat miracula; preter unitatem erant magi Pharaonis, et faciebant similia Moysi. Populus Israel, ut dixi, non faciebat miracula. Qui erant saluandi apud Deum, qui faciebant miracula, an qui non faciebant? Petrus apostolus resuscitauit mortuum. Symon magus fecit multa. Erant quidam Christiani, qui non poterant facere quod faciebat Petrus, nec quod faciebat Symon. Sed inde gaudebant? quia nomina eorum scripta erant in celo. <4 57> -C. LVII.+ Baptisma semel traditum non est reiterandum. Item Leo ad Nicetem Episcopum. -[epist. LXXVII. al. LXIX. c. 7.]+ Hanc regulam seruandam in omnibus ecclesiis predicamus, ut lauacrum semel initum nulla iteracione uioletur, dicente Apostolo: "Unus Deus, una fides, unum baptisma," cuius ablutio nulla reiteracione uiolanda -380+ est, sed, sola sanctificatio Spiritus inuocanda, ut quod ab hereticis nemo accipit a catholicis sacerdotibus consequatur. -X. Pars.+ -Gratian.+ Nemo in heresi uel scismate constitutus intelligendus est. Ceterum, si cum fidei integritate et animi puritate de manu hereticorum aliquis in forma ecclesiae baptisma acceperit, tunc inpletur illud Augustini: "Per lapideum canalem aqua transit ad areolas." Et iterum: "Spiritualis uirtus sacramenti, etc." <4 58> -C. LVIII.+ Etiam per malos boni colliguntur. Item -[Augustinus]+ de blasphemia Spiritus sancti. Spiritus sanctus in sancta ecclesia etiam isto tempore, quo uelud granum attrituratur cum palea, sic operatur, ut nullius ueram confessionem aspernetur, nullius simulatione fallatur, atque ita reprobos fugiat, ut etiam per illorum ministerium probos colligat. -Gratian.+ Ecce quando ab hereticis baptisma cum sua uirtute accipitur, cuius tam necessaria amministracio est, ut nec etiam a paganis datum possit reiterari. Unde in ecclesiastica ystoria legitur, quod Alexander episcopus Alexandriae, cum Petri Martiris solempnia celebraret, post expleta missarum sacramenta uidit super oram maris puerorum ludum, imitantium, ut solet fieri, episcopum, et gerentium ea, que in ecclesia geri mos est. Mox eos ad se perduci iubet, et quid egissent percunctatur. Illi rei ordinem pandunt, baptizatos a se esse quosdam cathecuminos confitentur per Athanasium puerum, qui illis fuerat episcopus simulatus. Ubi ex responsis eorum uidit secundum religionis nostrae ritum cuncta constare, statuit illis, quibus integris interrogationibus et responsionibus aqua fuerat infusa, iterari baptismum non debere, sed adinpleri ea, que sacerdotibus est mos. Hinc etiam Ysidorus ait: <4 59> -C. LIX.+ De his, qui per ignorantiam ordinantur antequam baptizentur. Si quis per ignorantiam ordinatur antequam baptizetur, debent ab eo baptizati iterum rebaptizari, et ipse ulterius non ordinetur. Sed Romanus Pontifex non hominem iudicat, qui baptizat, sed Spiritum Dei subministrare gratiam credit baptismi, licet paganus sit, qui baptizat.

-[PALEA.+ <4 60> -C. LX.+ Ex Concilio apud Compendium. Si presbiter ordinatus deprehenderit se non esse baptizatum, baptizetur et ordinetur iterum. -]+

-381+ -Gratian.+ Quod autem cetera sacramenta ab hereticis ministrari non possint, testatur Ieronimus in Aggeo Propheta: -[cap. 2.]+ <1 C> <4 61> -C. LXI.+ Non placent Deo que ab hereticis offeruntur. Sic populus iste hereticorum omnium est in conspectu meo, dicit Dominus, omne, quod fecerint, quod mihi obtulerint, uel uota, uel pro salute, uel pacifica, uel pro peccato, uel holocaustis siue elemosinas siue ieiunia uel corporis castitatem contaminata erunt in conspectu meo. Quamuis enim sancta uideantur specie sui que offeruntur, tamen, quia tractata sunt ab illo, qui pollutus est in anima, polluuntur omnia. <4 62> -C. LXII.+ De eodem. Item in Amos Propheta. -[c. 5.]+ Odit Deus sacrificia hereticorum et a se proicit, et quotiens in nomine eius congregati fuerint, detestatur fetorem eorum et claudit nares suas. <4 63> -[C. LXIII.]+ Item in Osea. -[cap. 6.]+ Illi offerunt panem sacrilegum, et dant elemosinas, et sectari uidentur humilitatem. Que ego, si uere fiant, holocausta interpretor. Cum autem scientiam Dei dereliquerint, frustra truncato capite fidei cetera membra habere se iactant. <4 64> -C. LXIV.+ Sine fide et karitate nec euangelium habetur, nec prosunt aliqua bona. Idem in epistola ad Galatos. -[c. 1. u. 11.]+ Marcion et Basilides, et ceterae hereticorum pestes non habent Dei euangelium, quia non habent Spiritum sanctum, sine quo humanum fit euangelium quod docetur. Nec putemus in uerbis scripturarum esse euangelium, sed in sensu; non in superficie, sed in medulla; non in sermonum foliis, sed in radice rationis. <4 65> -[C. LXV.]+ Idem. -[ad cap. 5. eiusdem epistolae u. 14.]+ Vide, quantum bonum est karitas. Si ita martirium fecerimus, ut nostras uelimus ab hominibus reliquias honorari, et si opinionem uulgi sectantes intrepidi sanguinem fuderimus, et substantiam nostram usque ad mendicitatem propriam dederimus, huic operi non tam premium quam pena debetur, et perfidiae magis tormenta sunt quam corona uictoriae. <4 66> -C. LXVI.+ Hereticorum benedictio maledictio est. Item ex Concilio Laudicensi. -[c. 32.]+ Non oportet hereticorum benedictiones accipere, quoniam maledictiones magis sunt quam benedictiones. -382+ <4 67> -C. LXVII.+ Neque cum hereticis, neque cum scismaticis licet orare. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 70.]+ Non liceat clericis uel laicis ab hereticis eulogias accipere, quia maledictiones sunt magis quam benedictiones, neque liceat aut cum hereticis, aut scismaticis orare. <4 68> -C. LXVIII.+ Extra ecclesiam non sunt uera sacrificia. Item Leo ad Anatholium Constantinopolitanum Episcopum. -[epist. XLVIII. cap. 2.]+ In ecclesia Dei, que corpus Christi est, aliter nec rata sunt sacerdotia, nec uera sacrificia, nisi in proprietate suae naturae uerus nos pontifex reconciliet. <4 69> -C. LXIX.+ Inpiorum manibus diuina sacramenta se subducunt. Idem Leoni Augusto. -[epist. LXXIII.]+ Manifestum est, per crudelissimam et insanissimam uesaniam in Alexandrina sede omne celestium sacramentorum lumen exstinctum. Intercepta est sacrificii oblatio, deficit crismatis sanctificatio, et parricidalibus manibus inpiorum omnia sese subtraxere misteria. <4 70> -C. LXX.+ Sacramenta extra ecclesiam ministrari possunt, salutem uero conferre non possunt. Item B. Martir Ciprianus in epistola contra hereticos. Si quis, inquit, de ecclesia heretica presumptione exierit, a semetipso dampnatus est. Cum huiusmodi secundum Apostolum, nec cibum quidem sumere debemus. Declaratur hoc in libro Regnorum, ubi, cum homo Dei ad Ieroboam missus esset, qui peccata sua exprobraret atque ultionem futuram prediceret, panem apud illum edere et aquam bibere prohibitus est. Quod cum non custodisset, diuina sententia inde rediens, morsu leonis in itinere interiit. -@. 1.+ An debet quisquam dicere, sacramentum salutare, et gratiam celestem communem cum hereticis esse posse, cum quibus nec terrestris cibus, nec secularis potus debet esse communis? Constat autem oleum, unde baptizati tinguntur, sanctificari, et eucharistiam fieri apud illos omnino non posse, ubi spes nulla est et fides falsa, ubi omnia per mendacium geruntur. Nam hereticus more symiarum, que cum homines non sint, formam humanam imitantur, uultum ecclesiae catholicae et auctoritatem sibi et ueritatem uendicant, cum ipse in ecclesia non sit. Benedicit cum a Deo sit maledictus, uitam pollicetur cum sit mortuus, Deum inuocat blasphemus, sacerdotium amministrat profanus, ponit altare sacrilegus. Ad hec omnia accedit et illud malum, ut antistes diaboli audeat -383+ eucharistiam facere, cum nec sanctificari oblatio illic possit, ubi Spiritus sanctus non sit, nec cuiquam Dominus per eius preces et orationes prosit, qui Deum ipse uiolauit. Si enim qui ecclesiam uiolant ethnici, et publicani habentur, multo magis rebelles et hostes, falsa altaria, et illicita sacerdotia, et sacrificia sacrilega et omnia adulteria fingentes, inter ethnicos et publicanos necesse est ut conputentur, quos omnes constat a karitate atque unitate ecclesiae catholicae recessisse. Ergo omnia, quecumque faciunt heretici, carnalia sunt, inania et falsa, ita ut nichil eorum, que illi gesserint, a nobis probari debeat. Non statim suscipienda sunt et assumenda que iactantur in Christi nomine, sed que geruntur in Christi ueritate. Quomodo enim perficere que agunt aut inpetrare aliquid illicitis conatibus a Deo possunt, qui contra Deum quod eis non licet moliuntur? -@. 2.+ Quare, qui hereticis et scismaticis patrocinantur, censura diuina in eorum probantur facinore et penis non solum duces et auctores, sed etiam participes destinari, nisi se a communione malorum separauerint, precipiente Domino per Moysen: "Separamini a tabernaculis hominum istorum durissimorum, et nolite tangere de omnibus, que sunt in eis, ne simul pereatis in peccatis eorum." Et quod comminatus Dominus per Moysen fuerat inpleuit, ut, quisquis se a Chore, et Dathan, et Abiron non separasset, penas statim pro inpia communione solueret. Sicut etiam per Osee prophetam Spiritus sanctus testatur dicens: "Sacrificia eorum tamquam panis luctus; omnes, qui manducant ea, contaminabuntur;" docens scilicet et ostendens omnes omnino cum auctoribus supplicio coniungi, qui fuerint peccato eorum contaminati. <4 71> -C. LXXI.+ Vera sacrificia non nisi in fide ecclesiae celebrantur. Item Augustinus. -[lib. Sententiarum per Prosperum Aquitanicum Episcopum Reg. collectarum c. 15.]+ Extra catholicam ecclesiam non est locus ueri sacrificii. Item Gregorius in III. libro Dialogorum -[cap. 31.]+ ait de Erminigildo Rege Leouigildi filio: <4 72> -C. LXXII.+ De manu hereticorum communio non est recipienda. Superueniente pascalis festiuitatis die intempestae noctis silentio ad eum pater perfidus Arrianum episcopum misit, ut ex eius manu consecrationis sacrilegae communionem perciperet, atque per hoc ad patris gratiam redire mereretur. Sed uir Deo deditus Arriano episcopo uenienti exprobrauit ut debuit, eiusque a se perfidiam dignis increpationibus repulit. -384+ <4 73> -C. LXXIII.+ Sacerdotes hereticorum Christi honoribus non habentur digni. Item Innocentius capitulo VII. Arrianos preterea ceterasque huiusmodi pestes, quia eorum laicos conuersos ad Dominum sub imagine penitentiae ac Spiritus sanctificatione per manus inpositionem suscipimus non uidentur clerici eorum cum sacerdotii aut cuiuspiam ministerii suscipiendi esse dignitate. Quoniam quibus solum baptisma ratum esse permittimus (quod utique in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti percipitur), nec Spiritum sanctum eos habere ex illo baptismate illisque ministeriis arbitramur, quoniam, cum a catholica fide auctores eorum discederent, perfectionem Spiritus, quam acceperant, amiserunt, nec dare eius plenitudinem possunt, que maxime in ordinationibus operatur, qui per inpietatis suae perfidiam fidem domini perdiderunt. Propter quod fieri non potest, ut eorum profanos sacerdotes dignos Christi honoribus arbitremur, quorum laicos inperfectos, ut dixi, ad sancti Spiritus percipiendam gratiam cum penitentiae imagine recipimus. Item: -@. 1.+ Legitur "Qui tetigerit inmundum inmundus erit," quomodo ergo ei tribuetur qui inmunditiam et spurcitias consueuit accipere? Et infra: -@. 2.+ Qui particeps factus est dampnati, quomodo honorem debeat accipere, inuenire non possumus. -Gratian.+ Ex eo autem, quod manus inpositio iterari precipitur, sacramentum non esse ostenditur. Unde Augustinus de baptismo libro III.: -[contra Donatistas c. 16.]+ <4 74> -C. LXXIV.+ Manus positio non est sacramenti iteracio. Manus inpositio non, sicut baptismus, repeti non potest. Quid enim est aliud, nisi oratio super hominem? -Gratian.+ Cum ergo Innocentius solum baptisma hereticis ratum esse permittat; cum Gregorius sacrilegam uocet consecrationem Arrianorum; cum Ciprianus quecumque ab hereticis fiunt carnalia, inania, et falsa iudicet; cum Ieronimus omnia, que ab eis offeruntur, contaminata in conspectu Domini asserat; cum Leo extra ecclesiam nec rata esse sacerdotia, nec uera sacrificia testetur: patet, quod sacramenta ecclesiastica preter baptisma (ut supra dictum est) ac hereticis ministrari non possunt. Item obicitur illud Ieronimi ad Luciferianum: <4 75> -C. LXXV.+ Qui in baptismo sanctus est, ad altare peccator non erit. Sicut Christus est qui baptizat, ita ipse est qui -385+ sanctificat. Unde oro te, ut aut sacrificandi licentiam ei tribuas, cuius baptisma probas, aut reprobes eius baptisma, quem non putes esse sacerdotem. Neque enim fieri potest, ut qui in baptismo sanctus est sit ad altare peccator. -Gratian.+ Sed hoc de peccatore tantum catholico, non heretico intelligendum est. Qui quicquid cum fide pro offitio suo facit licet indignus, tamen diuina gratia cooperante ratum esse creditur. Alioquin si de hereticis dictum intelligitur, ipse sibi contrarius esset, cum dicat in Oseae: "Sacrificia eorum etc". Et alibi in persona Domini: <4 76> -C. LXXVI.+ Benedictionibus hereticorum Deus maledicit. "Maledicam benedictionibus uestris": hoc est, quicquid a uobis benedicetur per me erit maledictum. -+ -XI. Pars.+ -Gratian.+ Hoc igitur intelligendum est de heretico, illud autem ad Luciferianum de peccatore ecclesiastico. De quo Augustinus ait in libro de corpore Domini. <4 77> -C. LXXVII.+ Boni et mali sacerdotes eque corpus Christi conficiunt. Intra ecclesiam catholicam in ministerio corporis et sanguinis Domini nichil a bono maius, nichil a malo minus perficitur sacerdote, quia non in merito consecrantis, sed in uerbo perficitur creatoris et uirtute Spiritus sancti. Si enim in merito sacerdotis, nequaquam ad Christum pertineret. Nunc autem sicut ipse est qui baptizat, ita ipse est qui per Spiritum sanctum hanc suam efficit carnem et transfundit in sanguinem. Credendum est enim, quod in uerbis Christi sacramenta conficiantur. Cuius prius creantur inperio, eius utique uerbo recreantur ad melius. <4 78> -C. LXXVIII.+ De eodem. Idem in libro II. contra epistolam Parmeniani. -[c. 10.]+ Omnia sacramenta cum obsint indigne tractantibus, prosunt tamen per eos digne sumentibus, sicut et uerbum Dei. Unde dictum est: "Que dicunt facite, que autem faciunt facere nolite." -386+ <4 79> -C. LXXIX.+ De his, qui sanctis male utuntur. Idem tractatu epistolae Iohannis. Prophetauit Saul malus rex, cum etiam sanctum Dauid persequeretur. Non ergo se iactent qui forte sine karitate habent munus. Dei sanctum, sed uideant, qualem rationem habituri sint cum Deo, qui sanctis non sancte utuntur. Ex his erunt, qui dicturi sunt in iudicio: "In nomine tuo prophetauimus." Quibus non dicetur: "Mentimini," sed: "Non noui uos, etc." -Gratian.+ Spiritum ergo prophetiae dicendi sunt habuisse, non meritum. <4 80> -C. LXXX.+ Quisque non tam sanctificatur ex hostiis, quam peccato polluitur. Item Ieronimus in -[cap. 2.]+ Aggeo. Propheta, qui altari extructo tantum et domo mea diruta hostias mihi offers in altari, et uictimis eius sanctificari te putas, scito, quoniam sanctum est quidem quod offertur in altari, sed non tam sanctificaris ex hostiis, quam ex operibus mortuis pollueris. <4 81> -C. LXXXI.+ Contra Spiritum sanctum uerbum dicitur, cum ex dispersione numquam reditur. Item Augustinus in libro de uerbis Domini. -[serm. XI. circ. fin.]+ Ita fit uerbum contra Spiritum sanctum, cum ex dispersione ad congregationem numquam uenitur, que ad remittenda peccata accipit Spiritum sanctum. Ad quam congregationem etsi per malum clericum, sed tamen catholicum ministrum, reprobum et fictum, si aliquis accesserit corde non ficto, in ipso Spiritus sanctus operatur remissionem peccatorum, qui in sancta ecclesia ita operatur, ut reprobos fugiat tamen per eorum ministerium probos colligat. <4 82> -C. LXXXII.+ Non hominum meritis, sed uirtute Spiritus sancti peccata remittuntur. Idem in sermone de remissione peccatorum. Ut euidenter ostenderet Dominus, a Spiritu sancto quem donauit suis fidelibus, dimitti peccata, non meritis hominum, quodam loco sic ait: "Accipite Spiritum -387+ sanctum;" et continuo subiecit: "Si cui dimiseritis peccata, remittentur ei:" hoc est, Spiritus dimittit, non uos. Proinde sicut is, quem sacerdos in ecclesia tollit, est tamen extra ecclesiam, et extra corpus, cuius caput est Christus, si ei ostiarius non aderit, ita non extra ecclesiam est, et non est de corpore, si quis pastoris preiudicio conpellitur foris esse. <4 83> -C. LXXXIII.+ Non merita personarum, sed offitia sacerdotum dominus considerat. Item Ambrosius de sacramentis. Cum scriptura testetur, quod ad preces Ieroboa ignis descendit de celo, et rursus precante Helia ignis missus est, qui sacrificia consumeret, datur intelligi, quod Deus non merita personarum considerat, sed offitia sacerdotum. -@. 1.+ Ille ignis uisibilis mittebatur, ut crederent: nobis inuisibilis operatur, qui credimus. -@. 2.+ Crede ergo, adesse Dominum Iesum inuocatum precibus sacerdotum, qui ait: "Ubi fuerint duo uel tres ibi sum in medio eorum." <4 84> -C. LXXXIV.+ Non merita sacerdotum, sed uirtus diuina sacramenta sanctificat. Item Gregorius Papa. Multi secularium hominum, cum plus sacerdotum uitam quam suam discutiunt, in magnum contemptionis diuinorum sacramentorum crimen incurrunt. Magna enim trabe uulneratos habentes oculos, eamque negligentes festucam tenuem in aliorum conspiciunt oculis, quam dum incaute festinant auellere, erroris in foueam dilabuntur, minus quidem considerantes, quod non eos sacerdotum uita lederet, si ipsi humiliter bonis sacerdotum admonitionibus aurem accommodarent. Sed dum ypocritarum more plus illorum famam quam propriam uitam uel uitae negligentias diiudicant, spernunt sancta monita et spiritualia dona. Unde fit, ut non solum ab eis dicta respuant, sed (quod est deterius) diuina etiam misteria contempnant, ut nec corporis communionem aut sanguinis Domini nostri Iesu Christi eorum ministerio confectam assumant, putantes, hanc minus esse sanctificatam, si illorum fiat offitio, quorum uita eorum oculis uidetur ignobilis. -@. 1.+ Heu in quam magnum laqueum incidunt, ut diuina et occulta misteria plus ab aliis sanctificata posse fieri credant, cum unus idemque Spiritus sanctus in ecclesia diffusa per totum orbem terrarum inconprehensibiliter ea misteria et occulte atque inuisibiliter et operando sanctificet et benedicendo benedicat. -@. 2.+ Misterium itaque, fratres, ob hoc dicitur, -388+ quod secretam et reconditam habeat dispensationem; sacrifitium autem, quasi sacrum factum, quia prece mistica consecratur pro nobis in memoriam dominicae passionis. -@. 3.+ Sacramentum uero est in aliqua celebratione, cum res gesta ita sit, ut aliquid significare accipiamus, quod sancte accipiendum est. Sunt autem sacramenta: baptisma, crisma, corpus et sanguis, que ob id sacramenta dicuntur, quia sub tegumento corporalium rerum diuina uirtus secretius salutem eorundem sacramentorum operatur. Unde a secretis uirtutibus uel sacris sacramenta dicuntur. Que ideo fructuose penes ecclesiam fiunt, quia sanctus in ea manens Spiritus eundem sacramentorum latenter operatur effectum. Cuius panis et calicis sacramentum grece eucharistia dicitur, latine bona gratia interpretatur. Et quid melius corpore et sanguine Christi? -@. 4.+ Siue ergo per bonos, siue per malos ministros intra ecclesiam; dispensetur, sacrum tamen est, quia Spiritus sanctus mistice ille uiuificat, qui quondam apostolico in tempore uisibilibus aparebat operibus. Nec bonorum meritis dispensatorum ampliantur, nec malorum attenuantur, quia "neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus." Hoc de corpore et sanguine Domini nostri Iesu Christi, hoc etiam de baptismate et crismate sentiendum est et tenendum, quia uirtus diuina secretius operatur in eis, et diuinae solummodo est hec uirtus siue potestas, non humanae efficaciae. Polluimus itaque panem, id est corpus Christi, quando indigni accedimus ad altare et sordidi mundum sanguinem bibimus. Et infra: -@. 5.+ Maledicam, inquit, benedictionibus uestris, hoc est, his, que nunc meis benedictionibus possidetis, seu quicquid benedicitur a uobis, uel quoniam non benedicunt sanctis ex uero corde, uel quia qui inique agunt benedicuntur ab eis, adulanturque peccatoribus, dummodo diuites sunt. <4 85> -C. LXXXV.+ Non sacerdotum uitam, sed que docent et ministrant considerare debemus. Item Fabianus Papa Episcopis Orientalibus. -[epist. II.]+ Significastis insuper plerosque attendere, multos in ipsis honoribus ecclesiasticis non congruenter uiuere sermonibus et sacramentis, que per eos populis ministrantur. O miseros homines, qui hos intuendo Christum obliuiscuntur! qui et multo ante predixit, ut legi Dei potius obtemperetur quam imitandi uideantur illi, qui ea, que dicunt, non faciunt, et traditorem suum tolerans usque in finem etiam euangelizaturum cum ceteris misit. -389+ Nam apostoli talem consuetudinem non habuerunt, ne habendam docuerunt. <1 C> <4 86> -C. LXXXVI.+ De eodem. Item Nicolaus papa Michaeli Inperatori. -[in epist. que incipit: "Proposueramus."]+ Non quales sacerdotes Domini, sed quid de Domino loquantur, est uobis magnopere preuidendum, nec in uicariis B. Petri apostoli uobis est attendendum quid sint, sed quid pro correctione ecclesiarum, quid pro salute uestra satagant. Nec enim illos inferiores dicetis scribis et phariseis sedentibus super cathedram Moysi, de quibus Dominus precepit, dicens: "Quecumque dixerint uobis facite, secundum opera eorum nolite facere." Ergo, inperator, considera, si illos dixit audiendos, qui super cathedram Moysi sedebant, quanto potius, qui super cathedram Petri resident, esse existimatis obaudiendos? <4 87> -C. LXXXVII.+ Sacerdotum inmunditia sacramentum non polluit. Item Augustinus contra Petilianum. -[lib. II. c. 22.]+ Dominus declarauit in uno cetu hominum eadem sacramenta sumentium, non obesse mundis aliquorum inmunditiam. -@. 1.+ Petilianus dixit: At si quisquam carmina sacerdotis memoriter teneat, numquid inde sacerdos est, quod ore sacrilego carmen publicat sacerdotis? Augustinus respondit: Ita istud dicis, quasi modo queramus, quis sit uerus sacerdos, et non quid sit uerum baptisma. Ut enim quisque uerus sit sacerdos, oportet, ut non solum sacramento, sed iustitia quoque induatur, sicut scriptum est: "Sacerdotes tui induantur iustitia." Qui autem solo sacramento sacerdos est, sicut fuit pontifex Caiphas, persecutor unius et uerissimi sacerdotis, quamuis ipse uerax non est, quod dat tamen uerum est, si non det suum, sed Dei. Item: -@. 2.+ "Cretenses, malae bestiae, pigri corde." Si ergo apostolus nescio cuius alienigenae testimonium, quia uerum conperit, etiam ipse attestatus est, cur nos, apud quemcumque inuenerimus quod Christi est et uerum est, etiamsi ille, apud quem inuenitur, peruersus et fallax est, non discernimus propter uicium, quod homo habet, ueritatem, quam non suam, sed Christi habet, et dicimus, sacramentum hoc uerum est, sicut ille ait: "Testimonium hoc uerum est?" Numquid ideo dicimus: etiam ipse homo uerax est, quia dicimus: sacramentum hoc uerum est? -@. 3.+ Vos autem necesse est ut semper erretis, quamdiu propter hominum uicia Dei sacramenta uiolatis, aut nos propter Dei sacramenta, que in uobis uiolare nolumus, etiam uestri scismatis sacrilegium assumere putatis. -390+ Item: -@. 4.+ Baptismi ergo puritas a puritate uel inmunditia conscientiae siue dantis siue accipientis omnino distincta est. Item: -@. 5.+ Memento sacramentis Dei nichil obesse mores malorum hominum, quo illa uel non sint, uel minus sancta sint. Item: -@. 6.+ Si non habebat Saul sacramenti sanctitatem, quid in eo Dauid uenerabatur? Si autem habebat innocentiam, quare innocentem persequebatur? Nam eum propter sacramenti unctionem et honorauit uiuum, et uindicauit occisum. Et quia uel panniculum ex eius ueste abscidit, percusso corde trepidauit. Ecce Saul non habebat innocentiam, et tamen habebat sanctitatem, non uitae suae, (nam hoc sine innocentia non potest), sed sacramenti Dei, quod et in malis hominibus sanctum est. Item: -@. 7.+ Nos dicimus tale cuique sacrificium fieri, qualis accedit ut offerat, et qualis accedit ut sumat, et eos de sacrificiis talium manducare, qui ad illud tales accedunt, quales et illi sunt. Itaque si offerat Deo malus, et accipiat inde bonus, tale cuique est, qualis quisque fuerit, quia et illud scriptum est: "Omnia munda mundis." Per hanc sententiam ueridicam et catholicam etiam uos Optati sacrificio non estis polluti, si facta eius displicebant uobis. Nam utique panis illius panis luctus erat, sub cuius iniquitatibus Africa tota lugebat, sed panem luctus omnibus uobis esse communem omnium uestrum malum scismatis facit. Item: -@. 8.+ Gratias Deo, quia tandem confessus es, posse ualere inuocatum nomen Christi ad aliorum salutem, etiam si a peccatoribus inuocetur. Hinc ergo intelligite, cum Christi nomen inuocatur non obesse aliorum saluti aliena peccata. <4 88> -C. LXXXVIII.+ Etiam per malum ministrum dona Dei ad eos perueniunt, qui cum fide accipiunt. Idem in libro Psalmorum. Christus quid fecit uobis, qui tanta patientia traditorem suum pertulit, ut ei primam eucharistiam confectam manibus suis et ore suo commendatam traderet, sicut ceteris apostolis? Quid uobis fecit Christus, qui eundem traditorem suum, quem diabolum nominauit, qui ante traditionem Domini nec loculis dominicis fidem potuit exhibere, cum ceteris discipulis ad predicandum regnum celorum misit, ut monstraret, dona Dei peruenire ad eos, qui cum fide accipiunt, etiam si talis sit, per quem accipiunt, qualis Iudas fuit? <4 89> -C. LXXXIX.+ Sacramentis malitia non nocet episcopi. Item Gregorius. Non nocet malitia episcopi, neque ad baptismum infantis, neque ad consecrationem ecclesiae, quia baptisma a Deo datur, non ab homine uenit; sic et eucharistia, et alia -391+ quecumque in altari ponuntur, non ab homine, sed a Deo sanctificationem accipiunt. -Gratian.+ Sed obicitur illud Ieronimi in Sophonia: -[c. 3.]+ <4 90> -C. XC.+ Sacerdotis non uerba, sed merita eucharistiam faciunt. Sacerdotes, qui eucharistiae seruiunt, et sanguinem Domini populis eius diuidunt, inpie agunt in legem Christi, putantes eucharistiam inprecantis facere uerba, non uitam, et necessariam esse tantum solempnem orationem, et non sacerdotum merita, de quibus dicitur: "Sacerdos, in quacumque fuerit macula, non accedat offerre oblationes Domino." <4 91> -C. XCI.+ Tanto facilius sacerdotes exaudiuntur, quanto apud Deum sunt digniores. Item Alexander. -[epist. II.]+ Ipse sacerdotes pro populo interpellant et peccata populi comedunt, quia suis precibus ea delent atque consumunt; qui, quanto digniores fuerint, tanto facilius in necessitatibus, pro quibus clamant, exaudiuntur. <4 92> -C. XCII.+ Non adest Spiritus sanctus sacramentis, que per criminosos ministrantur. Item Gelasius Elphidio Episcopo. Sacrosancta religio, que catholicam continet disciplinam, tantam sibi reuerentiam uendicat, ut ad eam quilibet nisi pura conscientia non audeat peruenire. Nam quomodo ad diuini misterii consecrationem celestis Spiritus inuocatus adueniet, si sacerdos, et qui eum adesse deprecatur, plenus actionibus criminosis reprobetur? <4 93> -C. CXIII.+ Manus inmunda tacta coinquinat, non mundat. Item Gregorius in Registro. -[lib. I. epist. 24.]+ Necesse est, ut munda sit manus, que diluere sordes curat, ne tacta queque deterius inquinet, si sordida sequens lutum tenet: scriptum namque est: "Mundamini, qui fertis uasa Domini." Domini etenim uasa ferunt, qui proximorum animas ad interiora perducendas in conuersationis suae exemplo suscipiunt. <4 94> -C. XCIV.+ Eque seruandum est uerbum Christi et corpus Christi. Item Augustinus. -[lib. L. homiliarum, homil. 26.]+ Interrogo uos, fratres uel sorores, dicite mihi, quid uobis plus esse uidetur, corpus Christi an uerbum Christi? Si uultis uerum respondere, hoc dicere debetis, quod non sit minus uerbum Dei quam corpus Christi. Et ideo, quanta sollicitudine obseruamus, quando nobis corpus Christi ministratur, ut nichil ex ipso de manibus nostris in terram cadat, tanta sollicitudine obseruemus, ne uerbum Dei, quod -392+ nobis erogatur, dum aliud aut cogitamus, aut loquimur, de corde puro depereat, quia non minus reus erit qui uerbum Dei negligenter audierit, quam ille, qui corpus Christi sua negligentia in terram cadere permiserit. <4 95> -[C. XCV.]+ Item. -[lib. IV. de Trinitate c. 14.]+ Neque enim id potest rite offerri nisi per sacerdotem iustum et sanctum, nec nisi ab eis accipiatur quod offertur, pro quibus offertur, atque id sine uicio sit, ut pro uiciosis mundandis possit offerri. Hoc certe omnes cupiunt, qui pro se offerri sacrificium Deo uolunt. -Gratian.+ Cum uita sacerdotum eucharistiae necessaria esse dicitur, non consecrationi, sed effectui intelligendum est; non enim effectum confert salutis ei, quem merita faciunt indignum; potius conpletur in eo illud Apostoli: "Qui manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit." Ergo contra eos, qui crebra oblatione sacrificii se putant posse mundari, non cessantes inpie agere in lege Dei, intelligitur illud esse dictum Ieronimi. Quod uero sacerdos, etiamsi malus sit, tamen pro offitio suae dignitatis gratiam transfundat hominibus, testatur Augustinus in libro questionum ueteris testamenti: -[c. 11.]+ <4 96> -C. XCVI.+ Sacerdotes nomen Domini inuocant, Dominus autem benedictionem prestat. Dictum est a Domino in Numeris ad Aaron: "Vos ponite nomen meum super filios Israel, ego Dominus benedicam eos," ut gratiam traditio per ministerium ordinati transfundat hominibus, nec uoluntas sacerdotis obesse aut prodesse possit, sed meritum benedictionem poscentis. -@. 1.+ Quanta autem dignitas sit sacerdotalis offitii uel ordinis, hinc aduertimus. Dictum est autem de nequissimo Caipha, interfectore Saluatoris, inter cetera: "Hoc autem a semetipso non dixit, sed, cum esset pontifex sacerdotum anni illius, prophetauit." Per quod ostenditur, Spiritum sanctum gratiarum non personam sequi digni, aut indigni, sed ordinem traditionis ut, quamuis aliquis boni meriti sit, non tamen possit benedicere, nisi fuerit ordinatus, ut offitium ministerii exhibeat. Dei autem est effectum tribuere benedictionis. -Gratian.+ Quod uero per hereticos sacramenta dignitatis ministrata dicuntur carere effectu, inprobatur auctoritate Anastasii Papae, qui ordinationem Acacii, quamuis heretici, ita ratam approbat, ut etiam eis, quos post dampnationem suam baptizauit, uel ordinauit, in nullo ream personam nocuisse asserat. Sed hoc eum illicite, et non canonice, imo contra decreta suorum predecessorum et successorum fecisse, probat Felix et Gelasius, qui Acacium ante Anastasium excommunicauerunt, et Hormisda, qui ab ipso Anastasio tertius eundem Acacium dampnauit. Unde etiam ab ecclesia Romana repudiatur, et a Deo fuisse percussus legitur in gestis Romanorum Pontificum hoc modo: "Anastasius secundus natione Romanus, etc." Require retro in tractatu decretalium epistolarum. -393+ Item obicitur illud Augustini ad Parmenianum de hereticis etiam dampnatis: <4 97> -C. XCVII.+ Qui recedit ab ecclesia, nec baptisma, nec uim dandi amittit. Quod quidam dicunt, baptisma, quod accepit, non amittit qui recedit ab ecclesia, ius tamen dandi, quod accepit, amittit, multis modis aparet frustra et inaniter dici. -@. 1.+ Primo, quia nulla ostenditur causa, cur ille, qui ipsum baptismum amittere non potest, ius dandi amittere possit. Utrumque enim sacramentum est, et quadam consecratione homini datur utrumque, illud, cum baptizatur, illud, cum ordinatur; ideo non licet a catholico utrumque iterari. -@. 2.+ Nam si quando ex ipsa parte uenientes etiam prepositi pro bono pacis, correcto scismatis errore, suscepti sunt, etsi uisum est opus esse, ut eadem offitia gererent, que agebant, non sunt rursus ordinandi, sed sicut baptismus in eis, ita ordinatio mansit integra, quia in precisione fuerat uicium (quod unitate pacis est correctum), non in sacramentis, que ubicumque sunt ipsa sunt. Et cum ipsi expedire uidetur ecclesiae, ut prepositi eorum, uenientes ad catholicam societatem, honores suos ibi non administrent, non eis tamen ipsa ordinationis sacramenta detrahuntur sed manent super eos. Ideoque non eis manus inponitur, ne non homini, sed ipsi sacramento fiat iniuria. -@. 3.+ Sicut autem in baptismo est quod per eos dari possit, sic in ordinatione ius dandi est; utrumque ad perniciem suam, quamdiu karitatem non habent unitatis; sed tamen aliud est non habere, aliud perniciose habere, aliud salubriter habere. Quicquid non habetur dandum est, cum opus est dari, quod uero perniciose habetur, per correctionem depulsa pernicie agendum est, ut salubriter habeatur. Quod si laicus alicui pereunti necessitate conpulsus baptisma dederit, quod, cum ipse acciperet, quomodo dandum esset addidicit, nescio, an quisquam dixerit pie esse repetendum. Nulla enim necessitate cogente si fiat, alieni muneris usurpatio est. Si autem necessitas urgeat aut nullam, aut ueniale delictum est. Sed si nulla necessitate usurpetur, et a quolibet cuilibet detur, quod datum fuerit non potest dici non datum, quamuis recte dici possit illicite -394+ datum. Illiciti ergo usurpationem corrigit reminiscentis et penitentis affectus. Quod si non correxerit, manebit ad penam usurpatoris quod datum est, uel eius, qui illicite dedit, uel eius, qui illicite accepit: non tamen pro non dato habebitur -@. 4.+ Si enim aliqui furtim et extraordinarie, non in monetis publicis, aurum uel argentum percutiendo signauerint, cum fuerit deprehensum, nonne illis punitis uel indulgentia liberatis cognitum regale signum thesauris regalibus cogeretur. Et paulo post: -@. 5.+ Si forte miliciae caracterem in corpore suo non militans pauidus exhorruerit, et ad clementiam inperatoris confugerit, et inpetrata uenia militare iam ceperit, numquid homine liberato atque correcto caracter ille repetitur, ac non potius agnitus approbatur? An forte minus habent sacramenta Christiana quam corporalis hec nota, cum uideamus, nec apostatas carere baptismo, quibus utique per penitentiam redeuntibus non restituitur, et ideo amitti non posse iudicatur? -@. 6.+ De his, qui ab ecclesiae catholicae unitate separati sunt, nulla iam questio est, quin habeant, et dare possint, sed perniciose habeant, pernicioseque tradant, quia extra uinculum pacis sunt. -@. 7.+ Neutri sacramento iniuria facienda est. -@. 8.+ Sicut non recte habet qui ab unitate discedit, sed tamen habet, et ideo redeunti non redditur, sic etiam non recte dat qui ab unitate discedit, sed dat tamen, et ideo quod ab eo accepit uenienti ad unitatem non iteratur. Infra: -@. 1.+ Sicut redeunti non redditur quod et foris habebat, sic uenienti repetendum non est quod foris acceperat. Unde consequenter intelligitur peruersitatem hominum esse corrigendam, sanctitatem autem sacramentorum in nullo peruerso esse uiolandam. Constat enim, eam in peruersis hominibus et sceleratis, siue in eis, qui intus sunt, siue in eis, qui foris, inpollutam atque inuiolabilem permanere, et quod dicuntur eam mali polluere, quantum in ipsis est dicuntur, cum illa inpolluta permaneant; sed in bonis permanent ad premium, in malis permanent ad iudicium. Infra: -@. 10.+ Quomodo catholici non clarificant Dominum, qui sacramenta eius tam debita ueneratione prosecuntur, ut, etiam si ab indignis tractata fuerint, illi sua peruersitate dampnatis, illa intemerata sanctitate permanere demonstrantur? -395+ -XII. Pars.+ -Gratian.+ Ex his uerbis Augustini constat, in omnibus tam apostatis quam hereticis uel dampnatis permanere Christi sacramenta uera, quantum ad se, et sancta, et nisi penitentia uel indulgentia subuentum fuerit, ad dampnationem usurpatoris peruenient, uel habentis, uel dantis, uel accipientis. Quid ergo prodest, quod uera et sancta sunt, cum usurpatores suos eque perimant, ac si essent mala et noxia? Crassus aurum sitiuit, aurum bibit; eque periit uero auro, sicut uero ueneno. -@. 1.+ Item aurum eque uerum est in arca furis, sicut in thesauris regis. Sed a fure, quia illicite habetur, illicite datur uel accipitur; a rege autem licite habetur, datur et accipitur; ideo ipse fur et communicator furti (nisi forte de conscientia furti se purgauerit), ut perhibet Gelasius ad Anastasium inperatorem, uterque iuste et digne dampnabitur. -@. 2.+ Opponitur autem huic sententiae Augustini: potestas dandi baptismum, et ius consecrandi dominicum corpus, et largiendi sacros ordines, plurimum inter se differunt. Suspenso enim uel deposito sacerdote, nulla ei relinquitur potestas sacrificandi. Sacramentum tamen baptismi non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, uerum etiam ab heretico uel pagano si ministratum fuerit, nulla reiteratione uiolabitur; nulla autem ratio sinit, ut inter sacerdotes habeantur, qui de manibus laici uel pagani oleum sacrae (imo execrandae) unctionis assumunt. Non ergo consequenter colligitur, ut, si recedentibus a fide ius baptizandi relinquitur, potestas etiam distribuendi sacros ordines eis relinquatur, quamuis utrumque consecratione proueniat. Degradatus enim episcopus potestatem largiendi sacros ordines non habet, facultatem baptizandi tamen non amisit. -@. 3.+ Sed ne Augustinum in hac sententia penitus reprobemus, intelligamus aliud esse potestatem distribuendi sacros ordines, aliud esse executionem illius potestatis. Qui intra unitatem catholica ecclesiae constituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt, offitium et executionem sui offitii ex consecratione adipiscuntur. Recedentes uero ab integritate fidei, potestatem acceptam sacramento tenus retinent, effectu suae potestatis penitus priuantur, sicut coniugati ab inuicem discedentes coniugium semel initum non dissoluunt, ab opere tamen coniugali inueniuntur alieni. -@. 4.+ De his ergo, qui accepta sacerdotali potestate ab unitate catholicae ecclesiae recedunt, loquitur Augustinus, non de illis, qui in scismate uel heresi positi sacerdotalem unctionem accipiunt; alioquin esset contrarius Calcedonensi concilio, in quo ordinati a symoniacis in nullo proficere iudicantur, et Innocentio, qui ordinatos a ceteris heretici per prauam manus inpositionem solam dampnationem et uulnus capitis assecutos testatur. -@. 5.+ Quamuis possit generaliter dici, sacramenta, que apud hereticos non aliter quam in ecclesia Dei celebrantur, uera et rata esse quantum ad se, falsa uero et inania quantum ad effectum, et in his, a quibus male tractantur, et in illis, a quibus male suscipiuntur. Nec mirum, ipsa enim salus nostra bucellam Iudae dedit; statim cum bucella non bonus, sed malignus spiritus intrauit: quare? non quia bonus non daret bonum, sed quia malus male accepit bonum; sicque bonum effectum bonum non habuit, quia ubi illud faceret non inuenit. -@. 6.+ Item Dominus in patria sua presens et uerus affuit; non per malum ministrum, sed per semet ipsum nichil potuit, -396+ quia fidem non inuenit; pro perfidia aliorum non caruit sua ueritate, sed effectus boni uirtute. -@. 7.+ Quod ut plane in omnibus sacramentis ostenderet, bis est transfiguratus, cum esset in carne. In una transfiguratione sicut sol aparuit mirabilis ut fides credentium augeretur ad contemplandam celestem gloriam super se eleuatam. In altera ut peregrinus et incognoscibilis de se dubitantibus ire se longius finxit, et, ne agnosceretur, eorum oculos tenuit: ad quid aliud, nisi ut, quia per fidem non erat in cordibus eorum, longius se ab iis recedere ostenderet, et quia ipsum non credebant esse quod erat, uiderent etiam eum alium quam erat? Ecce in utraque uisione sua erat praesenti et ueritas: sed in una exercebatur fides, ut magis crederent quam credebant, in altera tenebatur incredulitas, ne etiam agnoscerent quod uidebant. Sacramentum ergo corporis et sanguinis sui aliis est ad salutem, aliis ad iudicium. Fides etiam, quamuis sit uera, tamen sine operibus mortua est. Sic et omnes decem uirgines equaliter erant uirgines, sed ex his erant quinque fatuae et quinque prudentes. Equa erat uirginitatis ueritas, sed pro eiusdem uirginitatis intentione non omnibus equa meriti identitas. Sic etiam est es sonans aut cymbalum tinniens martirium uel elemosina, quam nescit karitas. Si uero cecus ceco lucernae ministret ueritatem, neuter tamen ideo magis suam illuminat cecitatem. Sic et malus ministrat malo uera sacramenta, sed non ideo dona spiritualia, quia malis eorum meritis Spiritus sanctus inpeditur, ne in eis quod suum est operetur. Unde Innocentius, cum hereticorum baptisma concedat esse ratum, non tamen ex illo baptismate concedit haberi Spiritum sanctum. Et Leo hos, qui formam baptismatis acceperunt, non sinit rebaptizari, sed iubet Spiritum sanctum, quem ab hereticis nemo accepit, per eius inuocationem et manus inpositionem a catholicis sacerdotibus consequi. Sciendum uero est, quod sacramenta hereticorum dicuntur irrita, uel etiam dampnanda, falsa et inania, non quantum ad se, cum sint sancta et uera etiam ab heretico celebrata, sed quia, cum illicite dantibus perfidis sint ad iudicium, illicite ab eis accipientibus non conferunt Spiritum sanctum. Irrita et non uera dicuntur, quia quod promittunt et conferre creduntur non tribuunt, et ideo dampnanda, ut ea dari uel recipi ab hereticis non approbetur sed interdicatur. Non enim quantum ad se polluta sunt, quamuis ab hereticis pollui dicantur. Unde Gregorius communionem Arii uocat execrationem, et Innocentius uocat Bonosi ordinationem dampnationem, non quod ita in se sint, sed quia male dantibus uel accipientibus id efficiunt. Sic etiam Ieronimus in Osee sacrificia eorum panem luctus uocat non quantum ad se, sed quantum ad effectum, quod ipsemet ostendit, subiungens: "Quicumque comederint ex eo, contaminabuntur, quia sibi ad iudicium sument." Hinc etiam Augustinus in libro II. contra epistolam Parmeniani: -[cap. 5.]+ <1 C> <4 98> -C. XCVIII.+ Sacramenta quamuis obsint indigne tractantibus, prosunt tamen per eos digne sumentibus. Per Ysaiam dicit Dominus: "Facinorosus, qui sacrificat mihi uitulum, quasi canem occidat, et qui -397+ coquit similaginem, quasi sanguinem porcinum, et qui offert thus in memoriam, quasi blasphemus." -@. 1.+ Quilibet ubilibet offert sacrificium tali corde uel factis, ut hoc mereatur audire, perniciem sibi infert, non illis bonis, qui accipiunt ab eis eadem sacramenta, qui secundum prophetam Ezechielem gemunt et merent peccata et iniquitates, que fiunt medio eorum, quamuis non se inde corporaliter separent. Infra: -@. 2.+ Sacrificia inpiorum eis oberunt, qui offerunt inpie. Nam unum atque idem sacrificium est propter nomen Domini, quod ibi inuocatur, et semper est sanctum, et tale cuique fit, quali corde ad accipiendum accesserit. "Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit;" non aliis sed sibi. Infra: -@. 3.+ Hoc pene in omnibus talibus questionibus intelligendum admonemus, quia scilicet omnia sacramenta, cum obsint indigne tractantibus, prosunt tamen per eos digne sumentibus. Infra: -@. 4.+ Spiritus sanctus in ecclesiae preposito uel ministro sic inest, ut, si fictus non est, operetur per eum, et eius mercedem in salutem sempiternam et eorum regenerationem uel edificationem, qui per eum siue consecrantur siue euangelizantur. Si autem fictus est, quoniam uerissime scriptum est: "Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum," desit quidem saluti eius, et auferat se a cogitationibus eius, que sunt sine intellectu, ministerium tamen eius non deserat, quo per eum salutem operatur aliorum. -Gratian.+ Constat ergo, ut Innocentius ait, de ceteris hereticis, ordinatos a symoniacis per prauam manus inpositionem symoniacis uulneratum habere caput. -@. 1.+ Sed obicitur, quod in ordinatione symoniacorum hoc solum reprehensibile inueniatur, quod gratia Spiritus sancti sub pretio redigi putetur, aliorsum autem in omnibus integra forma sacramentorum seruetur. Cum ergo illicita sacramenti usurpatio per penitentiam correcta fuerit, ut gratia Spiritus sancti gratuita et non uenalis existimetur, integer debet adesse unctionis effectus; imo etiam, si non sequatur penitentia, licet symoniace, tamen reuera consecratus reputetur, sicut illi, qui quondam nonnisi; pretio dato, ad sacri baptismatis regenerationem nec ad sanctae communionis participationem admittebantur, licet symoniace, tamen non ideo minus baptizati, uel sacrae communionis participes reputati sunt. Sed hoc tantum sacris canonibus constitutum est, ne de cetero sacramenta Christi symoniace distribuantur. -398+ Unde Gelasius: -[ad Episcopos per Lucaniam, epist. I., cap. 7.]+ <4 99> -C. XCIX.+ A baptizandis uel consignandis pretia non exigantur. Baptizandis consignandisque fidelibus sacerdotes pretia nulla prefigant, nec illationibus quibuslibet inpositis exagitare cupiant renascentes, quoniam quod gratis accepimus gratis dare mandamur. Et ideo nichil a predictis prorsus exigere moliantur, quo uel paupertate cogente deterriti, uel indignatione reuocati redemptionis suae causas iure despiciant, certum habentes, quod qui prohibita deprehensi fuerint admisisse, uel commissa non potius sua sponte correxerint, periculum subeant proprii honoris. <4 100> -C. C.+ A percipiente gratiam communionis pretium exigi non debet. Item de Sexta Synodo. -[c. 23.]+ Nullus episcopus, aut presbiter, aut diaconus, qui sacram dispensat communionem, a percipiente gratiam communionis aliquod pretium exigat. Neque enim uenditur gratia, neque pro pretio Spiritus sancti gratiam damus, sed dignis munere sine defraudatione participare concedimus. Si quis uero eorum, qui connumerantur in clero, ab eo, cui sacram communionem dispensat, aliquod pretium exegerit, deponatur, sicut imitator symoniacae fraudis. <4 101> -C. CI.+ Munera inuisibilis gratiae questibus non sunt conparanda. Item ex Concilio Tolletano XI. -[c. 8.]+ Quicquid inuisibilis gratiae consolatione tribuitur, numquam questibus uel quibuslibet premiis uenundari penitus debet, dicente Domino: "Quod gratis accepistis gratis date." Et ideo quicumque deinceps in ecclesiastico ordine constitutus aut pro baptizandis consignandisque fidelibus, crismate, uel promotionibus graduum precia quelibet uel premia (nisi uoluntarie oblata) pro huiusmodi ambitione susceperit, equidem, si sciente loci episcopo tale quicquam a subditis perpetratum fuerit, idem episcopus duobus mensibus excommunicationi subiaceat pro eo, quod inscientia mala contexit et correctionem necessariam non acquisiuit. -399+ Sin autem suorum quispiam, eodem nesciente, quicquam de supradictis capitulis accipiendum sibi esse crediderit, si presbiter est, quatuor mensium excommunicatione plectatur; si diaconus, trium; subdiaconus uero uel clericus his cupiditatibus seruiens competenti pena, et debita excommunicatione plectendus est. <4 102> -C. CII+ Nichil a sacerdotibus exigatur pro balsamo, quod in crismate ponitur. Item ex Concilio Bracarensi II. -[c. 4.]+ Placuit, ut nullus episcoporum pro balsami modico, benedictum pro baptismi sacramento per ecclesias datur, quia singuli tremissem pro ipso exigere solent, aliquid ulterius exigat, ne forte quod pro salute animarum per inuocationem sancti Spiritus consecratur, sicut Symon magus donum Dei pecunia uoluit emere, ita nos uenundantes dampnabiliter uenundemur. <4 103> -C. CIII.+ Non est aliquid exigendum ab his, qui infantes suos ad baptizandum adducunt. Item ex eodem. -[cap. 7.]+ Placuit, ut unusquisque episcopus per ecclesias suas hoc faciat, ut hi, qui infantes suos ad baptismum offerunt, si quid uoluntarie pro uoto suo offerunt, suscipiatur ab eis. Si uero per necessitatem paupertatis aliquid non habeant quod offerant nullum eis pignus uiolenter tollatur a clericis. Nam multi pauperes, hoc timentes, filios suos a baptismo retrahunt, qui forte, dum differuntur, si sine gratia baptismi de hac uita recesserint, necesse est, ut ab illis eorum perditio requiratur, quorum spolia pertimescentes a baptismi gratia se subtraxerunt. -+ <4 104> -C. CIV.+ Qui baptizantur nullus in concam nummos mittere cogat. Item ex Concilio Eliberitano. -[c. 48.]+ Emendari placuit, ut qui baptizantur (ut fieri solebat) nummos in concam non mittant, ne sacerdos quod gratis accepit precio distrahere uideatur. Neque pedes eorum lauandi sunt a sacerdotibus uel clericis. <4 105> -C. CV.+ Pro perceptione crismatis uel baptismi aliquid exigi non debet. Item ex Concilio Triburiensi. Dictum est, solere in quibusdam locis pro perceptione crismatis nummos dari, similiter pro baptismo et communione. Hoc symoniacae heresis detestata est sancta sinodus et anathematizauit, et ut de cetero nec pro ordinatione, nec pro crismate, uel baptismo, uel balsamo  -400+ nec pro sepultura, uel communione quicquam exigant statuit; sed gratis dona Christi gratuita dispensatione donentur. <4 106> -C. CVI.+ Nec pro dedicandis basilicis nec pro ceteris sacramentis conferendis aliquid exigi debet. Item ex Concilio Cabillonensi. -[tempore Caroli M. c. 16.]+ Statuimus, ut, sicut pro dedicandis basilicis et dandis ordinibus nichil accipiendum est, ita etiam pro balsamo siue pro luminaribus emendis nichil presbiteri crisma accepturi dent. Episcopi itaque de facultatibus ecclesiae balsamum emant, et luminaria singuli in ecclesiis suis. -XIII. Pars.+ -Gratian.+ Sicut ergo hec sacramenta, licet symoniace ministrentur, tamen effectum benedictionis conferunt accipienti, sic et sacerdotalis unctio, licet symoniace ministretur, suo tamen non debet carere effectu. Sed, sicut supra dictum est, illa sacramenta sunt necessitatis, hec dignitatis, et ideo priuilegia eorum non possunt generare communem legem istorum. Habent ergo symoniaci uulneratum caput per symoniacae manus prauam inpositionem. Hoc autem de illis intelligitur, quos nec excusat ignorantia, nec attractionis uiolentia, qui ab illis ordinantur, quos indubitanter sciunt esse symoniacos, siue symoniace siue non symoniace ordinentur ab eis. Ut enim Nicolaus Papa distinguit, alii symoniace ordinantur a symoniacis, alii symoniace a non symoniacis, alii non symoniace a symoniacis. Hanc distinctionem innuit capitulo II. dicens: <4 107> -C. CVII.+ De multiplici genere symoniacorum. Statuimus decretum de symoniacis symoniace ordinatoribus uel ordinatis et de symoniacis symoniace a non symoniacis, et symoniacis non symoniace a symoniacis. -@. 1.+ Symoniaci symoniace ordinati uel ordinatores secundum ecclesiasticos canones a proprio gradu decidant. Symoniaci quoque symoniace a non symoniacis ordinati similiter ab offitio male accepto remoueantur. -@. 2.+ Symoniacos autem non symoniace a symoniacis ordinatos misericorditer per manus inpositionem pro temporis necessitate in offitio concedimus permanere. -Gratian.+ Sed hoc intelligendum est de his, qui ordinantur a symoniacis, quos ignorabant esse symoniacos. Hos facit symoniacos non reatus criminis, sed ordinatio symoniaci. De quibus Urbanus Papa -[II. in Concilio Placentino, cap. 3. et 4.]+ ait: <4 108> -C. CVIII.+ De his, qui non symoniace a symoniacis ordinantur. Si qui a symoniacis non symoniace ordinati sunt, siquidem probare potuerint se, cum ordinarentur, nescisse eos symoniacos esse, et tunc pro catholicis habebantur in -401+ ecclesia, talium ordinationes sustinemus misericorditer, si tamen eos laudabilis uita commendat. Qui uero scienter se a symoniacis consecrari (imo execrari) permiserint, eorum consecrationem omnino irritam esse decernimus. <4 109> -C. CIX.+ De eo, qui ordinatur ab illo, quem scit symoniacum esse. Item Nicolaus iunior. -[Hoc idem Alexander II.]+ De cetero statuimus, ut, si quis in posterum ab eo, quem symoniacum esse non dubitat, se consecrari permiserit, et consecrator, et consecratus non disparem dampnationis sententiam subeant; sed uterque depositus penitentiam agat, et priuatus propria dignitate persistat. <4 110> -C. CX.+ Symoniacis in dignitate seruanda nulla est inpendenda misericordia. Idem. -[paulo inferius]+ Erga symoniacos nullam misericordiam in dignitate seruanda habendam esse decreuimus, sed iuxta canonum sanctionem et sanctorum Patrum decreta eos omnino dampnamus ac deponendos apostolica auctoritate sancimus. -+ -Gratian.+ Subaudiendum est, nisi uiolenter attractus fuerit. De his enim et a quibuslibet hereticis uiolenter ordinatis ait Innocentius: -[ad Episcopos Macedoniae, epist. XXII. c. 5.]+ <4 111> -C. CXI.+ De his qui inuiti ad hereticorum ordinationem trahuntur. Constat multos uim passos atque inuitos attractos, repugnantesque ab hereticis ordinatos; sed huiusmodi aliquis, si post talem ordinationem non interfuit, cum illi conficerent sacramenta, si communioni eorum participatus non est, si statim discedentibus illis pessimo conciliabulo eorum abrenunciauit et ad ecclesiam rediit, iste talis potest habere colorem aliquem excusationis. Ceterum, qui post mensem aut amplius redierunt, cum se considerent ab hereticis ordinatos, certe qui nichil ab eis acceperunt, rei sunt usurpatae dignitatis. -Gratian.+ Tales plerumque ex intuitu pietatis reformat catholicae manus inpositio cum satisfactione et medicina penitentiae; sed dampnationem symoniacorum et eorum, qui eis consenserunt, legimus, medicinam uero autenticam ex hac heresi nominatim non legimus, nisi quod, sicut usurpatum est in Nouacianis uel Donatistis, minoribus utique hereticis, non canonice, sed ex intuitu pietatis, ita etiam ex his posse fieri colligimus, ideo etiam, quia aliorsum per omnia orthodoxam -402+ habent fidem, nisi quod Spiritum sanctum credunt esse uenalem. Et, ut ait B. Augustinus heretici cum redierint qua parte se sciderint ab ecclesia, curentur, qua uero parte adheserint, cognoscantur. Hinc et Leo scribit Ianuario Episcopo: -[Aquilegiensi, epist. III.]+ <4 112> -C. CXII.+ Qui ab heresi ad ecclesiam redeunt, in quo inueniuntur ordine ex beneficio perseuerent. Omnis cuiuslibet ordinis clericus, qui catholicam deserens unitatem, hereticae uel scismaticae coniunctionis contagione se maculauerit, si ad ecclesiam redierit cum legitima satisfactione et erroris sui dampnatione, hoc in magno beneficio habeat, si, adempta spe omnis promotionis, in quo inuenitur ordine permaneat. -Gratian.+ De his autem, qui ordinantur symoniace a non symoniacis (utpote illi, qui data pecunia archidiacono uel consiliariis episcopi, episcopo ignorante, hoc efficiunt, ut de manu eius sacros ordines accipiant) scribit Gregorius VII.: -[lib. 6. Reg. in Synodo Romae habita, A. D. 1078. die 19. Nou. cap. 5.]+ <4 113> -C. CXIII.+ Ordinationes, que symoniace fiunt, diiudicantur falsae. Ordinationes, que interueniente pretio uel precibus, uel obsequio alicui personae ea intentione inpenso, uel que non communi consensu cleri et populi secundum canonicas sanctiones fiunt, et ab his, ad quos consecratio pertinet, non conprobantur, falsas esse diiudicamus, quoniam qui taliter ordinantur non per ostium, id est per Christum, intrant, sed, ut ipsa ueritas testatur, fures sunt et latrones. -XIV. Pars.+ -Gratian.+ Quia ergo tripliciter symonia in hoc capitulo notatur, uidendum est, quot modis pretium in hac heresi detur. Hoc B. Gregorius in euangeliorum tractatu -[hom. 4. in fine]+ euidenter exponit, dicens: <4 114> -C. CXIV.+ De multiplici genere symoniacorum. Sunt nonnulli, qui quidem nummorum premia ex ordinatione non accipiunt, et tamen sacros ordines pro humana gratia largiuntur, atque de ipsa largitate laudis solummodo retributionem querunt. Hi nimirum quod gratis accipiunt gratis non tribuunt, quia de inpenso offitio sanctitatis nummum expetunt fauoris. Unde bene, cum uirum iustum Propheta describeret, ait: "Qui excutit manus suas ab omni munere." Non enim dixit solum a munere, sed: -403+ "ab omni munere," quia aliud est munus ab obsequio, aliud a manu, aliud a lingua. Munus ab obsequio est seruitus indebite inpensa. Munus a manu pecunia est; munus a lingua fauor. Qui ergo sacros ordines tribuit, tunc ab omni munere manus excutit, quando in diuinis rebus non solum pecuniam nullam, sed nec etiam humanam gratiam requirit. <4 115> -C. CXV.+ Eternam dampnationem inueniet qui quolibet munere ad sacrum ordinem accedit. Idem in Registro. Si quis neque sanctis pollens moribus, uel neque a clero populoque uocatus uel pulsatione coactus, inpudenter Christi sacerdotium, iam quolibet facinore pollutus, iniusto cordis amore, uel sordidis precibus oris, siue comitatu, siue manuali seruitio, siue fraudulento munusculo episcopalem seu sacerdotalem, non lucro animarum, sed inanis gloriae auaritia fultus, dignitatem acceperit, et in uita sua non sponte reliquerit, eumque insperata mors penitentia non inuenerit, proculdubio in eternum peribit. Hinc Gregorius scribit Iohanni Corinthiorum Episcopo: -[lib. IV. ep. 55.]+ <4 116> -C. CXVI.+ Pro ordinationibus nichil omnino accipiatur. De ordinationibus aliquid accipere sub districta interdictione decreuimus. Oportet ergo, ut neque per donum neque per gratiam, neque per quorundam suplicationem aliquos ad sacros ordines consentias uel permittas adduci. <4 117> -C. CXVII.+ Nec pretio, nec gratia, uel suplicatione aliqui ad sacros ordines accedant. Idem uniuersis Episcopis per Elladam prouinciam constitutis. -[eod. lib. epist. 56.]+ Quibusdam narrantibus agnoui, quod in illis partibus nullus ad sacrum ordinem sine commodi datione perueniat. Quod si ita est, flens dico, gemens denuncio, quia, cum sacerdotalis ordo intus ortus occidit, foris quoque diu stare non poterit. Scimus quippe ex euangelio, quid redemptor noster per semetipsum fecerit, quia ingressus templum cathedras uendentium columbas euertit. Columbas enim uendere est de sancto Spiritu (quem Deus omnipotens consubstantialem sibi per inpositionem manuum hominibus tribuit) commodum temporale percipere. Ex quo, ut predixi, malo iam euenire creditur, quia, qui in templo Dei columbas uendere presumpserunt, eorum, Deo iudice, cathedrae ceciderunt. -@. 1.+ Qui uidelicet error in subditis propagatur cum augmento. Nam ipso quoque, quisque ad sacrum ordinem perducitur, in ipsa -404+ iam prouectus sui radice uiciatus, paratior est aliis uenundare quod emit. Et ubi est quod scriptum est: "Gratis accepistis gratis date?" Et cum primo contra sanctam ecclesiam symoniaca heresis sit exorta, cur non perpenditur, cur non uidetur, quia eum, quem cum precio quis ordinat, prouehendo agit, ut hereticus fiat? Ideoque hortamur, ut uestrum nullus denuo hoc fieri patiatur, sed neque gratia alicuius neque suplicatione aliquos ad sacros ordines audeat promouere, nisi eum, quem uitae et actionis qualitas ad hoc dignum esse monstrauerit. Nam si aliter factum senserimus denuo, districta et canonica illud noueritis ultione conpesci. <4 118> -C. CXVIII.+ Ad episcopalem honorem nullus per ambitum accedat. Item Simacus. -[ad Caesarium, epist. I. c. 5.]+ Nullus itaque per ambitum ad episcopalem honorem permittatur accedere. Nam cum hic excessus in laicali conuersatione culpetur, quis dubitat, quin religiosis et Deo seruientibus incutiat obprobrium? <4 119> -C. CXIX.+ De eodem. Item Gregorius. -[Adeodato Episcopo, lib. II. Indict. XI. epist. 48.]+ Estote ergo precipue in ordinatione solliciti, et ad sacros ordines nisi prouectiores etate et mundos opere nullatenus admittatis. Eorum enim, qui in sacro ordine sunt collocandi, prius uitam moresque discutite, et ut dignos huic offitio adhibere possitis, non uobis potentia, aut suplicatio quarumlibet subripiat personarum. Quando igitur de his tractari necesse est graues expertosque uiros consilii uestri adhibete participes et cum eis communi hoc deliberatione pensate. <4 120> -C. CXX.+ Neque fauore, neque uenalitate ad sacros ordines quisquam promoueatur. Idem Columbo Episcopo. -[lib. II. Indict. XI. ep. 47.]+ Pueri ad sacros ordines nullatenus admittantur, ne tanto periculosius cadant, quanto citius conscendere ad altiora festinant. Nulla sit in ordinatione uenalitas; potentia uel suplicatio personarum nichil aduersus hec, que prohibemus, obtineat. Nam proculdubio Deus offenditur, si ad sacros ordines quisquam non ex merito, sed ex fauore (quod absit) aut uenalitate prouehitur. -Gratian.+ Econtra idem Gregorius quibusdam suplicantibus unum acolitum, et alterum diaconum legitur ordinasse, sicut ipse scribit -[lib. VII. Indict. I. ep. 2.]+ Petro Episcopo Corsicae inter cetera: -405+ <4 121> -C. CXXI.+ Episcopo interueniente Papa quemdam acolitum ordinauit. Latorem presentium per intercessionem uestrae sanctitatis acolitum fecimus, quem ad obsequia tua transmisimus, ut, si in lucrandis animabus amplius seruierit, proficere amplius possit. <4 122> -C. CXXII.+ Quisquis in Romana ecclesia ordinem sacrum acceperit, ab ea ulterius egredi non poterit. Idem Heliae presbitero et Abbati. -[lib. IV. epist. 30.]+ Filium uestrum Epiphanium mandastis ut ad sacrum ordinem promouere deberemus uobisque transmittere. Sed in uno uos audiuimus in altero minime potuimus audire. Diaconus quidem factus est; sed quisquis semel in hac ecclesia sacrum ordinem acceperit, egrediendi ex ea ulterius licentiam non habet. Si uero uidere uos non potui, hac ex re consolationem habeo, quia in filio uestro requiesco. -Gratian.+ Non itaque quorumlibet precibus ordinationes factae falsae diiudicantur, sed hae demum, que precibus ordinandi uel eius amici, non spirituali, sed carnali affectu porrectis fiunt, cum alias futurae non essent; quas non karitas interueniens, sed ambitio suplicans extorquet. Non solum autem clericos cuiuslibet episcopi summus Pontifex in ecclesia Romana ualet ordinare, uerum etiam oportunitate exigente monachos et quoscumque clericos conuocare potest et inuitare. Unde Nicolaus papa: -[Michaeli Imperatori in epist., quae incipit: "Proposueramus"]+ <4 123> -C. CXXIII.+ De eodem. Per principalem beatorum apostolorum Petri et Pauli potestatem ius habemus non solum in monachos, uerum etiam in quoslibet clericos de quacumque diocesi, cum necesse fuerit, ad nos conuocare atque ecclesiasticis exigentibus oportunitatibus inuitare. -XV. Pars.+ -Gratian.+ Quolibet ergo munere interueniente falsa diiudicatur ordinatio. Sicut autem pretio interueniente sacri ordines non sunt tribuendi, ita nec restituendi. Ut enim ait B. Ambrosius, sacri ordines nec sunt pretio emendi; nec redimendi. Hinc etiam Gregorius VII. ait: -[lib. VI. Reg. in Concilio habito A. D. 1078. Pontificatus sui VI. c. 9.]+ <4 124> -C. CXXIV.+ Pretio interueniente offitium sacerdotale non restituatur. Nullus episcopus grauamen seu seruile seruitium ex usu contra ecclesiasticam normam abbatibus seu clericis suis inponat, uel interdictum sacerdotale offitium pretio interueniente restituat. Quod si fecerit, offitii sui periculum subeat. -Gratian.+ Qui autem pecuniam accipiunt, ut ordinandis sacros ordines non tribuant, uel ut canonicae electioni assensum non prebeant, aut ecclesiis edificandis uel consecrandis lapidem benedictum uel consecrationem subtrahant, multis argumentis acceptae pecuniae rei et infames esse probantur. -406+ Ait enim Pascalis II: <4 125> -C. CXXV.+ Sacrilegi sunt iudicandi qui ecclesias non permittunt regulariter ordinari. Sunt quidam, qui uel uiolentia, uel fauore non permittunt ecclesias regulariter ordinari. Hos etiam decernimus ut sacrilegos iudicandos. <4 126> -[C. CXXVI.]+ Codicis libro IX. ad legem Iuliam repetundarum, Imppp. Gratianus, Valentinianus et Theodosius. Iubemus, hortamur, ut, si quis forte honoratorum, decurionum, possessorum, postremo etiam colonorum, a cuiuslibet ordinis iudice fuerit aliqua ratione concussus, si quis scit uenalem de iure fuisse sententiam, si quis penam uel pretio remissam uel uicio cupiditatis ingestam, si quis postremo quacumque de causa inprobum iudicem potuerit approbare, is uel administrante eo, uel post administrationem depositam in publicum prodeat, crimen deferat, delatum approbet; cum probauerit uictoriam reportaturus, et gloriam. <4 127> -[C. CXXVII.]+ Item in Digestis libro III. titulo de calumpniatoribus, Ulpianus libro X. ad edictum, -[l.]+ 1. In eum, qui, ut calumpniae causa negotium faceret uel non faceret, pecuniam accepisse dicitur, intra annum in quadruplum eius pecuniae, quam accepisse dicitur, post annum simpli in factum actio conpetit. <4 128> -[C. CXXVIII.]+ Ibidem libro XLVII. titulo -[13. l. 2.]+ de concussione, Marcellus libro I. publicorum iudicum. Concussionis iudicium publicum non est. Sed si ideo pecuniam quis accepit, quod crimen minatus sit, potest publicum iudicium esse ex senatusconsultis, quibus pena legis Corneliae teneri iubentur qui in accusationem innocentium coierint, quiue ob accusandum uel non accusandum, denunciandum uel non denunciandum testimonium pecuniam acceperint. <4 129> -[C. CXXIX.]+ Ibidem libro XLVIII. titulo 11. de lege Iulia repetundarum, -[I. 3.]+ Marcellus libro I. publicorum iudicum. Lege Iulia repetundarum tenetur, qui, cum aliquam potestatem haberet, pecuniam ob iudicandum uel non iudicandum decernendumue acceperit, Venuleius Saturninus libro III. publicorum iudiciorum uel quo magis aut minus quid ex offitio suo faceret. <4 130> -[C. CXXX.]+ Idem. -[eod. tit. I. 6.]+ Eadem lege tenentur, qui ob denunciandum uel non denunciandum testimonium pecuniam acceperint. -@. 1.+ Lege Iulia repetundarum cauetur, ne quis ob militem -407+ legendum mittendumue es accipiat, neue quis ob sententiam in senatu consilioue publico dicendam pecuniam accipiat, uel ob accusandum uel non accusandum. -@. 2.+ Marcellus ibidem. Lex Iulia de repetundis precipit, ne quis ob iudicem arbitrumue dandum, mutandumue, iubendumue, neue ob non dandum uel non mutandum, non iubendum, neue ob litem estimandam, iudiciumue capitis pecuniaeue faciendum uel non faciendum aliquid acceperit. -@. 3.+ Hodie ex lege repetundarum extra ordinem puniuntur, et plerumque uel exilio puniuntur, uel etiam durius, prout admiserint. -@. 4.+ Hac lege dampnatus testimonium publice dare, aut iudex esse postulareue prohibetur. <1 C> <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sequitur secunda questio, qua queritur, an pro ingressu monasterii pecunia sit exigenda, uel exacta persoluenda? Hoc utrumque licite fieri, utriusque testamenti serie conprobatur. Legitur enim in primo libro Regum, quod Anna detulit secum Samuelem, postquam ablactatus fuerat, in tribus uitulis, et tribus modiis farinae, et amphora uini ad domum Dei in Sylo. -@. 1.+ In Actibus uero apostolorum legitur, quod "multitudinis credentium erat cor unum et anima una," nec aliquid eorum, que possidebant, quisquam proprium esse dicebat; sed erant illis omnia communia. Singuli uendebant predia sua, et ponebant precia eorum ante pedes apostolorum, quorum unus, nomine Ananias, dum partem sibi reseruaret, cum uxore sua Sapphira, sententia maledictionis accepta, ante pedes apostoli cecidit mortuus. -@. 2.+ Hinc liquido aparet, quod ingressuri monasterium sua debent offerre rectoribus, nec aliter sunt recipiendi, nisi sua obtulerint. Sed aliud est sua sponte offerre, aliud exacta persoluere. Anna mater Samuelis non exacta neque petita, sed sponte munera sacerdotibus obtulit. Credentes sua sponte offerebant apostolis, ut indigentium necessitatibus deseruirent, que instante persecutione infidelium eis possidere non licebat. Ananias quoque non ideo dampnatus est, quia sua nollet offerre, sed quia, Spiritui sancto mentitus, precia eorum, que apostolis obtulerat, ex parte fraudabat. Non ergo his auctoritatibus permittitur rectoribus ab ingressuris aliquid exigere, sed sponte oblata suscipere, quia illud dampnabile est, hoc uero minime. Unde in Bracarensi Concilio II. -[cap. 5.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Pro dedicandis ecclesiis nichil exigatur. Placuit, ut, quociens ab aliquo fidelium ad consecrandas ecclesias episcopi inuitantur, non quasi ex debito munus aliquod a fundatore requirant; sed si ipse quidem aliquid ex suo uoto obtulerit, non respuatur, si uero aut paupertas illum aut necessitas retinet, nichil exigantur ab -408+ illo. Hoc tamen unusquisque episcoporum meminerit, ut non prius dedicet ecclesiam, nisi ante dotem basilicae et obsequium ipsius per donationem cartulae confirmatum accipiat. Nam non leuis est ista temeritas ut sine luminariis uel sine substantiali sustentatione eorum, qui ibidem seruituri sunt, tamquam domus priuata consecretur ecclesia. Item Bonifacius urbis Romae Episcopus scribit uniuersis Caralitanae ecclesiae cenobitis: <4 2> -C. II.+ Ab his, qui ad conuersionem accedunt, nichil est exigendum, nec precio aliquis ad conuersionem est inuitandus. Quam pio mentis affectu, fratres karissimi, uestrae destitutioni Romana conpatiatur ecclesia, uobis fortassis incognitum, sed cognitori omnium non incognitum habetur. Dubitationi autem uestrae quod idoneum demus responsum, Deum testificor, ipsa quoque me dubitatio reddit anxium et ineptum. Numquam enim legimus Domini discipulos uel eorum ministerio conuersos quempiam ad Dei cultum aliquo muneris interuentu prouocasse, nisi forte de pauperum alimento quis inconcinne proponat, quorum nulli, cuiuscumque professionis esset, uictualia negabantur. Scimus equidem, quod "omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est," a quo bonae uoluntatis donum accipit qui sancto deliberationis arbitrio gratis Deo seruire disponit. Restat ergo, ut qui pro aliqua ecclesiae susceptione munus accipit, Dei donum, quod a patre luminum descendere debuit, uendat; munus autem largiens inportunus emat. Quid autem de diuini doni uenditoribus uel emptoribus consequatur, concludi necesse non est. -@. 1.+ Cauete ergo, fratres, quam sit ambiguum quod petistis consilium, quod quidem secundum uestrae uoluntatis propositum nulla inuenimus ratione confirmatum. Verumtamen, si uestrae necessitati adeo est oportunus quem reperistis, dum tamen omnis absit pactio, omnis cesset conuentio, nullaque uestrae ecclesiae fiat distractio, accedat, gratis Deo seruire incipiat, suique regiminis deuote gestet obsequium ac, postmodum uos, quasi subsidii gratia, aliqua suae ecclesiae munera largiri fratrum solatio Romana permittit ecclesia. -[+

Unde Urbanus Papa in Concilio apud Melfiam, c. 12.: -PALEA.+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Nullus abbas precium sumere uel exigere ab eis, qui ad conuersionem ueniunt, aliqua pacti occasione presumat. Regulam antiquam sequens, nulli umquam de ordinationibus aliquid omnino accipiendum esse constituo, neque ex datione pallii, neque ex traditione cartarum, neque ex ea, quam noua per ambitionem simulatio inuenit, appellatione pastelli. Quia enim ordinando episcopo -409+ Pontifex manum inponit, euangelicam lectionem minister legit, confirmationis autem eius epistolam notarius scribit. -]+

<4 4> -C. IV.+ Ab ordinato non debet aliquid exigi, sed nec uoluntarie oblata respui oportet. Item Gregorius in Registro. -[lib. IV. epist. 44. siue cap. 88. in Sinodo Romae habita.]+ Sicut episcopum non decet manum, quam inponit, uendere, ita minister uel notarius non debet in ordinatione eius uocem suam uel calamum uenundare. -@. 1.+ Is autem, qui ordinatus fuerit, si non ex placito, neque exactus ac petitus, post acceptas cartas et pallium offerre aliquid cuilibet ex clero gratiae tantummodo causa uoluerit, hoc accipi nullo modo prohibemus, quia eius oblatio nullam culpae maculam ingerit, que non ex ambientis petitione processit. -Gratian.+ Auctoritate Bonifacii patenter ostenditur, quod, sicut nullus precio est inuitandus ad conuersionem, ita nulli pecuniae interuentu ecclesiae largiri oportet ingressum. Auctoritate uero Gregorii datur intelligi, quod pro ingressu ecclesiae non licet pecuniam exigere, sed spontanee oblatam suscipere licet. -II. Pars.+ Item opponitur illud Apostoli -[1.]+ ad Timotheum: -[cap. 5. u. 2.]+ <4 5> -[C. V.]+ "Viduas honora, que uere uiduae sunt. Que autem non sunt uere uiduae, id est que suis uel parentum opibus sustentari possunt, non recipiantur, ut ecclesia sufficiat his que uere uiduae sunt." <4 6> -C. VI.+ Qui sumptibus propriis sustentari possunt, ab ecclesia stipendia non accipiant. Item Ieronimus ad Damasum Papam. Clericos autem illos conuenit ecclesiae stipendiis sustentari, quibus parentum et propinquorum nulla suffragantur. Qui autem bonis parentum et opibus sustentari possunt, si quod pauperum est accipiunt, sacrilegium profecto committunt, et per abusionem talium iudicium sibi manducant et bibunt. <4 7> -C. VII.+ Quibus sua sufficiunt alimentis ecclesiae non sustententur. Item Prosper in libro de contemplatiua uita capitulo X. Pastor ecclesiae his, quibus sua sufficiunt, non debet aliquid erogare, quando nichil aliud sit habentibus dare quam perdere. Nec illi, qui sua possidentes sibi dari aliquid uolunt, sine grandi suo peccato unde pauper uicturus erat accipiunt. De clericis quidem Spiritus sanctus dicit: "Peccata populi mei comedunt." Sed sicut nichil habentes proprium, non peccata, sed alimenta, quibus indigere uidentur, accipiunt, ita possessores non alimenta, quibus habundant, sed aliena peccata suscipiunt. -Gratian.+ Verum his auctoritatibus prohibentur ab ecclesia suscipi non illi, qui quomdam fuerunt diuites, et omnia reliquerunt, ut Petrus et Mattheus et Paulus, aut pauperibus -410+ distribuerunt, ut Zacheus, aut ecclesiae rebus adiunxerunt, sicut illi, qui predia sua uendentes ponebant precia ante pedes apostolorum, ut essent illis omnia communia: sed illi, qui in domibus parentum residentes uel sua relinquere nolentes ecclesiasticis facultatibus pasci desiderant. De quibus in eodem libro Prosperi -[c. 10.]+ subinfertur: <4 8> -C. VIII.+ Qui sua relinquere non uult sumptibus ecclessiae sustentari non debet. Si quis propter hoc non uult sua relinquere, ut habeat unde uiuat, ut quid accipit, unde rationem reddat? ut quid peccatis alienis sua multiplicat? Idem: -@. 1.+ Non est meum dicere, quale peccatum cibos pauperum presumendo suscipiant; qui ecclesiam, quam iuuare de propriis facultatibus debuerant, suis expensis insuper grauant, propter hoc fortassis in congregatione uiuentes, ne aliquos pauperes pascant, ne aduenientes excipiant, aut ne suum censum cottidianis expensis inminuant. -@. 2.+ Quod si aliquid de fructibus suis ecclesiae uelud pro ipsa sua expensa contulerint, non se preferant inani iactantia illis, quos nichil habentes pascit et uestit ecclesia, quia perfectior est ille, qui se mundi rebus expoliat, aut qui, cum nichil habuerit, nec habere desiderat, quam ille, qui ex multis, que possidet, ecclesiae aliquid prestiterit, ac se de eo, quod prestiterit, forsitan iactat. -Gratian.+ Ecce, qui prohibentur suscipi ab ecclesia. Illi uero, qui omnia sua relinquunt, uel pauperibus distribuunt, uel ecclesiae rebus adiungunt, et ab ecclesia laudabiliter sunt suscipiendi, et eius opibus sustentandi. Unde in eodem libro -[cap. 11.]+ legitur: <4 9> -C. IX.+ Qui sua relinquunt, uel pauperibus distribuunt, uel ecclesiae rebus adiungunt, laudabiliter ecclesiastica dispensant. Sacerdos, cui dispensationis cura commissa est, non solum sine cupiditate, sed etiam cum laude pietatis accipit a populo dispensanda, et fideliter dispensat accepta, quia omnia sua aut parentibus reliquit, aut pauperibus distribuit, aut ecclesiae rebus adiunxit, et se in numero pauperum paupertatis amore constituit, ut unde pauperibus subministrat, inde et ipse tamquam pauper uoluntarius uiuat. Clerici quoque, quos pauperes natiuitas fecit, cum perfectione uirtutis uitae necessaria siue in domibus suis, siue in congregatione uiuentes accipiant, quia ad ea accipienda non eos cupiditas ducit, sed uiuendi necessitas cogit. -@. 1.+ De talibus uidetur dicere Apostolus: "Qui in sacrario operantur que de sacrario sunt edunt, et qui altario deseruiunt cum altario participantur." Qui, nisi hoc de contemptoribus facultatum suarum uellet intelligi, numquam secutus adiungeret: "Ita et Deus ordinauit his, qui euangelium annunciant de euangelio uiuere." De euangelio uiuunt qui nichil habere proprium uolunt; qui nec habent, nec habere aliquid concupiscunt, non suorum, sed communium possessores. Quid est aliud de euangelio -411+ uiuere, nisi laborantem inde, ubi laborat, necessaria uitae percipere? Apostolus tamen, qui sic euangelium predicauit, ut necessaria sibi suis manibus ministraret, de se confidenter loquitur: "Ego autem nullo horum usus sum." Et quare dixerit, secutus aperuit, dicens: "Expedit mihi magis mori quam ut gloriam meam quis euacuet." Euacuari dicit gloriam suam, si ab eis, quibus predicabat, uoluisset accipere uitae temporalis expensam. Nolebat quippe in presenti sui laboris fructum, sed in futuro recipere. -+ <4 10> -C. X.+ Iuxta meritum laboris sacerdotes clericis ecclesiastica stipendia distribuant. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 36.]+ Clerici omnes, qui ecclesiae fideliter uigilanterque deseruiunt, stipendia sanctis laboribus debita secundum seruitii sui meritum per ordinationem canonum a sacerdotibus consequantur. -Gratian.+ Multorum auctoritatibus luce clarius constat, quod ab ingressuris monasterium non licet pecuniam exigere, ne et ille, qui exigit, et ille, qui soluit, symoniae crimen incurrat. <1 C> <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Sed adhuc obicitur, qui ingressuri monasterium pecunias tribuunt, non propositum religionis, sed participationem stipendiorum ecclesiae emunt. Temporalia ergo non spiritualia ementes, nequaquam symoniaci habendi sunt. -@. 1.+ His ita respondetur: Non solum qui spiritualia, sed etiam qui temporalia eis annexa precio accipiunt symoniaci iudicantur. Unde Malachias loquens ex persona Domini: "Quis est," inquit, "in uobis, qui claudat ostia et incendat altare meum gratuito? Non est uoluntas mihi in uobis, dicit Dominus exercituum, et munus non suscipiam de manu uestra." Ostia claudere non est sacri muneris offitium, sed tantum sibi adiunctum. Item Gregorius scribit uniuersis Yspanis Episcopis: <4 1> -C. I.+ De his, qui sacros ordines munerum acceptione dispensant. Audiuimus, dilectissimi, quod nos audisse oportuit, sed audisse profecto non libuit, quosdam scilicet esse sacrorum ordinum professores, qui sub munerum datione uel acceptione Dei ecclesias, uel earum beneficia sibi usurpant. Quod quidem scelus uos iam non dudum acriter correxisse uehementer admiramur; iuste enim uterque corripiendus est et a sanctae liminibus ecclesiae submouendus, et qui pro ecclesiae ambitu munera largitur, et qui ut ecclesiam adeat quicquam presumit accipere. Iste quippe donum Dei emere, hic autem uendere presumit. A sacrilegio quoque hoc facinus non dispar dixerim, cum id, quod sponte et sacro deliberationis arbitrio gratis fieri debuit, sub pecuniae pactione causatur. Quare, fratres karissimi, que taliter facta sunt curiose refellite, infecta prohibete, uestrisque iussionibus resistentes digno anathematis uinculo percutere non dubitate. -412+ <4 2> -C. II.+ De his, qui ecclesias uel ecclesiastica beneficia uendunt. Idem Rotomagensi Episcopo et Gallicis omnibus. Si quis dator uel acceptor Dei ecclesias uel ecclesiastica beneficia (que quidam prebendas uocant) sub pecuniae interuentu susceperit, siue dando emerit, siue accipiendo uendiderit, a Symonis non excluditur perditione. Sed si perseuerans fuerit, perpetua mulctetur dampnatione. Nam qui sub religionis obtentu Deo famulari uoluerit, si quid acceperit, et meritum perdit, et beneficio accepto frustratur. Rationis ergo uigore cogitur quod iniuste recepit restituere, et quicquid turpis lucri gratia receperat non tenere. <4 3> -C. III.+ Ab offitio suspendatur episcopus beneficia uel ecclesiastica offitia uendens. Item Gregorius VII. Papa. -[lib. VI. Reg. in Sinodo, cap. 4.]+ Si quis episcopus prebendas, archidiaconatus, preposituras uel aliqua ecclesiastica offitia uendiderit, uel aliter, quam statuta sanctorum Patrum precipiunt, ordinauerit, ab offitio suspendatur. Dignum est enim, ut, sicut gratis episcopatum accepit, ita membra eiusdem episcopatus gratis distribuat. <4 4> -C. IV.+ Nec altaria, nec prebendas episcopis uendere licet. Item ex Concilio Urbani Papae II. habito Aluerniae. Quesitum est de episcopis, qui altaria monasteriis data frequenter redimi pecunia conpellebant, quia quidam symoniacae prauitatis usus in Galliarum partibus iam diutius inoleuit, ut ecclesiae uel decimae (que uulgari uocabulo apud eos altaria nuncupantur) monasteriis datae sepius ab episcopis sub palliata auaritia uenduntur, mortuis nimirum seu mutatis clericis, quos personas uocant. Nos auctore Deo uenalitatem omnem tam ex rebus quam ex ministeriis ecclesiasticis propellentes hoc ulterius fieri auctoritate apostolica prohibemus, sicut etiam prebendas omnes uenundandas interdicimus. Porro quecumque altaria uel decimas ab annis triginta et supra sub huiuscemodi redemptione monasteria possedisse noscuntur, quiete deinceps et sine molestia qualibet eis possidenda firmamus. -@. 1.+ Saluo utique episcoporum censu annuo, quem ex eisdem altaribus soliti sunt habere. <4 5> -C. V.+ Quicquid data uel promissa pecunia in sacris ordinibus acquiritur irritum habeatur. Idem. -[in Concilio Placenti, c. 1. et 2.]+ Ea, que a sanctis Patribus de symoniacis statuta sunt nos quoque et iudicio, et apostolica auctoritate firmamus. Quicquid igitur in sacris ordinibus, uel in ecclesiasticis rebus uel data uel promissa pecunia acquisitum est, nos irritum esse et nullas umquam uires obtinere censemus. -413+ <4 6> -C. VI.+ Quicquid possidetur nomine pecuniae intelligitur. Item Augustinus de doctrina Christiano. Totum, quicquid homines habent in terra, omnia, quorum Domini sunt, pecunia uocatur, seruus, uas, ager, arbor, pecus; quicquid horum est pecunia dicitur. -@. 1.+ Ideo autem pecunia uocata est, quia antiqui quod habebant, in pecoribus habebant. <4 7> -C. VII.+ Qui ecclesiastica beneficia emunt, ecclesias quoque emere probantur. Item Pascalis Papa. Si quis obiecerit, non consecrationes emi, sed res, que ex consecratione proueniunt, penitus desipere probatur. Nam cum corporalis ecclesia, ut episcopus, aut abbas, aut tale aliquid sine rebus corporalibus in nullo proficiat, sicut nec anima sine corpore corporaliter uiuit, quisquis horum alterum uendit, sine quo nec alterum prouenit neutrum inuenditum derelinquit. Nullus ergo emat ecclesiam uel prebendam, uel aliquid ecclesiasticum, nec pastellum, nec pastum antea uel postea pro huiusmodi soluat. <4 8> -C. VIII.+ Quare euangelio non prohibeatur, inuestitura ecclesiae a laicis fieri. Item Urbanus -[II.]+ Episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio L. Preposito ecclesiae sancti Vincentii apud Ticinum, salutem et apostolica benedictionem. Saluator predicit in euangelio, circa finem seculi pseudochristos et pseudoprophetas surgere et multos seducere, et fideles suos in mundo multas habituros pressuras, sed tamen portas inferi non preualituras. Proinde (ut ait Apostolus, oportet esse hereses, ut qui probati sunt manifesti fiant) oportet nos cum Propheta ex aduerso consurgere, et murum pro domo Israel opponere, et cum Apostolo per multas tribulationes intrare in regnum Dei, quoniam non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, que reuelabitur in nobis. -@. 1.+ Igitur, quia innotuisti nobis, quod tibi obicitur, utrum uendere ecclesiasticam rem symoniacum sit, hoc symoniacum esse patenter colligitur ex hoc, quod B. apostolus ait Symoni: "Pecunia tua tecum sit in perditione quia existimasti donum -414+ Dei pecunia possideri." Donum Dei quippe est Spiritus sanctus, et donum Dei est res ipsius ecclesiae oblata. Et, si bene animaduertis, Symon magus, qui ad fidem accessit, non Spiritum sanctum quo erat ipse indignus (quoniam, ut scriptum est, Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum), sed donum eius emere uoluit, ut ex uenditione signorum, que per eundem fierent, multiplicatam pecuniam lucraretur. Nec Apostolus emptionem Spiritus sancti (quam bene fieri non posse nouerat), sed ambitionem questus talis et auaritiam, que est ydolorum seruitus, in eodem Symone exhorruit et maledictionis iaculo perculit. Quisquis igitur res ecclesiasticas (que Dei dona a Deo fidelibus, et a fidelibus Deo donantur, queque ab eodem gratis accipiuntur, et ideo gratis dari debent) propter sua lucra uendit uel emit, cum eodem Symone donum Dei pecunia existimat possideri. Ideoque, qui eas non ad hoc, quod institutae sunt, sed ad propria lucra munere linguae, uel indebiti obsequii, uel pecuniae largitur uel adipiscitur, symoniacus est, cum principalis intentio fuerit Symonis sola pecuniae causa, auaritia uidelicet, id est ydolatria, ut ait apostolus Paulus. Alioquin cur sinodus Calcedonensis DCXXX. episcoporum procuratorem uel defensorem ecclesiae, uel quemquam regulae subiectum adeo per pecuniam ordinari prohibet, ut interuentores quoque tanti sceleris anathematizet, nisi quod eosdem symoniacos iudicet? Quod si prefati milites ecclesiae ob huiusmodi scelus taliter percelluntur, nemo sapiens negabit, non militantes ecclesiae multo dampnabilius ob hanc causam, id est uenditionis uel emptionis, debere percelli. Sed beatus predecessor noster Pascalis de consecratione affirmat, quod quisquis eorum alterum uendiderit, sine quo alterum non prouenit, neutrum non uenditum derelinquit, ac per hoc eum, qui rem ecclesiae uendit uel emit, symoniacum esse intelligit. -@. 2.+ In nomine uero procuratoris intelligit prefata synodus quemlibet ecclesiasticarum rerum amministratorem, ut, uerbi gratia, prepositum, yconomum, uicedominum; defensoris nomine aduocatum siue castaldum, et iudicem; in subiecto regulae archipresbiterum, archidiaconum, canonicum, monachum uel quemlibet mancipatum ecclesiastico offitio. -@. 3.+ Quod uero Spiritum sanctum, quantum in se est, uendat uel emat qui preposituram uel huiusmodi aliquid uendit uel emit, audi Augustinum super Iohannem: -415+ "O quot preposituras secernunt! Alterum prepositum habet Cartagini Primianus, alterum in Mauritania Rogatus, alterum habet in Numidia ille uel ille, quos iam nec nominare sufficimus. Circuit ergo aliquis emere columbam; unusquisque laudat prepositum suum, quod uendit, etc." Ecce uenerabilis Augustinus, de prepositurae distractione agens, in nomine columbae sancti Spiritus uenditionem uel emptionem accipit, sicut et omnes huius euangelici capituli tractatores. -@. 4.+ Pensandum uero est, qua pena mulctentur qui iam Deo et ecclesiae suae oblata uendunt uel emunt, si cum flagellis eiecti sunt a templo Dei qui que Deo erant offerenda uendebant uel emebant. Si de offerendorum uenditoribus uel emptoribus dictum est: "Vos fecistis domum patris mei domum negotiationis et speluncam latronum:" quid dicetur de ecclesiae iam oblatorum uenditoribus uel emptoribus? -@. 5.+ Et ne quis insanus obiciat, merito hoc Dominum tam acerbe uindicasse, quia tunc illa in Dei templo uendebantur, ecclesiasticae uero res modo extra templum distrahantur attende superius Augustinum non terminantem locum uenditionis uel emptionis prepositorum sed tantum indefinite dicentem: "Circuit aliquis emere columbam; unusquisque prepositum suum laudat quod uendit;" non adiciens, in templum, uel extra templum. Hec contra uenditores uel emptores rerum sacrarum sufficiant. <4 9> -C. IX.+ Ministri et seruitores ecclesiae absque ulla uenalitate ab episcopis ordinentur. Item Alexander -[II.]+ Episcopus, seruus seruorum Dei, Lucensis ecclesiae clero et populo in perpetuum. Ex multis temporibus hoc detestabile malum intra uestram ecclesiam inoleuisse cognouimus, ut nulli umquam clerico, quamuis religioso, quamuis scientia et moribus predito, ecclesiasticum beneficium concederetur, nisi ei, qui profano pecuniae munere illud emere studuisset, fiebatque ecclesia et res eius ita uenalis, uelud quedam terrena et uilis merces negotiatoribus ad uendendum exposita. Quod malum quam detestabile, quantum Deo sanctisque sit contrarium, et sacri canones docent, et fere omnibus manifestum existit. Ista sentencia inuenitur in II. capitulo Calcedonensis sinodi. -@. 1.+ Calcedonense concilium namque unum ex principalibus, simili pena condempnat eos, qui ecclesiae beneficium interuentu pecuniae acquirunt, et eos, qui sacram manus inpositionem (per quam Spiritus sanctus confertur) mercari dinoscuntur. Utrosque enim auctoritate inexpugnabili, illos a beneficio, istos a sacro ordine iubet expelli. Unde humani generis redemptor omnes ementes et uendentes de templo eiciens cathedras uendentium columbas euertit, nummulariorum effudit es, precepti sui auctoritate denuncians et dicens: "Nolite facere domum patris mei domum negotiationis." -@. 2.+ Illud -416+ quoque in eodem facto sollicite considerate, quod per totum textum sancti euangelii nusquam reperitur, Dominum tanta seueritate, tam districta censura iustitiae peccantes corripuisse, cum non solum eloquio increpans, uerum etiam facto flagello de funiculis uerberans omnes eliminauit de templo, aperte demonstrans, quod tales negotiatores non sicut ceteri peccatores sunt corripiendi, sed a templo Dei, id est a sancta ecclesia, longius sunt proiciendi. Nam sicut per columbarum uenditores illi denotantur, qui sacram manus inpositionem uendere conantur, sic per nummularios ecclesiastici beneficii uenditores designantur, qui domum Dei euangelio teste speluncam latronum efficiunt. -@. 3.+ Quapropter ego Alexander, sanctae Romanae ecclesiae et apostolicae sedis episcopus, imo minister indignus, tot et tanta mala in multis ecclesiis et maxime in Lucensi ecclesia ex iniqua concupiscentia fieri conspiciens, ne sanguis iniquorum a districto iudice de manu nostra requiratur, illa extirpare et penitus eradicare decreuimus. Constituimus itaque et presenti decreto firmamus (sicut olim nostri decessores fecisse noscuntur), nullum deinceps episcoporum beneficium ecclesiae (quod quidam canonicam, uel prebendas, uocant seu etiam ordines) pro aliquo precio uel munere clericis audeant umquam conferre, sed omnes ministros et seruitores ecclesiae gratis et absque ulla uenalitate in sancta ecclesia studeant ordinare. Nec eligant in domo Domini qui maiores sacculos pecuniae conferant, sed eos, qui moribus et scientia diuites pro offitio suo ipsam ualeant sustentare ecclesiam. Constituimus et eodem modo firmamus, ut nullus cuiuscumque gradus clericus pro ecclesiae beneficio audeat aliquid conferre aut fabricae ecclesiarum uel in donariis ecclesiarum, siue etiam quod pauperibus sit tribuendum, quia (teste scriptura) qui aliquid male accipit, ut dispenset bene, grauatur potius quam iuuatur. Quod si aliquis, diuinorum preceptorum et animarum salutis inmemor, prefatum beneficium ecclesiae iniqua cupiditate ductus emere uel uendere temerario ausu presumpserit, sicut in Calcedonensi concilio diffinitum est, gradus sui periculo eum subiacere decreuimus, nec ministrare possit ecclesiae quam pecunia uenalem fieri concupiuit, et insuper terribilis anathematis mucrone perfossus, nisi resipuerit, ab ecclesia Dei, quam lesit, modis omnibus abscidatur. <4 10> -C. X.+ Qui dona Dei uendunt uel emunt, pariter a Deo dampnantur. Item Gregorius homelia XIII. Vendentes et ementes de templo eliminauit Christus, quia uel eos, qui pro munere inpositionem manuum tribuunt, uel eos, qui donum Dei emere nituntur, dampnat. Item: -@. 1.+ In templo uendentes sunt, qui hoc, quod quibusdam iure conpetit, ad premium largiuntur. Iustitiam enim uendere est hanc pro premii acceptione -417+ seruare. Ementes uero in templo sunt, qui, dum hoc quod iustum est, proximo persoluere nolunt, dumque rem iure debitam facere contempnunt, dato patronis precio emunt peccatum. <4 11> -C. XI.+ Qui gratiam, quam a Deo accipiunt, non gratis exercent, uenditores sunt columbarum. Item Beda. -[ad cap. 2. Ioannis]+ Non solum uenditores sunt columbarum, et domum Dei faciunt domum negotiationis, qui sacros ordines, largiendo precium pecuniae, uel laudis, uel etiam honoris inquirunt; uerum hi quoque, qui gradum uel gratiam in ecclesia spiritualem, quam Domino largiente perceperunt, non simplici intentione, sed cuiuslibet humanae causa retributionis exercent contra illud Petri apostoli: "Qui loquitur, quasi sermones Dei; qui ministrat, tamquam ex uirtute, quam administrat Deus, ut in omnibus honorificetur Deus." Quicumque ergo tales sunt, si nolunt ueniente Domino de ecclesia auferri, auferant ista de actibus suis, ne faciant domum Dei domum negotiationis. -Gratianus.+ Res ecclesiae, que uel ex consecratione proueniunt, in suum ius uel ui, uel aliquo munere aliquem conuertere non debere, docens sanctus Urbanus ait. <4 12> -C. XII.+ Que ex consecratione proueniunt, nemo in suum ius ui uel munere conuertat. Quisquis res ecclesiasticas (que dona Dei sunt, quoniam a Deo fidelibus, et a fidelibus Deo donantur, queque ab eodem gratis accipiuntur, et ideo gratis dari debent) propter sua lucra uendit uel emit, cum eodem Symone donum Dei pecunia possideri existimat. <4 13> -C. XIII.+ Symoniaci sunt episcopi, qui decimas et oblationes laicis, non clericis distribuunt. Item Gregorius VII. Peruenit ad nos fama sinistra, quod quidam episcoporum non sacerdotibus propriae diocesis decimas atque Christianorum oblationes conferant, sed potius laicalibus personis, militum uidelicet siue seruitorum, uel (quod grauius est) consanguineis. Unde si quis amodo episcopus inuentus fuerit huius diuini precepti transgressor, inter maximos hereticos et antichristos non minimus habeatur, et, sicut Nicena sinodus de symoniacis censuit, et qui dat episcopus, et qui recipiunt ab eo laici, siue precio, siue beneficio, eterni incendii ignibus deputentur. -418+ <4 14> -C. XIV.+ Spiritum sanctum uendit, qui decimas pro pecunia tribuit. Item Pascalis II. Altare et decimas per pecuniam dare, et Spiritum sanctum uendere symoniacam heresim esse, nullus fidelium ignorat. <4 15> -C. XV.+ Careat honore male acquisito, qui ecclesiastica beneficia per pecuniam inuenire temptauerit. Item Innocentius Papa. -[II. in Sinodo Romana, cap. 2.]+ Si quis prebendas, uel prioratum, seu decanatum, aut honorem, uel promotionem aliquam ecclesiasticam, seu quodlibet sacramentum ecclesiasticum, utputa crisma, uel oleum sanctum, consecrationes altarium uel ecclesiarum, interueniente execrabili ardore auariciae per pecuniam acquisiuit, honore male acquisito careat, et emptor atque uenditor, et interuentor nota infamiae percellantur, et nec pro pastu, nec sub obtentu alicuius consuetudinis ante uel post aliquid exigatur, uel ipse dare presumat, quoniam symoniacum est; sed libere absque diminutione aliqua collata sibi dignitate atque beneficio perfruatur. -Gratian.+ De secunda questione et tertia quid sacri canones diffiniant, auctoritatibus hinc inde in medium deductis patefactum est. <1 C> <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Nunc ergo de quarta questione est pertractandum, an paternum crimen huic inputetur, quod eo ignorante constat admissum? Quod ignorantia hunc excuset, multorum auctoritatibus probatur. Ait enim Augustinus: -[ep. XLVIII. ad Vincentium]+ <4 1> -C. I.+ Alienum crimen nescientem non maculat. Nullius crimen maculat nescientem. <4 2> -[C. II.]+ Item. -[in eadem epistola]+ Quis locus innocentiae relinquitur, si alienum crimen maculet nescientem? <4 3> -C. III.+ De infantibus, qui ab hereticis baptizantur. Item in Affricano Concilio -[c. 14.]+ legitur. Placuit de infantibus, qui ab hereticis baptizantur, eque suo hoc iudicio fecerunt, cum ad ecclesiam -419+ Dei salubri proposito fuerint reuersi, ne parentum error illos inpediat, quo minus promoueantur sacri altaris ministerio. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item in eodem. -[c. 24.]+ Qui apud Donatistas paruuli baptizati sunt, nondum scire ualentes erroris interitum, si postquam ad etatem rationis capacem peruenerint, agnita ueritate falsitatem abhorrentes eorum, ab ecclesia ordine antiquo per manus inpositionem recepti sunt, tales ad suscipiendum munus clericatus non debet inpedire nomen erroris. <4 5> -C. V.+ Consanguineorum maleficia in nullo clericis obsunt, nisi conscii fuerint. Item Leo IV. Ebruino et Adelfrido. Quia presulatus nostri (quod bene nostis) magisterium non solum de sacerdotum, uerum etiam secularium utilitatibus debet esse sollicitum, propterea fraternitatem uestram scire uolumus, hunc presentem presbiterum ad sedem apostolicam uenisse, nobisque uiolentiam et excommunicationem suam per ordinem retulisse; quod etiam sine iusto legis tramite illi sua fuisset ablata ecclesia, similiter indicauit, quam alius dato munere sacerdos zelo ductus inuidiae usurpare presumpsit. Inde parentes eius magno dolore conpulsi presbiterum illum, qui suam tenebat ecclesiam, mox conprehenderunt, et oculos eius eruerunt. Tamen ipse sepe dictus sacerdos dicit, quod absque sua uoluntate siue consilio hoc sit peractum. Quod si ita est, ut ipse nobis suo ore testatus est, uobis magnopere prouidendum est, ut, si ipse canonice excommunicatus non est, canonica super eum fiat remissio. <4 6> -[C. VI.]+ -[Videas infra in Dicto Gratiani post can. 9.]+ <4 7> -C. VII.+ Perfidia parentum filiis obesse non debet. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 60.]+ Iudei baptizati, si postea preuaricantes in Christum qualibet pena dampnati extiterint, a rebus eorum fideles filios excludi non oportebit, quia scriptum est: "Filius non portabit iniquitatem patris." <4 8> -C. VIII.+ Non inputantur peccata parentum his, qui ab eis personaliter diuisi probantur. Item Augustinus ad Bonifatium. -[epist. XXIII.]+ Iam itaque, cum homo in se ipso, ab eo, qui genuit alter est effectus, peccato alterius sine sua consensione non tenetur obnoxius. Traxit ergo reatum, quia unus erat cum illo et in illo, a quo traxit, quando quod contraxit admissum est. Non autem trahit alter ab altero, quando sua unoquoque propria uita uiuente iam est, unde dicatur: -420+ "Anima, que peccauerit, ipsa morietur." Ut autem possit regenerari per offitium uoluntatis alienae, cum offertur consecrandus, facit hoc unus spiritus, ex quo regeneratur oblatus. Hinc etiam Gregorius in libro XXVI. Moralium: -[c. 8., in cap. 35. Iob.]+ <4 9> -C. IX.+ Ei, qui imitatur, inpietas alterius nocet. "Homini, qui similis tui est, nocebit inpietas tua, et filium hominis adiuuabit iustitia tua." Humana inpietas ei nocet, quem peruertendo inquinat, et rursus eum adiuuat nostra iustitia, quem a prauis actionibus inmutat. Nocere enim uel adiuuare nesciunt ea, que uel a bono corrumpere, uel a malo permutare non possunt. -Gratian.+ Contra Dominus ad Moysen: "Ego sum Deus zelotes, qui uisito peccata patrum in filios usque tertiam generationem et quartam," licet non inequalitate iudicii, sed magnitudine clementiae Augustinus hoc dictum asserit, ita dicens: "In tertia et quarta generatione peccata patrum se Dominus comminatur in lege filiis redditurum, non inequalitate iudicii, ut alii peccent et alii puniantur, sed magnitudine clementiae, dum semper expectat penitentiam et quod in prima generatione delinquitur non prius corrigit et emendat, nisi tertia et quarta generatio euenerit." Digestis titulo de penis: -[c. VI.]+ "Crimen uel pena paterna nullam maculam filio infligere potest. Namque unusquisque ex suo admisso sorti subicitur, nec alieni criminis successor constituitur. Idque etiam diui fratres Ierapolitanis rescripserunt." Cum ergo de baptizatis ab hereticis Innocentius scribat "Lex est ecclesiae his, qui ab hereticis baptizati sunt, per manus inpositionem laicam tantum prebere communionem, nec ex his aliquem in clericatus honorem uel exiguum subrogare": patet, quod infantes, qui ab hereticis baptizati sint, sola excusat ignorantia, ut iuxta illud Africani concilii ad suscipiendum clericatus offitium non eos impediat nomen erroris. Item sicut Augustinus scribit ad Auxilium Episcopum: -[epist. 75.]+ <4 10> -[C. X.]+ "Non inputantur filiis peccata parentum, que post eorum natiuitatem a parentibus committuntur; nec pro peccatis parentum spirituali pena filii sunt plectendi." -[Gratian.]+ Offitio autem uel beneficio ecclesiae priuari, spiritualis pena est: non igitur hanc ex patris peccato promeretur filius. Item si excusatur, qui ignoranter a symoniaco ordinatur, ut supra in capitulo Urbani legitur, et iste excusandus est, qui per ignorantiam symoniace ordinatur. -II. Pars.+ Sed obicitur illud Gregorii: <4 11> -C. XI.+ De ecclesia, que pactione consecratur. Ecclesia, que pactione consecrata fuerit, potius execrata quam consecrata dici debet. -421+ -Gratian.+ Item peccato ciuium thesauri Iericho anathematizati leguntur. Unde Achor, qui regulam auream et quedam alia pretiosa furatus est, de anathemate dicitur tulisse. -@. 1.+ Item peccato Amalechitarum animalia eorum iussa sunt interfici, quibus quia Saul pepercit, audiuit a Samuele: "Nescis, quia peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus ydololatriae nolle acquiescere?" -@. 2.+ Item peccato Egyptiorum possessiones eorum grandini traditae, iumenta et primogenita eorum morte consumpta sunt. -@. 3.+ Item peccato Israelitarum archa Domini Phylisteis tradita est. Si ergo que sensu carent, ut ecclesia, altare, archa Domini, lapides Iericho, uel execrantur, uel peccatoribus traduntur, uel anathematizantur, uel grandine deuastantur; si ea, que uim intelligendi non habent, ut animalia Egyptiorum et Amalechitarum, peccatis hominum morte perduntur: patet, quod nullum excusat ignorantia criminis, maxime cum ex eo utilitas deferatur ignoranti; ueluti si quispiam de latrocinio et rapina filio suo ignoranti diuicias congreget, non excusaret filium ignorantia, quin post mortem patris cogatur reddere male conquisita. -@. 4.+ Item peccato Achor plebs Israelitica in manibus hostium tradita est. -@. 5.+ Item peccato filiorum Hely populus in manu Phylistinorum corruit. -@. 6.+ Peccato quoque plebis electi eorum sepe sunt inpediti, et tandem cum eis prophetae ducti sunt captiui. -III. Pars.+ -@. 7.+ His ita respondetur. Insensibilia et irrationabilia peccato hominum uel execrantur, uel anathematizantur, uel morte perduntur, non participatione peccati, sed causa sacramenti, uel detestatione peccati, uel flagello delinquentium. Causa sacramenti, ut thesauri Iericho et animalia Amalechitarum. Iericho enim luna interpretatur, et significat istum mundum. Amalechitae interpretantur lingentes sanguinem, et significant cupidos, et auaros, et demones. Israelitae interpretantur uiri uidentes Deum, significant multitudinem sanctorum. lapides ergo et thesauri Iericho anathematizantur, animalia Amalechitarum interfici iubentur ad examinandam cupiditatem huius mundi thesauri, qui per lapides et thesauros Iericho designantur, irrationabiles quoque uiciorum motus, qui per animalia Amalechitarum intelliguntur, non debent transire in sortem sanctorum. Animalia uero Egyptiorum, et possessiones eorum, et primogenita, grandine et morte consumpta sunt, ut in illis punirentur, quorum felicitate letabantur, et ut daretur intelligi, quod mundus peribit et substantia eius. Sed et terra Israelitarum in salsuginem uersa est, et segetibus eorum imbres aduersi sunt, animalia eorum sterilitate et morbo confecta sunt, ut auctorem suum, quem per beneficia cognoscere noluerunt, saltim inter suplicia sentirent. In detestatione uero peccati pecunia Symonis dampnata est, cui dictum est: "Pecunia tua tecum sit in perditione, quia existimasti donum Dei pecunia possideri." In detestatione quoque eiusdem criminis altare et ecclesia, que per symoniam consecrantur, non tam consecrari quam execrari dicuntur, quia qui interuentu pecuniae oleum consecrationis effundit non consecrare, sed execrare credendus est. Hinc est, quod B. Gregorius ecclesias ab Arrianis consecratas iterum consecrari precepit, quia sanctificationem consecrationis non nisi in fide Trinitatis perficitur, prestare non poterant qui fide carebant. Archa uero et prophetae peccato suorum ciuium hostibus traditi sunt. Electi quoque, qui murmure eorum inpediti sunt, non in penam criminis, sed in experimentum et exemplum patientiae hec passi sunt. -@. 8.+ Item populus, qui peccato Achor et filiorum Hely in manibus hostium traditus est significat, subditos corporaliter flagellari, ut inter ipsa flagella prelatorum peccata feriantur, sicut Achor sorte deprehensus lapidibus obrutus est. -@. 9.+ Sic et nauicula Ionae periclitatur, -422+ ut fugitiuus sorte deprehensus, fluctibus inmergeretur. Aliquando pro meritis prelatorum deprauatur uita subditorum, ut prelatis suis subditi fauentes ad malum cum eis simul corruant, sicut filii Israel, diu portantes peccata sacerdotum, tandem cum eis ceciderunt in manibus hostium. Item Dauid populum numerauit, quo peccato gladius Domini deseuit in populum. "Sed in lata gente gloria regis est, in diminutione plebis contricio principis." Qui ergo de numerositate suae gentis superbiuit, iure in eius diminutione punitus est. -@. 10.+ Item paruulos Sodomitarum non excusauit ignorantia, quin pro paterno scelere celesti igne consumerentur; sed hoc igne pena illis diminuta est, quibus successio paterni sceleris est adempta. Pariter etiam demonstratum est, peccatis parentum paruulos aliquando corporaliter flagellari. Illud idem intelligendum est de paruulis, qui peccato Datan et Abiron uiui descenderunt ad inferos. -@. 1.+ Item Cam peccante filios eius Canaam maledicitur; Iezi delinquente lepra transmittitur ad posteros. Iudeis clamantibus: "Sanguis eius super nos et super filios nostros," reliquiae eorum penae mortis "Christi" addictae sunt. Achab quoque peccante posteri eius regni solium amiserunt, et qui de eius semine in regno Iudae nati sunt, usque ad purgatam labem illius familiae a genealogia Domini exclusi sunt. Odium quoque Esau (ut Malachias testatur) transiuit ad Ydumeos. Quibus omnibus colligitur, quod ignorantia peccati non excusat aliquem. -@. 12.+ Sed his exemplis non probantur teneri peccato aliorum nisi imitatores nequiciae eorum. Quicumque enim de semine Esau et ceterorum ad Deum conuersi paternam malitiam detestati sunt, non odium, sed Dei clementiam experti sunt. Item ut ait Ambrosius: -[sermone XI.]+ <4 12> -[C. XII.]+ "Turbatur nauicula Petri, in qua erat Iudas, quia, qui suis meritis erat firmus, turbatus est alienis." -[Gratian.]+ Ignorabat autem Petrus peccatum Iudae. Non ergo ignorantia excusauit illum, sed turbatio hec non peccati coinquinatio, sed corporalis persecutio intelligitur, quia meritis malorum nonnumquam adeo boni premuntur, ut eorum turbetur infirmitas. Non itaque his auctoritatibus symoniaci probantur, pro quibus ignorantibus pecunia data est. Non ergo potest probari iste reus criminis, cuius non habuit conscientiam. -IV. Pars.+ -@. 1.+ Notandum quoque est, quod non omnis ignorantia aliquem excusat. Est enim ignorantia alia facti alia iuris. Facti alia, quod non oportuit eum scire, alia, quod oportuit eum scire. Quod non oportuit eum scire, sicut ait Apostolus: "Si quis infidelium uocauerit uos ad cenam, quicquid uobis appositum fuerit comedite, nichil interrogantes. Si quis uobis dixerit, hoc ydolis immolatum est, nolite comedere." Ecce quod uocatum ad cenam non oportebat scire, carnes sibi appositas ydolis fuisse inmolatas. Quod oportuit eum scire, sicut ignorantia Iudeorum et reliquorum infidelium, qui ea, que a prophetis de Christo fuerant prenunciata, adhuc ignorant esse conpleta, unde a Iudeis adhuc expectatur uenturus. Hec neminem excusat. -@. 2.+ Item ignorantia iuris alia naturalis, alia ciuilis. Naturalis omnibus adultis dampnabilis est; ius uero ciuile aliis permittitur ignorare, aliis non. Iuris ciuilis ignorantia nemini obest in dampno uitando, si negotium inde contigerit, ut, si minor pecuniam dederit filiofamilias, repetit; in maiore uero quasi delictum est. -@. 3.+ Item si successionem tibi etiam maiori delatam cum alio sine iudice diuidas, putans testamentum iure subnixum, cum non esset, solidam successionem obtinebis; uel si id, quod nullo iure debuisti, aut iure naturali non debuisti, sed ciuili, tamquam ex cyrographo soluas aut promittas, -423+ repetis; non ita, si delictum. Nam si putat rem suam sibi per legem licere rapere, incidit in constitucionem: Si quis in tantam.

-[PALEA.+ <4 13> -C. XIII.+ Inperator Valentinianus Augustus. Si quis in tantam furoris audaciam peruenerit, ut possessionem rerum apud fiscum uel apud quoslibet homines constitutarum ante euentum iudicialis arbitrii uiolenter inuaserit, dominus quidem constitutus possessionem, quam abstulit, restituat possessori, et dominium eius rei amittat. Sin uero alienarum rerum possessionem inuasit, non solum eam possidentibus reddat, uerum etiam estimationem earundem rerum restituere conpellatur. -]+

-Gratian.+ In hoc autem non fuit ignorantia iuris, sed facti, et illius, quod non oportuit eum scire. A reatu ergo criminis excusat eum ignorantia paterni delicti, quod etsi oportuisset eum scire, infirmitate tamen etatis deprehendere non poterat. <1 C> <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero quinto loco queritur, an liceat ei esse in ecclesia, uel fungi ordinatione, quam paterna pecunia est assecutus, auctoritate diffinitur Urbani, qui scribens de symoniacis ait inter cetera: -[in Concilio Placentino, c. 5. et sequentibus, itemque in Concilio Romano]+ <4 1> -C. I.+ De paruulis, qui cupiditate parentum ecclesias emunt. Quicumque sane cupiditate parentum, cum adhuc paruuli essent, ecclesias uel ecclesiarum partes per pecunias adepti sunt, postquam eas omnino dimiserint, si canonice in eis uiuere uoluerint, pro misericordia eos ibidem esse concedimus, neque pro hoc facto a sacris ordinibus illos remouemus, si alias digni inueniantur. -@. 1.+ Illi uero, qui per se ipsos, cum maioris etatis essent, nefanda cupiditate ducti eas emerunt, si in aliis ecclesiis canonice uiuere uoluerint, seruatis propriis ordinibus pro magna misericordia ibi eos ministrare permittimus. Quod si ad alias fortassis transferri non poterint, et in eis canonice uiuere promiserint, minoribus ordinibus contenti ad sacros ordines non accedant, salua tamen in omnibus apostolicae sedis auctoritate. -@. 2.+ Si qui tamen ante emptionem catholice ordinati sunt, cum ea, que emerunt, dimiserint, et uitam canonicam egerint, in suis gradibus permittantur, nisi forte eiusmodi ecclesia sit, ut ibi primum locum debeant obtinere. Primum enim, uel singularem, uel prepositurae locum in emptis ecclesiis eos habere non patimur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Hoc autem eum non in preiudicium canonum, sed ex misericordiae dispensatione dixisse, ex epistola eiusdem colligitur, missa Vitali Presbitero in hec uerba: <4 2> -C. II.+ In dignitate seruanda symoniacis misericordia potest inpendi, si eos uita commendat. Eos, qui ecclesiam emerunt, si persona talis fuerit, quam -424+ uita commendet, uidelicet ut in monasteriis uel canonicis regulariter uiuat, in sui honoris offitio misericorditer condescendendo ministrare concedimus, absque tamen sanctorum canonum preiudicio. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ex hac itaque auctoritate colligitur, quod ignorantia tales excusat a reatu criminis, ut supra dictum est, non a fructu emptionis, cum in ecclesiis, quas parentum pecunia adepti sunt, non nisi postquam eas omnino dimiserint et ex misericordia ibidem eis esse conceditur. In quo patet, quod etsi illis ignorantibus symoniae peccatum sit admissum fructum tamen paternae emptionis reportare non possunt. Quod uero a crimine excusentur, hinc patet, quia pro hoc facto a sacris ordinibus non remouentur. Si enim illius criminis participes essent, ad sacros ordines conscendere non possent. Illud idem intelligendum est de eo, qui per pecuniam est adeptus sacerdotii dignitatem, non episcopo, sed cuidam ex principibus eius datam; utroque tamen, ordinatore uidelicet et ordinato, hoc ignorante. Urbanus II. scribit Alberto Metensi Episcopo: <4 3> -C. III.+ De quodam, pro quo incuria parentum pecuniam dedit non episcopo, sed uni principum eius. Presentium portitorem, quem parentum incuria, per pecuniam non episcopo, sed cuidam principum eius datam, inuitum sacerdotii dignitatem obtinuisse significasti, licet sancti canones deponendum esse testentur, quia tamen, culpam istam nesciens et coactus commisit, et quia ab eodem ordine ut deponeretur suplicauit ultroneus, ex consideratione discretionis (que mater est omnium uirtutum) magis quam ex rigore canonum, misericordiae uiscera adhibendo, ipsum in eodem ordine esse fraternitati tuae consulimus; ita tamen, ut, si ecclesia illa, cui deseruit, sacerdotum penuriam non patitur, suspensus a sacerdotali offitio permaneat. Quod si fortasse ecclesiae utilitas exegerit, ut curam regiminis assumat, liceat ei ex concessione episcopi sui fratrumque obedientia sacerdotali offitio fungi. <1 C> <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ Quid uero de his fieri debeat, qui ignoranter a symoniacis ordinati sunt (quod sexto loco quesitum est), supra, in capitulo uidelicet Urbani, quod sic incipit: "Si qui a symoniacis non symoniace ordinati sunt" requiratur. Nunc autem de illis queritur, qui non pro ordinatione pecunias offerunt, sed pro electione, ut uel decretum electionis fiat, uel ut subscriptione confirmetur, uel ut electioni non resistatur, aliquibus premia largiuntur, an eorum electio uiciosa sit iudicanda. Non enim uidentur Spiritus sancti donum emere qui non pro consecratione, sed pro electione munera largiuntur, cum nullius spiritualis gratiae aliquos faciat electio participes. Sed sicut ecclesiasticarum rerum emptores symoniaci iudicantur, quia ecclesiasticis offitiis ita adiunctae sunt, ut alterum sine altero alicui non proueniat, ita, quia per electionem uenitur ad consecrationem, perinde symoniacus -425+ habetur, qui pro electione premia largitur, ac si pro consecratione munera dedisset. Unde Simacus scribit Cesario Episcopo: -[epist. I. c. 5.]+ <4 1> -C. I.+ Nec timore, nec premiis, nec potentum suffragio episcopi subscribatur electioni. Si quis autem episcopatum desiderat, data pecunia potentes personas minime suffragatrices sibi adhibeat, nec ad decretum sibi faciendum clericos, uel ciues ad subscribendum adhibito cuiuslibet generis timore conpellat, uel premiis quibuslibet exhortetur. <4 2> -C. II.+ Symoniacus est, qui ut eligatur premia largitur. Item Gregorius Salonis consistentibus. -[lib. V. ep. 26.]+ Ego autem uestrae dilectioni prouidens, et meae animae omnipotentis Dei iudicium pertimescens, eiusdem Maximi causas subtiliter exquiri desidero, si nullis criminibus pressus, que sacro ordini contradicunt, si non per symoniacam heresim, id est premia quibusdam se eligentibus prebendo, ad sacerdotale pertingere conatur offitium. Tunc enim liber pro uobis apud Dominum intercessor erit, si non obligatus de suis ad locum intercessionis uenerit. <4 3> -C. III.+ Sicut ordinatio, sic electio uel consensus sine uenalitate debet preferri. Item Gregorius Siagrio Episcopo Augustudunensi -[et aliis Episcopis, lib. VII. epist. 110.]+ Sicut is, qui inuitatus rennuit, quesitus refugit, sacris altaribus est admouendus, sic qui ultro ambit uel inportunum se ingerit est proculdubio repellendus. Nam qui sic nititur ad altiora conscendere, quid aliud agit, nisi ut crescendo decrescat, et ascendendo exterius interius in profundum descendat? Itaque, frater karissime, in sacerdotibus ordinandis sinceritas uigeat; sit simplex et sine uenalitate consensus; pura preferatur electio, ut ad summam sacerdotii non suffragio uenditorum prouectus, sed Dei credatur iudicio esse. -Gratian.+ Si autem pecunia promissa fuerit uel soluta, electo uel ordinato penitus ignorante, nec eo modo ad electionem uel ordinationem peruenerit, ei nullatenus obesse uidetur, nec ad reatum criminis pertinet cuius conscientiam non habuit, nec ad electionis uel ordinationis cassationem, ad quam alias non per prauam illorum cupiditatem peruenisse docetur. -426+ <1 C> <3 7> -QUESTIO VII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Nunc autem de septima tractandum est questione, an renuncians suae heresi sit recipiendus in episcopali dignitate uel non? De his ita scribit Ciprianus ad Stephanum: -[lib. II. epist. 1.]+ <4 1> -C. I.+ Qui redeuntes ab heresi in suis ordinibus recipiantur. Si qui presbiteri et diaconi in ecclesia catholica prius ordinati fuerint, et postmodum perfidi et rebelles extiterint contra ecclesiam, uel apud hereticos a pseudoepiscopis et antichristis contra Christi dispositionem profana ordinatione promoti sunt, et contra altare atque diuinum uerbum sacrificia foris falsa et sacrilega offerre conati sunt, eos quoque hac conditione suscipi conuenit, cum reuertuntur, ut communicent laicis, et satis habeant, quod admittuntur ad pacem, qui hostes pacis extiterint; nec debere eos reuertentes ea apud nos ordinationis et honoris arma retinere, quibus contra nos rebellauerunt. -+ <4 2> -C. II.+ De his, qui pro muneribus ordinationem faciunt, et qui redeuntes ab heresi in suis ordinibus recipiuntur. Item ex VII. Sinodo. Si quis omnem traditionem ecclesiasticam scriptam uel non scriptam uiolat, anathema sit. -@. 1.+ Omnis episcopus aut presbiter, aut diaconus, conuictus quod pro muneribus ordinationem dederit uel acceperit, a sacerdotio cadat. -@. 2.+ Sed dicunt quidam, quia penitentiam agimus pro peccato, et Deus indulget illud; ita et ego dico, quia omnem penitentiam recipit Deus, et indulget per penitentiam peccata, que iam facta sunt. Noui enim, quod Dauid fornicatorem et homicidam per penitentiam receperit Deus, et dixerit de eo: "Inueni uirum secundum cor meum." Noui rursum eundem audientem a Deo: "Non edificabis mihi domum, quia uir sanguinum es." Scio Manasse per confessionem dimissam inpietatem suam. Scio meretrices et telonarios per penitentiam receptos nullum tamen horum, qui ante baptismum peccauit, sacerdotibus connumeratum. Scio quosdam, dum essent in mundo, in multa fornicatione mansisse, monachos uero factos quasi luminaria mundi resplenduisse; nullum tamen ad sacerdotium ascendisse. Quod, etsi raro contigit, -427+ nulla tamen lex ecclesiae fuit. Nouimus primum peccatricem Mariam; post conuersionem, quamuis sancta et casta, tamen inter diaconissas conputata non est. Sed quid hoc dico? Sequens sanctos apostolos et uenerabiles Patres cum omni fiducia clamo: Quod qui per symoniam ordinatus est, siue episcopus, siue presbiter, siue diaconus, alienus est a sacerdotio, neque enim uenalis est gratia Spiritus sancti; Cayphae traditio et adinuentio Symonis a sancto sacerdotio est aliena. -@. 3.+ Et si in fornicationem lapsus aliquis post baptismum, in sacerdotium non recipitur; canones enim hoc prohibent. Si quis uero cum hoc peccato ad sacerdotium prouectus est, cognitus degradetur. Item: -@. 4.+ Ipsum, qui per pecuniam ordinatus est, confiteor, quia per penitentiam recipit Deus. Bonus est in omnibus, et aperta uiscera eius omni homini penitenti. Sed quoniam iuxta Apostolum oportet episcopum esse inreprehensibilem, quicumque per pecuniam uel ordinauit aliquem uel ordinatus est, ab omni sacerdotio sit alienus. -@. 5.+ Tarasius patriarcha dixit: Quicumque per pecuniam uel ordinant, uel ordinauerunt, uel ordinantur, uel ordinati sunt episcopi, uel presbiteri, uel diaconi, uel quilibet de numero sacerdotali, repellantur omnino a sacerdocio, sicut Symon magus a Petro. Quicumque per pecuniam, dispensationem uel curam sortiti sunt monasteriorum uel ecclesiarum, uel religiosarum domorum, ierocomiorum, seniorum, orphanotrophiorum, cum depositione expellantur a dispensatione illa et cura. Qui post baptismum cadens in fornicationem ordinatus est, si postmodum confessus fuerit, cesset a ministerio; si uero conuictus ab aliquo, deponatur omnino. -@. 6.+ Percussor episcopus, aut presbiter, aut diaconus per se uel per alium aliquem, quasi timeri per hoc uolens, deponatur. Item: -@. 7.+ Qui per seculares potestates ordinatus fuerit aut ecclesiam obtinuerit, deponatur; si uero religiosam domum, expellatur.

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex Concilio Meldensi c. 43. Cauendum est et summopere studendum, ac per uirtutem Christi sanguinis inter dicendum et episcopis et -428+ regibus, et omnibus sublimioribus potestatibus, atque cunctis fautoribus et electoribus quorumcumque atque consensoribus, seu ordinatoribus in gradu ecclesiastico, ut nemo per symoniacam heresim regiminis locum obtineat quacumque factione, calliditate, promissione, seu commoditate aut datione per se aut per submissam personam. -]+

<4 4> -C. IV.+ Qui redeuntes ab hereticis recipi possunt uel qui non. Item de eadem Sinodo. -[VII., actione 1.]+ -II. Pars.+ Conuenientibus apud Nicenam Bithiniae, et consedentibus Petro archiepiscopo, et Petro presbitero et abbate monasterii sancti Sabae, locum tenentibus Adriani Papae, et Tharasio archiepiscopo Constantinopolitano, et Iohanne et Thoma apocrisariis apostolicarum sedium orientalium, et ceteris episcopis, episcopi Siciliae dixerunt: Dignum est, ut de futuris inquiramus. -@. 1.+ Item Basilius episcopus Anchirae dixit. Constitutio ecclesiastica habet canonice tradita ab antiquo a sanctis apostolis et successoribus eorum, sanctis Patribus nostris et magistris, et sanctis uniuersalibus sex sinodis, et localibus sinodis orthodoxis, ut qui ab aliqua heresi reuertuntur ad orthodoxam fidem et traditionem catholicae ecclesiae, scripto negare debeant heresim suam et confiteri catholicam fidem. -@. 2.+ Item Tharasius patriarcha dixit: Videtur uobis, ut sedes suas recipiant qui ab heresi reuertuntur? -@. 3.+ Religiosissimi monachi dixerunt: Sicut receperunt uniuersales sinodi sex ab heresi reuertentes, ita et nos recipimus. -@. 4.+ Sancta sinodus dixit: Placet omnibus nobis. Et iussi sunt Basilius episcopus Anchirae, et Theodorus episcopus Mirreae ciuitatis, et Theodosius sedere in gradibus suis et sedibus. -@. 5.+ Item Constantinus episcopus Cypri dixit: Non oportet nos, qui episcopi sumus, indigere doctrina, sed aliorum esse doctores. -@. 6.+ Item Tharasius episcopus dixit: Malorum doctorum mala doctrina. Ecclesia de malis doctoribus sacerdotes non recipit. -@. 7.+ Item Iohannes apocrisarius orientalium sedium dixit: Heresis separat omnem hominem ab ecclesia. -@. 8.+ Item Tharasius episcopus dixit: Ecce multi canonici libri, et sinodici, et paterni lecti sunt, et ab heresi reuertentes docuerunt nos recipere, si alia aliqua causa non -429+ est in eis. -@. 9.+ Item Petrus apocrisarius Papae dixit: Romae exiliatus est Macharius hereticus a sancta sexta sinodo, et quadraginta dierum inducias dedit illi pater noster Benedictus Papa, et cottidie mittebat ad eum Bonifatium consiliarium suum, et instruebat eum conmonitoriis uerbis ex diuina scriptura, et nullatenus uoluit emendari. Hoc autem faciebat, ut eum reciperet in suo ordine. -@. 10.+ Item Tharasius patriarcha dixit: Quid dicitis de Anatholio? Nonne etiam in quarta sinodo factus est princeps? et ecce ab inpio Dioscoro ordinatus est. Et nos igitur recipiamus eos, qui ab hereticis ordinati sunt, sicut Anatholius receptus est. -@. 11.+ Item: Vere uox Dei est, quoniam non moriuntur filii pro patribus, sed unusquisque in suo peccato moritur; et quoniam ordinatio ex Deo est. -@. 12.+ Item Tharasius patriarcha dixit: Audiuimus mandata paterna. Quid igitur? oportet recipere ab hereticis ordinatos? -@. 13.+ Sancta sinodus dixit: Audiuimus, domine, et oportet nos recipere. -@. 14.+ Tharasius patriarcha dixit: Plures eorum, qui in sexta sinodo conuenerunt, a Sergio, Pirro, Petro, Paulo ordinati sunt, qui fuerunt principes hereseos Monoscelitarum, quoniam isti continuatim in Constantinopolitana sede sederunt, et ab ultimo eorum, Petro scilicet, usque ad sextam sinodum non fuerant plus quam duodecim anni. Thomas uero, et Iohannes, et Constantinus ab hereticis illis archiepiscopi facti sunt, et tamen propter hoc non sunt reprobati. -@. 15.+ Sancta sinodus dixit: Hoc manifestum est. -@. 16.+ Constantinus episcopus Cipri dixit: Sufficienter ostensum est, quod ab hereticis uenientes recipiendi sunt. Si uero quis sponte ad hereticum uadit et accipit ordinationem, non recipiatur. -@. 17.+ Item Tharasius patriarcha dixit: Et ego refuto eos, qui ob huiusmodi causam ad fidei subuersionem ordinati sunt, et maxime, cum presentes essent orthodoxi episcopi, a quibus poterant ordinari. Sic est paternus intellectus. Si uero sinodalis consonantia fuerit, et unitas ecclesiarum de orthodoxis, qui presumpserit ab inmundis hereticis ordinari, depositioni subiaceat. Sancta sinodus dixit: Hoc est iustum iudicium. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ex hac auctoritate datur intelligi, quod qui ab unitate catholicae fidei in hereticorum societatem transierit, ut de manibus eorum ecclesiasticae dignitatis sacramenta percipiat, uel qui contemptis orthodoxis ab hereticis ordinari desiderauerit, etsi postea suae abrenuncians heresi ad ecclesiam redierit, offitio tamen accepto fungi non poterit. Auctoritate uero Cipriani prohibentur ab administratione ecclesiastica, qui intra catholicam ecclesiam ordinati ad fidei inpugnationem dilabuntur. Porro symoniaci nec ab hereticis ordinantur ad fidei subuersionem, nec intra ecclesiam catholicam ordinati aduersus fidem armantur. Quamuis enim nonnullos per pecuniam ordinent, non tamen fidem inpugnant, nec gratiam Spiritus sancti uenalem predicant. Unde cum heresim suam ueraci penitentia detestati fuerint, premissis auctoritatibus non prohibentur recipi in suis -430+ gradibus. Verumtamen capitulo illo Nicenae sinodi: "Si quis per pecuniam etc." et illo alio septimae sinodi, "Si quis omnem traditionem etc." et Innocentii, et aliorum multorum auctoritatibus inreparabiliter dampnari iubentur. Hinc etiam Leo IV. Episcopis Brittanniae: <4 5> -C. V.+ In ordine male accepto symoniaci penitentiam agere non possunt. Requiritis de his, qui turpissimo lucro columbas in templo Domini uendere non pertimescunt, et sua acta inproba temeritate Symonis heresi coniungunt, utrum possint in ordine penitentiam agere, an tantummodo extra ordinem et sacerdotalem fieri gradum? Quod nos quidem conuictis et his, qui tam detestabile nefas (quod iam multis est dampnatum conciliis) peregisse noscuntur, nulla possumus penitentia subuenire, et tot spiritualibus patribus obuiare, sed in illorum Patrum me sententia conuenire omnibus certum sit. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Nisi rigor disciplinae quandoque relaxetur ex dispensatione misericordiae. Multorum enim crimina sunt dampnabilia, que tamen ecclesia tollerat pro tempore, pro persona, intuitu pietatis, uel necessitatis, siue utilitatis, et pro euentu rei. Pro tempore: sicut Gelasius, qui, cum necessitate temporis uideret Italicam ecclesiam propter belli famisque incursionem fere omnium clericorum offitio destitutam, adeo ut plerisque populis subsidia regendarum deessent animarum, concessit de monachis uel de laicis clericos assumi, ita dicens: -[Episcopis per Lucaniam, epist. I. c. 1.]+ <4 6> -C. VI.+ Pro temporum necessitate apostolicae sedis decreta temperantur. Necessaria rerum dispositione constringimur, et apostolicae sedis moderamine conuenimur sic canonum paternorum decreta librare, ut ea que presentium necessitas temporum restaurandis ecclesiis relaxanda deposcit, diligenti consideratione (quantum potest fieri) temperemus. -Gratian.+ Item: "Priscis igitur, etc." Require supra in tractatu ordinandorum. Item Innocentius Papa, cum pro necessitate temporis, ne nimium scandalum esset in ecclesia, ordinatos a Bonoso heretico susciperet, ait in decretis suis: -[epist. XXII. ad Episcopos Macedoniae, c. 5.]+ <4 7> -C. VII.+ Cessante necessitate, debet cessare, quod urgebat. Quod pro remedio ac necessitate temporis statutum est constat primitus non fuisse. Quod ergo necessitas pro remedio reperit, cessante utique necessitate debet cessare pariter quod urgebat, quia alius est ordo legitimus, aliud, quod usurpatio ad presens fieri tempus inpellit. -431+ -Gratian.+ Similiter ex dispensatione in Niceno Concilio -[c. 8.]+ de Nouatianis statutum est, ut ad ecclesiam redeuntes ordinentur: <4 8> -C. VIII.+ Iterum ordinentur, qui ex Nouatianis ad ecclesiam redierint. Si qui uoluerint uenire ad ecclesiam catholicam ex Nouatianis, placuit sancto concilio, ut ordinentur et sic maneant in clero. Ante omnia autem hanc ab eis confessionem per scripturam exigi oportet, ut fateantur se communi consensu catholicae ecclesiae statuta obseruaturos. -+ <4 9> -C. IX.+ Iuramentum a scismate redeuntium. Quociens cordis oculus nube erroris obductus supernae illustracionis lumine fit serenus, magna cautela nitendum est, ne latenter auctor scismatis irruat, et unitatis radice eos, qui ad eam reuersi fuerint, telo iterum erroris abscidat. Et ideo postquam ego N. ciuitatis episcopus, conperto diuisionis laqueo, quo tenebar, diutina mecum deliberatione pertractans, prona et spontanea uoluntate ad unitatem sedis apostolicae diuina gratia duce reuersus sum, et ne non pura mente, sed simulate reuersus existimer, spondeo sub ordinis mei casu et anathematis obligatione, atque promitto tibi N. et per te sancto Petro, apostolorum principi, atque eius uicario N. beatissimo uel successoribus eius, me numquam quorumlibet suasionibus uel quocumque alio modo ad scisma, de quo redemptoris nostri gratia liberante ereptus sum, reuersurum; sed semper me in unitate sanctae ecclesiae catholicae et communione Romani Pontificis per omnia permansurum. Unde iuratus dico per Deum omnipotentem, et hec sancta quatuor euangelia, que in manibus meis teneo, et salutem N. dominorum nostrorum rempublicam gubernantium, me in unitate, sicut dixi, ecclesiae, ad quam Deo propitio sum reuersus, et communione Romani Pontificis semper et sine dubio permanere. Quod si (quod absit) ab hac me unitate aliqua excusatione uel argumento diuisero, periurii reatum incurrens eternae penae obligatus inueniar, et cum auctore scismatis habeam in futuro seculo portionem. Hanc autem confessionis promissionisque meae cartulam N. notario meo cum consensu presbiterorum et diaconorum et clericorum, qui me in hac unitate obligantes se in suprascriptis omnibus prona similiter uoluntate secuti -432+ atque propriis manibus subscripti sunt, scribendam dictaui, et propria manu subscribens tibi tradidi. Acta in loco N., die illa, et consulibus suprascriptis. Subscriptio episcopi. Ego episcopus ciuitatis N., huic confessioni promissionique meae prestito de conseruandis suprascriptis omnibus sacramento subscripsi. -Gratian.+ Ceterum ex canonum rigore contra scribit Felix Papa -[III.]+ omnibus Episcopis: -[epist. I. c. 5.]+ <4 10> -C. X.+ Qui extra ecclesiam baptizati uel rebaptizati fuerint, ad ecclesiasticam miliciam non admittantur. Qui in qualibet etate alibi quam in ecclesia catholica aut baptizati, aut rebaptizati sunt, ad ecclesiasticam miliciam prorsus non permittantur accedere. Quibus satis debet esse, quod in catholicorum numero sunt recepti. Quoniam de suo ordine et communione uidebitur ferre iudicium quisquis hoc uiolauerit institutum, uel qui non remouerit eum, quem ex eius cetu ad ministerium clericale obrepsisse cognouerit. -Gratian.+ Pro persona: sicut B. Gregorius scribens Ianuario Episcopo -[lib. VII. Indict. 2. epist. I.]+ ait: <4 11> -C. XI.+ Rigor canonum pro persona aliquando relaxatur. Tanta nequicia ad meas aures de tua senectute peruenit, ut eam, nisi adhuc humanitus pensaremus, fixa iam maledictione feriremus. -@. 1.+ Et quidem penae fuerat in te sententia iaculanda; sed quoniam simplicitatem tuam cum senectute nouimus, interim tacemus. -Gratian.+ Pietatis intuitu: sicut de illitteratis et corpore uiciatis Gelasius ait: -[Episcopis per Lucaniam, epist. I. c. 18.]+ <4 12> -C. XII.+ Canonum decreta pietatis intuitu nonnumquam relaxantur. Si qui uel propria temeritate uel incuria presidentium tales suscepti sunt, nichil ultra promotionis accipiant, satisque habeant, hoc sibi pro nimia miseratione concessum. -Gratian.+ Necessitatis intuitu: sicut Ylarius Papa, qui, cum de quodam episcopo preter noticiam ordinato metropolitani in utroque graue scandalum fieret, ait in epistola sua: -[ad Ascanium et uniuersos Episcopos Tarraconensis prouinciae]+ -433+ <4 13> -C. XIII.+ Necessitatis causa quedam in ecclesia tollerantur. Quoniam quicquid ab alterutra parte est indicatum omni uidemus peruersitate confusum, temporum necessitate perspecta hac ratione decreuimus ad ueniam pertinere quod gestum est, ut deinceps preter noticiam nullus uel consensum metropolitani ordinetur antistes. Item Innocentius. -[Episc. Macedoniae, ep. XXII. c. 6.]+ Quociens a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem uindicari non potest, inultum solet transire. Priora ergo dimittenda dico Dei iudicio, et de reliquo maxima sollicitudine precauenda. <4 15> -C. XV.+ Ex dispensatione quedam tollerantur, que rigor canonum condempnat. Item ex epistola Cirilli missa Maximo Diacono Antioceno. -+ Didici a diligendo mihi Paulo monacho, quia recusat pietas tua usque hodie communionem reuerentissimi episcopi Iohannis amplecti, pro eo, quod quidam in Antiocena ecclesia male adhuc cum Nestorio uel sentiant, uel iam senserint quidem, sed forsitan resipuerint. Probet igitur tua modestia, utrum aliquando colligi nude ac inreuerenter cum Nestorio sentiant et inuicem colloquantur; licet aliquando cauteriatam habuerint conscientiam, colligantur autem nunc acta penitentia super his, in quibus subrepti sunt, quamuis confiteri fortassis reuereantur excessum. -@. 1.+ Ut autem non existimemur amare contentionem, amplectamur episcopi reuerentissimi Iohannis communionem, indulgentes ei, et causa dispensationis eius negotium non subtilius uel districtius siue uehementius erga se recognoscat agitari. Dispensationis enim gratia (sicut dixi) eget negotium multum. -434+ <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Idem ad Ianuarium presbiterum et Archimandritam. -+ Dispensationes rerum nonnumquam cogunt parum quidem a debito quosdam foras exire, ut maius aliquid lucri faciant. Sicut enim hii, qui mare nauigant, tempestate urgente nauique periclitante anxiati quedam exonerant, ut cetera salua permaneant, ita et nos, cum non habemus saluandorum omnium negociorum penitus certitudinem, despicimus ex his quedam, ne cunctorum patiamur dispendia. -+ -Gratian.+ Utilitatis intuitu: sicut in Meldensi Concilio -[c. 64.]+ perhibetur de filiis uirginum per uim raptarum et sic ad coniugium raptorum applicatarum: <4 17> -C. XVII.+ Utilitatis intuitu quedam in ecclesia tollerantur. Tali coniugio generati ecclesiasticis ordinibus non applicentur, nisi forte eos aut maxima ecclesiae utilitas uel necessitas postulet, uel euidens meritorum prerogatiua commendet. -+ -Gratian.+ Huic Petrus concordans ait: "In ueritate conperi, quia non est personarum acceptor Deus, etc." -@. 1.+ Pro euentu etiam rei quam in ecclesia tollerantur, sicut Leo ait in decretis suis de laicis subito contra decreta canonum ordinatis episcopis: -[ep. LXXXV. al. LXXXVII. c. 1. Episcopis Africae]+ <4 18> -C. XVIII.+ Laicis, qui contra canonum decreta ad episcopatum promouentur, ex misericordia susceptum offitium relinquitur. Exigunt causae ut non solum in tales presules, sed etiam in ordinatores eorum conpetens ultio proferatur. Sed circumstant nos hinc mansuetudo misericordiae, hinc censura iusticiae, ut credamus quedam delicta utcumque -435+ tolleranda, quedam uero penitus amputanda. Illos ergo quorum prouectio hoc tantum reprehensionis incurrit, quod ex laicis ad episcopale offitium electi sunt locum suum tenere permittimus, non preiudicantes apostolicae sedis statutis, nec beatorum Patrum regulas soluentes, quia remissio peccati non dat licentiam delinquendi, nec quod potuit aliqua ratione concedi fas erit amplius inpune committi, ne quod ad tempus pia lenitate concessimus iusta post modum ultione plectamus. <4 19> -C. XIX.+ Donatistae et Nouatiani, quamuis reprehensibiliter ordinati, tamen ex necessitate tollerantur. Idem ad Mauros episcopos. Maximum quoque ex laico, reprehensibiliter licet ordinatum, tamen si Donatista iam non est et a spiritu scismaticae prauitatis alienus est, ab episcopali, quam quoquo modo adeptus est, non repellimus dignitate, ita ut ipse libello ad nos directo catholicum se esse manifestet. <4 20> -C. XX.+ De eodem. Idem. -[ibidem initio c. 3.]+ Donatum autem Seiacensem ex Nouatiano (ut conperimus) cum sua plebe conuersum ita dominico gregi uolumus presidere, ut libellum suae fidei meminerit ad nos dirigendum, quo et Nouati dogmatis dampnet errorem, et plenissime confiteatur catholicam ueritatem. Que autem nunc certa remisimus consideratione causarum, antiquis deinceps custodienda sunt regulis, ne quod ad tempus pia lenitate concessimus iusta post hac ulcione plectamus. <4 21> -C. XXI.+ Redeuntes ab heresi post publicam professionem in suis ordinibus recipi possunt. Idem Ianuario Episcopo Aquilegiensi. -[epist. III.]+ Saluberrimum enim et spiritualis medicinae utilitate plenissimum est, ut siue presbiteri, siue diaconi siue subdiaconi aut cuiuslibet ordinis clerici, qui se correctos uideri uolunt atque ad catholicam fidem, quam pridem amiserant, rursum reuerti ambiunt, prius errores suos et ipsos auctores erroris se dampnatos sine ambiguitate fateantur, et sensibus prauis etiam peremptis nulla desperandi supersit occasio, nec ullum membrum talium possit societate uiolari, cum per omnia illis professio propria ceperit obuiare. Circa quos etiam canonum illam constitutionem precipimus custodiri, ut in magno habeant beneficio, si adempta sibi omni sepe promotionis in quo inueniuntur ordine stabilitate perpetua maneant, si tamen iterata unctione non fuerint maculati. <4 22> -C. XXII.+ Ab heresi redeuntes heresim et eius auctores publice detestentur. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 36.]+ Si quis episcopus, siue alicuius episcopi presbiter aut diaconus in alicuius heresis opinionem offenderit, et ob hanc -436+ causam fuerit excommunicatus, nullus episcopus in communionem eum recipiat, nisi prius in communi concilio porrecto fidei suae libello satisfaciat omnibus, et ita liberam teneat suam purgationem. Hoc idem et de fidelibus laicis sit decretum, si in aliquam heresis opinionem fuerint nominati. -V. Pars.+ -Gratian.+ Ecce, quibus de causis quedam in ecclesia tollerantur, que eisdem cessantibus pia seueritate uindicantur. Quando autem tolleranda sint, quando resecanda, Gelasius papa distinguit, dicens: -[Episcopis per Lucaniam, epist. I. c. 11.]+ <4 23> -C. XXIII.+ Quando in ecclesia aliqua sint tolleranda. Etsi illa nonnumquam sinenda sunt, que, si ceterorum constat integritas, nocere sola non ualent, illa tamen magnopere precauenda sunt, que recipi sine manifesta decoloratione non possunt. Et si ea ipsa, que nullo detrimento aliquociens indulgenda creduntur, uel rerum uel temporum cogit intuitus, uel acceleratae prouisionis excusat respectus, quanto magis illa nullatenus sunt mutilanda, que nec ulla necessitas, nec ecclesiastica prorsus extorquet utilitas? Aliquando enim pro necessitate uel ecclesiae utilitate mutilantur et laxantur precepta canonica. -VI. Pars.+ -Gratian.+ -@. 1.+ Breuiter ostendimus, qui reuertentes ab heresi in suis ordinibus ualeant recipi, uel qui non. Nunc autem queritur de his, qui ab hereticis ordinati sunt, si ad unitatem catholicae matris ecclesiae ab heresi redierint, utrum in eodem ordine iterum ualeant ordinari? "Semel enim consecratus" (ut ait B. Gregorius) "iterum consecrari non debet". -@. 2.+ Item sacramenta, que ab hereticis in forma ecclesiae ministrantur (sicut Augustinus testatur) reiterari non debent, ne non homini, sed sacramento uideatur iniuria fieri. -@. 3.+ Sed illud Gregorii de his intelligitur, qui consecrationem sacerdotalem uel episcopalem acceperunt, qui aut per manus inpositionem, cum ad ecclesiam redeunt, effectum suae unctionis accipiunt, aut ab eius amministratione perpetuo cessare iubentur. Similiter illud Augustini de eadem mistica unctione et de sacramento baptismatis intelligitur. -@. 4.+ Sunt autem in ecclesia alii ordines, qui sine sacramentali unctione, sola episcopi benedictione, cum quadam uasorum uel indumentorum distributione prestantur; ut sunt Leuitae et ceteri infra eos constituti. Hi quamuis ab hereticis ordinentur, tamen ad ecclesiam redeuntes in eodem ordine (si alias digni fuerint) ab ecclesia ordinentur, nec fiet in eis reiteratio muneris, cum nichil ab hereticis eis doceatur fuisse collatum. Unde Urbanus II. scribit Petro Pistoriensi Episcopo et Rustico Abbati Vallis umbrosae: <4 24> -C. XXIV.+ Redeuntes ab hereticis sunt reordinandi Daibertum a Negzelone, licet symoniaco, non symoniace eiusdem confessione reperimus in diaconum ordinatum; et B. Innocentii Papae sententia constat declaratum, quod Negzelon, hereticus (quem constat ab hereticis ordinatum) -437+ quia nichil habuit dare nichil potuit ei, cui manus inposuit. Nos igitur tanti Pontificis auctoritate firmati Damasi Papae testimonio roborati qui ait: "Reiterari oportere quod male actum est", Daibertum, ab hereticis corpore et spiritu digressum atque utilitati ecclesiae pro uiribus insudantem, ex integro (ecclesiae necessitate ingruente) diaconem constituimus. Quod non reiterationem existimari censemus, sed tantum integram diaconii dationem, quoniam quidem, ut prediximus, qui nichil habuit nichil dare potuit. <4 25> -C. XXV.+ De eodem. Item Damasus Papa. -[epist. IV. de chorepiscopis]+ Per illicitam manus inpositionem uulneratum caput illi qui uidebantur aliquid accepisse, habebant, et ubi uulnus infixum est, necesse est medicinam adhibere, qua infixa sanetur macula; id est, reiterari necesse est quod legitime actum aut collatum minime probatur. Nam quomodo possit honorem retinere qui ab illo accepit, qui potestatem dare non habuit legitime, inuenire non possum. <4 26> -[C. XXVI.]+ Libro 9. Codicis titulo ad legem Iuliam repetundarum. Impp. Theodosius et Valentinianus. -[AA. Florentino.]+ -VII. Pars.+ Sancimus eiusmodi uiros ad prouincias regendas accedere, qui ad honoris insignia non ambicione uel precio, sed probatae uitae et amplitudinis tuae solent testimonio promoueri, ita sane, ut quibus hii honores per sedis tuae uel nostram fuerint electionem commissi, iurati inter gesta depromant, se pro administrationibus sorciendis neque dedisse quidpiam, neque daturos umquam postmodum fore, siue per se, siue per interpositam in fraudem legis sacramentique personam, aut donationis uenditionisue titulo, aut alio uelamento cuiuscumque contractus, et ob hoc (exceptis salariis) nichil penitus tam in amministratione positos quam post depositum offitium pro aliquo prestito beneficio tempore amministrationis, quam gratuito meruerunt accepturos. Et licet neminem diuini timoris, contempnendo iureiurando, arbitremur inmemorem, ut saluti propriae ullum commodum anteponat, tamen ut ad salutis timorem ex necessitate periculi subiugetur, si quis ausus fuerit prebita sacramenta negligere, non modo aduersus accipientem, sed etiam aduersus dantem accusandi cunctis tamquam crimen publicum concedimus facultatem, quadrupli pena eo, qui conuictus fuerit, modis omnibus feriendo.

-[PALEA.+ <4 27> -C. XXVII.+ De eodem. Item Pascalis Papa. Patet symoniacos, ueluti primos et precipuos hereticos, ab omnibus fidelibus respuendos, et si commoniti non resipuerint, -438+ ab exteris potestatibus obprimendos. Omnia enim crimina ad conparationem symoniacae heresis quasi pro nichilo reputantur. -]+

-Gratian.+ His breuiter premissis ad ea ueniamus, que ecclesia seueritate disciplinae parata est ulcisci, ostendentes, quibus accusantibus uel testificantibus quilibet sint conuincendi; quo iudice quisque debeat dampnari uel absolui; si causa uiciata fuerit, quo remedio possit subleuari; si accusatores defecerint, an reus sit cogendus ad purgationem. Et ut facilius pateat quod dicturi sumus, exemplum ponatur sub oculis, in quo auctoritates hinc inde controuersantes distinguantur, et quid sanctorum patrum sentiat auctoritas liquido intimetur. <1 C> <2 2> -CAUSA II.+ -GRATIANUS.+ Quidam episcopus de lapsu carnis a laico inpetitur; duo monachi, unus subdiaconus, et duo Leuitae aduersus ipsum testimonium ferunt; a metropolitano suo sentit se pregrauari; in ipsa uentilatione causae tres ex testibus deficiunt, siue promissione decepti, siue canonica examinatione reprobati; expoliatur tamen episcopus, quia crimen eius notorium erat. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, an in manifestis iudiciarius ordo sit requirendus? -(Qu. II.)+ Secundo, an expoliatus ab aliquo sit iudicandus? -(Qu. III.)+ Tertio, qua pena sint feriendi qui in accusatione uel testificatione defecerint? -(Qu. IV.)+ Quarto, si duorum testimonio sit condempnandus? -(Qu. V.)+ Quinto, si deficientibus accusatoribus sit cogendus ad purgationem? -(Qu. VI.)+ Sexto, si remedium sit dandum ei, qui causa dilationis uocem appellationis exhibuerit? -(Qu. VII.)+ Septimo, si laici, monachi uel quilibet inferiorum ordinum in accusatione maiorum sint audiendi? -(Qu. VIII.)+ Octauo, quomodo fieri debeat accusatio, an in scriptis, an sine scripto? <1 C> <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem nullus sine iudiciario ordine dampnari ualeat, multis auctoritatibus probatur. De eo namque ait Augustinus: -[hom. L. de utilitate penitentiae]+ <4 1> -C. I.+ Dampnari non ualet nisi aut conuictus aut sponte confessus. Nos in quemquam sententiam ferre non possumus, nisi aut conuictum, aut sponte confessum. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Constantinus Inperator. Iudex criminosum discutiens non ante sententiam proferat, quam aut reum ipse se confiteatur, aut per innocentes testes conuincatur. -Gratian.+ Hoc idem testatur Augustinus, et eisdem uerbis: -439+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Gregorius. -[lib. VIII. epist. 50.]+ Sicut sine iudicio quemquam nolumus condempnari, ita que iuste diffinita sunt nulla patimur excusatione differri. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Eleuterius Episcopus. -[ad Episcopos Galliae]+ Nichil contra quemlibet accusatum absque legitimo et idoneo accusatore fiat. Nam et Dominus noster Iesus Christus Iudam furem esse sciebat; sed quia non est accusatus, ideo non est eiectus. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Felix Papa. -[I. ad Paternum Episcopum]+ Primates accusatum discutientes episcopum non ante sententiam proferant dampnationis, quam aut reum se ipse confiteatur, aut per innocentes et canonice examinatos regulariter testes conuincatur. Aliter irritam esse censemus et iniustam episcoporum dampnationem, et idcirco a sinodo retractandam, ita ut obpressis ab omnibus in cunctis causis subueniatur. -Gratian.+ Idem decernit Zepherinus Papa: <4 6> -C. VI.+ Multi per tollerantiam sustinendi sunt, quamuis sententia diuini iudicii sint condempnati. Item Augustinus. Unus ex uobis me traditurus est. Bene dixit: ex uobis, et non: ex nobis. Ex uobis enim est, a quibus per iudiciariam potestatem confessus aut conuictus exclusus non est. A me uero, qui nullis indigeo argumentis, et omnia certissime noui, separatus et diuisus est. Tale est, ac si diceret: Etsi ego per occulti iudicii sententiam eum dampnatum habeo, uos tamen adhuc illum per tollerantiam sustinete. <4 7> -C. VII.+ Nullum reseruetur iudicium, nisi rationabiliter habitum. Item Gregorius Iohanni Defensori, eunti in Yspaniam. -[lib. XI. epist. 50.]+ Imprimis requirendum est de persona presbiteri, dilectissimi fratris et coepiscopi nostri Ianuarii, et si ita se ueritas habet, sicut eiusdem episcopi peticio continet, in ecclesia atque loco suo idem presbiter modis omnibus reuocetur. Si autem dictum fuerit, quia contra ipsum causa aliqua mota siue probata est, subtiliter ipso presente et pro se rationem reddente querendum est et genus causae, et modus probationis, -440+ ut ex hoc colligere ualeas, utrum adhuc in exilio demorari, an certe in ecclesia et offitio suo debeat reuocari. -@. 1.+ De episcopi persona hoc faciendum est, ut, si nulla contra eum criminalis causa, que exilio uel depositione digna est, mota siue probata est, is episcopus qui eo superstite peruerse et contra canones in ecclesia eius ordinari presumpsit, sacerdotio priuatus ab omni ecclesiastico ministerio repellatur. Qui etiam eidem dilectissimo Ianuario fratri et coepiscopo nostro tradendus est, ut aut ab ipso in custodia habeatur, aut certe ab eo ad nos transmittatur. Episcopi uero, qui eum ordinauerunt, uel ordinationi eius consentientes interfuerunt, sex mensibus dominici corporis communione priuati agere penitenciam in monasterio decernantur, et suprascriptus Ianuarius loco et ordini suo modis omnibus reformetur. Si uero communione priuatis mortis contigerit inminere periculum, benedictio eis uiatici non negetur. Si autem episcopi in preiudicio condempnationis uel depositionis memorati episcopi se metu iudicis consensisse, ac talia fecisse sua sponte confessi fuerint, tempus eis adbreuiandum est, et modus penitenciae temperandus. Si uero ille, qui locum eius inuasit, de hac fortasse luce migrauerit et alter est ordinatus, quia leuioris culpae uidetur, non quasi isti superstiti, sed successisse defuncto, episcopatus illi offitium ab ea tantummodo ecclesia interdicatur, ut in alia ecclesia, que sacerdote uacauerit, si electus fuerit, possit esse episcopus, ad Malachitanam tamen ecclesiam numquam aliquo modo reuersurus. -@. 2.+ Gloriosus autem comitiolus quicquid predictus episcopus per uiolentiam atque insecutionem ipsius expendisse uel dampnum pertulisse dato sacramento firmauerit, eidem episcopo restituere condempnetur. Si autem aliter, quam antefati episcopi peticio continet, actum esse forsitan perhibetur, subtiliter querendum est, et cognita ueritate cum Dei timore quod iusticiae ordo suaserit iudicandum. -@. 3.+ Quia igitur Stephanus episcopus in odio suo quedam ficta, et de falsis se capitulis accusatum, neque aliquid ordinabiliter factum, sed iniuste asserit se condempnatum, diligenter querendum est primo, si iudicium ordinabiliter est habitum, si alii accusatores, alii testes fuerunt. Deinde causarum qualitas, si digna exilio uel depositione fuerit; si eo presente, sub iureiurando testimonium contra eum dictum est; si scriptis actum est, si ipse licentiam respondendi ac defendendi se habuerit. Sed et de personis accusantium ac testificantium subtiliter querendum est, cuius conditionis sint cuiusue opinionis, et ne inopes sint, ne forte aliquas contra prefatum pastorem inimicitias habuissent, utrum testimonium ex auditu dixerint, aut certe specialiter se scire testati sunt; si scriptis iudicatum est, -441+ et partibus presentibus sententia recitata est. Quod si forte hec solempniter acta non sunt, neque causa probata est, que exilio uel depositione digna sit, in ecclesiam suam modis omnibus reuocetur. Hii uero, qui contra Dei timorem et statuta canonum eum condempnauerunt, excommunicati in monasterio ad agendam penitentiam sex mensibus sunt mittendi, ita sane, ut, si cuiquam eorum mortis contigerit inminere discrimen, uiatici ei benedictio non negetur. Ipse autem, qui eo uiuente locum eius temerarie ambiuit, priuatus sacerdotio ab omni ministerio ecclesiastico repellatur, atque eidem dilectissimo fratri et coepiscopo nostro tradatur, ut eum aut ipse ad nos transmittat, aut apud se in custodia habeat. Episcopi uero, qui eum ordinare presumpserunt, uel peruersae ordinationi illius consensum prebuere, communione priuati sex mensibus ad agendam penitentiam in monasterio deputentur etc. ut supra de causa Ianuarii episcopi et infra. -@. 4.+ Quod si forte aliqua de obiectis contra memoratum Stephanum episcopum probata sunt, aliqua uero doceri minime potuerunt, cauta omnino consideratione pensandum est, utrum leuiora capitula, an certe grauiora probata sint, ut ex eis qualiter diffinitionem tuam debeas formare possis scire. -@. 5.+ Gloriosus uero comitiolus, si suprascriptus episcopus innocens esse claruerit, quicquid de rebus eius uel ecclesiae ipsius tulit ei sine aliqua dilatione restituat etc. ut supra in causa Ianuarii episcopi. Si autem episcopum talem culpam etc. et infra in prima causa monachorum. De persona presbiteri, etc. et infra in causa: Clericus aduersus clericum. Et infra. -[in eadem epistola 54. undecimi libri]+ -@. 6.+ De persona Ianuarii episcopi sciendum est, grauiter omnino et contra leges actum, ut uiolenter de ecclesia traheretur; dum si quamlibet iniuriam a quocumque episcopus passus fuerit in ecclesia, iniuriantem lex capitali pena percutiat, et sicut maiestatis reum omnibus det illum accusandi licentiam, ut huius legis series loquitur codicis libro I. capitulo III. constitutione 11.: -@. 7.+ "Si quis in hoc genus sacrilegii inruperit, ut in ecclesia catholica inruens sacerdotibus et ministris, uel ipsi cultui locoque aliquid inportet iniuriae, etc." Et infra: -@. 8.+ De persona episcopi Stephani hoc attendendum est, quia nec inuitus ad iudicium trahi, nec ab episcopis alieni concilii debuit iudicari. -@. 9.+ Contra hoc si dictum -442+ fuerit quia nec metropolitanum habuit, nec patriarcham, dicendum est, quia a sede apostolica (que omnium ecclesiarum caput est) hec causa audienda fuerat ac dirimenda, sicut et predictus episcopus petisse dinoscitur. Quia ergo episcopus alieni concilii iudices habuit omnino suspectos, sententia non a suo iudice dicta nichil firmitatis obtineat. -@. 10.+ Quod autem dicitur a seruis suis accusatus, sciendum est, quia audiri minime debuerunt. -@. 11.+ Si uero de crimine maiestatis accusatus dicitur, nec ipsum de eo credendum fuit, si uita uel opinio eius talis ante non extitit. -@. 12.+ Quod autem dicit idem episcopus, quia se absente aliqui uilissimi sint testes exhibiti, hoc si uerum est, nullius est momenti. -@. 13.+ Quales autem testes uel cuius opinionis ad testimonium admittendi sunt, plurimae leges ostendunt, que pene nulli habentur incognitae, que etiam illud sanciunt, ut uilissimis testibus sine corporali discussione credi non debeat. -@. 14.+ Quod autem dicitur, quia nichil scriptis iudicatum est, legendum est titulo XLIV. libri VII. codicis constitutio ultima, quia scriptis debuit iudicari. Nam ibi inter alia precipitur, ut sententia, que sine scripto dicta fuerit, nec nomen sententiae habere mereatur.

-[PALEA.+ <4 8> -C. VIII.+ Ultima sententia debet de scripto preferri. Item Codicis libro VII., titulo de sententiis ex breuiculo recitandis, Imppp. Valentinianus, Valens et Gratianus AAA. Statutis generalibus iussimus, ut uniuersi iudices, quibus reddendi iuris in prouinciis permisimus facultatem, cognitis causis ultimas diffinitiones de scripti recitatione proferant. Huic adicimus sanctioni, ut sententia, que dicta fuerit, cum scripta non esset, nec nomen quidem sententiae habere mereatur, nec ad rescissionem perperam decretorum appellationis solempnitas requiratur. -]+

-[PALEA.+ Item ex Concilio apud S. Medardum Hincmarus Remorum Archiepiscopus dixit: <4 9> -C. IX.+ De eodem. Legum ecclesiasticarum consuetudo et auctoritas talis -443+ est, ut in causis gestorum semper scripturam requirant, adeo, ut qui ad sacrum fontem accedit, suum dare nomen precipiatur. Qui ad summum sacerdotium prouehitur, decreto manibus omnium roborato eligitur. Ordinatus autem a suis ordinatoribus litteras accipere iubetur. Qui etiam ab ecclesiastica societate quolibet excessu discinditur, libelli inscriptione aut recipitur, aut eicitur. Sed et qui accusatur aut excommunicatur, seu reconciliatur, per scripturam accusari uel reconciliari iubetur. Et sic in ceteris huiusmodi in tantum scriptum deposcitur, ut sicut B. Gregorius in commonitorio ad Iohannem defensorem ex Romanis legibus sumens scribit: "Sententia, que sine scripto profertur, nec nomen sententiae habere mereatur." -]+

<4 10> -C. X.+ Restituendus est, quem neque confessum, neque conuictum constat esse eiectum. Item Nicolaus Papa Airardo Turonensi Archiepiscopo. Notum sit tuae fraternae karitati, quod iste presbiter pauper, nomine Christoforus, de sua angustia ad nostram clementiam lacrimabiliter sit conquestus, dicens, se falsis criminibus inpetitum, et ab ecclesia non conuictum neque confessum inrationabiliter fuisse reiectum. Nam, ut ipse refert, tua diligentia per tres uices inquisitione facta, nulla in se neque de fornicationis crimine, neque de homicidii consensione potuit culpa reperiri, nisi quia suae paupertatis causa que petebantur aut consentire noluit, aut adinplere non potuit. Quod suus tamen emulus ultroneus egit, qui ecclesiam illius iniuste preripuit. Idcirco magnopere monemus reuerentiam tuam, ut que, forte te ignorante, Gieziaca cupiditate peracta esse uidentur, tuae fraternitatis censura celeri emendatione corrigantur, scilicet restituendo ecclesiae propriae iam dictum sacerdotem, atque ei reddendo tua pietate, quem perdidit pristinum honorem, et nullatenus canonica instituta alicuius temeritate contempni permittas, quia facientem et consentientem par pena constringit. <4 11> -C. XI.+ Antequam causa probetur, aliquis excommunicari non debet. Item de libro constitucionum. Nemo episcopus, nemo presbiter excommunicet aliquem, antequam causa probetur, propter quam ecclesiastici canones hoc fieri iubent. Si quis autem excommunicauerit aduersus eam aliquem, ille, qui excommunicatus est, maioris sacerdotis auctoritate ad gratiam sanctae communionis redeat; is autem, qui non legitime excommunicauerit, in tantum abstineat tempus, quantum maioris sacerdotis auctoritati uisum fuerit, ut quod iniuste fecit ipse iuste patiatur. -444+ <4 12> -C. XII.+ Incerta et dubia iudicari non possunt. Item Augustinus in epistola -[CXXXVII.]+ ad clerum et uniuersalem plebem Ipponensem. Nomen presbiteri propterea non ausus sum de numero collegarum eius uel subprimere, uel delere, ne diuinae potestati, sub cuius examine causa adhuc pendet, facere uiderer iniuriam, si illius iudicium meo uellem iudicio preuenire; quod nec in negotiis secularibus iudices faciunt, quando ad maiorem potestatem dubitatio defertur, ut pendente relatione aliquid audeant conmutare. In episcoporum quoque concilio constitutum est, nullum clericum, qui nondum conuictus est, suspendi a communione debere, nisi ad causam suam examinandam se non presentauerit. <4 13> -C. XIII.+ Nec ex suspicionis arbitrio, nec ante uerum et iustum iudicium aliquis condempnetur. Item Melciades Papa. -[Episcopis Hispaniae]+ Primo semper omnia diligenter inquirite, ut cum iustitia et karitate diffiniatis; neminem condempnetis ante iustum et uerum iudicium; nullum iudicetis suspicionis arbitrio; sed primum probate, et postea karitatiuam proferte sententiam, et quod uobis non uultis fieri alteri nolite facere. <4 14> -C. XIV.+ Qui ab accusatione prohibeantur, et qui recipiantur. Digestionis libro XLVIII. titulo de accusationibus et inscriptionibus. -[l. qui accusare]+ Prohibentur accusare alii propter sexum uel etatem, ut mulier et pupillus. Alii propter sacramentum, ut qui stipendium merentur. Alii propter magistratum et potestatem in qua agentes sine fraude in ius euocaris non possunt. Alii propter delictum proprium, ut infames. Alii propter turpem questum, ut qui duo iudicia aduersus duos reos subscripta habent, nummosue ob accusandum uel non accusandum acceperint. Alii propter conditionem suam, ut libertini contra patronos. Alii propter suspicionem calumpniae, ut illi, qui falsum testimonium subornati dixerunt. Nonnulli propter paupertatem, ut sunt qui minus quam quinquaginta aureos habent. Hi tamen omnes, si suam iniuriam exequantur, mortemue propinquorum defendant, ab accusatione non excluduntur. Liberi libertique non sunt prohibendi suarum rerum defendendarum gratia de facto parentum patronorumue queri, ueluti si dicant, ui se a possessione ab his expulsos, scilicet non ut crimen uis eis intendant, sed ut possessionem recipiant. Nam et filius non quidem prohibitus est de facto matris queri, si dicat subpositum ab ea partum, quo magis coheredem habeat; sed eam ream lege Cornelia -445+ facere ei permissum non est. -@. 1.+ Ab alio delatum alius deferre non potest: sed eum, qui abolicione publica uel priuata interueniente, aut desistente accusatore de reis exemptus est, deferre non prohibetur. -@. 2.+ Mulierem propter publicam utilitatem ad annonam pertinentem audiri a prefecto annonae deferentem diuus Seuerus et Antoninus rescripserunt. Famosi quoque accusantes sine ulla dubitatione admittuntur. Milites quoque, ad hanc accusationem admittendi sunt. Serui quoque deferentes audiuntur. -II. Pars.+ -Gratian.+ His omnibus auctoritatibus datur intelligi, quod nullus est condempnandus, nisi iudicio ordinabiliter habito aut conuincatur, aut reum se ipse confiteatur. Verum hec de illis intelligenda sunt, quorum crimina sunt occulta; ceterum que manifesta sunt iudiciarium ordinem non requirunt. Unde Ambrosius. <4 15> -C. XV.+ Sine accusatione manifesta iudicantur. Manifesta accusatione non indigent. <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item Nicolaus Papa Karolo Regi. -[in epistola, quae incipit: "Syllabarum"]+ Que Lotharius uester nepos rex fecit accusatione non indigent. Manifesta enim sunt opera eius. -Gratian.+ In manifestis enim calliditate accusantium reus non opprimitur, nec tergiuersatione propria crimen celatur, cum culpa sua sponte se oculis omnium ingerat, atque ideo in talibus iudiciarius ordo non requiritur, qui ideo tantum institutus est, ut nec innocentia insidiis pateret aduersantium, nec culpa delinquentis sententiam effugeret iusti examinis. Unde Stephanus Papa -[V.]+ Leoni Episcopo Thianensi: <4 17> -C. XVII.+ Ordinem iudiciarium manifesta non desiderat causa. In manifesta et nota plurimis causa non sunt querendi testes, ut S. Ambrosius in epistola ad Corinthios dicit, de fornicacione exponens sententiam Apostoli: "Iudicis," inquam, "non est sine accusatore dampnare, quia Dominus Iudam cum fuisset fur quia non est accusatus, minime abiecit. Cognito autem opere isto pellendum illum Apostolus de cetu fraternitatis censuit. Omnes enim crimen eius sciebant, et non arguebant. Publice enim nouercam suam loco uxoris habebat, in qua re neque testibus opus erat, neque tergiuersatione aliqua poterat tegi crimen." Et paulo post: -446+ "Absens facie, presens autem auctoritate Spiritus, qui nusquam abest iam iudicaui ut presens eum, qui hoc admisit, tradi satanae in interitum carnis." -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed sciendum est, quod eorum, que manifesta sunt, alia sunt nota iudici, et incognita aliis; alia sunt occulta iudici et manifesta aliis; quedam uero sunt nota iudici, et aliis. Que iudici tantum nota sunt, sine examinatione feriri non possunt, quia, dum accusatoris persona assumitur, iudiciaria potestas amittitur. In una enim eademque causa nullus simul potest esse accusator et iudex. Unde Augustinus in omelia de penitentia: -[que est L. c. 12.]+ <4 18> -C. XVIII.+ Quando aliqui sunt corrigendi, quando tollerandi. Multi corriguntur ut Petrus; multi tollerantur, ut Iudas; multi nesciuntur, "donec ueniat Dominus, qui illuminabit abscondita tenebrarum." Et infra: -@. 1.+ Nos uero a communione quemquam prohibere non possumus (quamuis hec prohibitio nondum sit mortalis, sed medicinalis) nisi aut sponte confessum, aut in aliquo siue seculari, siue ecclesiastico iudicio nominatum atque conuictum. Quis enim sibi utrumque audet assumere, ut cuiquam ipse sit et accusator, et iudex? Huiusmodi regulam etiam Paulus apostolus in epistola ad Corinthios breuiter insinuasse intelligitur, cum quibusdam commemoratis criminibus ecclesiasticis formam ad omnia similia ex quibusdam daret. Ait enim: "Scripsi uobis in epistola ne commisceamini fornicariis. Non utique huius mundi fornicariis, aut auaris, aut raptoribus, aut ydolis seruientibus, alioquin debueratis de hoc mundo exire." Non enim possunt homines in hoc mundo manentes nisi cum talibus uiuere, nec eos possunt lucrifacere Christo, si eorum colloquium conuictumque uitauerint. Unde et Dominus cum publicanis et peccatoribus comedens: "Non est, inquit, necessarius sanis medicus, sed male habentibus. Non enim ueni uocare iustos, sed peccatores." Et ideo sequitur Apostolus, et adiungit: "Nunc autem scripsi uobis non commisceri. Si quis frater nominatur aut fornicator, aut ydolis seruiens, aut auarus, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum huiusmodi nec cibum sumere. Quid enim mihi de his, qui foris sunt, iudicare? Nonne de his, qui intus sunt, uos iudicatis? De his autem, qui foris sunt, iudicabit Deus. Auferte malum a uobis ipsis." Quibus uerbis satis ostendit, non temere, aut quomodolibet, sed per iudicium auferendos esse malos ab ecclesiae communione, ut, si per iudicium auferri non possunt, tollerentur potius, ne peruerse malos euitando ab ecclesia ipse discedens, eos, quos fugere uidetur, -447+ uinciat ad gehennam. Quia et ad hoc nobis in scripturis sunt exempla proposita, uelud in messe ut palea sufferatur usque ad ultimum uentilabrum, uel intra illa retia, ubi pisces boni cum malis usque ad segregationem, que futura est in litore, id est in fine seculi, equo animo tollerentur. -@. 2.+ Non enim est contrarium huic loco illud, quod dicit Apostolus: "Tu, quis es, qui iudicas seruum alienum? suo domino stat aut cadit." Noluit enim hominem ab homine iudicari ex arbitrio suspicionis uel etiam extraordinario usurpato iudicio, sed potius ex lege Dei secundum ordinem ecclesiae, siue ultro confessum, siue accusatum atque conuictum. Alioquin illud cur dixit: "Si quis frater nominatur aut fornicator, aut ydolis seruiens etc." nisi quia eam nominationem uult intelligi, que fit in quemquam, cum sententia ordine iudiciario atque integritate profertur? Nam si nominatio sufficit, multi innocentes dampnandi sunt, quia sepe falso in quoquam crimina nominantur. -@. 3.+ Non ergo illi, quos monemus agere penitentiam, querant sibi comites ad suplicia, nec gaudeant, quia plures inueniunt sibi similes. Nam non propterea minus ardebunt, quia cum multis ardebunt. <4 19> -C. XIX.+ Peccatum, quod iudici tantum notum est, ab eo dampnari non ualet. Idem in eodem. Si peccauerit in te frater tuus, corripe eum inter te et ipsum solum. Quare? quia in te peccauit. Quid est: "In te peccauit?" Tu scis, quia peccauit. Quia enim secretum fuit, quando peccauit in te, secretum quere, cum corrigis quod peccauit. Nam si solus nosti quia peccauit in te, et eum uis coram omnibus arguere, non eris corrector, sed proditor. Adtende, quemadmodum iustus Ioseph tanto flagitio, quod de uxore fuerat suspicatus, tanta benignitate pepercit, antequam sciret unde illa conceperat, quam grauidam senserat, et se ad illam non accessisse nouerat. Restabat igitur certa adulterii suspicio, et tamen, quia ipse non nouerat, quod dicit euangelium? "Ioseph autem, cum esset iustus, et nollet eam diuulgare, uoluit occulte dimittere eam." -@. 1+ Ergo ipsa corripienda sunt coram omnibus que peccantur coram omnibus. Ipsa corripienda sunt secretius que peccantur secretius. Distribuite tempora, et concordet scriptura. Sic agamus, et sic agendum est, non solum quando in nos peccatur, sed etiam quando peccatur aliquo, ut ab altero nesciatur. -@. 2.+ Nescio quem homicidam nouerit episcopus, et nemo alius illum nouit. Ego uolo illum publice corripere, et tu queris inscribere? -448+ Prorsus nec prodo, nec negligo: corripio in secreto, pono ante oculos Dei iudicium, terreo cruentam conscientiam, persuadeo penitentiam. Hac karitate prediti esse debemus. Unde aliquando homines reprehendunt nos, quod quasi non reprehendamus, aut putant nos scire quod nescimus, aut putant nos tacere si scimus. Forte quod scis et ego scio: non coram te corripio, quia curare uolo, non accusare. -@. 3.+ Sunt homines adulteri in domibus suis, in secreto peccant, aliquando nobis ab uxoribus suis, plerumque zelantibus, aliquando maritorum salutem querentibus produntur. Nos non prodimus, sed in secreto arguimus. Ubi contingit malum ibi moriatur. Non tamen illud uulnus negligimus, ante omnia ostendentes, homini in tali peccato constituto, sauciatamque conscientiam gerenti, illud uulnus esse mortiferum. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Quando uero crimen est notum aliis, et non iudici, nec tunc sine examinatione feriendum est, quin in crimen sibi occultum iudex sententiam ferre non debet. Unde Euaristus Papa ait: -[epist. II.]+ <4 20> -C. XX.+ Sententia non precipitanter ferenda est. Deus omnipotens, ut nos a precipitandae sententiae prolatione conpesceret, cum omnia nuda et aperta sint oculis eius, mala tamen Sodomae noluit audita iudicare prius, quam manifeste cognosceret que dicebantur, unde ipse ait: "Descendam, et uidebo, utrum clamorem, qui uenit ad me, opere conpleuerint, an non est ita, ut sciam." Deus omnipotens, cui nichil est absconditum, sed omnia ei manifesta sunt antequam fiant, non ideo hec et alia multa (que ob prolixitatem capitulo non inseruimus) per se inquirere dignatus est, non quod ea ignoraret, sed ut nobis exemplum daret, ne precipites in discutiendis et iudicandis negotiis essemus, et ne mala proximorum prius quisquam presumat credere quam probare. Cuius exemplo monemur, ne ad proferendam sententiam umquam precipites simus, aut temere indiligenterque indiscussa quoquo modo iudicemus, dicente ueritatis uoce: "Nolite iudicare, ut non iudicemini: in quo enim iudicio iudicaueritis iudicabimini," et reliqua. Mala uero audita nullum moueant, nec passim dicta absque certa probatione quisquam umquam credat, sed ante audita diligenter inquirat, nec precipitanter quid aliquis agat. Si enim Deus omnium cognitor Sodomorum mala, quorum clamor ad celum usque peruenerat, omnia sciens prius, nec credere, nec iudicare uoluit, quam ipse ea cum fidelibus testibus diligenter inuestigans, que -449+ audierat, opere conprobaret, nos qui sumus homines et peccatores, quibus incognita sunt occulta iudicia Dei, hec precauentes, nullum ante ueram iustamque probationem iudicare aut dampnare debemus, manifeste Paulo apostolo dicente: "Tu, quis es, qui iudicas alienum seruum? suo enim domino stat aut cadit." -V. Pars.+ -Gratian.+ Quando autem crimen notum est iudici aliis, aliquando reus inficiatur factum, ueluti si quis negaret se interfecisse eum, quem sub oculis iudicis in conspectu multorum interfecerat. Hic, quia se reum negat, sine examinatione feriri non potest. Aliquando ipsa euidentia operis reum testatur, quando opere publico crimen suum confitetur, tunc post secundam et tertiam correctionem sine examinatione dampnandus est, si incorrigibilis extiterit. In hoc itaque ultimo casu intelligenda est auctoritas illa Ambrosii et Nicolai: "Manifesta accusatione non indigent." Fornicator enim ille, in quem sine examinatione sententia apostolica processerat, publice coram omnibus nouercam suam pro uxore habebat. Lotharius quoque, de quo Nicolaus scribit, similiter uxorem suam publice dimiserat, et aliam superduxerat. Unde idem Nicolaus scribit Archiepiscopis et Episcopis per Galliam, Italiam, Germaniam constitutis: <4 21> -C. XXI.+ Sine accusatore manifesta ferienda sunt. Scelus, quod Lotharius rex (si tamen ueraciter rex dici possit, qui nullo salubri regimine corporis appetitus refrenat, sed lubrica eneruatione magis illicitis eius motibus cedit) in duabus feminis, Teberga scilicet et Waldrada commisit, omnibus manifestum est. Sed et dudum episcopos Teugaldum et Guntarium in tali facto eum habuisse tutores atque fautores, pene totus orbis undique ad limina seu sedem confluens apostolicam referebat. Igitur decernente nobiscum sancta sinodo, in presentia depositi, et ab offitio sacerdotali excommunicati, atque a regimine episcopatus alienati indubitanter existunt. <1 C> <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Quod autem expoliatus ante iudicem stare non possit, multis auctoritatibus probatur. Ait enim Iohannes papa: -[I. ad Zachariam Archiepisc.]+  -450+ <4 1> -C. I.+ Ante litem contestatam possessori cuncta sunt restituenda. Antiquitus decretum est, ut omnes possessiones, et omnia sibi sublata, atque cunctos fructus ante litem contestatam preceptor episcopus uel primas possessori restituat. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Nicolaus. -[Papa]+ Omnes leges tam ecclesiasticae, quam uulgares et publice precipiunt, ut omnia sibi ablata restituantur ei, qui suis est rebus expoliatus. <4 3> -C. III.+ Nullus debet accusari, dum suis rebus fuerit expoliatus. Item Stephanus Papa. -[epistola II.]+ Nullus episcoporum, dum suis fuerit rebus expoliatus debet accusari, priusquam omnia, que ei ablata sunt quocumque ingenio, legibus redintegrentur: ita ut omnes possessiones, atque omnes fructus ante acceptam accusationem primates et sinodus episcopo, de quo agitur, funditus restituant. <4 4> -C. IV.+ Nec conuocari ad sinodum, nec in aliquo iudicari debet expoliatus. Item Eusebius fratribus constitutis per Alexandriam et Egiptum. -[epist. II.]+ In scripturis uestris reperimus, quosdam episcopos uestris in partibus a propriis ouibus accusatos, aliquos uidelicet ex suspicione, et aliquos ex certa ratione, et idcirco quosdam suis esse rebus expoliatos, quosdam uero a propria sede depulsos. Quos sciatis nec ad sinodum conprouincialem, nec ad generalem posse conuocari nec in aliquo iudicari, antequam cuncta, que eis sublata sunt, legibus potestati eorum redintegrentur. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Iulius Papa. -[in epistola ad Orientales, c. 35. et 8.]+ Nullus potest uocari aut iudicari, antequam omnia sibi ablata et omnia iura ei in integrum restituantur, quia non habet priuilegium, quo possit exui iam nudatus. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item Zepherinus. -[Papa ad Episcopos Aegypti, ep. II.]+ Preceptum est ergo in antiquis statutis, eiectos atque -451+ suis rebus expoliatos ecclesias proprias recipere, et primo sua omnia eis reddi, et demum, si quis eos iuste accusare uoluerit, equo periculo facere; iudices esse decernentes episcopos recta sapientes, et in ecclesia conuenientes, ubi testes essent singulorum, qui oppressi uidebantur, nec prius eos respondere, quam omnia sua eis et ecclesiis eorum legibus integerrime restituantur. <1 C> <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Qua autem pena feriendi sint qui in accusatione deficiunt, canonum censura diffinit. Penam enim illati criminis cum dispendio existimationis excipient. Unde Gaius Papa: <4 1> -C. I.+ De his, qui non probanda obiciunt. Si quis circa huiusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate huius sanctionis intelligat se iacturam infamiae sustinere, ut dampno pudoris et estimationis dispendio discat, sibi alienae uerecundiae inpune insidiari saltim de cetero non licere. <4 2> -C. II.+ Si accusator in accusatione defecerit, talionem recipiat. Item Damasus Papa. -[ad Stephanum Archiepiscopum, epist. III.]+ Calumpniator, si in accusatione defecerit, talionem recipiat. -+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex decreto Adriani Papae. -[in capitulis ab ipso collectis, c. 52. in medio]+ Qui non probauerit quod obiecerit, penam, quam ipse intulerit, patiatur. <4 4> -C. IV.+ De his, qui falsis criminibus aliquem inpetunt. Item. Si quis episcopum, aut presbiterum, aut diaconem -452+ falsis criminibus appetierit, et probare non potuerit, nec in finem dandam ei communionem censemus. -II. Pars.+ -Gratian.+ Aliud est accusationem non inplere, et aliud conuicium non probare. Illud enim nulli sine abolitione, hoc omnibus licet. Unde Fabianus Papa: -[ad Hilarium Episcopum, epist. III.]+ <4 5> -C. V.+ Conuicium non est pro accusatione habendum. Si quis iratus crimen cuilibet temere obiecerit conuicium non est pro accusatione habendum, sed permisso tractandi spatio id, quod iratus dixit, per scripturam se probaturum esse fateatur, ut, si forte resipiscens que per iracundiam dixit iterare aut scribere noluerit, non ut reus criminis teneatur. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed aliud est crimen illatum non posse probare, aliud est aliqua promissione accusationem deserere. Huic enim, qui promissione deceptus accusationem deserit, uenia datur; illi uero, qui crimen illatum probare non ualuerit, infamia irrogatur. Unde B. Gregorius scribit Iohanni Corintiorum Episcopo: -[lib. IV. epist. 50.]+ <4 6> -C. VI.+ De eo, qui promissione illectus ab accusatione desistit. Paulum itaque diaconum quamuis culpa sua uehementer confundat, quod deceptus promissione ab accusatione sui episcopi destiterit, tamen hanc ei culpam ignoscimus.

-[PALEA.+ Omnis igitur, qui crimen obicit, scribat se probaturum. Reuera ibi semper causa agitur, ubi crimen admittitur; et qui non probauerit quod obiecit, penam, quam intulerit, ipse patiatur. -]+

<4 7> -C. VII.+ De his, qui accusationem deserunt, ut ecclesiasticos ordines accipiant. Idem. Eufemium atque Tomam, qui pro deserenda accusatione -453+ episcopi sui sacros ordines acceperunt, eisdem ordinibus priuatos esse, atque ita, sicuti depositi sunt, uolumus permanere. -Gratian.+ Hinc colligitur autem clericorum infamiam per Romanum pontificem aboleri posse, contra illud Gelasii: "Quamquam animas per penitentiam saluare possimus, infamiam tamen abolere non possumus," et illud Stephani cum causas enumerasset, ex quibus infamia inrogatur: "Hos omnes," inquit, "sub nota perpetuae infamiae ad penitentiam suscipimus." Vel non fiunt infames lege canonum omnes quos leges seculi infames pronunciant, cum Paulus diaconus, qui non inpetrata abolicione ab accusatione destitit, hac auctoritate dignitatem sui offitii recuperauit, quem senatus consultum Turpilianum infamem pronunciat. Quod etiam de ea fateri cogimur, que intra tempus luctus nubit, cum matrimonia hodie regantur iure poli, non iure fori, et iure poli mortuo uiro mulier soluta est a lege uiri: nubat cui uult. -@. 1.+ Sed idem Stephanus contra scribit, dicem: "Infames dicimus quoscumque leges seculi infames pronunciant." Sed illud Gelasii et Stephani: "Quamquam animas," etc. et: "Sub nota perpetuae infamiae," etc. de illis intelligitur, quibus per ciuilem iudicem infamia inrogatur, quorum sicut examinatio et castigatio, ita et in integrum restitutio non nisi ad ciuilem iudicem spectat. De ea uero, que intra tempus luctus nubit, non est contrarium ei, quod Stephanus ait: "Infames dicimus," etc. Cum enim leges seculi precipue in matrimoniis sacros canones sequi non dedignentur, non uidentur pronunciare infamem, que apostolica et canonica auctoritate non illicite nubit. -IV. Pars.+ -@. 2.+ Notandum quoque est, quod aliud est, cum aliquem penituerit criminaliter accusasse et inscriptionem fecisse, si ab innocente fuerit absolutus: aliud, si pecuniam a nocente acceperit, ut a probatione eius, quod obiecerat desistat. Unde in Libro Capitulorum: -[c. 175. legitur]+ <4 8> -C. VIII.+ De eo, quem penitet criminaliter accusasse. Si quem penituerit criminaliter accussasse, et inscriptionem fecisse de eo, quod probare non potuerit, si ei cum accusato innocente conuenerit, inuicem se absoluant. Si uero iudex eum, qui accusatus est, criminosum esse cognouerit, et inter reum et accusatorem per obreptionem conuenerit de colludio, penam excipiat legibus constitutam. -+ -V. Pars.+ -Gratian.+ Notandum quoque est, quod, sicut in Digestis lege XLVIII. legitur, titulo de abolitione criminum: -[l. I.]+ "Accusatorum temeritas tribus modis detegitur. Aut enim calumpniantur, aut preuaricantur, aut tergiuersantur. Calumpniari est falsa crimina intendere; preuaricari uera crimina abscondere; tergiuersari in uniuersum ab accusatione desistere. -@. 1.+ Sed non utique qui non probat quod intendit protinus calumpniari uidetur. Nam eius rei inquisitio arbitrio cognoscentis committitur, qui, reo absoluto, de accusatoris incipit consilio -454+ querere, qua mente ductus ad accusationem processit, et si quidem iustum eius errorem reperit, absoluit eum: si uero in euidenti calumpnia eum deprehenderit, legitimam penam ei inrogat. Quorum alterutrum ipsis uerbis pronunciationis manifestatur. Nam si quidem ita pronunciauerit: 'Non probasti,' pepercit ei: sin autem pronunciauerit: 'Calumpniatus es,' condempnauit eum. Et quamuis nichil de pena subiecerit, tamen legis potestas aduersus eum exercebitur. Nam facti quidem questio in arbitrio est iudicantis: penae uero persecutio non eius uoluntati mandatur, sed legis auctoritati reseruatur." Si autem interloquendo dixerit: Titius temere accusasse uidetur, non calumpniatorem pronunciauit. Temeritas enim facilitatis ueniam continet, et inconsultus calor calumpniae uicio caret, et ob hoc nullam penam huic irrogari oportet. Supra libro XLVII. titulo de preuaricatoribus: -[l. 1.]+ -@. 2.+ "Preuaricator est quasi uaricator qui diuersam partem adiuuat prodita causa sua. Quod nomen Labeo a uaria concertatione tractum ait. Nam qui preuaricatur ex utraque parte consistit, quinimo ex altera. Is autem preuaricator proprie dicitur, qui publico iudicio accusauerit. Ceterum aduocatus non proprie preuaricator dicitur. Quid ergo de eo fiet? Siue priuato iudicio, siue publico preuaricatus sit, hoc est prodiderit causam, hic extra ordinem solet puniri. -@. 3.+ Sciendum, quod hodie his, qui preuaricati sunt, pena iniungitur extraordinaria." Et infra: -@. 4.+ "Accusator de preuaricatione conuictus, postea ex lege non accuset." Et infra: -@. 5.+ "In omnibus causis (preterquam in sanguine) qui delatorem corrumpit ex Senatusconsulto pro uicto habetur." Et infra libro XLVIII. titulo de abolicionibus criminum: -@. 6.+ "Preuaricatorem eum esse ostendimus, qui colludit cum reo, eo quod propria quidem probationes dissimularet, falsas uero accusationes admitteret. -@. 7.+ Si quis autem ab accusatione citra abolicionem destiterit, punitur. Abolitio priuatim a presidibus postulari ac inpetrari solet; item pro tribunali, non de plano, nec preses hanc cognitionem alteri demandare potest. Si plura crimina idem eidem intulit, singulorum debet abolicionem petere, alioquin, prout quid omiserit, eius nomine senatusconsulti penam patietur." Et infra titulo eodem: "Destitisse eum accepimus, qui totum animum agendi deposuit, non qui distulit accusationem, sed qui permissu inperatoris ab accusatione destitit, inpunitus est." -@. 8.+ Abolicio autem penam remittit, infamiam non tollit. Unde Inppp. Valens, Valentinianus, et Gracianus IX. libro C. eodem titulo de generali abolicione dixisse leguntur: "Indulgentia, patres conscripti, quos liberat notat, nec infamiam criminis tollit, sed penae gratiam facit." Si autem: restituo te in integrum, princeps dixerit, infamiam tollit. Unde in eodem libro titulo de sententiam passis et restitutis, cuidam deportato in insulam inperator Antoninus dixisse legitur: "Restituo te in integrum prouinciae tuae," et adiecit: "Ut autem scias, quid sit in integrum restituere, honoribus et ordini tuo, et omnibus ceteris." -455+ <1 C> <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Deficientibus uero accusatoribus reus non uidetur esse cogendus ad purgationem. Sicut enim possessor deficiente actore titulum suae possessionis probare non cogitur, ita qui in petitur ad innocentiam suam purgandam cogendus esse non creditur. Auctoritate quoque Cornelii Papae, et Triburiensis concilii sacerdotes iurare prohibentur, nisi pro recta fide. Ait enim Cornelius: -[epist. II. ad Rufum, Episcopum orientalem]+ <4 1> -C. I.+ Iuramentum a sacerdotibus non est exigendum. Sacramentum hactenus a summis sacerdotibus uel reliquis exigi, nisi pro recta fide, minime cognouimus fieri nec sponte eos iurasse reperimus. <4 2> -[C. II.]+ Item. Nos, sequentes sanctorum iura apostolorum eorumque successorum firmamus, et sacramenta incauta prohibemus. <4 3> -[C. III.]+ Item. Nos sacramentum ab episcopis nescimus oblatum, nec umquam fieri debet. <4 4> -C. IV.+ Si quis presbiter contra laicum, uel laicum contra clericum querimoniam habet. Item ex Concilio Triburiensi. -[c. 21.]+ Si quis presbiter contra laicum, uel laicus contra presbiterum aliquam habet querimoniae controuersiam, episcopo precipiente sine personarum acceptione finiatur, laicus per iuramentum (si necesse sit) se expurget; presbiter uero uice iuramenti per sanctam consecrationem interrogetur, quia sacerdotes ex leui causa iurare non debent. Manus, per quam corpus et sanguis Christi conficitur, iuramento polluetur? Absit, cum Dominus in euangelio discipulis suis (quorum uicem nos indigni in sancta gerimus. ecclesia) dicat: "Nolite omnino iurare; sit autem sermo uester: est, est; non, non. Quod autem his habundantius est a malo est." -II. Pars.+ -Gratian.+ Verum his auctoritatibus non omnimoda -456+ iuramenta prohibentur fieri a sacerdotibus, sed tantum incauta et ea, que pro qualibet causa temporali iudicio offeruntur. Cum autem populari infamia sacerdotes obprimuntur, tunc ad innocentiae suae assertionem iuramenta debent offerre. Unde Gregorius Papa ait: -[III. ad Bonifacium, ep. I.]+ <4 5> -C. V.+ Sacerdos a populo accusatus iuramento innocentiam suam affirmet. Presbiter uel quilibet sacerdos si a populo accusatus fuerit, et certi testes inuenti non fuerint, qui crimini illato ueritatem dicant, iusiurandum in medio faciat, et illum testem proferat de innocentiae suae puritate, cui nuda et aperta sunt omnia. <4 6> -C. VI.+ De Leone episcopo, quem B. Gregorius fecit purgationem prebere. Item ex Registro Gregorii, -[lib. II. Indict. 10. epist. 23.]+ ad Iustinum Inperatorem capitulo VII. Habet hoc proprium antiqui hostis inuidia, ut quos inproborum actuum perpetratione (Deo sibi resistente) deicere non ualet, opiniones eorum falsas, ad presens simulando, dilaceret. Quoniam igitur quedam contra sacerdotale propositum de Leone fratre et coepiscopo nostro sinister rumor asperserat, utrum uera essent districta diutius fecimus inquisitione perquiri, et nullam in eo culpam inuenimus de his, que dicta fuerant. Sed ne quid uideretur omissum, quod nostro potuisset cordi remanere ambiguum, ad B. Petri sacratissimum corpus districta eum ex habundanti fecimus sacramenta prebere. Quibus prestitis magna fuimus exultatione gauisi, quod huiuscemodi innocentia eius euidenter enituit. Pro qua re gloria uestra predictum uirum cum omni karitate suscipiat, et reuerentiam ei, qualem sacerdotem decet exhibeat, nec aliqua cordibus remaneat de his, que iam sunt purgata, dubietas. Et ita suprascripto uos episcopo deuotissime oportet in omnibus adherere, ut congrue decenterque Deum in eius persona, cuius minister est, uideamini honorare. <4 7> -C. VII.+ Quod B. Gregorius Mennam episcopum iuramento purgari fecit. Item ex eodem ad Brunichildam Reginam Francorum, capitulo CCXXXVII. Mennam uero reuerentissimum fratrem et coepiscopum -457+ nostrum, postquam ea, que de eo dicta fuerant, requirentes, in nullo inuenimus esse culpabilem, qui insuper ad sacratissimum corpus B. Petri apostoli sub iureiurando satisfaciens, ab his, que obiecta fuerant eius opinioni, se demonstrauit alienum, reuerti illum purgatum absolutumque permisimus, quia, sicut dignum erat, ut, si in aliquo reus existeret, culpam in eo canonice puniremus, ita dignum non fuit, ut eum adiuuante innocentia diutius retinere uel affligere in aliquo deberemus. -@. 1.+ Purgationem tamen ante te duobus sacerdotibus sibi iunctis, ubi accusator cessauerit, eundem hoc ex se prebere tuo committimus arbitrio. Vulgarem denique, ac nulla canonica sanctione fultam legem, feruentis scilicet siue frigidae aquae, ignitique ferri contactum, aut cuiuslibet popularis inuentionis (quia fabricante hec sunt omnino ficta inuidia), nec ipsum exhibere, nec aliquo te modo uolumus postulare, imo apostolica auctoritate prohibemus firmissime. <4 8> -C. VIII.+ De Maximo Salonitano episcopo, ut sacramento semet ipsum expurget. Idem Castorio Notario Rauennae. -[lib. VII. Indict. 2. epist. 80.]+ Quanto a nobis creditur, et necessarias uides causas iniungi, tanto strenuum debes te et sollicitum exhibere. Proinde, si Maximus Salonitanus prestito sacramento firmauerit se symoniaca heresi non teneri, atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris tantummodo requisitus, innoxium se esse responderit, et de inobedientia sua (sicut deputauimus) egerit penitenciam, uolumus, ut ad consolandum illum epistolam, quam ad eum scripsimus, qua ei et gratiam nostram, et communionem reddidisse signauimus), experientia tua dare debeat; quia sicut in contumacia persistentibus seueros esse nos conuenit, sic humiliatis et penitentibus locum ueniae negare non debemus. <4 9> -C. IX.+ De eodem. Idem Mariniano Episcopo Rauennae. -[lib. VII. ep. 79.]+ Que de causa Maximi sint agenda, ex epistolis, quas ad uos transmisimus, agnouistis. Sed quia, qualis de hac re fraternitatis uestrae uoluntas sit magis a presentium latore Castorio cartulario nostro renunciante cognouimus, ideo, si idem Maximus coram uobis et predicto -458+ cartulario nostro de symoniaca heresi se sacramento purgauerit atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris (ut scripsimus) tantummodo requisitus, liberum se esse responderit, causam ipsius fraternitatis uestrae iudicio, de eo, quod excommunicatus missarum solempnia agere presumpserit, committimus, qua debeat penitentia talis culpa purgari. Et ideo quicquid uobis secundum Deum placet securiter disponite, nec aliquid de nobis dubium habeatis. Nam quicquid a uobis hac de causa ordinatum fuerit nos et gratis suscipimus, et libenter admittimus. <4 10> -C. X.+ Qualiter Sixtus semetipsum purgauit. Item Sixtus Papa -[III.]+ omnibus Episcopis. -[c. 1.]+ Mandastis, ut scriberem uobis, qualiter instans iurgium contra me suscitatum sit, uel a quo, ut uestro aminiculo pelleretur, et causa mea firmaretur. Scitote me criminari a quodam Basso, et iniuste persequi. Quod audiens Valentinianus Augustus nostra auctoritate sinodum congregari iussit. Et facto concilio, cum magna examinatione satisfaciens omnibus, (licet euadere aliter satis potuissem, suspicionem tamen fugiens,) coram omnibus me purgaui, me scilicet a suspicione et emulatione liberans; sed non aliis, qui noluerint aut sponte hoc non elegerint, faciendi formam dans. <4 11> -C. XI.+ De causa Gillandi presbiteri. Item Alexander II. Rumaldo Cumano Episcopo. Super causas Gillandi presbiteri tui de morte episcopi sui, predecessoris tui, infamati, in medium consuluimus. Itaque circumstantium fratrum unanimi assensu tuae dilectioni referimus, prefatum Gillandum presbiterum ante te representandum, ubi, si certi accusatores defuerint, tunc dictante iusticia sine omni controuersia presbiter quecumque ob hoc iniuste amisit ac sacerdotium accipiat et integra beneficia. <4 12> -C. XII.+ De purgatione clericorum, si conuinci non poterunt. Item ex Concilio Agatensi. Si legitimi accusatores crimina sacerdotis probare non potuerint, et ipse negauerit, cum septem sociis suis -459+ eius ordinis (si ualet) a crimine semetipsum expurget. Diaconus uero si eodem crimine accusatus fuerit, cum tribus semetipsum excuset. <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item ex Concilio Ylerdensi. Presbiter si a plebe sibi commissa mala opinione infamatus fuerit, et episcopus legitimis testibus adprobare non potuerit, suspendatur usque ad dignam satisfactionem, ne populus fidelium in eo scandalum patiatur. Digna uero satisfactio est (sicut a maioribus constitutum esse docetur), quando siue secundum canones, siue ad arbitrium episcopi septem sibi collegas adiungit, et iurat in sacro euangelio coram posito, quod crimen sibi illatum non perpetrauit. Et hac satisfactione purgatus secure deinceps suum exequatur offitium.

-[PALEA.+ <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item Siluester Papa. Accusatum symoniacum necesse habuimus summopere per scripturam prohibere, ne missarum solempnia celebrare debuisset, donec quid esset uerius potuissemus cognoscere.]+

-+

-[PALEA.+ <4 15> -C. XV.+ Item ex Concilio Triburiensi. Nobilis homo uel ingenuus si in sinodo accusatur et negauerit, si eum constiterit fidelem esse, cum duodecim ingenuis se expurget; si antea deprehensus fuerit in furto, aut periurio, aut falso testimonio, ad iuramentum non admittatur, sed (sicut qui ingenuus non est) feruenti aqua uel candenti ferro se expurget. -]+

<4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item Igmarus Remorum Episcopus. Si mala fama de presbitero exierit, et accusatores ac testes legales defuerint, ne, contra Apostolum, infirmorum corda de mala fama presbiteri percutiantur, et ne uituperetur ministerium nostrum, neue securiores presbiteri existentes licentius in peccatum prolabantur, secundum decreta maiorum cum denominatis sibi uicinis -460+ presbiteris, quos scimus se nolle periurare, sacramento famam suam purget.

-[PALEA.+ <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Item Innocentius Aquileiensi Patriarchae et Mantuano Episcopo. Quoties frater noster Tridentinus episcopus in nostra presentia de symonia sit inpetitus, prudentiam uestram latere non credimus, cuius causa tandem in nostra presentia uentilata producti sunt aduersus eum accusatores, uiua uoce et scripto asserentes, quod ecclesiam S. Petri de Pado presbitero Paulo dederit pro quatuor modiis frumenti, quos ab eiusdem ecclesiae laicis acceperit. Verum quoniam nec accusatores, nec testes secundum formam canonum et sanctorum Patrum statuta in causa ipsa procedere potuerunt, communi fratrum nostrorum concilio iudicamus, ut tertia manu sui ordinis et quatuor abbatum et religiosorum sacerdotum de supradicta symonia in uestra presentia se debeat expurgare. Porro purgationis tenor erit huiusmodi. Idem episcopus super sancta euangelia primum iurabit, quod pro ecclesia S. Petri de Pado, presbitero Paulo danda, neque ipse per se, neque per submissam personam, neque alius pro eo, se sciente, pretium receperit. Deinde uero purgatores super sancta Dei euangelia iurabunt, quod, sicut ipsi credunt, uerum iurauit. Nos itaque causae huius seriem committentes prudentiae uestrae, mandamus uobis, ut congruo loco in unum conuenire curetis, et ita causam ipsam iuxta presentium tenorem prestante Domino restauretis, quatenus et omnis de cetero huius questionis scrupulus auferatur, et utrique parti sua iustitia conseruetur. Si quis uero de uobis, certa prepediente causa, interesse non poterit, uos, qui adesse poteritis, idem iudicium terminate. Quod si predictus frater noster A. predictam purgationem fecerit, uos ei auctoritate nostra predictum offitium et Tridentinam ecclesiam restituite. Hanc autem purgationem ante proximam purificationem B. Mariae uirginis adinplere iubemus. -]+

-Gratian.+ In premissis auctoritatibus subintelligitur, si reus se purgare uoluerit, ut sacri canones modum, non necessitatem purgandi accusato inponant, sicut aparet ex fine capituli Sixti Papae, et auctoritate Leonis, qui data purgatione ait de se ipso: -461+ <4 18> -C. XVIII.+ De Leone qualiter semet ipsum purgauit. Auditum est fratres karissimi, qualiter mali homines grauia crimina in me confinxerunt. Quamobrem ego Leo Pontifex sanctae Romanae ecclesiae purifico me in conspectu uestro coram Deo et angelis eius, quia criminosas istas et sceleratas res, quas illi mihi obiciunt, nec perpetraui, nec perpetrare iussi. Hoc autem faciens non legem prescribo ceteris, qua id facere cogantur. -Gratian.+ Ecce uterque summus pontifex semetipsum purgat, nec tamen ceteris purgandi necessitatem prescribit. Unde datur intelligi, quod satisfactio purgationis in uoluntate consistit accusati, non in arbitrio iudicis. Sed cum in Ylerdensi concilio presbiter iubeatur suspendi usque ad dignam satisfactionem, cum etiam decreto Leonis in arbitrio ponitur episcopi, quota manu sacerdos se purgare debeat, patet, quod ad purgationem cogendus est, nec in sua uoluntate, sed in arbitrio iudicis consistit. Item Leo Papa scribens ad Karolum Regem ait: <4 19> -C. XIX.+ Qualiter sacerdotes purgari debeant. Omnibus uobis uisu aut auditu notum esse non dubitamus, quod sepissime suadente antiquo hoste sacerdotibus crimina diuersa obiciantur. Sed qualiter ex eis ab his rationabilis examinatio et satisfactio fiat, licet tempore bonae memoriae domni genitoris uestri Pipini, siue priscis temporibus a sanctis Patribus et reliquis bonae deuotionis hominibus sepissime uentilatum fuerit, nos tamen pleniter et aliquid inde finitum reperire minime quiuimus. Nostris quippe temporibus id ipsum a sanctis episcopis, et reliquis sacerdotibus, ac ceteris ecclesiasticae dignitatis ministris, uestris in regnis, seu in aliis Deo degentibus, nobisque una cum eis agentibus, sepissime propter multas et nimias reclamationes, que ex hoc ad nos de diuersis partibus uenerunt, uentilatum est. Sed qualiter consultu domni et patris nostri Leonis Apostolici, ceterorumque Romanae ecclesiae episcoporum, et reliquorum sacerdotum, siue orientalium et grecorum patriarcharum, et multorum sanctorum episcoporum et -462+ sacerdotum, nec non etiam nostrorum episcoporum omniumque ceterorum sacerdotum ac Leuitarum auctoritate et consensu, atque reliquorum fidelium et cunctorum consiliariorum nostrorum consultu diffinitum est, uos omnes utriusque ordinis ministros scire uolumus. Statutum est namque ratione et necessitate auctoritate predicta consultu omnium, ut quotiescumque cuiquam sacerdoti crimen inponitur, si ipse accusator talis fuerit, ut recipi debeat, (quia quales ad accusationem sacerdotum admitti debeant, in canonibus pleniter expressum est;) si autem (ut dictum est) ille accusator, qui canonice est recipiendus, eum cum legitimo uirorum numero et bonorum testium approbare in conspectu episcoporum poterit, tunc canonice diiudicetur, et si culpabilis uictus fuerit, canonice dampnetur. Si uero eum suprascripto pretextu minime approbare ipse accusator poterit, et hoc canonice diiudicetur. Ipse ergo sacerdos, si suspiciosus aut incredibilis suo episcopo aut reliquis suis consacerdotibus, siue bonis et iustis de suo populo uel de sua plebe hominibus fuerit, ne in crimine aut predicta suspicione remaneat, cum tribus, aut quinque, uel septem bonis ac uicinis sacerdotibus, exemplo Leonis Papae (qui duodecim episcopos in sua purgatione habuit) uel eo amplius, si suo episcopo uisum fuerit, aut necesse esse propter tumultum populi perspexerit, et cum aliis bonis et iustis hominibus se sacramento coram populo super quatuor euangelia dato purgatum ecclesiae reddat. Si quis autem scire desiderat, quales testes ad accusationem sacerdotum recipi debeant, et quid de accusatore faciendum sit, pleniter in canonibus reperiri poterit. -III. Pars.+ -Gratian.+ Iuramento uero candentis ferri uel feruentis aquae purgatio non est addenda. Unde Stephanus V. Luiberto Maguntino Episcopus: <4 20> -C. XX.+ Feruentis aquae et candentis ferri iudicium fieri in ecclesia prohibetur. Consuluisti de infantibus, qui in uno lecto cum parentibus dormientes mortui reperiuntur, utrum ferro -463+ candente, aut aqua feruente, seu alio quolibet examine parentes se purificare debeant eos non obpressisse. Monendi namque sunt et protestandi parentes, ne tam tenellos secum in uno collocent lecto, ne negligentia qualibet proueniente suffocentur uel opprimantur, unde ipsi homicidii rei inueniantur. Nam ferri candentis uel aquae feruentis examinatione confessionem extorqueri a quolibet sacri non censent canones, et quod sanctorum Patrum documento sancitum non est supersticiosa adinuentione non est presumendum. Spontanea enim confessione uel testium approbatione publicata delicta, habito pre oculis Dei timore, commissa sunt regimini iudicare. Occulta uero et incognita sunt illi relinquenda, qui solus nouit corda filiorum hominum. Hi autem, qui probantur, uel confitentur talis reatus se noxios, tua eos castiget moderatio, quia si conceptum in utero qui per aborsum deleuerit, homicida est, quanto magis, qui unius saltem diei puerulum peremerit, homicidam esse se excusare nequibit? -Gratian.+ Hoc autem utrum ad omnia genera purgationis, an ad hec duo tantum, que hic prohibita uidentur, pertineat, non inmerito dubitatur propter sacrificium zelotipiae, et illud Gregorii: "Si uir, qui frigidae naturae esse dicitur, per uerum iudicium probare potuerit, uxorem suam numquam se cognouisse, separetur ab ea." <4 21> -[C. XXI.]+ In libro namque Numerorum legitur, Dominus precepisse Moysi, ut loqueretur filiis Israel et diceret eis: "Vir, cuius uxor errauerit, maritumque contempnens dormierit cum altero uiro, et hoc maritus deprehendere nequiuerit, sed latet adulterium, et testibus argui non potest, quia non est inuenta in stupro, si spiritus zelotipiae concitauerit uirum contra uxorem suam, que uel polluta est, uel falsa suspicione appetitur, adducet eam ad sacerdotem, et offeret oblationem pro illa decimam partem sati farinae ordeaceae; non fundet super eam oleum, nec inponet thus, quia sacrificium zelotipiae est et oblatio inuestigans adulterium. Offeret igitur eam sacerdos, et statuet coram Domino, assumetque aquam sanctam in uase fictili, et pauxillum terrae de pauimento tabernaculi mittet in eam. Cumque steterit mulier in conspectu Domini, discooperiet caput eius, et ponet super manus eius sacrificium recordationis et oblationem zelotipiae. Ipse autem tenebit aquas amarissimas, in quibus cum execratione maledicta congessit, adiurabitque eam, et dicet: Si non dormiuit uir alienus tecum, et si non polluta es deserto mariti thoro, non tenebunt te aquae istae amarissimae, in quas maledicta congessi. Si autem declinasti a uiro tuo, atque polluta es, et concubuisti cum altero uiro, his maledictionibus subiacebis: det te Dominus in maledictionem et exemplum -464+ cunctorum in populo suo; putrescere faciat femur tuum, et tumens uterus tuus disrumpatur; ingrediantur aquae maledictae in uentrem tuum, et utero tumescente putrescat femur tuum. Et respondebit mulier: Amen, Amen. Scribetque sacerdos in libello ista maledicta, et delebit ea aquis amarissimis, in quas maledicta congessit, et dabit ei bibere; quas cum exhauserit, tollet sacerdos de manu eius sacrificium zelotipiae, et eleuabit illud coram Domino, inponetque illud super altare, ita dumtaxat, ut prius pugillum sacrificii tollat de eo, quod offertur et incendat super altare, et sic potum det mulieri aquas amarissimas. Quas cum biberit, si polluta est et contempto uiro adulterii rea, pertransibunt eam aquae maledictionis, et inflato uentre conputrescet femur, eritque mulier in maledictionem et in exemplum omni populo. Maritus uero absque culpa erit, et illa recipiet iniquitatem suam. Quod si polluta non fuerit, innoxia erit et faciet liberos." -IV. Pars.+ -[Gratian.]+ Sed quelibet huiusmodi purgatio uidetur esse inhibita, cum in premissa auctoritate Stephani Papae dicatur: "Spontanea confessione, etc." <4 22> -C. XXII.+ In nouo testamento monomachia non recipitur. Item ex decreto Nicolai Papae. Monomachiam uero in lege non assumimus, quam preceptam fuisse non reperimus, quam, licet iniisse quosdam legamus, sicut sanctum Dauid et Goliam sacra prodit istoria, nusquam tamen ut pro lege teneatur alicubi diuina sanxit auctoritas, cum hoc et huiusmodi sectantes Deum solummodo temptare uideantur. -V. Pars.+ -Gratian.+ Contra in Concilio Guarmaciensi: -[c. 15.]+ <4 23> -C. XXIII.+ Si furta in monasterio fiant, monachi iudicio se expurgent. Sepe contingit, ut in monasteriis monachorum furta perpetrentur. Idcirco statuimus, ut quando ipsi fratres de talibus expurgare se debeant, missa ab abbate celebretur uel ab aliquo ex presentibus fratribus, et sic expleta missa omnes communicent in hec uerba: Corpus Domini sit tibi ad probationem hodie. <4 24> -C. XXIV.+ Quicumque de adulterio accusatur, probabili se expurget iudicio. Item. -[in Salegustadiensi Concilio, c. 7.]+ Interrogatum est, si duo de adulterio inculpati fuerint, et unus profitetur, et alter negat, quid inde agendum sit. Decretum est a sancto concilio, ut ille, qui negauerit, probabili se iudicio expurget, et qui professus fuerit dignam penitentiam agat. -465+ <4 25> -C. XXV.+ Cum plures de adulterio accusantur, et unus ceteros purgare uoluerit, omnes rei habeantur, si ipse in iudicio ceciderit. Item. -[in eodem, c. 14.]+ Statuit quoque sancta sinodus, ut, si duo de adulterio accusati fuerint, et ambo negauerint, et orant sibi concedi, ut alter illorum utrosque diuino purget iudicio, si unus in hoc ceciderit, ambo rei habeantur. <4 26> -C. XXVI.+ Pro singulis missa celebretur, qui de aliquo crimine accusantur. Item. -[in Concilio Wormaciensi c. 10.]+ Si episcopo aut presbitero aliquod maleficium inputatum fuerit, in singulis missam celebrare debet, et communicare, et de singulis sibi inputatis innocentem se ostendere. Quod si non fecerit, quinquennio a liminibus ecclesiae extraneus habeatur. -Gratian.+ Illud uero, quod Sixtus et Leo in fine suae purgationis addiderunt, ex eorum exemplo intelligendum est; exemplo enim suae satisfactionis noluerunt prescribere ceteris legem purgandi. <1 C> <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero quarto loco querebatur: An duorum testimonio episcopus sit condempnandus? multorum auctoritate probatur. Sicut enim in euangelio Iohannis legitur, ait Christus ad Iudeos: "In lege uestra scriptum est, quoniam duorum hominum testimonium uerum est." Hinc consequenter argumentatur contra eos, dicens: "Si testimonium duorum hominum uerum est, quare testimonium meum et patris non accipitis?" Item Paulus in epistola ad Corintios: "In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum." Item in epistola ad Ebreos: "Quis preuaricans legem Moisi, duobus uel tribus testibus conuictus, sine miseratione lapidabatur." <4 1> -C. I.+ Quot testibus quisque clericorum conuinci debeat. Item ex Concilio Bracarensi II. -[c. 8.]+ Placuit, ut si quis aliquem clericorum maculatione fornicationis inpetit, secundum preceptum Pauli apostoli duo uel tria testimonia requirantur ab illo. Quod si non potuerit datis testimoniis approbare quod dixit, excommunicationem accusati accusator accipiat. -II. Pars.+ -Gratian.+ Ex premissis itaque colligitur, quod -466+ duorum uel trium testimonio episcopus potest conuinci et dampnari. Porro Siluester papa in generali sinodo residens dixit econtra: <4 2> -C. II.+ Quot testibus episcopus, uel presbiter uel reliqui clerici sint conuincendi. Presul non dampnetur nisi cum LXXII. testibus. Presbiter autem cardinalis nisi in LXIV. testibus non deponatur; diaconus cardinalis urbis Romae nisi in XXVII. testibus non condempnabitur. Subdiaconus, acolitus, exorcista, lector, hostiarius nisi in septem testibus non condempnabitur. Testes autem et accusatores sine aliqua sint infamia. <4 3> -C. III.+ Episcopi non nisi sub LXXII. testibus condempnandi sunt. Item Leo IV. -[in epistola Episcopis Britanniae]+ Nullam dampnationem episcoporum umquam esse censemus, nisi aut ante legitimum episcoporum numerum (qui fit per duodecim episcopos), aut certe probata sententia per LXXII. idoneos testes, qui tales sint qui et accusare possint. -@. 1.+ Et prius ad sacra Christi quatuor euangelia sacramenta prestent, quod nil falsum depromant, sicut nobis B. Siluester tradidit, et Romana sancta uidetur ecclesia tenere. Et si inter eos, quos dampnandos esse dixerint homines, fuerit episcopus, qui suam causam in presentia Romanae sedis episcopi petierit audiri, nullus super illum finitiuam presumat dare sentenciam, sed omnino eum audiri decernimus. -Gratian.+ Sed hoc uel speciali priuilegio de clericis Romanae ecclesiae intelligitur, uel propter inprobitatem quorumdam, qui, cum non sint spectatae uitae et scientiae, in accusatione ministrorum Dei repente prosiliunt. Quorum uero uita adeo laudabilis est, ut omnibus imitanda apareat, de quorum assertione nulla dubitatio nasci poterit, eorum testimonio duorum uel trium testium quilibet iure conuinci et dampnari poterit. <1 C> <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sequitur sexta questio, qua queritur: Quo remedio causa uiciata subleuetur, et si remedium illud sit dandum ei, qui causa dilationis uocem appellationis exhibuerit? Causa uero uiciata remedio appellationis subleuari poterit. Unde Fabianus Papa ait: -[ad Hilarium Episcopum, epist. III. c. 3.]+ -467+ <4 1> -C. I.+ Causae uiciatae remedium appellationis subueniat. Liceat appellatori uiciatam causam appellationis remedio subleuare.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Idem paulo ante. Appellantem non debet afflictio ulla, aut detentionis iniuriare custodia. -]+

<4 3> -C. III.+ De eodem. Item Anacletus Papa. -[epist. I. in fine.]+ Omnis obpressus libere sacerdotum (si uoluerit) appellet iudicium, et a nullo prohibeatur, sed ab his fulciatur et liberetur et audiatur. Si autem difficiles causae aut maiora negotia orta fuerint, ad maiorem sedem referantur. Et si illic facile discerni non potuerint aut iuste terminari, ubi fuerit summorum congregatio congregata (que per singulos annos fieri solet et debet), iuste et Deo placite coram patriarcha aut primate ecclesiastica, et coram patricio secularia iudicentur negotia in commune. -+ Item Sixtus Papa -[epist. II.]+ omnibus rectoribus ecclesiae scribit, dicens: <4 4> -C. IV.+ Quisquis pulsatus fuerit, apostolicam sedem appellet. Si quis uestrum pulsatus fuerit in aliqua aduersitate, licenter hanc sanctam et apostolicam sedem appellet, et ad eam quasi ad caput suffugium habeat, ne innocens dampnetur, aut ecclesia sua detrimentum patiatur. <4 5> -C. V.+ Episcopi grauioribus causis pulsati apostolicam sedem appellent. Idem Grato episcopo. -[epistola I.]+ Omnes episcopi, qui in aliquibus pulsantur uel criminantur grauioribus causis, quociens necesse fuerit libere apostolicam sedem apellent, atque ad eam quasi ad matrem confugiant. <4 6> -C. VI.+ Ad Romanam ecclesiam ab omnibus appelletur. Item Marcellus Papa. -[epist. I. ad Episcopos Antiochenae prouinciae.]+ Ad Romanam ecclesiam omnes episcopi, qui uoluerint uel quibus necesse fuerit, quasi ad caput suffugere, eamque appellare debent, ut inde accipiant tuitionem atque -468+ consecrationem. Quod omnibus minime conuenit denegari episcopis; sed absque ulla custodia, aut excommunicatione, uel dampnatione, aut expoliatione libere ire concedatur. <4 7> -C. VII.+ Qui a proprio metropolitano se grauari putauerit, maiorem sedem appellet. Item Victor Episcopus. -[ad Theophilum Alexandrinum, epist. I. c. 3.]+ Si quis putauerit se a proprio metropolitano grauari, apud patriarcham uel primatem dioceseos, aut penes uniuersalis apostolicae ecclesiae iudicetur sedem. <4 8> -C. VIII.+ Ad Romanam ecclesiam appelletur ab omnibus quasi ad matrem. Item Zepherinus urbis Romae Archiepiscopus. -[epist. I.]+ Ad Romanam ecclesiam ab omnibus, maxime tamen ab obpressis est appellandum, et concurrendum quasi ad matrem, ut eius uberibus nutriantur, auctoritate defendantur, suis obpressionibus releuentur, quia non potest nec debet mater obliuisci filium suum. <4 9> -C. IX.+ Quociens aliquis appellauerit, audientia sibi non denegetur. Item Iulius Papa. -[in decretis, siue in rescripto ad Orientales, c. 22.]+ Placuit, ut a quibuscumque ecclesiasticis iudicibus ad alios iudices ecclesiasticos (ubi est maior auctoritas) prouocatum fuerit, audientia non negetur. <4 10> -C. X.+ Iniuste dampnati restitutionem, et obpressi auxilium a Romana debent habere ecclesia. Idem. -[cap. 30.]+ Ideo huic sanctae sedi prefata priuilegia specialiter sunt concessa tam de congregandis conciliis et iudiciis ac restitutionibus episcoporum, quam et de summis ecclesiarum negotiis, ut ab ea omnes obpressi auxilium, et iniuste dampnati restitutionem sumant, et talia ab inpiis non presumantur absque ultione, nec exerceantur absque sua dampnatione. -II. Pars.+ -Gratian.+ Cum ergo Zepherinus dicat, ab omnibus esse appellandum, maxime tamen ab obpressis, et Marcellus scribat: "Omnes episcopi, qui uoluerint uel quibus necesse fuerit, appellare debent:" patet, quod accusato (siue grauetur, siue non) appellationis uox non est deneganda. Quidam tamen ita distinguunt, ut uolentes ad consecrandos, necessitatem patientes -469+ ad obpressos referant, ut sit sensus: Omnes, qui uoluerint a Romana ecclesia consecrationem accipere, et ab aliquibus inpediuntur, eam debent appellare; quibuscumque in suis obpressionibus necesse fuerit ad eam subfugere, similiter uocem appellationis exhibeant, ut isti tuicionem, et illi consecrationem ab ea accipiant. Similiter et illud Zepherini distinguitur: "Ab omnibus est appellandum ad Romanam ecclesiam:" intelligendum est, qui ab ea consecrationem uoluerint accipere, uel qui a prelatis suis aliquam iniuriam passi fuerint, maxime tamen ab obpressis. Secundum primam interpretationem obpressi intelliguntur aliqua iniuria affecti; iuxta secundam uero obpressi dicuntur a iudice iniuste condempnati. Secundum hanc distinctionem qui in aliquibus negotiis non ad releuandum, sed ad differendum uocem appellationis exhibuerit, appellandi auctoritatem non habet. Sed cum Gregorius scribat omnibus per diuersas prouincias: <4 11> -C. XI.+ De causa appellationis cognoscere non licet nisi ei, ad quem appellatur. Decreto nostro uestram rogantes karitatem mandamus, ut si aliquis (quod non optamus) suorum emulorum Aldricum Cenomannicae ecclesiae episcopum, accusare dampnabiliter attemptauerit, liceat illi post auditionem primatum dioceseos, si necesse fuerit, nos appellare, et nostra auctoritate aut ante nos, aut ante legatos nostros e latere missos iuxta Patrum decreta suas exercere atque diffinire actiones, nullusque illum ante hec iudicet aut iudicare presumat. Sed si quid (quod absit) graue intolerandumque ei obiectum fuerit, nostra erit expectanda censura, ut nichil prius de eo, qui ad sinum sanctae Romanae ecclesiae confugerit eiusque inplorat auxilium, decernatur, quam ab eiusdem ecclesiae fuerit auctoritate preceptum, que uices suas ita aliis inpertiuit ecclesiis, ut in partem sint uocatae sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis. -@. 1.+ Si autem (quod non arbitramur) a quoquam secus presumptum fuerit, ab offitio cleri submotus apostolicae auctoritatis reus ab omnibus iudicetur, ne lupi, qui sub specie ouium subintrauerunt, bestiali seuicia quosque audeant lacerare, et quod sibi fieri nolunt aliis inferre presumant. Item cum Vigilius Papa -[in epistola ad Eleutherium, c. ult.]+ dicat: <4 12> -C. XII.+ Iudicia appellantium ab eis sunt audienda, ad quos appellatur. Qui se scit aliis esse prepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse prelatum. Ipsa namque ecclesia, que -470+ prima est, ita reliquis ecclesiis uices suas credidit largiendas, ut in partem sint uocatae sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis. Unde omnium appellantium apostolicam sedem episcoporum iudicia, et cuncta maiorum negotia causarum eidem sanctae sedi reseruata esse liquet; presertim cum in his omnibus eius semper sit expectandum consultum, cuius tramiti si quis obuiare temptauerit sacerdotum, causas se non sine honoris sui periculo apud eandem sanctam sedem nouerit redditurum. -Gratian.+ Item cum Nicolaus Episcopus in Remensem Archiepiscopum inuehatur, qui Rothardum episcopum appellantem apostolicam sedem dampnare ausus est, ita dicens: <4 13> -C. XIII.+ De Remensi archiepiscopo, qui appellantem Romanam sedem iudicare ausus est. Arguta tua sapientia, utinam in accepto bono fomite, iudicii materiam depositionis aduersus Rothardum assumpsit, et ab itinere apostolicae sedis remouit, et continuatim apostolicam sedem appellantem dampnauit et carcerali custodiae mancipauit. Et infra: -@. 1.+ Priuilegia tamen apostolicae sedis uos obliuioni tradere nullatenus debuistis, quibus uenerandi canones iudicia totius ecclesiae ad hanc deferri iubent. Et infra: -@. 2.+ Hec quippe nos in Rothardo idcirco noueris operatos, ut priuilegia sedis apostolicae, que male a uobis uiolata esse uidebantur, auctoritate apostolica et canonica Patrum deliberatione pristino tandem ingenio et proprio decorentur honore. <4 14> -C. XIV.+ Quisque eam obedientiam maioribus exhibeat, quam ab inferioribus desiderat. Item Leo Papa. -[ad Anastasium Thessalonicensem Episcopum, epist. LXXII. al. LXXIV.]+ Qui scit se quibusdam prepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse prelatum, sed obedientiam, quam exigit, etiam ipse dependat, et sicut non uult grauis oneris sarcinam ferre, ita non audeat alii inportabile pondus inponere. Discipuli enim sumus humilis et mitis magistri, dicentis: "Discite a me, quia mitis sum et humilis corde." -Gratian.+ Patet ergo, quod nulli appellanti induciae sunt denegandae. Ceterum, si causa frustratoriae dilationis appellauerit, a iudice, ad quem prouocatum fuerit, condempnabitur. Tempus uero appellationis est ante datam sententiam uel post datam. Quociens enim se pregrauari senserit, libere potest appellare. -471+ Unde Sixtus Papa -[II. epist. 1. ad Gratum Episc.]+ ait: <4 15> -C. XV.+ Qui grauatur a proprio metropolitano, primatis aut uniuersalis ecclesiae sedem appellet. Si quis putauerit se a proprio metropolitano grauari apud primatem dioceseos aut penes uniuersalis apostolicae ecclesiae Papam iudicetur. <4 16> -C. XVI.+ Romanam sedem appellet qui iudicem suspectum habuerit. -[Item Felix II. ad Episcopos in Alexandrina sinodo congregatos, cap. 19.]+ Quociens episcopi se a suis conprouincialibus uel a metropolitano putauerint pregrauari, aut eos suspectos habuerint, mox Romanam appellent sedem, atque eis libere ire liceat; et dum predictam Romanam appellauerint sedem, aut ab ea se audiri poposcerint nullus eos aut excommunicare, aut eorum sedes subripere, aut res eorum auferre, aut aliquam uim eis inferre presumat ante, quam amborum causa Romani Pontificis auctoritate finiatur. Quod si aliter, a quoquam presumptum fuerit nichil erit, sed uiribus carebit. <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Item Iulius Papa. -[in rescripto ad Episcopos orientales, cap. 30.]+ Ideo huic sanctae sedi prefata priuilegia specialiter sunt concessa, ut ab ea omnes obpressi auxilium, et iniuste dampnati restitutionem sumant. -Gratian.+ Obpressi et se pregrauari putantes intelliguntur ante datam sententiam, iniuste dampnati post datam. Unde Euticianus urbis Romae Episcopos scribit omnibus Episcopis: -[epist. II. c. 1.]+ <4 18> -C. XVIII.+ Ante exitum causae per appellationem recedere licet. Non ita in ecclesiasticis agendum est negotiis, sicut in secularibus. Nam et in secularibus postquam legibus uocatus quisque uenerit et in foro decertare ceperit, non licet ei ante peractam causam recedere. In ecclesiasticis uero dicta causa recedere licet, si necesse fuerit aut si se uiderit pregrauari. -III. Pars.+ -Gratian.+ Qui uero ex contumacia iudicibus obtemperare noluerint, communione priuentur. -472+ Unde in Mileuitano Concilio: -[c. 24.]+ <4 19> -C. XIX.+ Excommunicetur, qui iudicibus suis obtemperare noluerit. Quisquis probatus fuerit pro contumacia nolle obtemperare iudicibus, cum hoc primae sedis episcopo fuerit probatum, det litteras, ut nullus ei communicet episcoporum, donec obtemperet. -Gratian.+ Item quod post datam sententiam appellari possit, Fabianus Papa testatur, dicens: -[Hilario Episcopo ep. III. cap. 2.]+ <4 20> -C. XX.+ Non denegetur ei appellatio, quem in supplicio sententia destinauit. Liceat etiam in criminalibus causis appellare, nec uox appellandi denegetur ei, quem in supplicio sententia destinauerit. -Gratian.+ Quod ante idem affirmat: -[eod. cap.]+ <4 21> -C. XXI.+ Ante datam sententiam licet alicui appellare. Si quis iudicem aduersum sibi senserit, uocem appellationis exhibeat. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Post datam uero sententiam qui appellare uoluerit, infra quinque dies appellet et infra eosdem a quo prouocauit dimissorias accipiat et infra eosdem ad quem appellauit iter arripiat. Unde in Teodosianis legibus sic statutum inuenitur: <4 22> -C. XXII.+ Post datam sententiam infra quod tempus quisque appellare debeat. Propter superfluam appellatorum licentiam, ne in retractandis uel reuocandis sententiis liberum habere arbitrium uiderentur et tempora appellationis, et penae constitutae sunt, ut quicumque apud iudicem, qui causam eius audiuit, appellare, et ad alium iudicem prouocare uoluerit, infra quinque dies appellet, in his ipsis quinque diebus ad iudicem, ad quem prouocauerit, sine aliqua dissimulatione perueniat, et ipse dies in quo accepit litteras, in his quinque diebus conputetur specialiter. Quod si longius iter sit, exceptis quinque diebus spatium dierum, quo iter agi possit, conputetur.

-[PALEA.+ <4 23> -C. XXIII.+ Habita dinumeratione XX. millium diurnorum per singulos dies computetur. -]+

-473+ <4 24> -C. XXIV.+ A quo appellatur ad quem appellatum fuerit dimissoriae litterae dirigantur. Item. -[ibidem tit. XXXIV.]+ Ab eo, a quo appellatum est, ad eum, qui de appellatione cogniturus est, dimissoriae litterae dirigantur, que uulgo apostoli appellantur, quarum postulatio et acceptio intra quintum diem finienda est ex offitio. Ista iam superius sub titulo de cautionibus et penis appellationum interpretata sunt. -@. 1.+ Qui intra statuta tempora dimissorias non postulauerint, uel acceperint, uel reddiderint, prescriptione ab agendo submoueantur et penam appellationis ferre cogantur. <4 25> -C. XXV.+ De his, qui causa dilationis appellant. Item. -[ibidem tit. XXXV. c. 2.]+ Quicumque non confidentia iustae causae, sed causa afferendae morae, ne contra eum sententia proferatur, appellauerit, uel si de facto suo confessus, ne abdicatur appellare uoluerit, huiusmodi appellationes non recipiantur. -+ <4 26> -C. XXVI.+ Cum possessor appellat, dum euentus causae dubius est, possessionis fructus sequestrentur. Item. -[ibidem, tit. XXXVI. c. 1.]+ Quociens post auditam causam iudicem possessor appellat, fructus possessionis, de qua agitur, dum sequendae audientiae euentus dubius est, merito sequestrantur. Nam si petitor appellauerit, ab eo hoc non potest postulari, quia non potest sequestrari quod non habet. -@. 1.+ Si propter predia urbana uel mancipia appellatur, possessiones eorum uel mercedes, uel uectura etiam, si de nauis naulo agatur, deponi solent. <4 27> -C. XXVII.+ Iniuste appellans omnimodo puniendus est. Item. -[ibidem, tit. XXXVII. c. 1.]+ Omnimodo puniendus est, quociens iniusta appellatio pronunciatur, sumptus, quos, dum sequeretur, aduersarius inpendit, reddere cogatur non simplos, sed quadruplos. -Gratian.+ Premissis auctoritatibus infra quinque dies post datam sententiam cuique appellare permittitur. Quod postea Iustinianus in constitutionibus suis corrigens, infra decem dies appellationis remedium cuique dandum decreuit, dicens: <4 28> -C. XXVIII.+ Infra decem dies appellationis remedium conceditur. Inperator Iustinianus Augustus. Anteriorum legum acerbitati plurima remedia inponentes, et maxime hec circa appellationes facientes, et in presenti ad huiusmodi beneficium peruenire duximus -474+ esse necessarium. Antiquitati etenim cautum erat, ut si quis per se litem exercuerit et fuerit condempnatus, intra duos dies tantummodo licentiam appellationis haberet; sin autem per procuratorem causa uentilata sit, et in triduum proximum eam extendi. Ex rerum autem experientia inuenimus hoc satis esse dampnosum; plures enim homines ignaros subtilitatis legum, et putantes in triduum prouocationes esse porrigendas in promptum periculum incidisse, et biduo transacto causas perdidisse. Unde necessarium duximus huiusmodi rei conpetenter mederi. Et omnes appellationes sancimus, siue per se, siue per procuratores, seu per defensores, uel curatores et tutores uentilentur, posse intra decem dierum spatium a recitatione sententiae numerandum ab his iudicibus, quorum interest, offerri, siue magni siue minores sint (excepta uidelicet sublimissima pretoriana prefectura), ut liceat homini intra id spatium plenissime deliberare, siue appellandum ei sit, siue quiescendum; ne timore instante opus appellatorium frequentetur, sed sit omnibus inspectionis copia, que indiscussos hominum calores potest refrenare. -@. 1.+ Ad hec sancimus, si quando lis speratur in nostrum inferri consistorium, si forte contigerit inperatoriam maiestatem publicis occupatam causis ex mundanis prouisionibus non posse conuocare patres, quatinus causa agitetur, non ex hoc litem periclitari. Quod enim uicium est litigantium, si culmen inperatorium occupetur? uel quis tantae est auctoritatis, ut nolentem principem possit ad conuocandos patres ceterosque proceres coarctare? Sed si quid tale euenerit, causa intacta permaneat, donec inperator motus sua sponte et conuocari proceres iusserit, et litem inferri patiatur, et omnia secundum morem procedere. -@. 2.+ Illud etiam in tertio capitulo disponendum est, quod antiquitas bene statuit, nouitas autem neglexit. Cum enim ueneranda uetustatis auctoritas ita magistratus digessit, ut alii maiores, alii medii, alii minores sint, et appellationes a minoribus iudicibus non solum ad maximos iudices remitterentur, sed ad spectabilium iudicum tribunal, quatinus et ipsi sacro auditorio adhibito litem exercerent, nouitas autem hoc dereliquit, euenit, ut super minimis causis maximi nostri iudices inquietentur, et homines propter minimas causas magnis fatigentur dispendiis, ut forsitan totius litis estimatio ad sumptus iudiciales non sufficeret. Ideoque sancimus, si quando ex Egiptiaco tractu uel adiuncta ei utraque Libia prouocatio speratur usque ad decem librarum auri quantitatem, non in hanc regiam urbem eam uenire, sed ad prefectum augustalem, qui audiat et causam dirimat uice sacri cognitoris, nulla eis post diffinitiuam sententiam appellatio est porrigenda. Similique modo quociens in Asiana diocesi uel Pontica tale aliquid emerserit, usque ad predictam quantitatem decem librarum auri appellationes ad uiros spectabiles, comites forte, uel proconsules, uel pretores, uel moderatores, quibus specialiter easdem -475+ lites peragendas deputauimus, remittantur, quatinus et hi ad similitudinem prefecti augustalis uice sacri cognitoris intercedant et causas sine spe quidem appellationis, Dei tantum et legum timore perferant decidendas. Orientales autem tractus causas appellatione suspensas, et usque ad decem librarum auri quantitatem limitatas, ad uirum spectabilem comitem orientis mittere, simili modo audientiam et finem eis inpositurum. Illo uidelicet obseruando, uti uiri spectabiles uel alii spectabiles iudices non ad alios eadem spectabilitate decoratos iudices suas transmittant appellationes in litibus, quantaecumque sint quantitatis (cum non oporteat ad conpares iudices appellationes referri, sed a minore iudicio in maius tribunal ascendere), sed ad illustrissimam prefecturam illorum appellationes, cuiuscumque sint quantitatis, (ut dictum est) dirigantur, que una cum uiro excelso pro tempore questore eas dirimat utroque offitio subministrante, id est tam ex sacris scriniis more solito quam prefecto pretorio. Ita tamen hec sancimus, ut nec a ducibus uel ab aliis spectabilibus iudicibus (quibus forte et si priuati sint, inperialis maiestas causas iniunxerit) appellatio ad memoratos iudices spectabiles currat ne causa non gradatim procedere, sed perperam uideatur; sed a presidibus quidem prouinciarum, et iudicibus a nobis datis, si non sint spectabiles iudices, intra memoratam quantitatem referetur. Si autem uel illustres sint dati a nobis iudices (quibus apices dignitatum super spectabilitatem sunt) uel duces, qui omnimodo spectabitilate sunt decorati, uel hi, qui principe delegati sunt, spectabilem habeant dignitatem, eorum appellationes sub quacumque quantitate in hanc regiam urbem ad conpetentes antiquo more iudices referantur, aliis omnibus, que in appellationibus statuta sunt uel antiqua prosapia, uel ab auctoritate anteriorum constitutionum, uel a nostra humanitate, intactis illibatisque custodiendis. <1 C> <4 29> -[C. XXIX.]+ Digestis titulo Quando appellandum sit, lege 1. -[@. Biduum]+ Biduum uel triduum appellationis ex die sententiae latae conputandum erit. -@. 1.+ Quid ergo, si sententia fuerit sub condicione dicta, utrum ex die sententiae tempus conputamus ad appellandum, an uero ex die, quo condicio sententiae extitit? Sane quidem non est sub condicione sententia dicenda; sed si fuerit dicta, quid fiet? Et est utile statim tempora ad appellandum conputari debere. -@. 2.+ Quod in sententiis preceptum est, ut uel altera die, -476+ uel tertia prouocetur, hoc etiam in ceteris obseruandum est, ex quibus sententia quidem non profertur, appellari tamen oportet et potest, ut cum quis ad tutelam uel ad alia ciuilia munera nominatur, eius excusatio non admittitur. -@. 3.+ Si forte post sententiam statim dictam copiam sui non fecerit is, qui pronunciauit (ut fieri assolet), dicendum est nichil nocere appellationi. Nam ubi primum copiam eius habuerit, poterit prouocare. Ergo si statim se subtraxit, similiter subueniendum est. -@. 4.+ Quid ergo, si condicio horae efficit, ut se reciperet? Si forte dicta sit sententia iam suprema hora, utique non uidebitur se subtraxisse. -@. 5.+ Adeundi autem facultatem semper accipimus, si in publico sui copiam fecerit. Ceterum, si non fecit, an inputetur alicui quod ad domum eius non uenerit, quodque in hortos non accesserit, et ulterius quod ad uillam suburbanam? Magisque est ut non debeat inputari. Quare si in publico eius adeundi facultas non fuit, melius dicetur facultatem non fuisse adeundi. -@. 6.+ Si quis ipsius quidem, a quo appellauit, adeundi facultatem non habuit, ut ei libellos daret, eius autem, quem appellauit, habeat copiam, uidendum, an ei prescribi possit quod eum non adierit. Et hoc iure utimur, ut, si alterius adeundi copia fuit, prescriptio locum habeat. -@. 7.+ Palam est, eam esse propriam causam, cuius emolumentum uel dampnum ad aliquem suo nomine pertinet. -@. 8.+ Si aduersus absentem fuerit pronunciatum, biduum uel triduum ex quo quis scit conputandum est, non ex quo pronunciatum est. Quod autem dicitur absentem posse prouocare ex quo scit, sic accipimus, si non in causa per procuratorem defensus est. Nam si ille non prouocauit, difficile est ut hic audiatur. -@. 9.+ Si quidem in insulam deportandum annotauerit preses prouinciae, et inperator rescripserit ut deportetur, uideamus quando sit prouocandum, utrum cum inperator rescripserit, an cum ei scribitur? Et putem, tunc appellandum esse, cum recipi eum preses iubet. Ceterum uerendum est, ne sero sit, ut tunc prouocetur, cum inperator insulam ei assignauerit; conprobata enim sententia presidis tunc solet insulam assignare. Rursus illud uerendum est, si mendaciis apud principem honorauit eum, quem deportandum laborat, intercludit uiam prouocandi. Quid ergo est? Recte dicetur humanitate suggerente ut et hoc illo tempore non frustra prouocaretur, quia non aduersus principem, sed aduersus iudicis calliditatem prouocauit. -@. 10.+ Illud uideamus, si, cum inperatori -477+ scriberetur, exemplum litterarum litigatori editum sit neque is appellauerit, et postea contra eum rescriptum sit, an appellare a litteris pridem sibi editis possit? quia qui tunc non appellauerit uera esse que scripta sunt consensisse uidetur, nec est audiendus, si dicat euentum rescripti sacri se sustinuisse. <4 30> -C. XXX.+ De appellationibus recipiendis uel non. -V. Pars.+ Non solent audiri appellantes, nisi hi, quorum interest, uel quibus mandatum est, uel qui negotium gerunt alienum, quod mox reus ratum haberet. Sed et si mater, ex pietate prouocauerit, dicendum est et hanc audiri debere, et si litem preparandam curare maluerit, intercedere non uidetur, licet ab initio defendere non potest. -@. 1.+ Ante sententiam appellari potest, si questionem in ciuili negotio habendam iudex interlocutus sit, uel in criminali, si contra leges hoc faciat. -@. 2.+ Eius, qui ideo causam agere frustratur, quod dicit se libellum principi dedisse, et sacrum rescriptum expectare, audiri desiderium prohibetur, si ob eam causam prouocauerit, appellatio eius recipi sacris constitutionibus prohibetur. -+ <4 31> -C. XXXI.+ De libellis dimissoriis. -[Item Marcianus l. 2. De appellationibus, tit. De libellis dimissoriis, l. unica.]+ Post appellationem interpositam litterae dandae sunt ab eo, a quo appellatum est, ad eum, qui de appellatione cogniturus est siue principem, siue quem alium, quas litteras dimissorias siue apostolos appellant. Sensus autem litterarum est talis: appellasse (puta) Lucium Titium a sententia illius, que inter illum et Meuium dicta fuit. Sufficit autem petisse intra tempus dimissorias instanter et sepius, et si non accipiat, id ipsum contestetur. Nam instantiam petentis dimissorias constitutiones desiderant. Equum est igitur, si per eum steterit, qui debeat dare litteras, quo minus det, ne hoc accipienti noceat. -@. 1.+ Titulo: Nichil nouari. Appellatione interposita, siue ea recepta sit siue non, medio tempore nichil nouari oportet. -@. 2.+ Si quis ex pluribus facinoribus condempnatus propter quedam appellauerit, propter quedam non, utrum sit differenda pena eius, an non, queritur. Et si quidem grauiora sunt crimina, ob que appellatio interposita est, leuius autem id, propter quod non appellauit, recipienda est omnino appellatio, et differenda pena. Si uero grauiorem -478+ sententiam meruit ex ea specie, ex qua non est appellatum, omnino pena inponenda est. -Gratian.+ Forma apostolorum hec est: "Ego En. sanctae Bononiensis ecclesiae episcopus, te presbiterum Rolandum, capellanum S. Apollinaris, ad apostolicam sedem, quam appellasti, ab obseruatione mei iudicii his apostolis dimitto." Forma uero appellationis hec est: "Ego Adelinus S. Reginae ecclesiae minister licet indignus sentiens me pregrauari a domino Gualterio S. Rauennatis ecclesiae archiepiscopo Romanam sedem appello, et apostolos peto." -@. 1.+ Si uero post datam sententiam appellare uoluerit, hic erit ei modus appellandi: "Ego A. sanctae Reginae ecclesiae minister licet indigus contra sententiam domini Gualterii sanctae Rauennatis ecclesiae archiepiscopi iniuste in me latam pridie Kal. Magi Anno incarnationis Domini MCV. feria quarta, Romanam sedem appello, et apostolos peto." -@. 2.+ Si autem unus, uel duo pro pluribus appellare uoluerint, sic appellabunt: "Ego G. et P. sindici canonicorum Sanctae Boloniensis Ecclesiae sentientes nos pregrauari uel contra sententiam, etc. Romanam sedem appellamus, et apostolos postulamus." Huiuscemodi appellationes in scriptis fieri debent. Ad iudicium autem alterius fidei catholico appellare non licet. Unde in Cartaginensi Concilio IV. -[c. 7.]+ <4 32> -C. XXXII.+ Excommunicetur catholicus, qui causam suam iudicio infidelium committit. Catholicus, qui causam suam, siue iustam siue iniustam, ad iudicium alterius fidei iudicis prouocat, excommunicetur. -+ -VI. Pars.+ -Gratian.+ Notandum uero est, quod quidam iudices sunt, a quibus appellari non oportet. Unde in Concilio Mileuitano -[c. 24.]+ legitur: <4 33> -C. XXXIII.+ A quibus iudicibus prouocari non licet. A iudicibus, quos communis consensus elegerit, non liceat prouocari. -Gratian.+ Quod de arbitris intelligendum est. Iudicum enim alii sunt arbitrarii, alii sunt ordinarii. Ordinarii uero sunt, qui ab apostolico, ut ecclesiastici, uel ab inperatore, utpote seculares, legitimam potestatem accipiunt. Arbitrarii sunt, qui nullam potestatem habentes cum consensu litigantium in iudices eliguntur, in quos conpromittitur, ut eorum sententiae stetur. Horum alii sunt ordinarii et arbitrarii, alii arbitrarii tantum. Ordinarii et arbitrarii sunt, qui legitimam potestatem habentes ab eis eliguntur ad arbitrandum, qui non sunt suae ditioni subpositi. Ab his, etsi ut arbitrarii sedeant, et non ut ordinarii, priuilegio tamen ordinariae dignitatis, grauatus aliquis appellare ualebit. -479+ Unde in Cartaginensi Concilio legitur III.: -[c. 10.]+ <4 34> -C. XXXIV.+ A iudicibus, qui eliguntur communi consensu prouocari licet. Sane, si ex consensu partium iudices electi fuerint, etiam a pauciori numero, quam constitutum est, liceat prouocari. <4 35> -C. XXXV.+ Qui de episcoporum iudiciis queruntur, a uicinis episcopis audiantur, uel ab aliis ex consensu eorum adhibitis. Item ex Concilio Mileuitano. -[c. 22.]+ Placuit, ut presbiteri, diaconi, uel ceteri inferiores clerici in causis, quas habuerint, si de iudiciis episcoporum suorum questi fuerint, uicini episcopi eos audiant, et inter eos quicquid est finiant, adhibiti ab eis ex consensu episcoporum suorum. Quod si et ab eis prouocandum putauerint, non prouocetur, nisi ad Affricana concilia uel ad primates prouinciarum suarum. Ad transmarina autem qui putauerint appellandum, a nullo intra Affricam in communione suscipiantur. -Gratian.+ Nisi forte Romanam sedem appellauerint. Is autem, qui appellauit, ad eum, a quo appellauit, remitti non debet. Unde in Sardicensi Concilio: -[c. 7.]+ <4 36> -C. XXXVI.+ Si episcopus accusatus fuerit, et omnes iudicauerint congregati episcopi regionis ipsius, et de gradu suo deiecerint eum, si appellauerit qui deiectus uidetur et confugerit ad beatissimum Romanae ecclesiae episcopum, et uoluerit se audiri, si iustum putauerit ut renouetur examen, scribere episcopis dignetur episcopus Romanus his, qui in finitima et propinqua altera prouincia sunt, ut episcopi diligenter omnia requirant et iuxta fidem ueritatis diffiniant. Quod si is, qui rogat causam suam iterum audiri, deprecatione sua mouerit episcopum Romanum, ut de latere suo presbiteros mittat, erit in potestate eius quid uelit, et quid estimet. Et si decreuerit mittendos esse qui presentes cum episcopis iudicent, ut habeant etiam auctoritatem personae illius, a quo -480+ destinati sunt, erit in eius arbitrio. Si uero crediderit sufficere episcopos prouinciales, ut negotio terminum inponat, faciet quod sapientissime consilio suo iudicauerit. -Gratian.+ Arbitrarii tantum sunt qui nullam legitimam potestatem acceperunt, a quibus appellari non licet, quia eis inputandum est qui sibi tales elegerunt. Si uero sententia eorum, a quibus appellatur, soluta fuerit, nichil oberit eis, nisi forte uel inimicitia uel pecunia deprauati iniustam probantur tulisse sententiam. Unde in eodem Concilio Cartaginensi III. -[c. 10.]+ legitur. <4 37> -C. XXXVII.+ Cum per appellationem sententia soluitur, non debet ei obesse, qui iniquo animo non iudicauit. -VII. Pars.+ Hoc etiam placuit, ut a quibuscumque iudicibus ecclesiasticis ad alios iudices ecclesiasticos, ubi est maior auctoritas, fuerit prouocatum, non eis obsit, quorum fuerit soluta sententia, si conuinci non potuerint uel inimico animo iudicasse, uel aliqua cupiditate aut gratia deprauati. -Gratian.+ Queritur autem de eo, a quo appellatur, an sit deuocandus in testimonium apud eum, ad quem appellatur, super negotio, cuius cognitionem suscepit. De hoc ita statutum est in Concilio Cartaginensi V.: -[c. 1.]+ <4 38> -C. XXXVIII.+ Clericus non deuocetur ad testimonium illius causae, cuius primum cognitionem suscepit. Statuendum est, ut qui in ecclesia quamlibet causam iure apostolico ecclesiis inposito agere uoluerit, et forsan decisio clericorum uni parti displicuerit, non liceat clericum in iudicium ad testimonium deuocari eum, qui presens uel cognitor fuit, et nulla ad testimonium dicendum ecclesiastici cuiuslibet persona pulsetur. -Gratian.+ Ab eis quoque, ad quos prouocatum fuerit (sicut in Concilio Affricano -[c. 63.]+ legitur) ulterius prouocari non licet: <4 39> -C. XXXIX.+ Non licet appellari ab eis, ad quos prouocatum fuerit. Si autem fuerit prouocatum, eligat qui prouocauerit iudices, -481+ et cum eo ille, contra quem prouocauerit, ut ab ipsis deinceps nulli liceat prouocare. -Gratian.+ Post secundam prouocationem intelligendum est: tertio enim in una eademque causa super hisdem capitulis prouocare non licet. Unde in VII. libro Codicis, titulo non liceat in una eademque causa tertio prouocare, -[lege unica]+ inperator Iustinianus scribit: "Si quis in quacumque lite iterum prouocauerit, non liceat ei tertio in eadem lite super hisdem capitulis prouocatione uti, uel sententias exellentissimorum prefectorum pretorio retractare, licentia danda litigatoribus, arbitro dato, ipsius audientiam, qui eum dedit, ante litis contestationem inuocare, et huiusmodi petitione minime prouocationis uim obtinente. -@. 1.+ Cum autem in causa capitali uel status interpellatum fuerit, non per procuratores, sed per se ipsos appellantes causam suam agere oportet. Unde Adrianus Papa ait: -[in capitulis a se collectis, cap. 44.]+ <4 40> -C. XL.+ Appellationem in causa capitali uel status interpositam per procuratorem exequi non licet. Si quando in causa capitali uel causa status interpellatum fuerit, non per exploratores, sed per se ipsos est agendum. -Gratian.+ Tempus autem exequendae appellationis annus est, uel, si iusta causa intercesserit, biennium. Unde in Autenticis constitutione II. collatione V. legitur: <4 41> -[C. XLI.]+ "Si quis appellat, inquiratur annus, intra quem secundum se communiterue litem exequatur, aut, si iusta intercesserit causa, annus alius indulgetur, quo transacto lite non conpleta manet sententia. -@. 1.+ Appellatore cessante, cum unus mensis superest ex biennio, licet uictori ingredi ut reus queratur, quo sine inuento siue non, suas afferat allegationes, ut uel confirmetur uel rescindatur sententia, omni casu absente in expensas condempnando. Neutro occurente post secundum fatalem permanet sententia." Constitutione secunda, in collatione IV.: -@. 2.+ "Sed lis, que speratur in consistorium principis inferri, absque dampno morae manet intacta, donec ipse faciat eam introduci, et a proceribus secundum morem dirimi." -[Gratian.]+ Si uero is, qui appellauit, penitentia ductus ab appellatione desistere uoluerit, non prohibetur, sicut in 7. libro Codicis titulo de appellationibus et consultationibus, -[l. 28.]+ Inpp. Arcadius et Honorius statuisse leguntur: "Si quis libellos appellatorios ingesserit, sciat se habere licentiam arbitrium conmutandi et suos libellos recuperandi, ne iustae penitudinis humanitas amputetur." -@. 1.+ Est autem quando appellationem interponi necesse non est. In eodem namque libro, et eodem titulo -[l. 27.]+ idem Inpp. decreuerunt: "Nominationes libellis uel edictis factae, citra concilium publicum non ualent a quibus nec appellare necesse est." -VIII. Pars.+ -@. 2.+ Diffinitiua quoque sententia, que condempnationem uel absolutionem non continet, pro nulla habetur. -@. 3.+ Item sententia citra solitum ordinem iudiciorum a preside -482+ prolata auctoritatem rei iudicatae non obtinet. -@. 4.+ Item si sententia lata fuerit contra res prius iudicatas, a quibus prouocatum non est, sententiae auctoritatem non obtinebit, et ideo ab ea appellari non est necesse. -@. 5.+ Item si sententia contra ius scriptum feratur, ueluti dum defunctus et minor XIV. annis fuisse, et testamentum iure fecisse dicitur, nullas uires obtinet, nec contra eam est necessarium prouocationis auxilium. -@. 6.+ Si uero contra ius litigatoris sententia dicatur, ueluti dum minor XIV. annis, annum XIV. inpleuisse, ac per hoc testamentum iure fecisse pronunciatur, ad prouocationis remedium oportet confugere. -@. 7.+ Item si plures iudices dati fuerint, et unus tantum ex his pronunciasse proponitur, non uidetur appellandi necessitas esse, cum sententia iure non teneat. -@. 8.+ Item cum certa ratione et fine mulctare iudices possunt, si aliter contra legis statutum modum mulctam irrogauerint quod contra ius gestum uidetur firmitatem non tenet, et sine appellatione potest rescindi. -@. 9.+ Venales quoque sententias, que in mercede a corruptis iudicibus proferuntur, et citra interpositae prouocationis auxilium infirmas esse decretum est. -@. 10.+ Item si propter infirmitatem etatis ad honorem, ad quem nominatus es, inhabilem te esse probaueris, pretermissa appellatione iniqua nominatio remouebitur. -@. 11.+ Sunt etiam, quorum appellationes non recipiuntur. Non enim potest recipi eius appellatio, qui per contumaciam absens, cum ad agendam causam negotio prius summatim perscrutato uocatus esset, condempnatus est. -@. 12.+ Nullus etiam homicidarum, ueneficorum, maleficorum, adulterorum, itemque eorum, qui manifestam uiolentiam commiserunt, argumentis conuictus, testibus superatus, uoce etiam propria uicium scelusque confessus audiatur appellans. Et hoc in notoriis. -@. 13.+ In occultis autem: Si testibus productis, instrumentis prolatis, aliisque argumentis prestitis sententia contra eum lata sit, et ipse, qui condempnatus est, aut minime uoce sua confessus sit, aut formidine tormentorum territus contra se aliquid dixerit, prouocandi licentia ei non denegatur. -@. 14.+ Nulli quoque offitialium a sententia proprii iudicis prouocatio tribuatur, nisi in eo tantum negotio, quod ratione ciuili super patrimonio forte apud proprium iudicem inchoauerit. -@. 15.+ Quociens etiam fiscalis calculi satisfactio postulatur aut tributum exposcitur, aut publici, uel etiam priuati debiti euidentis atque conuicti redibitio flagitatur, appellatione exclusa necessario in contumacem uigor iudiciarius exercetur. -@. 16.+ Ab executione sententiae appellari non potest, nisi forte executor sententiae modum iudicationis excedat. -@. 17.+ Si quis etiam ausus fuerit prouocare, ne uoluntas defuncti testamento scripta reseretur uel ne hii, quos scriptos patuerit heredes, in possessionem mittantur, et is, cuius de ea re notio erit, appellationem receperit, et iudex, qui tam ignaue conniuentiam adhibuerit, et litigator, qui tam inportune appellauerit, uiginti libris argenti mulctetur. -@. 18.+ De possessione etiam et eius momento si causa dicatur, que sententia interlocutoria appellatur, quamuis prouocatio interposita fuerit, tamen lata sententia sortiatur effectum. -@. 19.+ Quandoque unam eandemque condempnationem plures simul reportant, nec diuersitas factorum separationem accipit, quo casu, si omnes appellauerint, et uno ex his agente eorum appellatio iusta pronunciata fuerit, emolumentum uictoriae etiam ad alios pertinebit. -483+ Si autem unus tantum appellauerit eiusque appellatio iusta pronunciata est, ei quoque prodest, qui non appellauit. -@. 20.+ Quod si etatis auxilio unus contra sententiam restitutionem inpetraverit maiori, qui suo iure non appellauit, hoc rescriptum non prodest. -@. 21.+ Iudicibus autem non solum suscipiendae appellationis necessitas uidetur inposita, uerum etiam XXX. dierum spatia ex die sententiae diffinita sunt, intra que gesta una cum relatione litigatoribus conuenit prestari. -@. 22.+ Similiter arbiter appellationem suscipere et relationem dare conpellitur, si delegatus fuerit. -@. 23.+ Litigatoribus uero copia est etiam non conscriptis libellis illico uoce appellare, cum res iudicata poposcerit, tam in ciuilibus quam in criminalibus causis. -@. 24.+ Ab eo autem, qui de appellatione cognoscit, non potest fieri recursus ad iudicem, a quo fuerit prouocatum. Quapropter remittendi litigatores ad prouincias remotam sibi occasionem atque exclusam penitus intelligant, cum super omni causa interpositam prouocationem uel iniustam tantum liceat pronunciare, uel iustam. -@. 25.+ Hec omnia in VII. libro Codicis inuenies, a titulo de appellationibus et consultationibus usque ad titulum ne liceat in una eademque causa. <1 C> <3 7> -QUESTIO VII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero laici in accusatione episcoporum non sint audiendi, Euaristus papa testatur, dicens: -[Episcopis per Aegyptum, epist. II.]+ <4 1> -C. I.+ Laici in accusatione episcoporum recipiendi non sunt. Non est a plebe aut uulgaribus hominibus arguendus uel accusandus episcopus, licet sit inordinatus, quia pro meritis subditorum disponitur a Deo uita rectorum. Ideo ista dico, quia insidiator bona sepissime solet conuertere in malum, et in electis ponit maculam. <4 2> -C. II.+ Laicus clericum non accuset. Item Siluester Papa. -[in epilogo Concilii Romani.]+ Nullus laicus crimen audeat clerico inferre. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Marcellus Papa. -[ad Episcopos orientales, ep. II.]+ Laico non liceat quemlibet clericum accusare. <4 4> -C. IV.+ Anathematizatus sacerdotes accusare non potest. Item Iulius papa. -[in decretis, c. 36.]+ In sancta Nicena sinodo statutum est, ut nemo anathematizatus in nostra suscipiatur accusatione, nec illi, qui -484+ nos in sua accusatione nolunt recipere, cum nos super illos sciamus a Domino constitutos, non illos super nos, et sicut maior non potest a minore iudicari, ita nec colligari, quia rarum est omne quod magnum est. Portamus onera omnium, qui grauantur, quin imo hec portat in nobis B. Petrus apostolus, cuius uice fungimur legatione, et cuius regula informamur, quatinus eius fulti auxilio nunc et in perpetuum ab omnibus tueamur aduersis. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Eusebius. -[ad Episcopos Galliae, epist. I.]+ Laicos non accusasse episcopos hactenus obseruatum et constitutum est, quia non sunt eiusdem conuersationis, et oppido eis quidam existunt infesti, quippe cum uita eorum et conuersatio debeat esse secreta et a laicorum actibus remota, nec ab his inpeti debent, qui eorum castitatem et grauitatem nolunt imitari, maxime cum eos in suis nolunt recipere accusationibus. <4 6> -C. VI.+ Nec clerici in accusatione laicorum, nec laici in accusatione clericorum sunt recipiendi. Item Fabianus Episcopus urbis Romae cunctis fidelibus. Sicut sacerdotes uel reliqui clerici a secularium laicorum excluduntur accusatione, ita illi ab istorum sunt excludendi et alienandi criminatione, et sicut illi ab istis, ita et isti ab illis non recipiantur, quoniam sicut Domini sacerdotum segregata debet esse conuersatio ab eorum conuersatione, ita et litigatio, quia seruum Dei non oportet litigare.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex Concilio Maguntino. Decretum est, ut presbiteri suos plebeios et accusare et attestimoniare possint. Si autem neglexerint, sui gradus periculo subiacebunt. -]+

<4 8> -C. VIII.+ Laici clericos accusare non debent. Item Clemens. -[ad Iacobum, epist. I.]+ Sacerdotes et reliqui ministri ecclesiae omnisque plebs episcopos suos diligere debent, et eorum preceptis obedire, etiamsi aliter (quod absit) agant, nisi in fide errauerint. -+ <4 9> -[C. IX.]+ Idem. Qualis condempnatio eis inmineat, qui in patres peccant, -485+ diuina scriptura ostendit. Si enim Cham, quia non operuit pudenda patris, maledictus est, multo ampliori condempnatione digni sunt qui patribus legatione Dei fungentibus contumeliam inferunt. -Gratian.+ Personae inferiorum ordinum in superiorum accusatione recipiendae non sunt. Unde Siluester Papa: -[in epilogo Concilii Romani]+ <4 10> -C. X.+ Minores non debent accusare maiores. Clericus aduersus exorcistam, exorcista aduersus acolitum, acolitus aduersus subdiaconum, subdiaconus aduersus diaconum, diaconus aduersus presbiterum, presbiter aduersus episcopum accusationem dare aut testimonium ferre non ualet. <4 11> -C. XI.+ De eodem. Item Zepherinus Papa. -[ad Episcopos Siciliae, ep. I.]+ Summorum quispiam minorum accusationibus non inpetatur. <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item Anacletus Papa. -[epist. III.]+ Sententia Cham filii Noe dampnantur qui suorum doctorum uel prepositorum culpam produnt, ceu Cham, qui uerenda patris non operuit, sed ridenda monstrauit. -+ <4 13> -C. XIII.+ Oues pastorem suum, nisi a fide exorbitauerit, accusare non possunt. Item Eusebius Papa. -[ad Episcopos Alexandriae ep. II.]+ Oues, que suo pastori commissae sunt, eum nec reprehendere (nisi a fide exorbitauerit), nec ullatenus accusare possunt, quia facta pastorum oris gladio ferienda non sunt, quamquam reprehendenda recte uideantur. -II. Pars.+ -Gratian.+ His auctoritatibus probatur, quod subditi, siue sint laici sine clerici, prelatos suos accusare non possunt. Verum de criminosis et de infamibus hoc intelligendum est, qui uitam prelatorum suorum parati sunt reprehendere, non imitari: quod ex uerbis Anacleti datur intelligi, qui ait: <4 14> -C. XIV.+ Quare laici non audiantur in accusatione episcoporum. Laici in accusatione episcoporum audiendi non sunt, quia oppido quidam eis infesti sunt, et indignum est ut ab eis accusentur, qui eorum grauitatem nolunt imitari. -486+ <4 15> -C. XV.+ Sacerdotes non nisi a uiris idoneis et probatis accusari possunt. Item. -[Anacletus ad Episcopos Italiae, epist. II.]+ Accusatio quoque eorum, super qua nos consulere uoluistis, non nisi ab idoneis et probatissimis uiris, qui et suspicionibus et sceleribus careant, fieri debet, quia et Dominus sacri corporis sui tractatores a uilibus et reprobis et non idoneis personis infamari noluit, nec calumpniari, sed ipse proprio flagello peccantes sacerdotes a templo eiecit. Unde liquet, quod summi sacerdotes, id est episcopi, a Deo sunt iudicandi, non ab humanis, aut prauae uitae hominibus lacerandi, sed potius ab omnibus fidelibus portandi, ipso Domino exemplum dante, quoniam per se ipsum, et non per alium uendentes et ementes eiecit de templo sacerdotes. -@. 1.+ Nullus enim (ut reor) inuenitur inter nos, qui uelit seruum suum ab alio quam a se iudicari. Quod si presumptum fuerit, aut multa indignatione ipse irascitur, aut potius uindictam querit super eum. -@. 2.+ Unde et Dominus ait per Prophetam. "Qui uos tangit, tangit pupillam oculi mei." Et paulo post. -@. 3.+ Si detractores quorumcumque grauiter iudicantur, et in perditionis laqueum cadunt, multo magis laceratores et detractores atque accusatores famulorum Dei dampnantur, et in baratrum (nisi se correxerint, et per eorum satisfactionem condignam egerint penitentiam) indubitanter uadunt, et uindicibus flammis exuruntur. -@. 4.+ Hec et alia periculosa considerantes apostoli constituerunt, ne facile conmouerentur, aut lacerarentur, uel accusarentur columpnae sanctae ecclesiae Dei, que apostoli et successores eorum non inmerito dicuntur. Sed si quis aduersus eos uel ecclesias eorum conmotus fuerit aut causam habuerit, prius ad eos recurrat karitatis studio, ut familiari colloquio ea sanent conmoniti, que sananda sunt, et karitatiue emendent que iuste emendanda agnouerint. Si autem aliqui eos prius, quam hec egerint, lacerare, accusare uel infestare presumpserint, excommunicentur et minime absoluantur, antequam per satisfactionem (ut iam dictum est) condignam egerint penitentiam, quoniam iniuria eorum ad Christum pertinet, cuius legatione funguntur. <4 16> -C. XVI.+ Communione priuetur, qui primati aduersus episcopum conqueritur prius, quam eum familiariter conuenerit. Item Alexander. -[epist. I. c. 3.]+ Si quis erga episcopum uel auctores ecclesiae quamlibet querelam iustam se habere crediderit, non prius -487+ primates aut alios adeat iudices, quam ipsos, a quibus se lesum existimat familiariter conueniat, non semel, sed sepissime, ut ab eis aut suam iustitiam accipiat, aut excusationem. Si autem secus egerit, ab ipsis et ab aliis communione priuetur tamquam apostolorum Patrumque aliorum contemptor. <4 17> -C. XVII.+ Nisi opinione discussa non audiantur accusatores episcoporum. Item Euaristus papa. -[Episcopis per Aegyptum, ep. II.]+ Si qui sunt uituperatores aut accusatores episcoporum uel reliquorum sacerdotum, non oportet eos a iudicibus ecclesiae audiri, antequam eorum discutiatur estimationis suspicio uel opinio, qua intentione, qua fide, qua temeritate, qua uita, qua conscientia, quoue merito, si pro Deo, aut pro uana gloria, aut pro inimicitia, uel odio, aut cupiditate ista presumpserint. <4 18> -C. XVIII.+ Maiores natu non accusent qui non sunt rectae fidei et conuersationis. Item Calixtus Papa. -[ad Episcopos Galliae, ep. II.]+ Querendum est in iudicio, cuius sit conuersationis et fidei is, qui accusat, et is, qui accusatur, quoniam hii, qui non sunt rectae fidei ac conuersationis, et quorum uita est accusabilis, et quorum fides et libertas nescitur, non permittuntur maiores natu accusare. Neque uiles personae in eorum recipiantur accusatione. -+ <4 19> -C. XIX.+ Absque duobus uel tribus testibus non recipiatur episcoporum accusatio. Item Sixtus Papa. -[II. ad Episcopos Hispaniae, ep. II.]+ Accusatio episcoporum non est facile recipienda, dicente Domino: "Non suscipias uocem mendacii." Et Apostolus inquit, aduersus presbiterum inscriptionem non recipiendam absque duobus uel tribus idoneis testibus. Si hec de presbiteris uel ceteris fidelibus sunt precauenda, quanto magis de episcopis? <4 20> -C. XX.+ Pro sola conuentione episcopi non submoueatur aliquis a communione. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I. c. 8.]+ Si quis ab episcopo, uel de ecclesiae uel de proprio iure crediderit aliquid repetendum, si nichil conuicii aut criminationis obiecerit, eum pro sola conuentione a communione ecclesiae non liceat submoueri. <4 21> -C. XXI.+ Quare subditi prelatos suos reprehendere non possunt. Item Euaristus Papa. -[epist. II.]+ Sunt nonnulli, qui prepositos suos peruerse reprehendunt, si uel parum ipsis molesti extiterint. -488+ -Gratian.+ Ex his omnibus datur intelligi, quod illi ab accusatione remouentur, qui non affectione karitatis, sed prauitate suae actionis uitam eorum diffamare et reprehendere querunt. -@. 1.+ Quod uero premissis auctoritatibus criminosi prohibeantur ab accusatione prelatorum, testatur Augustinus in libro Soliloquiorum, ita dicens: <4 22> -C. XXII.+ Non omnes subditi, sed criminosi tantum prohibentur accusare prelatos. Presumunt prelati non debere se reprehendi uel accusari, pro eo, quod canones non eos passim constituunt accusandos. Quod tamen negatur solum criminosis, cum de reprehendendo ueritas ipsa constituat: "Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo." -Gratian.+ Opponitur huic distinctioni: Ipsi sacri canones distinguunt, in quo casu pastores sint accusandi a subditis, dicentes: "Oues pastores suos non accusent nec reprehendant, nisi a fide exorbitauerint." Ecce in quo casu sint accusandi a subditis: in aliis autem minime. -III. Pars.+ -@. 1.+ Huic oppositioni sic respondetur: Distinctio illa canonum de criminosis et infamibus intelligitur. Oues enim criminosae et infames pastorem suum accusare uel reprehendere non possunt, nisi a fide exorbitauerit. Ceterum si a fide exorbitauerit, tanta est labes illius criminis, quod ad eius accusationem et serui aduersus dominum, et quilibet criminosi et infames aduersus quemlibet admittuntur. Unde Dionisius Papa: -[ad Seuerum Episcopum, epist. II.]+ <4 23> -C. XXIII.+ Infames hereticos accusare non possunt. Alieni erroris socium, uel a sui uoluntarie propositi tramite recedentem, aut sacris Patrum regulis et constitutionibus non obedientem suscipere non possumus nec debemus, nec inpetere recte credentes uel sanctorum Patrum sanctionibus obtemperantes permittimus, quia infames omnes esse censemus, qui suam aut Christianam legem preuaricantur, aut apostolicam uel regularem postponunt libenter auctoritatem. <4 24> -C. XXIV.+ Christianos accusare uel in eos testificari non possunt qui fidem acceptam deseruerunt. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 63.]+ Non potest erga homines esse fidelis qui Deo extiterit infidus. Iudei ergo, qui dudum Christiani effecti sunt, et nunc in Christi fide preuaricati sunt, ad testimonium dicendum admitti non debent, quamuis esse se Christianos annuncient, quia, sicut in fide Christi suspecti sunt, ita in testimonio humano dubii habentur. Infirmari oportet eorum testimonium, qui in fide falsi docentur, nec eis est credendum, qui ueritatis a se fidem abiecerunt. -+ -489+ <4 25> -C. XXV.+ Heretici, Iudei uel pagani Christianos accusare non possunt. Item Gaius Papa. -[Felici Episcopo]+ Pagani, uel heretici, siue Iudei non possunt Christianos accusare, aut uocem infamationis eis inferre. -Gratian.+ In hoc capitulo decernitur, ut heretici non inpetant recte credentes. Unde econtra intelligitur, quod heretici ab hereticis inpeti possunt. Item a tramite sui propositi uoluntarie recedentes non possunt inpetere seruantes limitem suae professionis. Ex hoc datur intelligi, quod recedentes a suo proposito similiter recedentes criminari possunt. Item non obedientes sanctionibus Patrum sanctorum non possunt accusare obtemperantes sacris constitutionibus. In quo similiter intelligitur, quod inobedientibus inobedientes accusare licet. Unde generaliter colligitur, quod in accusatione equalitas fidei et conuersationis inter accusantem et accusatum semper consideranda est, ut is, qui accusat, uel par, uel superior inueniatur.

-[PALEA.+ <4 26> -C. XXVI.+ Hereticus hereticum accusare et contra eum testificari potest. Item Nouellarum constituta nouella 45. in fine. Si hereticus contra hereticum litiget, liceat cuiuis eorum hereticum testem adducere. Sin autem orthodoxus contra hereticum litiget, pro orthodoxo quidem etiam heretici testimonium ualeat: contra orthodoxum autem solius orthodoxi testimonium ualeat. -@. 1.+ Orthodoxis autem litigantibus ad testimonium nulli heretico pateat aditus. -]+

-Gratian.+ Sed queritur, si flagitiosissimus catholicus possit conuenire hereticum de alio crimine, quam de heresi? Huic questioni ita respondetur: In quo hereticus inferior est, uidelicet in regula fidei, in eo a malo catholico accusari potest. In quo autem superior fuerit, uidelicet in conuersatione uitae, in eo a flagitiosissimo conuenire non potest. -@. 1.+ Item quod dicitur, pastores pro suis actibus magis sunt tollerandi quam corrigendi, dupliciter intelligitur, uel quia a criminosis tollerandi sunt et non corrigendi, unde ibi subinfertur, quia pro meritis subditorum deprauatur sepe uita rectorum. Quorum ergo merito (Deo permittente) uita rectorum deprauatur, ab eis potius sunt tollerandi, quam corrigendi. Vel quia sunt quidam, qui sepe deseruntur publicis documentis, et crimen, quod intendunt, probare non ualent. De quibus Augustinus ait in omelia de penitentia: -[c. 12.]+ <4 27> -C. XXVII.+ Que publicis documentis probari non possunt tolleranda sunt. Plerique boni uiri propterea sufferunt aliorum peccata, et tacent, quia sepe deseruntur publicis documentis, quibus ea, que ipsi sciunt, iudicibus probare non possunt. -IV. Pars.+ -Gratian.+ De his etiam illud Anacleti intelligitur: "Sententia Cham filii Noe dampnantur, qui suorum doctorum uel prepositorum culpam produnt ceu Cham, qui patris pudenda non operuit, sed ridenda monstrauit." Hac enim auctoritate subditi non prohibentur ab accusatione, sed a proditione. Aliud enim est prodere, aliud accusare. Prodit qui non probanda defert: accusat qui reo presente crimen iudici offert, probaturus quod intendit. Cham solus uidit pudenda patris, et ideo per eum intelliguntur, qui, cum sint soli conscii criminum -490+ suorum prelatorum atque ideo eos accusare non possunt, uitam tamen eorum infamando aliis ridendam offerunt. -@. 1.+ Item obicitur quod subditi et religiosi prelatos suos accusare non possunt. Legitur enim in Exodo, quod Maria soror Aaron, que prima post transitum maris rubri sumpto tympano ymnum cantare meruit, postea murmurans in Moysen, quod Ethiopissam duxerat in uxorem, a Domino lepra percussa est. -@. 2.+ Item in libro Regum legitur, quod cum Dauid fugeret a facie Saul, latuit in spelunca, in quam cum Saul diuertisset ad purgandum uentrem, Dauid precidit oram clamidis eius, quod se fecisse postea grauiter doluit et uehementer penituit. Saul a Domino erat reprobatus, et ex inuidia Dauid persequebatur, ut eum morti traderet. Dauid erat uir humilis et mitis, Sauli a Domino substitutus, per Samuelem unctus in regem, sed tamen, quia precidit oram clamidis Saulis, grauiter fleuit, cum a Saule sola amministratione unctionis superaretur. Unde datur intelligi, subditi, quamuis religiosi sint, prelatos suos criminosos accusare non possunt. Nam per Saulem, qui uentrem purgabat, prelati intelliguntur, qui malitiam corde conceptam in opus producunt. Item legitur in libro Regum, quod cum archa Domini reduceretur de Gabaa in Hierusalem, bubus recalcitrantibus archa inclinata est, cui dum Oza Leuites manum adhiberet, ut eam erigeret, a Domino percussus interiit. Per archam intelliguntur prelati, per Ozam subditi, per inclinationem archae casus prelatorum intelligitur, per illum, qui manum adhibuit, intelliguntur reprehendentes uel accusantes uitam doctorum, qui a Domino percussi intereunt. -@. 3.+ His ita respondetur: Verum est, per archam significari prelatos, et per Ozam subditos. Illud uero falsum est, quod per inclinationem archae significetur casus prelatorum. Aliud est enim inclinari uel descendere, aliud cadere. Legitur enim quod saluator noster se inclinauerit, sicut quando digito scribebat in terra et de montibus frequenter descenderit, in quos ascendebat, ut uel pernoctaret in oratione, uel ut discipulos in monte altiora doceret precepta, uel ut turbas fugiens ex altitudine montis eas respicere et libere posset docere. Inclinatio uel descensio humilitatem significat, qua spirituales nonnumquam carnalibus condescendunt, et eorum infirmitati conpatiuntur, iuxta illud Apostoli: "Quis infirmatur, et ego non infirmor?" Hos etiam significauerunt angeli, quos Iacob uidit in scala descendentes. De his etiam per Prophetam dicitur: "inclinauit celos, et descendit." Per archam ergo inclinatam intelliguntur, qui subditorum culpas misericorditer portant, et eorum infirmitati humiliter conpatiuntur. Unde bene dicitur, quod bubus recalcitrantibus archa inclinata est. Boues quippe recalcitrantes subditos significant suis doctoribus non obedientes, quibus dum prelati conpatiuntur, quasi bubus recalcitrantibus archa inclinatur. Leuita, qui manum adhibuit, significat illos, qui misericordiae compassionem in prelatis suis reprehendunt, eosque in seueritatis amaritudinem erigere uolunt. Unde bene Leuita ille Oza dicitur; Oza quippe robustus interpretatur. Illi enim robusti dicuntur, quia dum de sua iustitia presumunt, misericordiam Peccantibus negandam putant, et inpendentes reprehendunt. Unde a Domino percussi intereunt, quia sine misericordia iudicium erit illis, qui nolunt fieri misericordiam delinquentibus. Cui per Salomonem dicitur: "Noli esse nimis iustus, quia est iustus qui perit in iustitia sua." Sic et illud Moysi intelligitur. Per Moysem enim prelati intelliguntur, per Ethiopissam peccatores designantur. Moyses Ethiopissam uxorem ducit, cum quilibet predicator peccatorem sibi copulat, ut ex eo -491+ sobolem bonorum operum Deo gignere ualeat. Hanc copulam dum Maria, id est subditi, reprehendunt, lepra peccati inficiuntur. Vel per Mariam synagoga intelligitur, que in Moysem, id est in Christum, murmurauit, quia Ethiopissam, id est ecclesiam, de gentibus sibi copulauit, quos lepra perfidiae et erroris sordidos fecit. Non ergo his auctoritatibus subditi prohibentur ab accusatione prelatorum, sed monentur, ne reprehendant misericordem conpassionem eorum. -@. 4.+ Item per Saulem prelati intelliguntur, et per Dauid subditi. Saul purgans uentrem eos significat, qui malitiam corde conceptam foras in opus producunt. Sed in precisione clamidis non significatur reprehensio peccati. Per clamidem enim regni potestas intelligitur. Hanc precidit, qui prelatum sententia dampnationis ferit, quod nulli subditorum licet. Facta enim pastoris oris gladio, id est sententia dampnationis, a subditis ferienda non sunt. Hinc est, quod Ieronimus ait super Marcum de pontifice, qui scidit uestimenta sua. Scissio uestis scissionem significat sacerdotii, quod in proximo erat scindendum, et auferendum Iudeis. Vel per Dauid significantur, qui, nequiciam suorum prelatorum uidentes, maiora eorum peccata contempnunt, minima uero et leuia, quasi extremam oram clamidis precidentes, reprehendere et lacerare satagunt. Vel quia Saul solus diuertit in speluncam, in qua Dauid solus latebat. -@. 5.+ Idem super hoc potest intelligi quod de Cham dictum est, qui solus uidit pudenda patris, que non operuit, sed ridenda monstrauit. Hac itaque auctoritate non inhibetur subditis accusare prelatos, si accusabiles fuerint. -@. 6.+ Item probatur, quod subditi prelatos suos accusare non possunt, etiam si religiosi fuerint. Infames enim sunt eo ipso, quod suorum doctorum uitam reprehendere conantur. Infames enim sunt (ut canonum tradit auctoritas) omnes, qui in patres armantur, et qui doctorum suorum uitam reprehendunt uel accusant. Nullus autem infamis in accusatione prelatorum est audiendus, nisi forte a fide exorbitauerit ut supra dictum est. Cum ergo subditi eo ipso, quod in accusationem prelatorum prosiliunt, infames efficiantur, infamibus autem copia accusandi denegetur, patet, quod subditi prelatos suos accusare non possunt. -@. 7.+ His ita respondetur: Omnes prelati non pro prelatis habentur; nomen enim non facit episcopum, sed uita. Unde Gregorius Ianuario Episcopo scribit: -[lib. VII. Indict. 2. epist. 1.]+ <4 28> -C. XXVIII.+ Quem etas, non uita seniorem facit, grauiter increpandus est. Paulus dicit: "Seniorem ne increpaueris." Sed hec eius regula in eo est obseruanda, cum culpa senioris suo exemplo non trahit ad interitum corda iuniorum. Ubi autem senior iuuenibus exemplum ad interitum prebet, ibi districta increpatione feriendus est. Nam scriptum est: -492+ "Laqueus iuuenum omnes uos," et rursus, "Maledictus puer centum annorum." <4 29> -C. XXIX.+ Dignitas non facit episcopum, sed uita. Item Ieronimus ad Eliodorum. -[epist. I. de laude uitae solitariae.]+ Non omnes episcopi sunt episcopi. Attendis Petrum, Iudam considera. Stephanum suscipis, Nicolaum respice. -@. 1.+ Non facit ecclesiastica dignitas Christianum. Cornelius centurio adhuc ethnicus dono sancti Spiritus mundatur, presbiteros Daniel puer iudicat. -@. 2.+ Non est facile stare in loco Petri, et Pauli tenere locum, iam cum Christo regnantium. -@. 3.+ Infatuatum sal ad nichilum prodest, nisi ut proiciatur foras et a porcis conculcetur. <4 30> -C. XXX.+ Vita episcopi, non nomen reuerentiam meretur. Item Augustinus in omelia VI. Non omnis, qui dicit: Pax uobiscum, quasi columba audiendus est. Corui de morte pascuntur. Hoc columba non habet; immo de frugibus terrae uiuit, innocens est eius uictus. <4 31> -C. XXXI.+ Docti ab indoctis, clerici a laicis quandoque merito reprehenduntur. Item Beda in II. epistola Petri. Secuti sunt uiam Balaam ex Bosor, qui mercedem iniquitatis amauit, correptionem uero habuit suae uesaniae. Subiugale mutum quod hominis uoce loquens prohibuit prophetae insipientiam. Plerumque heretici tam stulta dogmata, tam execranda proferunt sacramenta, ut etiam hebetum sensus paganorum, et qui ratione diuinae agnitionis omnimodis carent, illorum detestentur insaniam, illorum distorta et Deo contraria itinera sanius sapiendo redarguant. Et (quod peius est) nonnumquam multi catholicorum in tantum mercedem amant iniquitatis, ut etiam docti ab indoctis, clerici a laicis merito redarguantur, qui iure conparantur prophetae, qui uerbis asinae contra naturam loquentis corripitur, nec tamen a proposito praui itineris retardatur. Quibus etiam aptissime nomen congruit ciuitatis, de qua Balaam uenisse perhibetur. Bosor namque carneus siue in tribulatione interpretatur. Neque enim alia magis causa luxuriosis existit, uerbum ueritatis amore pecuniae uel desideriorum temporalium adulterare, quam quia carnis se concupiscentiis manciparunt. Sed et nomen ipsius Balaam, qui uanus populus, siue precipitans eos, interpretatur, talibus conuenit. Qui enim agnitam uiam ueritatis sponte deserunt, quid nisi uanus populus sunt? Quid etiam -493+ in precipitium suos mergunt auditores, quibus non salutaria, que corrigant, sed que illos delectent erronea predicant? De quibus apte subditur: "Hii sunt fontes sine aqua, et nebulae turbinibus exagitatae, quibus caligo tenebrarum reseruatur." -Gratian.+ Quia ergo non omnes episcopi sunt episcopi, presbiteri a Daniele puero indicantur, sal infatuatum a porcis conculcatur, et qui dicit: Pax uobiscum, plerumque non columba, sed coruus reputatur: patet, quod non semper pro offitio uel auctoritate personae ab accusatione est cessandum, imo contra prauos est agendum, cum omnis persona criminaliter peccans alteretur, et (ut ita dicam) capite minor legibus censeatur. Qui enim facit peccatum seruus est peccati tam in pena quam in culpa. Unde Augustinus: <4 32> -C. XXXII.+ Qui susceptum offitium non administrat, non est episcopus, sed canis inpudicus. Qui nec regiminis in se rationem habuit, nec sua delicta detersit, nec filiorum crimen correxit, canis inpudicus dicendus est magis, quam episcopus. -Gratian.+ Quibus ergo Ieronimus, Augustinus, Gregorius auferunt nomen columbae, episcopi, senioris, nonne et priuilegium est auferendum dignitatis, ut possint a subditis reprehendi? Unde scriptura dissimulans priuilegium prauae senectutis ait: "Maledictus," non senior, sed "puer centum annorum." Aparet ergo, quod illi ex accusatione prelatorum infames fiunt, qui eorum uitam reprehendere et lacerare conantur, qui locum sui regiminis non nomine tantum, sed uita et moribus tenent. Alii autem potius laudabiles fiunt ex accusatione prelatorum suorum, quam infames. Item, quod dicitur: "Maiorum quispiam minorum accusationibus non inpetatur," minores non intelligendi sunt dignitate, sed uita. Unde Ieronimus ait de Paulo super epistolam ad Galatas: <4 33> -C. XXXIII.+ Maiores et minores non dignitate, sed uita intelligi oportet. Paulus Petrum reprehendit, quod non auderet, nisi se non inparem sciret. -Gratian.+ Hoc non de offitio ecclesiasticae dignitatis, sed de puritate uitae et sanctitate conuersationis intelligitur. Solus enim Petrus inter apostolos primatum gerebat. Hinc Augustinus ait ad Ieronimum: -[epist. XIX. prope finem]+ <1 C> <4 34> -C. XXXIV.+ Non episcopi nomen, sed uita maiorem facit. Quamquam secundum uocabula, que usus obtinuit, episcopatus sit presbiterio maior, Augustinus tamen Ieronimo minor est. -494+ <4 35> -C. XXXV.+ Episcopi licet sint pares meritis, gradu tamen dignitatis differunt. Idem libro II. de unico baptismo. -[contra Donatistas, cap. I.]+ Puto, quod sine ulla sui contumelia Ciprianus episcopus Petro apostolo conparatur, quantum attinet ad martirii coronam. Ceterum magis uereri debeo, ne in Petrum contumeliosus existam. Quis enim nescit illum principatum apostolatus cuilibet episcopatui preferendum? Sed etiamsi distat cathedrarum gratia, una est tamen martirum gloria. Item: Cum Petrus a Paulo posteriore corrigitur, et pacis atque unitatis uinculo custodito ad martirium promouetur, quanto facilius et fortius quod per uniuersae ecclesiae statuta firmatum est uel unius episcopi auctoritati, uel unius prouinciae concilio preferendum est? <4 36> -C. XXXVI.+ Non in honore, sed in ueritate filius equatur uel preponitur patri. Idem. -[tractatu XXX. in Ioannem, in fine.]+ Queritur pater de malo filio, queritur filius de duro patre. Seruamus honorificentiam, patri que debetur a filio. Non equamus filium patri in honore, sed preponimus filium patri in ueritate, et sic tribuimus honorem debitum, ut non perdat equitas meritum. <4 37> -C. XXXVII.+ Equales fuerunt meritis, licet gradu differentes, Petrus et Paulus. Item Ambrosius. -[sermone LXVI. de natali Petri et Pauli.]+ Beati Petrus et Paulus eminent inter uniuersos apostolos, et peculiari quadam prerogatiua precellunt; uerum inter ipsos quis cui preponatur incertum est. Puto enim illos equales esse meritis, qui equales sunt passione, et simili eos fidei deuotione uixisse, quos simul uidemus ad martirii gloriam peruenisse. -@. 1.+ Non enim sine causa factum putamus, quod una die, uno loco, sub uno persecutore passi sunt. Una die, ut ad Christum pariter peruenirent; uno in loco, ne alteri Roma deesset; sub uno persecutore, ut equalis crudelitas utrumque constringeret. Dies ergo pro merito, locus pro gloria, persecutor decretus est pro uirtute. Et in quo loco martirium tandem pertulerunt? In urbe Roma, que principatum et caput obtinet nationum, scilicet ut ubi caput superstitionis erat, illic caput quiesceret sanctitatis, et ubi gentilium principes habitabant, illic ecclesiarum principes morerentur. -V. Pars.+ -Gratian.+ Item penitentes, bigami, sacerdotes accusare non possunt. Unde generaliter colligitur, quod quicumque sacerdotes non sunt uel esse non possunt, in sacerdotes accusationem uel testificationem proferre non possunt. -495+ Unde Fabianus ait: -[epist. II. ad Episcopos orientales]+ <4 38> -C. XXXVIII.+ Qui sacerdotes esse non possunt, sacerdotes accusare non ualent. Ipsi apostoli, et eorum successores statuerunt, ut sacerdotes Domini non accusent, nec in eos testificentur, qui sui ordinis non sunt nec esse possunt. <4 39> -C. XXXIX.+ Sacerdotes accusare uel in eos testificari non ualent, qui ad sacerdotium eligi prohibentur. Item Damasus Papa. -[ad Stephanum Archiepiscopum, epist. III. c. 3.]+ Testes absque ulla infamia aut suspicione, uel manifesta macula, et uerae fidei plenitudine instructi esse debent, et tales, quales ad sacerdotium eligere diuina iubet auctoritas. Quoniam sacerdotes (ut antiquorum tradit auctoritas) criminari non possunt, neque in eos testificari, qui ad eundem non debent, nec possunt prouehi honorem. -Gratian.+ Sic et illud Siluestri intelligitur: "Laicus non accuset clericum, etc." id est, qui in inferiori gradu constituti ad superiorem ascendere non possunt, in superioribus agentes accusare non debent. -@. 1.+ Ecce, ostensum est, quid respondeatur auctoritatibus et argumentis, quibus subditi ab accusatione praelatorum uidebantur repellendi. Nunc demonstrandum est, quibus rationibus probentur recipiendi, et quid contra respondeatur a prelatis. Christus, qui erat pastor pastorum, ouibus suis, de quibus ait: "Non sum missus, nisi ad oues, que perierunt, domus Israel, etc." inter obprobria et uerbera, que patiebatur ab eis, ait: "Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo." Item: "Quis ex uobis arguet me de peccato?" At quicumque ad testificandum in aliquem uel ad arguendum admittuntur, ad eundem accusandum admitti possunt. Cum ergo oues, ut aduersus pastorem suum testimonium ferant, et ut ipsum (si possunt) reprehendant, admittantur, patet, quod subditi possunt accusare prelatos suos. -@. 2.+ His ita respondetur: Christus, quamuis esset pastor suarum ouium, quas uerbo et exemplo pascebat, tamen quantum ad offitiorum distributionem (ex qua hodie in ecclesia alii presunt aliis, unde quidam prelati quidam subditi uocantur) in populo illo pastorale offitium non gerebat. Mistica enim et uisibili unctione nec in regem, nec in sacerdotem unctus erat, que solae in illo populo personae prelaturae nomen sibi uendicabant. Non ergo ex hac auctoritate subditi probantur admittendi in accusatione prelatorum, sed tantum ostenditur, quod auditore eos reprehendere possunt, et in eos testificari, qui cum offitia ecclesiastica non habeant, uerbo tamen et exemplo quoscumque ualent lucrari Deo satagunt. -@. 3.+ Respondetur et aliter. Aliud est, quod de rigore cogimus seruare disciplinae, aliud, quod admittitur ex perfectionis consideratione. Christus Iudeos ad se arguendum admisit perfectione humilitatis, non seueritate iuris. Si enim legis rigore essent admissi, hac auctoritate criminosi et infames in accusatione religiosorum essent recipiendi, cum essent sceleratissimi, qui, de Christi nece tractantes, innocentem condempnare uolebant. Hoc ergo exemplo prelati non coguntur recipere subditos in accusatione sui, sed permittuntur. -@. 4.+ Item Paulus Petrum reprehendit, qui princeps apostolorum erat. Unde datur intelligi, quod subditi possunt reprehendere prelatos suos, si reprehensibiles fuerint. Sed hoc facile refellitur, si, unde sit reprehensus, aduertitur. Petrus -496+ cogebat gentes iudaizare et a ueritate euangelii recedere, cum Iudeis gregem faciens, et a cibis gentilium latenter se subtrahens. Par autem est in se a fide exorbitare, et alios exemplo uel uerbo a fide deicere. Hoc ergo exemplo non probantur prelati accusandi a subditis, nisi a fide forte exorbitauerint, uel alios exorbitare coegerint. -@. 5.+ Item cum Petrus intrasset ad Cornelium, conquesti sunt fratres, qui erant in Iudea, et reprehenderunt eum, quia ad gentilem diuertisset. Ecce, quod prelati iure possunt reprehendi a subditis. Sed huic oppositioni B. Gregorius respondit, dicens: -[Theoctistae Patriciae, lib. IX. epist. 39.]+ <4 40> -C. XL.+ Petrus a fidelibus interrogatus, cur ad gentes intrasset non ex potestate respondit, sed humiliter rationem reddidit. Petrus potestatem regni acceperat, et tamen idem apostolorum primus querimoniae contra eum a fidelibus factae, cur ad gentes intrasset, non ex potestate offitii, (qua posset dicere, oues pastorem suum non accusent nec reprehendant,) sed auctoritate diuinae uirtutis, qua gentiles acceperant Spiritum sanctum, respondit. -Gratian.+ Cum ergo Petrus potuit ex offitio repellere querelas, sed noluit, non hoc exemplo coguntur prelati suscipere reprehensionem subditorum. Ex hac etiam humilitatis dispensatione intelligitur illud Leonis IV. Lodowico Augusto: <4 41> -C. XLI.+ Inperiali iudicio Apostolicus emendare promittit, si quid erga subditos iniuste commisit. Nos, si incompetenter aliquid egimus, et in subditis iustae legis tramitem non conseruauimus, uestro ac missorum uestrorum cuncta uolumus emendare iudicio, quoniam si nos, qui aliena debemus corrigere peccata, peiora committimus, certe non ueritatis discipuli, sed (quod dolentes dicimus) erimus pre ceteris erroris magistri. Inde magnitudinis uestrae magnopere clementiam inploramus, ut tales ad hec, que diximus, perquirenda missos in his partibus dirigatis, qui Deum per omnia timeant, et cuncta (quemadmodum si uestra presens fuisset inperialis gloria) diligenter exquirant, et non tantum hec sola, que superius diximus, querimus ut examussim exagitent, sed siue minora, siue etiam maiora illis sint de nobis indicata negotia, ita eorum cuncta legitimo terminentur examine, quatinus in posterum nichil sit, quod ex eis indiscussum uel indiffinitum remaneat. -+ -VI. Pars.+ -Gratian.+ Item, cum Balaam ariolus iret ad maledicendum populum, angelus Domini asinae, cui insidebat, in uia se obposuit, euaginatoque gladio eam ab itinere conpescuit, quam dum ille uerberibus affligeret, in uocem prorupit, et prophetae uesaniam redarguit. Si ergo animal mutum angelica uirtute prophetae insipientiam reprehendit, multo magis subditi possunt accusare prelatos suos. -@. 1.+ His ita respondetur. Verum est, quod per asinam subditi significantur, et per Balaam prelati; non tamen hoc exemplo probantur prelati accusandi a subditis, sed subditis tantum forma datur humiliter renitendi prelatis, si forte eos ad malum cogere uoluerint; Balaam namque asinam urgens, ut ad maledicendum populo Dei eum ueheret, significat eos, qui uerberibus et cruciatibus a subditis exigunt, ut eis in malo fautores et coadiutores existant. Sed quia angelus, quilibet uidelicet predicator, euaginato gladio, aperte scilicet predicato timore et horrore futurae uindictae, a consensu alienae maliciae illos reuocat, licet eis in uocem conquestionis prorumpere et prelatis -497+ suis dicere: Cur nos uerberibus affligitis? cur nobis iniuste irascimini? numquid uobis aliquando inobedientes fuimus, nisi nunc, cum ad malum cogimur? Videte illum, qui prohibet ab incepto. Non ergo hinc prelati probantur accusandi a subditis. -@. 2.+ Item cum Dauid adulterium et homicidium commisisset, missus est a Deo Nathan propheta, ut eum redargueret. Ecce, quod prelati sunt arguendi et reprehendendi a subditis. -@. 3.+ Sed notandum est, quod duae sunt personae, quibus mundus iste regitur, regalis uidelicet et sacerdotalis. Sicut reges presunt in causis seculi, ita sacerdotes in causis Dei. Regum est corporalem inrogare penam, sacerdotum spiritualem inferre uindictam. Dauid ergo, etsi ex regali unctione sacerdotibus et prophetis preerat in causis seculi, tamen suberat eis in causis Dei. Unde reges a prophetis et sacerdotibus ungebantur et eorum oblatione peccata regum expiabantur. -@. 4.+ Sicut ergo Achaz a Domino lepra percussus est, qui sacerdotum offitia usurpare uoluit, sic sacerdotibus et prophetis regum offitia usurpare non licuit. Nathan ergo propheta, cum regem redarguit, suum executus est offitium, in quo erat rege superior, non usurpauit regis offitium, in quo erat rege inferior; monuit eum, ut per penitentiam peccata sua expiaret, non tulit in eum sententiam, qua tamquam adulter et homicida morti addiceretur. -@. 5.+ Sic et B. Ambrosius inperatorem excommunicauit, et ab ecclesiae ingressu prohibuit. -@. 6.+ Sicut enim non sine causa iudex gladium portat, ita non sine causa claues ecclesiae sacerdotes accipiunt. Ille portat gladium ad uindictam malefactorum, laudem uero bonorum, isti claues habent ad exclusionem excommunicandorum et reconciliationem penitentium Hoc ergo exemplo subditi probantur reprehendendi a prelatis, non prelati a subditis. -@. 7.+ Item Daniel nulla legitima potestate functus iudices a populo constitutos de falso testimonio conuicit, et conuictos dampnauit. Constat ergo, quod nullam potestatem habentes possunt redarguere dignitatibus sublimatos. -@. 8.+ His ita respondetur. Miracula (et maxime ueteris testamenti) sunt admiranda, non in exemplum nostrae actionis trahenda. Multa enim tunc concedebantur, que nunc penitus prohibentur. Tunc enim Samuel Agag pinguissimum regem Amalech in frustra conscidit; nunc nulli ecclesiasticorum iudicium sanguinis agitare licet. Tunc Finees Iudeum coeuntem cum Madianita interfecit, et reputatum est ei in iustitiam; hodie sacerdotibus in perniciem sui uerteretur offitii. Exemplo ergo Danielis non solum accusandi uel redarguendi, sed etiam iudicandi potestatem subditi sibi in prelatos uendicarent, si illud in argumentum nostrae actionis liceret assumi, quod nulla umquam auctoritate permittitur. Magis ergo ex hoc facto datur intelligi, quod in nouissimis temporibus suscitaret Deus spiritum pueri iunioris, illius uidelicet, de quo per prophetam dicitur: "puer natus est nobis," et iterum: "Ecce puer meus," qui iudices iniquitatis, scribas scilicet et Phariseos, falsis criminibus Susannam, id est ecclesiam, accusantes et ream adulterii pronunciantes, eo quod Christum sequeretur, conuinceret et condempnaret. -@. 9.+ Item Ieronimus refert in libro uirorum illustrium, quod Damasus Papa a subditis de adulterio accusatus cum quadraginta duobus episcopis se purgauit. -@. 10.+ Item Simacus Papa, in Romana sinodo dignitate sua expoliatus, prius statui pristino reddi decernitur, ut tunc ueniret ad causam, et si ita recte uideretur, accusantium propositionibus -498+ responderet. Digna res uisa est maximo numero sacerdotum, atque mereretur effectum, et cum postmodum ordinaretur, quomodo esset accusandus, prefatus Papa, ut causam diceret, occurrebat; sed ab emulis est inpeditus. Item Gregorius Papa ait de se ipso: <4 42> -C. XLII.+ Redarguendi se licentiam B. Gregorius aliis prestat. Si quis super his nos redarguere uoluerit, uel extra auctoritatem nos facere contenderit, ueniat ad sedem apostolicam, ut ibi ante confessionem B. Petri mecum iuste decertet, quatinus ibi unus ex nobis sententiam suscipiat suam. -Gratian.+ Ex his omnibus colligitur, quod subditi possunt reprehendere et accusare prelatos suos. Sed sicut de Christo dictum est, quando Iudeis dixit: "Si male locutus sum, etc." ita de istis intelligendum est, quod suo exemplo prelatis dederunt facultatem recipiendi subditos in accusatione sui, sed non coegerunt. <4 43> -[C. XLIII.]+ Item. Paulus Deaclinae ciuitatis episcopus accusatur a subditis de lapsu carnis, conuincitur, deponitur, alter loco eius substituitur. Hoc an ex dispensatione accusati, an ex rigore iuris sit factum, ex registro Gregorii ad Iohannem Episcopum -[primae Iustinianeae]+ capitulo CCXVII., potest perpendi, ubi ait: <4 44> -C. XLIV.+ Paulus Deaclinae ciuitatis episcopus subditorum accusatione conuictus deponitur. Lator Nemesion ad nos ueniens indicauit, quod Paulus Deaclinae ciuitatis episcopus, inter alia mala in corporali crimine lapsus, a suis clericis accusatus atque conuictus, episcopali sententia depositus est; postea, cum auxilio secularium ueniens, episcopatum more predonis ingressus est, ablatisque rebus ecclesiae dilectissimum Nemesion latorem presentium sibi substitutum ab eo proiecit, et ad summam iniuriam ac necem pene perduxit. Fraternitas itaque uestra hec omnia curet addiscere, et quecumque ecclesiae abstulit omni mora uel excusatione cessante reddere conpellat. Si uero nichil ecclesiae, sed proprium se dixerit abstulisse, (quamuis graue et iniquum fuerit, ut non a uobis, uel a metropolitano eius hoc petierit, sed temerario ausu agere presumpserit,) uerum tamen si quid proprium tulit, sub fraternitatis uestrae debet examine constare si uerum est. Sed et illud diligenter querendum est, si quid male de rebus dilapidauit ecclesiae, ut ex eo, quod nunc abstulit, illud reformare ac satisfacere modis omnibus conpellatur. -Gratian.+ Hoc dicto non in accusatores uel depositores ulciscitur, sed in depositum ulterius prosequitur, ut si ultra ad episcopatum aspirare temptauerit, modis omnibus repellatur, et ad agendam penitentiam perennem in monasterio detrudatur. Quem ergo Gregorius ad episcopatum aspirantem modis omnibus repellit, quem graui penitentiae subicit, patet, non sua dispensatione, sed canonum censura a subditis accusatum et -499+ conuictum. Et ut iam non exemplis, sed legibus agamus, uidendum est, quid Gregorius scribat Innocentio et reliquis Episcopis Sardiniae, -[lib. VII. Indict. 2. epist. 8.]+ ita dicens: <4 45> -C. XLV.+ Quod subditi prelatos suos accusare possunt. Metropolitanum uestrum in aliquo postponere non presumatis, excepto si (ut non optamus) contra eundem uos habere aliquid causae contingat, ut ob hoc sedis apostolicae iudicium petere debeatis. <4 46> -C. XLVI.+ Vitam prelatorum subditi nulla simulatione negligant. Item uniuersis Episcopis Concilii Vizachii. -[lib. X. epist. 37.]+ Sicut (inquit) laudabile discretumque est reuerentiam et honorem exhibere prioribus, ita rectitudinis et Dei timoris est, si qua in eis indigent correctione, nulla dissimulatione postponere, ne totum (quod absit) corpus morbus inuadat, si languor non fuerit curatus in capite. Quedam enim de primate uestro Clementio ad nos perlata sunt, que quoniam ita grauia sunt, ut transire indiscussa nullo modo debeant, fraternitatem uestram hortamur, ut cum omni sollicitudine ac uiuacitate ueritatis indagare multis modis debeatis illata, et si sunt ut audita sunt, ultione canonica resecentur. -@. 1.+ Ammonemus autem, ut non cuiuscumque personae gratia, non fauor, non quodlibet blandimentum quemquam uestrum ab his que nunciata sunt nobis molliat, uel a ueritate excutiat, sed sacerdotaliter ad inuestigandam ueritatem uos propter Deum accingite. Nam si quis in hoc piger aut negligens esse presumpserit, dictis criminibus apud Deum se nouerit esse participem, cuius zelo ad perscrutandas subtiliter nefandi facinoris causas non mouetur. -Gratian.+ Hec si quis specialia, et ex his generalem regulam colligi non oportere contendit, audiat, quid Gelasius c. XXVII. dicat, omnibus clericis cuiuscumque ordinis ita scribens: <4 47> -C. XLVII.+ Clerici excessus sui episcopi auribus deferant Romani Pontificis. Quapropter nec clericorum quisquam apostolicae offensae se confidat futurum inmunem, si in his, que salubriter sequenda deprompsit auctoritas apostolica, siue episcopum, siue presbiterum, seu diaconum uiderit excedentem, et non protinus ad aures Romani Pontificis  -500+ deferre curauerit, probationibus dumtaxat conpetenter exhibitis, ut transgressoris ultio fiat ceteris interdictio delinquendi. Sin uero, modis omnibus erit unusquisque pontificum ordinis et honoris sui elisor, si cui clericorum uel auditui totius ecclesiae hec putauerit subprimenda. <4 48> -C. XLVIII.+ De eodem. Item. Si quid in ecclesia dampni, aut in his, que sunt preceptionis nostrae prohibita, pontificem uestrum uideritis admittere, mox nostris auribus relatione signate, ut quid fieri debeat censeamus. <4 49> -C. XLIX.+ Clerici aut laici sine examinatione ad episcoporum accusationem non admittantur. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 21.]+ Clericos aut laicos passim accusantes et sine probatione episcopos aut clericos ad accusationem non recipiendos decernimus, nisi prius discutiatur eorum estimationis opinio. <4 50> -C. L.+ Quelibet persona episcopos aut alios accusans, monstranda documentis inferat. Item ex Sinodo Romana. Si quis episcopus, aut diaconus, uel quilibet clericus apud episcopos (quia alibi non oportet) a qualibet persona accusati fuerint, quicumque fuerit ille uir, siue sublimis honoris, siue alterius dignitatis, qui hoc genus illaudabilis intentionis arripuerit, nouerit dicenda probationibus, monstranda documentis se debere inferre. <4 51> -C. LI.+ Sacerdotes non accusent qui ad eundem ordinem prouehi non possunt. Item Damasus Papa Stephano Archiepiscopo. -[epist. III. cap. 3.]+ Sacerdotes (ut antiqua tradit auctoritas) criminari non possunt, nec in eos testificari, qui ad eundem non debent nec possunt prouehi honorem. <4 52> -C. LII.+ Nisi inreprehensibiles in maiorum accusatione non recipiantur. Item Yginus Papa. -[epist. I.]+ Criminationes maiorum natu per alios non fiant, nisi per -501+ ipsos, qui crimina intendunt, si tamen ipsi digni et inreprehensibiles aparuerint, et actis publicis docuerint omni suspicione carere et inimicitia, et inreprehensibilem fidem habere ac conuersationem ducere. -Gratian.+ Colligitur itaque ex his omnibus, quod subditi in accusatione prelatorum sunt admittendi. Nunc uidendum est, an monachi in accusatione episcoporum sint audiendi? Adrianus Papa -[in capitulis c. 3I.]+ uidetur eos ab accusatione remouere, ita dicens: <4 53> -C. LIII.+ Monachi sacerdotes accusare uel in eos testificari non possunt. Placuit eorum accusandi sacerdotes et testificandi in eos uocem obstruere, quos non humanis uocibus, sed diuinis mortuos esse scimus, quia funestam uocem potius interdici quam audiri oportet. -Gratian.+ Item in Concilio Calcedonensi -[c. 4.]+ precipitur, ut ecclesiasticas actiones monachi attrectare non presumant. <4 54> -C. LIV.+ Monachi in accusatione non sunt audiendi. Item Pelagius Papa. -[II. Episcopis Italiae.]+ Nullus monachus talia usquam arripiat, nec secularia aut ecclesiastica negotia perturbare presumat, quia mortua est in talibus uox eorum. -Gratian.+ Sed aliud est, quod ex presumptione assumitur temeritatis: aliud, quod ex necessitate geritur karitatis. Monachi enim ex presumptione episcopos accusare non possunt: ex karitate possunt. Unde et in canonibus precipitur, ut cubicularii episcopi sint uel religiosi clerici, uel electi monachi, ut de eius uita testimonium dicere possint. -VII. Pars.+ -@. 1.+ Item illud Eleuterii Papae -[in epist. ad Galliae prouincias]+ omnibus generaliter dicitur: <4 55> -C. LV.+ Consentire conuincitur, qui cum possit, peruersis negligit obuiare. Negligere, peruersos cum possis perturbare, nichil est aliud quam fouere. Nec caret scrupulo societatis occultae qui manifesto facinori desinit obuiare. Item Ieronimus tam de se, quam de aliis monachis in primo prologo bibliotecae scribit, dicens: <4 56> -C. LVI.+ Ecclesiae parum prodesse conuincitur eius uita, qui destruentibus non resistit. Sancta quippe rusticitas solum sibi prodest, et quantum ex uitae merito edificat ecclesiam Christi, tantum nocet, si destruentibus non resistat. -502+ <4 57> -C. LVII+ Subditi uicia prelatorum reprehendere studeant. Item Gregorius. Ammonendi sunt subditi, ne plus quam expedit sint subiecti, ne, cum student plus quam necesse est hominibus subici, conpellantur eorum uicia uenerari. Idem generali Sinodo presidens dixit: -[c. 2.]+ <4 58> -C. LVIII.+ Clerici siue electi monachi sint cubicularii episcopi. Cum pastoris uita in exemplo debeat esse discipulis, plerumque clerici qualis in secreto sit uita sui pontificis nesciunt, quam tamen, seculares pueri sciunt. De qua re presenti decreto constituimus, ut quidam ex clericis, uel etiam ex monachis electi, in ministerio cubiculi pontificalis obsequantur, ut is, qui in loco regiminis est, tales habeat testes, qui ueram eius in secreto conuersationem uideant, et ex sedula uisione exemplum profectus sumant. Item Virgilio Episcopo Arelatensi: -[lib. IX. ep. 49]+ <4 59> -C. LIX.+ Prauos in sua societate episcopus habere non debet. Peruenit ad nos, fratrem et coepiscopum nostrum Serenum Masiliensem prauos homines omnino in societate sua habere, ita denique, ut presbiterum quemdam, qui post lapsum in suis adhuc dicitur iniquitatibus uolutari familiarem habeat. Quod a uobis subtiliter est requirendum, et si ita constiterit, curae uobis sit nostra eum sic uice corrigere, ut qui talem recipit non familiaritate fouere, sed discat potius ultione conprimere, et qui receptus est discat lacrimis peccata diluere, non iniquitatem inmundiciis cumulare. <4 60> -C. LX.+ Viros boni testimonii episcopi semper secum habeant. Item Pascalis Papa. Episcopi lectioni et orationi uacent, et semper secum presbiteros et diaconos, aut alios boni testimonii clericos habeant, ut secundum apostolum et sanctorum Patrum instituta possint inreprehensibiles inueniri. -Gratian.+ Item Iohannes Baptista, cum heremiticam uitam, duceret, scribas et Phariseos, sacerdotes et Leuitas Iudeorum ad se uenientes aspera increpatione redarguit. -@. 1.+ Item ex canonibus diffinitur: "Illi sacerdotes accusare possunt, qui ad eundem gradum conscendere ualent." Cum ergo monachi ad sacerdotii gradum laudabiliter pertingere ualeant, patet, quod et ipsi sacerdotes libere accusare possunt. -503+ <1 C> <3 8> -QUESTIO VIII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De accusationibus uero, qualiter fieri debeat in canonibus aperte discernitur. Ait enim Calixtus Papa: -[ad Episcopos Galliae, ep. II.]+ <4 1> -C. I.+ Accusatio semper fiat in scriptis. Accusatorum personae sine scripto numquam recipiantur nec absente eo, quem accusare uoluerint, quibuslibet accusare permittatur. <4 2> -[C. II.]+ Codice libro IV. titulo De probationibus. -[l. fin.]+ Sciant cuncti accusatores, eam rem se deferre debere in publicam notionem, que munita sit testibus idoneis, uel instructa apertissimis documentis, uel indiciis ad probationem indubitatis et luce clarioribus expedita. <4 3> -C. III.+ Accusatio semper debet fieri in scriptis. Item Euticianus Papa. -[Episcopis Siciliae, ep. II.]+ Quisquis ille est, qui crimen intendit, in iudicium ueniat, nomen rei indicet, uinculum inscriptionis arripiat, custodiae similitudinem (habita tamen dignitatis estimatione) potiatur, nec sibi nouerit licentiam mentiendi, cum calumpniantes ad uindictam poscat similitudo suplicii. Qui uero ad sortilegos magosque concurrunt, nullatenus ad accusationem sunt admittendi. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Sixtus Papa. -[III. in epist. ad Episcopos orientales, cap. 4.]+ Qui crimen obicit, scribat se probaturum. Et qui non probauerit quod obiecit, penam, quam intulerit, ipse patiatur. Sed Stephanus Papa contra uidetur scribere, dicens: -[ep. II. c. 4.]+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Per scripta nullius accusatio suscipiatur, sed propria uoce (si legitima et condigna accusatoris persona fuerit) presente uidelicet eo, quem accusare desiderat, quia nullum absens accusare potest, nec ab aliquo accusari. -Gratian.+ Sed Calixtus Papa precepit, ut accusator presente eo, quem accusat, in scriptis accusationem iudici offerat, et -504+ propria uoce litteras suae accusationis legat. Stephanus autem prohibet, ne absens aliquem per epistolam accusare audeat. -II. Pars.+ -@. 1.+ Que uero sit forma accusationis, quis modus concipiendorum libellorum, Paulus in Digestis, libro de publicis iudiciis, titulo de accusationibus et inscriptionibus, -[lege 3.]+ ostendit, dicens: -@. 2.+ "Libellorum inscriptionis conceptio talis est: Consul et dies. Apud illum pretorem uel consulem Lucius Titius professus est, se Meuiam lege Iulia de adulteriis ream deferre quod dicat eam cum Gaio Seio in ciuitate N, domo illius, mense N, consulibus N, commisisse adulterium. Utique enim et locus designandus est, in quo adulterium commissum est, et persona, cum qua admissum dicitur, et mensis. Hoc enim lege Iulia publicorum cauetur, et generaliter precipitur omnibus, qui aliquem reum deferunt. Neque autem diem, neque horam inuitus conprehendant. Quod si libelli inscriptionum legitime ordinati non fuerint, rei nomen aboletur, et ex integro repetendi reum potestas fiet. -@. 3.+ Item subscribere debebit is, qui dat libellum, se professum esse, uel alius pro eo, si litteras nesciat. Sed si aliud crimen obiciat, ueluti quod domum suam prebuit, ut stuprum materfamilias pateretur, quod adulterum deprehensum dimiserit, quod pretium pro conperto stupro acceperit, et si quid simile, id ipsum libello conprehendendum erit. Si accusator decesserit, aliaue causa eum inpedierit, quo minus accusare possit, et si quid simile, nomen rei aboletur postulante reo, idque et lege Iulia de ui, et senatusconsulto cautum est, ita ut liceat alii ex integro repetere reum. Sed intra quod tempus, uidebimus; et utique XXX. dies utiles obseruandi sunt." <1 C> <2 3> -CAUSA III.+ -GRATIANUS.+ Quidam episcopus a propria sede deiectus est, petit restitui; post restitutionem ducitur in causam, inducias postulat, tandem ad eius accusationem procedit quidam non legitime coniunctus, et duo infames, et tres religiosi; accusatores testes de domo sua producunt, et alios sibi inimicos extra suam prouinciam; reus criminoso iudici offertur ab uno tantum audiendus et iudicandus. Quidam de accusatoribus et testibus absentes per epistolam illum accusare, et in eum testificari contendunt; cum multa capitula ei obicerentur, in primo accusatores deficiunt; demum accusatio in accusatorem uertitur. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, an restitutio danda sit quibuslibet expoliatis? -(Qu. II.)+ Secundo, de induciis, an post restitutionem tantum, an etiam post uocationem ad causam quibuslibet concedendae sint? -(Qu. III.)+ Tertio, quo spatio mensium utrique sint concedendae? -(Qu. IV.)+ Quarto, -505+ an infames et non legitime coniuncti ad accusationem sint admittendi. -(Qu. V.)+ Quinto, an testes de domo accusatorum sint producendi, uel inimicorum uox sit audienda? -(Qu. VI.)+ Sexto, an extra prouinciam reus sit producendus? -(Qu. VII.)+ Septimo, an sit audienda eius sententia, quem cum reo par inficit malicia? -(Qu. VIII.)+ Octauo, an ab uno tantum episcopus sit audiendus uel iudicandus? -(Qu. IX.)+ Nono, an accusatores uel testes in absentem uocem accusationis uel testificationis exhibere ualeant? -(Qu. X.)+ Decimo, an deficientes in primo capitulo sint admittendi ad sequentia? -(Qu. XI.)+ Undecimo, an accusato liceat accusationem in accusatorem uertere? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ Quod restitutio quibuslibet danda sit, multis auctoritatibus probatur. Ait enim Gaius papa: -[epist. unica ad Felicem Episcopum, cap. 3.]+ <4 1> -C. I.+ Expoliatis uel eiectis omnia sunt redintegranda. Episcopis suis rebus expoliatis uel a propriis sedibus eiectis omnia, que eis ablata sunt, legibus sunt redintegranda, quia priusquam factum fuerit hoc, nullum crimen eis obici potest. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Fabianus Papa. -[ep. II. Episcopis orientalibus.]+ Episcopi, si a propriis sedibus aut ecclesiis sine auctoritate Romani Pontificis expulsi fuerint, antequam ad sinodum uocentur, proprius locus et sua omnia redintegranda sunt. Nulla enim ratio permittit, dum ad tempus eorum bona, uel ecclesiae, atque res ab emulis aut a quibuscumque detinentur, ut aliquid illis obici debeat. Nec quicquam potest eis quilibet maiorum uel minorum obicere, dum suis ecclesiis, uel rebus, uel potestatibus carent. -Gratian.+ Sed notandum est, quod restitutionis sententia sola non sufficit, nisi presentialiter omnia iudicis offitio restituantur, ut eiectus uel expoliatus etiam naturalem possessionem recipiat, siue animo suo et corpore alieno, ueluti per procuratorem, siue animo et corpore suo. Cuncta quoque, que sibi ablata fuerant quacumque conditione, in eodem loco, unde surrepta fuerant, sunt reuocanda. Unde Iohannes urbis Romae Episcopus scribit Zachariae Archiepiscopo: -[epist. I.]+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Redintegranda sunt omnia expoliatis uel eiectis episcopis presentialiter ordinatione pontificum, et in eo loco -506+ unde abscesserant, funditus reuocanda, quacumque conditione temporis, aut captiuitate, aut dolo, aut uiolentia malorum, et per quascumque iniustas causas res ecclesiae, uel proprias, id est suas substantias perdidisse noscuntur. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Eusebius apostolicae sedis Episcopus, omnibus episcopis. Redintegranda sunt omnia expoliatis uel eiectis episcopis, etc. usque funditus reuocanda, eodem modo, ut supra. <4 5> -C. V.+ Non est sacerdos, sed scismaticus, qui fratrum se obsequio subtrahit. Item Alexander Papa. -[epist. II. in princip.]+ Nulli dubium est, quia boni a malis semper persecuntur et tribulantur. Propter quod nos oportet humiliari sub potenti manu Dei, ut liberet nos in tempore tribulationis. Nam diabolus non cessat circumire, querens quem deuoret, et querere quos ex fidelibus perdat, et maxime illos, quos ardentiores in seruitio saluatoris eique familiares inuenerit. Familiares dico eos, quos sacrari, et in ordine apostolatus constitui uoluit. Ipsi enim pro populo interpellant, et peccata populi comedunt, quia suis precibus et oblationibus ea delent atque consumunt. Et infra: Qui autem ex uestro fuerit collegio, et ab auxilio uestro se subtraxerit, magis scismaticus quam sacerdos esse probabitur. "Ecce" (inquit Propheta) "quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum." Illi uero non habitant in unum, qui fratrum se solatio subtrahunt, aut (quod deterius est) fratribus insidias aut laqueos ponunt. Et infra: Dominum crucifigunt, qui eum in sacerdotibus suis persecuntur, quia crux a cruciatu dicitur. Magnum uero cruciatum sustinet qui uim patitur. <4 6> -C. VI.+ Excommunicentur qui obprobrium et calumpniam inferunt sacerdotibus. Item Fabianus Papa. -[ep. II. ad Episcopos orientales]+ Deus ergo, fratres, ad hoc preordinauit uos et omnes, qui summo sacerdotio funguntur, ut iniusticias remoueatis, et presumptiones abscidatis, et in sacerdotio laborantibus succurratis, et obprobriis et calamitatibus eorum locum non prebeatis, sed ei, qui calumpniam uel obprobrium patitur, adiutorium feratis; illum uero, qui calumpniam uel obprobrium facit, abscidatis, et Domino in suis sacerdotibus opem feratis. -Gratian.+ Patet ergo, quod expoliati prius sunt presentialiter restituendi, antequam ad causam sint uocandi. Sed obicitur, ubi non fuit legitima institucio, ibi non potest esse restitucio. Non -507+ enim probatur destitutus qui prius non fuit institutus, ac per hoc nec restaurationem postulare potest. Illi ergo, quorum electio uiciosa est, uel qui a clero non sunt electi, uel a populo expetiti, uel qui per symoniam inrepserunt, non sunt habendi inter episcopos, et ideo, si a sedibus, quas tenere uidebantur, expulsi fuerint, non possunt restitutionem petere ante, quam uocentur ad causam. Unde supra in tractatu ordinandorum: "Si quis pecunia uel gratia humana, seu populari uel militari tumultu, etc." Sed hoc in eo tantum casu intelligitur, quo apostolica sedes per uiolentiam occupatur, quo casu iudex non inuenitur, cuius offitio ille apostaticus possit excludi. In aliis autem locum non habet, cum uiolenta possessio, nisi per iudicis sententiam, uiolento detentori detrahi non possit. Si autem uerus dominus, bello non continuato, sed renouato, ui illum eiecerit de possessione, iudicis auctoritate predoni possessionem restituet. Si ergo episcopi a sedibus, quas quoquomodo tenere uidebantur, non per iudicem, sed uiolenter eiecti fuerint, post eiectionem restituendi sunt ante regularem ad sinodum uocationem. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De induciis autem post restitutionem prestandis, et quo spatio temporis concedendae sint, scribit Iohannes Papa, -[epist. I. ad Zachariam Archiepiscopum]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Secundum tempus expoliationis conceduntur induciae restitutionis. Quanto expoliati tempore uel expulsi esse uidebantur ante, quam ad sinodum conuocentur, sub eodem spatio temporis eis induciae indulgeantur. <4 2> -C. II.+ Dum possessiones uel res episcopi detinentur, aliquid sibi obici non potest. Item Pelagius Papa. -[II. Episcopis Italiae]+ Cum ecclesiae alicuius episcopi, aut possessiones uel res ab emulis eius uel a quibuscumque aliis non sua sponte detinentur, aliquid illi non debet aut potest a quoquam ante redintegrationem omnium suarum rerum obici. Sed prius illi legibus redintegranda sunt omnia, et postea tempore a Patribus prefinito prefinita negotia sunt uentilanda. -+ <4 3> -C. III.+ Ante litem contestatam uiolenter ablata restituantur. Item Stephanus V. Gerardo Lodicensi. Oportet, ut primum uos tam de inuasis ciuitatibus, et monasteriis, et mansis, quamque et de reliquis generaliter -508+ rebus reinuestire faciatis, quia nec nudi contendere, nec inermes inimicis nos debemus obponere. <4 4> -C. IV.+ Deiciantur a clero et infames fiant, qui loca expulsorum adulterina feditate inuaserunt. Item Euaristus Papa. -[epist. II.]+ Audiuimus quosdam a uobis infamatos et dilaceratos episcopos a ciuitatibus propriis pulsos (quia alibi constitui episcopi non possunt, nisi in ciuitatibus non minimis), et alios ipsis uiuentibus constitutos. Ideo hec uobis scribimus, ut sciatis hoc fieri non licere, sed proprios reuocari et integerrime restitui debere. Illos uero, qui adulterina feditate suas sponsas (quas et uxores eorum prefixo tenore esse intelligimus) tenent, eici, et adulteros atque infames fieri, eosque ab ecclesiasticis honoribus arceri iubemus. Si autem aduersus eos aliquam querelam habueritis, his peractis inquirendum erit et auctoritate huius sanctae sedis terminandum. <4 5> -C. V.+ Induciae sex mensium eiectis uel expoliatis prestantur. Item Gaius. -[epist. I. ad Felicem]+ Eiectis uel expoliatis post integram restaurationem anniuersariae induciae uel sex mensium indulgendae sunt. <4 6> -C. VI.+ Post restitutionem induciae prestandae sunt. Item Eusebius. -[Papa epist. II.]+ Prius ergo oportet omnia expoliatis legibus redintegrari, et ecclesias, que sibi sublatae sunt, cum omni priuilegio sibi restitui, et postmodum non sub angusto tempore spatium eis indulgeatur, sed quantum expoliati uel expulsi uidebantur ante, quam ad sinodum conuocentur. -+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Felix Papa. -[II. in rescripto ad Episcopos Egipti, cap. 8.]+ Tamdiu in sede propria pacifice et potestatiue cuncta acta disponens resideat, quamdiu expulsus uel expoliatus suis carere uisus est rebus. <4 8> -C. VIII.+ Ante restitutionem aliquis ad causam uocari non debet. Idem. -[Felix Papa I. epist. II. ad Episcopos Galliae]+ Si episcopus suis fuerit aut ecclesiae sibi commissae rebus expoliatus, aut (quod absit, quod alienum ab omnibus esse debet fidelibus) a sede propria eiectus aut in detentione aliqua a suis ouibus fuerit sequestratus, tunc canonice -509+ ante in pristino statu restituatur cum omni priuilegio sui honoris, et sua omnia, que insidiis inimicorum suorum ei ablata fuerant, legibus redintegrentur. Non enim conuocari uel preiudicari poterit, nisi ipse pro sua necessitate (minime tamen iudicandus) aduenire sponte elegerit. Nullatenus ergo a quoquam cogatur ante, quam integerrime omnia, que per suggestiones suorum inimicorum amiserat, potestati eius ab honorabili concilio legali ordine redintegrentur. -@. 1.+ Presul uero cum omni honore statui pristino reddatur, et ipse dispositis ordinatisque libere ac secure diu suis, tunc regulariter infra quatuor, uel quinque, uel sex, aut septem menses, iuxta quod possibilitas ei fuerit, et non ante conuocatus, ad tempus in legitimo concilio et canonico conueniat ad causam, et si ita iuste uidetur, accusantium propositionibus respondeat. -II. Pars.+ -Gratian.+ Quod si male uiuendo ecclesiae facultates dispersit episcopus, quousque ab eius patrimonio, de dilapidatione rerum ecclesiasticarum cognoscatur, submouendus est, exemplo tutorum et curatorum, qui, dum sunt suspecti, a tutela, uel cura remouentur, donec de suspecto cognoscitur. Unde Pelagius Papa Petro presbitero. <4 9> -C. IX.+ Ab administratione remoueatur qui res ecclesiae male uiuendo dispergit. Quia ea, que de fraudibus Maximiliani flebili ad aures nostras suplicum relatione uenerunt, non facile secundum ueritatem agnosci potuerunt, nisi facultas ecclesiae, quam in usus suos male conuertendo dispersit, ab eius potestate, donec causa cognoscatur, seponatur: idcirco uos eum a supradictae ecclesiae patrimonio uolumus interim submouere, et in uestro discussionis ipsius tempora moderamine detineri. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero post uocationem uenienti ad iudicium induciae negandae non sint, idem Felix Papa -[II. in epistola ad fratres Egipti cap. 8.]+ testatur, dicens: <4 1> -C. I.+ Venienti ad iudicium induciae non negentur. Cum accusatus ad iudicium uenerit, si uoluerit, induciae ei petenti a Patribus constitutae absque inpedimento concedantur, et iudices a se electi sibi tribuantur. -510+ <4 2> -C. II.+ Quot mensium induciae episcopis prestandae sint. Item ex epistola Felicis II. fratribus Egiptiorum. -[c. 20.]+ De induciis uero episcoporum, super quibus consuluistis, diuersas a Patribus regulas institutas inuenimus. Quidam enim ad repellenda machinamenta inpetitorum, et suas preparandas responsiones, et testes confirmandos, et consilia episcoporum atque amicorum querenda, annum et sex menses mandauerunt concedi. Quidam autem annum, in quo plurimi concordant. Minus uero quam sex menses non reperi, quia et laicis hec indulta sunt, quanto magis Domini sacerdotibus? Et infra: -@. 1.+ Induciae non sub angusto tempore, sed sub longo spatio concedendae sunt, ut accusati se preparare, et uniuersos communicatores in prouinciis positos conuenire, et testes preparare, atque contra insidiatores se pleniter armare ualeant. <4 3> -C. III.+ De induciis prestandis. Item Eleuterius Papa. -[in epist. ad Galliae prouincias]+ Induciae non modicae ad inquirendum dandae sunt, ne aliquid prepropere agi a quacumque parte uideatur, quia per subreptionem multa proueniunt.

-[PALEA.+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Damasus Papa epistola III. ad Stephanum Archiepiscopum. Induciae accusatis in criminalibus causis sex mensium uel eo amplius, si necesse fuerit, concedendae sunt. -]+

-II. Pars.+ -Gratian.+ Spatium uero dilationum, sicut in III. libro Codicis titulo -[11.]+ de dilationibus inuenitur, hac ratione moderandum est, ut, si ex ea prouincia, ubi lis agitur, uel persona, uel instrumenta poscentur, non amplius quam tres menses indulgeantur. Si uero ex continentibus prouinciis, sex menses custodiri iustitia est. In transmarina autem dilatione nouem menses conputari oportebit. Iudicantes autem hac ratione non sibi concessum intelligant dandae dilationis arbitrium, sed eandem dilationem (si rerum urgentissima ratio flagitauerit, et necessitas desideratae instructionis exegerit) non amplius facile quam semel, nec ulla trahendi arte sciant esse tribuendam. -@. 1.+ Ei autem dilatio penitus est deneganda, qui rescriptum ad extraordinarium iudicem reportauerit. Illi uero, qui in iudicium uocatur, danda est ad probanda precum mendacia, uel proferenda aliqua instrumenta uel testes, quoniam instructus esse non potuit qui preter spem ad alienum iudicium trahitur. -@. 2.+ Cum uero ad appellationem siue consultationem a principe rescriptum fuerit siue sit primo iudicio petita dilatio nec tributa, siue -511+ nec petita quidem, eam dare cuiquam non licebit eadem ratione, qua nec in iudiciis cognitionum inperialium dilatio tribui solet. A iudice procedente dilationem postulari non conuenit, etiam si utraque parte presente tribuatur, cum non alias, nisi causa cognita, indulgeri queat, et cognitio causae non interpellatione plenaria, sed considente magis iudice legitime colligatur, ut si forte dilationis peticio inprobata fuerit, suscepta questio per sententiam iudicis dirimatur. Constitutione nouella septima, in collatione VIII. -@. 4.+ Libellum uero non alias actor dirigat, nisi prius et in ipsum, quem dicit obnoxium, et in negotii executorem exponat cautionem, se uel intra duos menses litem contestaturum, uel omne dampnum ei, qui conuenitur, contingens restituturum. In collatione V.: -III. Pars.+ -@. 5.+ Offeratur ei, qui uocatur in iudicium, libellus, et exinde prebitis sportulis, data fideiussione, XX. dierum gaudeat induciis, in quibus deliberet, an cedat, an contendat, atque alium iudici petat sociari, uel recuset eum, nisi sit ille, quem ipse iam alio recusato petiuit. Denique presens interrogetur, an hoc tempus transierit? Quod non modo ipsius responsione, sed etiam libelli manifestetur subscriptione, quam in initio facere debet. Litis ergo contestatio contra hoc indultum habita pro nichilo est. Constitutione nouella VI. in Collatione VI.: -@. 6.+ Quod fieri non debet, nisi actor satisdederit, certam promittens quantitatem se daturum, si non exequatur, aut exequens non uincat causam. Si ergo post tempus prestitutum intra decem dies reo presente non occurrat, dimittatur reus exacto eo, quod promissum est, et si quid plus circa litem inpendisse cum taxatione iudicis iurauerit. -[@. 7.+ Exceptio fori dilatoria est, atque ideo in initio litis debet opponi et probari. Peremptorias autem exceptiones, ut sunt prescriptiones longi temporis, sufficit in initio litis contestari. -]+ <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod uero infames et non legitime coniuncti ad accusationem admitti non debeant, et qui generaliter ab accusatione remouendi sint, multorum auctoritatibus claret. Ait enim Iginus Papa: -[epist. II.]+ <4 1> -C. I.+ Infames eos, qui sunt bonae famae, accusare non possunt. Alieni erroris societatem sectantem, uel a sui propositi tramite recedentem, aut apostolicae sedis iussionibus inobedientem suscipere non possumus, nec inpedire recte credentes, uel sanctorum Patrum iussionibus obtemperantes -512+ permittimus, quia inter fideles et infideles magna debet esse discretio. <4 2> -C. II.+ Qui legem suam sponte transgreditur, ante suam reuersionem recte agentes accusare non potest. Item Anacletus in primo decretali. Beatus predecessor noster Clemens, uir apostolicus et spiritu Dei plenus, una cum reliquis sanctis collegis suis statuit dicens: Accusandi uel testificandi licentia denegetur his, qui Christianae religionis et nominis dignitatem, et suae legis uel sui propositi normam aut regulariter prohibita neglexerint. Transgressores enim sponte legis suae, eiusque uiolatores, apostatae nominantur. Omnis enim apostata refutandus est ante reuersionem suam, nec in accusationem recte agentium aut testimonium suscipiendus est. <4 3> -C. III.+ A suo proposito discedentes fiunt infames. Item Pius Papa. -[epist. I.]+ Si quis uero a suo proposito retrorsum exorbitauerit, et iussa apostolicae sedis libenter transgressus fuerit, infamis efficitur. Reprobari ergo oportet eorum redargutiones, qui in recta fide suspecti sunt. Fides autem et conuersatio primum scrutanda est, et denuo qui inreprehensibiles aparuerint sunt recipiendi, et non prius. <4 4> -C. IV.+ Incestuosi non legitime coniuncti sacerdotes uel legitime coniunctos accusare non possunt. Item Calixtus Papa. -[ad Episcopos Galliae, ep. II. c. 4.]+ Consanguineorum coniunctiones nec legitimae sunt, nec manere possunt, sed sunt repellendae. -@. 1.+ Quisquis ergo non legitime coniunctus, uel absque dotali titulo ac benedictione sacerdotis constat copulatus, sacerdotes uel legitime coniunctos criminari, uel in eos testificari minime potest, quoniam omnis incesti macula pollutus infamis est et accusare supradictos non permittitur. Non solum ergo hii repellendi sunt et infames efficiuntur, sed etiam omnes eis consentientes. -@. 2.+ Similiter de raptoribus, uel eis, qui seniores inpetunt, fieri censemus. Hos enim seculi leges interficiunt, sed nos misericordia preeunte sub infamiae nota ad penitentiam recipimus. <4 5> -C. V.+ Qui non sunt recipiendi in accusatione. Idem. -[in eadem epistola]+ Conspiratores in nullius accusatione sunt recipiendi, nec eorum uel anathematizatorum uox ullum nocere aut ledere potest. -513+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item Stephanus Papa. -[epist. II.]+ Nullus anathematizatorum suscipiatur, nec a quoquam credantur que ab eis dicuntur uel conscribuntur. Eos dico anathematizatos esse, quos episcopi suis scriptis anathematizauerunt, aut eorum statuta anathematizant. <4 7> -C. VII.+ Anathematizati fideles accusare non possunt. Item Fabianus Papa. -[ep. I. ad ecclesiae ministros]+ Omnes, quos sanctorum Patrum statuta tam preteritis quamque futuris temporibus anathematizant, submouemus, et ab omni fidelium accusatione alienamus. <4 8> -C. VIII.+ Clericus, qui episcopum accusauerit, infamis efficitur. Item Stephanus Papa. -[epist. II. c. 8.]+ Clericus uero, qui episcopum suum accusauerit, aut ei insidiator extiterit, non est recipiendus, quia infamis effectus est, et a gradu debet recedere, ac curiae tradi seruiturus. <4 9> -C. IX.+ Infames et exules fiant qui episcopos persecuntur. Item Alexander Papa. -[epist. I. c. 1.]+ Hii qui episcopos persecuntur et amouere nituntur iniuste contra apostolicam auctoritatem, etsi a morte prohibentur, dicente Domino: "Nolo mortem peccatoris, sed ut conuertatur et uiuat," perpetua tamen procul dubio notantur infamia, et exilio digni iudicantur finitimo; de quibus a temporibus apostolorum et infra tenemus, atque decreta habemus, eorum accusandi episcopos uel testificandi in eos uocem obstruimus, quos non humanis sed diuinis actibus mortuos scimus. <4 10> -C. X.+ Detractores et inimicorum auctores episcopos non accusent. Item Zepherinus Papa. -[ep. I. ad Episcopos Sicilienses]+ Detractores, qui diuina auctoritate eradicandi sunt, et auctores inimicorum ab episcopali submouemus accusatione uel testimonio. <4 11> -C. XI.+ Infamis uel sacrilegus religiosum Christianum accusare non potest. Item Euticianus Papa. -[ep. II. ad Episc. Siciliae]+ Nulli umquam infami aut sacrilego de quocumque negotio liceat aduersus religiosum Christianum (quamuis -514+ humilis seruilisque persona sit) testimonium dicere, nec de qualibet ratione uel inscriptione Christianum inpetere. -+ -Gratian.+ Notandum uero est, quod aliud sit excommunicatio, et aliud anathematizatio. Unde Iohannes VIII. scribit cuidam Episcopo: <4 12> -C. XII.+ Aliud est excommunicatio, aliud anathematizatio. Hengiltrudam uxorem Bosonis noueris non solum excommunicatione, que a fraterna societate separat, sed etiam anathemate, quod ab ipso corpore Christi (quod est ecclesia) recidit, crebro percussam. -Gratian.+ Unde datur intelligi, quod anathematizati intelligendi sunt non simpliciter a fraterna societate omnino separati, sed a corpore Christi (quod est ecclesia). <1 C> <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ Quod uero testes de domo accusatorum producendi non sint, et quod inimicorum uox audienda non sit, multorum auctoritatibus monstratur. Ait enim Calixtus Papa: -[ep. II. ad Episcopos Galliae]+ <4 1> -C. I.+ Consanguinei uel familiares aduersus extraneos testimonium non dicant. Consanguinei accusatores aduersus extraneos testimonium non dicant, nec familiares, uel de domo prodeuntes, sed, si uoluerint et inuicem consenserint, inter se parentes testificentur, et non in alios. <4 2> -C. II.+ Nuper inimici accusatores uel testes esse non possunt. Item Anacletus Papa. -[epist. III. c. 5.]+ Accusatores et testes esse non possunt, qui ante hesternum diem aut nudius tertius inimici fuerint, ne irati nocere cupiant, ne lesi se ulcisci uelint. Inoffensus igitur accusatorum et testium affectus querendus est, et non suspectus. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Simacus Papa. -[in V. Sinodo Romana, sub ipso habita]+ Accusatoribus uero inimicis, uel de inimici domo prodeuntibus, uel qui cum inimicis morantur, aut suspectis, -515+ non credatur, ne irati nocere cupiant, ne lesi ulcisci se uelint. -@. 1.+ Si quis hec, que hodie in hac sancta sinodo prohibita sunt, infringere temptauerit, aut uoluntarie transgredi presumpserit, si clericus est, gradu proprio penitus careat, si uero monachus aut laicus fuerit, communione priuetur, et si non emendauerit uicium, anathemate feriatur. Secretas uero insidias uel manifestas pontificibus a quibuscumque illatas, uel ea, que huius sanctae sinodi sententia conplectitur, si quis ad ecclesiasticam pertulerit noticiam, potiatur honore, et hi, qui aduersa eis moliuntur, sicut a sanctis Patribus dudum statutum est, et hodie sinodali et apostolica auctoritate firmatum, penitus abiciantur, et exilio suis omnibus sublatis perpetuo tradantur. <4 4> -C. IV.+ Qui non possunt esse accusatores uel testes. Item Pontianus sanctae et uniuersalis ecclesiae Episcopus. -[epist. II. omnibus Christianis]+ Suspectos, aut inimicos, aut facile litigantes, et eos, qui non sunt bonae conuersationis, aut quorum uita est accusabilis, et qui rectam non tenent et docent fidem, accusatores esse et testes antecessores nostri apostoli prohibuerunt et nos eorum auctoritate submouemus atque temporibus futuris excludimus. <4 5> -C. V.+ Ab accusationibus clericorum repellantur, quos leges seculi non admittunt. Item Eusebius Episcopis Galliarum. -[epist. I.]+ De accusationibus clericorum, super quibus mandastis, scitote, a tempore apostolorum in hac sancta Urbe seruatum esse, accusatores et accusationes, quas exterarum consuetudinum leges non asciscunt, a clericorum accusatione submotas. Et infra: Idcirco et nos sequentes Patrum uestigia pro saluatione seruorum Dei quascumque ad accusationem personas leges publicae non admittunt, his inpugnandi alterum et nos licentiam submouemus, et nullae accusationes a iudicibus audiantur ecclesiasticis, que legibus seculi prohibentur. <4 6> -C. VI.+ Alienigenae, et quos diuinae uoces mortuos appellant, episcopos accusare non possunt. Item Pelagius Papa. -[II. Episcopis Italiae]+ Canonica sanctorum Patrum statuta sequentes ac roborantes, omnes infames, cunctosque suspectos, uel inimicos, et eorum, qui non sunt eorum gentis, uel quorum fides, uita et libertas nescitur, et qui non sunt bonae conuersationis, uel quorum uita est accusabilis, ab omni accusatione -516+ episcoporum funditus submouemus. Similiter et omnes, quos diuinae leges mortuos appellant, submouendos esse ab eadem accusatione et publicae penitentiae submittendos iudicamus. <4 7> -C. VII.+ A clericis repelluntur accusationes, quas leges seculi non adsciscunt. Item ex Sinodo Romana, sub Adriano Papa habita. Accusationes et accusatores, atque eorum negotia, que seculares non adsciscunt leges, diuina ac sinodica funditus a clericis repellare auctoritate censemus, quia indignum est superiores pati ab inferioribus que inferiores ab eis pati despiciunt. <4 8> -C. VIII.+ Nec seruus, nec libertus, nec infamis episcopos accusare presumant. Item Stephanus Romanae ecclesiae Episcopus omnibus Episcopis. -[ep. II. de accusationibus sacerdotum, c. 3.]+ Accusatores et accusationes, quas leges seculi non admittunt, et antecessores nostri prohibuerunt, et nos submouemus. Nullus alienigena aut accusator fiat eorum, aut iudex. Unde et de Loth scriptum est: "Ingressus es ut aduena, numquid ut iudices?" Accusator autem nostrorum nullus sit seruus aut libertus, nullaque suspecta aut infamis persona. <4 9> -C. IX.+ Infames, qui ad sortilegos et diuinos concurrunt, nec accusatores, nec testes esse possunt. Item Eusebius Papa. -[epist. III. ad Episcopos Thusciae]+ Constituimus cum omnibus, qui nobiscum sunt, episcopis, ut homicidae, fures, malefici, sacrilegi, raptores, adulteri, incesti, uenefici, suspecti, criminosi, domestici, periuri, et qui raptum fecerunt, uel qui falsum testimonium dixerunt, seu qui ad sortilegos diuinosque concurrerint, similesque eorum, nullatenus ad accusationem uel ad testimonium sint admittendi, quia infames sunt et iuste repellendi, quia funesta est eorum uox. <4 10> -C. X.+ Suspecti aut gratiosi ad accusationem non admittantur. Item Iulius Papa. -[in rescripto ad Orientales, c. 33.]+ Similiter in prefixa sinodo est decretum, ne suspecti, aut infames, aut criminosi, aut gratiosi, aut calumpniatores, uel affines, aut scelerati, aut facile litigantes suscipiantur accusatores, sed tales, qui careant omni suspicione. -517+ <4 11> -C. XI.+ Qui inimicitiis studet et facile litigat, nec accusator nec testis esse potest. Item Felix Papa. -[II. epist. I. c. 14.]+ Nullus seruus, nullus libertus, nullus infidus, nullus criminibus inretitus, nullus calumpniator, nullus, qui inimicitiis studet, nullus frequenter litigans, et ad accusandum uel detrahendum facilis, nulla infamis persona, uel omnes, quos ad accusanda publica crimina leges publicae non admittunt, permittantur episcopos accusare. <4 12> -C. XII.+ Familiares, suspecti, de domo prodeuntes, non recipiantur in accusatione. Item Calixtus Papa. -[epist. II. ad Episcopos Galliae]+ Accusatores uel testes suspecti non recipiantur, nec familiares uel de domo prodeuntes, nec etiam consanguinei accusatoris aduersus extraneos testimonium dicant, quia propinquitatis et familiaritatis ac dominationis affectio ueritatem inpedire solet. Amor carnalis et timor atque auaritia plerumque sensus hebetant humanos, et peruertunt opiniones, ut questum pietatem putent, et pecuniam quasi mercedem prudentiae. <4 13> -C. XIII.+ Qui inimici uel suspecti sunt, et qui odio quoslibet insequuntur, ab accusatione remoueantur. Item Gelasius. -[Papa II. epist. VIII. c. 4.]+ Omnes, qui aduersus Patres armantur, ut patrum inuasores infames esse censemus. Horum igitur uiciorum auctores uel patratores non sunt in accusatione pontificum recipiendi, sed penitus repellendi, quoniam iubent canonica decreta Patrum, ut accusatio uel testimonium eorum, qui odio quoslibet secuntur, uel qui inimici aut suspecti habentur, nullo modo recipiantur.

-[PALEA.+ <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item Pascalis Papa: Nulli episcoporum ab accusatione sua repellere liceat, quos ante, quam ab eis inpeteretur, a sua communi familiaritate neglexerit separare. -]+

-Gratian.+ Quod uero inimici ab accusatione prohibentur, inde est, quia eorum calliditate innocentia frequenter obprimi solet. -518+ Sed cum Athanasius suae cathedrae reddi precipitur, quia de inimicitia in sui patriarchae conquestus est, patet, quod etsi manifesta sunt crimina alicuius, non tamen accusatione inimici condempnandus est. Unde Nicolaus scribit Michaeli Inperatori: -[in epistola, quae incipit: "Proposueramus."]+ <4 15> -C. XV.+ Qui inimici sunt, iudices esse non possunt. Quia suspecti et inimici iudices esse non debeant, et ipsa ratio dictat, et plurimis probatur exemplis. -@. 1.+ Nam quid gratius et amabilius dare quis inimico potest, quam si ei ad inpetendum commiserit, quem ledere forte uoluerit? Quod prouide Constantinopolitana sinodus canonum suorum sexto dinoscitur prohibere capitulo. -@. 2.+ Veniamus et ad S. Calcedonensem sinodum, et quid nobis de Athanasio Perenorum referat episcopo audiamus. Is enim antistes tertio euocatus, quia non occurrit, a patriarcha suo canonice condempnatus extiterat, sed solum quia, cum uocaretur ad sinodum, quod inimicus esset ipse, qui iudicabat, clamauit, a S. Calcedonensi sinodo ad causas illatas sibi examinandas reseruatur, et nisi denuo conuinceretur, recipere ecclesiam propriam iudicatur. Si Athanasius a patriarcha suo depositus, quia de inimicitia eius conquestus est, iterato ad iudicium renouandum dirigitur, etsi manifesta sibi crimina officiant, suae ecclesiae reddi precipitur: quanto magis Ignatius, qui non a patriarcha, sed ipse potius existens patriarcha, minime debuit ecclesia propria priuari et inimicis et suspectis iudicibus decernentibus expoliari? -@. 3.+ Veniat et facundissimus Papa noster Gelasius, hereticorum expugnator fortissimus, et quod de Constantinopolitanis episcopis more solito tunc egrotantibus dixit, etiam nunc nobis edisserat. "Quero," inquit, "iudicium, quod pretendunt, ubinam possit agitari? an apud ipsos, ut idem sint inimici testes et iudices? Sed tali iudicio nec humana debent committi negotia." Quod si iudicio, ubi idem sunt inimici qui iudices, nec humana debent committi iudicia, quanto minus diuina, id est ecclesiastica? Qui sapiens est intelligat. -@. 4.+ Et reuera hinc Iustinianus inperator pius legibus suis promulgasse dinoscitur, dicens: "Liceat ei, qui suspectum sibi iudicem putat, antequam lis inchoetur, eum recusare, ut ad alium -519+ recurratur." Nam quodammodo naturale est suspectorum iudicum insidias declinare et inimicorum iudicium uelle refugere. -@. 5.+ Hinc S. Iohannes, os aureum, concilii contra se congregati renuit intrare collegium. -Gratian.+ Patet quod, etsi manifesta sunt crimina alicuius, non tamen accusatione inimici condempnandus est. <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Extra prouinciam autem reus nullatenus est producendus. Unde Fabianus Papa scribit Ylario Episcopo: -[ep. III. cap. 4.]+ <4 1> -C. I.+ Ubi crimen admittitur, ibi causa uentiletur. Ibi semper causa agatur, ubi crimen admittitur, et qui non probauerit quod obicit, penam, quam intulerit, ipse patiatur. <4 2> -C. II.+ Accusatus nonnisi in foro suo audiatur. Idem. -[eadem epist. c. 2.]+ Si quis episcoporum super certis accusatur criminibus, ab omnibus audiatur, qui sunt in prouincia sua, episcopis, quia non oportet accusatum alibi quam in foro suo audiri. -Gratian.+ Exceptio fori dilatoria est, atque ideo in inicio litis debet opponi et probari. Peremptorias autem exceptiones (ut sunt prescriptiones longi temporis) sufficit in inicio litis contestari. <4 3> -C. III.+ De eodem. Idem. -[Fabianus ibidem]+ Pulsatus ante suum iudicem causam dicat, non ante suum iudicem pulsatus, si uoluerit, taceat. Pulsatis uero, quociens appellauerint, induciae dentur. -Gratian.+ Hoc autem, quod de loco dictum est, tunc intelligendum est, cum ueritas causae nonnisi in loco admissi criminis deprehendi potest, aut nisi altera pars iudicium maioris personae interpellauerit, siue declinando iudicium, siue releuando sententiam. Unde Stephanus, sanctae et apostolicae atque uniuersalis ecclesiae Romanae Episcopus, scribit omnibus Episcopis: -[epist. II. cap. 7.]+ <4 4> -C. IV.+ Intra prouinciam, et a conprouincialibus tantum causa est audienda. Ultra prouinciarum terminos accusandi licentia non progrediatur, sed omnis accusatio intra prouinciam audiatur, -520+ et a conprouincialibus terminetur, nisi tantum ad apostolicam sedem fuerit appellatum. <4 5> -C. V.+ A conprouincialibus accusatus uel iudicatus apostolicam sedem appellet. Item Sixtus Papa. -[II. ep. 1. ad Gratum Episcopum]+ Accusatus uel iudicatus a conprouincialibus in aliqua causa episcopus licenter appellet, et adeat apostolicae sedis Pontificem, qui aut per se, aut per uicarios suos retractare eius negotium procuret. Et dum iterato iudicio Pontifex causam suam agit, alius in eius loco non ponatur aut ordinetur episcopus, quoniam, quamquam conprouincialibus episcopis accusati causam episcopi scrutari liceat, non tamen diffinire inconsulto Romano Pontifice permissum est.

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item Damasus Papa Stephano Archiepiscopo, epistola II. c. 2. Discutere episcopos et summas ecclesiasticorum negotiorum causas metropolitano una cum omnibus suis conprouincialibus, ita ut nemo ex eis desit, et omnes in singulorum concordent negotiis, licet; sed diffinire eorum atque ecclesiasticarum summas querelas causarum, uel dampnare episcopos absque huius sanctae sedis auctoritate minime licet, quam omnes appellare, si necesse fuerit, et eius fulciri auxilio oportet. -]+

<4 7> -C. VII.+ Conprouinciales et metropolitani episcoporum causam audire, sed diffinire non possunt. Item Eleuterius Papa. -[scribens ad Galliae prouincias, cap. 2.]+ Quamuis liceat apud prouinciales, et metropolitanos, atque primates episcoporum uentilare accusationes uel criminationes, tamen non licet diffinire sine huius sanctae sedis auctoritate, sicut ab apostolis eorumque successoribus multorum consensu episcoporum iam diffinitum est. Nec in eorum ecclesiis alii aut preponantur, aut ordinentur, antequam hic eorum iuste terminentur negotia. Reliquorum uero clericorum causas apud conprouinciales, et metropolitanos, et primates et uentilare, et iuste finire licet. <4 8> -C. VIII.+ Ante apostolicam censuram in causis episcoporum non est diffinitiua sententia ferenda. Item Leo Episcopus urbis Romae Anastasio Episcopo Tessalonicensi. -[ep. LXXXII. al. LXXXIV. c. 1.]+ Multum stupeo, frater karrissime, sed plurimum -521+ doleo, quod in eum, de quo nichil amplius iudicaueras, quam quod euocatus adesse differret et excusationem infirmitatis obtenderet, tam atrociter et tam uehementer potueris conmoueri, presertim cum, etiam si tale aliquid mereretur, expectandum tibi fuerat quid ad tua consulta rescriberemus. Sed etiam si quid graue intolerandumque conmitteret, nostra erat expectanda censura, ut nichil prius ipse decerneres quam quid nobis placeret agnosceres. Vices enim nostras ita tuae credidimus karitati, ut in partem sis uocatus sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis. Unde, sicut multum nos ea, que a te pie sunt curata, letificant, ita nimium ea, que perperam sunt gesta, contristant. -+ <4 9> -C. IX.+ Preter conscientiam Romani Pontificis nec concilia celebrari, nec episcopum dampnari oportet. Item Iulius Papa orientalibus Episcopis. -[ep. I.]+ Dudum a sanctis apostolis successoribusque eorum in antiquis decretum est statutis, que hactenus sancta et uniuersalis apostolica tenet ecclesia, non oportere preter sententiam Romani Pontificis concilia celebrari uel episcopum dampnari, quoniam sanctam Romanam ecclesiam primatum omnium ecclesiarum esse uoluerunt; et sicut B. Petrus apostolus primus fuit omnium apostolorum, ita et hec ecclesia suo nomine consecrata (Domino instituente) prima sit et caput ceterarum, et ad eam quasi ad matrem atque apicem omnes maiores ecclesiae causae et iudicia episcoporum recurrant, et iuxta eius sententiam terminum sumant, nec extra Romanum quicquam ex his decerni Pontificem debere. -II. Pars.+ -Gratian.+ Aliquando inconsulto Romano Pontifice plerique episcoporum dampnati inueniuntur, et alii in eorum subrogati locum, quorum dampnationem et subrogationem pro bono pacis ex dispensatione tollerasse legitur ecclesia. Unde Nicolaus Papa Salomoni Regi Brittorum: <4 10> -C. X.+ Quorumdam depositionem, extra conscientiam Romani Pontificis factam, pro pace tollerauit ecclesia. Hec quippe est ordinatio Dei patris tui, et hec est lex ecclesiae matris tuae, uidelicet ut omnes episcopos regni tui ad Turonensem archiepiscopum mittere non detrectes, ipsiusque iudicium postulare non dedigneris. Ipse enim est metropolitanus, omnesque episcopi tui regni eius suffraganei sunt, sicut conscriptiones predecessorum meorum euidenter ostendunt, qui predecessores tuos, quia illos ab ipsius cura subtraxerant, forti inuectione corripere studuerunt, quamuis nec nostra scripta super hac re missa deesse uideantur. Cumque coram designato Turonicae -522+ ecclesiae presule et integro numero collegarum, id est duodecim episcoporum, celebrato conuentu fuerint eiecti episcopi regulariter examinati, aparueritque quod canonice fuerint eiecti, ipsis in sua deiectione manentibus, qui in locis eorum consecrati sunt poterunt utique episcopatus honore potiri. Quod si eiecti episcopi insontes fuerint declarati, his amotis, qui illis subrogati sunt, ecclesias suas ipsi recipiant. Nam cum antecessores mei presules eiectiones eorum episcoporum, qui ab ecclesiis suis expulsi sunt, nec admiserunt, nec approbauerunt, nec ipsos, qui eis subrogati sunt, uiuentibus illis legitimos episcopos dixerunt. Sane si ad Turonensem forte archiepiscopum mittere prefatos episcopos dedignaris, stude duos episcopos de expulsis et duos de subrogatis una cum ecclesiae tuae legato ad apostolicam B. Petri sedem transmittere, ubi, digna examinatione premissa, qui legitimi episcopi sunt pareat, et suas ecclesias inregulariter non amittant. Nichil enim queo aliud in presenti negotio diffinire. Quia uero magna quis sit metropolitanus apud Brittannos est contentio, licet nullius memoria teneat uos in uestra regione ullam habuisse metropolitanam ecclesiam, tamen si libet (postquam Deus omnipotens pacem inter uos et dilectum filium nostrum, Karolum regem gloriosum, constituet) facile hoc poteritis aduertere. Quod si adeo contentiosius agere creditis, ad nostrum apostolatum destinare contendite, quatinus nostro libramine que fuerit apud uos antiquitus archiepiscopalis ecclesia luce clarius innotescat, et deinceps omni ambiguitate recisa quem sequi episcopi uestri debeant incunctanter agnoscant. Neque enim ecclesias Domini per discordias regum diuisionis aliqua pati dampna necesse est, cum (quantum ex se est) pacem, quam predicant, seruare studeant inuicem et in omnes. -III. Pars.+ -Gratian.+ Alias autem irrita erit episcoporum sententia et a sinodo retractanda. Unde Felix Papa: -[I. epist. I. ad Paternum]+ <4 11> -C. XI.+ Dampnatio iniusta inrita est et in sinodo retractanda. Inritam esse episcoporum dampnationem et iniustam censemus et idcirco a sinodo retractandam, ita ut obpressis ab omnibus in cunctis subueniatur causis. -Gratian.+ Quod autem metropolitanum suum contempnere, et aliorum iudicium alicui expetere non liceat, Sixtus Papa -[III.]+ testatur -[in epist. ad orientales Episcopos, c. 3.]+ dicens: <4 12> -C. XII.+ Peregrina iudicia sunt submouenda. Peregrina iudicia, salua in omnibus apostolica auctoritate, generali sanctione prohibemus, quia indignum -523+ est ut ab extraneis iudicentur qui conprouinciales et a se electos debent habere iudices. <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item Anacletus. -[Papa epist. I. c. 3.]+ Leges ecclesiae apostolica auctoritate firmamus, et peregrina iudicia submouemus. Unde et Dominus, mentionem faciens Loth, per Moisen loquitur, dicens: "Ingressus es quidem ut aduena, numquid ut iudices?" <4 14> -C. XIV.+ Nulli liceat aliarum prouinciarum iudicium expetere. Item Innocentius. -[Papa ad Victricium Rothomagensem Episcopum, epist. II. c. 3.]+ Non liceat cuiquam, sine preiudicio tamen Romanae ecclesiae, cui in omnibus causis reuerentia debetur, relictis his sacerdotibus, qui in eadem prouincia Dei ecclesias nutu diuino gubernant, ad alias conuolare prouincias uel aliarum prouinciarum episcoporum iudicia expeti uel pati. Quod si quis presumpserit, ab offitio cleri submotus et iniuriae reus ab omnibus iudicetur. -Gratian.+ Reuerentia autem, que apostolicae debetur ecclesiae, et eius auctoritas intelligenda est, cum uel ad ipsam appellatum fuerit, uel ab ea iudices electi conceduntur. Unde Sixtus Papa, cum diceret: "Conprouinciales et a se electos debent habere iudices," statim subiungit: "nisi fuerit appellatum." <4 15> -C. XV.+ Absque apostolicae sedis decreto extraneos iudices adire non possumus. Item Anacletus. -[Papa, epist. I. c. 3.]+ Unaqueque prouincia tam iuxta ecclesiasticas quam iuxta seculi leges suos debet iustos et non iniquos habere iudices, et non extraneos, nisi apostolicae huius sedis decreuerit auctoritas. <4 16> -C. XVI.+ Super appellationem alterius prouinciae iudices adire non oportet. Item ex Romana Sinodo. Neminem exhiberi de prouincia ad prouinciam uel de -524+ comitatu ad comitatum oportet, nisi ad relationem iudicis, ita ut actor rei forum sequatur. Et infra: -@. 1.+ Illa que sunt per unamquamque prouinciam, ipsius prouinciae sinodus dispenset, sicut in Niceno constat esse decretum concilio. -@. 2.+ Ultra prouinciae terminos accusandi licentia non progrediatur. Omnis accusatio intra prouinciam audiatur et a conprouincialibus terminetur. <4 17> -[C. XVII.]+ Item. Si quis clericus super quibuslibet criminibus accusatus fuerit, in prouincia, in qua consistit ille, qui pulsatur, suas exerat actiones, nec estimet eum accusator suus alibi aut longius ad iudicium pertrahendum. <4 18> -C. XVIII.+ Ubi crimen admittitur, ibi causa uentiletur. Item ex decreto Adriani Papae. Qui crimen obicit sciat se probaturum. Reuera ibi causa agatur ubi crimen admittitur. <1 C> <3 7> -QUESTIO VII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod iudex esse non possit quem cum reo par aut maior macula inficit, multis auctoritatibus probatur. Dicit enim sancta Romana Sinodus: <4 1> -C. I.+ Infames iudices esse non possunt. Infamis persona nec procurator potest esse, nec cognitor. -Gratian.+ Tria sunt, quibus aliqui inpediuntur ne iudices fiant: Natura, ut surdus, mutus et perpetuo furiosus, et inpubes, quia iudicio carent. Lege, qui senatu motus est. Moribus, feminae et serui, non quia non habent iudicium, sed quia receptum est ut ciuilibus non fungantur offitiis. Verum, si seruus, dum putaretur liber, ex delegatione sententiam dixit, quamuis postea in seruitutem depulsus sit, sententia ab eo dicta rei iudicatae firmitatem tenet. -525+ <4 2> -[C. II.]+ In Digestis titulo de postulando. Infames non possunt esse procuratores uel patroni causarum. Sunt autem tres ordines eorum, qui postulare prohibentur. -@. 1.+ Est autem postulare desiderium suum uel amici sui in iure apud cum, qui iurisdictioni preest, exponere, uel alterius desiderio contradicere. -@. 2.+ Non postulantium, ut premisimus, tres ordines sunt. Quidam prohibentur omnino postulare uel propter etatem, ut minores decem et septem annis, uel propter casum, ut surdus, qui prorsus non audit. Alii prohibentur ne pro aliis postulent uel propter sexum, ut feminae, uel propter casum, ut utroque lumine orbati, uel propter notam turpitudinis, ut hii, qui corpore suo muliebria passi sunt, nisi forte ui predonum uel hostium stuprati probentur. Similiter qui capitali crimine uel calumpniae publici iudicii sunt dampnati, uel qui operas suas locauerunt ut cum bestiis depugnarent in arena, pro aliis postulare prohibentur. His personis pro se allegare permittitur, pro alio prohibetur, nisi forte tutelam inpuberum uel curam adolescentium non affectatam, sed necessariam administrent. Pro his enim, quorum curam gerunt, eis postulare conceditur. Alii enim omnes, qui ut infames notantur, nisi pro se et pro certis personis postulare non possunt, nisi in integrum restitutionem acceperint. -@. 3.+ Permittitur autem eis postulare pro parente, pro patrono, patrona, liberis et parentibus patroni et patronae; pro liberis etiam suis, fratre, sorore, socero, socru, genero, nuru, uitrico, nouerca, priuigno, priuigna, pupillo, pupilla, furioso, furiosa, fatuo, fatua, surdo, prodigo, et adolescente. -@. 4.+ Item pro his, quibus propter infirmitatem curatores dari solent, et qui negotiis suis aliquo perpetuo morbo superesse non possunt. -@. 5.+ Omnes autem, qui non sponte, sed necessario funguntur offitio, sine offensa postulare possunt, etiamsi hii sunt, quibus non nisi pro se postulare permittitur. -@. 6.+ Affinitates uero non eas accipere debemus, que quondam fuerunt, sed presentes. -@. 7.+ Nurus et generi appellatione et soceri, et socrus, et ulteriores, quibus pro prepositio solet accedere, continentur. -+ -II. Pars.+ -@. 8.+ Arcentur etiam a professione aduocatorum (sicut in secundo libro Codicis, titulo de postulando inuenitur) qui sub nomine honorariorum ex ipsis negotiis, que tuenda susceperint, emolumentum sibi certae partis cum graui dampno litigatoris et depredatione poscentes inueniuntur. -@. 9.+ Item, si quis adeo procax fuerit, ut non ratione, sed probris putet esse certandum, opinionis suae inminutionem patietur. -@. 10.+ Preterea non licet aduocato ullum contractum inire, ullam pactionem conferre cum eo litigatore, quem in propriam recepit fidem, nec ex industria iurgium protrahere. -@. 11.+ Apud urbem Romam etiam honoratis, qui hoc putauerint eligendum, eousque liceat orare, quousque maluerint, uidelicet ut non ad turpe conpendium et stipem deformem hec arripiatur occasio. Nam si lucro pecuniaque capiantur, ueluti abiecti atque degeneres inter uilissimos numerabuntur. -@. 12.+ Si uero in uno -526+ auditorio duo tantum uel plures pre ceteris fuerint, quorum fama sit hilarior, in iudicantis offitio sit ut par causidicorum distributio fiat et exequetur pro partibus auxilium singulorum. -@. 13.+ Si quis uero monitus a iudice ea excusatione, que nequeat conprobari cuicumque parti patrocinium denegauerit, careat foro; sciat etiam sibi numquam agendi copiam posse restitui. -@. 14.+ Si quis autem ex litigatoribus detectus fuerit separatim tractasse cum pluribus, et aduersario suo subtraxisse paris defensionis copiam, ostendet proculdubio iniquam a se litem foueri, et auctoritatem iudiciariam a se elusam experietur. -@. 15.+ Item, quamuis illi, qui causam fisci egissent, prohibeantur aduersus fiscum patrocinium prestare, tamen hodie etiam aduersus fiscum patrocinium possunt exhibere priuatis, dum eam causam declinent suscipere, quam tractauerant, dum fisci aduocati fuerunt. -@. 16.+ Item, si contra patrem pupilli causam egisti, tutor uel curator datus eandem causam defendere non prohiberis. -@. 17.+ Cognitores uero ex offitio intelliguntur, non ex arbitrio. Nichil enim refert, eum, qui arbitrium suscipit, an sit integrae famae, an ignominiosus. -@. 18.+ Filius etiam in re patris arbiter esse potest. Nam et iudicem eum esse posse plerisque placet. -@. 19.+ Si quis uero iudex sit, arbitrium recipere eiusdem rei, de qua iudex est, et in se compromitti iubere prohibetur, et si sententiam dixerit, non est danda penae persecutio. Seruus arbiter esse non ualet, libertinus potest. -@. 20.+ Porro infamia multipliciter irrogatur. Aliquando enim contrahitur genere delicti declarati per sententiam, ueluti cum iudex pronunciat: iniuriam fecisti, hereditatem expilasti, calumpniatus es. Aliquando genere penae, sicut illi, qui dampnantur in opus publicum, qui pristinum quidem statum obtinent, sed dampno infamiae etiam post inpletum tempus subiciuntur. Aliquando genere penae, et delicti declarati per sententiam, ueluti dum fustibus ceso per preconem dicitur: sicophantis, id est: "calumpniator." Aliquando ipso genere facti, ut exercentes inprobum fenus et illicite exigentes usuras usurarum, et que intra tempus, quo moris est lugere maritum, matrimonium contrahit, et qui sciens eam uxorem duxit. -[Gratian.]+ Idem testatur Felix Papa, et eisdem uerbis. -@. 1.+ Item in euangelio ille qui trabem gestat in oculo probatur non posse educere festucam de oculo fratris sui. -@. 2.+ Item Dauid in libro Psalmorum: "Peccatori autem dixit Deus: quare tu enarras iusticias meas? etc." -@. 3.+ Item Gregorius: "Cuius uita despicitur, restat, ut eius predicatio contempnatur." -+ <4 3> -C. III.+ Qui aliorum uicia puniunt sua prius corrigere studeant. Idem in Moralibus. -[lib. XIV., in Iob. cap. 15.]+ -III. Pars.+ "Qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat." Ad aliena quippe peccata punienda ibant, et sua reliquerant. Reuocentur itaque intus ad conscientiam, ut prius propria corrigant, et tunc aliena reprehendant. Hinc est, quod cum tribus Beniamin in carnis scelere fuisset obruta, collectus omnis Israel -527+ ulcisci iniquitatem uoluit, sed tamen semel et iterum in belli certamine ipse prostratus est. Consulto enim Domino, si ad ulciscendum ire debuissent, iussum est ut irent, qui iuxta diuinae uocis inperium perrexit, et semel et secundo perdidit, et tunc demum peccatricem tribum ualde feriens pene funditus extinxit. Quid est, quod in ultione sceleris inflammatur, et tamen ipse prius prosternitur, nisi quod prius ipsi purgandi sunt, per quos aliorum culpae feriuntur, ut ipsi iam mundi per ultionem ueniant, qui aliorum uicia corrigere festinant? <4 4> -C. IV.+ Ille de uita alterius iudicet, qui non habet in se ipso quod puniat. Item Ambrosius super: "Beati inmaculati". -[sermone XX. ad uers. Miserationes tuae, Domine]+ Iudicet ille de alterius errore, qui non habet quod in se ipso condempnet. Iudicet ille, qui non agat eadem, que in alio putauerit punienda ne, cum de alio iudicat, in se ferat sententiam. Iudicet ille, qui ad pronunciandum nullo odio, nulla offensione, nulla leuitate ducatur. Et post pauca: -@. 1.+ Bonus iudex nichil ex arbitrio suo facit et domesticae proposito uoluntatis, sed iuxta leges et iura pronunciat, scitis iuris obtemperat, non indulget propriae uoluntati, nichil paratum et meditatum de domo defert, sed sicut audit, ita iudicat, et sicut se habet natura, decernit; obsequitur legibus, non aduersatur, examinat causae merita, non mutat. Discite iudices seculi, quem in iudicando tenere debeatis affectum, quam sobrietatem, quam sinceritatem. Et paulo post: -@. 2.+ Qui iudicat, non uoluntati suae obtemperare debet, sed tenere quod legum est. Et post pauca: -@. 3.+ In iudicando cordi magis est custodia ueritatis, quam obedientia uoluntatis. <4 5> -C. V.+ Grauatus criminibus aliena iudicare non ualet. Item Gregorius. -[praefationis in Iob c. 3. al. 6.]+ In grauibus peccatis quis positus, dum suis premitur, aliena non diluit. -@. 1.+ Cunctis enim liquet, quia, cum is displicet, qui ad intercedendum mittitur, irati animus proculdubio ad deteriora prouocatur. -@. 2.+ Scriptum quippe est: "Victimae inpiorum abhominabiles sunt Deo, uota iustorum placabilia." Neque enim in omnipotentis Dei iudicio quid, sed a quo datur, inspicitur. -@. 3.+ Hinc est enim quod scriptum est: "Respexit Deus ad Abel et ad munera eius, ad Cain uero et ad munera eius non respexit." Dicturus quippe, quia Dominus respexit ad munera, premisit sollicite, quia respexit ad Abel. Ex qua re patenter ostenditur, quia non offerens a muneribus, sed munera ab offerente placuerunt. -@. 4.+ "Dona quippe iniquorum non probat altissimus, nec respicit in oblationibus eorum, nec in multitudine sacrificiorum -528+ eorum propitiabitur peccatis." -@. 5.+ Item: "Longe est Dominus ab inpiis, et orationes iustorum exaudiet." <4 6> -C. VI.+ Primum nosmetipsos, deinde proximos debemus corrigere. Idem. Postulatus Dominus de peccatrice iudicare non statim dat iudicium, sed prius se inclinans deorsum digito scribebat in terra, ac sic demum quod obnixe rogatur iudicat, nos uidelicet typice instituens, ut, cum quelibet proximorum errata conspicimus, non hec antea errata reprehendendo iudicemus, quam ad conscientiam nostram humiliter reuersi digito eam discretionis solerter exculpemus, et quid in ea conditori placeat, quidue displiceat, examinatione dirimemus, iuxta illud Apostoli: "Fratres, etsi preoccupatus fuerit homo in aliquo delicto etc." -@. 1.+ "Qui sine peccato est uestrum:" id est primo uos ipsi iustitiam legis inplete, et sic innocentes manibus ad lapidandam ream concurrite. <4 7> -C. VII.+ Sacerdos prius sua peccata, deinde aliena detergat. Item Augustinus ad quemdam Comitem. Sacerdos ut sapiens medicus et perfectus primum sua peccata diluere sciat, et postea aliena detergere et sanare, et non publicare. -Gratian.+ Item, in euangelio sal infatuatum ad nichilum utile esse dicitur, nisi ut proiciatur foras et ab hominibus conculcetur. Ex quibus omnibus datur intelligi, quod criminosus alterius criminis iudex esse non potest, et se ipsum condempnat, dum in alterius crimen sententiam profert. -@. 1.+ Sed obicitur: Saul cum a Domino esset reprobatus, populum Dei iudicabat, et eius iudicium uniuersus populus expetebat. Item, Dauid, cum esset adulter et homicida interrogatus a propheta, sententiam in diuitem dedit, qui ouem pauperis rapuit, dicens: "Iudicium mortis est uiro huic." Item, Salomon, cum amore muliercularum deos gentium coleret, tamen uniuersa plebs Israelitica ad eius iudicium confluebat. Sic et Achab, quamuis coleret Baal, tamen decem tribus iudicabat. Multi etiam alii tam in ueteri testamento quam in nouo inueniuntur, quorum uita cum esset blasphemabilis, tamen eorum sententia, quia ex offitio suo seruata iudiciarii ordinis integritate processit, inuenitur seruata. Unde et Dominus ait in euangelio. "Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisei etc." Hinc liquido constat, quod mali pastores, dum sententia iusti examinis aliorum crimina feriunt, sibi ipsis nocent, dum sine exemplo suae emendationis aliorum uicia corrigere curant; subditis uero prosunt, si, eorum increpatione correcti uel sententia coherciti uitam suam in melius commutare didicerint. Ac per hoc, dum ab ecclesia tollerati fuerint, eorum iudicium subterfugere non licet. -529+ <1 C> <3 8> -QUESTIO VIII.+ -GRATIANUS.+ Quod autem episcopus ab uno tantum audiri uel iudicari non debeat, Zepherinus Papa testatur, -[epistola I. ad Episcopos Siciliae,]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Episcopus non nisi a pluribus audiatur et iudicetur. Accusatores episcoporum omni careant suspicione, quia columpnas suas Dominus firmiter stare uoluit, non a quibuslibet agitari. -@. 1.+ Nullum namque eorum sententia a suo iudice non dicta constringat, quia et leges seculi idipsum fieri precipiunt. -@. 3.+ Iudices duodecim quilibet episcopus accusatus (si necesse fuerit) eligat, a quibus eius causa iuste iudicetur. Nec prius audiatur, aut excommunicetur uel iudicetur, quam ipsi per se eligantur, et regulariter uocato ad suorum primo conuentum episcoporum, per eos eius causa iuste audiatur et rationabiliter discernatur. Finis uero causae eius ad sedem apostolicam deferatur, ut ibidem terminetur. -@. 4.+ Absens uero nemo iudicetur, "quia et diuinae et humanae leges hoc prohibent." Item Felix Episcopus dixit in Concilio Cartaginensi III.: -[cap. 10.]+ <4 2> -C. II.+ A quot episcopis audiatur episcopus, qui in reatum inciderit. Suggero secundum statuta ueterum conciliorum, ut, si quis episcopus (quod non optamus) in reatum aliquem inciderit, si fuerit ei nimia necessitas non posse plurimos congregare, ne in crimine remaneat, a duodecim audiatur episcopis. <3 9> -QUESTIO IX.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De accusatoribus uero uel testibus, quod in absentem uocem accusationis uel testificationis exhibere non ualeant, multorum auctoritatibus liquet. Ait enim Telesforus Papa: -[epistola unica]+ <4 1> -C. I.+ Nisi reo presente accusator non audiatur. Accusatori omnino non credi decernimus, qui absente -530+ aduersario causam suggerit, ante utriusque partis iustam discussionem. <4 2> -C. II.+ Absente aduersario sententiam ferri non licet. Item Eleuterius Papa. -[in epistola ad Episcopos Galliae]+ Caueant iudices ecclesiae, ne absente eo, cuius causa uentilatur, sententiam proferant quia irrita erit; imo et causam in sinodo pro facto dabunt. Proditoris uero nec calumpnia, nec uox audiatur. <4 3> -C. III.+ Absente reo accusator non audiatur. Item Calixtus Papa. -[epist. II. ad Episcopos Galliae]+ Absente eo, quem accusare uoluerit, quicquam accusatori non credatur, qui sine scripto difficile, per scriptum autem numquam recipiatur; quia per scripturam nullus accusari potest, sed propria uoce, et presente eo, quem accusare uoluerit, suam quisque agat accusationem. <4 4> -C. IV.+ Que in absentes geruntur omnino euacuentur. Item Cornelius Papa. -[ad Rufum, ep. II. c. 2.]+ Omnia, que aduersus absentes in omni negotio aut loco aguntur aut iudicantur, omnino uacuentur, quoniam absentem nullus addicit nec ulla lex dampnat. <4 5> -C. V.+ Non iudicetur qui presentialiter non accusatur uel conuincitur. Item Marcellus Papa. -[ad Maxentium, epist. II.]+ Non oportet quemquam iudicari uel dampnari prius, quam legitimos habeat presentes accusatores, locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item Damasus Papa. -[ad Stephanum Archiepiscopum, ep. III. cap. 8.]+ Habetur quoque in decretis sanctorum Patrum sancitum, non fore canonicum quemquam sacerdotum iudicare uel dampnare ante, quam accusatores canonice examinatos presentes habeat locumque defendendi accipiat, id est inducias ecclesiasticas ad abluenda crimina etc.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ Idem Damasus ibidem continenter. Nec extra propriam fiat prouinciam primo discussionis -531+ accusatio, sine apostolica preceptione, cui in omnibus causis debet reuerentia custodiri, quoniam et antiqua docet hoc Patrum regula, in qua et inperialiter pariter statuta concinunt. "Criminum," inquiunt, "discussio ibi agenda est, ubi crimen admissum est. Nam alibi criminum reus prohibetur audiri." Et alibi in canonibus precipitur: "Quecumque negotia in suis locis, ubi orta sunt, finienda sunt," et reliqua talia, et his similia, salua tamen in omnibus apostolica auctoritate, ut nichil in his diffiniatur prius, quam ei placere cognoscatur, qua omnes suffultos esse oportet. -]+

<4 8> -C. VIII.+ De eodem. Idem. -[ad Episcopos Italiae, epist. VI.]+ Qui accusare alium elegerit, presens per se, et non per alium accuset, inscriptione uidelicet premissa. Neque ullus umquam iudicetur ante, quam legitimos accusatores presentes habeat, locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina. <4 9> -C. IX.+ De eodem. Item ex Concilio Tolletano VI. -[c. 11.]+ Dignum est, ut uita innocentis nulla maculetur pernicie accusatoris; ideo quisquis a quolibet criminatur, non ante accusatus suplicio detur, quam accusator presentetur, atque legum et canonum sententia exquiratur. Quod si indigna ad accusandum persona inuenitur, ad eius accusationem non iudicetur. <4 10> -C. X.+ Sententia feriatur qui causae suae negligit adesse. Item Bonifacius Papa ad Gallos. -[epist. II.]+ Decreuimus uestram debere intra prouinciam esse iudicium, et congregare sinodum ante kalendarum diem nouembrium, ut, si adesse uoluerit, presens, si confidit, ad obiecta respondeat; si uero adesse neglexerit, dilationem sententiae de absentia non lucretur. Nam manifestum est, confiteri eum de crimine, qui indulto et totiens delegato iudicio purgandi se occasione non utitur. Nichil enim interest, utrum in presenti examine non omnia, que dicta sunt, conprobentur, cum ipsa quoque professio ex procurata totiens constet absentia. <4 11> -C. XI.+ Absens nec accusari, nec iudicari potest. Item Felix Papa -[ad Episcopos Galliae, epist. II.]+ Absente aduersario non audiatur accusator, nec sententia absente parte alia a iudice dicta ullam obtinebit firmitatem. -532+ <4 12> -C. XII.+ Altera parte absente diffinitiua sententia non feratur. Item Nicolaus Papa Gallinoni Senensi Archiepiscopo. Reuera iustus mediator non est, qui uno litigante et altero absente amborum emergentes lites decidere non formidat. His ita premissis, uolumus et auctoritate apostolica monemus, ut, si presbiter, de quo agitur, post excommunicationem suam apostolicam sedem adire uoluerit, nullus iter eius inpedire presumat. <4 13> -C. XIII.+ In absentem non est ferenda sententia. Item Zepherinus Papa. -[ad Episcopos Siciliae, epist. I.]+ Absens nemo iudicetur, quia et diuinae et humanae leges hoc prohibent. -Gratian.+ Nisi fuerit absens ex contumacia. Pro presenti namque contumacia eum haberi facit. <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item Nicolaus Papa Gallinoni Senensi Archiepiscopo. Indicas Hermannum episcopum super quibusdam frequenter fuisse accusatum, pro quibus (quia ex parte ipsius persona deest) nos uni parti ad discrimen alterius credere proculdubio non possumus, quamuis nec usque adhuc qui fuerint illi excessus dixeris, nec utrum sanae mentis erat idem antistes, nec ne, cum ipsos excessus perpetrabat, euidenter ostenderis, satiusque arbitramur, quamlibet interim infirmitatem ad penam peccati, quam ad ipsum pertinere peccatum, cui magis consulendum et conpatiendum sit, quam puniendum uel etiam aliquo modo feriendum. <4 15> -C. XV.+ Testes non dicant testimonium, nisi de his, que presentialiter nouerunt. Item Calixtus. -[Papa ad Episcopos Galliae, ep. II.]+ Testes per quamcumque scripturam testimonium non proferant, sed presentes de his, que uiderunt et nouerunt, ueraciter testimonium dicant. Nec de aliis causis uel negotiis testimonium dicant, nisi de his, que sub eorum presentia acta esse noscuntur. -II. Pars.+ -Gratian.+ De his etiam, que audierunt, si ad hoc conuocati sunt, in ciuili causa testimonium dicere possunt, unde in collocatione VII. titulo de testibus, legitur: -@. 1.+ "Si debitum scriptum sit, et probatio solutionis proferatur a litigantibus per testes sine scriptura, tunc susceptibilem eam apud iudicem esse uolumus, dum ad hoc ipsum testes assumantur, ut perhibeant testimonium pro facienda solutione, aut pro memoria facta alicui iam solutionis factae, et pro confessione eius, qui pecunias accepit. Hec autem testimonia inania et ex transitu -533+ perhibita (aut ab eo qui propter aliud opus adueniens audiuit aliquo dicente, se accepisse ab aliquo aurum, aut debere alicui) nulla ratione ualere censemus." -III. Pars.+ -@. 2.+ Simul autem necesse est, ut uideant. Quod si alius uno tempore et alius alio uiderit, diuersitas temporum eorum testimonium non admittit. Unde Leo Papa: <4 16> -C. XVI.+ Non admittuntur ad testimonium quos non eidem negotio adfuisse constiterit. Nichilominus quoque puniendi sunt testes, qui ad calumpniam aliquid testificantur, nec eorum uoces tamquam plurium admittuntur, quos temporum quidem diuersitas simul interfuisse prohibuit. <4 17> -C. XVII.+ Ad seriem gestorum testis ex suo nichil adiciat. Item Ambrosius in libro de paradyso. -[c. 12.]+ Pura et simplex testimonii series intimanda est. Plerumque testis, dum ad seriem gestorum aliquid ex suo adicit, totam testimonii fidem partis mendacio decolorat. Nichil igitur, quod bonum uidetur, addendum est. <4 18> -C. XVIII.+ Absens nec accusare, nec accusari potest. Item Felix Papa. -[ad Episcopos Galliae, epist. II.]+ Absens per alium accusare aut accusari non potest, nec affinis testis admittatur. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Nisi in crimine iniuriarum, in quo illustris persona etiam per procuratorem intendere et excipere potest, seruatis ceteris solempnibus, ut Codice titulo de iniuriis, lege ultima. <4 19> -C. XIX.+ Reo absente libellus accusationis frustra offertur. Item Pelagius Papa Sinduae Magistro militum. Cartae, quas dedit nobis Lucidius, si illo tempore aduersarius ipsius illic presens fuisset, ualidae erant. Sed quia aduersario absente gesta, que nobis recensuit, facta leguntur, talia leges non recipiunt. <4 20> -C. XX.+ Testes corporaliter prestito sacramento testimonium dicant. Idem Decorato Patricio. Hortamur, ut, sub timore Domini consuetam conscientiae uestrae sinceritatem in hoc quoque negotio conseruantes, omnem personis, que ueritatem causae istius scire possunt, faciatis amputari formidinem, et uestris presentati conspectibus, tactis sacrosanctis euangeliis, prebito etiam legaliter sacramento, que in rerum ueritate norunt professione suae testificationis aperiant, ut, patefactis omnibus, que secundum leges et iustitiam censenda -534+ sint cognoscatis, et conuenientem legibus et ueritati terminum detis. <4 21> -C. XXI.+ Accusator et accusatus simul debent adesse. Item Nicolaus Papa Igmaro Remorum Archiepiscopo. Necesse est secundum sacrarum scripturarum documenta ac secundum iustitiae trutinam, et accusatum et accusatorem simul adesse, et unam partem, quantacumque et qualicumque predita sit auctoritate, sic prorsus audiri, ut alteri parti nullum preiudicium inrogetur. <3 10> -QUESTIO X.+ -GRATIANUS.+ Quod uero deficientes in primo capitulo non sint admittendi ad sequentia, ex Concilio Cartaginensi VII. confirmatur, in quo sic -[cap. 3.]+ statutum legitur: <4 1> -C. I.+ Qui in primo capitulo deficit ad cetera non admittatur. Placuit, ut quotiescumque clericis ab accusatoribus multa crimina obiciuntur, et unum ex his, de quo prius egerint, probare non ualuerint, ad cetera iam non admittantur. -+ -Gratian.+ Probatur illud idem auctoritate Arelatensis Concilii III., in quo sic -[c. 24.]+ diffinitum est: <4 2> -C. II.+ Qui falsa fratribus obiciunt usque ad exitum non communicent. Eos, qui falsa fratribus capitula obiecisse conuicti fuerint, placuit usque ad exitum non communicare, (sicut magna sinodus ante constituit), nisi digna satisfactione penituerint. <4 3> -C. III.+ Qui quod obicit probare non ualet, de cetero ad arguendum non admittitur, nisi propriam causam ciuilem dumtaxat asserere uoluerit. Item Felix in secundo decretali, Episcopis Galliae. Si accusatorum personae in iudicio episcoporum culpabiles aparuerint, ad arguendum de cetero non admittantur, nisi proprias causas asserere (non tamen criminales uel ecclesiasticas) uoluerint. -Gratian.+ Cum ergo qui falsa fratribus obiciunt usque ad exitum uitae a communione prohibeantur; cum illi, qui in episcoporum iudicio culpabiles inueniuntur, ad arguendum de cetero admitti prohibeantur: aparet, quod in primo capitulo deficientes tamquam falsorum obiectores ad sequentia procedere non ualent. -535+ <3 11> -QUESTIO XI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ab accusato uero accusationem in accusatorem uerti, multorum auctoritate prohibetur. Ait enim Stephanus Papa: -[epist. II. c. 7.]+ <4 1> -C. I.+ Accusati, nisi prius se purgauerint, alios accusare non possunt. Neganda est accusatis licentia criminandi, priusquam se crimine, quo premuntur, exuerint, quia non est credendum contra alios eorum confessioni, qui criminibus inplicantur, nisi se prius probauerint innocentes, quoniam periculosa est et non debet admitti rei aduersus quemcumque professio. <4 2> -[C. II.]+ Libro IX. Codicis, titulo I., -[l. 19.]+ Inppp. Valentinus, Valerius et Gratianus. Neganda est accusatis nisi suas suorumque iniurias persecuntur licentia criminandi in pari uel minori crimine, priusquam se crimine, quo premuntur, exuerint: ita tamen, ut et ipsi inscriptionem contra eos etiam pendente accusatione deponere possint. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex decreto Adriani Papae. -[c. 33.]+ Non est credendum contra alios eorum confessioni, qui criminibus inplicantur, nisi se prius probauerint innocentes, quia periculosa est et admitti non debet rei professio aduersus quemcumque. -Gratian.+ Hoc autem intelligendum est in pari uel minori crimine. Ceterum si de maiori crimine eum accusare uoluerit (ueluti, si accusatus de fornicatione, de periurio, uel homicidio, uel symonia, uel alio quolibet huiusmodi crimine accusatorem suum inpetere uoluerit), his auctoritatibus non prohibetur. -@. 1.+ Aliquando enim criminalis questio preiudicat ciuili, aliquando criminali. Unde in III. libro Codicis titulo de ordine iudiciorum, -[lege, 4.]+ legitur: "Ciuili questione intermissa sepe fit, ut prius de crimine iudicetur, quod, utpote maius, merito minori prefertur." <4 4> -[C. IV.]+ Item libro IX., -[Cod. tit. de his, qui accus. non possunt.]+ lege 1. "Prius est, ut tu respondeas criminibus cedis atque uulnerum que tibi ut grauiora ab aduersario tuo obiciuntur, et tunc ex euentu causae iudex estimabit, an tibi permittendum sit eundem accusare, tamen etsi prior inscriptionem deposuisti." -II. Pars.+ -[Gratian.]+ Aliquando ciuilis preiudicat ciuili, aliquando criminali. Sicut enim in septimo libro Codicis, titulo de ordine cognitionum, legitur: "Si de hereditate et libertate controuersia est, prius debet agi causa libertatis." Item: -@. 1.+ "Si crimen aliquod inferatur ei, qui ingenuus esse dicitur, -536+ liberalis causa suo ordine ante debet agi cognitionem suam preside prebente, quoniam si delictum probatum fuerit, ante sciri, necesse est, utrum ut in liberum et ingenuum, an ut in seruum constitui oportet." -III. Pars.+ Item: -@. 2.+ "Qui confitetur se pati controuersiam status, frustra postulat dari sibi potestatem accusandi eum, qui se suum dominum esse fatetur. Causa uero liberali terminata, si seruus pronunciatus fuerit, dominum suum accusare non poterit." -@. 3.+ "Si quis enim ex familiaribus uel seruis cuiuslibet domus cuiuscumque criminis delator atque accusator emerserit, eius existimationem, caput atque fortunas petiturus, cuius familiaritati inheserit uel dominio, ante exhibitionem testium, ante examinationem iudicii in ipsa expositione criminum atque accusationis exordio ultore gladio feriatur. Vocem enim funestam intercidi oportet potius quam audiri. Maiestatis autem crimen excipimus." Similiter: -@. 4.+ "Si liberti accusatores manumissorum heredumue esse presumpserint, eodem quo serui suplicio tenebuntur, luituri penas ante prohibitae delationis exordium." <1 C> <2 4> -CAUSA IV.+ -GRATIANUS.+ Quidam in excommunicatione constitutus episcopum accusare disponit; adolescentem infra decimum et quartum etatis suae annum ad assertionem suae causae adducit; prohibitus ab accusatione adolescentem accusatorem et se testem facit; adolescens personam accusatoris et testis gerere cupit; die statuta ad electorum iudicum iudicium episcopus minime occurrit; a communione suspenditur; tandem renouato iudicio accusator culpabilis in accusatione inuenitur; demum ad assertionem propriae causae procedit. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, an in excommunicatione constitutus alium accusare ualeat? -(Qu. II.)+ Secundo, an infra decimum quartum annum in criminali causa testari quis possit? -(Qu. III.)+ Tertio, utrum ab accusatione prohibitus personam testificantis possit assumere? -(Qu. IV.)+ Quarto, an idem possit esse accusator et testis? -(Qu. V.)+ Quinto, an die constituta non occurrens a communione ait remouendus? -(Qu. VI.)+ Sexto, si in episcoporum indicio accusatoris persona culpabilis inuenta fuerit, an ad assertionem propriae causae de cetero sit admittenda? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ De prima questione sic statutum legitur in Concilio Cartaginensi VII., cui interfuit Faustinus Romanae ecclesiae legatus: <4 1> -C. I.+ Ad accusandum non admittitur qui in excommunicatione perseuerat. Diffinimus, eum rite ad accusationem non admitti, qui posteaquam excommunicatus fuerit, in ipsa adhuc excommunicatione -537+ constitutus, siue sit clericus siue laicus, accusare uoluerit. -@. 1.+ Omnes etiam infamiae maculis aspersi, id est histriones aut turpitudinibus subiectae personae, heretici etiam, siue pagani siue Iudei, ab accusatione prohibentur. <4 2> -C. II.+ Heretici probantur qui scismate uel excommunicatione ab ecclesia sunt separati. Item Nicolaus Papa. -[in epistola ad Michaelem Imperatorem, cuius initium est: "Proposueramus."]+ Quod autem hi, qui iam a fato fratre et conministro nostro Ignatio depositi uel excommunicati, uel anathematizati fuerant, nullam aduersus eum intorquere dampnationem potuerunt, ex prolato secundae uniuersalis sinodi capitulo declaratur, cum dicitur: "Si uero ecclesiasticum fuerit crimen, quod episcopo illatum fuerit, tunc probari oportet accusantium personas, ut primo quidem hereticis non liceat accusationes contra orthodoxos facere episcopos pro ecclesiasticis negotiis." Sed ne hos hereticos esse denegemus, audite sequentia: "Hereticos autem (inquiunt) dicimus tam eos, qui olim ab ecclesia proiecti sunt, quam qui post hec a nobis anathematizati sunt." Porro, si adhuc nec sic creditis, audite quod subditur: "Preter hos autem (aiunt) et eos, qui fidem simulant sanam confiteri, scismaticos esse etiam eos qui seorsum a communicantibus nobis episcopis collectas faciunt. Deinde uero, et si quidam ab ecclesia super causis quibusdam reprehensi sunt, et proiecti aut excommunicati, siue ex clero siue ex laicali ordine, nec his licere accusare episcopum ante, quam crimine proprio exuantur primitus. Similiter autem et eos, qui sub accusatione priori existunt, non ante esse acceptabiles in episcopi accusatione aut aliorum clericorum, quam innoxios semetipsos illatorum sibi ostenderint criminum." Quid autem periculi regulae huius contemptoribus inmineat, non ignoratis. <3 2> -QUESTIO II. et III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Secunda autem et tertia questio eodem Concilio -[Cartaginensi VII.]+ uno eodemque capitulo terminatur. Illud uero est huiusmodi: -538+ <4 1> -C. I.+ Qui ab accusatione repelluntur, aut ad annum XIV. nondum peruenerunt, testes esse non possunt. Testes autem ad testimonium non admittendos esse censemus, qui nec ad accusationem admitti iussi sunt, uel etiam quos ipse accusator de domo sua produxerit. Ad testimonium autem intra annos quatuordecim etatis suae constituti non admittantur.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Item ex Concilio Maticensi, c. 6. Placuit sancto conuentui, ut testes ad testimonium dicendum precio non conducantur, et ut quique optimi et fideliores in testimonium assumantur, ut is, contra quem testimonium ferre debent, nullam eis possit afferre calumpniam, et ut nullus testimonium dicat nisi ieiunus. -]+

-II. Pars.+ -Gratian.+ Item in criminali causa: "produci testis non potest, qui ante in eum reum testimonium dixit," sicut in 22. libro Digestionis titulo de testibus -[lege 23.]+ inuenitur. Item titulo eodem: -[l. Ob. carmen. @. Si testes:]+ <4 3> -[C. III.]+ Si testes omnes eiusdem honestatis et existimationis sint, et negotii qualitas, ac iudicis motus cum his concurrit, sequenda sunt omnia testimonia. Si uero ex his quidam eorum aliud dixerunt, licet inpari numero, credendum est, quod naturae negotii conuenit, et quod inimicitiae aut gratiae suspicione caret, confirmabitque iudex motum animi sui ex argumentis et testimoniis, que rei aptiora esse conpererit. Non enim ad multitudinem respici oportet, sed ad sinceram testimoniorum fidem, et testimonia, quibus potius lux ueritatis assistit. Item: -[lege 2., ff. eod.]+ -@. 1.+ In testibus fides, dignitas, mores, grauitas moderanda est, et ideo testes, qui aduersus fidem suae testationis uacillant, audiendi non sunt. Item: -[lege 3.]+ -@. 2.+ Testium fides diligenter examinanda est, ideoque in persona eorum exploranda erunt inprimis conditio cuiusque, utrum quis decurio, an plebeius sit, et an honestae et inculpatae uitae, an uero notatus quis et reprehensibilis, an locuples, an egenus sit, ut lucri causa quid facile admittat, uel an ei inimicus sit, aduersus quem testimonium fert, uel amicus ei sit, pro quo testimonium dat. Nam si careat suspicione testimonium, uel propter personam, a qua profertur, quod honesta sit, uel propter causam, quod -539+ neque lucri, neque gratiae, neque inimicitiae causa sit admittendum est. Item: -[eadem lege paulo inferius:]+ -III. Pars.+ -@. 3.+ Lege Iulia de ui cauetur, ne hac lege in reum testimonium dicere liceret qui se ab eo parenteue eius liberauerit, quiue impuberes erunt, quiue iudicio publico dampnatus erit, qui eorum in integrum restitutus non erit, quiue eorum in uinculis custodiaue publica erit, quiue ad bestias, ut depugnaret, se locauerit, quiue palam questum faciet feceritue, quiue ob testimonium dicendum uel non dicendum pecuniam accepisse iudicatus uel conuictus erit. Item: -[l. 4.]+ -@. 4.+ Lege Iulia iudiciorum publicorum cauetur, ne inuito denuncietur, ut testimonium dicat aduersus socerum, generum, uitricum, priuignum, sobrinum, sobrinam, sobrino natum, eosue, qui priore gradu sunt. -@. 5.+ Item ne liberto ipsius, liberorumue eius, parentum uiri uxoris. -@. 6.+ Item patroni patronae et ut ne patroni patronae aduersus libertos, neque liberti aduersus patronum cogantur testimonium dicere. -@. 7.+ Cum autem excipitur, ne gener aut socer inuitus testimonium dicere cogatur, generi appellatione sponsum quoque filiae contineri placet. Item soceri sponsae patrem. Item: -[lege 6.]+ -@. 8.+ Idonei non uidentur esse testes, quibus inperari potest ut testes fiant. Item: -[lege 7.]+ -@. 9.+ Serui responso tunc credendum est, cum alia probatio ad eruendam ueritatem non est. Item: -[lege 8.]+ -@. 10.+ Inuiti testimonium dicere non cogantur senes, ualitudinarii, uel milites, uel illi, qui cum magistratu reipublicae causa absunt, uel quibus uenire non licet. Item: -[lege 19.]+ -@. 11.+ Publicani etiam non dicunt testimonium inuiti. -@. 12.+ Item is, qui non detractandi testimonii causa aberit. -@. 13.+ Item is, qui exercitui prebendam conduxerit. Sed nec pupillis testimonium denunciari potest. Item: -[l. 20.]+ -@. 14.+ In testimonium accusator citare non debet eum, qui publico iudicio reus erit, aut qui minor uiginti annis erit. -[l. 21.]+ -@. 15.+ Ob carmen famosum dampnatus intestabilis erit. Item: -@. 16.+ Si res exigit non tantum priuati, sed etiam magistratus, si in presenti sint, testimonium dicant. Pretor quoque testimonium dare debet in iudicio de adulterii causa. -@. 17.+ Si autem ea conditio rei sit, ubi arenarium testem uel similem personam admittere cogimur, sine tormento testimonio eius credendum non est. Item: -[l. 24.]+ -@. 18.+ Testes, quos accusator de domo produxerit, interrogari non placuit. -[l. 25.]+ -@. 19.+ Patroni quoque in causa, cui patrocinium prestant, testimonium non dicant, quod etiam in executoribus negotiorum obseruandum est. Item: -[lege 16.]+ -IV. Pars.+ -@. 20.+ Qui falso uel uarie dixerunt, -540+ testimonia uel utrique parti prodiderunt a iudicibus conpetenter puniuntur. Item: -[l. 17.]+ -@. 21.+ Pater et filius, qui in potestate eius est item duo fratres qui in eiusdem potestate sunt, utrique in eodem testamento, uel eodem negotio testes possunt fieri, quoniam nichil nocet ex una domo plures testes adhiberi alieno negotio. Item: -[l. 15.]+ -@. 22.+ Hermafroditus an ad testamentum adhiberi possit, qualitas sexus incalescentis ostendit. Item: -[l. 9.]+ -@. 23.+ Testis idoneus pater filio, aut filius patri non est. -[l. 10.]+ -@. 24.+ Nullus idoneus testis in re sua intelligitur. Item: -[l. 11.]+ -@. 25.+ Ad fidem rei gestae faciendam etiam non rogatus testis intelligitur. Item: -[l. 12.]+ -@. 26.+ Ubi numerus testium non adicitur, etiam duo sufficient. Pluralis enim elocutio duorum numero contenta est. Item: -[l. 3.]+ -@. 27.+ In testibus considerandum est, qui simpliciter testimonium dicant, utrum unum, eundemque meditatum sermonem afferant, an ad ea, que interrogantur, ex tempore uerisimilia respondeant. Item: -@. 28.+ Sepe sine publicis monumentis cuiuscumque rei ueritas deprehenditur; alias numerus testium, alias dignitas et auctoritas, alias ueluti consentiens fama confirmat rei, de qua queritur, fidem. Non ergo ad unam probationis speciem cognitionem suam iudex alligare debet, sed ex sententia animi sui estimare, quid aut credat, aut parum sibi probatum opinetur. Item -@. 29.+ Alia est auctoritas presentium testium, alia testimoniorum, que recitari solent. Item Codicis libro IV. titulo de testibus. -[l. 2.]+ -@. 30.+ Soli testes ad probationem ingenuitatis non sufficiunt, nisi instrumentis et argumentis adiuuentur. Item: -[l. 3.]+ -@. 31.+ Etiam iure ciuili domestici fides inprobatur. Item: -[l. 4.]+ -@. 32.+ Solam testatione prolatam, nec aliis legitimis amminiculis causa approbata nullius esse momenti certum est. Item: -[l. 5.]+ -@. 33.+ Eos testes ad adiuuandam ueritatem adhiberi oportet, qui omni gratiae et potentatui fidem religioni iudiciariae debitam possunt preponere. Item: -[l. 6.]+ -@. 34.+ Parentes et liberi inuicem aduersus se nec uolentes ad testimonium admittendi sunt. Item: -[l. 7.]+ -@. 35.+ Qui intendit, suae intentioni proprias debet afferre probationes, non petere aduersarium cogi ad exhibitionem eorum, per quos sibi negotium fiat. Item: -[l. 8.]+ -@. 36.+ Serui neque pro domino, neque aduersus dominum, sed pro facto suo interrogari possunt. Item: -[l. 9.]+ -@. 37.+ Iurisiurandi religione testes prius, quam perhibeant testimonium, cohercentur, et honestioribus potius testibus fides adhibeatur. -@. 38.+ Unius uero testimonium nemo iudicum in quacumque causa facile patiatur admitti; imo unius testis responsio omnino non audiatur, etiamsi presidiali -541+ curiae honore prefulgeat. Item: -[l. 10.]+ -@. 39.+ Omnibus in re propria dicendi testimonia facultatem iura submouerunt. Item: -[l. 11.]+ -@. 40.+ Liberi testes ad causas postulentur alienas, si socii et participes criminis non dicantur, sed fides ab hiis notitiae postuletur. Venturis autem ad iudicium per accusatorem, aut ab his, per quos fuerant postulati, sumptus competentes ministrentur, etiamsi in pecuniaria causa ab alterutra parte testes sint producendi. Item: -[l. 12.]+ -@. 41.+ Liberti aduersus patronos sponte prodire non audeant, sed nec uocati quidem in iudicio uenire cogantur. Item: -[l. 17.]+ -@. 42.+ Si quis testibus usus fuerit, iidemque testes aduersus eum in alia lite producantur, non licebit ei eorum personas excipere, nisi ostenderit, inimicitias inter se et illos postea emersas fuisse, ex quibus testes repelli leges precipiunt, non adimenda scilicet ei licentia ex ipsis depositionibus testimonium eorum arguere. -@. 43.+ Sed et si liquidis probationibus datione uel promissione pecuniarum eos corruptos esse ostenderit, eam etiam allegationem integram ei seruari oportet. -[Gratian.]+ Sed obicitur illud beati Bricii, qui uoce pueri triginta dies ab ortu habentis innocens probatus est. Sed miracula diuina sunt admiranda, non in exemplum humanae actionis trahenda. -+ <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De quarta uero questione Fabianus Papa -[epist. II. ad Episcopos orientales]+ constituit, dicens: <4 1> -C. I.+ Accusator, testis uel iudex aliquis simul esse non potest. Nullus umquam presumat accusator simul esse et iudex uel testis, quoniam in omni iudicio quatuor personas semper esse necesse est, id est iudices electos, et idoneos accusatores, defensores congruos atque legitimos testes. Iudices autem debent uti equitate, testes ueritate, accusatores intentione ad amplificandam causam, defensores extenuatione ad minuendam causam. <4 2> -C. II.+ Quilibet in causa duas personas gerere non ualet. Item Damasus Papa. -[epist. IV. c. 7.]+ Nullus introducatur personaliter ad causam, sed accusatores et accusati equa audiantur ratione, iuxta quod ordo exigit. Accusatores uero et iudices non iidem sint, sed per se accusatores, per se iudices, per se testes, per se accusati, unusquisque in suo ordine. -II. Pars.+ -@. 1.+ Inscriptio semper fiat ut talionem -542+ calumpniator recipiat, quia ante inscriptionem nemo debet indicari uel dampnari, cum et seculi leges hec eadem retineant. -+ -Gratian.+ Codice libro IX. titulo de accusationibus. -[l. 7.]+ Codice libro de adulteriis, -[l. 6.]+ titulo de abigeis. -[l. unica]+ -@. 1.+ Aliquando etiam sine inscriptione accusatio fieri potest. "Ea enim, que per officiales presidibus nunciantur, et citra solempnia accusationum posse perpendi incognitum non est." -@. 2.+ Item: -[Codice de adulteriis, l. 6.]+ Si maritus iure mariti, hoc est infra sexaginta dies utiles, adulterium uxoris suae accusare uoluerit, quam ex suspicione sola ream facere ualet, non continetur uinculo inscriptionis. -@. 3.+ Item: -[Cod. de abigeis, l. unica]+ Abacti animalis accusatio non solum cum inscriptionibus, sed etiam sine ea obseruatione proponitur. -@. 4.+ Item: -[Cod. de accusat. l. 8.]+ Si quis se iniuriam ab aliquo passum putauerit, et querelam deferre uoluerit, non ad stationarios decurrat, sed presidialem adeat potestatem, aut libellos offerens, aut querelas suas apud acta deponens. -@. 5.+ In aliis autem criminalibus causis dignum est, ut inscriptiones preponantur, que magnitudinem uidelicet criminis tempusque designent, ut alterutram partem digna legum possit terrere auctoritas. -+ -III. Pars.+ -Gratian.+ De domo etiam iudicis accusator uel testis produci non debet, ne in causam suspicionis incidat iudex. Unde Nicolaus Papa: -[ad Michaelem Inp., epistola, cuius initium est: "Proposueramus."]+ <4 3> -C. III.+ Suspicionis incidet in crimen iudex, de cuius domo uel accusator uel testis producitur. Contra ritum ecclesiasticum, contraque uenerandas leges producitur accusator de inperialibus edibus, et cui inperari potest ad falsum dicendum testimonium adhibetur. Fiunt suspecti iudices, et lupi custodes. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ De quinta uero questione in Concilio Cartaginensi III. -[c. 7.]+ sic inuenitur diffinitum: <4 1> -C. I.+ Non est a communione suspendendus, qui die statuta ad causam peruenire non potuit. Quisquis episcoporum accusatur, ad primates prouinciae ipsius causam deferat accusator. Nec a communione suspendatur cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam electorum iudicum, die statuta, litteris -543+ euocatus minime occurrerit, hoc est infra spatium mens ex ea die, qua eum litteras accepisse constiterit. Quod aliquas ueras necessitatis causas probauerit, quibus occurrere non potuisse manifestum sit, suae causae dicendae intra alterum mensem integram habeat facultatem. Verum tamdiu post mensem secundum non communicet, donec purgetur. Si autem ad uniuersale concilium occurrere noluerit, ut uel ibi causa eius terminetur, ipse in se dampnationis sententiam dixisse iudicetur. Tempore sane, quo non communicat, nec in sua ecclesia uel parrochia communicet. Accusator autem eius, si numquam diebus causae dicendae defuerit subtrahens se, a communione non remoueatur. Si uero aliquando defuerit subtrahens se, restituto in communione episcopo, remoueatur a communione accusator, ita tamen, ut nec ipsi adimatur facultas causae peragendae, si se ad diem constitutam occurrere non uoluisse, sed non potuisse probauerit. <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ Sexta uera questio eodem capitulo terminatur, in quo sequitur: <4 1> -C. I.+ In ciuili et proprio dumtaxat negotio ad arguendum admittitur, qui in episcopi accusatione culpabilis inuenitur. Illud uero placuit, ut cum agere ceperit in episcoporum iudicio, si fuerit accusatoris persona dampnabilis de cetero ad arguendum non admittatur, nisi proprias causas, non tamen ecclesiasticas uel criminales, asserere uoluerit. <4 2> -C. II.+ Propriam causam agere ualet cui accusare non licet. Item ex Concilio Cartaginensi VII. -[c. 2. prope finem]+ Omnibus, quibus accusatio denegatur, in causis propriis accusandi licentia non est neganda. <4 3> -C. III.+ In accusatione episcoporum deficiens ciuiliter tantum experiri poterit. Item Felix Episcopus omnibus Episcopis. -[per Galliae prouincias constitutis, epistola II.]+ Si accusatorum personae in episcoporum iudicio culpabiles aparuerint, ad arguendum non admittantur, nisi proprias causas asserere, non tamen criminales uel ecclesiasticas, uoluerint. -544+ <4 4> -[C. IV.]+ Item Adrianus Papa. -[in capitulis, c. 5.]+ Quod si accusatorum personae in iudicio episcoporum etc. ut supra eisdem uerbis. <1 C> <2 5> -CAUSA V.+ -GRATIANUS.+ In infamiam cuiusdam episcopi cartula accusationis occulte conscribitur; tandem accusator procedit in publicum. Episcopus semel litteris euocatus, causae suae die statuta adesse non ualens, per procuratorem iudici se representauit; absque sinodali audientia dampnatur. Demum iudicio per appellationem renouato, de accusatoris inimicitia episcopus conqueritur; tandem in probatione deficit accusator. -(Qu. I.)+ Primo queritur, qua pena sit feriendus, qui, famosum libellum clanculo scribens, probare negligit que litteris mandauit? -(Qu. II.)+ Secundo, quotiens sit uocandus ad causam ante, quam sententiam dampnationis excipiat? -(Qu. III.)+ Tertio, an per procuratorem causam suam agere ualeat qui per se ipsum causae suae adesse non potest? -(Qu. IV.)+ Quarto, an absque sinodali audientia sit dampnandus? -(Qu. V.)+ Quinto, an ideo aliquis sit habendus inimicus, quia crimen alterius indicat? -(Qu. VI.)+ Sexto, qua pena sit plectendus, qui quod intulit probare non ualet? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ De prima questione Adrianus Papa scribit, -[in capitulis, cap. 49. al. 50.]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Flagelletur qui scripta in alterius famam probare neglexerit. Qui in alterius famam publice scripturam aut uerba contumeliosa confinxerit, et repertus scripta non probauerit, flagelletur, et qui eam prius inuenerit rumpat, si non uult auctoris facti causam incurrere. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Gregorius. -[l. V. epist. 30.]+ Quidam maligni spiritus consilio repletus, contra Castorium notarium ac responsalem nostrum nocturno silentio in ciuitatis loco contestationem posuit in eius crimine loquentem, mihique etiam asserebat eum de facienda -545+ pace callide contradicentem. Qui si non exierit, neque publice confessus fuerit, quisquis ille sit qui hoc agere presumpserit, uel consensum tantae iniquitatis consilio prebuit, ex Dei et Domini nostri Iesu Christi spiritu diffinimus, ut sancti eius corporis ac sanguinis participatione priuatus sit. Sin uero, quia latet, et quoniam nescitur, teneri ad disciplinam non ualet, tanti mali conscius, et prohibitus, corpus et sanguinem Domini percipere presumit, anathematis ultione percutiatur, ut fallax ac pestifer a sanctae ecclesiae corpore sit diuisus. Sin autem in eandem ciuitatem ingressus publice potuerit docere que dixit, uel certe sciens se non posse que scripsit ostendere, errorem suum fuerit aperte confessus, dominici corporis et sanguinis participatione non sit priuatus, neque a sanctae ecclesiae corpore alienus existat. <4 3> -C. III.+ Anathematizentur qui famosos libellos in ecclesia ponunt. Item ex Concilio Eliberitano. -[c. 52.]+ Hii qui inuenti fuerint libellos famosos in ecclesia ponere, anathematizentur. -[Gratian.]+ Codice libro IX. titulo de famosis libellis, Inpp. Valentinianus et Valens: Si quis famosum libellum siue domi, siue in publico, siue quocumque loco ignarus repererit, aut corrumpat prius, quam alter inueniat, aut nulli confiteatur inuentum. Sin uero non statim easdem cartulas uel corruperit, uel igni consumpserit, sed uim earum manifestauerit, sciat, se quasi auctorem huiusmodi delicti capitali sententiae subiugandum. Huiusmodi autem libellus alterius opinionem non ledat. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Vocatio autem eius, qui inpetitur, non semel, sed bis et tertia per congruum spatium rationabilibus scriptis fieri debet. Unde Damasus papa -[Stephano Archiepiscopo epist. III.]+ scribit, dicens: <4 1> -C. I.+ Vocatio ad sinodum eius, qui inpetitur, in scriptis, et per spatium fiat congruum. Vocatio ad sinodum iuxta decreta Patrum canonica eius, qui inpetitur, rationabilibus scriptis per spatium debet fieri congruum atque canonicum, quia, nisi canonice uocatus -546+ fuerit suo tempore et canonica ordinatione, licet uenerit ad conuentum quacumque necessitate, nisi sponte uoluerit, nullatenus suis respondebit insidiatoribus. <4 2> -C. II.+ Quibus temporum spatiis reus uocetur ad causam. Item Siluester Papa. Presenti decreto censemus, ut inprimis paternaliter uocentur, et per septem dies expectentur, nullius ecclesiasticae rei interdicta licentia. Huic uero expectationi iterum addantur dies septem, interdicta licentia ecclesiam intrandi et omnia diuina offitia audiendi. Post uero adiciantur duo dies, quibus a pace et communione sanctae ecclesiae sint suspensi. Deinde uero iterum aliis duobus diebus sub eadem expectatione deportentur. Quibus uno die superaddito, omni expectatione ueluti iam desperata, reus mox anathematis gladio feriatur. <4 3> -C. III.+ Nullius accusatio per scripta suscipiatur. Item Damasus Papa. -[ad Episcopos Italiae, epist. VI.]+ Relatum est ad sedem apostolicam, uos accusationes fratrum per scripta suscipere absque legitimo accusatore. Quod deinceps in omni terrarum orbe fieri apostolica auctoritate prohibemus, et quod nuper factum est absque ulla retardatione corrigere curamus, nec umquam prius per scripta eorum, qui accusantur, causas discutere quam per querelantium institutionem uocati canonice ad sinodum ueniant, et presens per presentem agnoscat ueraciter et intelligat que ei obiciuntur. -@. 1.+ Leges enim seculi accusatores presentes exigunt, et non per scripta absentes. Unde canonica Patrum constituta non semel, sed sepissime clamant, nec accusationes, nec testimonia ullum per scripta proferre posse, nec de aliis negotiis quicumque testimonium dicant, nisi de his, que sub eorum presentia acta esse noscuntur. Similiter et qui accusare alium elegerit presens per se, et non per alium accuset, inscriptione uidelicet premissa. Neque ullus umquam iudicetur ante, quam accusatores legitimos presentes habeat, locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina. Curandum quoque est, ne ira cuiquam subripiat, faciatque citius omne quod non licet. <4 4> -C. IV.+ Vi aut timore eiecti, aut suis rebus expoliati, ad sinodum non euocentur. Item Felix Papa -[II.]+ Athanasio, et omnibus orientalibus Episcopis. -[epist. I. c. 3.]+ Si primates accusatores episcoporum cum eis pacificare -547+ familiariter minime potuerint, tunc tempore legitimo eos ad sinodum canonice conuocatam non infra angusta tempora canonice conuocent, et non prius, quam eis per scripta significent quid eis opponitur, ut ad responsionem preparati adueniant. Nam si aut ui, aut timore eiecti, aut suis rebus expoliati fuerint, nec canonice uocari ad sinodum possunt, nec respondere emulis debent ante, quam canonice restituantur, et sua omnia eis legaliter reddantur. -Gratian.+ His auctoritatibus euidentissime datur intelligi, quod nisi quis canonice uocatus fuerit, etiamsi aliqua occasione ad sinodum ueniat, suis nullatenus cogitur respondere insidiatoribus. Canonica autem uocatio est, quando seruato dierum interstitio, secundum auctoritatem B. Siluestri, causae suae litteris adesse iubetur, quibus quid ei obiciatur auctoritate Felicis Papae significari oportet. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Quod autem per procuratorem causam suam agere ualeat qui inpeditus causae suae adesse non ualet, auctoritate Romanae Sinodi, que tempore Adriani Papae celebrata est, probari uidetur, in qua -[c. 5.]+ sic statutum legitur: <4 1> -C. I.+ Pro se legatum ad sinodum mittat quem grauis necessitas premit. Si egrotans fuerit episcopus, aut aliqua eum grauis necessitas detinuerit, pro se legatum ad sinodum mittat, nec a communione suspendatur cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam, electorum iudicum die statuta litteris euocatus, minime occurrerit, hoc est (nisi aliena preoccupauerit necessitas) infra spatium duorum uel trium mensium, uel eo amplius, prout causa dictauerit. -[Gratian.]+ Codicis libro IX. titulo de accusationibus et inscriptionibus -[l. 3.]+ Inp. Alexander: Reos capitalium criminum absentes etiam per procuratores defendi leges publicorum iudiciorum permittunt. -Gratian.+ -@. 1.+ Ecce episcopus si inpeditus et causae suae adesse non ualens, legatum pro se iubetur mittere ad sinodum. Sed legatus iste non ad causam agendam, sed ad necessitatem sinodo exponendam mittitur, qua inpeditus episcopus sinodo presentiam suam exhibere non ualuit. Causam autem (maxime criminalem) nulli nisi per se agere licet. Unde Adrianus Papa -[c. 38.]+ ait: <4 2> -C. II.+ Criminaliter accusans uel accusatus per se experiatur. In criminalibus causis nec accusator, nisi per se, aliquem accusare potest, nec accusatus per aliam personam se defendere permittitur. <4 3> -C. III.+ In omnibus causis, preterquam in criminalibus, episcopi et sacerdotes pro se aduocatum habeant. Item Anacletus Papa. Quia episcopus uniuersique sacerdotes ad solam laudem -548+ Dei bonorumque operum actionem a constituuntur, debet unusquisque eorum tam pro ecclesiasticis, quam etiam pro suis actionibus (excepto publico uidelicet crimine) habere aduocatum, non malae famae suspectum, sed bonae opinionis et laudabilis artis inuentum, ne, dum humana lucra attendunt, eterna premia perdant. <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod autem absque sinodali audientia dampnari non debeat auctoritate Iulii Papae probatur, qui -[epist. I.]+ ait: <4 1> -C. I.+ Nisi in legitima sinodo episcopus iudicari uel audiri non debet. Nullus episcopus, nisi in legitima sinodo et suo tempore apostolica auctoritate conuocata, super quibusdam criminationibus pulsatus audiatur, uel iudicetur uel dampnetur. Sin aliter presumptum a quibusdam fuerit, in uanum deducatur quod egerint, nec inter ecclesiastica statuta ullo modo reputetur. <4 2> -C. II.+ Episcopus accusatus a duodecim audiatur, finis uero causae ad apostolicam sedem deferatur. Item Zepherinus Urbis Romae Episcopus -[epist. I.]+ omnibus Episcopis. Duodecim iudices quilibet episcopus accusatus, si necesse fuerit, eligat, a quibus eius causa iudicetur, nec prius audiatur, aut excommunicetur uel iudicetur, quam ipsi per se eligantur, et regulariter uocatus ad suorum conuentum primo episcoporum, per eos eius causa iuste audiatur, et rationabiliter discernatur. Finis uero eius causae ad sedem apostolicam deferatur, ut ibidem terminetur, nec ante finiatur, quam eius auctoritate fulciatur. -Gratian.+ Quod uero absque sinodali audientia episcopus dampnari prohibetur, sine preiudicio Romanae sedis intelligi oportet, que sua auctoritate quosque ualet dampnare uel dampnatos absoluere. Unde Gelasius: "Ipsi sunt canones etc." infra causa: "Sententia excommunicationis notatus." -@. 1.+ Item Adrianus: -[c. 8.]+ "Saluo Romanae ecclesiae in omnibus primatu, manifestum est, quod illa, que sunt per unamquamque prouinciam ipsius prouinciae sinodus dispenset, sicut Niceno constat esse decretum concilio." Cum uero accusatus ad concilium uenerit, quicquid considentium consultationibus agitur, aut ab accusantium parte proponitur, non contentiosis uocibus, sed mitissima uerborum relatione proferatur. Unde in Tolletano Concilio XI. -[c. I.]+ legitur: <4 3> -C. III.+ In cognitione causarum contentiosi locum non habeant. In loco benedictionis considentes Domini sacerdotes nullus debet aut indiscretis uocibus perstrepere, aut -549+ quibuslibet tumultibus perturbare, nullus etiam uana fabulis uel risibus agi, et (quod est deterius) obstinatis disceptationibus tumultuosas uoces effundere. "Si quis enim (ut Apostolus ait) putat se religiosum esse, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, huius uana est religio." Cultum enim suum iustitia perdit, quando silentia iudicii obstrepentium turbo confundit, dicente Propheta: "Erit cultus iustitiae silentium." Debet ergo quicquid aut considentium consultationibus agitur, aut ab accusantium parte proponitur, sic mitissima uerborum relatione proferri, ut nec contentiosis uocibus sensus audientium turbent, nec iudicii uigorem de tumultu eneruent. Quicumque ergo in conuentu concilii hec, que premissa sunt, uiolanda crediderit, et contra hec interdicta aut tumultu, aut contumeliis uel risibus concilium perturbauerit, iuxta diuinae legis edictum, que precipit: "Eice derisorem, et exibit cum eo iurgium," cum omni dedecore de consessione abstractus a communi cetu secedat, et trium dierum excommunicationis sententiam ferat. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ Nunc autem queritur, an sit aliquis iudicandus maliuolus, quia crimen alterius indicat. De hoc ita scribit Augustinus: -[serm. III. de communi uita clericorum, seu regula 3., dicens]+ <4 1> -C. I.+ Magis nocet qui crimen celat quam qui amicabiliter indicat. Non uos iudicetis maliuolos, quoniam crimen alterius indicatis. Magis quippe nocentes estis, quam si fratres uestros, quos indicando corrigere potestis, tacendo perire permittitis. Si enim frater tuus uulnus habet in corpore, quod uelit occultari, cum timet secari, nonne crudeliter a te siletur et misericorditer iudicatur? quanto ergo potius debes manifestare, ne deterius putrescat in corde? <4 2> -C. II.+ Nec qui parcit est amicus, nec qui uerberat inimicus. Idem ad Vincentium Donatistam et Rogatistam. -[epist. XLVIII.]+ Non omnis, qui parcit, amicus est, nec omnis, qui uerberat, inimicus. "Meliora sunt uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici." Melius est cum seueritate diligere quam cum lenitate decipere. -@. 1.+ Utilius esurienti panis tollitur, si de cibo securus iustitiam negligebat, quam esurienti panis frangitur, ut iniustitiae seductus acquiescat. -@. 2.+ Et qui freneticum ligat, et qui lethargicum excitat, ambobus molestus ambos amat. -@. 3.+ Quis nos potest amplius amare quam Deus? Et tamen nos non solum docere  -550+ suauiter, uerum etiam salubriter terrere non cessat. Fomentis lenibus, quibus consolatur, sepe etiam mordacissimum medicamentum tribulationis adiungit, exercet fame patriarchas, etiam pios et religiosos; populum contumacem penis grauioribus agitat; non aufert ab Apostolo stimulum carnis tertio rogatus, ut uirtutem in infirmitate perficiat. Et infra: -@. 4.+ Noueris aliquando furem auertendis pecoribus pabulum spargere, et pastorem aliquando flagello ad gregem pecora errantia reuocare. <4 3> -C. III.+ Non odio habetur, sed diligitur, qui castigatur et corripitur. Item ex sermone -[LXXXIV.]+ Ambrosii, "Amarior fortasse." Non osculatur pater filium semper sed aliquando castigat. Ergo quando castigatur qui diligitur, tunc circa eum pietas exercetur. Habet enim et amor plagas suas, que dulciores sunt, cum amarius inferuntur. Dulcior est enim castigatio religiosa quam blanda remissio. Unde ait Propheta: "Dulciora sunt uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici." -Gratian.+ Ex his uerbis datur intelligi, quod magis contulerit utilitati fraternae, qui crimen accusando uel iudicando persequitur, quam qui celando fouere nititur. Eusebius autem contra statuere uidetur, dum aliorum crimina sponte confitentes in episcoporum accusatione recipi prohibet dicens: -[epist. I. ad Episcopos Galliae]+ <4 4> -C. IV.+ Ad accusationem non admittantur aliorum crimina sponte confitentes. Illi, qui aut in fide catholica, aut inimicitia suspecti sunt, ad pulsationem episcoporum non admittantur. Nec illi, qui aliorum sponte crimina confitentur. Et ideo replicanda sollicite est ueritas, quam sponte prolata in illis habere uox non potest. Hanc diuersis cruciatibus e latebris suis religiosus tortor exigere debet, ut dum penis corpora subiciuntur, que gesta sunt fideliter et ueraciter exquirantur. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item in Prouerbiis. -[c. 11.]+ Qui ambulat fraudulenter, reuelat archana; qui autem fidelis est, celat animi commissum. Et infra: -[c. 25.]+ -@. 1.+ Que uiderunt oculi tui ne proferas in iurgio cito, ne postea emendare non possis, cum dehonestaueris amicum tuum. -Gratian.+ Sed aliud est ex karitate aliorum crimina deferre, ut quos secreta ammonitione corrigere non possumus conuictos iudicis sententia corripiat, atque aliud insidiando falsa obicere, uel insultando uera facile exprobrare. Illud autem karitatis, hoc uero inpietatis est offitium. -@. 1.+ Unde in eisdem prouerbiis -[cap. 12.]+ dicitur: "Verba inpiorum insidiantur sanguini: os iustorum liberabit eos." Et infra: "Qui quod nouit loquitur, -551+ iudex iustitiae est: qui autem mentitur, testis est fraudulentus." Item: "Labium ueritatis firmum erit in perpetuum: qui autem testis est repentinus, concinnat linguam mendacii." Item: -[c. 13.]+ "Qui custodit os suum, custodit animam suam: qui autem inconsideratus est ad loquendum, sentiet mala. Verbum mendax iustus detestabitur: inpius autem confundit et confundetur." -@. 2.+ Item Augustinus in Psalmo 34.: "Si aliquando humana infirmitate pedes nostri in aliquod peccatum mouentur, insurgunt linguae iniquissimae inimicorum; cum fuisset miserendum, irrident inpii, unde dolent pii." <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Qui autem quod intulit probare non ualet, puniendus est. Unde Adrianus Papa ait: -[in capitulis, c. 41.]+ <4 1> -C. I.+ Puniatur qui aliis falsa intulerit. Omnis, qui aliis a falsa intulerit, puniatur, et pro falsitate ferat infamiam. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Gregorius. Qui calumpniam illatam non probat, penam debet incurrere, quam, si probasset, reus utique sustineret. <4 3> -C. III.+ Qua pena feriatur qui crimen illatum non probat. Idem in Registro. Quia iuxta canonicas Patrium sententias qui calumpniam illatam non probat penam debet incurrere, ac per hoc, quia subdiaconus crimen diacono probare non potuit, quoniam inpositionem manus (qua carere potuisset) non habuit, non solum sacerdotio, sed offitio caruit, et tamquam reuera infamis meruit uerberibus castigari. Nam cui cum tribus testibus ueluti laico crimen quodlibet approbatur, non est mirum, quod obiecit dum probare non sufficit, si corporali infamiae quemadmodum laicus ex iuris similitudine subiugatur. Quod enim esset diacono gradum amittere, hoc fuit subdiacono famae plenitudine caruisse. Codice libro I., titulo de episcopis et clericis, -[l. 8.]+ Inperator Theodosius: -552+ -II. Pars.+ -@. 1.+ Presbiteri citra iniuriam questionum testimonium dicant, ita tamen, ut falsa non simulent. Ceteri uero clerici, qui eorundem gradum uel ordinem secuntur, si ad testimonium dicendum petiti fuerint, prout leges precipiunt, audiantur. Salua tamen sit litigatoribus falsi actio, si forte presbiteri, qui suo nomine superioris loci testimonium dicere citra aliquam corporalem iniuriam sunt precepti, hoc ipso, quod nichil metuunt, uera suppresserint. Multo magis etenim pena sunt digni, quibus cum plurimum honoris per nostram iussionem delatum est occulto inueniuntur in crimine. Eadem IX. in collatione IX.: -@. 2.+ Presbiteri, diaconi, si falsum testimonium dixerint, si quidem in re pecuniaria, diuino ministerio dumtaxat per XII. annos separati monasterio tradantur: si in criminali, clericatus honore nudati legitimis penis subiciantur. Ceteri clerici sine delectu causae legitime coherceantur. <4 4> -C. IV.+ Ad sanctae communionis ministerium non accedat qui crimen illatum non probat. Idem Ianuario Episcopo. -[lib. III. ep. 24.]+ -III. Pars.+ Epiphanium presbiterum quorumdam sacerdotum litteris criminaliter accusatum, cuius nos, ut ualuimus, causam discutientes, nichilque in eo obiectorum reperientes, ut ad locum suum reuerteretur absoluimus. Criminis ergo eius auctores uolumus te perscrutari, et nisi qui eandem transmisit epistolam paratus fuerit hoc, quod obiecit, canonicis atque districtissimis probationibus edocere, nullatenus ad sanctae communionis ministerium accedat. <4 5> -C. V.+ Qua pena feriendus sit delator. Item ex decreto Adriani Papae. -[cap. 49.]+ Delatori autem lingua capuletur, aut conuicto caput amputetur. -@. 1.+ Delatores autem sunt qui inuidia produnt alios.

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item ex Concilio Eliberitano. Delator si quis extiterit fidelis, et per delationem eius aliquis fuerit proscriptus uel interfectus, placuit, non nisi in fine accipere communionem. Si leuior -553+ causa fuerit, infra quinquennium accipere poterit communionem. Si catecuminus fuerit, post quinquennii tempora admittatur ad baptismum. -]+

<4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex VIII. Sinodo. Si quis falsum dixerit, uel personam innocentis falso crimine maculauerit, iuxta sacerdotis arbitrium diuturna penitentia expurgetur. <4 8> -C. VIII.+ A communione coherceatur secularis, uel laicus qui ecclesiam uel clericum per calumpniam fatigauerit. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 32.]+ Si quis uero secularium per calumpniam ecclesiam aut clericum fatigare presumpserit et conuictus fuerit, ab ecclesiae liminibus et catholicorum communione, nisi digne penituerit, coherceatur. <1 C> <2 6> -CAUSA VI.+ -GRATIANUS.+ Duo fornicatores et infamia notati quendam religiosum episcopum de symonia accusare nituntur; reus alterius prouinciae archiepiscopi iudicium expetit; tandem in probatione deficit accusator; reus cogitur ad innocentiae suae assertionem. -(Qu. I.)+ Primo queritur, an crimine irretiti uel infamia notati ad huiusmodi accusationem sint admittendi? -(Qu. II.)+ Secundo, si episcopus in eos accusationem uertere uoluerit, an simplici assertioni suae sit fides habenda? -(Qu. III.)+ Tertio, si liceat sibi expetere iudicium archiepiscopi alterius prouinciae? -(Qu. IV.)+ Quarto, cuius iudicium sibi sit expetendum, si circa suam sententiam episcopos suae prouinciae discordare contigerit? -(Qu. V.)+ Quinto, si in probatione deficit accusator, an reus sit cogendus ad probationem innocentiae suae? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem crimine irretiti alios accusare non possunt, Anacletus Papa testatur, -[epistola II., Episcopis Italiae]+ dicens: <4 1> -C. I.+ A criminosis sacerdos accusari non permittitur. Si sacerdos sine crimine eligi precipitur, nullatenus a criminosis accusari aut calumpniari permittitur, nec ab aliis, quam ab his, qui sine crimine sunt, et iusta electione sacerdotes ordinari possunt, et tales per omnia inueniuntur, quales eligi sacerdotes iubentur. -554+ <4 2> -C. II.+ Infames et qui culpis exigentibus ad sacerdotium prouehi non possunt sacerdotes non accusent. Item Adrianus Papa. -[in capitulis, cap. 21.]+ Omnes uero infames esse dicimus, quos leges seculi infames appellant, et omnes, qui culpis exigentibus ad sacerdotium non possunt prouehi. Indignum enim est, ut illi eos accusent, qui esse non possunt quod ipsi sunt, quoniam sicut maiores a minoribus non iudicantur, ita nec criminari possunt. <4 3> -C. III.+ Infames sunt qui regnum Dei consequi non ualent. Item Fabianus Papa. -[epist II. Episcopis orientalibus]+ Illi, qui illa peccata perpetrant, de quibus Apostolus ait: "Quoniam qui talia agunt regnum Dei non consecuntur," ualde cauendi sunt, et ad emendationem, si uoluntarie noluerint, conpellendi, quia infamiae maculis sunt aspersi, et in barathrum dilabuntur, nisi eis sacerdotali auctoritate subuentum fuerit. -@. 1.+ Similiter et illi, de quibus ipse ait: "Cum huiusmodi nec cibum sumere," quia infamia sunt notati, antequam sacerdotali auctoritate sanentur, et gremio sanctae matris ecclesiae redintegrentur, quia qui extra nos sunt nobiscum communicare non possunt. <4 4> -C. IV.+ Ante satisfactionem excommunicati ad accusationem non admittantur. Item Fabianus Papa. -[epist. II.]+ Omnes illi sunt ab accusatione repellendi, quos Apostolus conmemorat, dicens: "Cum his nec cibum sumere," et ante satisfactionem ecclesiae non sunt suscipiendi. <4 5> -C. V.+ Sacerdotes non nisi a coequalibus accusari debent. Item Clemens Iacobo, Ierosolimorum Episcopo. -[epist. I.]+ Beatus Petrus homicidas et adulteros, ac cunctos criminalibus nexibus obligatos, et qui eis coequales non erant, ab episcoporum uexatione et accusatione, docente Domino, prohibebat, et non nisi a coequalibus aliquid sibi inferre debere docebat. -@. 1.+ Infames etiam omnes, et quos primates et leges seculi non suscipiunt, sed et laicos ab eorum accusatione et uexatione semper repellere debere rogabat, et cunctos sibi subditos esse precipiebat, cunctorum sacerdotum uitam superiorem sanctioremque, ac discretam a secularibus et laicis hominibus esse, et spirituales atque sacerdotes super carnales ac laicos semper constituere et fore debere docebat, quoniam pro minimo nobis esse debet, ut a talibus arguamur -555+ et iudicemur uel ab humano die. Maiores uero a minoribus nec accusari, uel iudicari nullatenus posse dicebat, quoniam non solum hoc diuinas, sed et lege seculi inhibere docebat. <4 6> -C. VI.+ Qui criminosus fuerit sacerdotes accusare non potest. Item Adrianus Papa. -[in capitulis c. 68.]+ Qui crimen intendit, agnoscendum est, si ipse ante non fuit criminosus, quia periculosum est et admitti non debet rei aduersus quemcumque professio. -[c. 72.:]+ -@. 1.+ Testes autem sine aliqua sint infamia, uxores habentes et filios, omnino Christum predicantes. -Gratian.+ Non solum autem criminosi, sed etiam quilibet alii ab accusatione episcoporum repelluntur. Unde Anacletus Papa -[epist. I.]+ ait: <4 7> -C. VII.+ Deo non placet qui suos seruos accusat. Si omnia in hoc seculo uindicata essent, locum diuina iudicia non haberent. Superuacuis laborat inpendiis, qui solem certat facibus adiuuare. Ideo si aliquis putat se Deo in hoc placere, quod seruos suos accusat, et ut meliores fiant dicit se hoc agere, in uanum laborat, et plus inuidiae stimulis agitatur quam karitatis, quoniam gratiae plenitudo adiectione non indiget, nec ulla requirit conmendationis augmenta. <4 8> -C. VIII.+ Populus sacerdotes arguere uel increpare non ualet. Item Telesphorus Papa. -[epistola unica, c. 3.]+ Sacerdotes, qui proprio ore corpus Domini conficiunt, ab omnibus sunt obediendi et timendi, non dilacerandi aut detrahendi, quia a quibus se Domini populus benedici, saluari et instrui cupit, nullatenus eos debet arguere, nec uulgus in eorum accusatione suscipi. Populus enim ab eis docendus est et corripiendus, non ipsi ab eo, quia non est discipulus super magistrum. -@. 1.+ Dei ergo ordinationem accusat, qui eos, qui ab eo constituuntur sacerdotes, accusat uel dampnare cupit. Idem: -@. 2.+ Hi, qui non sunt idonei, non suscipiantur ad accusationem; et omnes, qui aduersus Patres id est sacerdotes armantur, infames esse censemus. Patres enim omnes id est sacerdotes uenerandi sunt, non respuendi aut accusandi uel insidiandi. <4 9> -C. IX.+ De eodem. Item Pius Papa. -[epist. I.]+ Oues pastorem suum non reprehendant; plebs episcopum non accuset, nec uulgus eum arguat, quia non est discipulus super magistrum. Episcopi enim a Deo sunt iudicandi, qui eos sibi oculos elegit. Nam a -556+ subditis aut prauae uitae hominibus non sunt accusandi aut arguendi aut lacerandi. Et infra: -@. 1.+ Nemo bonum faciens alteri uerbo aut facto nocere uult; quanto minus in suspicionem debet uenire fidelis homo, ut dicat aut faciat ea, que pati non uult? quia omnis suspicio potius est repellenda quam approbanda uel recipienda. -Gratian.+ Ipsa autem detractio, licet ex uicio detrahentium, tamen iusto Dei iudicio nonnumquam aduersus bonos excitatur, ut quos uel domestica presumptio, uel aliorum fauor in altum extulerat, detractio humiliet. Unde Ambrosius: -[ad c. 22. Lucae]+ <4 10> -C. X.+ Ne quis de se presumat, linguae malorum ex Dei precepto contra eum excitantur. Imitare Petrum tertio dicentem: "Domine, tu scis, quia amo te." Etenim, quia tertio negauerat, tertio confitetur; sed negauit in nocte, confitetur in die. Hec autem ideo dicta sunt, ut sciamus, neminem iactare se debere. Nam et si Petrus lapsus est, quia dixit: "Et si alii scandalizati fuerint, sed non ego," quis alius iure de se presumat? Denique et Dauid quia dixerat: "Ego dixi in habundantia mea, non mouebor in eternum," eam sibi iactantiam obfuisse confitetur, dicens: "Auertisti faciem tuam a me, et factus sum conturbatus." <4 11> -C. XI.+ Ut boni salubriter humilientur, linguae malorum contra eos insurgunt. Item Gregorius. -[lib. IX. epist. 39. ad Theoctistam Patriciam]+ Sunt plurimi, qui uitam bonorum fortasse amplius quam debent laudant, et ne qua elatio de laude subripiat permittit omnipotens Deus malos in obtrectationem et obiurgationem prorumpere, ut si qua culpa ab ore laudantium in corde nascitur, ab ore uituperantium suffocetur. Hinc est, quod doctor gentium se in predicatione currere testatur inter infamiam et bonam famam, qui etiam dicit: "Ut seductores et ueraces." -Gratian.+ Verum hac auctoritate prohibentur spirituales a carnalibus accusari, non carnales a spiritualibus. Quod ex uerbis eiusdem datur intelligi, quibus in eodem capitulo subiunxit, dicens: "Capite languescente facilius reliqua corporis membra inficiuntur, sicut scriptum est: Omne caput languidum, et omne cor merens; a planta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas." Quapropter manifestum est, diabolum (qui sicut leo rugiens circuit, querens quem deuoret) cordibus plebium suadere, ut doctoribus atque pastoribus suis detractiones irrogent, uel accusent, ut plebes languescentes (non tenentibus pastoribus frena eorum) lasciuiant, atque in ima ruant, ut saltim sic periclitari possint. Multum uero distant dampna morum a dampnis -557+ rerum temporalium, cum ista extra nos sint, illa in nobis. Et infra: "Peius malum fore non existimo, quam Christianos suis inuidere sacerdotibus." Hinc etiam Felix II. ait: -[Episcopis in Alexandrina Sinodo congregatis]+ <4 12> -C. XII.+ Deo recte famulantes persequi non licet. Quiescite, inquit sancta sinodus Nicena, et nolite persequi eos, qui recte Deo famulantur, et sincera uoluntate superna Dei mandata custodiunt, et nostris legibus subiugantur; quia non decet, ut carnales spirituales persequantur. <4 13> -C. XIII.+ Subditi prelatos suos accusare non debent. Item Anterius Papa. -[epistola unica]+ Ex merito plebis nonnumquam episcopi deprauantur, quatinus procliuius cadant qui secuntur. Capite languescente cetera corporis membra inficiuntur. Deteriores sunt, qui uitam moresque bonorum corrumpunt, his, qui substantias aliorum prediaque diripiunt. Caueat unusquisque, ne aut linguam, aut aures habeat prurientes, id est, ne aut ipse aliis detrahat, aut alios detrahentes audiat. "Sedens," inquit, "aduersus fratrem tuum loquebaris" detrahendo, "et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum," etc. Parcant singuli detractioni linguae, custodiantque sermones suos, et sciant, quia cuncta que de aliis loquuntur, sua sententia iudicabuntur. Nemo inuito auditori libenter refert. Offitium singulorum sit, dilectissimi, non solum oculos castos seruare, sed et linguam, nec quid in cuiusquam domo agatur alia domus umquam per eos nouerit. Habeant omnes simplicitatem columbae, ne cuiquam machinentur dolos et serpentis astutiam, ne aliorum subplantentur insidiis. Item Lucius Papa: -[epist. unica, Episcopis Galliae et Hispaniae scribens]+ <4 14> -C. XIV.+ Bonus nocere non cupit. Sapiens non est omnis qui nocet. <4 15> -C. XV.+ Raptoribus deteriores episcoporum sunt detractores. Item Anacletus Papa. -[epist. III.]+ Deteriores sunt, qui doctorum uitam moresque corrumpunt, his, qui substantias aliorum prediaque diripiunt. Ipsi enim ea, que extra nos, licet nostra sint, auferunt; nostri quoque detractores, et morum corruptores nostrorum, siue qui aduersus nos armantur, -558+ proprie nos ipsos decipiunt, et ideo iuste infames sunt, et merito ab ecclesia extorres fiunt. Pro meritis ergo plebis sepe pastores deprauantur ecclesiae, ut procliuius corruant qui secuntur. <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item Alexander. -[epist. III.]+ Summa iniquitas est fratres detrahere et accusare. Unde scriptum est: "Omnis, qui detrahit fratri suo, homicida est, et omnis homicida non habet partem in regno Dei." -Gratian.+ Patet ergo, ut premissum est, quod carnales prohibentur ab accusatione spiritualium, non spirituales ab accusatione carnalium. -II. Pars.+ -@. 1.+ Cum itaque criminosi et infames ab accusationibus prohibeantur, uidendum est, quos canonum sacra auctoritas infames appellet. De his Stephanus Romanae Ecclesiae Episcopus scribit Ylario, -[ep. I. c. 1.]+ dicens: <4 17> -C. XVII.+ Que personae infames habeantur. Infames esse eas personas dicimus, que pro aliqua culpa notantur infamia, id est omnes, qui Christianae legis normam abiciunt, et statuta ecclesiastica contempnunt; similiter fures, sacrilegos et omnibus capitalibus criminibus irretitos; sepulcrorum quoque uiolatores, et omnes, qui aduersus patres armantur, qui in omni mundo infamia notantur; similiter et incestuosos, homicidas, periuros, raptores, maleficos, ueneficos, adulteros, de bellis publicis fugientes, et qui indigna sibi petunt loca tenere, aut facultates ecclesiae auferunt iniuste, et qui fratres calumpniantur, aut accusant et non probant, et qui contra innocentes principum animum ad iracundiam prouocant, et omnes anathematizatos uel pro suis sceleribus ab ecclesia repulsos, et omnes, quos ecclesiasticae uel seculi leges infames pronunciant. Hii nimirum omnes, nec serui ante legitimam libertatem, nec penitentes, nec bigami, nec illi, qui curiae deseruiunt, uel non sunt integri corpore, aut sanam non habent mentem uel intellectum, aut inobedientes sanctorum decretis existunt, aut furiosi manifestantur, hi omnes, inquam, nec ad sacros gradus debent prouehi, nec isti, nec liberti neque suspecti, neque rectam fidem uel dignam conuersationem non habentes, summos sacerdotes possunt accusare, nec ad accusationem seu ad testimonium ullatenus iuste recipi possunt. -559+ <4 18> -C. XVIII.+ Infamis efficitur qui sciens deierare presumit. Item Fabianus Papa. -III. Pars.+ Quicumque sciens se periurauerit, quadraginta dies in pane et aqua, et septem sequentes annos peniteat, et numquam sit sine penitentia, et numquam in testimonium recipiatur; communionem tamen post hec percipiat. <4 19> -C. XIX.+ Accusatores et personas, quas leges seculi non admittunt, ecclesiasticae quoque repellunt. Item Eusebius Papa. -[epist. I. ad Episcopos Galliae]+ Nos sequentes Patrum uestigia pro saluatione seruorum Dei, quascumque ad accusationem personas leges publicae non admittunt, his inpugnandi alterum nos licentiam submouemus, et nullae accusationes a iudicibus audiantur ecclesiasticis, que legibus seculi prohibentur. -Gratian.+ Sed licet infames ab accusatione episcoporum prohibeantur, non tamen isti ab huius accusatione prohibendi sunt. Hereticos namque accusare infamibus non prohibetur, ut supra patuit in ea causa, ubi de accusatione minorum aduersus maiores disputatum est. <4 20> -[C. XX.]+ Item. Cum maiores scientia et moribus a minoribus accusari prohibeantur, non equales ab equalibus, uel minores a maioribus, ab huius accusationibus non sunt hii prohibendi, cum hereticus catholico minor sit. Sed hoc an generaliter accipiendum sit, Augustinus non diffinit, -[lib. IV. de Baptismo contra Donatistas, c. 5.]+ dicens: <4 21> -C. XXI.+ Dubium est, an sciens auarus, an nesciens hereticus grauius peccet. Quero ergo, quis peccet grauius, qui nesciens heresim incurrerit, an qui sciens ab auaritia, id est ab ydolatria non recesserit? Secundum illam regulam, qua peccata scientium peccatis ignorantiae preponuntur, auarum conscientia uincit in scelere. Sed si, forte hoc faciat in heresi ipsius sceleris magnitudo, quod facit in auaritia scientis admissio hereticus nesciens auaro scienti coequatur. Item: -[c. 20. eiusdem libri]+ -@. 1.+ Utrum catholicum pessimis moribus alicui heretico, in cuius uita, preter id, quod hereticus est, non inueniunt homines quod reprehendant, preponere debeamus, non audeo precipitare sententiam. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Verum hoc Augustini, et illud de infamium accusatione, de his intelligendum est, quos constat esse hereticos, non de his, qui se negant in heresim lapsos. Hic autem in omnibus religiosus aparens, dum se negat hereticae communionis aliquando macula infectum, infames atque alios huiusmodi -560+ a sua accusatione ipse repellit. -@. 1.+ Hec licet ratione niti uideantur, exemplo tamen lesae maiestatis uana intelliguntur, ad cuius accusationem dum socius initae factionis admittitur, non queritur, an cogitare contra animam principis sit maiestatem ledere, sed an aliquis de nece eius tractauerit. Unde Inpp. Honorius et Arcadius in nono libro Codicis, titulo ad legem Iuliam maiestatis, -[leg. 5.,]+ scripsisse leguntur: <4 22> -[XXII.]+ "Si quis cum militibus uel primatis, barbaris etiam, scelestam inierit factionem, aut factionis ipsius susceperit sacramentum uel dederit, de nece etiam uirorum illustrium, qui consiliis et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars nostri corporis sunt) uel cuiuslibet postremo, qui nobis militat, cogitauerit, (eadem enim seueritate uoluntatem sceleris, qua effectum, puniri iura uoluerunt), ipse quidem, utpote maiestatis reus, gladio feriatur, bonis eius omnibus fisco nostro addictis. Filii uero eius, quibus uitam inperatoria specialiter lenitate concedimus, (paterno enim deberent perire suplicio, in quibus paterni, hoc est hereditarii, criminis exempla metuuntur), a successione omnium proximorum habeantur alieni, testamentis extraneorum nichil capiunt, sint perpetuo egentes et pauperes, infamia eos semper paterna comitetur, ad nullos umquam honores, nulla prorsus sacramenta perueniant, sint postremo tales, ut his perpetua egestate sordentibus et sit mors solatium et uita suplicium. Denique iubemus etiam notabiles esse infamia sine uenia, qui pro talibus umquam apud nos interuenire temptauerint. -@. 1.+ Sane, si quis ex his in exordio initae factionis, studio uerae laudis accensus, ipse prodiderit factionem, et premio a nobis et honore donabitur. Is uero, qui usus fuerit factione, si sero, tamen incognita adhuc consiliorum archana patefecerit, absolutione tantum ac uenia dignus habebitur." -[Gratian.]+ Porro symoniae accusatio ad instar lesae maiestatis procedere debet, sicut Leo inperator in I. libro Codicis decreuisse legitur, titulo de episcopis et clericis, 1. Si quenquam procedere debet. Quod de accusatione, non de pena intelligi oportet. Unde Inppp. Valentinianus, Valens et Gratianus libro IX. Codicis titulo ad legem Iuliam maiestatis: -[l. Nullus]+ <4 23> -[C. XXIII.]+ "Nullus omnino, cui inconsultis ac nescientibus nobis fidicularum tormenta offeruntur, militiae, uel generis, aut dignitatis defensione uti prohibeatur, excepta tantum maiestatis causa, in qua sola equa omnibus conditio est." -Gratian.+ Sed cum omnes illi assumuntur in accusatione symoniae, qui possunt accussare de crimine maiestatis, constat, quod sicut ibi non dubitatur de crimine maiestatis, sed an reus commiserit illud, sic et hic non negatur heresis, sed inpetitur accusatus, an conmiserit heresim. -561+ <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Quod autem queritur, si episcopus accusationem in accusatorem uertere uoluerit, an suae simplici assertioni fides sit habendam? facile soluitur, si sanctorum Patrum auctoritas diligenter inspiciatur. Ut enim sancti patres diffiniunt, nullius personae, quantumlibet exercitatae, confessioni fides est adhibenda, nisi conpetentes probationes adhibeat. Unde in IV. Cartaginensi Concilio -[c. 29.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Episcopus, crimen alicui obiciens, in sinodo probet quod obicit. Episcopus, si clerico uel laico crimen inposuerit, deducatur ad probationem in sinodum. -Gratian.+ Sed obicitur: Si se solum alieni sceleris conscium nouerit, probare illud testibus non ualet; quid ergo tunc sibi faciendum sit, ex Concilio Vasensi -[I. c. 8.]+ sic diffinitur: <4 2> -C. II.+ Episcopus non proferat quod probare non potest. Si tantum episcopus alieni sceleris se conscium nouit, quamdiu probare non potest, nichil proferat, sed cum ipso ad conpunctionem eius secretis correctionibus elaboret. Quod si forte correptus pertinacior fuerit, et se communioni publicae ingesserit, etiam si episcopus in redarguendo illum, quem reum iudicat, probatione deficiat, indempnatus (licet his qui nichil sciunt, secedere ad tempus pro personae maioris auctoritate iubeatur) ille tamen, quamdiu nichil probare potest, in communione omnium, preterquam eius, qui eum reum iudicat, permanebit. <4 3> -C. III.+ De episcopo, qui sibi soli dicit aliquem suum crimen fuisse confessum. Placuit, ut si quando episcopus dicit aliquem sibi soli proprium crimen fuisse confessum, atque ille neget, non putet ad iniuriam suam episcopus pertinere, quod illi soli non creditur. Et si scrupulo propriae conscientiae se dicit neganti nolle communicare, quamdiu excommunicato non communicauerit suus episcopus, eidem episcopo ab aliis non communicetur episcopis, ut magis caueat episcopus, ne dicat in quemquam quod aliis documentis conuincere non potest. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Iudicium uero archiepiscopi alterius prouinciae alicui expetere non licet. -562+ Unde Gregorius ait: -[respons. IX. ad Augustinum Anglorum Episcopum]+ <4 1> -C. I.+ Alterius parrochianum alicui iudicare non licet. Scriptum est in lege: "Per alienam messem transiens falcem mittere non debes, sed manu spicas conterere et manducare." Falcem enim iudicii mittere non debes in ea segete, que alteri uidetur esse conmissa, sed per affectum boni operis frumenta dominica uiciorum suorum paleis expolia, et in ecclesiae corpus admonendo et persuadendo, quasi mandendo, conuertere. <4 2> -C. II.+ Quot ciuitates unaqueque prouincia habeat. Item Pelagius Papa -[II. ep. VIII.]+ omnibus Episcopis. Scitote certam esse prouinciam, que habet X. aut XI. ciuitates, et unum regem, et totidem minores potestates sub se, et unum metropolitanum, aliosque suffraganeos X. uel XI. episcopos iudices, ad quorum iudicium omnes causae episcoporum, et reliquorum sacerdotum, ac ciuitatum referantur, ut ab his omnibus iuste consona uoce discernatur, nisi ad maiorem auctoritatem fuerit ab his, qui iudicandi sunt, appellatum. Unde non oportet, ut degradetur uel dehonoretur unaqueque prouincia; sed apud semetipsam habeat iudices, sacerdotes et episcopos, singulos uidelicet secundum ordines suos, et quicumque causam habuerit a suis iudicibus iudicetur, et non ab alienis, id est a suae iustis iudicibus prouinciae, et non ab extraneis, nisi (ut iam est prelibatum) a iudicandis fuerit appellatum. <4 3> -C. III.+ Non aliorum, sed primatis sui iudicio quisque se subiciat episcopus. Item Nicolaus Papa. Denique si Suffredus, tale in se crimen nouerat, quo recte posset episcopatu priuari, uel infirmitate se sentiebat forsitan pregrauari, qua inpeditus nullis posset proximis sua prelatione prodesse, primatis sui debuerat et non aliorum dioceseon antistitum prestolari iudicium. Quod si quelibet ambiguitas, uel aliqua fortasse super eius examinatione, uel episcopatus abrenunciatione oborta fuisset contentio, ex more ad apostolicam sedem referri conuenerat, et nostra in his omnibus debuerant cuncti decreta penitus expectare. Quod quia omissum hactenus dolemus, dilectissimam mihi gloriam uestram uehementer efflagito, ut iam dictus Suffredus episcopus proprio restituatur episcopio, et si quid reprehensione dignum gessit, postea uel correctione, uel digna animaduersione diffinietur. -563+ -Gratian.+ Est tamen casus, in quo episcopus alterius parrochianum excommunicare ualet. Unde in Concilio apud Conpendium: -[c. 5.]+ <4 4> -C. IV.+ Quando episcopus parrochianum alterius excommunicare ualet. Placuit pro communi utilitate, ut nullus episcoporum grauiter ferat, si eius parrochianum pro depredationis causa alter episcopus excommunicauerit.

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Meldensi, c. 2. De illis autem, qui intra parrochiam beneficium aut hereditatem habent, et alterius episcopi parrochiani sunt, et de loco ad locum iter faciunt, et rapinam et depredationes peragunt, placuit, ut excommunicentur, nec ante ex parecia exeant, quam que perpetrarunt digne emendent. Quorum excommunicatio seniori eorum et proprio episcopo significanda est, ne eos recipiat ante, quam illuc redeant, ubi rapinam fecerunt, et ibi omnia pleniter emendent. -]+

<3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Porro cuius iudicium sibi expetendum sit, si iudices electi inter se discordare ceperint, in Laudicensi Concilio -[c. 14.]+ sic inuenitur diffinitum: <4 1> -C. I.+ A quo sit ferenda sententia, quando conprouinciales episcopi discordant. Si quis episcopus criminaliter in iudicio episcoporum fuerit accusatus, contingat autem episcopos prouinciae, qui conuenerint, diuersas habere sententias, et alios quidem innocentem eum pronunciare, alios reum, propter huiusmodi controuersiam amputandam placuit sanctae sinodo metropolitanum episcopum alterius uicinae prouinciae aduocari, et aliquantos cum eo episcopos alios, qui pariter residentes quecumque fuerit dirimant questionem, propter hoc, ut sit firmum iudicium, quod ab unius prouinciae episcopis fuerit promulgatum. -564+ <4 2> -C. II.+ Quando electi iudices inter se de sententia discordes extiterint, de uicina prouincia archiepiscopus aduocetur. Item ex Concilio Martini Papae. Si quis episcopus in aliquibus iudicatur, et uiderit ipsos episcopos, qui in prouincia sua sunt, inter se iudicio discrepare, ut alii uideantur eum, qui iudicatur, iustificare, alii condempnare, pro diffinitione huius dissensionis hoc placuit sanctae sinodo, ut de prouincia uicina alter metropolitanus conuocetur episcopus, ut per eum confirmetur quod secundum rectum placuerit canonem. -Gratian.+ Nisi eadem prouincia primatem habuerit, ad quem negotia, que per metropolitanum terminari non ualent, referenda sunt. Unde Bonifatius Papa Episcopis Galliae: <4 3> -C. III.+ Primati deferantur negotia, que metropolitanus explicare non ualet. Si inter episcopos eiusdem concilii dubitatio emerserit de ecclesiastico iure uel de aliis negotiis, primum metropolitanus eorum cum aliis quibusdam in concilio considerans rem diiudicet, et si non adquiescat utraque pars iudicatis, tunc primas regionis inter ipsos audiat, et quod ecclesiasticis canonibus et legibus nostris consentaneum sit, hoc diffiniat, et nulla pars calculo eius ualeat contradicere.

-[PALEA.+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Alexander Papa. Si metropolitanus a quocumque conprouinciali episcopo in causa propria appellatus eum audire distulerit, in proxima sinodo negotii sui habeat licentiam exercendi, et quicquid per iustitiam a conprouincialibus suis fuerit statutum debet custodiri. -]+

-Gratian.+ Sed si omnium conprouincialium concordi sententia fuerit dampnatus, manebit erga eum inmobilis censura. Unde in Laudicensi Concilio -[cap. 15.]+ legitur: <4 5> -C. V.+ Episcopus, qui ab episcopis suae prouinciae consonam sententiam reportauerit, ab aliis iudicari non poterit. Si quis episcopus criminaliter accusatus ab omnibus, qui sunt intra prouinciam, episcopis exceperit unam consonamque -565+ sententiam, ab aliis ulterius iudicari non poterit, sed manere circa eum oportet tamquam conuenientem, que ab omnibus prolata est, firmam ratamque sententiam. -Gratian.+ Subintelligendum uero est, nisi ad iudicem maioris auctoritatis fuerit prouocatum. Tunc enim per appellationem soluta sententia firmitatem non obtinet. Unde Nicolaus Papa ait: -[in epist. ad Carolum Regem, cuius initium: "Numquam dolorem generat."]+ <4 6> -C. VI.+ Semel difinitum retractari non licet, nisi ubi maior auctoritas fuerit. Quod bene semel diffinitum est et interpositis iuramentis deliberatum, nulla debet iteratione, nisi fortassis ubi fuerit maior auctoritas, retractari. <4 7> -C. VII.+ In renouatione iudicii memoria B. Petri est habenda. Item ex Concilio Sardicensi. -[c. 4.]+ Osius episcopus dixit: "Quod si aliquis episcopus adiudicatus fuerit in aliqua causa, et putat se bonam causam habere, alterum iudicium renouetur, si uobis placet, S. Petri apostoli memoriam honoremus, ut scribatur uel ab his, qui examinauerunt, uel etiam ab aliis episcopis, qui in prouincia proxima morantur, Romano episcopo. Et si iudicauerit renouandum esse iudicium, renouetur et det iudices. Si autem probauerit talem causam ut ea non refricentur, que acta sunt, que decreuerit Romanus episcopus confirmata erunt. Si hoc ergo omnibus placet, statuatur." Sinodus respondit: Placet. Codicis libro IV. titulo de probationibus: Actor, quod asseuerat profitendo se probare non posse, reum necessitate monstrandi contrarium non astringit, cum per rerum naturam factum negantis probatio nulla sit. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ Quod autem deficiente accusatore reus non sit cogendus ad probationem, auctoritate Gregorii probatur, qui -[lib. V. epist. 25.]+ scribens Maximo ait: <4 1> -C. I.+ Onus probationis reo non incumbit. Quod autem postulas, ut illuc personam dirigere debeamus, qua de his, que dicuntur, possit esse probatio, esset utcumque excusabile, si umquam ratio ei, qui accusatur, necessitatem probationis inponeret. At postquam non tibi, sed accusantibus hoc onus incumbit, ad nos, sicut prefati sumus, dilatione cessante uenire non desinas. -Gratian.+ Accusatus non negationem, sed exceptionem probare debet: -566+ <4 2> -[C. II.].+ -[Gratian.]+ Hoc autem seruandum est, quando reum publica fama non uexat. Tunc enim auctoritate eiusdem Gregorii propter scandalum remouendum, famam suam reum purgare oportet. <1 C> <2 7> -CAUSA VII.+ -GRATIANUS.+ Quidam longa inualetudinem grauatus episcopus alium sibi substitui rogauit, cuius precibus summus Pontifex annuit, et quod rogauerat ei concessit. Postea uero conualuit idem episcopus, et quod prius fecerat cupit rescindi; aduersus eum, qui sibi accesserat, questionem mouet, suam cathedram tamquam sibi debitam reposcit. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, utrum uiuente episcopo alius possit in ecclesia eadem ordinari? -(Qu. II.)+ Secundo, an iste ualeat reposcere cathedram, quam sua intercessione alter accepit? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uiuente episcopo alius superponi aut superordinari non possit, ex concilio apud Aluerniam celebrato diffinitum est, in quo legitur: "ut nullus uiuente episcopo alius superponatur aut superordinetur episcopus, nisi forsitan in eius locum, quem capitalis culpa deiecerit." <4 1> -C. I.+ Pro molesti corporis suo honore non priuetur episcopus. Item ex Registro Gregorii Papae, -[lib. IX. epist. 41.]+ ad Anatolium Constantinopolitanum Diaconem. Scripsit mihi dilectio tua, me reuerentissimo fratri meo Iohanni primae Iustinianae episcopo pro egritudine capitis, quam patitur, episcopum precipere succedi, ne fortasse, dum episcopi iura eadem ciuitas non habeat, (quod absit) ab hoste depereat. Et quod nusquam canones precipiunt, ut pro egritudine episcopi episcopus succedat, et ideo iniustum est, ut, si molestia corporis irruit, honore suo priuetur egrotus. Sed suggerendum est, ut si quis, in regimine, egrotat, dispensator illi talis requiratur, qui possit eius curam omnem agere, et locum illius in regimine ecclesiae (ipso non deposito) conseruare, ut neque Deus omnipotens offendatur, neque ciuitas neglecta esse inueniatur. <4 2> -C. II.+ Flagellatis a Domino afflictio addi non debet. Idem -[lib. II.]+ in epistola -[5.]+ ad Candidum. Cum percussio corporalis inminet, utrum pro purgatione, -567+ an pro uindicta contingat, Dei in hoc iudicium ignoratur, et ideo non debet a nobis flagellatis addi afflictio, ne nos culpae (quod absit) offensa respiciat. <4 3> -C. III.+ Infirmitatis causa loco suo quis priuari non debet. Item Gregorius Clementio Episcopo Primati Vizanzeno. Presentium latoris Adeodati querelam, qui se sui presbiteratus loco incongrue dicit expulsum, licet subditae tibi textus explanet petitionis, tamen paulo iudicauimus apertius retexendam. Asserit namque a Quinciano fratre et coepiscopo nostro in loco suo quibusdam se suis ordinandis negotiis relaxatum, egritudinisque causa per duorum mensium spatium suae se ecclesiae defuisse; cuius rei occasionem captantem predictum fratrem nostrum alium loco eius presbiterum illic ordinasse. Hortamur itaque fraternitatem tuam, ut causam eius sollicite districteque perquiras, et, si manifestae egritudinis causa, sicut dicitur, ecclesiae suae eum defuisse repereris, nullum ei ex ordinatione alterius presbiteri permittas preiudicium generari, sed in loco suo eum fac sine aliqua dubietate restitui. Et infra: -@. 1.+ Illud autem karitatem tuam specialiter ammonemus, ut, si uera fuerit huius suggestio, atque in suo ordine fuerit restitutus, de presbitero, qui in loco eius ordinatus est, subtiliter districteque esse sollicitus debeas. Et si quidem sine datione aliqua ad eundem ordinem uenit, ut in symoniacam heresim non potuisset incidere, in aliam quamcumque ecclesiam uacantem eum uolumus ordinari. Sin autem in eum quippiam (quod auertat Dominus) tale fuerit repertum, ipso etiam presbiteratus priuetur ordine, quem non causa replendae necessitatis ecclesiae, sed sola conprobatur ambitione suscepisse. <4 4> -C. IV.+ Pro infirmitate uel egritudine pontifices non sunt abiciendi, nec in eorum loco alii substituendi. Item Nicolaus Aluino Iouauiensi Archiepiscopo. Pontifices, qui aliqua occupantur infirmitate uel egritudine, abiciendi non sunt, nec alios in eorum loco consecrari oportet, nisi ex hac fuerint luce subtracti. Quod si de ministerio sibi concesso conqueruntur, que licita sunt sacerdotes expleant. In his uero, que his presumere non licet, uicinorum usque ad recipiendam sanitatem episcoporum auxilia subrogentur, et hoc cum cautelae studio peragant, ne per necessitatis occasionem presumptionis pullulet ambicio. Episcopos uero, qui dominici gregis suscipiunt curam atque sollicitudinem, ab amministratione eorum discedere non oportet, ut accepti talenti pulcritudo non deleatur, sed certamine eorum salubriter augeatur et triplicetur. -568+ <4 5> -C. V.+ Viuente episcopo alius sibi succedere non ualet. Item ex epistola Cipriani Episcopi et Martiris. Factus est Cornelius episcopus de Dei et Christi eius iudicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis, que tunc affuit, suffragio, de sacerdotum antiquorum et bonorum uirorum consensu cum nemo ante se factus esset, cum Fabiani locus, id est cum locus Petri et gradus cathedrae sacerdotalis uacaret, quo occupato et de Dei uoluntate, atque omnium nostrum consensione firmato, quisquis iam episcopus fieri uoluerit, foris fiat necesse est, nec habeat ecclesiasticam ordinationem, qui ecclesiae non tenet unitatem. Quisquis ille fuerit, licet de se multum iactans et plurimum sibi uendicans, profanus est, alienus est, foris est. Et cum post primum esse non possit, quisquis post unum, qui solus esse debet factus est, iam non secundus ille, sed nullus est. <4 6> -C. VI.+ Non est episcopus qui in locum irrepserit uiuentis. Item eiusdem. Nouatianus episcopus non est, qui Cornelio episcopo in ecclesia a sedecim coepiscopis facto, adulter atque extraneus episcopus fieri a desertoribus per ambitum nititur, et cum sit a Christo una ecclesia per totum mundum in multa membra diuisa, item episcopatus unus, multorum episcoporum concordi numerositate diffusus, ille post Dei traditionem, post connexam et ubique coniunctam catholicae ecclesiae unitatem, humanam conatur ecclesiam facere, et per plurimas ciuitates nouos suos apostolos mittit, ut quedam recentia institutionis suae fundamenta constituat; cumque iampridem per omnes prouincias et per urbes singulas ordinati sint episcopi in etate antiqui, in fide integri in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super eos creare alios pseudoepiscopos audet, quasi possit aut totum orbem noui conatus obstinatione peragrare, aut ecclesiastici ordinis conpaginem discordiae suae seminatione rescindere, nesciens scismaticos semper inter initia feruere, incrementa uero habere non posse, nec augere quod illicite ceperint, sed statim cum praua sua emulatione deficere. Et infra: -@. 1.+ Qui ergo nec unitatem Spiritus, nec coniunctionem pacis obseruat, et se ab ecclesiae uinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem potest habere, nec honorem, qui episcopatus nec unitatem uoluit habere, nec pacem. <4 7> -C. VII.+ Non est in ecclesia qui cum episcopo pacem non habet. Idem ad Pappianum. -[eodem lib. IV. epist. 6.]+ Scire debes episcopum in ecclesia esse, et ecclesiam in episcopo, et si quis cum episcopo non sit, in ecclesia non -569+ esse, et frustra sibi blandiri eos, qui pacem sacerdotibus Dei non habentes obrepunt, et latenter apud quosdam communicare se credunt, quando ecclesia, que catholica una est, scissa non sit neque diuisa. <4 8> -C. VIII.+ Suo iure quis cedere non debet. Idem. -[ad Iubaianum]+ Quam periculosum sit in diuinis rebus ut quis cedat iure suo et potestate, scriptura sancta declarat, cum Esau primatus suos inde perdidit, nec recipere postmodum potuit, quod semel cessit. <4 9> -C. IX.+ Perditionem sibi adquirunt qui ab episcopis recedentes unitatem ecclesiae scindunt. Idem. -[lib. I. epist. 6. ad Magnum]+ Denique quam sit inseparabile unitatis sacramentum, et quam sine spe sint, et perditionem sibi maximam de indignatione Dei adquirant qui scisma faciunt et relicto episcopo alium sibi foris pseudoepiscopum constituunt, declarat scriptura diuina in libris Regnorum, ubi a tribu Iuda et Beniamin decem tribus scissae sunt, et relicto rege suo alterum sibi foris constituerunt. "Et indignatus est," inquit, "Dominus semini omni Israel, et demoliuit eos, et dedit eos in direptionem, donec abiceret eos a facie sua, quia dissipatus est Israel a domo Dauid, et constituerunt sibi regem Ieroboam, filium Nabath." Indignatum esse Deum dixit, et eos in perditionem dedisse, quia ab unitate dissipati alterum sibi regem constituissent. Et tanta indignatio Domini extitit aduersus illos, qui scisma fecerunt, ut etiam cum homo Dei ad Ieroboam missus esse, qui ei peccata sua exprobraret atque ultionem futuram prediceret, panem apud illos edere et aquam bibere uetaretur. Quod cum non custodisset et contra preceptum Domini prandisset, statim diuina censura percussus est, ut inde regrediens inpetu ac morsu leonis in itinere necaretur. -@. 1.+ Sed adhuc in euangelio suo Dominus, maiorem suae intelligentiae lucem manifestat, quod idem, qui tunc se a tribu Iuda et Beniamin sciderant, et Ierosolimis relictis Samariam secesserant, inter pseudoprophetas et gentiles conputarentur. Nam cum primum discipulos in ministerium salutis mitteret, mandauit et dixit: "In uiam gentium ne abieritis, et in ciuitates Samaritanorum ne intraueritis." Ad Iudeos prius mittens gentiles adhuc preteriri iubet. Addendo autem et ciuitatem Samaritanorum debere omitti, ubi erant scismatici, ostendit scismaticos gentibus adequari. Et post pauca: -@. 2.+ Quod uero eundem, quem nos Deum Patrem, eundem -570+ eundem Spiritum sanctum nosse dicuntur, nec hoc adiuuare tales potest. Nam et Chore, et Dathan, et Abiron cum sacerdote Aaron et Moyse eundem Deum nouerant, pari lege et religione uiuentes unum et uerum Deum, qui colendus atque inuocandus fuerat, inuocabant: tamen quia loci sui ministerium transgressi et contra Aaron sacerdotem, qui sacerdotium legitimum dignatione Dei atque ordinatione perceperat, sacrificandi sibi licentiam uendicauerunt, diuinitus percussi penas statim pro illicitis conatibus penderunt, nec potuerunt rata esse et proficere sacrificia irreligiose et illicite contra ius diuinae dispositionis oblata. Thuribula quoque ipsa, in quibus incensum illicite fuerat oblatum, ne in usu de cetero essent sacerdotibus, sed potius indignationis et ultionis diuinae memoriam corrigendi posteris exhiberent, iussu Domini conflata atque igne purgata, in laminas ductiles producuntur, et affiguntur altari, secundum quod loquitur diuina scriptura: "Memoriale," inquit, "filiis Israel, ut non accedat quisquam alienigena, qui non est ex semine Aaron, inponere incensum ante Dominum ut non sit sicut Chore." Et tamen illi scisma non fecerant, nec foras egressi contra Domini sacerdotes inpudenter atque hostiliter rebellauerant, quod nunc hi ecclesiam scindentes, et contra pacem atque unitatem Christi rebelles, cathedram sibi constituere, et primatum assumere, et baptizandi atque offerendi licentiam uendicare conantur etc. <4 10> -C. X.+ Non est defendendus qui uiuentis locum inuadit. Item Leo IV. Nomenio, Duci Britanniae. Non furem, et latronem, qualem Gislardum esse sentimus in Nannetica sede, qui uiuentis (quod non licuit) non timuit locum usurpare, pro cuiuscumque muneris donis ultra debes defensare. <4 11> -C. XI.+ Non licet episcopo ecclesiam suam dimittere. Item Euaristus Papa. -[epist. II.]+ omnibus Episcopis. Sicut uir non debet adulterare uxorem suam, ita nec episcopus ecclesiam suam, id est ut illam dimittat, ad quam consecratus est. Et sicut uxori non licet dimittere uirum suum, ut alteri se uiuente eo matrimonio societ ut eum adulteret, licet fornicatus sit eius uir, sed iuxta Apostolum aut uiro suo debet reconciliari, aut manere innupta, ita ecclesiae non licet dimittere episcopum suum, aut se ab eo segregare, ut alterum uiuente eo accipiat; sed aut ipsum habeat, aut innupta maneat, id est alterum episcopum suo uiuente non accipiat, ne aut fornicationis aut adulterii crimen incurrat. Si uero adulterata fuerit, id est -571+ si se alteri iunxerit, aut super se alterum episcopum adduxerit, aut esse fecerit uel desiderauerit, per acerrimam penitentiam aut suo reconcilietur episcopo, aut innupta permaneat. -@. 1.+ Episcopo uero oportet oportune et inportune, atque sine intermissione ecclesiam suam docere, eamque prudenter regere et amare, ut a uiciis se abstineat et salutem consequi possit eternam. Et illa cum tanta reuerentia eius doctrinam debet suscipere, eumque amare et diligere ut legatum Dei et preconem ueritatis. -Gratian.+ Ecce his auctoritatibus patenter ostenditur, quod episcopo uiuente alius superordinari non potest, nec etiam pro eius egritudine. Sed illud Gregorii intelligendum est, quando ille, qui egrotat, alium sibi substitui non rogat. Ceterum, quando aliquis uel senectute, uel infirmitate grauatus susceptum offitium amministrare non ualet, si alium sibi substitui petierit, rationabiliter fieri potest. Unde in eodem capitulo sequitur: "Si uero idem Iohannes fortasse pro molestia sua petierit, ut ab episcopi honore debeat uacare, eo petitionem dante scripto, concedendum est; aliter id facere non ualemus." Hinc etiam B. Augustinus episcopo suo nondum defuncto, sed senectute grauato, cathedram episcopalem suscepit. Unde in epistola Paulini -[unica]+ ad Romanum legitur: <4 12> -C. XII.+ Augustinus non tam successit quam accessit. Non autem hoc tantum scripsimus gratulandum, quod episcopatum Augustinus acceperit, sed quod hanc curam Dei gratia meruerit Africanae ecclesiae ut uerba celestia Augustini ore perciperet, qui ad maiorem dominici muneris gratiam nouo more prouectus ita consecratus est, ut non succederet in cathedra episcopo, sed accederet. Nam incolumi Valerio Ipponensis ecclesiae episcopo coepiscopus Augustinus est. -Gratian.+ Hoc idem probatur auctoritate B. Gregorii, qui Ariminensi episcopo, dolore capitis laboranti, alterum subrogauit, ita scribens in -[VII. libr.]+ Registro suo, -[Indict. 2., ep. 49.]+ capitulo 238.: <4 13> -C. XIII.+ Episcopo grauato infirmitate alius subrogari potest. Qualiter ordinati a nobis sacerdotis, corporis, quia notum est, inpediente molestia, Ariminensis ecclesia pastorali hactenus ac sacerdotali sit regimine destituta, dudum fraternitas uestra cognouit. Quem dudum habitatorum illius loci precibus permoti sepius hortati sumus, ut si de eadem capitis, qua detinebatur, molestia, melioratum esse se sentiret, ad suam auxiliante Deo reuerteretur ecclesiam. Qui datis induciis in hoc quadriennio expectatur. Quem, dum cleri, uel ciuium huc uenientium, nosque precibus arguentium instantius hortaremur, ut, si ualeret, cum eis auxiliante Domino remearet, datis scriptis suplicatione nos petit, ut -572+ quia ad eiusdem ecclesiae regimen uel susceptum offitium pro eadem, qua detinetur, molestia assurgere nullatenus posset, ecclesiae Christi episcopum ordinare deberemus. Unde, quia cunctarum ecclesiarum iniuncta cura sollicitudinis nos constringit, ne diutius gregi fidelium desit pastoralis custodia, illorum precibus huius ex sui inpossibilitate renunciatione conpulsi, uisum est nobis eidem Ariminensi ecclesiae debere episcopum ordinari, et datis ex more preceptis, clerum plebemque eiusdem ecclesiae non destitimus ammonere, quatinus ad eligendum sibi antistitem concordi prouisione concurrant. Hortamur ergo, ut fraternitas uestra eum, quem uno consensu omnes elegerint, sicut et ipsi a nobis poposcisse noscuntur, ad se faciat euocari, quem cauta ex omnibus examinatione discutite, et si, in eo, que in textu Eptatici continentur, minime Domino opitulante fuerint reperta, atque fidelium personarum relatione eius quoque uita uobis placuerit, ad nos eum cum decreti uestri pagina, addita quoque testificationis epistola destinate, quatinus eiusdem a nobis ecclesiae Domino disponente consecretur antistes. <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item ex eodem capitulo 232. ad Eleutherium Episcopum. Quamuis triste nobis sit ualde quod loquimur, atque fraterna nos conpassione potius arguat, quam aliquid de auditis diffinire permittat, suscepti tamen sollicitudo regiminis cor nostrum instanti pulsat aculeo, magna nos ecclesiis cura prospicere, ne qua earum possit utilitas deperire. Peruenit igitur ad nos quibusdam referentibus, quemdam episcopum ita passionem capitis incurrisse, ut quod mente alienata agere soleat gemitus et fletus audire sit. Ne ergo languente pastore grex (quod absit) insidiatoris laniandus dentibus exponatur, uel ecclesiae ipsius utilitates depereant, cauta nos necesse est prouisione tractare. Et ideo, quia uiuentem episcopum ab offitio suo necessitas infirmitatis, non crimen abducit, alium loco eius (nisi recusante eo) nulla sinit ratio ordinari; sed si interualla egritudinis habere est solitus, ipse data petitione non se ulterius ad hoc ministerium subuertente infirmitate posse fateatur assurgere, et alium loco suo expetat ordinandum. Quo facto omnium solempniter electione alter, qui dignus fuerit, episcopus ordinetur, sic tamen, ut quousque eundem episcopum in hoc seculo uita tenuerit, sumptus ei debiti de eadem ecclesia ministrentur. Enimuero si nullo tempore ad sanae mentis redit offitium, persona fidelis ac uitae probabilis est eligenda, que ad regimen ecclesiae idonea possit existere, atque de animarum utilitate cogitare, inquietos sub disciplinae uinculo constringere, ecclesiasticarum rerum curam gerere, et maturum atque efficacem -573+ in omnibus se exhibere, qui etiam episcopo, qui nunc egrotat, superstes, loco eius debeat consecrari. -II. Pars.+ -Gratian.+ Ne autem huiuscemodi passionibus sacerdotibus subito occupatis ceptum offitium inexpletum remaneat, institutum est, ut sacerdos, siue psallens siue sacrificans, alios secum habeat, qui, si huiusmodi casus interuenerit, inchoata misteria perficere ualeant. Unde in Tolletano Concilio XI. -[c. 14.]+ <4 15> -C. XV.+ Quisque sacrificans sacerdotem sibi uicinum habeat, qui cepta sacramenta expleat, si ei aliqua necessitas ingruerit. Illud diuini oraculi mente singuli precauentes, quo scribitur: "Vae soli, quia, cum ceciderit, non habet subleuantem," summopere nobis uerendum est et cauendum, ne horis illis atque temporibus, quibus Domino psallitur uel sacrificatur, unicuique diuinis offitiis singulariter insistenti perniciosa passio uel quelibet corporis ualitudo occurrat, que aut corpus subito obrui faciat, aut mentem alienatione uel terrore confundat. Huiusmodi ergo casibus precauentes necessarium duximus instituere, ut ubi temporis, uel loci, siue clerici copia suffragatur habeat quisquis ille canens Deo atque sacrificans post se uicini solaminis adiutorem, ut si aliquo casu ille, qui offitia inpleturus accedit, turbatus fuerit uel ad terram elisus, a tergo semper habeat qui eius uicem exequatur intrepidus. -+ <4 16> -C. XVI.+ Si sacerdos necessitate preoccupatus fuerit, cepta sacramenta per alium expleantur. Item ex Concilio Tolletano VIII. -[c. 2.]+ Nichil contra ordinis statutum temeritatis ausu presumatur, neque illa, que summa ueneratione censentur, ulla presumptione soluantur, cum ad hoc tantum fieri iussa sunt, ne interrupta noscantur, ne languoris prouentu robore salutis natura priuetur. Non ergo solum fragilitati consulitur humanae, sed sacris etiam ministeriorum Dei prouidetur sollicitudine. Censuimus ergo conuenire, ut cum a sacerdotibus missarum tempore sancta misteria consecrantur, si egritudinis -574+ accidat cuiuslibet euentus, quo ceptum nequeat consecrationis explere ministerium, sit liberum episcopo uel presbitero alteri consecrationem exequi cepti offitii. Non enim aliud ad supplementum initiatis misteriis conpetit, quam aut incipientis aut subsequentis benedictione conpleta sint sacerdotis, quia nec perfecta uideri possunt, nisi perfectionis ordine conpleantur. Cum enim simus omnes in Christo unum, nichil contrarium diuersitas format, ubi efficaciam prosperitatis unitas fidei representat. Quod etiam consultum cuncti ordinis clerici indiuiduum sibi esse non ambigant, sed, ut premissum est, precedentibus alii libenter pro conplemento succedant. Nec tamen quod naturae languoris causa consulitur in presumptionis perniciem conuertatur, nullus post cibum potumque quemlibet minimum sumptum missas facere, nullus absque patenti prouentu molestiae minister uel sacerdos, cum ceperit, inperfecta offitia presumat relinquere omnino. Si quis hoc temerarie presumpserit, excommunicationis sententiam sustinebit. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ecce, quod episcopo petente, precibus etiam populi, infirmitate grauato alius possit subrogari, patenter monstratur. Senectute autem grauato non successor, sed coadiutor dari debet, qui ei decedenti in locum regiminis succedat. Sic Augustinus dicitur accessisse, non successisse Ypponensium episcopo. Hinc etiam Zacharias Papa scribit Bonifatio Maguntino Archiepiscopo: <4 17> -C. XVII.+ Senectute grauato coadiutor est dandus, qui morienti succedat. Petisti, ut cum nostro consultu pro superueniente tibi senectute atque corporis inbecillitate, si inuenire poteris alium in eandem sedem, in qua prees, pro tua persona debeas collocare. Nos uero adiutore Deo consilium prebemus tuae sanctitati, ut pro salute animarum rationabilium fautore Christo sedem, quam obtines, Maguntinae ecclesiae nequaquam relinquas. Sin uero Dominus dederit iuxta tuam petitionem hominem perfectum, qui possit sollicitudinem habere, et curam pro salute animarum -575+ pro tui persona ordinabis illum episcopum, eritque in euangelio tibi credito et ministerio Christi portando in omni loco requirens et confortans ecclesiam Dei. Item: -@. 1.+ Si eundem uoluerit diuina clementia post diem tui transitus superesse, si eum aptum cognoueris, et in tua uoluntate fuerit diffinitum, ea hora, qua te de presenti seculo migraturum cognoueris, presentibus cunctis tibi successorem designa, ut huc ueniat ordinandus. Hoc nulli alii concedi patimur, quod tibi karitate cogente largiri censuimus. Item: -@. 2.+ De eo autem, quem tibi successorem constituere dixisti, ut te iubente in tuo loco eligatur episcopus, hoc nulla ratione concedi patimur, quia contra omnem ecclesiasticam regulam uel instituta Patrum esse monstratur; sed uolumus, ut tibi ministret, et sit in euangelio Christi adiutor. -@. 3.+ Nimis enim reprehensibile esse manifestum est, ut te uiuente alium tibi substituamus; sed hoc conmonemus, ut orare non cesses, ut tibi Deus illum successorem concedat, qui ei possit esse placabilis, et populum irreprehensibiliter regere ualeat. <4 18> -C. XVIII.+ Non successor, sed coadiutor uiuenti episcopo datur. Item Pelagius Papa Clero Narniensi. Quia frater et coepiscopus noster Iohannes, ecclesiasticae utilitatis studio suadente, et naturae suae simplicitate laudabili consideratione tractata, ob hoc, quod se in gerenda patrimonii gubernandi cura uel in disciplina ecclesiastica conseruanda minime fatetur idoneum, Constituti presbiteri ad hec explenda sibi poposcit adhiberi personam, ut ea, que sunt necessaria, conpetenti disponente sollicitudine, nichil indecens uel inutile fieri permittatur. Ideoque presenti uobis iussione precipimus, ut seruata primo in loco memorato episcopo reuerentia, quam nos conuenit inculpabiliter exhibere, in omnibus, que ad diuini cultus obsequium pertinent, uel ecclesiasticae utilitatis cura peragere suaserit, prebeatis obedientiam conpetentem, ut in nullo dispositionibus eius spiritu contumaci resultantes, imo conpetenti uigilantiae uestrae studio, que pro ecclesiastica utilitate gerenda monuerit, adinplentes, ut his ita dispositis et consueta uobis stipendia ministrentur, et quecumque in prefato ecclesiae patrimonio uel de rebus ad eam pertinentibus repetendis sunt necessaria, conpleantur. -Gratian.+ Illud uero Cipriani de hereticis intelligendum est, qui catholicorum ecclesias sibi usurpare contendunt. -@. 1.+ Illud uero Euaristi Papae tunc intelligendum est, quando nec ineuitabilis necessitas (persecutorum uidelicet) nec apostolica aut regularis mutacio, sed sola ambicio episcopum de ecclesia ad ecclesiam transire cogit. -@. 2.+ Unde cum in principio sui capituli diceret: "Episcopus non debet dimittere ecclesiam suam," subsequenter adiunxit: "Absque ineuitabili necessitate, aut apostolica uel regulari mutacione, et alteri se ambitus causa coniungere." -576+ -IV. Pars.+ -@. 3.+ Ambicionis enim causa quicumque ecclesiae suae mediocritate despecta ad maiorem ecclesiam transire uoluerit, debet reuocari ad propriam. Quod si redire contempserit, careat aliena et propria. Unde in Niceno Concilio -[cap. 15.]+ legitur: <4 19> -XIX.+ Episcopus uel quilibet clericus relicta sua ecclesia non debet ad aliam transire. Non oportet episcopum uel reliquos ordines de ciuitate ad ciuitatem migrare; non episcopus, non presbiter, non diaconus transeat. Si quis autem post diffinitionem sancti et magni concilii tale quid agere temptauerit, et se huiusmodi negotio mancipauerit, hoc factum prorsus in irritum ducatur, et restituatur ecclesiae, cuius fuit episcopus, aut presbiter, aut diaconus ordinatus. <4 20> -C. XX.+ In monasterio deputetur episcopus, qui in ecclesia sua residere contempnit. Item Gregorius Anthemio Subdiacono. -[lib. V. epist. 23.]+ Peruenit ad nos, Pimenium Amalfitanae ciuitatis episcopum in ecclesia residere non esse contentum, sed foris per diuersa loca uagari. Idcirco hac tibi auctoritate precipimus, quatinus hoc de cetero facere non presumat, sed in ecclesia sua sacerdotali more resideat. Quem si forte non emendare post tuam interminationem cognoueris, in monasterium eum deputare, et nobis curabis modis omnibus indicare, ut quid facere debeas nostra iterum preceptione cognoscas. <4 21> -C. XXI.+ Episcoporum nulli conceditur principalem cathedram relinquere, et ad alium ecclesiam se conferre. Item ex Concilio Cartaginensi V. -[c. c.]+ Placuit, ut nemini sit facultas, relicta principali cathedra ad aliquam ecclesiam in diocesi constitutam se conferre, uel in re propria diucius, quam oportet, constitutum curam uel frequentationem propriae cathedrae negligere. <4 22> -C. XXII.+ Intercessori cathedram, cui datus est, tenere non licet. Item ex eodem. -[Cartaginensi V. c. 8.]+. Constitutum est, ut nulli intercessori sit licitum, cathedram, cui intercessor datus est, quibuslibet populorum studiis uel seditionibus retinere, sed dare operam, ut intra annum eisdem episcopum prouideat. Quod si neglexerit, anno exempto interuentor alius tribuatur. <4 23> -C. XXIII.+ Excommunicentur clerici, qui relicta sua ecclesia ad eam redire noluerint. Item ex eodem. Si qui uero sine respectu Dei agentes, et timorem Dei ante oculos non habentes, neque ecclesiastica statuta -577+ custodientes, recesserint ab ecclesia sua, siue presbiter siue diaconus, uel in quocumque ecclesiastico ordine positi fuerint, non debent suscipi in ecclesia, sed omni necessitate cogantur, ut redeant ad ecclesiam suam. Quod si permanserint, excommunicare eos oportet. <1 C> <4 24> -C. XXIV.+ De eodem. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 3.]+ Si quis presbiter, uel diaconus, uel quilibet clericus, deserta sua ecclesia, ad aliam transeundum esse crediderit, et ibi paullatim temptet, quo migrauit, perpetuo permanere, ulterius ministrare non debet, presertim si ab episcopo suo ad reuertendum fuerit exhortatus. Quod si post euocationem sui episcopi non obedierit, sed inobediens perseuerauerit, omnimodis ab offitio suo deponi debere, nec aliquando spem restitutionis habere. Si uero propter hanc culpam depositum alius episcopus susceperit, et ipse a communi sinodo penam merebitur increpationis tamquam ecclesiastica iura dissoluens. <4 25> -C. XXV.+ Non licet episcopo ecclesiam suam relinquere et ad aliam transire. Item ex eodem. -[Antioceno, c. 21.]+ Episcopum de diocesi ad diocesim non debere transire, neque si se ipsum ingesserit, neque si a populis fuerit uiolenter attractus, neque si etiam hoc ei ab episcopis suadeatur; manere autem eum debere in ecclesia Dei, quam ab initio sortitus est, et non ab ea alibi demigrare, secundum regulam super hoc olim a Patribus constitutam. -+ <4 26> -C. XXVI.+ De eodem. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 5.]+ Propter eos episcopos siue clericos, qui de ciuitate ad ciuitatem transeunt, placuit diffinitiones datas a sanctis Patribus habere propriam firmitatem. <4 27> -C. XXVII.+ Alienae plebes ab episcopo non usurpentur. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 20.]+ Placuit, ut a nullo episcopo usurpentur plebes alienae, nec aliquis episcoporum supergrediatur in diocesim collegam suum. <4 28> -C. XXVIII.+ Alienos clericos ordinare uel altaria consecrare episcopo non licet. Item Anacletus. Episcopus in diocesi aliena ad alienos clericos ordinandos uel altaria consecranda inruere non debet. Quod si fecerit, amotis his, quos ordinauit, altaris tantum consecratione manente, transgressor canonum anno a missarum celebritate cessabit. -578+ <4 29> -C. XXIX.+ Diebus solempnibus clericus ecclesiae suae deesse non debet. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 64.]+ Si quis in clero constitutus ab ecclesia sua diebus solempnibus defuerit, id est Natiuitate Domini, Epiphania, Pasca, uel Pentecoste dum potius secularibus lucris studet quam seruitio Dei parere, conuenit, ut triennio a communione suspendatur. -@. 1.+ Similiter diaconus uel presbiter, si per tres ebdomadas ab ecclesia sua defuerit, huic dampnationi succumbant. <4 30> -C. XXX.+ Remouendus est episcopus ab ecclesia, cui inrepserit et ad suam redire cogendus. Item Ylarius Papa. -[Episcopis Tarracon. c. 3.]+ Remoto ab ecclesia Barchinonensi atque ad suam remisso Yreneo episcopo, sedatis per sacerdotalem modestiam uoluntatibus, que per ecclesiasticarum legum ignorantiam desiderant quod non licet obtinere, talis protinus de clero proprio Barchinonensibus ordinetur episcopus, qualem te precipue, frater Ascani, oporteat eligere et deceat consecrare, ne si aliter forte factum sit non sine obiurgatione maxime tui nominis retundat nostra preceptio, quod in iniuriam Dei (a quo specialiter sacerdotalium est gratia dignitatum) didicerimus admissum. <4 31> -C. XXXI.+ Qui alienam cathedram appetit, ab ea expulsus etiam propria careat. Item Leo Episcopus urbis Romae Anastasio, Thessalonicensi Episcopo. -[ep. LXXXII. al. LXXXIV. c. 8.]+ Si quis episcopus suae ciuitatis mediocritate despecta amministrationem celebrioris loci ambierit, et ad maiorem se plebem quacumque ratione transtulerit, a cathedra quidem pellatur aliena, carebit etiam propria, ut nec illis presideat, quos per auariciam concupiuit, nec illis, quos per superbiam spreuit. Suis igitur terminis quisque contentus sit, nec supra mensuras iuris sui affectet augeri. <4 32> -C. XXXII.+ Qui contemptu minoris ad maiorem aspirat utraque careat ecclesia. Item ex Concilio Meldensi. -[c. 30.]+ Si quis de ordine sacerdotali contemptu minoris ecclesiae ambitiose et inprobe ad potiorem aspirauerit, canonica erga eum diffinitio conseruetur, hoc est ut utraque careat. -Gratian.+ Qui uero precio ecclesiam uacantem ingressus fuerit, ab offitio suo deponendus est, sicut in Rotomagensi Concilio legitur: <4 33> -C. XXXIII.+ Deiciatur a clero qui muneribus ecclesiam adquirere temptat. Sancitum est atque omnibus modis prohibitum, ut -579+ si quis presbiter inuentus fuerit alicui clerico uel laico munera dare uel dedisse, aut aliam pecuniam tribuere, ut alterius presbiteri ecclesiam uacantem precio turpis lucri gratia, deiciatur a clero et alienus existat a regula. -V. Pars.+ -Gratian.+ Quod uero communi consilio atque aliorum utilitate mutaciones episcoporum fieri possint et in ecclesiis, a quibus recesserint, eis uiuentibus alii substitui ualeant, Anterius Papa demonstrat, -[epistola VII.]+ scribens omnibus Episcopis: <4 34> -C. XXXIV.+ Necessitatis uel utilitatis causa episcoporum mutaciones fieri possunt. Mutaciones episcoporum scitote communi utilitate atque necessitate fieri licere, sed non propria cuiusquam uoluntate aut dominacione. Petrus sanctus magister noster et princeps apostolorum de Antiochia ciuitate utilitatis causa est translatus Romam, ut ibidem proficere potius posset. Eusebius quoque de quadam ciuitate parua apostolica auctoritate mutatus est in Alexandriam. Similiter Felix de ciuitate, in qua ordinatus erat, electione ciuium propter doctrinam et bonam uitam, quam habebat, auctoritate huius sanctae sedis et communi episcoporum et reliquorum sacerdotum ac populorum consilio translatus est Ephesum. Non enim transit de ciuitate ad ciuitatem, nec transfertur de minori ad maiorem, qui hoc non ambitu, nec propria uoluntate facit, sed aut ui a propria sede pulsus, aut necessitate coactus, aut utilitate loci uel populi, non superbe, sed humiliter ab aliis translatus est. -@. 1.+ Nam sicut episcopi habent potestatem ordinare regulariter episcopos et reliquos sacerdotes, sic quociens utilitas aut necessitas exegerit supradicto modo et mutare et intronizare potestatem habent, non tamen sine sacrosanctae Romanae sedis auctoritate et licentia. -@. 2.+ Alia etenim causa est utilitatis, alia auariciae et presumptionis atque propriae uoluntatis. <4 35> -C. XXXV.+ Causa necessitatis mutaciones episcoporum fieri possunt. Item Pelagius Papa -[II.]+ Benigno Archiepiscopo. -[epist. II.]+ Scias, frater dilectissime, aliud esse causam necessitatis et utilitatis, aliud presumptionis ac propriae uoluntatis. Non ergo mutat sedem qui non mutat mentem, -580+ id est qui non auariciae causa, aut dominacionis, aut propriae uoluntatis uel dilectionis suae migrat de ciuitate ad ciuitatem, sed causa necessitatis et utilitatis mutatur. Nam et plurimorum utilitas unius utilitati uel uoluntati preferenda est. Aliud est enim mutare, et aliud mutari. -@. 1.+ Nam aliud est sponte transire, et aliud coacte aut necessitate uenire. Unde non isti mutant ciuitatem, sed mutantur, quia non sponte, sed coacte hoc agunt. -@. 2.+ Non ergo bene intelligunt ecclesiasticas regulas, qui hoc negant causa utilitatis uel necessitatis fieri posse, quociens communis necessitas aut utilitas persuaserit. <4 36> -C. XXXVI.+ Christum negare conuincitur qui necessitatem patientibus misericordiam non inpendit. Idem ad eundem. Omnis, qui gemebat et qui uexabatur a Saul, fugiebat et ueniebat ad Dauid. Si rex piissimus atque iustissimus Dauid sciret peccatum esse, persecutionem fugientes et transeuntes de loco ad locum et de ciuitate ad ciuitatem recipere, tales nequaquam reciperet, nec secum teneret, neque in aliis ciuitatibus eos collocaret. Qui enim persecuntur Domini episcopos, eosque de ciuitatibus ad ciuitates transire conpellunt, non eos tantum persecuntur, quantum Dominum nostrum Iesum Christum, cuius legatione funguntur. Nec ipsi in hoc peccant episcopi, quoniam non sponte, sed coacte hoc agunt, sed ipsi, qui eos persecuntur, nec ipsis episcopis hoc inputari potest, sed illis, qui hoc agere eos cogunt. -@. 1.+ Qui autem negant misericordiam faciendam fugientibus et necessitatem patientibus, ipsum Christum negant, qui est misericordia et ueritas. -@. 2.+ Negant misericordiam necessitatem patientibus, qui populis indigentibus diuinis ministeriis, et non habentibus proprium episcopum, qui eos instruat, causa utilitatis atque necessitatis ut ex alia ciuitate, licet minor sit, in ea, que non habet episcopum doctiorem uel utiliorem, meliori consilio, non sponte transeuntem, sed maiorum exhortacione mutare, aut episcopum eiectum et persecutionem patientem causa utilitatis aut necessitatis intronizare nolunt. <4 37> -C. XXXVII.+ Non ambicione, sed sinodali auctoritate de ecclesia ad ecclesiam episcopus transeat. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 27.]+ Episcopus de loco ignobili ad nobilem per ambicionem -581+ non transeat, nec quisquam inferioris ordinis clericus. Sane si utilitas ecclesiae poposcerit, decreto pro eo clericorum et laicorum episcopis porrecto, in presentiam sinodi transferatur, nichilominus alio in loco eius episcopo subrogato. Inferioris uero gradus sacerdotes uel alii clerici concessione suorum episcoporum possunt ad alias ecclesias transmigrare. <4 38> -C. XXXVIII.+ Item ex eodem. -[Cartaginensi IV. c. 33.]+ Episcopi uel presbiteri si causa uisitandi ad ecclesiam alterius episcopi uenerint, in gradu suo suscipiantur, et tam ad uerbum faciendum quam ad oblationem consecrandam inuitentur. <4 39> -C. XXXIX.+ Ecclesia unius episcopi ab alio disponi non debet. Item Calixtus Papa omnibus Episcopis. -[epist. II. c. 3.]+ Sicut alterius uxor nec adulterari ab aliquo, uel iudicari, aut disponi, nisi a proprio uiro eo uiuente permittitur, sic nec uxor episcopi, que eius ecclesia uel parrochia indubitanter intelligitur, eo uiuente absque consilio eius et uoluntate alteri iudicare, uel disponere, aut eius concubitu, id est ordinatione, frui, non conceditur. Unde ait Apostolus: "Alligata est uxor legi uiri, quamdiu uir eius uiuit, eo uero defuncto soluta est a lege uiri." Similiter sponsa episcopi (quia sponsa uxorque eius dicitur ecclesia) illo uiuente ei alligata, eo defuncto soluta est. "Et cui uoluerit nubat, tantum in Domino," id est regulariter. Si enim eo uiuente alteri nupserit, adultera iudicabitur. Similiter et ille, si aliam sponte duxerit, adulter estimabitur, et communione priuabitur. Si autem persecutus in sua fuerit ecclesia, fugiendum est illi ad alteram, eique sociandum, dicente Domino: "Si persecuti uos fuerint in una ciuitate fugite in aliam." Si autem utilitatis causa fuerit mutandus non per se hoc agat, sed fratribus inuitantibus cum auctoritate huius sanctae sedis faciat, non tamen ambitus causa, sed aut utilitate aut necessitate, ut dictum est. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Hoc non solum de episcopis uerum etiam de quibuslibet ecclesiae ministris intelligitur, ne uidelicet in locum uiuentis alter obrepat. Unde B. Gregorius scribit Salonitano Episcopo, de eo, qui in archidiaconatum alterius se promoueri consenserat: -[lib. II. Indict. 10. epist. XIV. et XVI.]+ -582+ <4 40> -C. XL.+ Deponatur qui locum alterius inuadere non timet. Eum, qui contra iustitiae regulam in archidiaconatum alterius se prouehi consensit, ab eiusdem archidiaconatus honore deponimus. Qui si ulterius in loco eodem ministrare presumpserit, se participatione sacrae communionis nouerit esse priuatum. <4 41> -C. XLI.+ In una ecclesia duo prelati esse non debent. Idem ad Rusticum Monachum. -[ep. IV.]+ In apibus princeps unus est; grues unam secuntur ordine litterato; inperator unus, iudex unus prouinciae. Roma condita duos fratres simul habere reges non potuit et parricidio dedicatur. In Rebeccae utero Esau et Iacob bella gesserunt; singuli ecclesiarum episcopi, singuli archiepiscopi, singuli archidiaconi, et omnis ordo ecclesiasticus suis rectoribus nititur. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Ecce in quibus casibus episcopo uiuente alius potest ei substitui, quamquam secundum rei ueritatem non uiuente episcopo talis probetur succedere. Translatus enim ab una ciuitate ad aliam desinit esse episcopus illius ciuitatis, a qua transfertur, atque ideo qui huic succedit non uiuenti, sed defuncto quodammodo episcopo probatur substitui. Sed inter eum, qui hostilitatis necessitate, et eum, qui utilitatis causa transfertur, hoc interest, quod ille, qui metu hostilitatis ad aliam transit, si priorem contigerit aliquando ab hostibus liberam fieri, ad eandem illum redire oportet. Unde Gregorius Papa scribit Iacobo Episcopo Squillatino capitulo 25.: <4 42> -C. XLII.+ Qui metu hostilitatis ad alium locum transierit postea ad suam ecclesiam redire oportet. Pastoralis offitii cura nos ammonet, destitutis ecclesiis proprios constituere sacerdotes, qui gregem dominicum pastorali sollicitudine gubernare debeant. Propterea te Iohannem ab hostibus captiuatum Lesimanae ciuitatis episcopum in Squillitana ecclesia cardinalem necesse duximus statuere sacerdotem, ut et susceptam semel animarum curam intuitu futurae retributionis inpleas. Et licet tua sis hoste inminente depulsus, aliam, que a pastore uacat, debes ecclesiam gubernare, ita tamen, ut si ciuitatem illam hostibus liberam effici et Domino protegente ad priorem statum contigerit reuocari, in eam, in qua prius ordinatus es, ecclesiam reuertaris; sin autem predicta ciuitas continua captiuitatis calamitate -583+ premitur, in hac, in qua es incardinatus a nobis, debeas ecclesia permanere. -Gratian.+ Qui uero causa utilitatis transfertur nequaquam ad priorem redire cogitur. Est etiam alius casus, in quo episcopus uiuente episcopo substituitur. Cum enim aliquis relicta priori cathedra sua auctoritate ad aliam transierit, si alius ei substitutus fuerit, licet ille prioris ecclesiae episcopus esse non desierit, substitutus tamen episcopatum habebit. Unde Damasus, urbis Romae Episcopus, scribit omnibus episcopis: <4 43> -C. XLIII.+ De sacerdotibus, qui relictis ecclesiis suis ad alias migrarunt. Eos sacerdotes, qui de ecclesiis ad ecclesias migrauerunt, tamdiu a communione habuimus alienos, quamdiu ad eas redierint ciuitates, in quibus sunt constituti. Quod si alius alio transmigrante in locum uiuentis est ordinatus, tamdiu uacet a sacerdotii dignitate qui suam deseruit ciuitatem, quam diu successor eius quiescat in Domino. -Gratian.+ Episcopalium etiam sedium mutaciones metu hostilitatis interueniente nonnumquam fieri solent. -584+ Unde Gregorius scribit Iohanni, Episcopo Belitrano: -[lib. II. epist. 11.]+ <4 44> -C. XLIV.+ Necessitate temporis episcopalium sedium mutaciones fieri possunt. Temporis qualitas nos ammonet episcoporum sedes, constitutas antiquitus certis ciuitatibus, ad alia, que securiora putamus, eiusdem diocesis loca transponere, quo et habitatores securi ualeant degere, et barbaricum possit periculum facilius declinari. Propterea te Iohannem fratrem et coepiscopum nostrum Belitrensis ciuitatis, sedemque tuam in loco quondam Arenata ad S. Andream apostolum precipimus transmigrare, quatinus ab hostilitatis incursu liberior existere ualeas, et illic consuetudinem solempnium festiue disponas. -VIII. Pars.+ -Gratian.+ Item cum aliquis causa humilitatis apostolica concessione de episcopali sede ad monachalem descenderit subiectionem, alius loco eius subrogari poterit; ille uero ad pontificatum resurgere nequaquam ualebit. Unde in quinta actione Constantinopolitanae Sinodi, CCCLXXXIII. Patrum, sub VIII. Iohanne Papa, cui prefuit Petrus presbiter cardinalis, et Paulus Anchonitanus episcopus, et Eugenius Hostiensis episcopus, apocrisarii Papae dixerunt: -585+ <4 45> -C. XLV.+ Episcopus, qui causa humilitatis monachus efficitur, ad pontificatum redire non ualet. Hoc nequaquam apud nos habetur, ut quicumque de pontificali ordine ad monachorum descenderit uitam, ulterius possit ad pontificatum reuerti. Item: -@. 1.+ Precepit sancta sinodus, ut quicumque de pontificali dignitate ad monachorum uitam et penitentiae descenderit locum, nequaquam ad pontificatum resurgat. Monachorum enim uita subiectionis uerbum habet et discipulatus, non docendi, uel presidendi, uel pascendi alios. -Gratian.+ Hoc ad penitentiam agendam, non ad quietem seruandam quibusdam conceditur. Unde Liberius Papa scribit omnibus Episcopis: -[ep. II.]+ <4 46> -C. XLVI.+ Pro infestationibus malorum non licet episcopo susceptum gregem relinquere. Suggestum nobis est, quod pro preteritis laboribus et infestationibus nonnulli uestrum assignatas sibimet et a Deo conmissas relinquant plebes et in futurum plures relinquere uelint ecclesias eas, quas tueri debent, et pro ouibus sibi conmissis laborare negligant, et monasteriorum se quieti tradere festinent, et uacationem ab episcopatus laboribus eligere, et silentio atque otio uitam ducere magis appetant, quam in his, que sibi conmissa sunt, permanere, dicente Domino: "Beatus qui perseuerauerit usque in finem." Unde namque est beata perseuerantia, nisi de uirtute patientiae? quoniam secundum apostolicam predicationem, "omnes, qui uolunt pie in Christo uiuere, persecutionem patiuntur." Ideo fratres karissimi, non uos afflictionum amaritudo a pio mentis uestrae proposito coartet recedere. Considerantes, quanta pro absolutione nostri et liberatione creator noster dominus ac redemptor pertulerit, quibusue se contumeliis afficiendum tradiderit, ut nos a uinculis potestatis dyabolicae liberaret. Attendite itaque uobis et omni gregi, in quo uos Spiritus sanctus constituit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisiuit proprio sanguine, ut non sit qui uos decipiat aut seducat in subtilitate sermonis, ut plebes uobis conmissas relinquatis, et alicui propter obprobrium malorum hominum quieti uos tradatis, ut uos solummodo saluetis, et filios orphanos relinquatis. <4 47> -C. XLVII.+ In persecutionibus episcopus ecclesiam suam non deserat. Item Nicolaus Unifredo Moriensis ecclesiae Episcopo. Sciscitaris itaque per Galdagarium presbiterum, utrum, cum a Normannis episcopio depelleris, debeas de cetero in monasterio conuersari. In quo scias, frater -586+ karissime, quia, si perniciosum est proretam in tranquilitate nauim deserere, quanto magis in fluctibus? Ubi non dicimus, quod persecutorum non fugiamus (maximeque paganorum) insidias, cum ad tempus seuiunt, et ob multitudinem delictorum nostrorum nocendi facultatem diuinitus assecuntur, presertim cum eis prodire ultro non debeamus, et multos prophetas, et apostolos, ipsum quoque Dominum huiusmodi fugisse insecutores luce clarius constet, sed quod precipue nos, qui tamquam arietes ducatum gregibus prebemus, imo qui et horum pastores sumus, Deo auctore cum eis in periculis pro uiribus persistere pro certo conueniat, et cum tranquillitas reddita diuina fuerit pietate, sopitaque furentium infestatio mox gregem requirere, in unum colligere, et eius animos celestis patriae pace ac potissimum securitate predicata sursum erigere debemus. Et tamdiu super eorum cautela oportet nos esse sollicitos, ut, si Dei iudicio presentis temporibus commoda fortassis amittunt, futurae uitae sperent se gaudia absque ambiguitate percipere sempiterna. <4 48> -C. XLVIII.+ Non est reprobatio, sed uirtutis probatio bonorum aduersitas. Item Gregorius. -[lib. VII. epist. 126. ad Recaredum Regem.]+ Aduersitas, que bonis uotis obicitur, probatio uirtutis est, non iudicium reprobationis. Quis enim nesciat, quam prosperum fuit quod B. Paulus apostolus predicaturus ad Italiam ueniebat, et tamen ueniens naufragium pertulit? Sed tamen nauis cordis in maris fluctibus integra stetit. -IX. Pars.+ -Gratian.+ Hoc tunc seruandum intelligitur, quando inter subditos aliqui inueniuntur, quibus prelatorum uita proficiat, quando nec specialiter prelatus queritur, nec per alios tuta potest esse ecclesiae salus, ne, si deserere incipiat quibus prodesse potest, dicatur de eo: "Mercenarius autem, et qui non est pastor, cuius non sunt oues propriae, uidet lupum uenientem, et dimittit oues et fugit." Cum uero specialiter queritur, fugiat exemplo Christi, qui a facie Herodis fugit in Egiptum; fugiat exemplo Pauli, qui a fratribus per murum submissus est in sporta. Unde Augustinus ait: "Fugiat minister Christi, sicut Christus in Egiptum fugit; fugiat quis specialiter queritur, dum per alios firmatur ecclesiae salus." Hinc etiam ait discipulis: "Si uos persecuti fuerint in unam ciuitatem, fugite in aliam." Hinc etiam idem abscondit se, et exiuit de templo, quando Iudei tulerunt lapides, ut iacerent in eum. Hinc etiam Augustinus ait de eodem in Psalmo 54.: "Ecce elongaui fugiens illud tangit, quod uitabat persequentes, ut occasionem irae demeret, et manebat in desertis orans, in quo docebat nos in secreto conscientiae quiescere, cum a malis premimur." Cum uero non prelatorum tantum, sed totius ecclesiae salus queritur, fides inpugnatur, necesse est, ut ex aduerso ascendant, et in die belli -587+ se ipsos murum obponant pro domo Domini, animas suas ponant pro ouibus suis, ut exemplo suae passionis accendant quos sermone doctrinae diutius confirmare non ualent. Et hoc quidem de manifestis persecutionibus. -@. 1.+ Est et aliud genus persecutionis quo Apostolus laborabat, dicens: "Quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non uror? etc." Hinc etiam Augustinus in Psalmo 101.: "Ossa, id est fortes, quorum frixorium sunt qui scandalizantur; tantum frigitur bonus quantum amat." Hinc idem in Psalmo 30.: "Irascitur iustus peccatis palearum, non tamen odit, in quo exstingueretur oculus; et uenter pro interioribus, que turbantur, quando nec corripi possunt inpii, quibus non clamat, quia defecit in dolore uita, uidens non proficere quod predicat." -@. 2.+ Hinc idem in Psalmo 69. utrumque genus persecutionis distinguens: "Vox contribulatorum Christo, id est martirum, inter passiones periclitantium, sed de capite presumentium. Cum illis uox omnis iusti, cui ex karitate habundans iniquitas Christianorum est passio, ut Loth corporalem persecutionem a nullo in Sodomis sustinuit, sed a malis eorum, cum quibus habitabat. Est ergo persecutio iusti, uel a leone in inpetu, uel a dracone in insidiis, unde omnes clament: Deus in adiutorium meum intende." -@. 3.+ Cum autem a uiciis subditorum prelatus affligitur, aliquando omnium est una et insanabilis obstinatio, aliquando inueniuntur mali bonis admixti. Quando boni simul cum malis habitant, non sunt deserendi boni propter malos, ne peruerse malos euitando uincamus quos fugimus ad gehennam, sed potius mali tollerentur propter bonos. Unde Gregorius: "Abel esse rennuit quem Cain malicia non exercet;" ferrum quippe nostrae mentis ad acumen non potest peruenire ueritatis, nisi hoc alterius eraserit lima prauitatis. Hinc etiam Augustinus: "Tu bonus tollera malum etc." infra, de tollerandis malis, in prima causa hereticorum. Hinc idem ait: "Maius malum in separatione bonorum conmittimus, quam in coniunctione malorum fugimus. -@. 4.+ Tali non inputat Deus peccata sua, quia non fecit; aliena, quia non approbauit; negligentiam, quia non tacuit; superbiam, quia in unitate permansit." Hinc idem in Psalmo 54.: "Quis dabit michi pennas sicut columbae? non sicut coruo. Columba a molestiis querit auolare, sed non dilectionem amittit, et semper gemit. Sic bonus uult se separare corpore, non amore, ab his, quibus non potest prodesse. -@. 5.+ Sed aliquando ligatur non uisco cupiditatis, sed cura et offitio, ut deserere non possit. Tunc dicat: 'Cupio dissolui, et esse cum Christo: Sed manere necesse est propter uos:' et sic est meritum ex desiderio. -@. 6.+ 'Ecce elongaui fugiens,' non loco, ne rumpatur karitas bonorum, ne perdat exercitium malorum, quos Deus admiscet, ut Iudam apostolis," quem quamuis sciret furem esse, tamen ad predicandum misit, et ei eucharistiam dedit, docens, in ecclesia tollerari malos, nec obesse bonis consortia malorum. Quando uero omnium subditorum est obstinata malicia, nec prodest eis prelatorum presentia, tunc etiam corpore licet ab eis recedere, ne et illorum nequicia semper in deterius proficiat, et isti quidem fructum amittant, quem de aliorum -588+ profectu possent inuenire. Sic B. Benedictus deseruisse legitur quos in necem suam unanimiter uiderat conspirasse. Hinc etiam B. Gregorius Petro Diacono interroganti, an liceat prelato gregem semel susceptum deserere? in libro II. Dialogorum c. 3. respondit, dicens: <4 49> -C. XLIX.+ Quando liceat prelatis subditos deserere, uel non. Ibi adunati equanimiter portandi sunt mali, ubi inueniuntur aliqui, qui adiuuentur boni. Nam ubi omnimodo fructus de bonis deest, fit aliquando de malis labor superuacuus, maxime si e uicino causae suppetant, que fructum Deo ualeant ferre meliorem. -@. 1.+ Sepe agitur in animo perfectorum quod silentio pretereundum non est, quia, cum laborem suum sine fructu esse considerant in loco alio cum fructu ad laborem migrant. Unde ille quoque egregius predicator, qui dissolui cupit et esse cum Christo, cui Christus est uiuere et mori lucrum, qui certamina passionum non solum ipse appetiit, sed ad tolleranda hec etiam alios accendit, Damasci persecutionem passus, ut potuisset euadere, murum, funem sportamque quesiuit, seque latenter deponi uoluit. Num quidnam Paulum mortem timuisse dicimus, quam se ipse pro Iesu amore testatur appetere? Sed cum in eodem loco minorem sibi fructum adesse conspiceret, grauem ad laborem se alibi cum fructu seruauit; fortis enim Dei preliator teneri intra claustra noluit, certaminis campum quesiuit. -Gratian.+ Multorum auctoritatibus apparet, quando uiuentibus episcopis alii possint substitui, et quando non. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Quod autem iste ualetudine recepta suam repetit cathedram, nulla auctoritate ratum habetur. Celebrationem uero sacrificiorum, si causa infirmitatis dimiserit, ualitudine recuperata exequi non prohibetur. Unde Alexander II. scribit Gebonardo Iuuauiensi Archiepiscopo: <4 1> -C. I.+ De quodam presbitero, qui caduco morbo laborabat. In litteris tuis continebatur sic: Hic clericus ordinem habet presbiteri; sed quia caduco morbo laborat, et ipsi hoc in presentiarum agnouimus, non ausi fuimus sibi concedere ut offerret uel missam celebraret. Quia uero languor non in culpa est, super hac re auctoritatis nostrae decreto consulendum deliberauimus. Consulimus itaque, ut, si frequenter hoc morbo tangitur, ab oblatione et missarum celebratione omnimodis prohibeatur. Indecens enim est et periculosum, ut in consecratione eucharistiae morbo uictus epilentico cadat. Si uero Dei misericordia conualuerit, quandoquidem non culpa, sed infirmitas est in causa, eum sacrificare iam non interdicimus. -589+ <4 2> -C. II.+ A regimine ecclesiae suspendatur qui in terram frequenter eliditur. Item Gelasius Papa Rustico et Fortunato Episcopo. Nuper Foropopulensis ecclesiae clerici una cum Sabino et Pelagio laicis, propria suggestione reserarunt, presulem suum graui quadam necessitate uexari, cuius eum dicerent incursione frequenter elisum. Quod ne scandalum fidelibus uideretur ingerere, et ecclesiam Dei ubique positam hac offensione turbare, precipue cum eodem ipso uolente huc se perrexisse firmarent, ad dilectionem uestram scripta direximus, ut ecclesiae, cuius rector tali casu tenetur astrictus, uisitationem congruam redderetis. Verum, quia nunc idem ipse uenit huc pontifex, falsaque omnia de se iactata disseminat, sub diuini contemplatione iudicii, uestraeque conscientiae estimationisque respectu, rerum fide sollertissime perquisita, scilicet si aliquando, uel in domo, uel in processione, uel in alio quocumque loco probatur repente collapsus, uocesque dedisse confusas, et spumas ore iactasse, quanta fieri potest examinatione queratur. Quod tamen siue non possit aliquorum factum testificatione firmari siue numquam contigisse dicatur, non putandum est posse sufficere, sed certum manifestumque documentum, quia de tanta re non segnius agendum est. Faciat rem tua dilectio, frater Rustice, sui moris, et aptam magno pontifici, ut eum uel triginta diebus tecum esse constituas, eumque carnibus indifferenter uti necessaria probatione conpellas. <1 C> <2 8> -CAUSA VIII.+ -GRATIANUS.+ In extremis agens quidam episcopus successorem sibi ex testamento instituit; inde suorum amicorum patrocinio in eundem episcopatum eligitur; post electionem pro indempnitate ecclesiae canonicis iuramentum prebuit; accusatur de symonia, tamquam munus ab obsequio prestiterit; ante tempus sententiae a clericis suis derelinquitur; sine litteris apostolici ad ecclesiam suam episcopus reuertitur. -(Qu. I.)+ Hic primo queritur, an liceat episcopo successorem sibi instituere? -(Qu. II.)+ Secundo, an amicorum patrocinia in electione debeant conualescere? -(Qu. III.)+ Tertio, an habendus sit symoniacus qui post electionem huiuscemodi iuramentum canonicis prestat? -(Qu. IV.)+ Quarto, an liceat clericis ante sententiae tempus ab episcopo suo discedere? -(Qu. V.)+ Quinto, an sine litteris apostolici debeat redire ad propriam ecclesiam? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem episcopo successorem sibi instituere liceat, ex uerbis Zachariae Papae conicitur, quibus Maguntino -590+ archiepiscopo permisit adiutorem sibi statuere, qui ei defuncto in plenitudinem succederet potestatis. -@. 1.+ Item ex uerbis Symachi Papae dicentis: "Si transitus Papae inopinatus euenerit, ut de sui electione successoris non possit ante decernere" apparet, quod episcopi successores sibi instituere possunt. -@. 2.+ Item exemplo B. Petri illud idem probatur, qui B. Clementem sibi successorem instituit. Unde Iohannes III. scribit Episcopis Germaniae et Galliae: -[epistola unica, c. 2.]+ <4 1> -C. I.+ Quod Petrus sibi adiutores asciuit Linum et Cletum. Si Petrus princeps apostolorum adiutores sibi asciuit Linum et Cletum, non tamen potestatem pontificii, aut ligandi aut soluendi normam eis tradidit, sed successori suo Clementi, qui sedem apostolicam post eum et potestatem pontificalem tradente sibi B. Petro tenere promeruit. Linus uero et Cletus ministrabant exteriora; princeps autem apostolorum Petrus uerbo et orationi instabat.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Unde ipse Clemens in epistola ad Iacobum Ierosolomitanum missa inter cetera scribit, quod Petrus adhuc uiuens Clementem in episcopum elegit: "Simon Petrus in ipsis diebus, quibus uitae finem sibi presensit, apprehensa manu mea repente consurgens, in auribus totius ecclesiae hec protulit uerba: Clementem hunc episcopum uobis ordino, cui soli meae predicationis et doctrinae cathedram trado, quem pre ceteris expertus sum Deum colentem, homines diligentem, castum, discendi studiis deditum, sobrium, benignum, iustum, patientem, et scientem ferre nonnullorum etiam ex his, qui in uerbo Dei instituuntur, iniurias." -]+

-Gratian.+ Sed in Antioceno Concilio hoc omnino fieri prohibetur, in quo -[c. 23.]+ sic statutum legitur: <4 3> -C. III.+ Episcopus successorem sibi constituere non debet. Episcopo non licere decernimus pro se alterum sibi successorem constituere, licet ad exitum uitae perueniat. Quod si tale aliquid factum fuerit, irritum sit huiusmodi constitutum. Seruetur autem ius ecclesiasticum, id continens, non aliter oportere fieri, nisi cum sinodo et iudicio episcoporum et electione clericorum, qui post obitum quiescentis potestatem habent eum, qui dignus extiterit, eligere et promouere. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 8.]+ Episcopo non liceat ante finem uitae alium in loco suo constituere successorem. Si quis autem hoc usurpare temptauerit talis constitutio irrita erit. Non ergo aliter -591+ fieri oportet, nisi cum consilio et iudicatu episcoporum qui post exitum predecessoris potestatem habent dignum eligere. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Ylarius Papa. -[in Synodo Romana, c. 5.]+ Plerique sacerdotes in mortis confinio constituti in locum suum feruntur alios designatis nominibus subrogare, scilicet ut non legitima expectetur electio, sed defuncti gratificatio pro populi habeatur assensu. Quod quam graue sit estimate. Ab uniuersis acclamatum est: Hec presumptio numquam fiat. Que Dei sunt ab homine dari non possunt. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item Ieronimus. -[ad Titum, c. 1.]+ Moises amicus Dei, cui facie ad faciem locutus est Deus, potuit utique successores principatus filios suos facere, et posteris propriam relinquere dignitatem; sed extraneus de alia tribu eligitur Iesus, ut sciremus, principatum in populos non sanguini deferendum esse, sed uitae. Ac nunc cernimus plurimos hanc rem beneficium facere, ut non querant eos in ecclesia columpnas erigere, quos plus cognoscant ecclesiae prodesse, sed quos uel ipsi amant, uel quorum sunt obsequiis deliniti, uel pro quibus maiorum quispiam rogauerit, et (ut deteriora taceam) qui ut clerici fierent muneribus inpetrarunt. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Innocentius Papa II. -[in Concilio Romano, c. 16.]+ Apostolica auctoritate prohibemus, ne quis ecclesias et prebendas, preposituras, capellanias, aut aliqua ecclesiastica offitia hereditario iure ualeat uendicare aut expostulare presumat. Quod si quis inprobus aut ambitionis reus attemptare presumpserit, debita pena mulctabitur et postulatis carebit. -Gratian.+ His omnibus auctoritatibus prohibentur episcopi successores sibi instituere. Sed aliud est de sui successoris electione cum fratribus deliberare, et aliud est ex testamento tamquam suae dignitatis heredem sibi querere. Illud fieri permittitur: hoc autem penitus prohibetur. Illud autem B. Petri ab illis ualet in argumentum assumi, qui tales sibi substituunt, qualem sibi successorem B. Petrus quesiuit. Verum, quia offitium non uitae, sed sanguini cepit deferri, atque ad episcopatum tales quisque successores sibi querere cepit, qui uel odiosi populis uel a plebe docendi inuenirentur, sacris canonibus constitutum est ne quisquam sibi sui offitii querat successorem, sed populi electione queratur qui eorum utilitati digne deseruiat, qui illorum utilitatem, non sua lucra querat, qui Christo semen -592+ uelit suscitare, non sibi diuitias congregare. Quod qui facere contempserit iure ab ecclesia repudiatur. Unde Augustinus in libro contra Manicheos: -[lib. XXXII. c. 10.]+ <4 8> -C. VIII.+ Qui sibi et ecclesiae prodest utroque pede calciatus intelligitur. -II. Pars.+ Olim iussus est frater premortui fratris uxorem ducere, ut non sibi, sed illi suscitaret sobolem, eiusque nomine uocaret quod inde nasceretur. Quod si recusaret, discalciatus uno pede conspui solebat in facie. Nunc euangelii quisque predicator ita debet in ecclesia laborare, ut defuncto fratri, id est Christo, suscitet semen, qui pro nobis mortuus est, et quod suscitatum fuerit eius nomen accipiat. At uero qui electus ab ecclesia ministerium euangelizandi rennuerit, ab ipsa ecclesia digne meritoque contempnitur. Qui enim et sibi prodest, et ecclesiae, bene intelligitur utroque pede calciatus. Unde illud: "Quam speciosi pedes euangelizantium bona." Qui autem lucrandorum curam refugit aliorum, discalciati illius non figuratum significauit, sed in se inpletum portauit obprobrium. <4 9> -C. IX.+ Locus regiminis sicut desiderantibus est negandus, ita fugientibus est offerendus. Item Gregorius in Registro. -[lib. VI. epist. 5. Cyriaco Episcopo.]+ In scriptis uestris uos magnopere requiem quesisse narratis, sed per hoc ad pastoralem sollicitudinem uos congrue uenisse ostenditis, quia, sicut locus regiminis desiderantibus negandus est, ita fugientibus offerendus. Et sicut scriptum est: "Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Domino tamquam Aaron," et rursus idem egregius predicator dicit: "Si unus pro omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt: et pro omnibus Christus mortuus est, superest ut qui uiuunt non iam sibi uiuant, sed ei, qui pro ipsis mortuus est et resurrexit," et pastori sanctae dicitur ecclesiae: "Simon Iohannis amas me? Pasce oues meas." Ex quibus uerbis colligitur, quia si is, qui ualet, omnipotentis Dei oues pascere rennuit, ostendit se pastorem summum minime amare. Si enim unigenitus Patris pro explenda utilitate omnium de secreto Patris ad publicum nostrum egressus est, nos quid dicturi sumus, si secretum nostrum preponimus utilitati proximorum? -@. 1.+ Quies itaque nobis et ex corde appetenda est, et tamen pro multorum lucro aliquando postponenda. Nam, sicut toto desiderio debemus occupationem fugere, ita si desit qui predicet, occupationis onus libenti necesse est humero subire. Quod ex duorum prophetarum opere docemur, quorum unus predicationis offitium uitare conatus est, et alter appetiit. Nam mittenti se Domino -593+ Ieremias respondit, dicens: "A, a, a, Domine Deus, nescio loqui, quia puer ego sum." Et cum omnipotens Deus personam ad predicandum quereret, dicens: "Quem mittam, et quis ibit nobis?" ultro se ysaias obtulit, dicens: "Ecce ego, mitte me." En ab utrisque exterius diuersa uox prodiit, sed non a diuerso fonte dilectionis emanauit. Duo quippe sunt precepta karitatis, amor Dei et proximi. Per actiuam igitur uitam prodesse proximis cupiens Ysaias offitium predicationis appetit. Per contemplatiuam uero Ieremias amori conditoris sedule inherere desiderans, ne mitti ad predicandum debeat, contradicit. Quod laudabiliter ergo unus appetiit, hoc laudabiliter alter expauit; iste, ne tacitae contemplationis lucra loquendo perderet, ille, ne dampna studiosi operis tacendo sentiret. Sed hoc in utrisque est subtiliter intuendum, quia et is, qui recusauit, plene non restitit, et is, qui mitti uoluit, ante se per altaris calculum purgatum uidit, ne aut non purgatus adire quisque sacra misteria audeat, aut quem superna gratia eligit sub humilitatis specie superbe contradicat. <4 10> -C. X.+ Locus deiectionis in uoto, dignitatis semper fit in necessitate. Idem in Moralibus. -[lib. XXXV. c. 13. ad c. 42. Iob.]+ Sciendum est summopere, quod obedientia aliquando, si de suo aliquid habuerit, nulla est; aliquando, si de suo aliquid non habuerit, minima. Nam cum huius mundi successus precipitur, cum locus superior inperatur, is, qui ad percipienda hec obedit, obedientiae sibi uirtutem euacuat, si ad hec ex proprio anhelat. Neque enim se sub obedientia dirigit qui ad percipienda huius uitae prospera libidini propriae ambicionis seruit. Rursum, cum mundi despectus precipitur, cum probra adipisci et contumeliae iubentur, nisi ex semet ipso animus appetat, obedientia sibi meritum minuit, qui ad ea, que in hac uita sunt despecta, inuitus nolensque descendit. Et paulo superius: -@. 1.+ Obedientia uictimis iure preponitur, quia per uictimas aliena caro, per obedientiam uero uoluntas propria mactatur Quo contra ariolandi peccatum inobedientia esse monstratur. Ex aduerso ergo melius ostenditur quid de eius laude sentiatur. Si enim "quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus ydolatriae, nolle adquiescere," sola est, que fidei meritum possidet obedientia sine qua quisque infidelis esse conuincitur, etiamsi fidelis esse uideatur. <4 11> -C. XI.+ Qui preesse, non prodesse desiderat, non debet episcopari. Item Augustinus. -[lib. XIX. de ciuit. Dei, c. 19.]+ "Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat." -594+ Exponere uoluit quid sit episcopatus, quia nomen est operis, non honoris. Grecum est enim, atque inde ductum uocabulum, quod ille, qui preficitur, illis, quibus preficitur, superintendit, curam eorum scilicet gerens; SKOPOS quippe intentio est. Ergo episcopos, si uelimus, latine superintendentes possumus dicere, ut intelligat non se esse episcopum qui preesse dilexerit, non prodesse. Itaque a studio cognoscendae ueritatis nemo prohibetur, quod ad laudabile pertinet otium. Locus uero superior, sine quo regi populus non potest, etsi ita teneatur atque administretur, ut decet, tamen indecenter appetitur. Quamobrem otium sanctum querit karitas ueritatis, negotium iustum suscipit necessitas karitatis, quam sarcinam si nullus inponit, percipiendae atque intuendae uacandum est ueritati; si autem inponitur, suscipienda est propter necessitatem karitatis. Sed nec sic omnimodo ueritatis delectatio deserenda est, ne subtrahatur illa suauitas, et obprimatur iusta necessitas. <4 12> -C. XII.+ Pro ingenio discentium doctor moderetur uerba doctrinae. Item Petrus. -III. Pars.+ Oportet eum, qui docet et instruit animas rudes, esse talem, ut pro ingenio discentium semet ipsum possit aptare, et uerbi ordinem pro audientis capacitate dirigere. Debet ergo adprime esse eruditus et doctus, inreprehensibilis, maturus, pauidus, sicut ipsi probastis fore Clementem hunc post me. <4 13> -C. XIII.+ Qui omnibus preest singulos releuare contendat. Item eiusdem. Clemens tamquam omnibus preesse uolueris singulos, prout potueris, iuua, et singulos releua, qui et singulorum onus ac sollicitudinem portas. <4 14> -C. XIV.+ Contra Christum faciunt qui gratiae, non meritis gradum ecclesiasticum tribuunt. Item Ieronimus. -[ad Titum, c. 1.]+ Qui uos spernit me spernit. Ex quo manifestum est, quod, qui Apostoli lege contempta ecclesiasticum gradum non meritis uoluerint alicuius deferre, sed gratiae, contra Christum facere, qui qualis in ecclesia presbiter constituendus sit per Apostolum suum in sequentibus executus est. <4 15> -C. XV.+ Ad sacerdotium non eligatur, nisi qui ceteris et sanctior et doctior habeatur. Item Ieronimus in libro Leuitici. Licet ergo Dominus de constituendo principe precepisset, et Dominus elegisset, tamen conuocatur et sinagoga. Requiritur enim in ordinando sacerdote et -595+ populi presentia, ut sciant omnes et certi sint, quia qui prestantior est ex omni populo, qui doctior, qui sanctior, qui in omni uirtute eminentior, ille eligitur ad sacerdotium, et hoc astante populo, ne qua postmodum retractatio cuiquam, ne quis scrupulus resideret. Hoc autem est, quod et Apostolus precipit in ordinatione sacerdotis, dicens: "Oportet autem illum et testimonium habere bonum ab his, qui foris sunt." Ego tamen et amplius aliquid uideo in eo, quod dicit: "quia conuocauit Moyses omnem sinagogam," hoc sit, colligere omnes animi uires et in unum congregare uirtutes, ut cum sermo de sacerdotalibus habetur sacramentis, uigilent omnes animi uirtutes, et intentae sint, nichil in eis sapientiae, nichil scientiae, nichil desit industriae, sed adsit omnis multitudo sensuum, adsit omnis congregatio sanctarum cogitationum, ut quid sit pontifex, quid unctio, quid indumenta eius, conferens intra sacrarium cordis sui possit aduertere. <4 16> -C. XVI.+ Populi gubernatio diuina electione prestetur. Item ex libro Numerorum. Si ergo tantus ille ac talis Moyses non permittit iudicio suo de eligendo populi principe, de constituendo successore, quis erit qui audeat, uel ex plebe, que sepe clamoribus ad gratiam aut ad precium fortasse excitata moueri solet, uel ex ipsis etiam sacerdotibus quis erit, qui se ydoneum ad hoc iudicet, nisi si cui oranti et petenti a Domino reueletur? Sicut et Deus dicit ad Moysen: "Assume ad temetipsum Iesum filium Naue, hominem qui habet Spiritum Dei in semetipso, et inpones manus tuas super eum, et statues eum coram Eleazaro sacerdote et precepta dato ei in conspectu totius sinagogae, et precipe de ipso coram eis, et dabis claritatem tuam super illum, ut audiant illum filii Israel." Audis euidenter ordinationem principis populi tam manifeste descriptam, ut pene expositione non egeat. Nulla hic populi adclamatio, nulla consanguinitatis ratio, nulla propinquitatis habita contemplatio est. Propinquis agrorum et prediorum relinquatur hereditas. Gubernatio populi illi tradatur, quem Deus elegerit, homini scilicet tali, qui habet (sicut scriptum audistis) in semetipso spiritum Dei, et precepta Dei in conspectu eius sunt, et qui Moysi ualde notus et familiaris sit, id est in quo sit claritas legis et scientia, ut possint eum audire filii Israel. <4 17> -C. XVII.+ Non ex fauore, sed ex iudicio debet uenire electio. Item Gregorius ciuibus Neapolim, -[lib. VIII. ep. 40.]+ Nec nouum, nec reprehensibile est in eligendo episcopo populi se uota in duas partes diuidere, sed graue est quando in huiusmodi causis non ex iudicio, sed ex solo fauore uenit electio. -Gratian.+ Cum autem gubernatio populi ei tradi iubetur, quem Deus eligit, datur intelligi, quod aliquando quibusdam traditur, quos Deus non elegit. -596+ Unde Ieronimus: <4 18> -C. XVIII.+ Non ex arbitrio Dei aliquando datur princeps ecclesiae. -IV. Pars.+ Audacter fortasse aliquid dicimus, tamen quod scriptum est dicimus. Non semper princeps populi et iudex ecclesiae per Dei arbitrium datur, sed prout merita nostra deposcunt. Si mali sunt actus nostri et operamur maligna in conspectu Dei, dantur nobis principes secundum cor nostrum. Et hoc tibi de scripturis probabo. Audi namque quid dicat Dominus: "Fecerunt sibi regem, et non per me; principem, et non per consilium meum." Et hoc dictum uidetur de Saule illo quem utique ipse Dominus elegerat, et regem fieri iusserat. Sed quoniam non secundum Dei uoluntatem, sed secundum peccatoris populi meritum fuerat electus, negat eum cum sua uoluntate uel consilio constitutum. Tale ergo aliquid intelligamus etiam in ecclesiis fieri, quod pro meritis, aut in uerbo aut in opere potens a Deo tribuitur rector ecclesiae, aut si malignum faciat populus in conspectu Domini, talis ecclesiae iudex datur, sub quo famem et sitim populus patiatur, non famem panis, neque sitim aquae, sed famem audiendi uerbum Dei. <4 19> -C. XIX.+ Non sunt filii, sed mercenarii, qui honores ab hominibus appetunt. Item Augustinus. -[tractatu XLVI. ad c. 10. Ioannis]+ Sunt quidam in ecclesia prepositi, de quibus apostolus Paulus dicit: "Sua querentes, non que Iesu Christi." Quid est: "sua querentes?" non Christum gratis diligentes, non Deum propter Deum querentes, temporalia commoda consequentes lucris inhiantes, honores ab hominibus appetentes. Hec quando amantur a preposito, et propter hoc seruitur Deo, quisque talis est, mercenarius est, inter filios se non conputet. -Gratian.+ Non ergo qui preficiuntur semper ceteris meliores intelliguntur. Unde Ieronimus: -[ad Titum, c. 1.]+ <4 20> -C. XX.+ Ex electione non preficiuntur episcopi, sed conprobantur. Illud inferendum est aduersus eos, qui de episcopatu intumescunt, et putant, se non dispensationem Christi, sed inperium consecutos, quia non statim omnibus his meliores sint, quicumque episcopi non fuerint ordinati, et ex eo, quod ipsi electi sunt, se magis existiment conprobatos; si autem peccata filiorum ab episcopatu iustum prohibent quanto magis se unusquisque considerans, et sciens, quia potentes potenter tormenta patientur, retrahet se ab hoc, non tam honore quam onere, et aliorum locum, qui magis digni sunt, non ambiget occupare. -+ -597+ <4 21> -C. XXI.+ Pro gradu sui offitii quemque meliorem esse oportet. Item eiusdem. -[ad Titum, c. 2.]+ Qualis enim edificatio erit discipuli, si intelligat se esse maiorem magistro? Unde non solum episcopi, presbiteri et diacones magnopere debent prouidere, ut cunctum populum, cui president, conuersatione et sermone preeant, uerum etiam inferior gradus, exorcistae, lectores, editui, acoliti, et omnes omnino, qui domui Dei deseruiunt, quia uehementer ecclesiam Christi destruit meliores laicos esse quam clericos. <4 22> -C. XXII.+ Populus iudicabit episcopum sua offitia non agentem. Idem. -[ad Titum, c. I.]+ Vereor, quomodo regina austri, ueniens a finibus terrae audire sapientiam Salomonis, iudicatura est homines sui temporis, et uiri Niniuitae acta penitentia ad predicationem Ionae condempnabunt eos, qui maiorem etiam Iona saluatorem contempserunt, sic plurimi in populis episcopos iudicent subtrahentes se ab ecclesiastico gradu, et ea, que episcopo conueniunt, non exercentes. <4 23> -C. XXIII.+ Qui clericos suos non corrigit populum corrigere non ualet. Item Ambrosius in increpatione ad populum. -[serm. 83.]+ Quid autem ego uos arguo, cum possitis uno sermone me conuincere? conuincor enim, cum in hac parte clericos uobis magis uideo negligentes. Quomodo enim possum corrigere filios, cum fratres emendare non possim? aut qua fiducia succenseam laicis, cum a consortibus pudoris uerecundia conticescam? Ego autem, fratres, non de omnibus loquor, sunt certe qui deuoti sunt, sunt et alii negligentes. Ego autem neminem nomino: conscientia sua unumquemque conueniat. <4 24> -C. XXIV.+ Episcopo ad salutem non sufficit moribus et uita populo adequari. Item Beda super Mattheum. Nec sufficere ad salutem nobis arbitremur, si turbis negligentium uel quorumlibet indoctorum fide uel actibus adequemur, quibus sacris litteris unica est credendi pariter et uiuendi regula prescripta. -Gratian.+ Ne ergo, ut supra dictum est, tales sui offitii successores sibi aliquis quereret, prohibentur episcopi alterum pro se successorem sibi statuere, ac designatis nominibus in locum suum alium subrogare. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Quod autem amicorum patrocinia in aliquorum electione conualescere non debeant, auctoritate B. Gregorii Papae probatur, qui in tertio libro Registri -[Indict. 11. ep. 22.]+ scribit Antonio Subdiacono, dicens: -598+ <4 1> -C. I.+ In electione episcopi nec munerum datio, nec aliquorum patrocinia conualescant. Illud quidem pre omnibus curae tibi sit, ut in hac electione nec datio quibuscumque modis interueniat premiorum, nec quarumlibet personarum patrocinia conualescant. Nam si quorumdam patrocinio quisquam fuerit electus, uoluntatibus eorum, cum fuerit ordinatus, reuerentia exigente obedire conpellitur, sicque fit, ut res illius minuantur ecclesiae, et ordo ecclesiasticus non seruetur. Talem ergo te admonente debent personam eligere que nullius incongruae uoluntati deseruiat, sed uita et moribus decorata tanto ordine ualeat digna inueniri. <4 2> -C. II.+ In electione antistitis communi utilitati, non suo lucro quisque prospiciat. Idem ad Clerum Mediolanensem. -[lib. II. Indict. 11. ep. 29.]+ Dilectissimi filii, offitii nostri censura conmoniti suademus, ut in suscipiendi antistitis causa nullus uestrum neglecta utilitate conmuni suo lucro prospiciat, ne, si quisquam propria commoda appetit, friuola estimatione fallatur, quia nec libero iudicio preferendam sibi personam examinat mens, quam cupiditas ligat. Pensantes ergo que cunctis expediunt, ei, quem uobis diuina gratia pretulerit, integerrimam semper in omnibus obedientiam prebete. Iudicari namque a uobis ultra non debet semel prelatus, sed tanto nunc subtiliter iudicandus est, quanto postmodum iudicandus non est. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Quod autem symoniacus habendus non sit qui post electionem pro indempnitate ecclesiae iuramentum prestitit, facile probatur. Aliud est enim ante electionem iuramentum facere, uel se facturum pacisci ad hoc, ut eligatur: aliud est nulla precedenti conuentione post electionem huiuscemodi iuramentum offerre. Illud ab offitio tamquam munus inpensum deicit: hoc autem consecrando nullum inpedimentum generat. De priori casu scribit Pelagius Clero Catinensi: <4 1> -C. I.+ Qui in episcopum eligitur de rebus ecclesiasticis aliquam securitatem nulli facit. Talia quidem iamdudum ad fratrem et coepiscopum nostrum Eucarpum de uisitatione Catinensis ecclesiae scripta direximus, ut in eis iudicium nostrum potuissetis agnoscere. Verumtamen, quia quosdam ibi non sana intentione, sed prauis studiis dissensiones suscitare uestra etiam relatione cognouimus, qui scientes se ad episcopatum nec etate, nec scientia, nec uitae meritis posse perduci, ad hoc tantummodo inquietare ecclesiam uolunt, ut sibi de his, que ex ipsa presumpta sunt, inpunitatem futurus promittat episcopus, et fiat rapinae securitas, episcopatus ambicio: hec etiam uos duximus conmonendos, ut decretum in Elpidium diaconum factum, et subscriptum ab omnibus, quos uestra relatio designauit, ad nos cum predicti uisitatoris -599+ epistola, et cum eodem diacono maturetis Deo propitiante perducere. Et post pauca: Cum hic filius noster, uir magnificus, Leo pretor uenisset, retulit nobis de singulis, que illic mota sunt, et quomodo prope uota totius ciuitatis in Elpidio diacone concordarent. Unde, quia de memorati uiri testimonio dubitare omnino non possumus, idcirco, Elpidium sicut dictum est, diaconem ad nos facite properare, nec expectetis ulterius, ut ammonitio ad eum debeat nostra destinari. Quem tamen per uestram dilectionem presenti iussione specialiter ammonemus, ne cui se aliquid dare uel daturum esse promittat, sed neque de ecclesiasticis preteritis causis aliquam securitatem cuiquam facere audeat siue promittere, aut quasi factus episcopus ea, que direpta sunt, permanere libere patiatur, sciens quod si tale aliquid fecerit uel fecit, nec a nobis omni permittitur ipsa ualere promissio, et cum iudicii nostri, quod de ipso habuimus, dampno pastoralis consecrationis ordinem promereri non poterit. -Gratian.+ De secundo uero casu in gestis Urbani II. legitur: <4 2> -C. II.+ Post electionem pro indempnitate ecclesiae licet electo iuramentum prestare. Artaldus Arelatensis episcopus, Narbonensis ecclesiae suffraganeus, Romam consecrandus ad dominum Papam Urbanum uenit; suus quippe archiepiscopus eum consecrare nolebat, quoniam post electionem suam propter bona ecclesiae conseruanda canonicis iurauit. Consecratus itaque est a domino Papa Urbano, ante purgatus huiusmodi iuramento: "De iuramento, quod canonicis feci nostrae ecclesiae post electionem, nullam conuentionem ante ut eligerer feci. Narbonensis uero archiepiscopus nullius preter id criminis causa consecrationem nostram omisit, me sciente, neque michi criminis conscius sum, propter quod a sacerdotio me repellat." <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod autem ante clericis tempus sententiae ab episcopo suo discedere non liceat, probatur auctoritate Simaci Papae, dicentis: <4 1> -C. I.+ Ante tempus sententiae non licet clericis ab episcopo suo discedere. Nonne directa sunt uerba canonum: "Qui clericorum ab episcopo suo ante tempus sententiae pro dubia suspicione discesserit, manifestam in eum manere censuram?"  -600+ -@. 1.+ Lex enim ecclesiastica pontificem ab aliis accusatum prius, quam sub luce obiecta constiterint exigit non relinqui. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ Sine litteris apostolici episcopus accusatus, et a sancta sede uocatus ad suam non reuertatur ecclesiam. Unde Sixtus Papa -[I.]+ ait: -[epist. II. c. 2.]+ <4 1> -C. I.+ A sede sancta apostolica uocatus episcopus ad domum non reuertatur, nisi purgatus et apostolicis litteris instructus. Quilibet fratrum pulsatus, atque ab hac sancta sede uocatus, cum se nobis representauerit non prius reuertatur, quam hinc litteris apostolicis uel formatis pleniter instructus atque purgatus sit, si fuerit unde, et, postquam domum reuersus fuerit, cognoscant uicini sui qualiter suam aliorumque causam hic finierit, quatinus illam absque ulla ambiguitate nunciare et predicare omnibus possit. Ab hac enim sancta sede a sanctis apostolis tueri, defendi et liberari episcopi iussi sunt, sicut eorum dispositione ordinante Domino primitus constituti sunt, sic huius sanctae sedis (cuius dispositioni eorum causas et iudicia seruauerunt) protectione futuris temporibus sint ab omnibus peruersitatibus semper liberi. Unde culpantur hii, qui circa fratres aliter egerint, quam huius sedis rectoribus placere cognouerint. <1 C> <2 9> -CAUSA IX.+ -GRATIANUS.+ Sententia excommunicationis notatus quidam archiepiscopus aliquot clericos alterius metropolitani ordinauit; quendam capellanum sui suffraganei illo inconsulto deposuit, atque alium in loco eius ordinauit. -(Qu. I.)+ Queritur, an ordinatio, que ab excommunicatis facta est, aliquo modo possit rata haberi? -(Qu. II.)+ Secundo, an liceat episcopo, archiepiscopo, primati uel patriarchae clericos alterius sine litteris propriis ordinare? -(Qu. III.)+ Tertio, an archiepiscopus clericos suffraganei sui illo inconsulto dampnare ualeat, uel dampnatos absoluere? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ Quod ordinatio, que ab excommunicatis celebratur, nullas -601+ omnino uires obtineat, nec etiam consecratio appellanda sit, testatur Gregorius, -[lib. III. epist. 20.]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Non potest appellari consecratio, que fit ab excommunicatis. Nos consecrationem nullo modo dicere possumus, que ab excommunicatis hominibus est celebrata.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Excommunicati illicite manus inponunt, quia potestatem ordinandi non habent. Ubi autem illicita est manus inpositio, uulnus infigitur. Unde reiterari necesse est quod minime probatur esse collatum. -]+

-[PALEA+ <4 3> -C. III.+ Unde Damasus Papa epistola IV. ait. Per illicitam manus inpositionem uulneratum caput illi, qui uidebantur aliquid accepisse, habebant, et ubi uulnus infixum est, necesse est medicinam adhibere, qua infixa sanetur macula, id est, reiterari necesse est quod legitime actum aut collatum minime probatur, si perfectum esse debebit. Nam quomodo honorem possit retinere qui ab illo acceperit, qui potestatem dare legitime non habuit, inuenire non possum. -]+

-Gratian.+ Sed excommunicati hic intelligendi sunt, qui in ipsa sua ordinatione penam excommunicationis contraxerunt, qui numquam in numero catholicorum fuerunt. Ceterum, qui inter catholicos prius deputati sunt, si postea excommunicationis sententia notati fuerint, ordinationes tamen eorum ab ecclesia misericorditer tollerantur. Unde Urbanus II. scribit, dicens: <4 4> -C. IV.+ Ordinationes ab excommunicatis non symoniace factae ex misericordia tollerantur. Ab excommunicatis quondam tamen catholicis episcopis ordinatos, si quidem non symoniace ordines ipsos acceperunt, et si ipsos episcopos symoniacos non fuisse constiterit, ad hoc, si eorum religiosior uita et doctrinae prerogatiua uisa fuerit promerer, penitentia indicta, quam congruam duxeris, in ipsis, quos acceperunt, ordinibus permanere permittas. Ad superiores autem conscendere non concedimus, nisi necessitas et utilitas maxima flagitauerit, et ipsorum sancta conuersatio promeruerit. -Gratian.+ Sed et illud Gregorii de nominatim excommunicatis intelligitur, quorum ordinationes sunt irritae, si eorum dampnatio non erat ordinandis incognita. Unde idem Urbanus ait: -[in Sinodo Placentina, cap. 9. et sequentibus]+ <4 5> -C. V.+ Qui nominatim excommunicati sunt, et qui aliorum sedes inuadunt, alios ordinare non possunt. Ordinationes, que ab heresiarchis factae sunt nominatim -602+ excommunicatis, et ab eis, qui catholicorum adhuc uiuentium episcoporum sedes inuaserunt, irritas esse iudicamus nisi probare ualuerint, se, cum ordinarentur, eos nescisse dampnatos. -@. 1.+ Qui uero ab episcopis quondam quidem catholice ordinatis, sed in scismate a Romana ecclesia separatis consecrati sunt, eos, nimirum cum ad ecclesiae unitatem redierint, seruatis propriis ordinibus misericorditer suscipi iubemus, si uita et scientia eos conmendat. -@. 2.+ Amodo uero quicumque a predictis scismaticis sanctae Romanae ecclesiae aduersariis se ordinari permiserit, nullatenus hac uenia dignus habeatur. -@. 3.+ Quamuis autem misericordiae intuitu magnaque necessitate cogente hanc in sacris ordinibus dispensationem constituerimus, nullum tamen preiudicium sacris canonibus fieri uolumus, sed obtineant proprium robur, et cessante necessitate illud quoque cesset, quod factum est pro necessitate. Ubi enim multorum strages iacet, subtrahendum est aliquid seueritati. -Gratian.+ Electio quoque, nisi a catholicis facta fuerit, irrita esse probatur. Unde Gregorius scribit Mediolanensibus: -[lib. VIII. epist. 65.]+ <4 6> -C. VI.+ Irrita sit electio, quae non a catholicis facta probatur. Nos in hominem, qui non a catholicis eligitur, nulla prebemus ratione consensum, nec, si alicuius usurpatione factum fuerit, in locum uel ordinem illum sacerdotis suscipimus. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem episcopus uel quilibet superiorum clericos alterius sine propriis litteris ordinare non debeat, Calixtus papa scribit, -[ep. II. ad Episcopos Galliae,]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Alterius ecclesiae parrochianum nullus iudicare presumat uel excommunicare. Nullus alterius terminos usurpet, nec alterius parrochianum iudicare, uel ordinare aut excommunicare presumat, quia talis iudicatio, uel ordinatio, aut excommunicatio uel dampnatio nec rata erit, nec uires ullas habebit, quoniam nullus alterius iudicis, nisi sui, sententia tenebitur aut dampnabitur. Unde et Dominus in Euangelio, loquitur dicens: "Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui."

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Unde Urbanus Papa: Placuit, ut deinceps nulli sacerdotum liceat quemlibet conmissum alteri sacerdoti recipere ad penitentiam sine -603+ eius consensu cui prius se conmisit, nisi per ignorantiam illius cui penitens prius confessus est. Qui uero contra hec statuta facere presumpserit, gradus sui periculo iacebit. -]+

<4 3> -C. III.+ In alterius ecclesia, nisi eo uocante, nulli aliquid agere licet. Idem. -[Calixtus epist. II.]+ Nullus primas, nullus metropolitanus, nullusque reliquorum episcoporum alterius adeat ciuitatem, aut ad possessionem accedat, que ad eum non pertinet, et alterius episcopi parrochiam, super eius dispositionem nisi uocatus ab eo, cuius iuris esse cognoscitur, ut quicquam ibi disponat, uel ordinet, aut iudicet, si sui gradus honore potiri uoluerit. Sin aliter presumpserit, dampnabitur, et non solum ille, sed cooperantes et consentientes ei, quia sicut ordinatio, ita eis et iudicatio et aliarum rerum dispositio prohibetur. Nam qui ordinare non poterit quo modo iudicabit? nullatenus proculdubio iudicabit aut iudicare poterit.

-[PALEA.+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Concilio Nannetensi, c. 1. In dominicis uel festis diebus presbiteri ante, quam missas celebrent, plebem interrogent, si alterius parrochianus in ecclesia sit, qui proprio contempto presbitero ibi missam uelit audire. Quem si inuenerint, statim ab ecclesia abiciant, et ad suam parrochiam redire conpellant. -]+

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex eodem Concilio Nannetensi, c. 2. Nullus presbiter aut diaconus alterius plebanum (nisi in itinere fuerit, uel placitum ibi habuerit) ad missam recipere audeat. -]+

-604+ <4 6> -C. VI.+ Ad ordinationem clericorum uel ecclesiarum alterius episcopi, nisi ab eodem inuitatus, non accedat episcopus. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 13.]+ Nullum episcopum audere debere ex alia prouincia ad aliam transitum facere, et ordinare aliquos in ecclesiis aut proferre ad sacrum ministerium. Nec ab aliis illuc trahatur episcopus, nisi forte per litteras rogatus abierit non solum a metropolitano, sed ab his, qui cum eo sunt, omnibus ipsius prouinciae episcopis. Quod si nullo inuitante inordinate superueniat, et aliquos uel ordinare presumpserit, uel quoslibet illi ecclesiae conpetentes, qui ad se minime pertinent, usurpare temptauerit, uacua quidem et inania erunt omnia, que gesserit, ipse uero huius indisciplinati ausus et irrationabilis cepti dignas causas expendat, tamquam depositus a sancta sinodo et propter huiuscemodi presumptionem iam dampnatus. <4 7> -C. VII.+ Ad ordinationem ecclesiae, que sibi conmissa non fuerit, minime accedat episcopus. Item ex eodem. -[c. 22.]+ Episcopum non debere irruere in alienam ciuitatem, que illi probatur non esse subiecta, neque in regionem, que ad eius curam minime noscitur pertinere, ad aliquid ordinandum, neque presbiteros aut diaconos constituere ad alios episcopos pertinentes, nisi forte cum uoluntate et testimonio propriae regionis episcopi. Quod si quispiam horum tale facere uoluerit, irrita quidem erit huiusmodi ordinatio, et que male usurpauerit a sinodo arguantur. Nam si ordinare non potuerit, nullatenus ad alios pertinentem iudicare presumat. <4 8> -C. VIII.+ Non accedant episcopi ad ecclesias, que sunt extra earum diocesim. Item ex Sinodo Constantinopolitana. -[I., c. 2.]+ Episcopi, qui extra diocesim sunt, ad ecclesias, que extra terminos eorum sunt, non accedant, neque confundant -605+ et permisceant ecclesias. Secundum regulas constitutas Alexandriae quidem episcopi ea, que sunt in Egipto, tantum gubernent; orientis autem episcopi solius orientis curam gerant, seruatis honoribus primatus ecclesiae Antiocenae, qui in regulis Nicenae sinodi continentur. Sed et Asianae diocesis episcopi ea, que sunt in Asia et que ad Asianam tantummodo diocesim pertinent, gubernent. Ponti autem episcopi Pontiae tantum diocesis habeant curam. Traciae uero ipsius tantummodo Traciae. <4 9> -C. IX.+ De eodem. Item. Non inuitati episcopi ultra diocesim accedere non debent super ordinandis aliquibus, uel quibuscumque disponendis ecclesiasticis causis, seruata regula, que supra scripta de unaquaque diocesi est. Manifestum est namque, quod per singulas quasque prouincias prouincialis sinodus amministrare et gubernare omnia debeat, secundum ea, que sunt in Nicena sinodo diffinita. -II. Pars.+ -Gratian.+ His auctoritatibus prohibentur quilibet episcopi clericos alterius ordinare. Sed queritur, si contingat eos aliquibus sacros ordines distribuere, an ordinati ab episcopis suis in propriis ordinibus recipi possint? De his ita scribit Urbanus Papa Hugoni, Lugdunensi Archiepiscopo: <4 10> -C. X.+ Clerici ab episcopo alterius parrochiae ordinati a proprio in suis ordinibus recipi possunt. Lugdunensis parrochiae clericos, quos contra statuta canonum ab alterius parrochiae episcopis ordinatos litterarum tuarum significatione monstrasti, cum graduum suorum honore recipere prudentia religionis tuae poterit, si eos alias canonice et sine prauitate aliqua ordinatos constiterit, si tamen eorum uitam probabilem id indulgentiae perspexeris promereri. Legimus quippe, S. Epiphanium episcopum ex diocesi S. Iohannis Crisostomi quosdam clericos ordinasse, quod sanctus uir omnino non fecisset, si eis detrimentum fore perpenderet. Quos igitur recipiendos moderatio tua arbitrata fuerit iniuncta satisfactionis gratia propter ecclesiam, quam offenderunt, cognita penitentia, miserationis intuitu in suo quoque honore recipies, salua in omnibus sanctorum canonum disciplina. -606+ <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Quod archiepiscopus clericos sui suffraganei illo inconsulto dampnare ualeat uel absoluere, sic uidetur posse probari. Sicut totius episcopatus ecclesiae in potestate sunt episcopi, sic et ecclesiae totius archiepiscopatus ad diocesim pertinent archiepiscopi. Vocantur enim episcopi a metropolitano in partem sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis. Sic quippe uices suas eis inpertit, ut potestatem suam sibi non adimat. Unde et sine eius consilio nichil eis agere licet, sicut in Concilio Martini Papae legitur: -[c. 4.]+ <4 1> -C. I.+ Nec episcopi sine metropolitani consensu, nec ille sine eorum consensu aliquid agere debet. Per singulas prouincias oportet episcopos cognoscere metropolitanum suum, et ipsum primatus curam suscipere, nichil autem agere reliquos episcopos preter eum, secundum quod antiquitus a patribus nostris constitutum continetur in canone. Propter quod et metropolitanus nichil presumptiue assumat absque consilio ceterorum. <4 2> -C. II.+ Sine metropolitani conscientia extra suam diocesim nichil agat episcopus. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 9.]+ Per singulas prouincias episcopos singulos scire oportet, episcopum metropolitanum, qui preest, curam et sollicitudinem totius prouinciae suscepisse. Propter quod ad metropolitanam ciuitatem ab his, qui causas habent, concurratur. Quapropter placuit eum et honore precellere, et nichil ultra sine ipso reliquos episcopos agere secundum antiquum Patrum nostrorum canonem, nisi hoc tantum, quod uniuscuiusque ecclesiae per suam diocesim conpetit. Unumquemque enim episcopum oportet habere suae diocesis potestatem, ut regat et gubernet secundum conpetentem singulis reuerentiam, et prouidentiam gerat omnis regionis, que sub ipsius est ciuitate, ita ut etiam ordinare ei presbiteros et diaconos probabili iudicio liceat, et de singulis ipsius regionis causis cum moderatione et pondere disceptare. Ultra autem nichil agere permittitur citra metropolitani episcopi conscientiam, nec metropolitanus sine ceterorum aliquid gerat consilio sacerdotum. -607+ -Gratian.+ Nisi forte episcopi yconomos in ecclesia sua ordinare contempserint. Unde in VII. Sinodo -[c. 11.]+ legitur: <4 3> -C. III.+ Metropolitanus constituat yconomos, quos episcopus habere neglexerit. Cum simus debitores omnes sacras regulas custodire, et eam, que dicit in unaquaque ecclesia yconomos esse debere, modis omnibus inuiolabilem conseruare debemus. Et si quidem unusquisque metropolitanus in sua ecclesia constituerit yconomum, bene utique. Sin autem, ex auctoritate propria Constantinopoleos episcopis licentia est preponendi yconomos in eius ecclesia. Similiter et metropolitanis, si episcopi, qui sub eis sunt, non sategerint yconomos statuere in suis ecclesiis. Id ipsum autem seruandum est etiam in monasteriis. -Gratian.+ Probatur illud idem exemplo Apostoli, qui fornicatorem Corinthium satanae inpenitentem tradidit, postea penitentem ecclesiae reconciliauit, hoc tantum scribens Corinthiis in prima et secunda epistola, ut excommunicato non communicarent, et reconciliato socia karitate copularentur. Sed contra probatur auctoritate multorum. Ait enim Iginus Papa: -[epist. I. c. 2.]+ <4 4> -C. IV.+ Metropolitanus sine episcoporum presentia alicuius eorum non audiat causas. Saluo in omnibus Romanae ecclesiae priuilegio nullus metropolitanus absque ceterorum omnium conprouincialium episcoporum instantia aliquorum audiat causas eorum, quia irritae erunt aliter actae, quam in conspectu omnium eorum uentilatae, et ipse, si fecerit, coherceatur a fratribus. -+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Anicius Papa -[Episcopis Galliae c. 1.]+ Archiepiscopus nichil de episcoporum causis aut aliis communibus causis iuxta statuta apostolorum absque cunctorum illorum agat consilio, nec illi assumant, nisi quantum ad suas pertinet parrochias, sine suo consensu, quoniam tali gaudet concordia Altissimus, et gloriatur in membris suis. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Idem. -[in eadem epist. c. 3.]+ Si autem aliquis metropolitanorum inflatus fuerit et sine omnium conprouincialium presentia uel consilio episcoporum aut causas eorum, aut alias causas (nisi eas tantum, que ad propriam suam pertinent parrochiam) -608+ agere, aut eos grauare uoluerit, ab omnibus districte corrigatur, ne talia deinceps presumere audeat. Si uero incorrigibilis eisque inobediens apparuerit, ad hanc apostolicam sedem, cui omnia episcoporum iudicia referri precepta sunt, eius contumacia referatur, ut uindicta de eo fiat, et ceteri timorem habeant. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Calixtus Papa. -[Episcopis Galliae, epist. II. c. 3.]+ Nullus primas, nullus metropolitanus diocesiani ecclesiam uel parrochiam, aut aliquem de eius parrochia presumat excommunicare uel iudicare, aliquidue agere absque eius consilio uel iudicio; sed hoc obseruet, quod ab apostolis, ac patribus et decessoribus nostris est statutum, et a nobis confirmatum; id est: si quis metropolitanus episcopus (nisi quod ad suam solummodo propriam pertinet parrochiam) sine consilio et uoluntate omnium conprouincialium episcoporum extra aliquid agere temptauerit, gradus sui periculo subiacebit, et quod egerit irritum erit et uacuum. Sed quicquid de conprouincialium episcoporum causis, eorumque ecclesiarum, et clericorum, atque secularium necessitatibus agere aut disponere necesse fuerit, hoc cum omnium consensu conprouincialium agatur pontificum non aliquo dominationis fastu, sed humillima et concordi administratione, sicut Dominus ait: "Non ueni ministrari, sed ministrare," et alibi: "Qui maior est uestrum erit minister uester." Similiter et ipsi conprouinciales episcopi cuncta cum eius consilio (nisi quantum ad proprias pertinet parrochias) agant iuxta sanctorum constituta Patrum, ut uno animo, uno ore concorditer sancta glorificetur Trinitas in secula. <4 8> -C. VIII.+ In suffraganei parrochia nichil absque eius consilio metropolitanus agat. Item Nicolaus Rodulfo, Bituricensi Archiepiscopo. Conquestus est apostolatui nostro frater noster Sigebodus archiepiscopus Narbonensis, quod clericos suos eo inuito ad iudicium tuum uenire conpellas, et de rebus ad ecclesiam suam pertinentibus eo inconsulto quasi iure patriarchatus tui disponas, cum hoc nec antiquitas (cui Patres sanxere reuerentiam) habeat, et auctoritas sacrorum canonum penitus interdicat, nisi forte pro causis, que apud se terminari non possunt, ad te quasi ad patriarcham suum prouocauerint per appellationes, uel si -609+ episcopus suus decesserit, res ecclesiae suae tuo iudicio dispensare uoluerint. Primates enim uel patriarchas nichil priuilegii habere pre ceteris episcopis, nisi quantum sacri canones concedunt et prisca consuetudo illis antiquitus contulit, diffinimus, ita ut secundum Nicenas regulas sua priuilegia seruentur ecclesiis, preterquam si apostolica sedes aliquam ecclesiam uel rectorem ipsius quolibet speciali priuilegio decreuerit honorare. <4 9> -C. IX.+ De eodem. Item Beda super Apocalipsin: "Et angelo ecclesiae Ephesi scribe." Episcopo scribit, de cuius manu peccata requirit subditorum, nec sine eius consilio subditos iudicare debeat. -Gratian.+ Sola enim Romana ecclesia sua auctoritate ualet de omnibus iudicare; de ea uero nulli iudicare permittitur. Unde Nicolaus Papa: -[ad Michaelem Inperatorem in epistola, cuius initium: "Proposueramus"]+ <4 10> -C. X.+ Apostolicae sedis iudicium a nemine est retractandum. Patet profecto sedis apostolicae (cuius auctoritate maius non est) iudicium a nemine fore retractandum, neque cuiquam de eius liceat iudicare iudicio, iuxta quod Innocentius Papa Rufo et ceteris episcopis per Thessaliam constitutis scribens ait: "Nemo umquam apostolico culmini (de cuius iudicio non licet retractari manus obuias audacter intulit, nemo in hoc rebellis extitit, nisi qui de se uoluit iudicari," et B. Papa Gelasius: "Nec de eius (id est Romanae ecclesiae) canones umquam preceperunt iudicari iudicio, sententiamque illius constituerunt non oportere dissolui, cuius potius sequenda decreta mandauerunt." <4 11> -C. XI.+ Ab aliis dampnatos uel excommunicatos apostolica soluit auctoritas. Item Anastasius Patriarcha Felici Papae. -[II.]+ Fuit semper uestrae apostolicae sedis licentia iniuste dampnatos uel excommunicatos potestatiue sua auctoritate restituere, et sua eis omnia reddere, et illos, qui eos condempnauerunt aut excommunicauerunt, apostolico punire priuilegio, sicut etiam nostris et anterioribus nouimus factum temporibus. -610+ <4 12> -C. XII.+ De eodem. Item. -[ibidem paulo inferius]+ Antiquis regulis censitum est, ut quicquid (quamuis in remotis aut in longinquo positis prouinciis) super eorum querelis aut accusationibus ageretur, non prius tractandum uel accipiendum esset, quam ad notitiam almae sedis uestrae esset deductum, ut huius auctoritate, iuxta quod fuisset pronunciatio infirmaretur aut firmaretur. <4 13> -C. XIII.+ Prima sedes nullius iudicio subiaceat. Item Innocentius Papa. Nemo iudicabit primam sedem, iustitiam temperare desiderantem. Neque enim ab augusto, neque ab omni clero, neque a regibus, neque a populo iudex iudicabitur. -+ <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item Symacus. Aliorum hominum causas Deus uoluit terminare per homines, sedis istius presulem suo sine questione reseruauit arbitrio. Voluit B. Petri apostoli successore celo tantum debere innocentiam, et subtilissimi discussoris indagini inuiolatam habere conscientiam. Nolite existimare eas animas inquisitoris non habere formidinem, quas Deus pre ceteris suo reseruauit examini. Non habet apud illum reus de allegationis nitore subsidium, quando ipsorum factorum utitur teste quo iudice. Dicas forsitan, talis erit conditio animarum omnium in illa disceptatione; replicabo, uni dictum: "Tu es Petrus, et super hanc petram edificabo ecclesiam meam, et quecumque solueris super terram erunt soluta et in celis." Et rursus sanctorum uoce, pontificum dignitatem sedis eius factam toto orbe uenerabilem, dum illi quicquid fidelium est ubique submittitur, dum totius corporis caput esse designatur. De hac mihi per Prophetam dictum uidetur: "Si hec humiliatur, ad cuius fugietis auxilium? et ubi relinquetis gloriam uestram?" <4 15> -C. XV.+ De eodem. Item Anteros Papa. -[ad Episcopos prouinciarum Beticae et Toletanae]+ Facta subditorum iudicantur a nobis: nostra uero a -611+ Domino iudicantur. -@. 1.+ Deteriores sunt qui uitam moresque bonorum corrumpunt his, qui substantias aliorum prediaque diripiunt. <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item Gelasius. -[ad Faustum legatum]+ Ipsi sunt canones, qui appellationes totius ecclesiae ad huius sedis examen uoluerunt deferre. Ab ipsa uero numquam prorsus appellare debere sanxerunt, ac per hoc illam de tota ecclesia iudicare, ipsam ad nullius conmeare iudicium, nec de eius umquam preceperunt iudicari iudicio, sententiamque eius constituerunt non oportere dissolui, cuius potius sequenda decreta mandauerunt. <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Idem omnibus Episcopis. Cuncta per mundum nouit ecclesia, quod sacrosancta Romana ecclesia fas de omnibus habet iudicandi, neque cuiquam de eius liceat iudicare iudicio. Siquidem ad illam de qualibet mundi parte appellandum est: ab illa autem nemo est appellare permissus. -@. 1.+ Sed nec illa preterimus, quod apostolica sedes sine ulla precedente sinodo et soluendi quos sinodus iniqua dampnauerat, et dampnandi, nulla existente sinodo, quos oportuit habuerit facultatem, et hoc nimirum pro suo principatu, quem B. Petrus apostolus Domini uoce et tenuit semper et tenebit. <4 18> -[C. XVIII.]+ Idem Episcopis per Dardaniam constitutis. Cuncta per mundum nouit ecclesia, quoniam quorumlibet sententiis ligata pontificum sedes B. Petri apostoli ius habeat resoluendi, utpote que de omni ecclesia fas habeat iudicandi etc. <4 19> -C. XIX.+ De eodem. Item Sixtus Papa -[II.]+ Ispaniorum Episcopis. -[epist. II. cap. 4.]+ Fratres quos timore terreno iniuste dampnastis, scitote a nobis iuste esse restitutos, quibus ex auctoritate omnia, que eis ablata sunt, integerrime reddi precipimus, si non uultis et uos et principes uestri a collegio nostro et membris ecclesiae separari. <4 20> -C. XX.+ Cuiuslibet ecclesiae clericos Papa ualet ordinare. Item Stephanus Episcopus Walberto patriarchae. Nunc uero iterato scribimus tibi, nolentes alicuius ecclesiae -612+ priuilegium infringere, licet apostolica prerogatiua possimus de qualibet ecclesia clericum ordinare: desine iam cuiuspiam zelo Cumensis ecclesiae antistitem protelare, quia, si protelaueris et eum consecrare iam tociens monitus non maturaueris, proculdubio consecratus abibit. <4 21> -C. XXI.+ De eodem. Item Nicolaus Papa Michaeli Inperatori: -[in epistola, cuius initium: "Proposuerainus"]+ Per principalem igitur beatorum Petri et Pauli, de qua supra exposuimus, potestatem et ius habemus non solum in monachos, uerum etiam in quoslibet clericos de quacumque diocesi, cum necesse fuerit, ad nos conuocare, atque ecclesiasticis exigentibus oportunitatibus inuitare. -Gratian.+ Sed aliud est quod ex temeritate assumitur presumptionis, aliud quod ex necessitate geritur karitatis. Cum suffraganei archiepiscoporum subditis suis ad malum fauere ceperint, atque circa eorum correctionem negligentes extiterint, tunc licet metropolitanis preter illorum uoluntatem et ligandos dampnare, et reconciliandos absoluere. Cum uero episcopi zelo diuinae karitatis accensi bonos uerbo et exemplo edificant, malorum uicia aspera increpatione redarguunt, absque talium consilio non licet metropolitanis in eorum parrochia aliquid agere uel disponere. Unde in fine capituli Martini Papae non simpliciter dictum est: "nichil agat," sed cum determinatione "nichil presumptiue assumat absque eorum consilio," ut uicium presumptionis uideatur inprobatum, non offitium karitatis. Sic et Apostolus, quia Corinthios uidit negligentes circa correctionem fornicatoris, sua auctoritate illum dampnauit. Iohannes uero, quia episcopum Ephesiorum uidit paratum ad corrigenda uicia subditorum, sine eius auctoritate illos corrigere noluit, sed illum tantum de eorum correctione admonuit. <1 C> <2 10> -CAUSA X.+ -GRATIANUS.+ Quidam laicus basilicam a se factam a diocesiana lege segregare querit; episcopus ecclesiam cum omni dote sua ad suam dispositionem pertinere contendit; tandem euincit episcopus, per parrochias militibus comitatus crudeliter deseuit; que ecclesiarum sunt tamquam sibi debita usurpare contendit. -(Qu. I.)+ Modo primum queritur, an basilica cum omni dote sua ad episcopi ordinationem pertineat? -(Qu. II.)+ Secundo, an res ecclesiarum episcopis usurpare liceat? -(Qu. III.)+ Tertio, quid nomine cathedratici a suis sacerdotibus exigere ualeat? -613+ <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De prima questione sic diffinitur in Concilio Ylerdensi: -[cap. 3.]+ <4 1> -C. I.+ Basilica, que consecratur, a diocesiana lege non segregetur. Si ex laicis quisquam se factam basilicam consecrari desiderat, nequaquam eam sub monasterii specie, ubi congregatio non colligitur, a diocesiana lege audeat segregare. -+ <4 2> -C. II.+ Ecclesiae cum dotibus suis in episcopi potestate consistant. Item ex Concilio Tolletano III. -[c. 19.]+ Sic quidam contra omnem auctoritatem ecclesias, quas edificauerint, postulant consecrari, ut dotem, quam eidem ecclesiae contulerint, censeant ad episcopi ordinationem non pertinere. Quod factum taliter in preterito corrigatur, ut et in futuro ne fiat prohibeatur, et omnia secundum constitutionem antiquam ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant. <4 3> -C. III.+ Ecclesiae et omnia iura earum ad episcopi ordinationem pertinent. Item ex Concilio II. Cabillonensi. Decretum est ut omnes ecclesiae cum dotibus suis, et decimis, et omnibus suis, in episcopi potestate consistant, atque ad ordinationem suam semper pertineant. <4 4> -C. IV.+ Unaqueque parrochia episcopi prouisione regatur. Item Leo IV. -[in epistola ad Episc. Britanniae, c. 2.]+ Regenda est unaqueque parrochia sub prouisione ac tuitione episcopi per sacerdotes uel ceteros clericos, quos ipse cum Dei timore preuiderit cui iure pertinere uidetur, et circuire, ut sibi necessarium uisum fuerit ecclesiastica utilitate cogente. <4 5> -C. V.+ Iudicio et potestate episcopi res ecclesiasticae gubernentur. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 24.]+ Quecumque res ecclesiasticae sunt conuenit cum omni diligentia et bona fide, que Deo debetur, qui omnia -614+ preuidet et cuncta iudicat, gubernari et dispensari cum iudicio et potestate episcopi, cui totius plebis animae uidentur esse conmissae. <4 6> -C. VI.+ Basilicarum conditores in rebus ecclesiarum nullam se potestatem habere cognoscant. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 32.]+ Nouerint conditores basilicarum, in rebus, quas eisdem ecclesiis conferunt, nullam se potestatem habere, sed iuxta canonum instituta sicut ecclesiam, ita et dotem eius ad ordinationem episcopi pertinere. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I. c. 17.]+ De his, que parrochiis in terris, uineis, mancipiis atque peculiis quicumque fideles obtulerint, antiquorum canonum statuta seruentur, ut in episcoporum potestate consistant. De his tamen, que altario accesserint, tertia pars fideliter episcopis deferatur. <4 8> -C. VIII.+ De his, que altario offeruntur, medietatem sibi episcopus uendicet. Item ex eodem. -[c. 16.]+ Antiquos canones relegentes priora statuta credimus renouanda, ut de his, que in altario oblationes fidelium conferuntur, medietatem sibi episcopus uendicet, et medietatem sibi dispensandam secundi gradus clerus accipiat tam de propriis prediis, quam de omni commoditate in episcoporum potestate durantibus. <4 9> -C. IX.+ De episcopis, qui diocesim suam uisitare contempnunt et ad redimendas mansiones, que uisitantibus debentur, clericos cogunt. Item ex Concilio Tolletano. Relata est coram sancta sinodo querimonia plebium, quod sint quidam episcopi nolentes ad predicandum uel ad confirmandum suas per annum parrochias circuire, qui tamen exigunt, ut mansiones, quibus in profectione uti debuerant, alio precio redimant qui parare debent. Que duplex infamia, negligentiae et auaritiae sanctae sinodo magno fuit horrori. Statuerunt itaque, ne quis ultra exerceat id cupiditatis ingenium, et ut solicitiores sint episcopi de suis gregibus uisitandis. -615+ <4 10> -C. X.+ Annuis uicibus ecclesiae ab episcopis uisitentur. Item ex Concilio Terraconensi. -[c. 8.]+ Decreuimus, ut antiquae consuetudinis ordo seruetur, et annuis uicibus ab episcopo dioceses uisitentur, et si qua forte basilica fuerit reperta destituta, ordinatori eius reparari precipiatur, ab episcopis autem tertia pars ex omnibus accipiatur sicuti antiqua traditione nouimus esse statutum. -II. Pars.+ -Gratian.+ Si autem episcopus inualitudine inpeditus dioceses suas per semetipsum uisitare non poterit uisitationis offitium aliis conmittat. Unde in Tolletano Concilio IV. -[c. 35.]+ legitur: <4 11> -C. XI.+ Inualitudine grauatus episcopus uisitationis offitium aliis conmittat. Episcopum per cunctas dioceses parrochiasque suas per singulos annos ire oportet, ut exquirat, quo unaqueque basilica in reparatione sui indigeat. Quod si ipse aut languore detentus aut aliis occupationibus inplicatus adinplere nequiuerit, presbiteros probabiles aut diacones mittat, qui et redditus basilicarum, et reparationes, et uitam ministrantium inquirant. -III. Pars.+ -Gratian.+ Visitantes autem episcopi quid a clericis suis exquirere debeant, et quid eos docere, in Concilio Bracarensi II. -[cap. I.]+ sic statutum legitur: <4 12> -C. XII.+ Que uisitantes episcopi a clericis suis exquirere debent. Placuit omnibus episcopis, ut per singulas ecclesias episcopi et per dioceses ambulantes primum discutiant clericos, quomodo ordinem baptismi teneant uel missarum, et qualiter quecumque offitia in ecclesia peragant. Et si recte quidem inuenerint, Deo gratias; sin autem minime, docere debent ignaros, et hoc modis omnibus precipere, sicut antiqui canones iubent, ut ante dies uiginti baptismi ad purgationem exorcismi cathecumini currant, in quibus uiginti diebus omnino cathecumini symbolum, quod est "Credo in Deum Patrem omnipotentem," specialiter doceantur. Postquam ergo hoc suos clericos discusserint uel docuerint episcopi, alia die, conuocata plebe ipsius ecclesiae, doceant illos, ut errores fugiant ydolorum, uel diuersa crimina, id est homicidium, adulterium, periurium, falsum testimonium et reliqua peccata mortifera, et quod nolunt sibi fieri -616+ alteri ne faciant, et ut credant resurrectionem omnium et diem iudicii, in quo unusquisque secundum opera sua recepturus sit. Et sic postea episcopus de ecclesia illa proficiscatur ad aliam. Item Ieronimus ad Damasum Papam: -[de oblationibus altaris]+ <4 13> -C. XIII.+ Oblationes ecclesiae laicis usurpare non licet. -IV. Pars.+ Quia sacerdotes pro omnibus orare solent, quorum elemosinas et oblationes accipiunt, qua fronte presumunt laici oblationes, quas Christiani pro peccatis suis offerunt, uel ipsi comedere, uel aliis concedere, cum ipsi non debeant ex offitio pro populo orare? Ob hoc, Papa gloriose, mittere oportet illos presumptores in excommunicationem perpetuam, ut ceteri metum habeant, et amplius hec in ecclesia non fiant. <4 14> -C. XIV.+ Minime auferantur a laicis oblationes altaribus uel crucibus factae. Item Calixtus Papa. -[II.]+ Sanctorum Patrum canonibus consona sancientes oblationes de sacratissimo et reuerentissimo altari B. Petri, et Saluatoris, et S. Mariae rotundae, aut de aliis ecclesiarum altaribus siue crucibus, a laicis auferri penitus interdicimus et sub districtione anathematis prohibemus, et ecclesias a laicis incastellari aut in seruitutem redigi auctoritate apostolica prohibemus. <4 15> -C. XV.+ Ecclesiarum oblationes sub laicorum dominio non detineantur. Item Damasus Papa. Hanc consuetudinem, que contra sanctam ecclesiam catholicam augeri uidetur, omnino interdicimus, ut nullo modo umquam ullo tempore oblationes, que intra sanctam ecclesiam offeruntur, sub dominio laicorum detineantur. Sed tantummodo sacerdotibus, qui cottidie Domino seruire uidentur, illis solis licet comedere et bibere, quia in ueteri testamento prohibuit Dominus panes sanctos comedere filiis Israel, nisi tantummodo Aaron et filiis eius, qui longe erant ab istis panibus, qui nunc in sancta ecclesia offeruntur, quia illi sub umbra legis erant, qui uero modo sub gratia Spiritus sancti toto mundo euangelio coruscante lucidiores esse uidentur. Qua fronte aut qua consciencia oblationes uultis accipere, -617+ qui uix ualetis pro uobis, nedum pro aliis Deo preces offerre? quia prauum est et contra preceptum dominicum detrimentum suae animae infert qui illud agere conatur, quod ei nulla ratione conceditur. Quia omnibus sanctis Patribus nostrisque prioribus placuit hanc sanctionem fieri, et nos similiter in eisdem persistere uolumus, ut nullus audeat irritum facere hoc, quod constitutum est, si in perpetua dampnatione noluerit persistere. Si quis uero contra hanc regulam nostram et contra regulam sanctorum Patrum CCC., qui in Niceno concilio hoc constituerunt, temerarius presumptor fuerit, et ulterius oblationes de sacris ecclesiis molitus auferre fuerit, sub anathematis uinculo sit colligatus et condempnatus. Responderunt omnes: Fiat, fiat. -Gratian.+ Premissis auctoritatibus ecclesiae cum omnibus rebus suis ad episcopi ordinationem pertinere monstrantur, et tam ecclesiae quam oblationes et facultates earum a laicorum dispositione probantur esse inmunes. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sed cum in episcoporum potestate facultates ecclesiae constitutae esse dicantur, potestas dispensandi intelligenda est, non distrahendi uel dilapidandi. Unde in Agatensi Concilio -[c. 7.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Res ecclesiae aliquo modo alienare episcopis non licet. Casellas uel mancipiola ecclesiae episcopi, sicut prisca canonum precepit auctoritas, uel uasa monasterii quasi conmendata fideli preposito, integro ecclesiae iure possideant, id est ut neque uendere, neque per quoscumque contractus res, unde pauperes uiuunt, alienare presumant. Quod si necessitas conpulerit, ut pro ecclesiae necessitate aut utilitate uel in usufructu, uel indirecta uenditione aliquid distrahatur, apud duos uel tres conprouinciales aut uicinos episcopos causa, que necesse sit uendendi primitus conprobetur, ut, habita discussione sacerdotali, eorum subscriptione que facta fuerit uenditio uel transactio roboretur. Aliter facta uenditio uel transactio non ualebit. Minus uero utiles possessiones peregrinis uel clericis saluo iure ecclesiae in usum prestare permittimus. -+ -[Gratian.]+ Codicis libro I. de sacrosanctis ecclesiis, Inp. Iustinianus: excepta uidelicet causa captiuitatis. -618+ <4 2> -[C. II.]+ Inp. Leo. Ea enim, que ad beatissimae ecclesiae iura pertinent, tamquam ipsam sacrosanctam et religiosam ecclesiam intacta uenerabiliter conuenit custodiri. Constitutio noua. Hoc ius porrectum est ad omnem locum uenerabilem omneque collegium, quod actio pia constituit, ut nec pignorentur, et perpetuo seruentur in his inmobilibus, que ab inperiali domo predictis locis applicantur. In ceteris eatenus excipitur, si debitum urget. -@. 1.+ Et habet superflua uasa, nec aliunde soluere ualet, ne quid inmobile alienetur uel distrahatur, ea, gestis habitis coram eo, cuius est loci ordinatio, aliis scilicet locis uenerabilibus, uel conflata cuilibet uendantur. Qui autem hec accipit citra hanc obseruationem, hisdem penis subiaceat, que in rebus inmobilibus proditae sunt. Si autem debitum ex mobilibus solui non ualet, primo res inmobiles speciali dentur pignori, cuius fructus creditor sibi reputet tam in sortem quam in usuras usque ad quartam centesimae. Quod si nolit, tunc ordinator domus apud eum, a quo ordinatur, habitis absque dispendio gestis iuret, maiore parte ibidem seruientium consentiente, et debitum urgere, nec ex mobilibus solui posse. Quo subsecuto, per uiginti dies rem ecclesiae esse uenalem sit publice notum, ut plus offerenti detur, precio modis omnibus pro debito dando. Aliter enim res emptori non conceditur, et hoc inscribatur nil esse factum in ea re ad dampnum diuinae domus. Emptore non inuento, res estimata districte creditori detur in solutum, addita in precio decima parte uniuersae estimationis et accedente consensu ordinatoris et maioris partis ibidem seruientium. Sit tamen ea res mediocris inter ceteras, inspecta ipsius qualitate, et quantitate, et onere. Et is creditor hic intelligatur, qui quod credidit probat in utilitates religiosae domus processisse. -@. 2.+ Sicut autem alienatio rerum ecclesiae interdicitur, ita prohibetur, ne qua sterilis ei detur possessio aut alias onerosa, ueluti nomine fiscalium. -@. 3.+ Item predium propter onus fiscalium inutile alienatur gestis ut supra conficiendis, et eodem iuramento prestito, id est quod alia de causa non alienatur, nisi ut inmunitas eiusdem uenerandae domus seruetur. -@. 4.+ Sed et permutare principi possunt pro re maiori, uel equali, si respublica hoc exposcit, pragmatica forma super hoc precedente. -@. 5.+ Item sibi inuicem recte permutant cum utriusque indempnitate, eorum scilicet consensu, qui et supra referuntur. -619+ -II. Pars.+ -@. 6.+ Perpetua quoque emphiteosis in his rebus permittitur, si res in eorum geritur presentia, quibus hoc assignatur lege, iurantibus his, quorum interest, ex eo contractu nichil ad lesionem diuinae domus effici, solito redditu ipsius rei, qui fuit, cum diuino iuri dedicaretur, non inminuendo nisi in sextam partem, aut si ob cladem diminuta fuerit, tunc constante nunc pensione in emphiteosim detur. Quod si res preciosa quidem est, parum tamen aut nichil prestet pensionis res subtiliter estimanda est, ut ex hoc iusta pensio constituatur. Ea tamen sola dantur in emphiteosim, que ad hoc congrua uidentur yconomo et aliis gubernatoribus. -@. 7.+ Qui rem huiusmodi conductam uel in emphiteosim acceptam fecerit deteriorem, aut canonem per biennium non soluerit, repelli potest, ut tamen soluat totius temporis pensionem, et id, in quo rem lesit, resarciat non repetiturus si quid inpendit nomine meliorationis. -@. 8.+ Si quas uero ruinas habent memoratae domus, quas reedificare non ualent in emphiteosim dentur perpetuam, emphiteota usuro materia depositae habitationis domus, ut pensio minuatur in tertiam partem ab ea, que stantibus adhuc habitationibus colligebatur, aut, prius eo edificante, ex additis illic per estimationem pensionibus medietas detur religiosae domui. -@. 9.+ Qui uero res iam dictas non gratuito alienationis titulo citra formam legis accipit, rem quidem cum omni incremento medii temporis restituat: eius autem, quod dedit, nullam aduersus uenerabilem locum, sed aduersus eum, qui alienauit, actionem habeat. Donatarius autem et rem cum omni causa restituat, et aliud tantum. Creditor quoque, restituta re pignorata, crediti actionem non habet. Emphiteosis acceptor ab ea cadat nec quod dedit repetat, imo statim soluat quod soluturus esset, si iure contraxisset. -@. 10.+ Sed melius dicitur omnino denegandas esse actiones huiusmodi acceptori. Codice libro I. de sacrosancta ecclesia Inp. Leo: -@. 11.+ Si yconomus ecclesiae prospexerit expedire, ut cuiquam desideranti certarum possessionum atque prediorum (urbanorum uel rusticorum) ad ius ecclesiasticum pertinentium temporalis ususfructus possessio prestetur, eius tempus, quod inter utrosque conuenerit, -620+ siue in diem uitae suae ab eo, qui desiderat, postuletur, pacta cum eo, qui hoc elegerit, ineat yconomus, atque conscribat, per que et tempus, intra quod hoc prestari placuerit, statuatur, et manifestum sit quod quisque acceperit adinuicem.

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ Huiusmodi beneficii gratia prestando quidem ecclesiastici predii pro tempore usum fructum, post statutum autem tempus et placitum ipsorum redditum proprietate ad dominium et ius ecclesiasticum recurrente firmiter. -]+

Conpleto uero spatio, quod inter eos fuerit constitutum, seu mortis suae tempore (si hoc quoque conuenerit) is, qui possessionem ecclesiasticam et ceterorum reddituum usumfructum habendi gratia pacto interueniente susceperit, non minus quam alterius tantae quantitatis, quantae acceperat, redditus, cum ipsorum prediorum dominio, et rebus inmobilibus, eorumque colonis et mancipiis ecclesiae derelinquat. Nisi enim hac conditione pacta inita fuerint, ea quoque non decernimus ualere. -@. 1.+ N. C. Hec usus prestatio locum habet in omni domo religiosa. Quo finito res utraque pleno iure perueniat in domum iam dictam, nec tributis quidem sit grauata maioribus ea res, que datur inuicem. -@. 2.+ Quibuscumque modis aliis permittitur, interdicitur certis personis rem huiusmodi accipere, ut yconomo eiusque cognatis. <4 4> -C. IV.+ Ecclesiasticarum rerum precariae qualiter fieri debeant. Item ex Concilio Mediomatricis. Precariae a nemine de rebus ecclesiasticis fieri presumantur, nisi quantum de qualitate conuenienti datur ex proprio, duplum accipiant ex rebus ecclesiae, in suo tantum, qui dederunt nomine si res proprias et ecclesiasticas fructuario usu tenere uoluerint. Si autem res proprias ad presens dimiserint, ex rebus ecclesiasticis triplum fructuario usu in suo tantum quis nomine sumat, quia sic eas quemque tractare, ut alienarum dispensatorem conuenit, non propriarum -621+ largitorem. -@. 1.+ Decreuit etiam sancta sinodus, et inperialis auctoritas denunciat, ut a nulla potestate quis cogatur facere precariam de rebus Deo et Sanctis eius dicatis, cum ratio et usus obtineat neminem cui non uult contra utilitatem et rationem cogi de proprio facere beneficium. -@. 2.+ Nec conmutationes rerum uel mancipiorum ecclesiasticorum quelibet persona sine licentia et regio consensu facere presumat.

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Belluacensi. Precariae de quinquennio in quinquennium secundum antiquam consuetudinem et auctoritatem renouentur. -]+

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi. De precariis, que a rectoribus ecclesiarum inrationabiliter fiebant, et se suosque successores pena graui obligabant, ut facta ipsorum nequiuissent dissoluere, precipimus, ut nemo successor in antecessoris sui pena sit obligatus, sed suae prouidentiae sit concessum, ut, si antecessor eius res ecclesiae inrationabiliter distribuit, ab eo ad ius ecclesiae eiusdem reuocentur. -]+

<4 7> -C. VII.+ Res ecclesiae dispensandi potestatem habeat episcopus. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 16.]+ -III. Pars.+ Episcopus habeat potestatem in rebus ecclesiae, ut dispenset necessitatem habentibus cum omni reuerentia et timore Dei. Participare etiam eum oportet que necessaria sunt. Si tamen ipse aut qui cum eo sunt fratres indiguerint aliquo, ut necessitatem nullo modo patiantur, secundum Apostolum sanctum dicentem: "Victu et tegumento, his contenti sumus." Si autem res ecclesiasticas episcopus in suas uoluntates usurpare uoluerit, aut fratribus uel filiis, uel quibuscumque propinquis suis dederit potestatem, ut per eos latenter res ledantur ecclesiae, hunc oportet obnoxium esse concilio; sin aliter, episcopus uel qui cum eo sunt presbiteri aut diaconi accusentur, quia ea, que ex redditu, uel ex quolibet -622+ actu ecclesiae ueniunt, in suos usus colligunt, et pauperes fraudant et fame conficiunt, hos corripi oportet secundum quod ordinatum fuerit a sancto concilio. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Si uero contra hanc prohibitionem aliquam de rebus ecclesiae episcopum uendere contigerit, et res ipsa ecclesiae restauranda, et ipse gradu suo eiciendus decernitur. Unde in eodem Concilio Martini Papae -[c. 14.]+ legitur: <4 8> -C. VIII.+ De episcopo, qui nulla necessitate res ecclesiae uendit. Si quis episcopus nulla ecclesiasticae rationis necessitate conpulsus in suo clero, aut ubi forte presbiter non est, de rebus ecclesiasticis presumpserit aliquid uendere, res ipsas ecclesiae propriae restaurare cogatur, et in iudicio episcoporum deiciatur auditus et conuictus, et tamquam furti aut latrocinii reus suo priuetur honore. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quid uero nomine cathedratici episcopus exigere debeat, in secundo Concilio Bracarensi -[c. 2.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Preter honorem cathedratici nichil per dioceses exigat episcopus. Placuit, ut nullus episcoporum, per suas dioceses ambulans, preter honorem cathedrae suae, id est duos solidos, aliud aliquid per ecclesias tollat, neque tertiam partem ex quacumque oblatione populi in ecclesiis parrochialibus facta sibi usurpet; sed ecclesiae reparationi seruetur, et singulis annis episcopo ratio fiat. Nam si tertiam partem illam episcopus tollit, lumen et sacra tecta ecclesiae abstulit. Similiter etiam parrochiales clerici seruili more in aliquibus operibus episcopo seruire non cogantur, quia scriptum est: "Neque ut dominantes in clero." <4 2> -C. II.+ Basilicarum reparationi proficiat tertia pars, quam accipere consueuerat episcopus. Item ex Concilio apud Marech. Priscis quidem canonibus erat decretum, ut episcopus -623+ de parrochianis ecclesiis tertiam sequeretur, cui sua plenissime sufficere possunt. Placuit huic sancto concilio, ut nullus prouinciae Lusitaniae episcopus a qualibet parrochiana ecclesia tertiam auferre presumat, sed que exinde consequi potuerat reparationi basilicarum proficiant. <4 3> -C. III.+ Non accipiant episcopi tertiam, nisi dirutas ecclesias reparare uoluerint. Item ex Concilio Tolletano. -[XVI., c. 5.]+ Unio nostrae congregationis decernit atque instituit, ut tertias, quas antiqui canones de parrochiis suis habere episcopos censuerunt, si eas exigendas crediderint, ab ipsis episcopis dirutae ecclesiae reparentur. Si uero eas maluerint cedere, ab earundem ecclesiarum cultoribus sub cura et sollicitudine sui pontificis reparatio eisdem est adhibenda basilicis. Quod si omnes ecclesiae aut incolumes fuerint, aut que dirutae erant reparatae extiterint, secundum antiquorum canonum instituta, si tertias sibi debitas unusquisque episcopus assequi uoluerit, facultas illi omnimoda erit, ita uidelicet, ut citra ipsas tertias nullus episcoporum quippiam pro regiis inquisitionibus a parrochitanis ecclesiis exigat, nichilque de prediis ipsarum ecclesiarum cuiquam causa stipendii dare presumat. -@. 1.+ Sed et hoc necessarium instituere duximus, ut plures ecclesiae uni nequaquam conmittantur presbitero, quia solus per totas ecclesias nec offitium ualet persoluere, nec rebus earum necessariam curam inpendere, ea scilicet ratione precipimus, ut ecclesia, que usque ad decem habuerit mancipia, super se habeat sacerdotem, que uero minus aliis coniungatur ecclesiis. Si quis sane episcoporum hanc nostram institutionem paruipenderit, duorum mensium spatio se nouerit excommunicatione mulctari. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Pelagius Cresconio Illustri. Illud te modis omnibus uolumus custodire, ne quis episcoporum Siciliae de parrochiis ad se pertinentibus nomine cathedratici amplius quam duos solidos presumat accipere, neque conpellere presbiteros aut clerum parrochiarum suarum supra uires suas eis conuiuia preparare. <4 5> -C. V.+ Baptizandis numerus non inponatur, nec cathedraticum ultra morem uetustum exigatur. Item Gelasius Papa Fabiano Episcopo. Nec numerus baptizandis iuste creditur inponendus, -624+ cum quanti petierint uel ad regenerationem festinauerint non sint pro alterius uoluntate repellendi. Et ideo, frater, huiusmodi superfluam constitutionem modis omnibus remouebis, ut unusquisque aut in uicina sibi ecclesia, aut in electa pro suae mentis baptizetur arbitrio. Cathedraticum etiam non amplius, quam uetusti moris esse constiterit, ab eius loci presbitero noueris exigendum, et de his, que die dedicationis fuerint offerentium deuotione collata, consuetudinem, que generaliter omnibus ecclesiis est prescripta, seruabis. -II. Pars.+ -Gratian.+ Cathedraticum, quod his auctoritatibus episcopis permittitur exigere, preter medietatem uel tertiam partem oblationum, que pro uaria ecclesiarum consuetudine ex premissis auctoritatibus episcopo debetur, intelligendum est, nec illa pars oblationum omnium generaliter intelligenda est, sed uel anniuersariae dedicationis, uel quorumdam etiam solempnium dierum, prout inter episcopum et sacerdotem tempore dedicationis conuenerit. De his uero episcopis, qui per parrochias suas crudeliter deseuiunt, sic statutum est in tertio Concilio Tolletano: -[c. 20.]+ <4 6> -C. VI.+ Ultra morem antiquum a parrochianis presbiteris nichil episcopi exigant. Quia cognouimus episcopos per parrochias suas non sacerdotaliter, sed crudeliter deseuire, et dum scriptum sit: "Forma estote gregi, non ut dominantes in clerum" qui exactiones diocesi suae uel dampna infligunt ideo censemus (excepto, quod ueterum constitutiones a parrochiis habere iubent episcopos), ut alia illis, que hucusque presumpta sunt, denegentur, hoc est, neque in angariis presbiteri aut diacones, neque aliquibus fatigentur indictionibus, ne uideamur in ecclesia Dei exactores potius quam Dei pontifices nominari. Hii uero clerici, tam locales quam diocesiani, qui se ab episcopo grauari cognouerint, querelas suas ad metropolitanum non differant deferre, et metropolitanus non moretur eiusmodi presumptiones auertere. <4 7> -C. VII.+ A parrochianis stipendia non nisi cum karitate episcopi exigant. Item ex Concilio Cabillonensi. -[II. c. 14.]+ Cauendum sane est, ne, cum episcopi per parrochias suas peragrant, quandam non solum erga subditos -625+ sed erga socios tyrannidem exerceant, ne (quod absit, cum karitate, sed cum quadam iactantiae temeritate nec cum gratiarum actione, sed cum quadam iudiciaria in inuentione stipendia ab eis exigant. Obseruandum modis omnibus est, ut, si quando eis peragrandae parrochiae necessitas incumbit, in confirmandis hominibus, in inquirendis rebus emendatione dignis, in predicatione uerbi Dei, in lucris animarum potius quam in depredandis et spoliandis hominibus et scandalizandis fratribus operam dent. Et si quando eis ad peragendum ministerium suum a subditis aut a fratribus aliquid accipiendum est, hoc summopere obseruare debent, ne quem scandalizent aut grauent. Tanta ergo discretio in hac re tenenda est, ut uerbi Dei predicator, ubi proprii sumptus desunt, a fratribus accipiat, et idem fratres illius potentia non grauentur, exemplo apostoli Pauli, qui, ne quem grauaret, arte et manibus uictum querebat. <4 8> -C. VIII.+ Ultra duos solidos a parrochianis ecclesiis episcopus non presumat accipere. Item ex Concilio Tolletano VIII. -[c. 4.]+ Inter cetera denique, que communi consensu nos conferre conpetenter oportuit, querimonias etiam parrochialium presbiterorum Gallitiae prouinciae sollertissime discernere decuit, quas contra pontificum suorum rapacitates necessitas, ut conperimus, tandem conpulit in publicum examen deferri. Hii enim pontifices, ut euidens inquisitio patefecit, indiscreto moderamine parrochitanas ecclesias pregrauantes, dum in exactionibus superfluis frequenter existunt, pene usque ad exinanitionem extremae uirtutis quasdam basilicas perduxisse probantur. Ne ergo fiat de cetero quod constat hactenus inordinate presumptum, non amplius quam duos solidos unusquisque episcoporum prefatae prouinciae per singulas dioceses uel basilicas iuxta sinodum Bracarensem annua illatione sibi expetet inferri, monasteriorum tamen basilicis ab hac solutionis expensione seiunctis. -@. 1.+ Cum uero episcopus diocesim uisitat, nulli pre multitudine onerosus existat, nec umquam quinquagenarium numerum euectionis excedat, aut amplius quam una die per unamquamque basilicam remorandi licentiam habeat. -@. 2.+ Quicumque uero pontificum eorundem aliter quam decreuimus agendum presumpserit, correctioni proculdubio canonum subiacebit tamquam constitutionum sinodalium transgressor et priscorum Patrum edictorum corruptor. -+ <4 9> -C. IX.+ Sacerdotes ab episcopis suis ultra modum non grauentur. Item Gregorius Episcopis Siciliae. -[lib. XI. ep. 20.]+ Relatum est nobis, sanctae memoriae decessoris mei -626+ temporibus per Seruum dei diaconem, qui tunc ecclesiastici patrimonii curam gessit, fuisse dispositum, ut sacerdotes per uniuersas uestras dioceses constituti, quociens ad consignandos infantes egredimini, ultra modum grauari minime debuissent. Summa enim prefixa fuerat, uobis, ut audio, consentientibus, que ab eis sacerdotibus pro labore clericorum dari debuisset. Atque hoc, quod tunc placuit, sicut nunc dicitur, minime custoditur. Unde fraternitatem uestram admoneo, ut subiectis uestris graues non studeatis existere. <4 10> -C. X.+ Secundum loci mediocritatem episcopis conuiuia parentur. Item Pelagius Papa Cresconio Illustri. Illud magnitudinem tuam minime uolumus ignorare, quod Siracusanae ciuitatis episcopus inter alia, que in cautionum suarum pagina spopondit, hoc etiam specialiter sub interpositione penae legitime promisisse legitur, numquam se a quolibet diocesis suae presbitero ultra duos solidos cathedratici nomine petiturum, nec per quamlibet aliam occasionem quicquam in eius dispendio se esse gesturum. Quod magnitudo tua non solum a predicto episcopo, sed de omnium episcoporum Siciliae personis conpetenti sollicitudine custodire non desinat, nec ipsa quoque prandia enormia fieri, sed secundum mediocritatem loci uniuscuiusque episcopo ad consignationem uenienti susceptionis parare conuiuium, quia nec eo pretextu pauperibus incuti dampna uolumus aut qualibet ratione permittimus. <1 C> <2 11> -CAUSA XI.+ -GRATIANUS.+ Clericus aduersus clericum questionem de prediis agitauit, quem ad ciuilem iudicem producere uoluit reus non nisi ante iudicem ecclesiasticum stare uolebat; actor uero potentia ciuilis iudicis illum a possessione sua deiecit. Quo audito episcopus eum ab offitio suspendit; ille contempta episcopi sui sententia offitium suum administrauit. Hoc conperto episcopus sine spe restitutionis in eum sententiam dedit. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, utrum clericus ante ciuilem iudicem sit producendus? -(Qu. II.)+ Secundo, si producendus non est, an hec culpa sit digna suspensione? -(Qu. III.)+ Tertio, si digna non fuerit, an contemptorem sententiae sui episcopi inreparabiliter oporteat deponi? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod clericus apud seculares iudices accusandus non sit, Caius Papa -[epistola ad Felicem Episcopum cap. 2.]+ scribit, dicens: -627+ <4 1> -C. I.+ Apud secularem iudicem nullus clericus conueniatur. Nemo umquam episcopum aut reliquos clericos apud iudicem secularem accusare presumat.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Nullus iudicum neque presbiterum, neque diaconum, aut clericum ullum, aut iuniores ecclesiae sine licentia pontificis per se distringat aut condempnare presumat. Quod si fecerit, ab ecclesia, cui iniuriam inrogare dinoscitur, tamdiu sit sequestratus, quousque reatum suum agnoscat et emendet. -]+

<4 3> -C. III.+ De eodem. Item Marcellinus Papa. -[epist. II.]+ Clericum cuiuslibet ordinis absque pontificis sui permissu nullus presumat ad seculare iudicium attrahere, nec laico quemlibet clericum liceat accusare. <4 4> -C. IV.+ Ab eis quisque iudicandus est, quos sibi iudices elegerit. Item ex Concilio Niceno. Iudices alii non debent esse, nisi quos ipse, qui inpetitur, elegerit, aut quos suo consensu hec sancta sedes aut eius primates auctoritate huius sanctae sedis delegauerint. -+ <4 5> -C. V.+ Ad secularia iudicia nullus clericus est pertrahendus. Item Valentinianus, Theodosius et Archadius. Continua lege sancimus, ut nullus episcoporum uel eorum, qui ecclesiae necessitatibus seruiunt, ad iudicia siue ordinariorum siue extraordinariorum iudicum pertrahantur. Habent illi suos iudices, nec quicquam his publicis est commune cum legibus. Item: -@. 1.+ Constantinus presidens in sancta sinodo, que apud Nicenam congregata est, cum querelam quorumdam conspiceret coram se deferendam, ait: Vos a nemine diiudicari potestis, quia ad Dei iudicium solius reseruamini. -628+

-[PALEA.+ <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item ex Concilio Matisconensi I., c. 8. Nullus clericus alium clericum ad iudicem secularem accusare, aut ad causam dicendam trahere quocumque modo presumat, sed omne negotium clericorum aut in episcopi sui, aut presbiterorum cum archidiaconi presentia finiatur. Quod si quis clericus hoc adinplere distulerit, si minor fuerit, uno minus de quadraginta ictus accipiat, si uero honoratior, triginta dierum inclusione mulctetur. -]+

-+

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item Marcellinus epistola II. ad Episcopos orientales. Quecumque contentiones inter Christianos ortae fuerint, ad ecclesiam deferantur, et ab ecclesiasticis uiris terminentur. Et si obedire noluerint, quousque obediant a liminibus ecclesiae excludantur. -]+

<4 8> -C. VIII.+ Neque pro ciuili, neque pro criminali causa episcopus apud ciuilem iudicem producatur. Item Bonifatius ad Episcopos Galliae. Nullus episcopus neque pro ciuili, neque pro criminali causa apud quemuis iudicem siue ciuilem siue militarem producatur uel exhibeatur. Magistratus enim, qui hoc iubere ausus fuerit, amissione cinguli condempnatione plectetur. <4 9> -C. IX.+ Quilibet clericus non est in publico examinandus. Item Siluester Papa. -[in Sinodo Romana, c. 14.]+ Testimonium clerici aduersus laicum nemo recipiat nemo clericum quemlibet in publico examinare presumat nisi in ecclesia. -[Gratian.]+ Codicis libro I. titulo de episcopis et clericis, Inperator Theodosius: Nec honore, nec legibus episcopus -629+ ad testimonium flagitetur. -@. 1.+ Item: Episcopum ad testimonium dicendum admitti non decet nam et persona honoratur, et dignitas sacerdotis excepta confunditur. Nouella Constitutio. Non flagitetur ad testimonium iureiurando sed euangeliis tantum coram positis. -@. 1.+ Item: Sed iudex mittat ad eum ex suis ministris, ut propositis sacrosanctis euangeliis, secundum quod decet sacerdotes, dicant que nouerunt. <4 10> -C. X.+ Clericus ad ciuilem iudicem clericum producens anathema sit. Idem. Si quis clericus accusans clericum in curiam introierit, anathema sit. -Gratian.+ Subaudiendum est, si publicorum iudiciorum cognitionem petierit; episcopale namque iudicium nichil obest ab inperatore postulare. Unde in Cartaginensi Concilio VIII. legitur: <4 11> -C. XI.+ Proprio priuetur honore publici iudicii cognitionem ab inperatore postulans. Placuit, ut quicumque ab inperatore cognitionem publicorum iudiciorum petierit, honore proprio priuetur. Si autem episcopale iudicium ab inperatore postulauerit, nichil ei obsit. -Gratian.+ Sic et sequentes auctoritates intelligendae sunt, quibus clericorum causas non nisi clerici cognoscere iubentur. Unde Gelasius Papa scribit Zeiae Comiti: <4 12> -C. XII.+ A seculari iudice clericus non est audiendus. Christianis gratum semper debet esse, quod ab eorum poscitur dignitate prestandum, quia Deo seruientibus beneficium negare non conuenit. Siluester atque Faustinianus, qui se a cunabulis clericos confitentur, a Theodora se obprimi conqueruntur per uiolentiam, quod dicant se ingenuos atque auctore Deo pristinae conditionis nexibus absolutos, in sortem deterrimae iterum seruitutis addici, ac per auctoritatem regiam contra leges publicas, cum clericali cingulo olim tenerentur astricti, per archidiaconem urbis Grumentinae esse conuentos, cum constet eum, qui celestem militem pulsat, non nisi eius forum debere sectari. Et ideo, dilecte, depensae salutationis affatu, supradictos clericos tibi conmendo, ut, si ad delegatorum iudicium eorum aduersarii uenire contempserint, sublimitatis tuae tuitione uallentur, ne quid illis aut subreptio, aut inimica legibus uiolentia necessitatis inponat, -630+ quia qui iudicium refugit apparet eum de iustitia diffisum. <4 13> -C. XIII.+ Non nisi ad episcoporum iudicium clericus deuocetur. Idem Crispo et Sabino Episcopis. Siluester et Faustinianus ecclesiae Grumentinae clerici lacrimosa nobis insinuatione conquesti sunt, libertatem sibi domini sui benignitate concessam heredum eius obpressione pulsari, sibique in clericatus offitio pene a cunabulis seruientibus, etiam manumissore uiuente, in eodem actu nichilominus constitutis, diuinis ministeriis inpendere seruitium non licere, cum, si petitionem ueritas subsequatur, contra patris et auctoris sui factum uenientibus ut indignis hereditas legibus auferatur, nec eis liceat hereditatem capientibus contra auctoris sui prosilire iudicium. Et ideo, fratres karissimi, quoniam se etiam ab archidiacono predictae ecclesiae queruntur obpressos, qui per eorum absentiam moderatoris iudicium promisit eos esse secuturos, calcatis omnibus, et que contra leges diuinas et publicas pulsatis forum suum putauit auferri, in uestro iudicio, quisquis ille est, qui clericum lacesserit, adueniat, ut ecclesiae iura, que uetusti principes assidua sanctione firmauerunt, inpetitis clericis non negentur. -+ <4 14> -C. XIV.+ Ante ciuilem iudicem sacerdotes non accusentur. Item Alexander omnibus orthodoxis, per diuersas prouincias Christo Domino famulantibus. -[ep. I. c. 1.]+ Relatum est ad huius sanctae et apostolicae sedis apicem, cui summarum dispositiones causarum et omnium negotia ecclesiarum ab ipso Domino tradita sunt, quasi ad caput, ipso dicente: "Tu es Petrus, et super hanc petram edificabo ecclesiam meam," quod quidam emuli Christi, eiusque sanctae ecclesiae insidiatores, sacerdotes Dei ad iudices publicos accusare presumant, cum magis apostolus Christianorum causas ad ecclesias deferri et ibidem terminari precipiat. Taliter preuaricantes preuaricauerunt in Deum suum, et non obediunt preceptis eius. <4 15> -C. XV.+ Actor forum rei sequatur. Item Pelagius Benegesto Defensori. Experientiae tuae presenti auctoritate mandamus, ut in causis, in quibus quelibet ecclesiastici offitii persona loco petitoris existit quemquam laicum pulsatura, apud suae prouinciae iudicem suas proponere non deserat actiones. -631+ In his uero negotiis, in quibus ecclesiastici offitii persona pulsatur, totius submoto pulsationis obstaculo ad episcopi uel presbiterorum, in loco, ubi questio uertitur, constitutorum, occurrat indifferenter examen. <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Idem Sergio Cancellario. Si quisquam clericus, siue inferioris siue potioris gradus, petitor existat, et contra laicam personam suas dirigat actiones, iste modis omnibus non alibi quam apud prouinciae iudicem negotium suum dicturus occurrat. Si quis autem laicus clericum cuiuscumque gradus duxerit esse pulsandum, ad episcoporum iudicium in eadem ciuitate uel territorio constitutorum proponat eas quas se existimat habere actiones. Quem ordinem legibus per omnia conuenientem atque consentaneum demonstrari illa regula manifestat, que precipit actorem forum semper sequi pulsati. Clericis uero pulsatis in episcopali iudicio forum conpetere, principalium quoque sanctionum designat auctoritas. Item in Concilio Agatensi -[c. 32.]+ legitur: <4 17> -C. XVII.+ Episcopo non permittente apud secularem iudicem clericus pulsari non debet. Clericum nullus presumat apud secularem iudicem episcopo non permittente pulsare; sed, si pulsatus fuerit, non respondeat uel proponat, nec audeat criminale negotium in iudicio seculari proponere. <4 18> -C. XVIII.+ Clericus suo inobediens episcopo depositus curiae tradatur. Item Pius Papa. -[epist. II.]+ Si quis sacerdotum uel reliquorum clericorum suo episcopo inobediens fuerit, aut ei insidias parauerit, aut contumeliam, aut calumpniam, uel conuicia intulerit, et conuinci potuerit, mox depositus curiae tradatur, et recipiat quod inique gessit. <4 19> -C. XIX.+ Principalis coherceat auctoritas qui plebem inuasam deserere noluerit. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 38.]+ Petimus, ut dignemini dare fiduciam, qua necessitate ipsa cogente liberum nobis sit rectorem prouinciae secundum statuta gloriosissimorum principum aduersus illum adire, qui plebem, quam inuaserat, usque hodie conmonitus, secundum quod statutum fuerat, relinquere contempnit, ut qui miti admonitioni sanctitatis uestrae acquiescere noluerit et emendare illicitum, auctoritate -632+ iudiciaria protinus excludatur. Aurelius episcopus dixit: Seruata forma disciplinae non existimabitur inpetitus, si uestra karitate modeste conuentus recedere detrectauerit, cum fuerit suo contemptu et contumacia faciente iudiciaria auctoritate conuentus. Honoratus et Urbanus episcopi dixerunt: Hoc ergo omnibus placet. <4 20> -C. XX.+ A principibus corrigantur quos ecclesia corrigere non ualet. Item Gregorius. Istud est, quod a uobis poposcimus et nunc iterum postulamus, ut Paulinum Aquileiensem pseudoepiscopum, et illum Mediolanensem episcopum ad clementissimum principem sub digna custodia dirigatis, ut et iste, qui episcopus esse nullatenus potest, quia contra omnem canonicam consuetudinem factus est, alios ultra non perdat, et ille, qui contra morem antiquum eum ordinare presumpsit, canonum uindictae subiaceat. <4 21> -C. XXI.+ Proprium gradum amittant clerici coniurantes uel conspirantes. Item in Concilio Calcedonensi. -[c. 18.]+ Coniurationum et conspirationum crimen, quod apud Grecos dicitur fratria, publicis etiam legibus certum est penitus inhiberi. Hoc multo magis in sancta Dei ecclesia ne fiat conuenit abdicari. Si qui uero clerici seu monachi inuenti fuerint coniurantes aut conspirantes, aut fratrias uel factiones conponentes aliquas suis episcopis aut aliis, omnimodo cadant de proprio gradu. <4 22> -C. XXII.+ Clerici conspirantes proprio gradu amisso retrudantur in carcerem ceteri excommunicentur. Item Calixtus Papa. -[Episcopis Galliae, epist. II.]+ Conspirationum crimina uestris in partibus uigere audiuimus, et, plebes contra episcopos suos conspirare nobis mandatum est; cuius criminis astutia non solum inter Christianos abhominabilis est, sed etiam inter ethnicos, et ab exteris legibus prohibita. Et idcirco huius criminis reos non solum ecclesiasticae, sed etiam seculi dampnant leges, et non solum conspirantes, sed etiam consentientes eis. Antecessores uero nostri cum plurima turba episcoporum, quicumque eorum in sacerdotali honore sunt positi aut existunt clerici, honore, quo utuntur, carere preceperunt; ceteros uero communione priuari et ab ecclesia extorres fieri iusserunt, omnesque simul utriusque ordinis uiros infames esse censuerunt, et non solum facientes, sed et eis consentientes. -633+ <4 23> -C. XXIII.+ Clerici aut monachi coniurantes proprio priuentur honore. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 18.]+ Si qui clerici uel monachi reperti fuerint coniurantes aut conspirantes, aut insidias ponentes episcopis aut clericis, gradu proprio penitus abiciantur. <4 24> -C. XXIV.+ De eodem. Item ex Concilio Tolletano. Si clerici aut monachi inuenti fuerint conspirantes, aut per coniurationem calumpniam machinantes episcopis uel clericis, proprium amittant gradum. <4 25> -XXV.+ De eodem. Item ex Concilio Aurelianensi. -[III. c. 21.]+ Si qui clericorum (ut nuper in multis locis per superbiam diabolo instigante actum fuisse perpatuit) rebelli auctoritate se in unum coniuratione intercedente collegerint, aut sacramenta inter se data, aut cartulam conscriptam fuisse patuerit, nullis excusationibus presumptio labetur; sed res detecta, cum in sinodum uentum fuerit, in presumptores iuxta personam et ordinum qualitatem a pontificibus, qui tunc in unum collecti fuerint, uindicetur, quia sicut karitas ex preceptis diuinis corde, non cartulae conscriptione uel coniuratione est exhibenda, ita que supra sacras admittuntur scripturas auctoritate et districtione pontificali sunt reprimenda. <4 26> -C. XXVI.+ Inter clericos et laicos causae exortae ab episcopis audiantur. Item Innocentius Papa. -[ad Victricium Rothomagensem, epist. II. cap. 3.]+ Si que causae uel contentiones inter clericos et laicos tam superioris ordinis quam etiam inferioris fuerint exortae, placuit, ut secundum sinodum Nicenam congregatis omnibus eiusdem prouinciae episcopis iudicium terminetur. -Gratian.+ Cum ergo his omnibus auctoritatibus clerici ante ciuilem iudicem denegentur producendi, cum (nisi prius depositi, uel nudati fuerint) curiae non sunt representandi, patet, quod ad secularia iudicia clerici non sunt pertrahendi. -II. Pars.+ -@. 1.+ His ita respondetur: Clerici ex offitio sunt subpositi episcopo, ex possessionibus prediorum inperatori sunt obnoxii. Ab episcopo unctionem, decimationes et primitias accipiunt; ab inperatore uero prediorum possessiones nanciscuntur. Unde Augustinus ait super Iohannem: "Quo iure uillas defendis? diuino, an humano etc.?" Require in principio, ubi differentia designatur inter ius naturae et ius -634+ constitutionis. Quia ergo ut predia possideantur inperiali lege factum est, patet, quod clerici ex prediorum possessionibus inperatori sunt obnoxii. <4 27> -C. XXVII.+ Imperatori tributum denegare ecclesia non debet. Item Ambrosius contra Auxentium. -[in oratione de tradendis basilicis.]+ Si tributum petit inperator, non negamus: agri ecclesiae soluant tributum. Si agros desiderat inperator, potestatem habet uendicandorum. Tollat eos, si libitum est: inperatori non dono, sed non nego. <4 28> -C. XXVIII.+ Potestatibus tributa non sunt deneganda. Idem. -[in commentariis ad c. 5. Lucae lib. IV. c. penult.]+ Magnum quidem est et spiritale documentum, quo Christiani uiri sublimioribus potestatibus docentur debere esse subiecti, ne quis constitutionem terreni regis putet esse soluendam. Si enim censum Filius Dei soluit, quis tu tantus es, qui non putas esse soluendum? -[Gratian.]+ Item Apostolus: "Omnis anima sublimioribus potestatibus subdita sit." Item Petrus Apostolus generaliter fidelibus omnibus scribit: "Estote subditi dominis uestris siue regi, quasi precellenti, siue ducibus, tanquam ab eo missis ad uindictam malefactorum, laudem uero honorum." <4 29> -C. XXIX.+ De secularibus negotiis episcopus cognoscere non debet. Item ex epistola -[I.]+ Clementis. -[ad Iacobum fratrem Domini]+ Te quidem oportet inreprehensibiliter uiuere, et summo studio niti, ut omnes uitae huius occupationes abicias: ne fideiussor existas, ne aduocatus litium fias, neue in ulla aliqua occupatione prorsus inueniaris mundialis negotii occasione perplexus. Neque enim iudicem neque cognitorem secularium negotiorum hodie te ordinare uult Christus, ne prefocatus presentibus hominum curis non possis uerbo Dei uacare. Hec ergo opera, que minus tibi congruere diximus, exhibeant sibi inuicem uacantes laici et te nemo occupet ab his studiis, per que salus hominibus datur. <4 30> -C. XXX.+ In his, que ad communis uitae usum pertinent, laici sibi inuicem operam dent. Item ex eodem. Sicut enim inpietatis crimen est tibi, o Clemens, neglectis uerbi Dei studiis sollicitudines seculares suscipere, ita unicuique laicorum peccatum est, nisi inuicem sibi etiam in his, que ad communis usum uitae pertinent, -635+ operam fideliter dederint. Te uero securum facere ex his, quibus non debes instare, omnes communiter elaborent. Quod si forte a semetipsis hoc laici non intelligunt, per diacones edocendi sunt, ut tibi solius ecclesiae sollicitudines relinquant. -Gratian.+ Ex his omnibus datur intelligi quod in ciuili causa clericus ante ciuilem iudicem est conueniendus. Sicut enim ecclesiasticarum legum ecclesiasticus iudex est administrator, ita et ciuilium non nisi ciuilis debet esse executor. Sicut enim ille solus habet ius interpretandi canones, qui habet potestatem condendi eos, ita ille solus legum ciuilium debet esse interpres, qui eius ius et auctoritatem inpertit. In criminali uero causa non nisi ante episcopum clericus examinandus est. Et hoc est illud, quod legibus et canonibus supra diffinitum est, ut in criminali uidelicet causa ante ciuilem iudicem nullus clericus producatur, nisi forte cum consensu episcopi sui; ueluti, quando incorrigibiles inueniuntur, tunc detracto eis offitio curiae tradendi sunt. Unde Fabianus Papa ait: -[ep. II. Episc. orientalibus]+ <4 31> -C. XXXI.+ Qui episcopo insidiatur semotus a clero curiae tradatur. Statuimus, ut, si quis clericorum suis episcopis infestus aut insidiator extiterit, mox ante examinatum iudicium submotus a clero curiae tradatur, cui diebus uitae suae deseruiat, et infamis absque ulla spe restitutionis permaneat. -Gratian.+ Quia ergo iste non in criminali, sed in ciuili causa clericum ante ciuilem iudicem produxit, non est iudicandus transgressor canonum, nec est dicendus pertraxisse reum ad iudicem non suum, quia de ciuili causa non nisi ciuilis iudex cognoscere debet. -III. Pars.+ -@. 1.+ Econtra ea, que in actoris defensione dicta sunt, uerisimilia quidem uidentur, sed pondere carent. Sacris enim canonibus et forensibus legibus tam in ciuili quam in criminali causa clericus ad ciuilem iudicem pertrahendus negatur. Unde in epistola -[I.]+ Clementis -[ad Iacobum]+ legitur: <4 32> -C. XXXII.+ Apud presbiteros iudicentur fratres. Si qui ex fratribus negotia habeant inter se, apud cognitores seculi non iudicentur, sed apud presbiteros ecclesiae quicquid illud est dirimatur. <4 33> -C. XXXIII.+ Nullus clericus propter aliquam causam intret curiam. Item Siluester Papa. -[in epilogo Concilii Romani]+ Nullus clericus, uel presbiter uel diaconus, propter quamlibet causam intret in curiam, nec ante ciuilem iudicem causam dicere suam presumat. -636+ <4 34> -C. XXXIV.+ Ecclesiasticum, non forense iudicium penitens expetat. Item Leo Papa. -[ad Rusticum, epist. XC. al. XCII. c. 9.]+ Aliud quidem est debita iusta reposcere, aliud propria perfectionis amore contempnere. Sed illicitorum ueniam postulantem oportet etiam a multis licitis abstinere, dicente Apostolo: "Omnia michi licent, sed non omnia expediunt." Unde si quis penitens habet causam, quam negligere forte non debeat, melius expetet ecclesiasticum quam forense iudicium. -Gratian.+ Non ait propter criminalem tantum, sed generaliter propter quamlibet, tam ciuilem quam criminalem intelligens. -+ Item Theodosius Inperator: <4 35> -C. XXXV.+ Cuicumque liceat sacrosanctae sedis antistitis iudicium eligere. Quicumque litem habens, siue petitor fuerit, uel in initio litis uel decursis temporum curriculis, siue cum negotium peroratur, siue cum iam ceperit promi sententia, si iudicium elegerit sacrosanctae legis antistitis, illico sine aliqua dubitatione, etiamsi alia pars refragatur, ad episcoporum iudicium cum sermone litigantium dirigatur. -+ <4 36> -[C. XXXVI.]+ Idem. Omnes itaque causae, que pretorio uel ciuili iure tractantur, episcoporum sententiis terminatae perpetuo stabilitatis iure firmentur, nec ulterius liceat retractari negocium, quod episcoporum sententia deciderit. Testimonium etiam, ab uno licet episcopo perhibitum, omnes iudices indubitanter accipiant, nec alius audiatur, cum testimonium episcopi a qualibet parte fuerit repromissum. Illud enim ueritatis auctoritate firmatum, illud incorruptum habeatur, quod a sacrosancto homine conscientia mentis illibatae fuerit prolatum. Hoc nos edicto salubri firmamus, et perpetua lege tenendum esse censemus. -+ -Gratian.+ Hec si quis antiquata contendat, quia in Iustiniani codice non inueniuntur inserta, per Karolum renouata cognoscat, qui in suis Capitularibus -[l. VI. c. 281.,]+ ait inter cetera: <4 37> -[C. XXXVII.]+ "Volumus atque precipimus, ut omnes nostrae ditioni subiecti, tam Romani quam Franci, Alemanni, Bawari, Saxones, Toringi, Fresones, Galli, Burgundiones, Britones, Longobardi, Guascones, Beneuentani, Gothi, Hispani, ceterique -637+ omnes nobis subiecti quocumque uideantur legis uinculo stricti uel consuetudinario conexi more, hanc sententiam, quam ex sextodecimo Theodosii inperatoris libro, capitulo uidelicet undecimo, ad interrogata Ablauii ducis, quam illis et omnibus per scripturam misimus, et inter nostra capitula pro lege tenenda consultu omnium fidelium nostrorum, posuimus, lege cuncti perpetua teneant, id est: Quicumque litem habens, siue petitor fuerit, etc. ut supra. Item Gregorius -[lib. XI. epist. 54.]+ Iohanni defensori eunti in Yspaniam ammonendo dicit: <4 38> -C. XXXVIII.+ Presbiter apud episcopum tantum iudicari debet. De persona presbiteri hoc attendendum est, si quam causam habuerit, non ab alio teneri, sed episcopus ipsius adiri debuit, sicut nouellarum constitutio manifestat, que ita loquitur de sanctissimis et Deo amabilibus, ac reuerentissimis episcopis et clericis ac monachis: "Inp. Augustus Iustinianus Petro gloriosissimo prefecto pretorio capitulo LIII. Si quis contra aliquem clericum aut monachum, aut diaconissam, aut monastriam, aut assistriam habet aliquam actionem, doceat prius sanctissimum episcopum, cui horum unusquisque subiaceat. Ille uero causam inter eos diiudicet. Et si quidem utraque pars his, que iudicata sunt, non adquieuerit iubemus per loci iudicem executioni perfecte contradi." -@. 1.+ Ne uero obiciatur, quia hoc de clerico loquitur, non de presbitero, sciendum est, quia superius in eadem constitutione libro L. capitulo 1. legitur appellatione clericorum etiam presbiteros et diacones contineri. Verba autem legis ista sunt: "Presbiteros autem et diaconos, et lectores et cantores, quos omnes clericos appellamus," et reliqua. <4 39> -C. XXXIX.+ Clericus clericum ad publica iudicia non pertrahat. Item Gregorius -[lib. IX. epist. 32.]+ Romano, Defensori Siciliae. Peruenit ad nos, quod si quis contra quoslibet clericos causam habeat, despectis eorum episcopis eosdem clericos tuo facias iudicio exhiberi. Quod si ita est, ualde esse constat incongruum. Sed hac tibi auctoritate precipimus, ut hoc denuo facere non presumas; sed si quis contra quemlibet clericum causam habuerit, episcopum ipsius adeat, ut aut ipse cognoscat, aut certe ab ipso iudices deputentur, aut si fortasse ad arbitros eundum -638+ est, partes ad eligendum iudices ab ipso executio deputata conpellat. Si quis uero clericus uel laicus contra episcopum causam habuerit, tunc te interponere debes, ut inter eos aut ipse cognoscas, aut certe te admonente sibi iudices eligant. Nam si sua unicuique episcopo iurisdictio non seruatur, quid aliud agitur, nisi ut per nos, per quos ecclesiasticus ille ordo custodiri debuit, confundatur? et cetera. <1 C> <4 40> -C. XL.+ A laicis iudicibus clerici non sunt obprimendi. Idem Ianuario Episcopo Karalitano. -[lib. III. epist. 26.]+ Fratris et coepiscopi nostri Felicis, et Quiriaci abbatis relatione cognouimus eo quod in insula Sardinia sacerdotes a laicis iudicibus obprimantur, et fraternitatem tuam ministri tui despiciant, dumque solum simplicitati a uobis studetur, quantum uidemus disciplina negligitur. <4 41> -C. XLI.+ Sacerdotes a regibus sunt honorandi, non iudicandi. Item Gregorius Mauricio. -[Imperatori, lib. IV. ep. 31.]+ Sacerdotibus autem non ex terrena potestate dominus noster citius indignetur, sed excellenti consideratione propter eum, cuius serui sunt, ita eis dominetur, ut etiam debitam reuerentiam inpendat. Nam in diuinis eloquiis sacerdotes aliquando Dii, aliquando angeli uocantur. Nam et ad Moysen de eo, qui ad iuramentum deducendus est, dicitur: "Applica illum ad Deos," uidelicet ad sacerdotes. Et rursum scriptum est: "Diis non detrahes," scilicet sacerdotibus. Et propheta ait: "Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore eius, quia angelus Domini exercituum est." Quid igitur mirum, si illos uestra pietas dignetur honorare, quibus in suo eloquio honorem tribuens, eos aut angelos, aut Deos ipse etiam appellat Deus? -@. 1.+ Ecclesiastica quoque testatur ystoria, quia cum piae memoriae Constantino principi scripto oblatae accusationes contra episcopos fuissent, libellos quidem accusationis accepit, et eosdem, qui accusati fuerant, episcopos conuocans, in eorum conspectu libellos, quos acceperat, incendit, dicens: "Ite, et inter uos causas uestras disponite, quia dignum non est ut nos iudicemus Deos." In qua sententia sibi magis ex humilitate, quam illis aliquid prestitit ex reuerentia inpensa. Ante eum quippe pagani in republica principes fuerunt, qui uerum Deum nescientes deos ligneos et lapideos colebant, et tamen eorum sacerdotibus honorem maximum tribuebant. Quid -639+ igitur mirum, si Christianus inperator ueri Dei sacerdotes honoret dum pagani, ut prediximus, principes honorem inpendere eorum sacerdotibus nouerunt, qui ligneis Diis et lapideis seruiebant? -@. 2.+ Hoc ergo non tantum specialiter, quantum generaliter pro omnibus asserimus sacerdotibus, quoniam adhuc nescimus quis in terribili Dei iudicio qualis futurus sit. Etenim Paulus egregius predicator dicit? "Nolite ante tempus iudicare, quoadusque ueniat Dominus," et reliqua. Nam sunt multa que de iudicio illius ignorant homines, quia fortasse que uos laudatis ille reprehendit, et que uos reprehenditis ille laudabit. <4 42> -C. XLII.+ Qua pena feriatur clericus clericum ad secularia iudicia pertrahens. Item ex Concilio Mileuitano. Inolita presumptio usque adeo illicitis ausibus aditum patefecit, ut clerici clericos, relicto suo pontifice, ad iudicia publica pertrahant. Proinde statuimus ut hoc de cetero non presumatur. Si quis hoc presumpserit facere, conuentus et causam perdat, et a communione efficiatur extraneus. <4 43> -C. XLIII.+ Clericus apud ciuilem iudicem iudicari non debet. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 9]+ Placuit, ut quisquis episcoporum, presbiterorum et diaconorum, seu clericorum, cum in ecclesia ei crimen fuerit intentum, uel ciuilis causa fuerit conmota, si derelicto ecclesiastico iudicio publicis iudiciis purgari uoluerit, etiamsi pro ipso fuerit lata sententia, locum suum amittat. Et hoc in criminali actione. In ciuili uero perdat quod euicit, si locum suum obtinere maluerit, siquidem ad eligendos iudices inique de ecclesiae consortio iudicat qui de uniuersa ecclesia male sentiendo de iudicio seculari poscit auxilium, cum priuatorum etiam causas Apostolus ad ecclesiam deferri atque ibi determinari precipiat. <4 44> -C. XLIV.+ Clericus non accusetur, nisi ante ecclesiasticum iudicem. Item ex eodem. De diuersis ordinibus ecclesiae seruientibus si quis -640+ in causam criminis incurrerit, et abnuerit iudicium ecclesiasticum, debet periclitari. <4 45> -C. XLV.+ Qui cum clerico litigium habet episcopum ipsius adeat. Item constitutio LXXIV. c. 1. Si quis cum clerico litigium habuerit, si quidem de causa pecuniaria, adeat prius episcopum, cuius iudicio clericus subpositus est. Ille autem sine dampno et sine dilatione conpetentem finem liti inpositurus est. Sin autem noluerit episcopus litem dirimere, tunc ad ciuiles iudices disceptatio causae perueniat. Ubi autem dirimere episcopus uult, sine scriptura omnia procedant, et diffinitiua sententia ab eo sine scripturis feratur. -@. 1.+ Quod si de criminali causa litigium emerserit, tunc conpetentes interpellati, consentaneum legibus terminum causae inponant, ita tamen, ut disceptatio litis duorum mensium spatium non excedat, a litis contestatione numerandum. -[@. 2.]+

-[PALEA.+ In criminalibus uero causis numquam sine scriptura procedere debet. -]+

Non autem aliter puniatur clericus, nisi obnoxius repertus sacerdotio nudatus fuerit ab episcopo suo uel clericatus honore. Sin autem crimen ecclesiasticum est, tunc secundum canones ab episcopo suo causae examinatio et pena procedat, nullam communionem aliis iudicibus in huiusmodi causis habentibus. <4 46> -C. XLVI.+ Clericus aduersus clericum negotium habens secularia iudicia non exerceat. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 9.]+ Si clericus aduersus clericum habet negotium, non relinquat suum episcopum et ad secularia iudicia concurrat, sed prius negocium agitetur apud episcopum proprium; uel certe si fuerit negocium ipsius episcopi, apud arbitros ex utraque parte electos audiatur negocium. Si quis uero contra hoc fecerit, canonum subiaceat correctionibus. -@. 1.+ Et si clericus aduersus suum -641+ seu alium episcopum habeat causam, apud audientiam sinodi prouinciae conqueratur. -@. 2.+ Si uero contra ipsius prouinciae metropolitanum episcopum episcopus siue clericus habeat controuersiam, pergat ad ipsius diocesis primates, aut certe ad Constantinopolitanae ciuitatis regiae sedem, ut eorum ibi negotium terminetur. -+

-[PALEA.+ <4 47> -C. XLVII.+ Item ex Concilio Agatensi, c. 32. Clericum nullus presumat apud secularem iudicem episcopo non permittente pulsare. Sed si pulsatus fuerit, non respondeat, nec proponat, nec audeat criminale negotium in iudicio seculari proponere. -]+

-Gratian.+ Ex his omnibus datur intelligi, quod clericus ad publica iudicia nec in ciuili, nec in criminali causa est producendus, nisi forte ciuilem causam episcopus decidere noluerit, uel in criminali sui honoris cingulo eum nudauerit. -@. 1.+ Illud autem quod in epistola Clementis dictum est: "Non cognitorem secularium negotiorum te uult Deus esse," ex episcopali unctione intelligendum est. Non enim in episcopum ungitur, ut cognitor secularium negotiorum resideat, sed ut procurator animarum et distributor spiritualium existat. Prohibetur ergo secularibus negotiis occupari, non ad tempus sequester fieri. Vel secularia iudicia non de rebus secularibus sed secularium uirorum intelligenda sunt. Iudicia de rebus secularibus secularia appellantur iuxta illud Apostoli: "Secularia igitur iudicia si habueritis, contemptibiles qui sunt in ecclesia constituite." Iudicia uero secularium secularia appellantur in epistola Clementis, quod ex subsequentibus datur intelligi, cum dicitur: "Hec opera, que tibi minus congruere diximus, exhibeant sibi inuicem uacantes laici." Prohibentur ergo Clerici a cognitione negotiorum secularium uirorum, non secularium causarum. Negotia quippe clericorum, siue criminalia siue ciuilia fuerint, non nisi apud ecclesiasticum iudicem uentilanda sunt. Unde Adrianus Papa ait: -[c. 35.]+ <4 48> -C. XLVIII.+ Non nisi in foro suo clericus audiatur. Clericus siue laicus, si crimine aut lite pulsatus fuerit, non alibi quam in foro suo prouocatus audiatur. <4 49> -C. XLIX.+ De eodem. Idem. -[ibidem c. 40.]+ In clericorum causa huiusmodi forma seruetur, ut nequaquam eorum sententia non a suo iudice dicta constringat. -Gratian.+ Res uero in litigio posita ante legitimum cognitionis euentum in nullam omnino debet transferri personam. Unde Gelasius Papa Quingesio Episcopo: -642+ <4 50> -C. L.+ In nullam personam transferatur res in litigio posita ante cognitionis euentum. Quia res in litigio posita in nullam transferri potest omnino personam, donec legitimae cognitionis euentu, cui potius debeatur, iudiciaria disceptatione possit agnosci, ex eadem re quispiam non sinatur exigere pensiones, sed in eodem statu re eadem posita, in quo uidetur (sicut dictum est) ante constituta, quisquis sibi putat quippiam posse conpetere, iuridico pulset examine, preiudiciis omnibus inde submotis. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Quod uero culpa illa suspensione digna sit, ex capitulo illo Mileuitani concilii liquido constat. Si enim communione priuandus est qui clericum ad ciuilem iudicem crediderit protrahendum, multo magis suspensione dignus est qui sui episcopi iudicium interpellantem ad iudicium seculare protrahere non dubitauit. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Sed ponatur, quod hec culpa suspensione digna non fuerit; queritur, utrum sit deponendus qui offitium contra prohibitionem episcopi celebrare ausus est? Sed quod sententia episcopi, siue iusta sine iniusta fuerit, timenda sit, Gregorius -[homil. XXVI. in euangelia]+ testatur, dicens: <4 1> -C. I.+ Gregi timenda est sententia pastoris. Sententia pastoris, siue iusta siue iniusta fuerit, timenda est. <4 2> -C. II.+ A suo episcopo excommunicatus non est ab alio recipiendus. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 6.]+ Si quis a proprio episcopo excommunicatus est, non eum prius ab aliis debere suscipi, nisi aut a suo fuerit receptus episcopo, aut concilio facto episcopis occurrat et respondeat, et si sinodo satisfecerit et statuerit, sub alia eum sententia recipi. Quod etiam circa laicos, et presbiteros, et diacones, et omnes, qui in clero sunt, conuenit obseruari. <4 3> -C. III.+ Excommunicationis sententiam meretur qui excommunicatis communicat. Item Nicolaus ad Lotharium Regem. -[in epistola, cuius initium: "Audito"]+ Precipue Waldradae pellicis tuae et dudum a -643+ te repudiatae communionem declina; excommunicata est enim et usque ad presentiam nostram ab omni contubernio Christianorum sequestrata. Quamobrem cauendum est ne cum ea pari mucrone percellaris sententiae, ac pro unius mulierculae passione uinctus et obligatus ad perhenne traharis exitium. Deterius quippe in populis prelati delinquunt, ac per hoc ipsi crudelius quam ceteri puniuntur, ut ait B. Gregorius: "Scire prelati debent, quia, si peruersa umquam perpetrant, tot mortibus digni sunt, quot ad subditos suos perditionis exempla transmittunt. Unde necesse est, ut tanto se cautius custodiant a culpa, quanto per praua, que faciunt, non soli moriuntur." Et infra. -@. 1.+ Ceterum precaue, ne quando nobis secundum Domini preceptum duos aut tres testes adhibeamus, imo uero hoc sanctae ecclesiae dicamus, et (quod non optamus) de cetero fias cunctis sicut ethnicus et publicanus. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Concilio Sardicensi, c. 17. Si episcopus forte iracundus (quod non debet esse) cito et aspere conmouetur aduersus presbiterum siue diaconum, et eum de ecclesia exterminare uoluerit, prouidendum est, ne innocens dampnetur aut perdat communionem. Et ideo habeat potestatem is, qui abiectus est, ut episcopos finitimos interpellet, et causa eius audiatur ac diligentius tractetur. Ille uero episcopus, qui iuste uel iniuste eum abiecit, patienter accipiat, ut negotium discutiatur, uel probetur eius sententia a pluribus, uel emendetur. Tamen prius, quam omnia diligenter ac fideliter examinentur, eum, qui fuerat communione priuatus, ante cognitionem nullus debet presumere ut communioni societ. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi. -[II. c. 8.]+ Si quis presbiter ab episcopo suo correptus fuerit, -644+ debet utique apud uicinos episcopos conqueri, ut ab ipsis eius causa possit audiri, ac per ipsos suo episcopo reconciliari. Quod nisi fecerit, sed superbia (quod absit) inflatus secernendum se ab episcopi sui communione duxerit, ac separatim cum aliquibus scisma faciens sacrificium Deo obtulerit, anathema habeatur et nichilo minus locum amittat. At si querimoniam iustam aduersus episcopum habuerit, inquirendum est. <4 6> -C. VI.+ De his, qui dampnati a sinodo sacra misteria contingunt. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 4.]+ Si quis episcopus dampnatur a sinodo, uel si presbiter aut diaconus a suo episcopo, et ausi fuerint aliquid de ministerio sacro contingere, siue episcopus iuxta precedentem consuetudinem, siue presbiter aut diaconus, nullo modo liceat ei, nec in alia sinodo, spem restitutionis aut locum satisfactionis habere, sed et communicantes ei omnes abici de ecclesia oportet, et maxime si postquam didicerint aduersus memoratos prolatam fuisse sententiam, eisdem communicare temptauerint. <4 7> -C. VII.+ Sine spe sit reconciliationis qui communicare presumit excommunicatis. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 37.]+ Si quis episcopus in concilio excommunicatus fuerit, siue presbiter aut diaconus a suo episcopo, et post excommunicationem presumpserit siue episcopus ille, aut presbiter uel diaconus facere oblationem, uel matutinum uel uespertinum sacrificium quasi in offitio suo agere sicut prius, non liceat ei nec in alio concilio spem reconciliationis habere, nec ultra reconciliari, sed etiam eos, qui ei communicauerint, omnes ab ecclesia respui, maxime eos, qui sciebant eum esse deiectum. Si autem permanserit -645+ turbans et concitans ecclesiam per forasticam potestatem, oportet eum sicut seditionarium ab omni plebe expelli. <4 8> -C. VIII.+ De episcopis, qui innocentes aut minimis causis culpabiles excommunicant. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 3.]+ Episcopi, si sacerdotali moderatione postposita innocentes aut minimis causis culpabiles excommunicare presumpserint, aut ad gratiam baptismi festinantes fortasse recipere noluerint, a uicinis episcopis eiusdem prouinciae litteris moneantur, et si parere noluerint, communio illis usque ad tempus sinodi a reliquis episcopis denegetur, ne forte per excommunicationis peccatum excommunicati longo tempore morte preueniantur. <4 9> -C. IX.+ De his, qui tempore excommunicationis suae communicare presumunt. Item ex Concilio Affricano. Placuit uniuerso concilio, ut qui excommunicatus fuerit pro suo neglectu, siue episcopus quilibet siue clericus, et tempore suae excommunicationis ante audientiam communicare presumpserit, ipse in se dampnationis iudicetur protulisse sententiam. <4 10> -C. X.+ Deponantur episcopi, qui excommunicatis communicant. Item Nicolaus Papa. Teugaldum Treuerensem et primatem Belgicae prouinciae, et Guntarium Agrippinae Coloniae archiepiscopos, nunc coram uobis et sancta sinodo, sub gestorum insinuatione, qualiter causam Lotharii regis, et duarum mulierum eius, Thebergae scilicet et Gualdradae, recognouerint et iudicauerint, scriptum super hoc propriis manibus roboratum offerentes, nichilque se plus uel minus aut aliter egisse ore proprio multis coram positis affirmantes, et sententiam, quam a sede apostolica in Engiltrudam uxorem Bosonis sanctissimus frater noster Mediolanensis archiepiscopus Thado et ceteri coepiscopi nostri petiuerant emittendam, et nos diuino -646+ succensi zelo sub anathematis attestatione canonice protuleramus, publice uiua uoce se uiolasse confitentes, in quibus omnibus inuenimus eos apostolicas atque canonicas sanctiones in pluribus excessisse, et equitatis normam nequiter temerasse, ab omni iudicamus sacerdotii offitio manere penitus alienos, sancti Spiritus iudicio et B. Petri per nos auctoritate episcopatus exutos regimine consistere diffinientes. Predictis autem depositis licentiam concedimus ecclesiam ingrediendi, et communicandi sicut laici, et loquendi suas utilitates, non autem turbas concitandi uel scandalum sollicitandi illis tribuimus facultatem. Quantum autem ad episcopale ministerium specialiter pertinet, nulla eis sit licentia contingendi, sicut nos cum sancta sinodo decreuisse iam constat. <4 11> -C. XI.+ Clerici et laici, qui non obediunt episcopis, infames efficiuntur. Item Clemens. -[epist. III. omnibus Coepiscopis]+ Si autem uobis episcopis non obedierint omnes presbiteri, et reliqui clerici, omnesque principes tam maioris ordinis quam inferioris, atque reliqui populi, non solum infames, sed etiam extorres a regno Dei et a consortio fidelium, et a liminibus sanctae Dei ecclesiae alieni erunt. <4 12> -C. XII.+ In Christum peccat qui ueritatis doctorem contristat. Item Petrus in ordinatione Clementis. Quicumque contristauerit doctorem ueritatis peccat in Christum, et patrem omnium exacerbat Deum, propter quod et uita carebit. <4 13> -C. XIII.+ Simulata uirtutum affectione non denegetur obedientia episcopo. Item Ambrosius in libro -[II.]+ de offitiis. -[c. 24.]+ Si quis non obediat episcopo, sese extollere atque exaltare desiderans, querens etiam obumbrare merita episcopi simulata affectatione doctrinae, aut humilitatis, aut misericordiae, is a uero deuius superbit, quoniam ueritatis -647+ ea regula est, ut nichil faciat conmendandi sui causa, quo minor alius fiat, neque si quid boni operis habeas, id ad deformationem alterius et uituperationem exerceas. -@. 1.+ Non defendas inprobum, et sancta indigno conmittenda non arbitreris. -@. 2.+ Neque iterum arguas et inpugnes cuius crimen non deprehenderis. <4 14> -C. XIV.+ Episcopo non obediens demonum ore decerpitur. Item Anterus Papa. -[Episcopis Hispaniae]+ Absit, ut quicquam sinistrum de his arbitremur, qui apostolico gradui succedentes Christi corpus sacro ore conficiunt, per quos nos Christiani sumus, qui claues regni celorum habentes ante iudicii diem iudicant. In ueteri quidem lege habetur: quicumque sacerdotibus non obtemperasset, aut extra castra positus lapidabatur a populo, aut gladio ceruice subiecta contemptum expiabat cruore. Nunc uero inobediens spirituali animaduersione truncatur, aut eiectus de ecclesia rapido ore demonum decerpitur. <4 15> -C. XV.+ Quibus Papa est inimicus, his nec loqui debemus. Item Petrus in ordinatione Clementis. Si inimicus est iste Clemens alicui pro actibus suis, uos nolite expectare, ut ipse uobis dicat etc. ut supra in tractatu ordinandorum, ubi agitur de obedientia minorum erga maiores. <4 16> -C. XVI.+ Excommunicatus est qui excommunicatis communicat. Item Fabianus Episcopus. -[epist. I.]+ Sicut apostoli statuerunt dicentes: "Cum excommunicatis non est communicandum, et si quis cum excommunicato auertendo regulas scienter saltim in domo simul locutus fuerit uel orauerit, ille communione priuetur." <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Item Calixtus Papa. -[epist. II. c. 2.]+ Excommunicatos quosque a sacerdotibus nullus recipiat ante utriusque partis examinationem iustam, nec cum eis in oratione, aut cibo, uel potu, aut osculo communicet, nec Aue eis dicat, quia quicumque in his uel aliis prohibitis scienter excommunicatis communicauerit, -648+ iuxta apostolorum institutionem et ipse simili excommunicationi subiaceat. <4 18> -C. XVIII.+ De eodem. Item Ysidorus. -[in regula monachorum, c. 18.]+ Cum excommunicato neque orare, neque loqui (nisi que ad eandem excommunicationem pertinent) neque uesci licet. Si quis enim cum eo aut palam, aut absconse fuerit locutus, communem statim cum eo excommunicationis contrahet penam. <4 19> -C. XIX.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi. -[IV. c. 73.]+ Qui communicauerit cum excommunicato, si laicus est, excommunicetur, si clericus deponatur. <4 20> -C. XX.+ Excommunicatorum nomina uicinis omnibus palam et publice annuncientur. Item ex decreto Honorii Papae. Curae sit omnibus episcopis, excommunicatorum omnino nomina tam uicinis episcopis, quam suis parrochianis pariter indicare, eaque in celebri loco posita pre foribus ecclesiae cunctis conuenientibus inculcare, quatinus in utraque diligentia excommunicatis ubique ecclesiasticus aditus excludatur, et excusationis causa omnibus auferatur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Verum hoc de nominatim excommunicatis. Excommunicationis enim penam duppliciter subimus, et dum reatum incurrimus, et dum sententia notamur. Unde Ieronimus in libro Iudicum: -[homil. II.]+ <4 21> -C. XXI.+ Duobus modis aliquis sathanae traditur. Audi denique apostolum dicentem de eo, qui peccauerat: "Tradidi," inquit, "huiusmodi hominem sathanae in interitum carnis, ut saluus fiat spiritus." Vides ergo, quia et modo non solum per apostolos suos Deus tradidit delinquentes in manus inimicorum, sed et per eos, qui ecclesiae president, et potestatem habent non solum soluendi, sed et ligandi, traduntur peccatores in interitum carnis, cum pro delictis suis a Christi corpore separantur. Et (ut michi uidetur) duppliciter etiam nunc traduntur homines de ecclesia in potestatem Zabuli. Hoc modo, -649+ quo superius diximus, cum delictum eius manifestum fit ecclesiae, et per sacerdotes de ecclesia pellitur, ut notatus ab omnibus erubescat, et conuerso eueniat ei illud, quod sequitur: "ut spiritus saluus fiat in die Domini nostri Iesu Christi." Alio autem modo quis traditus est Zabulo, cum peccatum eius non est manifestum hominibus, Deus autem, qui uidet in abscondito, perspiciens eius mentem et animos, uiciis ac passionibus seruientes, et in corde eius non se diligi, sed aut auaritiam, aut libidinem, aut iactantiam, uel alia huiusmodi: istum talem ipse Dominus tradit sathanae. Quomodo eum tradit sathanae? Discedit a mente eius, et auertit se, et refugit a cogitationibus eius malis et desideriis indignis, et relinquit domum cordis eius uacuam. -Gratian.+ Cum ergo per sententiam quis nominatus fuerit, cum eo communicare non debemus. Cum autem solo reatu occulte excommunicationis contraxerit penam, non est ab eius communione cessandum. Unde Dominus in euangelio tunc demum peccatorem dixit habendum sicut ethnicum et publicanum, cum ecclesiam audire contempserit. Apostolus quoque non ait: "Si quis frater est fornicator," sed: "si quis frater nominatur fornicator etc.," sententiae nominationem intelligens. Hinc etiam Urbanus Vilimundo episcopo: "Sane quod super Richardo" et cetera. Require infra causam: "Quidam episcopus in heresim lapsus." Hinc etiam Christus in euangelio zizania dixit esse tolleranda usque ad messem. Hinc etiam Ieronimus in eodem libro iudicum: <4 22> -C. XXII.+ Mali a bonis penitus separari non possunt. Nolite recedere a Domino usque in hodiernum diem hoc est donec seculum stat; ostendat ergo michi, quomodo Iebuseus, donec seculum stat, habitet cum filiis Iuda in Ierusalem, quippe cum nec ipsi quidem filii Iuda habitent in Ierusalem. Ideo ergo nec istud uerum esse poterit, quod Iebusei cum Iudeis habitent in Ierusalem, quando nec ipsi quidem habitent in ea. Sed nos intelligamus hoc spiritualiter, assumentes euangelii parabolam, que dicit de zizaniis: "Sinite utraque crescere, ne forte, uolentes zizania eradicare, eradicetis cum ipsis et triticum." Et infra: -@. 1.+ Audi ergo scripturam dicentem, quia non potuerunt filii Iuda disperdere Iebuseos, sed habitauerunt cum ipsis in Ierusalem usque in hodiernum diem. Unde deprecor uos, qui fideles estis, ut ita uitam uestram et conuersationem seruetis, ne in aliquo uel ipsi scandalum patiamini, uel aliis scandalum faciatis: sed sit uobis summi studii summaeque cautelae, ne quis in hanc sanctorum congregationem pollutus introeat, ne quis Iebuseus habitet in uobis. Vides  -650+ enim, quia dicit scriptura, quod non potuerunt eicere filii Iuda Iebuseos de Ierusalem. Iebuseus autem interpretatur conculcatio. Esto ergo quia non possumus eicere istos, qui nos conculcant, eos saltim, quos possumus, quorum peccata manifesta sunt, eiciamus. Ubi enim peccatum euidens non est, eicere de ecclesia neminem possumus, ne forte eradicantes zizania eradicemus simul cum illis et triticum. Mouet me tamen, quod dixit, quia non potuerunt eicere Iebuseos, id est eos, qui interpretantur conculcatio. Et ideo uideamus qui sint in ecclesia conculcantes. Illi sine dubio, de quibus Dominus in euangeliis dicebat: "Nolite mittere sanctum canibus, neque margaritas uestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis et conuersi disrumpant uos." Iste est ergo Iebuseus conculcatio, qui indigni audiunt uerbum Dei, et, cum audierint, neque ut infideles discedunt, neque permanent ut fideles, sed percepta misteriorum notitia, et fidei nostrae secretioribus perscrutatis, conuersi postmodum inpugnant nos, et contradictionibus suis corda nostra disrumpunt, conculcantes uerbi dominici margaritas, et ornamenta fidei maculantes. De istis ergo dicitur, quia non potuerunt filii Iuda eicere Iebuseum de Ierusalem usque in hodiernum diem. <4 23> -C. XXIII.+ Porcis et canibus sancta non sunt committenda. Idem super duodecim Prophetas. Quando ergo ecclesiasticus uir, et prudens, atque intelligens, multas impietates in ea, que uocatur domus Dei, esse cognouerit, et non solum multas, sed et fortes, et que obprimere iustitiam possint, et in tantum rabiem doctorum processisse, ut accipiant pretium in iudicio, et omnia pro muneribus faciant, pauperes deuitent in portis, et audire contempnant, taceat in illo tempore, ne det sanctum canibus, et mittat margaritas ante porcos, qui conuersi conculcent eas; et imitetur Ieremiam dicentem: "Solus sedebam, quia amaritudine repletus sum." <1 C> <4 24> -C. XXIV.+ Cum pagano comedere, sed cum excommunicato minime licet. Item Iohannes Crisostomus, in epistola ad Ebreos. Ad mensam quippe paganorum si uolueris ire, sine ulla prohibitione permittimus. -@. 1.+ "Si enim quis frater," inquit, "nominatur inter uos." Fratrem in hoc loco omnem fidelem simpliciter intellige, non monachum tantum. Quid autem est quod fraternitatem uocat, nisi lauacrum regenerationis, quod facit posse uocari Deum patrem? -@. 2.+ "Si quis," inquit, "nominatus fuerit frater fornicator, -651+ aut auarus, aut ebriosus, cum huiusmodi neque cibum sumere." Cum autem de paganis ageret, non ita, sed: "Si quis uos uocauerit ex infidelibus," (paganos significans), "et uultis ire, omne, quod adponitur uobis, comedite. Si quis frater nominatur ebriosus etc." O quanta integritas! Nos non solum non fugimus ebriosos, sed etiam imus ad eos, participantes cum eis. -Gratian.+ Euidenter itaque ex premissis apparet, quod eorum communionem uitare non cogimur, qui sententia notati non sunt. Sed et ipsius sententiae notatio multipliciter intelligitur. -@. 1.+ Aliquando enim arcetur quis a liminibus ecclesiae et a communione corporis et sanguinis Christi, uel teste conscientia iuxta illud Apostoli: "probet se homo, et sic de pane illo edat et de calice bibat, quia qui indigne manducat et bibit, iudicium sibi manducat et bibit;" item illud Prosperi: "Facilius sibi Deum placabunt etc.," require infra causa: -[XXXIII.]+ "Maleficiis inpeditus", questione 1. de penitentia; uel sententia ecclesiastica, sicut penitentes, quibus tempore prefinito beneficium reconciliationis inpenditur. Nec sententia excommunicatio uocatur, quia a communione corporis et sanguinis Christi notatum prohibet, sicut et Adam ab esu ligni uitae excommunicatus est, Domino dicente: "Videte, ne forte sumat de ligno uitae." Qua sententia non separatur quis a consortio fidelium. Est et alia sententia, que anathema uocatur, qua quisque separatur a consortio fidelium, de qua supra: "Cum excommunicatis nolite communicare." -@. 2.+ Hanc distinctionem cuique licet aduertere ex auctoritate Iohannis Papae: "Engiltrudam uxorem Bosonis etc." Require supra in causa: "Quidam episcopus a propria sede deiectus." Item ex auctoritate eiusdem: "Si quis domum Dei uiolauerit etc." Require infra causa: -[XVII.]+ "Quidam presbiter infirmitate grauatus." Item ex auctoritate Siluestri Papae: "presenti decreto censemus etc." Require supra in causa: "In infamia cuiusdam episcopi." -@. 3.+ Iuxta hanc ergo distinctionem intelligenda est illa auctoritas Innocentii: "Si quis suadente diabolo, etc." ut infra causa: "Quidam presbiter," ut iuxta ethimologiam uocabuli anathemati, id est separationi subiaceat qui in edictum illud inciderit, quia a corpore et sanguine Christi et ab ingressu ecclesiae se alienum facit, qui inpias manus in clericum inicere ausus fuerit; qui etiam a nullo episcoporum absolui, id est more penitentium reconciliari, poterit, nisi primum apostolico conspectui se representare curauerit. -@. 4.+ Illud autem Petri de Clemente: "Si inimicus est iste Clemens etc." de sententia notatis intelligendum est, sicut et illud Urbani: "Quibus episcopi non communicant etc." ut infra in eadem causa. Ceterum falsum esset illud Varensis concilii II.: "Si tantum episcopus alieni sceleris se conscium nouit." Item et illud: "placuit, ut si quando episcopus etc." -652+ require supra in causa: "Duo fornicatores et infamia notati." <4 25> -C. XXV.+ Communicare non licet his, qui excommunicatis communicant. Item Gregorius Clero et populo Salonitano. Rogo et moneo, ne cuiquam sacerdoti, suprascripto Maximo communicanti, contra animam suam quisquam uestrum communicare presumat. <4 26> -C. XXVI.+ Nullus clericorum uel laicorum ad domum excommunicati accedat. Item ex Concilio Tolletano I. -[c. 15.]+ Si quis laicus abstinetur, ad domum eius uel clericorum uel religiosorum nullus accedat. Similiter et clericus si abstinetur, a clericis deuitetur. Si quis cum illo colloqui aut conuiuari fuerit deprehensus, etiam ipse abstineatur. Sed hoc pertineat ad eos clericos, qui episcopi eius sunt, et ad omnes, qui conmoniti fuerint de eo, qui abstinetur, siue laico quolibet siue clerico. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed hoc specialiter in his, qui nominatim excommunicatis communicant. Unde infra Urbanus: "Sane quod super Richardo etc." Causa: "Quidam episcopus in heresim lapsus." Item Nicolaus Papa "Excellentissimus rex Karolus" infra circa finem huius causae. <4 27> -C. XXVII.+ Sententia pastoris timenda est, licet iniuste liget. Item Urbanus. -[omnibus Episcopis c. 5.]+ Quibus episcopi non communicant non communicetis, et quos eiecerint non recipiatis. Valde enim timenda est sententia episcopi, licet iniuste liget. <4 28> -C. XXVIII.+ Excommunicationis contrahit penam qui excommunicatis communicat. Item ex VIII. Sinodo. Si quis frater aut palam, aut absconse cum excommunicato fuerit locutus, aut iunctus communione, statim cum eo excommunicationis contrahat penam. <4 29> -C. XXIX.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi II. -[c. 7.]+ Qui merito facinorum suorum ab ecclesia pulsi sunt, si ab episcopo aliquo, aut presbitero, uel clerico fuerint in communione suscepti, etiam ipse -653+ pari cum eis crimine teneatur obnoxius, refugientes sui episcopi regulare iudicium. <4 30> -C. XXX.+ Qui sententiam episcopi putat esse iniustam recurrat ad sinodum. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 66.]+ Clericus, qui episcopi districtionem circa se putat iniustam, recurrat ad sinodum. <4 31> -C. XXXI.+ Vincula ecclesiastica non sunt contempnenda. Item Iohannes Crisostomus, super epistolam ad Ebreos. Nemo contempnat uincula ecclesiastica. Non enim homo est qui ligat, sed Christus, qui hanc potestatem dedit, et dominos fecit homines tanti honoris. <4 32> -C. XXXII.+ Sathanae traditur qui ab ecclesia excommunicatur. Item Augustinus de uerbis apostoli, sermone LXXIX. Omnis Christianus, dilectissimi, qui a sacerdotibus excommunicatur, sathanae traditur: quomodo? scilicet, quia extra ecclesiam est diabolus, sicut in ecclesia Christus, ac per hoc quasi diabolo traditur qui ab ecclesiastica communione remouetur. Unde illos, quos tunc Apostolus sathanae esse traditos predicat, excommunicatos a se esse demonstrat. <4 33> -[C. XXXIII.]+ Idem super Iohannem. Nichil sic debet formidare Christianus quam separari a corpore Christi. Si enim separatur a corpore Christi, non est membrum eius. Si non est membrum eius, non uegetatur spiritu eius. "Quisquis autem," inquit Apostolus, "spiritum Christi non habet, hic non est eius." -Gratian.+ Item Ieronimus: "Quorum dimiseritis peccata etc.", id est quibus ecclesiam interdixeritis, nisi reconciliati per satisfactionem fuerint, ipsis et ianua celestis regni clausa erit. <4 34> -C. XXXIV.+ Vicini episcopi audiant eos, qui de iudiciis episcoporum suorum queruntur. Item ex Concilio Mileuitano. -[c. 22.]+ Presbiteri, diaconi, uel ceteri inferiores clerici, si in causis, quas habuerint, de iudiciis episcoporum suorum conquesti fuerint, uicini eos episcopi audiant, et -654+ inter eos quicquid est diffiniant, adhibiti ab eis ex consensu suorum episcoporum. Quod si et ab eis prouocandum putauerint, non prouocent nisi ad Affricana concilia, uel ad primates suarum prouinciarum. Ad transmarina autem qui putauerint appellandum, a nullo intra Affricam in communione suscipiantur. <4 35> -C. XXXV.+ Iniusta episcoporum dampnatio irrita esse censetur. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 28.]+ Irritam esse iniustam episcoporum dampnationem censemus, et idcirco a sinodo retractandam. <4 36> -C. XXXVI.+ Qui suae causae adesse et innocentiam suam asserere uoluerit, intra annum hoc faciat excommunicationis. Item ex Concilio Cartaginensi V. -[c. 12.]+ Rursus constitutum est, ut quociens clericis conuictis uel confessis in aliquo crimine, uel propter eorum, quorum uerecundiae parcitur, uel propter ecclesiae obprobrium, aut insultationem hereticorum atque gentilium, si forte causae suae adesse uoluerint et innocentiam suam asserere, intra annum excommunicationis hoc faciant. Si uero intra annum causam suam purgare contempserint, nulla eorum uox penitus audiatur. <4 37> -C. XXXVII.+ Audientiam sibi negat qui excommunicationis suae causam agere intra annum dissimulat. Item Gelasius. Quicumque intra anni spatium ciuiliter siue publice causam suam coram suis excommunicatoribus non peregerint, ipsi sibi aditum audientiae clausisse uideantur. Quod si obstinato animo sine communione defuncti fuerint, nos, illorum causam iuxta B. Leonis predecessoris nostri sententiam diuino iudicio reseruantes, quibus uiuis non communicauimus nec mortuis communicare debemus.

-[PALEA.+ <4 38> -C. XXXVIII.+ Qui uero excommunicato scienter communicauerit, et amodo saltem in domo simul orauerit, atque latebras quo minus ad satisfactionem perducatur prebuerit, donec ab excommunicatore penitentiam accipiat, corporis et sanguinis Domini communione priuatum se esse cognoscat. -]+

-+ -655+ <4 39> -C. XXXIX.+ Tardius recipiatur ad ueniam qui sacerdote iubente de ecclesia contempnit exire. Item ex Concilio Ylerdensi. -[c. 10.]+ Qui iubente sacerdote pro quacumque culpa ab ecclesia exire contempserit, pro noxa contumeliae tardius recipiatur ad ueniam. -Gratian.+ Sed queritur, si ante dampnati absolutionem episcopum mori contigerit, utrum dampnatus postea ualeat absolui? De his ita statutum est in Concilio Epaunensi: -[cap. 28.]+ <4 40> -C. XL.+ A successore soluatur qui post mortem episcopi remanet ligatus. Si episcopus ante dampnati absolutionem obitu rapiatur, correctum aut penitentem successori licebit absoluere. -+ -Gratian.+ Premissis auctoritatibus, quibus iniustae sententiae usque ad examinationem utriusque partis parere iubemur, ita respondetur: Gregorius non dicit sententiam iniuste latam esse seruandam, sed timendam. Sic et Urbanus. Timenda ergo est, id est non ex superbia contempnenda. Reliquae uero auctoritates de excommunicatis locuntur, qui uel uocati ad sinodum uenire contempserunt, uel calliditatibus aduersantium occurrere nescientes iniustam sententiam a iudice reportauerunt, uel qui, neglectu suae uitae sinistram de se opinionem nasci permittentes, sententiam in se exceperunt. Hos siquidem solos excommunicationis sententia ferire licet. Unde in Meldensi Concilio: -[c. 56.]+ <4 41> -C. XLI.+ Quibus exigentibus culpis aliquis sit communione priuandus. Nemo episcoporum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa communione priuet ecclesiastica. Sub anathemate autem sine conscientia archiepiscopi, aut coepiscoporum nullum presumat ponere, nisi unde canonica docet auctoritas, quia anathema eterna est mortis dampnatio, et non nisi pro mortali debet inponi crimine, et illis qui aliter non poterint corrigi. <4 42> -C. XLII.+ Pro paruis et leuibus causis nullus communione priuetur. Item ex Concilio Aruernensi. Nullus sacerdotum quemquam rectae fidei hominem pro paruis et leuibus causis a communione suspendat, preter eas culpas, pro quibus antiqui patres arceri ab ecclesia iusserunt conmittentes. -656+ <4 43> -C. XLIII.+ Pro his tribus criminibus quilibet communione priuetur. Item ex Concilio Triburiensi. Certum est, pro his tribus criminibus aliquem excommunicari debere, cum ad sinodum canonice uocatus uenire contempnit, aut si postquam illuc uenerit, sacerdotalibus respuit obedire preceptis, aut si ante finitam suae causae examinationem a sinodo abire presumit. -IV. Pars.+ -Gratian.+ De his, inquam, et huiusmodi premissae auctoritates locuntur, non de iniuste suspensis. Quod autem iniustae sententiae parendum non sit, multis auctoritatibus probatur. Quarum prima est illa Ieronimi super Matheum: -[libro III.]+ <4 44> -C. XLIV+ Sententia pastoris reum uel innocentem non constituit uel facit. Quomodo sacerdos mundum leprosum non facit, sic episcopus uel presbiter non alligat eos, qui insontes sunt, nec, soluit noxios, sed pro offitio suo cum peccatorum uarietates audierit, scit qui ligandus sit, qui soluendus.

-[PALEA.+ <4 45> -C. XLV.+ De eodem. Item Augustinus super Mattheum. Ridiculum est, ut eum mundum esse dicamus, qui uinculis peccatorum suorum ligatus est, propter hoc solum, quod episcopus dicitur habere huiusmodi potestatem, ut soluti ab eo soluti sint in celo, et ligati in terris ligati sint in celo. Sit ergo inreprehensibilis qui alterum ligat aut soluit. -]+

<4 46> -C. XLVI.+ Non est petenda solutio, cum iniqua fertur sententia. Item Gelasius Papa Episcopis orientalibus de dampnatione Dioscori. Cui est illata sententia deponat errorem, et uacua est; si iniusta est, tanto curare eam non debet, quanto apud Deum et eius ecclesiam neminem potest grauare iniqua sententia. Ita ergo ea se non absolui desideret, qua se nullatenus perspicit obligatum. <4 47> -C. XLVII.+ Deus non nocet, nec noceri patitur aliquem iniuste. Item Augustinus de summo bono. Secundum catholicam fidem, nec Dei naturae quisquam nocere potest, nec natura Dei nocere iniuste cuiquam potest nec noceri iniuste patitur quemquam. -657+ "Qui enim nocet (ut ait Apostolus) recipiet hoc quod nocuit." <4 48> -C. XLVIII.+ Iniusta uincula disrumpit iustitia. Idem -[sermone 16.]+ de uerbis Domini. Cepisti habere fratrem tuum tamquam publicanum: ligas illum in terra, sed ut iuste alliges uide. Nam iniusta uincula disrumpit iustitia. "Quem solueris," inquit, "in terra, solutus erit in celo." <4 49> -C. XLIX.+ Temeritas iudicandi non ei, qui iudicatur, sed iudici nocet. Idem de sermone Domini in monte. -[l. II. c. 29.]+ Temerarium iudicium plerumque nichil nocet ei, de quo temere iudicatur. Ei autem, qui temere iudicat, ipsa temeritas necesse est ut noceat. <4 50> -C. L.+ Non obest homini iniusta sententia. Idem ad Clerum Yponiensem. -[epist. CXXXVII.]+ Quid obest homini, quod ex illa tabula uult eum delere humana ignorantia, si de libro uiuentium non eum deleat iniqua conscientia? <4 51> -[C. LI.]+ Idem ad Secundinum Manicheum. -[c. 1.]+ Senti de Augustino quicquid libet: sola me in oculis Dei conscientia non accuset. <4 52> -C. LII.+ Quos conscientia iustificat, aliorum maledicta non timeant. Item Gregorius Constantino, Episcopo Mediolanensi. -[lib. VI. epist. 14.]+ In cunctis, que in hac uita aduersa proueniunt, sola est, sicut nostis, omnipotentis Dei districtio pensanda, atque ad cor proprium semper recurrendum, ut nullius ibi lingua inplicet, ubi conscientia non accusat. Quem enim conscientia defendit liber est inter accusationes, et liber sine accusatione esse non potest, si sola, que interius addicit, conscientia accuset. De uestra igitur sanctitate absit a Christianorum iudicio ea, que maledicorum hominum rumoribus conficta credimus, in qualicumque modulo suspicionis adduci, quia et sacri eloquii testimonium tenemus, ut mala maiora cum forsitan dicuntur, nisi probata credi non debeant, sed citius probata ulcisci. -@. 1.+ Hec igitur dixi, ut nimiae leuitatis esse ostenderem, si quis mala grauia credere studeat, que probari non -658+ possunt. Unde sanctitas uestra debet mentem suam a maledicorum hominum rumoribus atque obtrectatione disiungere, et sola quae internae uitae sunt atque ad utilitatem subditorum proficiunt cogitare. <4 53> -C. LIII.+ Frustra aspernatur ab homine quem Deus iustificat. Item Augustinus in Psalmo XXXVI. -[concione 3. ad uers. Nec dampnabit eum]+ Et si dampnaris ad tempus ab homine, et si dixeris sententiam proconsulis in Ciprianum, aliud est sella terrena, aliud est tribunal celeste. Ab inferiori accipit sententiam, a superiori coronam. <4 54> -[C. LIV.]+ Idem in Psalmo XXXVII. -[ad uers. Quoniam in te speraui.]+ Custodi intus innocentiam tuam, ubi nemo obprimit causam tuam. Preualebit in te falsum testimonium, sed apud homines. Numquid apud Deum ualebit, ubi causa tua dicenda est? Quando Deus erit iudex, alius testis quam conscientia tua non erit. Inter iudicem iustum et conscientiam tuam noli timere nisi causam tuam. <4 55> -C. LV.+ Non hominum linguas, sed conscientias curare debemus. Item Gregorius Papa. -[Palladio Presbitero, lib. VIII. epist. 45.]+ Inter uerba laudantium siue uituperantium ad mentem semper recurrendum est, et si in ea non inuenitur bonum, quod de nobis dicitur, magnam tristitiam generare debet; et rursum si in ea non inuenitur malum, quod de nobis homines locuntur, in magnam debemus letitiam prosilire. Quid enim, si non omnes laudant et conscientia liberos nos demonstret? Habemus Paulum dicentem: "Gloria nostra hec est, testimonium conscientiae nostrae." Iob quoque dicit: "Ecce in celo testis meus." Si ergo nobis est testis in celo, testis in corde, dimittamus stultos foris loqui quod uolunt. -@. 1.+ Quid enim aliud detrahentes faciunt, nisi in puluerem sufflant, et in oculos suos terram excitant, ut unde plus detractionis perflant, inde magis ueritatis nichil uideant? Vocandi tamen sunt etiam ipsi et tranquille admonendi, eisque satisfieri modis omnibus debet, scientes quod de Iudeis ueritas dicit: "Ne forte scandalizemus eos." Si autem satisfieri sibi ex ueritate noluerint, habes consolationem, quam in euangelio aspicias. Cum enim Domino dictum fuisset: "Scis, quia audito hoc uerbo scandalizati sunt -659+ Iudei?" Respondit: "Sinite illos, ceci sunt duces cecorum." Paulus quoque apostolus ammonet, dicens: "Si fieri potest, quod ex uobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes." Dicturus, "cum omnibus pacem habeamus," hoc difficile esse perspiciens premisit: "si fieri potest." Et subiunxit: "quod fieri potest," cum dicit, "quod ex uobis est:" quia si nos in mente karitatem erga odientes seruare cupimus, etsi illi nobiscum pacem non habent, nos tamen cum illis sine dubio habemus. -Gratian.+ Hoc inter eos obseruandum est, qui parati sunt suspicari quod non uident, parati semper reprehendere, numquam imitari. Apud alios autem conscientia est necessaria nobis, fama illis. Unde Augustinus: -[lib. de bono uiduit. c. 22.]+ <4 56> -C. LVI.+ Conscientia nobis, fama proximis necessaria est. Non sunt audiendi, siue uiri sancti siue feminae, qui quando reprehenduntur in aliqua negligentia, per quam fit ut in malam ueniant suspicionem, unde suam uitam longe abesse sciunt, dicunt coram Deo sufficere sibi conscientiam, existimationem hominum non solum inpudenter, uerum etiam crudeliter contempnentes, cum occidant animas aliorum, siue blasphemantium uiam Dei, (quibus secundum suam suspicionem quasi turpis, que casta est, displicet uita sanctorum), uel etiam cum excusatione imitantium non quod uident, sed quod putant. Proinde quisquis a criminibus flagiciorum atque facinorum uitam suam custodit, sibi benefacit; quisquis autem etiam famam, et in aliis est misericors. Nobis enim necessaria uita nostra est, aliis fama nostra. <4 57> -C. LVII.+ Apud Deum maledicitur qui moribus dissonam profert sententiam. Item Ieronimus super epistola Pauli ad Philemonem. Si quis dixerit iustum iniustum, et iniustum iustum, abhominabilis est uterque apud Deum. Similiter qui sanctum dicit non sanctum, et rursus non sanctum asserit sanctum, abhominabilis apud Deum est. <4 58> -C. LVIII.+ Christum uiolat qui sanctum non sanctum, uel non sanctum sanctum esse crediderit. Idem. -[ibidem paulo superius.]+ Si quis hominem, qui sanctus non est, sanctum esse crediderit, et Dei eum iunxerit societati, Christum uiolat, cuius membra sumus. Et infra: -@. 1.+ Omnes credentes secundum Apostolum Christi corpus efficimur. Qui in corpore Christi errat et labitur, asserens membrum eius sanctum esse, cum non sit, uel non esse sanctum, cum sit, uide quali crimine obnoxius fiat: Ysaias ait: "Vae his qui dicunt dulce amarum, et amarum -660+ dulce, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras." Dulce puto esse sanctimoniam; amarum quod sanctimoniae contrarium est. <4 59> -C. LIX.+ Eternae dampnationis inueniet penam qui bonos malos, et malos bonos dixerit. Item Ysaias. -[c. 5]+ Vae, qui dicitis bonum malum, et malum bonum, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras. -@. 1.+ Propterea captiuus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam, et nobiles eius interierunt fame, et multitudo eius siti exaruit. Propterea dilatauit infernus animam suam, et aperuit os suum absque ullo termino, et descenderunt fortes eius, et populus eius, et sublimes gloriosique eius ad eum, et incuruabitur homo, et humiliabitur uir, et oculi sublimium deprimentur, et exaltabitur Dominus in iudicio, et Deus sanctus sanctificabitur in iustitia. <4 60> -C. LX.+ Ligandi uel soluendi potestate se priuat qui hanc iniuste exercet. Item Gregorius in omelia XXVI. -[in Euang.]+ Ipse ligandi atque soluendi se potestate priuat qui hanc pro suis uoluntatibus, et non pro subditorum moribus exercet. <4 61> -C. LXI.+ De eodem. Idem. -[ibidem paulo inferius]+ Iudicare digne de subditis nequeunt qui in subditorum causis sua uel odia, uel gratiam secuntur. <4 62> -C. LXII.+ Non est uera presidentis absolutio, nisi sequatur arbitrium interni iudicis. Idem. -[ibidem paulo inferius]+ Tunc uera est absolutio presidentis, cum interni sequitur arbitrium iudicis. Quod bene quatriduani mortui resuscitatio illa significat, que uidelicet demonstrat, quia Dominus prius mortuum suscitauit et uiuificauit, dicens: "Lazare, ueni foras," et postmodum is, qui uiuus fuerat, egressus a discipulis est solutus, sicut scriptum est. <4 63> -C. LXIII.+ Priuilegio meretur exui qui eodem abutitur. Idem in Registro. Priuilegium omnino meretur amittere qui permissa sibi abutitur potestate. <4 64> -C. LXIV.+ In quem canonica non fertur sententia, penam non debet ferre canonicam. Idem. -[Gregorius Antonio Subdiacono, lib. II. Indict. XI. epist 9.]+ Non debet is penam sustinere canonicam, in cuius dampnatione non est canonica prolata sententia. -661+ -Gratian.+ Ex his datur intelligi, quod iniusta sententia nullum alligat apud Deum, nec apud ecclesiam eius aliquis grauatur iniqua sententia, sicut ex Gelasii capitulo habetur. Non ergo ab eius communione abstinendum est, nec ei ab offitio cessandum, in quem cognoscitur iniqua sententia prolata. Cur ergo capitula Cartaginensis et Affricani, atque aliorum conciliorum prohibent iniuste dampnatum in communione recipi ante iudicii examinationem? Cur et illud Magontiensis Concilii statutum est: <4 65> -C. LXV.+ Qui dampnatur a sinodo quomodo in secunda innocens reparetur. Episcopus, presbiter aut diaconus a gradu suo iniuste deiectus, si in secunda sinodo innocens inueniatur non potest esse quod fuerat, nisi gradus amissos recipiat coram altari de manu episcoporum: si episcopus est, orarium, et baculum et anulum; si presbiter, orarium et planetam; si diaconus, orarium et albam; si subdiaconus, patenam et calicem. Sic et reliqui gradus in reparatione sua recipiant ea, que, cum ordinarentur, perceperant. -V. Pars.+ -Gratian.+ Si ergo iniuste deiecti nec etiam per episcopos reparari possunt, nisi de manibus eorum recipiant quod amiserant: quomodo sua auctoritate cuique licet iniuste ligatis communicare, et eis, non petita absolutione, sua celebrare offitia, sicut Gelasius uidetur sentire? Ad hec respondendum est, quod sententia aliquando est iniusta ex animo proferentis, iusta uero ex ordine et causa; aliquando est iusta ex animo et causa, sed non ex ordine; aliquando est iusta ex animo et ex ordine sed non ex causa. Cum autem ex causa iniusta fuerit, aliquando nullum in eo omnino delictum est, quod sit dampnatione dignum: aliquando non est in eo illud, super quod fertur sententia, sed ex alio nominandus est. Ex animo est iniusta, cum aliquis seruata integritate iudiciarii ordinis in adulterum uel in quemlibet criminosum non amore iustitiae, sed liuore odii, uel precio, aut fauore aduersariorum inductus sententiam profert. Unde Beda super epistolam Iacobi ait: "Ira enim uiri iustitiam Dei non operatur:" quia qui iratus in aliquem sententiam profert, etsi ille quantum ad se iustam reportet sententiam, iste tamen, qui non amore iustitiae, sed liuore odii in eum sententiam dedit, iustitiam Dei, in quem perturbatio non cadit, non imitatur. <4 66> -C. LXVI.+ Sententia iustitiae non est pro premiis ferenda. Item Gregorius. Qui recte iudicat, et premium remunerationis expectat, fraudem in Deo perpetrat, quia iustitiam, quam gratis inpertire debuit, acceptione pecuniae uendit. Bonis male utuntur qui pro temporali lucro iuste iudicant. -662+ Tales quippe ad ueritatem non iustitiae defensio, sed amor premii prouocat; quibus si spes nummi subtrahitur, confestim a iustitiae confessione recedunt. Acceptio nummorum preuaricatio ueritatis est. Unde et pro iusto dicitur: "Qui excutit manus suas ab omni munere, iste in excelsis habitabit." <1 C> <4 67> -C. LXVII.+ In prepositorum operibus totum sibi ratio uendicet. Idem Mauricio inperatori. Illa prepositorum sollicitudo utilis est, illa est cautela laudabilis, in qua totum ratio agit, et furor sibi nichil uendicat. Restringenda sub ratione potestas est, nec quid agendum prius, quam concitata ad tranquillitatem mens redeat. Nam conmotionis tempore iustum putat omne quod fecerit. <4 68> -C. LXVIII.+ Grauiter delinquit qui ex ira sententiam profert. Item Ambrosius de sancto Ioseph. -[c. 13.]+ Ira etiam sepe innocentes in crimen adducit, quia, dum iusto amplius irascimur, et uolumus aliena cohercere peccata, grauiora conmittimus. Ideo Apostolus ait: "Non uos uendicantes, karissimi; sed date locum irae;" hoc est declinemus eam, ne nos illa corripiat. Unde Dominus Iesus, mittens ad euangelizandum discipulos, misit eos sine auro, sine argento, sine pecunia, sine uirga, ut et incentiua litis et instrumenta eriperet ultionis. <4 69> -C. LXIX.+ Ratio debet corrigere quod furore promulgatum est. Item ex libro -[XI.]+ ecclesiasticae ystoriae. Cum apud Tessalonicam, seditione exorta, quidam ex militaribus uir inpetu fuisset populi furentis exstinctus, Theodosius, repentini nuncii atrocitate succensus, ad ludos Circenses inuitari populum, eique ex inprouiso circumfundi milites, atque obtruncare passim, ut quisque occurrisset, gladio iubet, et uindictam dare non crimini, sed furori. Ob hoc cum a sacerdotibus Italiae redargueretur, agnouit delictum, culpamque cum lacrimis professus, publicam penitenciam in conspectu totius ecclesiae exegit, et in hoc sibi tempus ascriptum absque regali fastigio patienter inpleuit. Quibus omnibus illud quoque mirabiliter adiecit; leges sanxit in posterum, ut sententiae principium super animaduersione prolatae in diem tricesimum ab executoribus differrentur, quo locus misericordiae, uel, si res tulisset, penitenciae non periret. -663+ <4 70> -C. LXX.+ In dictandis sententiis rectores nullo furore ducantur. Item Gregorius. Summopere precauendum est ut rectores ecclesiae et qui publica iudicia exercent, in dictandis sententiis nullatenus leuitate aut furore ducti sint precipites, sed causis prius diligenter uentilatis, cum res, que ignorabatur, pleniter ad notitiam uenerit, diuina tunc et humana lex resoluatur, et secundum quod ibi constitutum est, remota personarum acceptione, diffinitiua proferatur sententia. Hinc est quod Moises querelas populi semper tabernaculum ingressus ad Dominum referebat, et iuxta quod Dominus inperabat iudicia proponebat, nimirum nos instituens, ut non ex corde nostro, sed ex precepto diuino condempnationis uel iustificationis sententiam proferamus. -+ <4 71> -C. LXXI.+ Iustum iudicium uendi non potest. Item Augustinus ad Macedonium. -[epist. LIV.]+ Non licet iudici uendere iustum iudicium, etsi liceat aduocato uendere iustum patrocinium, et iurisconsulto rectum consilium. <4 72> -C. LXXII.+ De eodem. Item Ysidorus. -[lib. III. de summo bono, c. 58.]+ Pauper dum non habet quod offerat, non solum audiri contempnitur, sed etiam contra ueritatem obprimitur. Cito uiolatur auro iustitia, nullamque reus pertimescit culpam, quam redimere nummis existimat. -Gratian.+ Huic itaque sententiae, que non amore iustitiae, sed ex alia qualibet causa fertur in quemquam, humiliter obediendum est. Unde in Niceno Concilio: -[c. 5.]+ <4 73> -C. LXXIII.+ Non recipiantur ab aliis qui suorum episcoporum contrahunt offensas. Seruetur et ista sententia, ut hi, qui ab aliis excommunicantur, ab aliis ad communionem non recipiantur. Requiratur sane, ne forte quis ex aliqua indignatione animi aut contentione, aut qualibet tali conmotione stomachi episcopi sui abstenti sint. Ut ita demum hi, qui ob culpas suas episcoporum suorum offensas merito contraxerunt, digne etiam a ceteris excommunicati similiter habeantur, quousque episcopo suo uisum fuerit humaniorem circa eos ferre sententiam. -Gratian.+ Item sententia est iniusta ex ordine, quando non seruato iudiciali ordine quilibet pro culpa sua dampnatur. -664+ Unde Gregorius scribit Constantino, Mediolanensi Episcopo: -[lib. VIII. epist. 30.]+ <4 74> -C. LXXIV.+ Res dubia non diffiniatur certa sententia. Graue satis est et indecens, ut in re dubia certa detur sententia. <4 75> -C. LXXV.+ Non credantur que certis iudiciis non demonstrantur. Item Augustinus in libro de penitencia. -[c. 3.]+ Quamuis uera sint quedam, tamen iudici non sunt credenda, nisi certis indiciis demonstrentur. <4 76> -C. LXXVI.+ Ante, quam examinentur, aliqui non iudicentur. Item Damasus Papa. -[epist. VI.]+ Eorum, qui accusantur, causas discutere non licet prius, quam canonice uocati ad sinodum ueniant, et presens per presentem agnoscat ueraciter et intelligat que ei obiciuntur. Quod et per sapientiam Salomonis dicitur: "Ante, quam scruteris, ne reprehendas. Intellige prius, et tunc increpa. Ante, quam audias, non reprehendas." Et licet apertissima sit contrariorum reprehensio, uerumtamen oportet ab his, qui dati sunt ad eorum examinationem, ordinem seruari. <4 77> -C. LXXVII.+ Qui falsum de alio profert, et qui crimina credit, uterque reus est. Item ex VIII. Sinodo. Non solum ille reus est, qui falsum de alio profert, sed et is, qui aurem cito criminibus prebet. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Cum ergo sententia ex ordine iniusta est, nec tunc ab ea recedendum est, quia etiam ante, quam sententia daretur in eum pro qualitate sui reatus ligatus apud Deum tenebatur. Contingit aliquando, ut adulter sententiam pro sacrilegio reportet, cuius reatum in conscientia non habet. Hec sententia, etsi iniusta sit, quia non est in eo crimen, super quod lata est sententia, tamen ab eo iuste reportata est, qui ex reatu adulterii iamdiu apud Deum excommunicatus fuerat. Et in hoc casu intelligenda est auctoritas illa Gregorii: "Sententia pastoris etc." -@. 1.+ Iustam sententiam uocat, quando crimen subest, super quod fertur: iniustam, quando illud non subest, que tamen timenda uel seruanda est, quia ex alio iam dudum dampnandus erat. Unde, cum premisisset Gregorius: "Utrum iuste an iniuste obliget pastor, pastoris tamen sententia timenda est gregi," subsecutus adiecit: "Ne is, qui subest, et cum iniuste forsitan ligatur, ipsam obligationis suae sententiam ex alia culpa mereatur. Pastor ergo uel absoluere indiscrete timeat, uel ligare. Is autem, qui sub manu pastoris est ligari timeat uel -665+ iniuste nec pastoris sui iudicium temere reprehendat: ne, etsi iniuste ligatus est, ex ipsa tumidae reprehensionis superbia culpa, que non erat, fiat." -@. 2.+ Aliquando nullum subest crimen, et tamen uel odio iudicis, uel factione inimicorum obpositam sibi sententiam dampnationis in se excipit. Unde Gregorius ait: <4 78> -C. LXXVIII.+ Quot modis humanum iudicium peruertitur. Quatuor modis humanum iudicium peruertitur: timore, dum metu potestatis alicuius ueritatem loqui pertimescimus; cupiditate, dum premio animum alicuius corrumpimus; odio, dum contra quemlibet aduersarium molimur; amore, dum amico uel propinquo prestare contendimus. -Gratian.+ Quam graue uero sit uel odio, uel amicitia, uel munere, uel metu, uel quolibet modo iudicium peruertere Augustinus testatur dicens: <4 79> -C. LXXIX.+ De his, qui aliquo modo iudicium peruertunt. Quicumque aut consanguinitate, aut amicitia, uel hostili odio, uel inimicitiis in iudicando ducitur, peruertit iudicium Christi, qui est iustitia, et fructum illius uertit in amaritudinem. <4 80> -C. LXXX.+ De his, qui metu potestatis ueritatem occultant. Idem ad Casulanum. Quisquis metu cuiuslibet potestatis ueritatem occultat, iram Dei super se prouocat, quia magis timet hominem quam Deum. Et post pauca: -@. 1.+ Uterque reus est, et qui ueritatem occultat, et qui mendacium dicit, quia et ille prodesse non uult, et iste nocere desiderat. <4 81> -C. LXXXI.+ De eodem. Item. Nemo peritorum aut prudentium putet, quod minus sit periculum in uerbis lingua mentiendo, quam manibus sanguinem fundendo. Melius est autem pro ueritate pati supplicium, quam pro adulatione beneficium. <4 82> -[C. LXXXII.]+ Item Pelagius Benigno Archiepiscopo. Unicuique prouidendum est, ne aliquem iniuste persequatur, iudicet et puniat, ne Iesum persequatur, iudicet et puniat. -Gratian.+ Hic quoque, qui ueritatem pro pecunia negat, uel falsum testimonium contra aliquem dicit, Deum negare uel uendere probatur. Unde Beda super Marcum: -666+ <4 83> -C. LXXXIII.+ Qui falsum testimonium dicunt, et ueritatem pro pecunia negant, sceleris Iudae participes fiunt. Abiit Iudas ad summos sacerdotes, et constituerunt ei pecuniam se daturos. Multi hodie scelus Iudae, quia Dominum ac magistrum suum, deumque pecunia uendiderit, uelut inmane et nefarium exhorrent, nec tamen cauent. Nam cum pro muneribus falsum contra quemlibet testimonium dicunt, profecto, quia ueritatem pro pecunia negant, Deum pecunia uendunt. Ipse enim dixit: "Ego sum ueritas." Cum societatem fraternitatis aliqua discordiae peste conmaculant, Deum produnt, quia Deus karitas est. Qui ergo karitatis et ueritatis iussa spernunt, Deum utique, qui karitas est et ueritas, produnt maxime cum non infirmitate uel ignorantia peccant, sed in similitudinem Iudae querunt oportunitatem, qualiter arbitris absentibus mendacio ueritatem, uirtutem crimine mutent. <4 84> -C. LXXXIV.+ Christum negat qui peruersis socium se facit. Item Ieronimus -[in epistolam ad Titum, c. I. in extremo.]+ Existimant quidam in eo tantum negari Deum, si in persecutione quis a gentibus conprehensus se confiteri rennuerit esse Christianum. Ecce Apostolus omnibus, que peruersa sunt, factis Deum asserit negari. Christus sapientia est, iustitia, ueritas, sanctitas, fortitudo. Negatur per insipientiam sapientia, per iniquitatem iustitia, per mendacium ueritas, per turpitudinem sanctitas, per inbecillitatem animi fortitudo. Quocienscumque uincimur uiciis atque peccatis, tociens Deum negamus, et e contrario, quociens bene quid agimus, Deum confitemur. Nec arbitrandum est in die iudicii illos tantum a Dei filio denegandos, qui in martirio Christum negauerunt, sed et illos omnes, quorum opere, uel sermone, uel cogitatione Christus negatur, negat uel confessus confitetur. De hac puto confessione quod discipulis precepit dicens: "Eritis michi testes in Ierusalem, et in omni Iudea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae." <4 85> -C. LXXXV.+ Qui Christianum se negat Christum negare conuincitur. Item Augustinus. -[tractatu CXIII. ad cap. 18. Ioannis.]+ Non solum abnegat Christum qui dicit eum non esse Christum, sed ille etiam qui, cum sit, negat se esse Christianum. Dominus enim non ait Petro, "discipulum meum te esse negabis." Negauit ergo ipsum, cum se negauit eius esse discipulum. Quid autem aliud isto modo, quam se negauit esse Christianum? Idem: -[tractatu LXVI.]+ -@. 1.+ Timendo carnis tuae mortem mortem dabis animae tuae. -667+ Quanta enim uita est confiteri Christum, tanta mors negare Christum. An Apostolus Petrus (sicut eum qui fauore peruerso excusare nituntur) Christum non negauit quia interrogatus ab ancilla hominem se nescire respondit? <4 86> -C. LXXXVI.+ Veritatem prodit non solum qui pro ueritate mendacium loquitur, sed etiam qui ueritatem non libere predicat. Item Iohannes Crisostomus. -[id est, Auctor operis imperfecti, in Matth. hom. 25.]+ "Nolite timere eos, qui occidunt corpus," ne forte propter timorem mortis non libere dicatis quod audistis, nec fiducialiter predicetis omnibus quod in aure soli audistis. Sicut ergo ex his uerbis ostenditur non solum ille proditor est ueritatis, qui transgrediens ueritatem palam pro ueritate loquitur mendacium, sed etiam ille, qui non libere pronunciat ueritatem, quam libere pronunciare oportet, aut non libere ueritatem defendit, quam libere defendere conuenit, proditor est ueritatis. Nam sicut sacerdos debitor est, ut ueritatem, quam audiuit a Deo, libere predicet, sic laicus debitor est, ut ueritatem, quam audiuit a sacerdotibus probatam quidem in scripturis, defendat fiducialiter. Quod si non fecerit, prodidit ueritatem. "Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem." -Gratian.+ Nec sententia potius iudicem ledit quam eum, in quem fertur. Unde Augustinus ait: <4 87> -C. LXXXVII.+ Iniuste aliquem anathematizans sibi, non alii nocet. Illud plane non temere dixerim, quod si quisquam fuerit fidelium anathematizatus iniuste, ei potius oberit, qui facit, quam ei qui hanc patitur iniuriam. Spiritus enim sanctus habitans in sanctis, per quem quisque ligatur aut soluitur, inmeritam nulli ingerit penam. Per eum quippe diffunditur karitas in cordibus nostris, que non agit perperam. Pax ecclesiae dimittit peccata, et ab ecclesiae pace alienis tenet peccata non secundum arbitrium hominum, sed secundum arbitrium Dei. Petra tenet, petra dimittit; columba tenet, columba dimittit. -[Gratian.]+ Item Salomon: "Sicut auis in incertum uolans, et passer quolibet uadens, sic maledictum frustra prolatum uenit super eum, qui misit illud." <4 88> -C. LXXXVIII.+ Cuius uita offitio non congruit, alios ligatus soluit. Item Gregorius in omelia XXVI. Plerumque contingit, ut iudicis locum teneat, cui ad locum uita minime concordat, ac sepe agitur, -668+ ut uel dampnet inmeritos, uel alios ipse ligatus soluat, sepe in soluendis ac ligandis subditis suae uoluntatis motus, non autem causarum merita sequitur. Unde fit, ut ipse ligandi et soluendi potestate se priuet et cet. Et infra: -@. 1.+ Sepe fit, ut erga quemlibet proximum odio uel gratia moueatur pastor. Iudicare autem de subditis digne etc. Et infra: Unde recte per prophetam dicitur: "Mortificabant animas, que non moriuntur, et uiuificabant animas, que non uiuunt." Non morientem quippe mortificat qui iustum dampnat, et non uicturum uiuificare nititur qui reum a supplicio soluere conatur. -@. 2.+ Causae ergo pensandae sunt, et tunc ligandi ac soluendi potestas exercenda. Videndum est, que culpa precessit, et que sit penitentia secuta post culpam, ut quos omnipotens Deus per conpunctionis gratiam uisitat, illos pastoris sententia absoluat. Tunc enim uera est absolutio etc. Et infra: -@. 3.+ Ex qua consideratione intuendum est, quod illos debemus nos per pastoralem auctoritatem soluere, quos auctorem nostrum cognoscimus per suscitantem gratiam uiuificare. Et infra: -@. 4.+ Veniat itaque foras mortuus, id est culpam confiteatur peccator. Venientem uero foras discipuli soluunt, quia pastores ecclesiae ei debent penam amouere, quam meruit qui non erubuit confiteri quod fecit. -@. 5.+ Hec de solutionis ordine breuiter diximus, ut sub magno moderamine pastores ecclesiae uel soluere debeant, uel ligare. <4 89> -C. LXXXIX.+ Viribus caret sententia iniuste prolata. Item Calixtus Papa. -[epist. I. ad Benedictum Episcopum].+ -+ Iniustum iudicium et diffinitio iniusta, regio metu et iussu, aut cuiuscumque episcopi aut potentis a iudicibus ordinata uel acta, non ualeat. -@. 1.+ Homini religioso parum esse debet inimicitias aliorum non exercere, uel augere male loquendo, nisi etiam eas extinguere bene loquendo studuerit. -@. 2.+ Melior est in malis factis humilis confessio quam in bonis superba gloriatio. <4 90> -C. XC.+ Premium meretur qui iniuste maledicitur. Item Augustinus super Psalmo CII. -[ad uers. Faciens misericordias Dominus.]+ Qui iustus est, et iniuste maledicitur premium illi redditur. -Gratian.+ Hic etsi, ut dictum est, non teneatur ligatus apud Deum, sententiae tamen parere debet, ne ex superbia ligetur qui prius ex puritate conscientiae absolutus tenebatur. -VII. Pars.+ -@. 1.+ Item est quando contra equitatem sententia fertur, ueluti quando subditi non possunt cogi ad malum, scientes obedientiam non esse seruandam prelatis in rebus illicitis. -669+ Unde Euticianus Papa ait: <4 91> -C. XCI.+ Non est obediendum episcopo, qui pro hereticis missam canere iubet. Si quis episcopus aut abbas presbitero aut monacho suo iusserit missas pro hereticis cantare, non licet. Non enim expedit obedire eis. <4 92> -C. XCII.+ Preceptis non obedire multociens expedit. Item Augustinus. Non semper malum est non obedire precepto; cum enim Dominus iubet ea, que Deo sunt contraria, tunc ei obediendum non est. <4 93> -C. XCIII.+ De eodem. Item Ieronimus in epistola ad Ephesios. Si dominus iubet ea, que non sunt contraria sacris scripturis, subiciatur domino seruus. Sin uero contraria precipit, magis obediat spiritus quam corporis domino. Et infra: -[c. 3.]+ -@. 1.+ Si bonum est quod precipit inperator, iubentis exsequere uoluntatem; si malum responde: "Oportet Deo magis quam hominibus obedire." Hoc ipsum et de seruis apud dominos, et de uxoribus apud uiros, et de filiis apud patres quod in illis tantum debeant dominis, uiris, parentibus esse subiecti, que contra Dei mandata non sunt. <4 94> -C. XCIV.+ Non sunt audiendi qui contra Deum aliquid iubent. Item Ambrosius. Iulianus inperator, quamuis esset apostata, habuit tamen sub se Christianos milites, quibus cum dicebat, producite aciem pro defensione reipublicae, obediebatur ei. Cum autem diceret eis, producite arma in Christianos, tunc cognoscebant inperatorem celi. <4 95> -C. XCV.+ Non iubet aliquid iniustum qui Deum timere probatur. Item Fabianus Papa. -[epist. II. omnibus Episcopis]+ Qui omnipotentem Deum metuit, nec contra euangelium nec contra apostolos, nec contra prophetas uel sanctorum Patrum instituta agere aliquid ullomodo consentit. <4 96> -C. XCVI.+ Et qui peccat, et qui peccanti consentit uterque dampnatur. Item Nicolaus Papa Lothario Regi. Ita corporis tui cedere motibus consensisti, et relaxatis -670+ uoluptatum habenis temetipsum in lacum miseriae et in lutum fecis prohibitum deiecisti, ut qui positus fueras ad gubernacionem populorum effectus sis ruina multorum. Probat hoc Teugaldi et Guntarii dudum episcoporum legitimus casus, qui pro eo, quod te minime conpetenter erudierunt, quin stet imo quia preuaricationem tuam tegere argumentis suis, et sub quadam iustitiae specie, fucatis quibusdam exquisitis adinuentionibus, equitatem obruere studuerunt, nostra sunt apostolica auctoritate depositi, et ab omni episcopatus regimine regulariter sequestrati. <4 97> -C. XCVII.+ De eodem. Item Augustinus. -[sermone VI. de uerbis Domini]+ Qui resistit potestati Dei ordinationi resistit. Sed quid si illud iubeat, quod non debeas facere? Hic sane contempne potestatem. Ipsos humanarum legum gradus aduerte. Si aliquid iusserit curator, non faciendum est? Tamen, si contra proconsulem iubeat, non utique contempnis potestatem, sed eligis maiori seruire. Nec hinc debet minor irasci, si maior prelatus est. Rursum si aliquid ipse consuli iubeat, et aliud iubeat inperator, si uel aliud inperator et aliud Deus, quid iudicatis? Maior potestas Deus. Da ueniam, o inperator: tu carcerem, ille gehennam minatur. Hinc iam tibi assumenda est fides tua tamquam scutum, in quo possis omnia ignita iacula inimici extinguere. <4 98> -[C. XCVIII.]+ Idem Donatistis. -[epist. CLXVI.]+ Inperatores, si in errore essent (quod absit), pro errore suo contra ueritatem leges darent, per quas iusti et probarentur, et coronarentur, non tamen faciendo quod illi iuberent, quia Deus prohibet. Sicut iusserat Nabuchodonosor, ut aurea statua adoraretur, quod qui facere noluerunt Deo talia prohibenti placuerunt. Quando autem inperatores ueritatem tenent pro ipsa contra errorem iubent. Quod quisquis contempserit ipse sibi iudicium acquirit. Nam inter homines penas luit, et apud Deum frontem non habebit, quia hoc facere noluit, quod ei per cor regis ipsa ueritas iussit. Sicut ipse Nabuchodonosor, post miracula salutis trium puerorum conmotus atque mutatus, pro ueritate contra errorem edictum proposuit, ut quicumque blasphemarent deum Sidrac, Misac et Abdenago, in interitum irent, et -671+ domus eorum in dispersionem. Et non uultis, ut aliquid tale contra uos iubeant inperatores Christiani, cum sciant a uobis, quos rebaptizatis, Christum exsufflari? Idem in Psalmis: -@. 1.+ Iulianus extitit infidelis inperator. Nonne extitit apostata, iniquus, ydolatra? Milites Christiani seruierunt inperatori infideli. Ubi ueniebatur ad causam Christi, non agnoscebant nisi illum, qui in celo erat. Quando uolebat, ut ydola colerent, ut turificarent, preponebant illi Deum. Quando autem dicebat, producite aciem, ite contra illam gentem, statim obtemperabant et distinguebant deum eternum a domino temporali. -+ <4 99> -C. XCIX.+ Per obedientiam bonum deserere, numquam malum facere licet. Item Gregorius. -[c. 12. lib. XXXV. in Iob.]+ Quid ergo mirum, si peccator homo obedientiae in presentis uitae breuitate se subicit, quando hanc mediator Dei et hominum, et cum obedientes remunerat, non relinquit? Sciendum tamen est, numquam per obedientiam malum fieri, aliquando autem debet per obedientiam bonum, quod agitur, intermitti. Neque enim mala arbor in paradiso extitit, quam Deus homini ne contingeret interdixit; sed ut melius per obedientiae meritum homo bene conditus cresceret, dignum fuerat, ut etiam a bono prohiberetur quatinus tanto uerius hoc, quod ageret, uirtus esset, quanto et a bono cessans auctori suo se subditum humilius exhiberet. <4 100> -C. C.+ Apud Deum maledicitur qui peccantibus consentit. Item Ysidorus. Qui consentit peccantibus, et defendit alium delinquentem, maledictus erit apud Deum et homines, et corripietur increpatione seuerissima. Hinc et quidam sanctissimus Pater ait: "Si quis peccantem defendit, acrius quam ille, qui peccauit, coherceatur." Hinc etiam alius Pater ait: "Si quis alterius errori consentit, sciat se cum illo simili modo culpabilem iudicandum." <4 101> -C. CI.+ Non est obediendum quod contra Deum precipitur. Item Ysidorus. Si is, qui preest, fecerit, aut cuiquam quod a Domino prohibitum est facere iusserit, uel quod preceptum est preterierit aut preterire mandauerit, S. Pauli apostoli sententia ingerenda est, dicentis: "Etiamsi nos aut angelus de celo euangelizauerit uobis anathema sit, preterquam quod uobis euangelizauimus." Idem: -@. 1.+ Si quis prohibet nobis quod a Domino preceptum est, uel rursum inperat fieri quod Dominus fieri prohibet, -672+ execrabilis sit omnibus, qui diligunt Deum. Idem: -@. 2.+ Is, qui preest, si preter uoluntatem Dei, uel preter quod in scripturis sanctis euidenter precipitur, uel dicit aliquid, uel inperat tamquam falsus Dei testis aut sacrilegus habeatur. -+ -Gratian.+ Cum ergo subditi excommunicantur, quia ad malum cogi non possunt, tunc sententiae non est obediendum, quia iuxta illud Gelasii: "Nec apud Deum, nec apud ecclesiam eius, quemquam grauat iniqua sententia." -VIII. Pars.+ -@. 1.+ Quod autem supra communicantes excommunicatis de ecclesia abici iubentur, non de quolibet modo communicantibus intelligendum est. Unde Nicolaus Papa Igmaro, Remorum Archiepiscopo: <4 102> -C. CII.+ De his, qui cum excommunicatis communicant. Excellentissimus rex Karolus apostolatum nostrum consuluit, quid sit agendum de his, qui communicant cum his, qui cum Engiltruda sepe dampnata communicant femina, quoniam eam cum communicatoribus suis et fautoribus pari uinculo anathematis constat esse astrictam. Quapropter nunc beatitudini tuae iniungimus, ut, super hoc nostra auctoritate fretus, curam de his sumere studeas, et quia docta diuinitus sanctitas tua ualde nouit, aliud esse ex necessitate, aliud ex ignorantia, atque aliud, quod studio delinquitur, istudque posterius duobus prioribus strictius esse puniendum, idcirco sollerter inuigilet, et cauta districtione singulorum modos diiudicet, quatinus hi qui ex necessitate uel ignorantia delinquunt auctoritate nostra per te absoluantur: si tamen ipsa eorum ignorantia, uel necessitas uera, et non simulata, uel non ex uoluntate processerit, quia, ut bene nosti, sunt plerique qui possunt quidem, sed nolunt recta nosse. Unde Psalmista de huiusmodi: "Noluit," inquit, "intelligere, ut bene ageret." Illos autem, qui studio suo obligantur, et contemptu interdicta nostra postponunt, non nisi digna satisfactione preueniente uolumus a te prorsus absolui. <4 103> -C. CIII.+ De his, qui sine culpa excommunicatis communicant. -+ Item Gregorius VII. -[lib. V. Regesti, in Concilio Romae habito]+ Quoniam multos peccatis nostris exigentibus pro causa excommunicationis perire cottidie cernimus, partim ignorantia, partim nimia simplicitate, partim timore, partim etiam ex necessitate, deuicti misericordia anathematis sententiam ad tempus, prout possumus, temperamus. Apostolica itaque auctoritate ab anathematis uinculo hos subtrahimus, uidelicet uxores, filios, seruos, ancillas, -673+ seu mancipia, nec non rusticos et seruientes nec non et omnes alios, qui non adeo curiales sunt, ut eorum consilio scelera perpetrentur, et eos, qui ignoranter excommunicatis communicant, siue illos, qui communicant cum illis, qui excommunicatis communicant. Quicumque autem aut orator, siue peregrinus, aut uiator in terram excommunicatorum deuenerit, ubi non possit emere uel non habeat unde emat, ab excommunicatis accipiendi damus licentiam. Et si quis excommunicatis non in sustentatione superbiae, sed humanitatis causa dare aliquid uoluerit, non prohibemus. -+ <4 104> -C. CIV.+ De Bonifatio, qui excommunicatis et pseudoepiscopis se non communicaturum iurauit. Item Bonifatius Martir Zachariae Papae. -[in epist., quae incipit: "Paternae."]+ Antecessor predecessoris uestri uenerandae memoriae Gregorius, dum me indignum ordinauit et ad predicandum uerbum Dei Germanicis gentibus misit, sacramento me astrinxit, ut canonicis et iustis episcopis et presbiteris in uerbo et facto et consensu astipulator et adiutor fierem. Hoc autem cum diuina gratia inplere studui; falsos autem sacerdotes ypocritas et seductores populorum uel corrigerem ad uiam salutis, uel declinarem et abstinerem a communione ipsorum; quod ex parte seruaui, et ex parte custodire et inplere non potui; sed spiritualiter inpleui sacramentum, quia in consensum et in consilium eorum non uenit anima mea, corporaliter autem ab eis omnino abstinere non potui. Dum enim uenissem ad principem Francorum cogente ecclesiarum necessitate, non tales ibi reperi quales uolui, sed tamen in sancta communione corporis Christi illis non communicaui. <4 105> -C. CV.+ Excommunicatis non communicat qui eis animo non consentit. Item Zacharias Papa Bonifatio Martiri. -[in epistola, cuius initium est: "Benedictus Deus."]+ Quod predecessor noster beatae memoriae Gregorius, huius sedis apostolicae presul, dum ad predicandum uerbum euangelii tuam misisset fraternitatem in Germaniae partibus et gentibus illis paganis, et uerbo pollicitationis illam uoluit esse ante munitam, ita ut orthodoxos episcopos, presbiteros, uel quoscumque reperire potuisses in uerbo exhortationis perfectos, amplius confirmares, et eis communicares (quod et factum est); si -674+ quos uero seductores episcopos aut pseudopresbiteros a recto fidei tramite deuiantes reperisses, nulla tibi cum eis esset communio, quod te, Deo solatiante, usque ad presens spiritualiter seruasse confessus es, uel, si omnino propter principalem et humanum fauorem gentis Francorum, dum ad eos accessisses, corporaliter abstinere non ualuisti cogente ecclesiarum Dei necessitate, et tamen in eorum consilio et communionis consensu anima tua non est coinquinata: itaque propter hoc, quod cum eis conuersatus es, non consentiens iniquitati eorum, nullum tibi est detrimentum coram Deo. -IX. Pars.+ -Gratian.+ Excommunicationis autem forma et modus, atque reconciliationis hic est: <4 106> -C. CVI.+ Modus et forma excommunicationis. Debent duodecim sacerdotes episcopum circumstare, et lucernas ardentes in manibus tenere, quas in conclusione anathematis uel excommunicationis proicere debent in terram et conculcare pedibus; deinde epistola per parrochias mittatur, continens excommunicatorum nomina et causam excommunicationis. <4 107> -C. CVII.+ De eodem. Item ex Concilio Aurasico. Canonica instituta et sanctorum Patrum exempla sequentes, ecclesiarum Dei uiolatores N. auctoritate Dei et iudicio sancti Spiritus a gremio sanctae matris ecclesiae et a consortio totius Christianitatis eliminamus, quoadusque resipiscant et ecclesiae Dei satisfaciant. <4 108> -C. CVIII.+ Modus reconciliationis excommunicatorum. Item ex eodem. Cum aliquis uel excommunicatus, uel anathematizatus, penitencia ductus ueniam postulat et emendationem promittit, episcopus, qui eum excommunicauit, ante ianuas ecclesiae uenire debet, et duodecim presbiteri cum eo, qui eum hinc et inde circumstare debent. Et si ille terrae prostratus ueniam postulat, et de futuris cautelam spondet, tunc episcopus apprehensa manu eius dextera, in ecclesiam illum introducat, et communioni Christianae reddat, et septem psalmos penitenciales decantet cum istis precibus: Kyrie eleison, Pater noster, saluum fac seruum tuum. Oratio: Presta, quesumus Domine, huic famulo tuo dignum penitenciae fructum, ut ecclesiae tuae sanctae, a cuius integritate deuiauerat peccando, admissorum ueniam consequendo reddatur innoxius. Per Dominum. -675+ -X. Pars.+ -Gratian.+ Presbiteris uero, qui excommunicati sacrum ministerium contingere presumunt, que penitencia sit inponenda, Iohannes VIII. Clero et ordini Salonitano scribens diffinit, dicens: <4 109> -C. CIX.+ Que sit penitencia sacerdotum, qui excommunicati sacrum ministerium presumunt. De illis presbiteris, qui tempore sanctissimi predecessoris nostri domini Papae Nicolai excommunicati sacrum ministerium contingere presumpserunt, ipsi in se dampnationis (sicut canones statuunt) sententiam intulerunt. Tamen, quia miseratio apostolica ueniam solet prestare correctis, ob multitudinem misericordiae illis hanc indulgentiam exhibemus, ut, sancta communione saginati, studeant tribus annis continuis per ebdomadam omni secunda et sexta feria a uino et a carne penitus ieiunare, et ultra lugenda nequaquam committere. -Gratian.+ Qui autem excommunicatis communicant pro modo peccati penitenciae modum accipiant. Unde Urbanus II. Genebaldo Constantiensi Episcopo: <4 110> -C. CX.+ Pro modo peccati puniantur qui excommunicatis communicant. Sanctis quippe canonibus cautum constat, ut quicumque excommunicatis communicauerit excommunicetur. Ipsius tamen penitenciae atque absolutionis modos eo moderamine decernimus, ut quicumque seu ignorantia seu timore, seu necessitate negocii cuiusquam maximi et maxime necessarii eorum se conuictu, oratione, salutatione osculoue contaminauerint, cum minoris penitenciae medicina societatis nostrae participium sortiantur. Eos uero, qui aut spontanee, aut negligenter inciderint, sub ea uolumus disciplinae cohercione suscipi, ut ceteris metus incutiatur. <1 C> <2 12> -CAUSA XII.+ -GRATIANUS.+ Quidam clerici propria relinquere uolunt; de suis et ecclesiae rebus testamenta conficiunt; de rebus ecclesiae nonnulla largiuntur. -(Qu. I.)+ Modo primum queritur: Utrum clericis liceat proprium habere? -(Qu. II.)+ Secundo, an res ecclesiae, que ab eis datae sunt, possint constare aliqua firmitate eis, qui eas acceperunt? -(Qu. III.)+ Tertio, si ante tempus suae ordinationis, qui nichil habere uidebantur et post ordinationem aliqua inuenisse noscuntur, an possint ea quibus uoluerint, relinquere an non? -(Qu. IV.)+ Quarto, si de suis et ecclesiae rebus aliqua acquisisse -676+ noscuntur, an utrique communiter, an singulariter ecclesiae uel sacerdoti iure proueniant? -(Qu. V.)+ Quinto, si testamenta eis liceat conficere? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Clericos nichil possidere multis auctoritatibus iubetur. Ait enim Tolletanum Concilium: -[IV. c. 23.]+ <4 1> -C. I.+ Inpuberes et adolescentes, in uno conclaui manentes, probatissimo seniori deputentur. Omnis etas ab adolescentia in malum prona est. Nichil incertius quam uita adolescentium. Ob hoc constituere oportuit, ut, si qui inpuberes, aut adolescentes in clero existunt, omnes in uno conclaui atrii conmaneant ut lubricae etatis annos non in luxuria, sed in disciplinis ecclesiasticis agant, deputati probatissimo seniori, quem et magistrum doctrinae, et testem uitae habeant. -@. 1.+ Quod si aliqui ex his pupilli existunt, sacerdotali tutela foueantur, ut et uita eorum a criminibus intacta sit, et res ab iniuria inpiorum. Qui autem his preceptis resultauerint, monasteriis deputentur, ut uagantes animae et superbae seueriori regula distringantur. <4 2> -C. II.+ Omnibus clericis communis est uita seruanda. Item Clemens in epistola IV. Dilectissimis fratribus et condiscipulis, Ierosolimis cum karissimo fratre Iacobo et coepiscopo habitantibus, Clemens episcopus. Communis uita, omnibus est necessaria, fratres, et maxime his, qui Deo inreprehensibiliter militare cupiunt, et uitam apostolorum eorumque discipulorum imitari uolunt. -@. 1.+ Communis enim usus omnium, que sunt in hoc mundo, omnibus hominibus esse debuit. Sed per iniquitatem alius hoc dixit esse suum, et alius istud et sic inter mortales facta est diuisio. -@. 2.+ Denique Grecorum quidam sapientissimus, hec ita esse sciens, communia debere, ait, esse amicorum omnia. In omnibus autem sunt sine dubio et coniuges. "Et sicut non potest," inquit, "diuidi aer, neque splendor solis, ita nec reliqua, que communiter omnibus data sunt ad habendum, diuidi debere, sed habenda esse communia." Unde et Dominus per Prophetam loquitur, dicens: "Ecce quam bonum et quam iucundum, et reliqua." -@. 3.+ Istius enim consuetudinis more retento etiam apostoli eorumque discipuli, ut predictum est, una nobiscum et uobiscum communem uitam duxerunt. Ut enim bene nostis, erat multitudinis -677+ eorum cor unum et anima una, nec quisquam eorum aut nostrum de his, que possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed omnia illis et nobis erant communia, nec quisquam egens erat inter nos. -@. 4.+ Omnes uero, qui domos uel agros possidebant, uendebant eos, et precia eorum et reliquas res, quas habebant, offerebant, ponentes ante pedes apostolorum (sicut nobiscum quidam uestrum cognouerunt et uiderunt), et diuidebant singulis, prout cuique opus erat. -@. 5.+ Ananias autem uir austerus, et Saphira uxor eius, quia mentiti sunt apostolis de precio agrorum suorum, quos uendiderant, nobis presentibus, in conspectu omnium circumstantium a conspectu apostolorum propter peccatum eorum et mendacium, quod fecerunt, mortui delati sunt ambo. Quapropter hec cauenda uobis mandamus, et doctrinis et exemplis apostolorum obedire precipimus, quia hi, qui mandata eorum postponunt, non solum rei, sed etiam extorres fiunt. Que non solum uobis cauenda, sed etiam omnibus predicanda sunt. -@. 6.+ Unde consilium dantes uestram prudentiam hortamur, ut ab apostolicis regulis non recedatis, sed communem uitam ducentes, et scripturas sacras recte intelligentes, que bene nouistis adinplere satagatis. <4 3> -C. III.+ Iuxta ecclesiam clericorum claustra constituantur. Item Eugenius Papa -[II.]+ et Leo IX. Necessaria etenim res existit, ut iuxta ecclesiam claustra constituantur, in quibus clerici disciplinis ecclesiasticis uacent. Itaque omnibus sit unum refectorium ac dormitorium, seu ceterae officinae ad usus clericorum necessariae. Ministri uero post episcopum super eos eligantur, quorum uita atque doctrina illos potius exornet quam dehonestet. -Gratian.+ Nec in atrio ecclesiae alia edificia nisi clericorum ponantur. Unde Nicolaus Papa: <4 4> -C. IV.+ In atrio ecclesiae nisi clericorum edificia minime ponantur. Nulla edificia in atrio ecclesiae ponantur nisi tantum clericorum. <4 5> -C. V.+ Clericus nichil seculare possideat. Item Ieronimus ad Nepotianum. Clericus, qui Christi ecclesiae seruit, interpretetur primum uocabulum suum, et, nominis diffinitione prolata, nitatur esse quod dicitur. Si enim KLEROS grece latine sors appellatur, propterea clerici dicuntur, quia de sorte Domini sunt, uel quia ipse Dominus sors, id est pars, clericorum est. Et quia uel ipse pars Domini est, uel Dominum partem habet, talem se exhibere debet, ut ipse possideat Dominum, et ipse possideatur a Domino. Qui Dominum possidet et cum Propheta dicit: "Pars mea Dominus," nichil extra Dominum habere potest. Quod -678+ si quippiam aliud habuerit preter Dominum, pars eius non erit Dominus; uerbi gratia, si aurum, si argentum, si possessiones, si uariam suppellectilem, cum istis partibus Dominus non dignatur fieri pars eius. Si autem ego pars Domini sum, et funiculus hereditatis eius, non accipio partes inter ceteras tribus, sed quasi Leuita et sacerdos uiuo de decimis, et altari seruiens altaris oblatione sustentor. Habens uictum et uestitum, his contentus ero, et nudam crucem nudus sequor. <4 6> -C. VI.+ Nichil preter Deum habeat qui in eius sortem eligitur. Item Ambrosius de fuga seculi. -[c. 2.]+ Cui portio Deus est nichil debet curare nisi Deum, ne alterius inpediatur necessitatis munere. Quod enim ad alia offitia confertur, hoc religionis cultui atque huic nostro offitio decerpitur. Hec enim uera est sacerdotis fuga, abdicatio domesticorum, et quedam alienatio karissimorum, ut suis se abneget qui Deo seruire gestit. <4 7> -C. VII.+ Clericis et Deo deuotis nec causas agere, nec aliquid proprium habere licet. Item Ieronimus ad quendam suum Leuitam, de duobus generibus hominum. Duo sunt genera Christianorum. Est autem genus unum, quod mancipatum diuino offitio, et deditum contemplationi et orationi, ab omni strepitu temporalium cessare conuenit, ut sunt clerici, et Deo deuoti, uidelicet conuersi. KLEROS enim grece latine sors. Inde huiusmodi homines uocantur clerici, id est sorte electi. Omnes enim Deus in suos elegit. Hi namque sunt reges, id est se et alios regentes in uirtutibus, et ita in Deo regnum habent. Et hoc designat corona in capite. Hanc coronam habent ab institutione Romanae ecclesiae in signo regni, quod in Christo expectatur. Rasio uero capitis est temporalium omnium depositio. Illi enim uictu et uestitu contenti nullam inter se proprietatem habentes, debent habere omnia communia. -@. 1.+ Aliud uero est genus Christianorum, ut sunt laici. LAOS enim est populus. His licet temporalia possidere, sed non nisi ad usum. Nichil enim miserius est quam propter nummum Deum contempnere. His concessum est uxorem ducere, terram colere, inter uirum et uirum iudicare, causas agere, oblationes super altaria ponere, decimas reddere, et ita saluari poterunt, si uicia tamen benefaciendo euitauerint. <4 8> -C. VIII.+ Clerici nichil possideant proprium. Item Gregorius Augustino Anglorum Episcopo. -[responsionum c. 1. et 2.]+ Quia tua fraternitas monasterii regulis erudita seorsum non debet fieri a clericis suis in ecclesia Anglorum, que auctore Deo nuper ad fidem perducta est, hanc debet instituere conuersationem, que in inicio fuit Patribus -679+ nostris, in quibus nullus eorum ex his, que possidebat, proprium habebat, sed erant illis omnia communia. -@. 1.+ Si qui uero sunt clerici extra sacros ordines constituti, qui se non possunt continere, sortiri uxores debent, et stipendia sua accipere exterius, quia et de eisdem Patribus nouimus scriptum: "quod diuidebant prout cuique opus erat." De eorum quoque stipendio cogitandum atque prouidendum est, et sub ecclesiastica regula sunt tenendi, ut bonis moribus uiuant, et canendis psalmis inuigilent, et ab omnibus illicitis cor, et linguam, et corpus Deo auctore conseruent. -@. 2.+ Communiter autem uiuentibus iam de faciendis porcionibus, uel exhibenda hospitalitate, et adinplenda misericordia a nobis quid erit loquendum, cum omne, quod superest necessitatibus in causis piis ac religiosis erogandum est? Domino magistro omnibus dicente: "Quod superest date elemosinam, et omnia munda sunt uobis." <4 9> -C. IX.+ Clericis omnia communia esse debent. Item Urbanus Papa omnibus catholicis. -[epistola unica, c. 1.]+ Scimus uos non ignorare, quia hactenus uita communis inter omnes Christianos uiguit, et adhuc Dei gratia uiget, et maxime inter eos, qui in sorte Domini sunt electi, id est clericos, sicut in Actibus apostolorum legitur: "Multitudinis autem credentium erat cor unum, et anima una, nec quisquam eorum, que possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia." Et infra: -@. 1.+ Quicumque uestrum communem uitam susceptam habet, et uouit se nichil proprium habere, uideat ne pollicitationem suam irritam faciat, sed hoc, quod Domino pollicitus est, fideliter custodiat, ne dampnationem sibi, sed premium acquirat quoniam satius est non uouere, quam uotum, prout melius potest, non perficere. Grauius enim puniuntur qui uotum fecerunt aut fidem perceperunt, et uotum non perfecerunt aut in malis uitam finierunt, quam illi, qui sine uoto aut fide mortui sunt, et tamen bona egerunt opera. <4 10> -C. X.+ De eodem. Item Augustinus in sermone de communi uita clericorum. Nolo, ut aliquis de nobis inueniat male uiuendi occasionem. Prouidemus enim bona, ut ait Apostolus, non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus. Propter nos conscientia nostra nobis necessaria est, propter uos fama nostra non pollui, sed pollere debet in -680+ uobis. Duae sunt res, conscientia et fama. Conscientia necessaria est tibi, fama proximo tuo. Qui fidens conscientiae negligit famam suam, crudelis est. Et infra: -@. 1.+ Nulli in societate nostra licet aliquid habere proprium; sed forte aliqui habent, nulli licet, sed qui habuerint faciunt quod non licet. Et post pauca: -@. 2.+ Enthecam habere non licet. Non est episcoporum aurum seruare, et a se reuocare mendicantis manum. Cottidie tam multi petunt, tam multi gemunt, tam multi inopes nos interpellant, ut plures tristes relinquamus, quia quod dare omnibus possimus non habemus. Non habemus ergo enthecam. Et infra: -@. 3.+ Qui habuerit proprium, uel habere uoluerit, et de proprio uiuere, et contra precepta ista facere, parum est ut dicam, non mecum manebit, sed nec clericus erit. Dixeram enim, et scio me dixisse, ut si nollent etiam suscipere socialem uitam mecum, non illis tollerem clericatum, seorsum manerent, seorsum uiuerent. Malui enim habere uel claudos, quam plangere mortuos. Qui enim ypocrita est mortuus est. Quomodo ergo, quicumque uoluisset extra manere, et de suo uiuere, non tollerem clericatum ei? ita modo, quia placuit eis Deo propitio hec socialis uita, quisquis cum ypocrisi uixerit, quisquis inuentus fuerit habens proprium, non illi permitto, ut inde faciat testamentum, sed delebo eum de tabula clericorum. Item: -@. 4.+ Qui non uult mecum manere et in communi uiuere, habeat libertatem, sed uideat, utrum habere possit felicitatis hereditatem. <4 11> -C. XI.+ Non licet aliquid habere his, qui suis renunciant et communiter uiuere spondent. Idem. -[serm. III. de communi uita clericorum]+ Non dicatis uos aliquid habere proprium, sed sint uobis omnia communia. Et infra: -@. 1.+ Quicumque autem progressus in tantum fuerit malum, ut occulte litteras ab aliquo uel quodlibet munus accipiat, si hoc ultro confitetur, parcatur illi, et oretur pro illo. Si autem deprehenditur atque conuincitur, secundum arbitrium presbiteri uel prepositi grauius emendetur. Et infra: -@. 2.+ Cum huius nostrae congregationis fratres non solum facultatibus, sed uoluntatibus propriis in ipsa ordinis susceptione renunciauerint, et se per promissam obedientiam penitus aliorum potestati, et inperiis in Christo et pro Christo subdiderint, certum est eos nichil habere, possidere, dare, uel accipere sine superioris licentia debere. -@. 3.+ Quod si propinquus, uel amicus, uel quilibet fratrum cuiquam aliquid offerre uoluerit, primo quidem priori insinuetur, et sic -681+ suscipiatur, si ipse mandauerit. De quo tamen nichil aliud fiat, nisi quod priori placuerit. <4 12> -C. XII.+ De eodem. Idem. -[tractatu L. ad c. 12. Iohannis]+ Exemplum Domini accipite conuersantis in terra. Quare habuit loculos cui angeli ministrabant, nisi quia ecclesia ipsius loculos habitura erat? Quare furem admisit, nisi ut eius ecclesia fures cum patitur tolleret? <4 13> -C. XIII.+ Ecclesiarum prepositi rerum earundem dispensatores efficiuntur. Item Prosper. -[de uita contemplatiua, lib. II. c. 9.]+ Expedit facultates ecclesiae possideri, et proprias perfectionis amore contempni. Non enim propriae sunt, sed communes ecclesiae facultates, et ideo quisquis omnibus, que habuit, dimissis aut uenditis fit rei suae contemptor, cum prepositus factus fuerit ecclesiae, omnium, que habet ecclesia, efficitur dispensator. Denique S. Paulinus, ut ipsi melius nostis, ingentia predia, que fuerunt sua, uendita pauperibus erogauit; sed cum factus esset episcopus, non contempsit ecclesiae facultates, sed fidelissime dispensauit. Quo facto satis ostendit, et propria debere propter perfectionem contempni, et sine impedimento perfectionis posse ecclesiae facultates, que sunt profecto communia, possidere. Quid S. Ylarius? nonne et ipse omnia sua aut parentibus reliquit, aut uendita pauperibus erogauit? Is tamen, cum merito perfectionis suae fieret ecclesiae Arelatensis episcopus, que illa tunc habebat ecclesia non solum possedit, sed etiam acceptis fidelium numerosis hereditatibus ampliauit. Itaque homines tam secularium quam diuinarum litterarum sine ambiguitate doctissimi, si scirent res ecclesiae contempni debere, nunquam eas debuerant suscipere, qui omnia reliquerant. <4 14> -C. XIV.+ Diaconi uel quelibet religiosae personae regularem uitam ducere cogantur. Item Gregorius Felici Episcopo de Acropoli. -[lib. II. ep. 29.]+ Quoniam Velina, Vixentina, et Blandina ecclesiae, tibi in uicino constitutae sunt, propterea fraternitati tuae earum solempniter operam uisitationis iniungimus, illud pre omnibus conmonentes, ut, ubicumque prefatarum ecclesiarum, siue dioceseos -682+ earum, uel diaconi uel religiosae personae inuentae fuerint, districte ac canonice uiuant. <4 15> -C. XV.+ Quare in primitiua ecclesia predia uendebantur. Item Melciades Papa. Futuram ecclesiam in gentibus apostoli preuidebant; idcirco predia in Iudea minime sunt adepti, sed precia tantummodo ad fouendos egentes. At uero, cum inter turbines et aduersa mundi succresceret ecclesia, ad hoc usque peruenit, ut non solum gentes, sed etiam Romani principes, qui totius orbis monarchiam tenebant, ad fidem Christi et baptismi sacramenta concurrerent. E quibus uir religiosissimus Constantinus, primus fidem ueritatis patenter adeptus, licentiam dedit per uniuersum orbem suo degentibus inperio non solum fieri Christianos, sed etiam fabricandi ecclesias, et predia constituit tribuenda. Denique idem prefatus princeps donaria inmensa contulit, et fabricam templi primae sedis B. Petri instituit, adeo ut sedem inperialem relinqueret, et B. Petro suisque successoribus profuturam concederet. -@. 1.+ Idem uero presidens sanctae sinodo, que apud Nicenam congregata est, cum querelam quorumdam coram se conspiceret deferendam, ait: "Vos a nemine diudicari potestis, quia Dei solius iudicio reseruamini. Dii etenim uocati estis, et idcirco non potestis ab hominibus iudicari." Ab illo etenim tempore, et deinceps, uiri religiosi non solum possessiones et predia, que possederant, sed etiam semetipsos Domino consecrarunt, edificantes basilicas in suis fundis in honore sanctorum martirum per ciuitates ac monasteria innumera, in quibus cetus Domino seruientium conueniret. <4 16> -C. XVI.+ Quare predia fidelium hodie ab ecclesia non alienentur. Item Urbanus Papa. -[epistola unica, c. 1.]+ Videntes autem summi sacerdotes, et alii, atque Leuitae, et reliqui fideles, plus utilitatis posse conferre, si hereditates et agros, quos uendebant, ecclesiis, quibus presidebant episcopi, traderent, eo quod ex sumptibus eorum tam presentibus quam futuris temporibus plura et elegantiora possent ministrare fidelibus communem uitam ducentibus, quam ex precio ipsorum, ceperunt predia et agros, quos uendere solebant, matricibus ecclesiis tradere, et ex sumptibus eorum uiuere. -@. 1.+ Ipsae uero res in ditione -683+ singularum parrochiarum episcoporum (qui locum tenent apostolorum) erant, et sunt usque adhuc, et futuris semper debent esse temporibus. Ex quibus episcopi et fideles dispensatores eorum omnibus communi uita degere uolentibus ministrare cuncta necessaria debent, prout melius potuerint, ut nemo in eis egens inueniatur. -@. 2.+ Ipsae enim res oblationes fidelium appellantur, que a fidelibus Domino offeruntur. -@. 3.+ Memoratis augmentationibus ergo in tantum ecclesiae, quibus episcopi president, Domino adminiculante creuerunt, et in tantis maxima pars earum habundant rebus, ut nullus sit in eis communem uitam degens indigens, sed omnia necessaria ab episcopo suisque ministris percipiat. -@. 4.+ Ideo, si aliquis extiterit modernis aut futuris temporibus qui hoc auellere nitatur, iam dicta dampnatione feriatur. <4 17> -[C. XVII.]+ Item Augustinus. -[tractatu LXII. in Iohannem]+ Habebat Dominus loculos, a fidelibus oblata conseruans, et suorum necessitatibus, et aliis indigentibus tribuebat: Tunc primum ecclesiasticae pecuniae forma est instituta, ut intelligeremus quod precepit, non esse cogitandum de crastino, non ad hoc fuisse preceptum, ut nichil pecuniae seruetur a sanctis, sed ne Deo propter ista seruiatur, et propter inopiae timorem iustitia deseratur. -II. Pars.+ -Gratian.+ His omnibus claret, quod clericis nullo modo licet habere quid proprium; quod si habuerint, non clerici erunt, non tamen clericatus eis tollendus est. Unde Augustinus ait in eodem sermone: <4 18> -C. XVIII.+ Clericatus non tollitur eis, qui uolunt habere aliquid proprium. Certe ego sum qui statueram, nullum ordinare clericum, nisi qui mecum uellet manere, ut si uellet a proposito discedere, recte illi tollerem clericatum. Ecce in conspectu Dei et uestro muto consilium. Qui uolunt aliquid habere proprium, quibus non sufficit Deus et ecclesia eius, maneant ubi uolunt et ubi possunt, non eis aufero clericatum, nolo habere ypocritas. Malum esse quis nesciat? Malum est cadere a proposito, sed peius est simulare propositum. Et post pauca: -@. 1.+ Si non seruat sanctitatem foris, dimidius cecidit: si intus habuerit simulationem, totus cecidit. Nolo, ut habeat necessitatem simulandi. Scio, quomodo homines amant clericatum. Nemini eum tollo nolenti mecum communiter uiuere. -Gratian.+ Econtra sunt aliae auctoritates, quibus conceditur propria habere, non solum aliis sed etiam episcopis. Unde in Concilio Agatensi -[c. 8.]+ legitur: -684+ <4 19> -C. XIX.+ De rebus propriis uel acquisitis episcopi heredibus suis reliquant. Episcopi de rebus propriis uel acquisitis, uel quicquid de proprio habent, heredibus suis, si uoluerint, derelinquant. Quidquid uero de prouisione ecclesiae suae fuerit siue de agris, siue de frugibus, siue de oblationibus, omnia in iure ecclesiae reseruare censuimus. -+ <4 20> -C. XX.+ De eodem. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 15.]+ Manifesta autem debent esse que ad ecclesiam pertinent his, qui circa episcopos sunt, presbiteris et diaconis, ut, si episcopo contigerit inopinatus transitus, res ecclesiae nullo modo possint minui et perire; neque res propriae episcopi inportunitatem patiantur pro rebus ecclesiae, ut nec ecclesia dampnum incurrat, nec episcopus in suis rebus pro rebus ecclesiae proscribatur. Idem statutum est in canonibus Apostolorum, -[c. 40.]+ in quibus legitur: <4 21> -C. XXI.+ De eodem. Sint manifestae res propriae episcopi (si tamen habet proprias), et manifestae dominicae, ut potestatem habeat de propriis moriens episcopus sicut uoluerit et quibus uoluerit derelinquere, nec sub occasione ecclesiasticarum rerum ea, que episcopi probantur esse, interdicantur. Fortassis enim aut uxorem habet, aut filios, aut propinquos, aut seruos. Et iustum est hoc apud Deum et homines, ut nec ecclesia patiatur detrimentum ignorantia rerum pontificis, nec episcopi uel eius propinqui sub obtentu ecclesiae proscribantur, et in causas incidant qui ad eum pertinent, mortisque eius iniuriis infamentur. <4 22> -C. XXII.+ Ex rebus ecclesiae, si episcopus indiget, sibi et suis necessaria sumat. Item in eisdem canonibus. -[c. 41.]+ Ex his autem, quibus episcopus indiget, (si tamen indiget), in suas necessitates et peregrinorum fratrum usus et ipse percipiat, ut nichil ei possit omnino deesse. Lex enim Dei precipit, ut qui altario deseruiunt pascantur ex ipso. <4 23> -C. XXIII.+ Res ecclesiasticas episcopus dispenset. Item ex Concilio Antioceno, c. 25. Episcopus ecclesiasticarum rerum habeat potestatem ad dispensandum erga omnes, qui indigent; cum summa reuerentia -685+ et timore Dei. Participet et autem et ipse quibus indiget, (si tamen indiget), tam in suis quam fratrum, qui ab eo suscipiuntur, necessariis usibus profuturis, ita ut nulla qualibet occasione fraudentur, iuxta sanctum Apostolum sic dicentem: "Habentes uictum et tegumentum, his contenti sumus." Quod si contentus istis minime fuerit, conuertat autem res ecclesiae in suos domesticos usus, et eius commoda uel agrorum fructus non cum presbiterorum diaconorumque conscientia pertractet, sed horum potestatem domesticis suis, aut propinquis, aut fratribus filiisque conmittat, ut per huius modi personas occulte res ledantur ecclesiae, sinodo prouinciae penas iste persoluat. Si autem et aliter accusatur episcopus, aut presbiteri, qui cum ipso sunt, quod ea, que pertinent ad ecclesiam, uel ex agris, uel ex alia qualibet ecclesiastica facultate sibimet usurpent, ita ut ex hoc pauperes affligantur, criminationi uero et blasphemiis tam sermo predicationis, quam hii, qui dispensant, taliter exponantur, et hoc oportet corrigi, sancta sinodo id quod condecet conprobante. -+ <4 24> -C. XXIV.+ Res ecclesiae sint in episcopi potestate. Item in canonibus Apostolorum. -[c. 41.]+ Precipimus, ut in potestate sua ecclesiae res episcopus habeat. Si enim animae hominum preciosae illi sunt creditae, multo magis oportet eum curam de pecuniis agere ita ut potestate eius indigentibus omnia dispensentur per presbiteros et diacones, et cum timore et omnia sollicitudine ministrentur. Ex his autem, quibus indiget etc. ut supra. -Gratian.+ Cum ergo in concilio Agatensi, et Martini Papae, et in canonibus Apostolorum dicatur: "Sint manifestae res propriae episcopi," cum in eisdem canonibus, et in concilio Antioceno precipiatur, ut episcopus participet res ecclesiae, si tamen indiget, nonne patenter ostenditur, quod episcopus habeat libere propria? Dicendo enim: "si indiget rebus ecclesiae," notat eum habere propria, que forte suis necessitatibus non sufficiunt. Quomodo ergo clericus, si proprium habere uoluerit, clericus non erit, et episcopus habens propria non solum non desinit esse episcopus, uerum etiam cunctas ecclesiasticas facultates in sua iubetur habere potestate? -@. 1.+ Sed notandum est, episcopos orientales uxores habere et filios, quosdam autem ex nostris partibus, cum in laicatu siue in minoribus ordinibus constituti habeant uxores et filios, siue morte uxoris interueniente siue continentia pari uoto seruata, ad sacros ordines accedere. His omnibus conceditur habere propria ad suos et suorum usus. Qui autem ab infantia sacrae miliciae traditi sunt, nullo modo eis permittitur habere propria, quia nulla est eis excusatio proprietatis, nisi forte retinendo sua a sumptibus ecclesiae abstineant. Quod fieri posse Prosper -[de uita contemplatiua, lib. II. cap. 12.]+ testatur dicens: <4 25> -C. XXV.+ De his, qui tam infirmi sunt, quod rebus suis renunciare non possunt. Illi autem, qui tam infirmi sunt, ut possessionibus suis renunciare non possint, si ea, que accepturi erant, dispensatori -686+ relinquant, nichil habentibus conferenda, sine peccato possident sua, quia et ipsi quodammodo sua relinquunt, quando propriis contenti rebus nichil eorum, que labori uel ordini suo deberi arbitrantur, accipiunt. -Gratian.+ De rebus uero ecclesiae queritur, an liceat eas per prebendas diuidi, ut annuos redditus quisque sibi specialiter uendicet? Hoc non posse fieri, argumento et auctoritate probatur. Clerici successores sunt eorum, de quibus dicitur. "Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una." Necesse est ergo, ut eorum consequantur uitam, quorum in ecclesia gradum administrant. Non ergo aliquid propriam sibi uendicabunt, sed erunt eis omnia communia. Item Urbanus Papa ait: -[in epistola unica, c. 2.]+ <1 C> <4 26> -C. XXVI.+ Res ecclesiae quasi communes episcopus dispenset. Res ecclesiae non quasi propriae, sed ut communes et Domino oblatae cum summo timore non in alios, quam in prefatos usus sunt fideliter dispensandae. <4 27> -C. XXVII.+ Non liceat episcopo res ecclesiarum in proprios usus conuertere. Item ex Sinodo habita Romae ab Eugenio Papa: -[II. c. 16.]+ Nulli episcoporum liceat res mobiles aut inmobiles de subiectis plebibus aliisque piis locis in proprio usu habere, ne maiores enormiter locupletentur, et minores tali facto pauperes inueniantur. Contra agens canonica auctoritate coartatus existat. -Gratian.+ Si ergo res ecclesiae non quasi propriae, sed quasi communes habendae sunt, cum de communi nullus dicat, hoc meum est, nec de rebus ecclesiae, hec mea est, potest aliquis dicere, ne uideatur non imitari karitatem illorum, in qua nulli aliquid erat proprium, sed erant illis omnia communia. -@. 1.+ His ita respondetur: Sicut perfectione karitatis manente secundum discretionem ecclesiarum ecclesiasticarum facultatum distributio fit dum aliis possessiones huius ecclesiae ad dispensandum conmittuntur, ex quibus, licet res ecclesiae omnibus debeant esse communes, primum tamen sibi et suae ecclesiae deseruientibus necessaria subministret, reliqua, que supersunt, fidelium usibus ministraturus, ita et prebendae ecclesiarum eadem karitate manente pie et religiose possunt distribui, nec tunc rebus ecclesiae ut propriis, sed ut communibus utilitatibus deseruiturus ut ex his, que sibi assignata sunt, primum necessaria sibi percipiat; si qua uero suis necessitatibus supersunt, in communes usus ecclesiae expendat. Unde Augustinus ad Bonifatium: -[Comitem, ep. L.]+ <4 28> -C. XXVIII.+ De eodem. Si priuatum possidemus, quod nobis sufficiat, non illa nostra sunt, quorum procurationem quodammodo gerimus, non proprietatem nobis usurpatione dampnabili uendicamus. -Gratian.+ Ostensum est, quomodo liceat clericis habere proprium, quomodo non. Item, quomodo res ecclesiae per prebendas diuidi possunt. -687+ <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Nunc queritur, si sacerdotes aliqua de rebus ecclesiae dedisse noscuntur, an his, qui eas acceperunt aliqua firmitate constabunt? Quod res ecclesiae nullo modo distrahi possunt et distractae possideri, multis auctoritatibus probatur. Ait enim Stephanus Papa: <4 1> -C. I.+ Ecclesiae pecuniam auferens uelut homicida dampnatur. Qui Christi pecunias et ecclesiae aufert, fraudat et rapit, ut homicida in conspectu iudicis deputabitur. <4 2> -C. II.+ Quicquid de sacratis uasis uel ministeriis a quolibet clero usurpatum fuerit, ecclesiae restituatur. Item Pelagius Hostilio Episcopo. Augusto sedis nostrae notario suggerente didicimus, quod ei dilectio tua directis apicibus indicasset, quosdam de clero tuo, et maxime parrochiarum ad te pertinentium, non pauca sacrata uasa uel ministeria distraxisse, et aliqua huiusmodi perpetrasse, que aliena a religioso sunt proposito. Karitatem uero tuam, ut hec conpetenti sollicitudine debeat insequi uel ulcisci, nostrae preceptionis auctoritate cupis conmuniri. Qua de re presentibus mandamus affatibus, ut conpetenti uiuacitatis instantia quicquid de sacratis uasis uel ministeriis a quolibet clericorum usurpatum fuisse uel distractum conpereris, sine cuiusquam morae interuentu exigere non dimittas et ecclesiasticis usibus reformare. -+ <4 3> -C. III.+ Quicquid Domino consecratur ad ius pertinet sacerdotum. Item Bonifatius Papa. Nulli liceat ignorare, omne, quod Domino consecratur, siue fuerit homo, siue animal, siue ager, uel quicquid semel fuerit consecratum, sanctum sanctorum erit Domino, et ad ius pertinet sacerdotum. Propter quod inexcusabilis erit omnis, qui a Domino et ecclesia, cui conpetunt, aufert, uastat, inuadit uel eripit, et usque ad emendationem ecclesiaeque satisfactionem ut sacrilegus iudicetur, et, si emendare noluerit, excommunicetur. <4 4> -C. IV.+ Excommunicationi subiaceat qui ecclesiastica predia inuadit. Item Gregorius VII. -[lib. VI. Regesti, in concilio c. 1.]+ Quicumque militum, uel cuiuscumque ordinis uel professionis persona, predia ecclesiastica a quocumque rege, -688+ seu seculari principe, uel ab episcopis inuitis, seu abbatibus, aut ab aliquibus ecclesiarum rectoribus susceperit, uel inuaserit, uel eorum consensu tenuerit, nisi eadem predia ecclesiis restituerit, excommunicationi subiaceat. <4 5> -C. V.+ Sacrilegii crimen incurrit qui predia ecclesiastica uexat. Item Pius Papa. -[epist. II.]+ Predia diuinis usibus tradita quidam humanis applicant usibus, et Deo nostro, cui tradita sunt, ea subtrahunt, ut sibi inseruiant. Quapropter ab omnibus illius usurpationis contumelia depellenda est, ne predia usibus secretorum celestium dicata a quibusdam inruentibus uexentur. Quod si quis presumpserit, ut sacrilegus iudicetur. <4 6> -C. VI.+ De eodem. Item Anacletus. -[Papa, epist. I.]+ Qui abstulerit patri uel matri aliquid, dicetque hoc peccatum non esse, homicidae particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, qui nos creauit: mater uero nostra ecclesia est, que nos in baptismo regenerauit. Ergo, qui Christi pecunias et ecclesiae rapit, aufert et fraudat, homicida est. <4 7> -C. VII.+ In quadruplum restituat qui res inuadit ecclesiae. Item Iohannes Papa III. -[ad Zachariam Archiepisc.]+ In antiquis ecclesiae statutis decretum est, ut qui aliena inuadit non exeat inpunitus, sed cum multiplicatione omnia restituat. Unde in euangelio scriptum est: "Quod si aliquid defraudaui, reddo quadruplum." Et in seculi legibus cautum habetur: "Qui rem subripit alienam etc." (ut infra in auctoritate Eusebii Papae). <4 8> -C. VIII.+ Pro tenore secularium legum puniantur inuasores ecclesiasticarum rerum. Item Gregorius ad Constantiam Reginam Galliae. -[lib. IV. epist. 33.]+ Cum deuotissimam dominam sciam de celesti uita atque remedio animae suae sedulo cogitare, culpam me conmittere uehementer estimo, si ea, que pro timore omnipotentis Dei sunt suggerenda, siluero, et te sanctissimam de ecclesiastica pace sedule non conmonuero. Nimis me Iuliani fratris nostri et coepiscopi proclamatio nuper contristauit, maxime cum uillae suae, uidelicet ecclesiae, a nequissimis predonibus sint depredatae, atque nocturnis incendiis more furum conbustae, et dum idem maligni iuxta nostri predecessoris Bonifatii decreta pro emunitate illud emendare noluerint, et dum seculi -689+ leges hec eadem ita se habere uoluerint, lege uulgari teste, in qua sic scribitur: "Si quis manu armata usque ad quatuor homines in uicum alterius ad malefaciendum uenerit, ille, qui prior est, pro illicita presumptione conponat solidos nongentos, sequaces uero eius unusquisque solidos octoginta. Si uero incendium fecerit, nouies conponat: predam uero in quadruplum restituat." <4 9> -[C. IX.]+ Si seculi leges talem iustitiam habere uoluerunt, lex diuina cur inferior esse debebit, cum in ipsius ueritatis presentia a Zacheo collaudatum sit, ut, si aliquem defraudaret, in quadruplum restitueret? Et quia summum in rebus bonum est iustitiam colere, ac sua cuique iura seruare, et in subiectos non sinere quod potestatis est fieri, sed quod equum est custodiri (quod et uos diligere, et omnino confidimus studere): quapropter excellentiae uestrae mense nouembrio presentis anni, secunda indictione, Petrum fratrem et coepiscopum nostrum a gremio sanctae Romanae ecclesiae transmittimus, ut, fratribus eiusdem prouinciae in unum congregatis, emunitas et presumptio, et sacrilegium canonica auctoritate et uestra regia dignitate talem terminum accipiant, ne post hac membra diaboli, filii nequam, in sancta ecclesia te etiam ibi regnante talia presumant. <4 10> -C. X.+ Ecclesiae rem subripiens in undecuplum restituat quod abstulit. Item Eusebius Papa. -[epist. II.]+ In legibus seculi cautum habetur: "Qui rem subripit alienam, illi, cui res direpta est, in undecuplum que sublata sunt restituat." Et in lege diuina legitur: "Maledictus omnis, qui transfert terminos proximi sui." Talia ergo non presumantur absque ultione, nec exerceantur absque dampnatione. Proinde si quis ecclesiasticas oblationes et quod Deo consecratum est rapuerit, uel consenserit facientibus, ut sacrilegus diiudicetur, et dampnum in quadruplum restituat, et canonice peniteat. -Gratian.+ Econtra Gregorius scribens -[cap. 4. responsionum]+ Augustino Anglorum Episcopo, de his, qui furtim auferunt aliquid de ecclesia: <4 11> -C. XI.+ Sine augmento sibi ablata ecclesiam recipere oportet. Fraternitas tua ex persona furis pensare potest, qualiter ualeat corrigi. Sunt enim quidam, qui habentes subsidia -690+ furtum perpetrant: et sunt alii, qui in hac re ex inopia delinquunt. Unde necesse est, ut quidam dampnis, quidam uero uerberibus corrigantur. Et cum paulo districtius agitur, ex karitate agendum est, et non ex furore, quia ipsi hoc prestatur, qui corrigitur, ne gehennae ignibus tradatur. -@. 1.+ Addis etiam, quo augmento ea, que furto de ecclesiis abstulerint, reddere debeant. Sed absit, ut ecclesia cum augmento recipiat quod de terrenis rebus uidetur amittere, et lucra de dampnis querere. -Gratian.+ Verum illud Eusebii de legum seueritate, istud Gregorii de ecclesiastica mansuetudine dictum intelligitur. <4 12> -C. XII.+ Non sunt alienanda in episcopatu adquisita. Item Deusdedit Episcopo Mediolanensi. Res in episcopatu adquisitas sacerdotibus nulla est alienandi licentia. <4 13> -C. XIII.+ Vasa sacra, nisi pro redemptione captiuorum non sunt alienanda. Item ex VI. Sinodo uniuersali, -[c. 15.]+ Apostolicos et paternos canones renouans hec sancta et uniuersalis sinodus diffiniuit, neminem prorsus episcopum uendere uel utcumque alienare cimilia et uasa sacrata, excepta causa olim ab antiquis canonibus ordinata, uidelicet pro redemptione captiuorum; sed nec tradere salaria ecclesiarum in emphiteotica pacta, nec alias rusticas possessiones uenundare, ac per hoc, ecclesiasticos redditus ledere, quos ad propriam utilitatem, et ob escam pauperum et peregrinorum sustentationem esse decernimus Et paulo post: -@. 1.+ Quisquis autem post hanc diffinitionem nostram contrarium quid huic sanctae sedi ac uniuersali sinodo agere temptauerit, deponatur ut preuaricator diuinarum rerum et preceptorum, cassata uidelicet omnino que facta est in scriptis uel sine scriptis ab episcopo uenditione uel emphiteotica traditione, uel alia qualibet alienatione, cimiliorum et salariorum locorum. Qui uero perceperit aut emerit aliquid ex predictis cimiliis uel salariis, et non restituerit ecclesiae iterum que ecclesiae sunt, et non reddiderit ad incidendum cartam uenditionis uel emphiteoseos, sit anathema, usque dum fecerit quod ab hac sancta et uniuersali sinodo confirmatum est. -@. 2.+ Si autem episcopus conuictus fuerit construxisse monasterium de ecclesiasticis redditibus, tradat eidem ecclesiae ipsum monasterium. -691+ <4 14> -C. XIV.+ Pro redemptione captiuorum uasa sacra non prohibentur alienari. Item Gregorius -[lib. VI. epist. 35.]+ Domino Episcopo Messano. Et sacrorum canonum, et legalia statuta permittunt, ministeria ecclesiae pro captiuorum esse redemptione uendenda. -+ <4 15> -C. XV.+ Res ecclesiae licite inpenduntur pro captiuorum redemptione. Idem Demetrio et Valeriano Clericis Firmianis. -[lib. VII. Indict. 2. epist. 14.]+ Sacrorum canonum statuta et legalis permittit auctoritas, licite res ecclesiasticas in redemptione captiuorum inpendi. Et ideo, cum edocti a uobis simus, ante annos scilicet XVIII. Fauium, episcopum ecclesiae Firmianae, XI. libras argenti de eadem ecclesia pro redemptione uestra, ac patris uestri Passiui fratris et coepiscopi nostri, tunc uero clerici, nec non matris uestrae hostibus inpendisse, atque ex hoc quandam formidinem uos habere, ne hoc, quod datum est, a uobis quolibet tempore repetatur, precepti huius auctoritate suspicionem uestram preuidimus auferendam, constituentes, nullam uos exinde heredesque uestros quolibet tempore repetitionis molestiam sustinere, nec a quoquam uobis aliquam obici questionem. <4 16> -C. XVI.+ Res desolatae ecclesiae non preponantur captiuis. Idem. -[lib. VI. epist. 35. ad Dominum Episcopum]+ Sicut omnino graue est frustra ecclesiastica ministeria uenundare, sic iterum culpa est inminente huiusmodi necessitate res maxime desolatae ecclesiae captiuis suis preponere, et in redemptione eorum cessare. -II. Pars.+ -Gratian.+ Que uero penitencia huiusmodi inuasoribus atque predonibus, qui uasa sacra et reliqua diuino cultui dedicata pollutis manibus arripiunt et quasi profana contractant, sit indicenda, Nicolaus Papa diffinit scribens Frontario Archiepiscopo Burdegalensi. <4 17> -C. XVII.+ Inuasoribus rerum ecclesiasticarum que penitencia sit inponenda. De uiro nefando, Burgando nomine, qui rabie insana conmotus diabolicis se irretire laqueis non dubitauit, atque gentilium more per abrupta itinera et conpita insidians, uobis in uestrae ecclesiae uilla una cum clericis uestris manentibus, et populum salubribus instruere dogmatum monitis decertantibus, paneque spiritualis uerbi uacua hominum corda reficientibus, atque laudabile salutis propriae desiderium habentibus sancta apostolorum Petri et Pauli limina uisitare, collectis maliciae suae sequacibus et iniquitatis -692+ conplicibus, nefarias inuasiones et depredationes inferre uiolentas demoniaco ausu presumpserit, et, ut epistolae uestrae textus eloquitur, sacrum altare sacraque dominici corporis et sanguinis uasa, insuper et sanctum crisma pollutis arripere manibus quasi uilia et ad usum communem apta presumpsit, dilectio nos uestra consuluit, si ipse, uel qui cum eo in tam inpio et iniquo scelere fuerunt, ad penitenciam quandoque gratia tracti diuina uenire uoluerint, quo eos penitenciae uinculo constringatis, nostrae institutionis censuram exposcere curastis. De quibus (si tamen ita est) iubemus, cum ad penitenciam reuerti accelerauerint, uno anno extra ecclesiam Dei consistere, cuius sacratissima uasa extra ritum fidei Christianae diripiendo auferre non dubitauerunt. Secundo uero anno ante fores ecclesiae sine communione maneant. Tertio uero anno ecclesiam Dei ingrediantur, et inter audientes astent sine oblatione, non manducantes carnem neque bibentes uinum, preter natalis et resurrectionis dominicae dies. Quarto preterea anno, si his prioribus tribus eorum fructuosus fuerit penitenciae labor, communioni fidelium restituantur, totaque mentis intentione spondentes, talia se ulterius numquam facturos, corpus et sanguinem Domini suscipere mereantur, et usque ad septimum annum tribus in ebdomada diebus sine esu carnium et uini potatione maneant penitentes. <4 18> -C. XVIII.+ Res ecclesiae episcopus alienare uel usurpare non presumat. Item in Concilio Leonis Papae IV. -III. Pars.+ Monemus et inrefragabiliter affirmamus, ut nullus episcoporum uel sacerdotum rem tituli sui usurpare presumat, sed neque salarium a Christianis sanctis locis oblatum causa amicitiae, uel timoris, aut muneris pertemptet auferre, ne ecclesia Dei ad nichilum redigatur. Quod qui facere presumpserit episcopus uel sacerdos, canonicam sine dubio subeat ultionem, et quod ecclesiae iniuste ablatum est reddere conpellatur, ita ut deinceps nullas uires pro his ad litigandum uel possidendum habere possint. <4 19> -C. XIX.+ Episcopo uel abbati res ecclesiae alienare non licet. Item ex hystoria Eusebii Episcopi Cesariensis capitulo XII. Quisquis episcopus uel abbas de salariis episcopii uel monasterii quicquam transferre in principum manus, uel etiam alii personae conferre uoluerit, irritum sit quod datum esse constiterit, secundum canonem sanctorum Apostolorum, qui dicit: "Omnium ecclesiasticarum rerum episcopus habeat sollicitudinem, et dispenset eas tamquam Deo contemplante. Non liceat autem ei fraudare quicquam ex illis, uel cognatis propriis donare que Dei sunt. Quod si pauperes fuerint, ut pauperibus largiatur, sed non sub horum occasione que sunt -693+ ecclesiae defraudentur." -@. 1.+ Quod si excusationem pretenderit episcopus dampnum facere et nichil ad profectum agrum existere, nec sic principibus tribuatur ager uel locus, sed clericis uel agricultoribus. -@. 2.+ Quod si calliditate usus fuerit princeps, et uel a colono uel a clero agrum emerit, sit irrita uenditio, et restituatur episcopio et monasterio. Episcopus uel abbas hoc faciens abiciatur, tamquam qui dispersit que non collegit. <4 20> -C. XX.+ Predia ecclesiae Papae alienare non licet. Item Simacus Papa. -[in Sinodo III. c. 4. et seqq. usque ad c. 9.]+ Non liceat Papae predium ecclesiae alienare aliquo modo pro aliqua necessitate, nec in usufructu rura dare, nisi tantummodo domus, que in quibuslibet urbibus non modica inpensa sustentantur. Qua lege omnes custodes astringantur, ut donator, assentator, uenditor honorem perdat. Et qui subscripserit anathema sit cum eo, qui dederit uel qui receperit, nisi restituatur. Liceat etiam quibuslibet ecclesiasticis personis contradicere, et cum fructibus alienata reposcere. Quod non modo in apostolica seruandum est ecclesia, uerum etiam in uniuersis ecclesiis per prouincias quidem dicitur conuenire. <4 21> -C. XXI.+ Qui res ecclesiasticas uendit ad altare non audeat accedere. Item. -[in Sinodo VI.]+ Indigne ad altare Domini properare permittitur, qui res ecclesiasticas audet inuadere aut iniuste possidere, aut iniqua uel iniusta defensione in eis perdurare. -@. 1.+ De quibus tanta debet esse prouisio, ut uindictam ammonitio precedat, et res usurpatas iniuste qui abstulit, aut iniuste ablatas retinet, equitate patrocinante legibus restituat. Quod si neglexerit, et necessitas conpulerit, demum predonem sacerdotalis districtio maturata percellat. -@. 2.+ Valde enim iniquum et ingens sacrilegium est, ut quecumque uel pro remedio peccatorum, uel pro salute ac requie animarum suarum unusquisque uenerabili ecclesiae contulerit aut certe reliquerit, ab his quibus -694+ maxime seruari conuenit, id est Christianis et Deum timentibus hominibus, in aliud transferri uel conuerti. Propterea, qui hec non preuiderit, et aliter quam scriptum est predia ecclesiae tradita petierit, uel acceperit, aut possederit, nisi se cito correxerit, quo iratus Deus animas percutit anathemate feriatur, sitque accipienti, et donanti, uel possidenti anathema, et institutae penae contubernium assiduum. Nec aliquo se ante tribunal Christi obstaculo muniat qui a religiosis animabus ad substantiam pauperum derelicta contra fas sine aliqua pietatis consideratione dispergit. <4 22> -C. XXII.+ Excommunicentur qui auctoritate principum res inuadunt ecclesiae. Item Nicolaus Adoni, Viennensi Archiepiscopo. -[in epistola, cuius initium: "Quia sanctitatis uestrae"]+ De rebus, que semel Deo contributae atque dicatae sunt, et postea sub occasione concessionis principum a quibusdam inuaduntur atque diripiuntur, sancimus, ut prius consulatis principem ad resecandam tam presumptiuam factionem, et cognoscendum, utrum illius sit concessio, an inuasoris presumptio. Quod si principis inordinata fuerit largitio, ipse sit princeps pro emendatione redarguendus. Si autem inuasoris declaratur presumptio, usque ad emendationem excommunicationis sit uindicta cohercendus. <4 23> -C. XXIII.+ De rebus ecclesiae non est alienandum aliquid. Item Gelasius Iustino Archidiacono et Fausto Defensori. -IV. Pars.+ Vobis enim et famae uestrae consultum duximus, ut pontificis uestri loco uobiscum ab eodem aliquis subrogetur, qui eius nomine pariter uniuersa disponat, quatinus omnia predia ad uestrum reuocetis studium, nec cuiquam clerico pro portione sua aliquod solum ecclesiae putetis esse deputandum, ne per incuriam et negligentiam minuatur, sed omnem pensionis summam ex omnibus prediis rusticis urbanisque collectam ad antistitem deferatis. Ex qua tamen collectione habeatur ratio, quid ad causas uel expensas accedentium necessitatum opus esse perspicitur, ut de medio sequestretur, et quatuor portiones uel de fidelium oblatione, uel de hac fiant modis -695+ omnibus pensione, ita ut unam sibi tollat antistes, aliam clericis pro suo iudicio et electione dispertiat, tertiam pauperibus sub omnium conscientia faciat erogari, fabricis uero que conpetit ad ordinationem pontificis, erogatione uestra decernimus esse pendendam. Si quid forte sub annua remanebit expensa, electo idoneo ab utraque parte custode, condatur enthecis, ut, si maior emerserit fabrica, sit subsidio quod diuersi temporis diligentia potuerit custodiri, aut certe ematur possessio, que utilitates respiciat communes. <4 24> -C. XXIV.+ Diuini muneris participatione priuetur qui ecclesiastica priuilegia calcat. Idem Maiorico, Sereno et Iohanni Episcopis. Qui et humanis legibus inciuili dampnatione calcatis, et reuerentia religionis abiecta, uel ecclesiastica priuilegia calcare contendunt, uel ubilibet in pauperum prosilire dispendium, nec huiusmodi saltem conmoniti conuictique nequiciam sopire consentiunt atque illata sacris rebus detrimenta sarcire, merito diuini muneris sunt participatione priuandi, ut huius perceptione careant, quod sacrilegis ausibus habuere despectui. Celestinus uero presbiter fratris et coepiscopi nostri Sereni, qui contra pontificale iudicium contraque apostolicae sedis mandata prorumpens, supradictis communionem sacram ministrare presumpsit, cum non potuerit ignorare sententiam proprii sacerdotis, ab offitio protinus ecclesiastico repellatur, ut nullus ecclesiae ministrorum contra pontificalia instituta uenire contendat. <4 25> -C. XXV.+ De eodem. Idem eisdem. Volateranae ecclesiae actus uel patrimonium, quod hactenus conperimus destitutum, post dampnationem Eucharisti, quo fuerat deprauante dispersum, curae uestrae decreuimus esse delegandum, ut diligentia (qua uos pro utilitatibus ecclesiae estimamus esse uigilantes) predia culturae restituatis antiquae, reuocetis si qua sunt uendita aut donata mancipia. Possessiones etiam, quas ab Eumacio et Opilione episcopis, uel ceteris quouis iure uideritis teneri, quia contra constituta sinodi ab episcopis predia alienari nullo potuerunt conmento, nichilominus reuocentur. Sit emptoribus ad eum recursus, qui presumpsit aliquid de ecclesiae rebus illicita uenditione distrahere, ita ut pensiones annuas ad pontificem deferatis, cui priuilegia sua integra conuenit omni ratione -696+ seruari, ut eius dispensatione portiones proueniant consuetae, ita ut portionem quartam, que ad eos pertinet, sua pontifex ordinatione distribuat, prout cuiusque locum meritumque cognoscit. Pariter etiam ex fidelium oblatione est faciendum, ut quartam clericis eroget pro consideratione suae electionis antistes. Fabricarum etiam portio episcopo sciente et disponente uestra erogatione pendatur, quatinus nichil penitus in detrimentum alicuius rei patiamini generari. <4 26> -C. XXVI.+ Reddituum et oblationum duae portiones clericis conmittantur. Idem Clero, et ordini, et plebi Brundusii. Concesso uobis quem petistis antistite, fratre iam et coepiscopo meo Iuliano, necessarium fuit (eodem ad ecclesiam suam mox remisso) ad uos nostra scripta pariter destinari, quibus agnosceretis eidem fuisse preceptum, ne umquam ordinationes presumat illicitas. Et infra: -@. 1.+ Redditus et oblationes fidelium in quatuor partes diuidat, quarum unam sibi ipse retineat, alteram clericis pro offitiorum suorum sedulitate distribuat, fabricis tertiam, quartam pauperibus et peregrinis habeat fideliter erogandam, quarum rationem diuino est redditurus examini. <4 27> -C. XXVII.+ De oblationibus fidelium quot portiones fiant, et que cui proueniat. Idem. -[in epistola ad episcopos per Lucaniam et Brutios, c. 29.]+ Quatuor autem tam de redditu quam de oblatione fidelium, prout cuiuslibet ecclesiae facultas admittit (sicut dudum rationabiliter est decretum), conuenit fieri portiones quarum una sit pontificis, altera clericorum, tertia pauperum, quarta fabricis est applicanda. De quibus sicut sacerdotis intererit integram ministris ecclesiae memoratam dependere quantitatem, sic clericus ultra delegatam sibi summam nichil insolenter nouerit expetendum. Ea uero, que ecclesiasticis edificiis attributa sunt, huic operi ueraciter prerogata locorum doceat instauratio sanctorum manifesta, quia nefas est, si sacris edibus destitutis in lucrum suum presul inpendia his deputata conuertat. Ipsam nichilominus ascriptam pauperibus portionem quamquam diuinis rationibus se dispensasse monstraturus esse uideatur, tamen iuxta quod scriptum est: "Ut uideant opera uestra bona, et glorificent patrem uestrum, qui in celis est," oportet etiam presenti testificatione predicari, et bonae famae preconiis non taceri. Quapropter nec clericorum quispiam etc. -697+ <1 C> <4 28> -C. XXVIII.+ Oblationum et reddituum ecclesiarum tres portiones presbitero dispensandae credantur. Item Simplicius papa Florentio, et Equitio Episcopis. -[epist. III.]+ De redditibus ecclesiae uel oblatione fidelium sola episcopo ex his una portio remittatur, duae ecclesiasticis fabricis, et erogationi pauperum profuturae a presbitero sub periculo sui ordinis ministrentur; ultima clericis pro singulorum meritis diuidatur. Et infra: -@. 1.+ Cui (id est Gaudentio episcopo), specialiter hoc precipimus, ut tres illas portiones, quas triennio sibi tantummodo dicitur uendicasse, restituat. <4 29> -C. XXIX.+ De redditibus ecclesiae etiam nouiter adquisitis quarta pars clericis erogetur. Item Gregorius Maximiano Episcopo Siracusano. -[lib. III. epist. 11.]+ Cognouimus de redditibus ecclesiae nouiter adquisitis canonicam dispositionem quartarum minime prouenire, sed episcopos locorum tantummodo distribuere quartam antiquorum reddituum, nunc uero quesita suis usibus retinere. Quam rem prauam subintroductamque consuetudinem fraternitas tua uiuaciter emendare festinet, ut siue de preteritis redditibus siue de his, que obuenere, uel obuenientibus, quartae secundum distributionem canonicam dispensentur. Incongruum namque est unam eandemque ecclesiae substantiam dupplici quodammodo iure censeri. <4 30> -C. XXX.+ De stipendio ecclesiae quatuor debent fieri portiones. Idem Augustino Episcopo Anglorum. -[in respons. ad Primam interrogationem]+ Mos est apostolicae sedis ordinato episcopo precepta tradere, ut de omni stipendio, quod accidit, quatuor debeant fieri portiones, una uidelicet episcopo et familiae eius propter hospitalitatem atque susceptionem, alia clero, tertia pauperibus, quarta ecclesiis reparandis. -698+

-[PALEA.+ <4 31> -C. XXXI.+ De eodem. Item ex Concilio Tolletano. Sancimus omnibus episcopis curam laicorum instare, ut, si quos in fide Christi inuenerint, nimio affectu diligant. Insuper confirmamus, ut, si aliqua ab ipsis accipiant dona, statim in quatuor diuidant partes, ita, ut prima pars secundum apostolorum precepta titulorum, nec non cimiteriorum restaurationibus diligenter attribuatur, secunda clericis, tertia cunctis pauperibus, quarta uero aduenis. -]+

<4 32> -C. XXXII.+ Omnes presbiteri secundum iussionem episcopi res ecclesiae dispensare studeant. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 22.]+ -V. Pars.+ Statuimus (quod omnes iubent) ut ciuitatenses siue diocesiani presbiteri uel clerici, saluo iure ecclesiae, rem ecclesiae, sicut permiserint episcopi, teneant, uendere autem aut donare penitus non presumant. Quod si fecerint, et facta uenditio non ualebit, et de facultatibus, si quas habent proprias, indempnem ecclesiam reddant, et communione priuentur. <4 33> -C. XXXIII.+ De clericis, qui documenta ecclesiae subprimunt aut aduersariis tradunt. Item ex eodem. -[Concilio, c. 26.]+ Si quis de clericis documenta, quibus ecclesiae possessio firmatur, aut subprimere, aut negare, aut aduersariis fortasse tradere dampnanda et punienda obstinatione presumpserit, quicquid per absentiam documentorum dampni ecclesiae illatum est de propriis facultatibus reddat, et communione priuetur. Hi autem, qui in dampno ecclesiae inpie sollicitati, a traditoribus aliquid susceperint, superiori sententia teneantur. -+ <4 34> -C. XXXIV.+ Episcopus heredes non habens non alium quam ecclesiam sibi heredem instituat. Item ex eodem. -[c. 33.]+ Episcopus, qui filios aut nepotes non habens, alium quam ecclesiam relinquit heredem, si quid de -699+ ecclesia non in ecclesiae causa aut necessitate presumpsit, quod distraxit aut donauit irritum habeatur. Qui uero filios habet, de bonis, que reliquit ab heredibus eius indempnitatibus ecclesiae consulatur. <4 35> -C. XXXV.+ Qui in clero constituti sunt de rebus ecclesiae nichil alienare presumant. Item ex eodem. -[c. 49.]+ Diaconi uel presbiteri in parrochia constituti de rebus ecclesiae sibi creditis nichil audeant conmutare, uendere uel donare, quia res sacratae esse Deo noscuntur. Similiter et sacerdotes nichil de rebus ecclesiae sibi conmissae (ut superius conprehensum est) alienare presumant. Quod si fecerint, conuicti in concilio, et ab honore depositi, de suo proprio aliud tantum restituant, quantum uisi sunt presumpsisse. -@. 1.+ Libertos etiam quos sacerdotes uel diacones de ecclesia sibi conmissa facere uolunt, actus ecclesiae prosequi iubemus. Quod si facere contempserint, placuit eos ad proprium reuerti seruitium. <4 36> -C. XXXVI.+ De possessione ecclesiastici iuris quicquid a presbitero distrahitur, inane habeatur et uacuum. Item ex eodem. -[c. 53.]+ Quicquid parrochiarum presbiter de ecclesiastici iuris possessione distraxerit, inane habeatur et uacuum uenditione conparantis et actione uendentis. <4 37> -C. XXXVII.+ Alienationes factae ab intrusis et ordinationes sine consensu clericorum irritae sunt. Item Urbanus Papa. Alienationes omnium per intrusionem, seu canonice electorum sub episcopi nomine, aut abbatis, qui secundum usum ecclesiae suae consecrandus est, alienationes quocumque modo factas, nec non personarum ordinationes ab eisdem sine communi consensu clericorum ecclesiae, siue per symoniam itidem factas, irritas iudicamus. -@. 1.+ Illud etiam per omnia interdicimus, ut nullus clericus prebendam suam seu beneficium aliquod ecclesiasticum aliquo modo alienare presumat. Quod si presumptum olim fuit uel aliquando fuerit, irritum erit, et ultioni canonicae subiacebit. <4 38> -C. XXXVIII.+ Episcopo defuncto, uel adhuc in supremis agente, de rebus eius nichil est usurpandum. Item ex Concilio Ylerdensi. -[c. 16.]+ Hec huius placiti constitutione inter nos censura