<a bede> <t de orthographia>+
<((venerabilis bedae presbyteri liber de orthographia))>/
.a. littera etiam nota praenominis est cum augustum sola /+
significat. /+
.b. propinqua est .p. litterae qua saepe mutatur, ut supponit, /+
opponit. /+
.c. nota est praenominis cum gaium significat ; item numeri, /+
cum centum. /+
.d. littera propinqua est consonantibus his .c.g.l.p.r.m.t. quae /+
succedunt in locum eius, ut accipere, aggere, alliga, appare, arri+
pe, / ammitte, attende. nota praenominis cum decium sola signi+
ficat. / item numeri, cum quingentos. /+
.l. sola lucium significat. /+
.m. sola marcum. /+
.n. sola numerum. praeposita .g. gnaeum. /+
.p. sola publium ; et cum .r. populum romanum ; et /+
subiecta .r. rem publicam ; et praeposita .c. litterae, patres /+
conscripti siue post consulatum. /+
.q. littera etiam nota est praenominis, cum quintum sola /+
significat ; item honoris cum quaestorem ; populum cum quirites. /+
.t. nota est praenominis cum titum sola significat. /+
.v. adiuncta .c., cum uirga iacente superposita, uir clarissi+
mus ; / .v. geminata, cum uirga iacente superposita, uerbi /+
gratia ; .v. geminata cum .c. duplice, uiri clarissimi. /+
(a) /+
ante praepositio multa significat. nam et tempus significat /+
cum dicitur, 'ante me non est formatus deus et post me non /+
erit' ; et praesentiam, ut 'ante conspectum gentium reuelauit /+
iustitiam suam,' id est coram gentibus ; et dignitatem, ut /+
'posuit effraim ante manassen,' et 'qui post me uenit ante /+
me factus est,'id est mihi praelatus. /+
aula latine domus regia est, aula graece atrium dicitur. vnde /+
notandum quod in psalmo ubi legimus, 'adorate dominum in /+
aula sancta eius,' non palatium aulae nomine sed atrium /+
graeco uocabulo debet intellegi. /+
ausculto suasori et ausculto praecepta magistri. ausculto /+
autem et audio ex uno graeco sermone uertuntur, quod est /+
        . /+
arra latine dicitur, arrabon graece ; agon graece, latine /+
certamen ; arura graece, latine aruum ; aspaltos graece, latine /+
bitumen. /+
acer acerrimus, non acerissimus ; agilis agillimus, non /+
agilissimus. et in aduerbiis acerrime et agillime. /+
audeo audes, perfectum facit ausus sum. /+
adiuuo perfectae formae est ; adiuto frequentatiuae. /+
aceruo, aggero, cumulo ex uno graeco uerbo, soreuo. /+
aeger animo, aegrotus corpore ; utrumque per 'ae' diphthon+
gon scribendum. /+
aboleo aboleui, arceo arcui. /+
alibi alio loco, alias alio tempore, significat. at tamen /+
inuenimus alias nonnumquam pro aliter siue pro alio loco /+
positum. /+
abstineo me cibo, alienus sum crimine. /+
'anteibat sapientia salomon cunctis mortalibus,' iulianus /+
ait. /+
admoneo interfectorem caedis et caedem. /+
aequalis alterius staturae par est ; aequabile quod aequari /+
potest. /+
appetens cibum et appetens cibi. ambrosius : 'cancer ... ut /+
appetens cibi ita prospiciens est periculi.' /+
accuso sacrilegum et insimulo ex uno graeco uenit, kategoro. /+
animaduerto in te et uindico in te, ex uno graeco, kolaxo. /+
aes singulari tantum numero gaudet ; et quamuis aera di+
camus, / tamen ceteris casibus non utimur. /+
autumnus genere masculino et autumnum dicitur neutro, /+
utrumque numero singulari. /+
aurichalcum et orichalcum dicimus et hoc singulariter /+
tantum. sic et cetera metallica. /+
ab et ex praepositiones, si sequens uerbum a uocali incipiat, /+
integrae efferuntur, ut 'ex oppido,' 'ab illo' ; si consonantes /+
sequantur, extremam litteram perdunt, ut 'e foro,' 'a sacerdote.' /+
hae autem praepositiones ita differunt : cum dicit quis 'a /+
theatro' se uenire, non ex ipso theatro sed e loco qui est proximus /+
theatro se uenire significat ; qui uero 'ex theatro' se uenire dicit, /+
ex ipso theatro significat. /+
ad et in praefatis praepositionibus pares, sed contraria /+
potestate sunt, quia 'in forum' ire est in ipsum forum intrare, /+
'ad forum' autem ire ad locum foro proximum ; ut 'in tribunal' /+
et 'ad tribunal' uenire non unum est, quia ad tribunal uenit /+
litigator, in tribunal uero praetor aut index. /+
ancillor, blandior, et adulor unum significant, quod est /+
graece kolakeuo, et datiuum casum trahunt. /+
aufero, eximo, adimo, demo, subtraho, subduco ex uno graeco /+
transferuntur, id est aphairoumai. /+
abdico uerbum potest accusatiuum nomen siue pronomen /+
cum datiuo trahere. ambrosius : 'qui se abdicant saecularibus /+
inlecebris.' /+
alius nomen datiuum dupliciter effert, et alii et alio. habes /+
in sacra scriptura, 'et dico huic : vade et uadit ; et alio : veni et /+
uenit' ; et rursum, 'et uni dedit quinque talenta, alii autem duo, /+
alii uero unum.' /+
aegyptum, cum in scriptura diuidere uis, .p. sequenti /+
syllabae iungis ; aspectum .c. sequenti syllaba ; affectum simi+
liter, / et afflictum ceteraque huiuscemodi. /+
liter, / et affictum ceteraque huiuscemodi. /+
assuere et assumentum panni per .s., non per.d.scribendum; /+
similiter assumere per .s., appropriat per .p. scribendum, /+
apponit similiter, accurri per .c., amministrat per .m., applicat /+
per .p., alligat per .l., assequor per .s., alleuat per .l., assidue /+
per .s., aggredior per .g.. /+
assarius ab antiquis dicebatur ; nunc as dicitur, non assis. /+
sane assis genetiuus est. /+
alium et dolium per .i. scribendum, non per .e., sicut oleum. /+
vergilius, 'alia serpyllumque', per .i. dixit. /+
ambo et duo neutraliter, ambos et duos masculine ; nonnulli /+
tamen graecos secuti dicunt 'hos duo' et 'hos ambo,' quia illi /+
tous dyo et tous ampho dicunt. vergilius : /+
verum ubi ductores acie reuocaueris ambo. /+
anguis cum sit masculini generis, dixerunt tamen et feminini /+
ouidius, varro, et acinius. /+
acer facit pluralem acri ; acris pluralem acres. /+
absconditus, non absconsus. /+
alter de duobus, unus ex pluribus, quamuis legamus unus /+
ex duobus. /+
audacter latinum est ; sed audaciter melius, quia nomina .x. /+
littera terminata in aduerbiis iter adsumunt, ut atrox atrociter, /+
ferox ferociter. /+
accersit qui euocat ; arcessit qui accusat. /+
aceruus moles est ; acerbus inmaturus aut asper. /+
adficimur honore et adficimur iniuria. /+
apparet qui uidetur ; adparet qui obsequitur, non regulae /+
ratione sed discernendi gratia intellectus. /+
arbor omne lignum dicitur ; arbusta non nisi fructifera. /+
auenae sterile germen ; habenae retinacula iumentorum. hoc /+
de habendi potestate ; illud de occupandi auiditate dictum. /+
accidunt mala ; contingunt bona ; eueniunt utraque. /+
aduocatur daturus patrocinium ; euocatur praebiturus obse+
quium ; / inuocatur praestaturus auxilium. /+
adportare est aliquid adferre ; conportare in unum locum /+
conferre ; deportare, deponere ; exportare, tollere. /+
agnoscimus quae a nobis excederant ; cognoscimus ignorata /+
et inuisa. /+
altum et sursum et deorsum significat. /+
aquatam potionem recte dicimus quae aquam aliunde reci+
piat ; / aquosum autem locum qui ex se aquam fundat. /+
album naturae tantum est ; candidum frequenter et studii, /+
nam et corpori et animo aliquotiens adsignatur. albos ergo /+
capillos, carnem candidam recte dicimus. /+
aluus uirorum recte dicitur ; uterus mulierum ; uenter in /+
utroque sexu. /+
acceptor et accipiter : virgilius enim 'accipiter' dicit, lucillus /+
autem 'acceptoris et ungues.' /+
apud per .d. scribendum ; caput per .t., quia facit capitis. /+
armarium locus ubi quarumcumque artium instrumenta /+
ponuntur ; armamentarium ubi tantum tela armorum. /+
accedit per .e. ab ambulando; accidit per .i. ab euentu. /+
(b) /+
belzebub, non belzebul aut belzebud. belial, non beliar. /+
byrsa graece, latine corium. /+
bellus bellissimus comparatiuum non habet, sed pro eo /+
dicendum 'magis bellus' et e contrario 'minus bellus,' id est /+
minus pulcher. /+
bucina est qua signum dat bucinator ; bucinus ipse canor /+
ex hac editus. bucina pastoralis est et cornu recuruo fit, unde /+
et ceratinia graece uocatur. tuba autem de aere uel argento /+
efficitur et sollemnitatibus concrepat. /+
baptismus baptismi genere masculino, et baptisma bap+
tismatis / neutro, et baptismum baptismi aeque neutro. /+
barbam hominis, barbas pecudum dicimus. /+
buxus arbor erit, buxum materia ipsa. /+
balneum ueteres dixerunt siue balineum, nihil enim differt ; /+
sed in priuatis. publicis autem feminini generis, et quidem nu+
mero / semper plurali - frequenter balneas. /+
baluae, id est thyrae, per .b. incipiant. /+
baratrum singulariter tantum effertur. sic autem uocabant /+
gentiles locum apud inferos. /+
blanditiae et bigae, sicut et trigae et quadrigae, pluraliter /+
tantum. sed in nostrorum litteris scriptorum et bigam et /+
quadrigam. /+
(c) /+
cana et simon cananaeus per simplicem .c. ; chanaan et /+
mulier chananaea adspiratione addita. /+
cynomia per .y. scripta caninam muscam significat, synos /+
enim graece canis dicitur ; coenomia per diphthongon .oe. /+
communem muscam ; coenon enim graece commune est, /+
unde coenobium a communi uita nomen accepit. quod in /+
exodo et in psalterio in primis translatum esse arbitramur, ut /+
omnis generis musca significaretur ; sed similitudine soni per /+
incuriam contigisse ut cynomia pro coenomia scriberetur. /+
coitus generaliter omnis coeuntia siue itineris siue concordiae /+
siue conubiorum. /+
carduus trium syllabarum est, ut arduus, fatuus, mortuus, /+
ideoque similiter declinandum est : huius cardui, huic carduo, /+
et hunc carduum, pluraliter hi cardui, carduorum, carduis. /+
cubicularius custos cubiculi ; cubicularis uero lectus cubiculo /+
aptus, ut caligarius artifex, caligaris clauus. /+
clunes feminino genere dixit melissus, sed verrius flaccus /+
masculino genere dici probat. /+
commodamus amico pro tempore equum, uestem, seruum -+
hanc ipsam rem quam dedimus recepturi ; mutuo damus pecu+
niam, triticum, uinum, et his similia, quae mutata recipi necesse /+
est. /+
canities, non canitia, dicenda. /+
camara dicitur, ut verrius flaccus adfirmat, non camera per /+
.e.. sed lucretius, 'cameris ex teretibus' dicendo, etiam cameram /+
dici posse ostendit. /+
curriculus masculine diminutio est currus ; curriculum autem /+
neutraliter spatium ad currendum aptum uel ipsum currendi /+
officium. /+
clipeus masculino genere in significatione scuti ponitur ; /+
neutro autem genere imaginem significat. sed auctoritas utrum+
que / uariat. /+
caseus masculini generis est, sed pomponius neutraliter dixit, /+
'caseum molle.' /+
cuspis cuspidis, non cuspes. /+
capparim feminino genere dixit varro ; nam et graece femi+
nino / dicitur he kapparis. /+
cassidem dicimus nos ab eo quod est haec cassis, sed multi cas+
sidam / dicunt, ut et propertius : /+
aurea cui postquam nudauit cassida frontem, /+
et virgilius, 'aurea uati cassida.' /+
capo nunc, sed varro, de sermone latino, ait : 'ex gallo /+
gallinaceo castrato fit capus.' /+
cingula hominum generis neutri est ; nam et animalium /+
genere feminino has cingulas dicimus. /+
capax qui facile capit ; capabilis qui facile capitur. /+
collocat per .l. scribendum, non conlocat per .n.. /+
calumnia est crimen falsum, cum nobis aduersarius aut /+
malum quod non fecimus obicit aut bonum quod fecisse pro+
bamur in contrarium interpretari conatur. /+
consulo tibi, prospicio, prouideo ex uno graeco ueniunt, /+
quod est pronoo sou. /+
contemno hostem, despicio, sperno, aspernor ex uno graeco /+
ueniunt, quod est kataphrono. /+
commeio lectum est et permeio ; commixi et permixi. /+
comitor amicum et amicis. /+
corinthium ciuem dicimus, corinthiacum uas. /+
comminus gladiis pugnamus ; eminus iaculis, quia illud /+
a manibus non recedit, hoc e manibus emittitur. /+
clipeum armorum ; clupeum imaginis est. /+
cadit quis etiam in plano ; decidit ex alto. /+
caerulus naturae color est, caeruleus fingitur ; ita alterum est, /+
alterum fit. /+
claritas tam luminis est quam perspicuitatis ; claritudo gene+
ris. prior itaque splendoris, posterior nobilitatis est. /+
cruciatus est dolor corporis, uel cum homo ab altero crucia+
tur ; / cruciamentum quod cruciat. /+
cerno et cresco in eundem perfectum cadunt, creui. /+
caedo cecidi per .ae. diphthongon : 'caeditur et tilia ante iugo /+
leuis' - virgilius ; cedo cessi per .e. simplicem. /+
cupio cupiui facit et cupii : cicero in procluentio, 'et filium /+
et hunc cum maxime filium interfectum cupit' - pro cupiuit. /+
calumnior innocenti, non innocentem ; tametsi quidam /+
interpretum graecam locutionem secuti accusatiuum posuerint /+
dicentes, 'et orate pro persequentibus et calumniantibus uos.' /+
cur aduerbium saepius indicatiuum uerbum trahit : grego+
rius, / 'discutiendum est cur quadam die factum aliquid coram /+
domino dicitur.' /+
clauus singulariter, quae est purpurata uestis, et declinatur /+
genere feminino. /+
callum quoque et caenum et crocum neutro, sed virgilius /+
masculino, 'crocumque rubentem.' /+
cani, cancelli, et casses singularem numerum non habent /+
(casses autem 'retia' dicuntur). caulae similiter, caerimoniae, /+
cunae, et compedes, et in neutro genere castra, cibaria, cre+
pundia, cunabula. /+
cruor pluralem non habet : virgilius plurali cruores, 'atque /+
atros siccabat ueste cruores.' /+
contagium et contagia neutro genere dicenda ; et haec con+
tagio / feminino. /+
comoedia carmina quae in conuiuiis canuntur, quia comes+
satio graece komos dicitur. /+
cartallos graece, latine fiscella. calamos graece, latine arun+
do. / canon graece, latine regula. cados graece, latine situla. /+
cunabula sunt panni infantiae, sed iohannes constantino+
politanus episcopus scribit lazarum in monumento cunabulis /+
inuolutum. /+
cantator et cantatrix a uerbo canto, et cantor atque cantrix /+
a uerbo cano, recte dicitur. /+
comburo per .m. scribendum, non per .n. ; comparo similiter /+
et compono ceteraque huiusmodi. /+
conspectus, cum in scriptura diuidendum est, .c. sequenti /+
syllabae iungis. /+
complaceo, non conplaceo ; commoratus, non conmoratus ; /+
comprehendo per .m.. /+
camelus per unum .l. scribendum. /+
commodat et commendat per .m. ; computrescit per .m. ; /+
complures per .m.. /+
columna cum scripto diuidenda est, .m. sequenti syllabae /+
nectis ; calumnia similiter. /+
celo celas (id est, abscondo) per simplicem .e. scribendum ; /+
caelo caelas, cum picturam significat, per diphthongon .ae. /+
proferendum. vnde caelum melius intellegitur dictum ab eo /+
quod caelati instar multifaria sit siderum uarietate depictum /+
quam quod inuisibilia et incerta mortalibus celet arcana. /+
cantarus animal est ; cantarum camara domus. /+
clamo clamoris simplicis est ; conclamo simul cum multis. est /+
etiam acclamo, cum falso aliquem accuso, sicut cicero, de prasio, /+
'solis innocens acclamationibus punitus est' ; reclamo, aliquem /+
exeuntem uocitans ; inclamo et succlamo, murmurandi est ; pro+
clamo, / laudandi uel deprecandi exaltatio ; declamo, rhetori+
zandi ; / exclamo, quando pro uiribus uocem eleuo. /+
curro hoc tantum significat, quod in itinere positus nullam /+
facio comperendinationem ; curso autem, paulo citius aliqua /+
necessitate extorquente festinare cogor ; cursito uero, quando /+
hoste me insequente fugio. /+
circa ad uisibilem materiam uel locum pertinet ; erga autem /+
ad animum spectat, maxime cum aliquem propensiorem affectum /+
gerat proximorum. circa ad tempus refertur circiter ad numerum. /+
carcer ubi homines coercentur singulariter semper ; carcares /+
unde currus effunduntur pluraliter dicuntur, utrumque mas+
culine. /+
cepit de capiendo scribimus ; coepit de incipiendo. /+
coepta per diphthongon ; incepta per simplicem .e.. /+
columbae quae mansuefieri possunt et domibus adsuescere ; /+
palumbes ferae et saxis siluisque inhabitantes. /+
conscribere est multa simul scribere ; exscribere quod alibi /+
scriptum sit transferre ; transcribere, cum ius nostrum in alium /+
transit ; inscribere accusationis est ; adscribere adsignationis ; /+
describere dictionis uel ordinationis. /+
consuescimus bona ; insuescimus mala ; adsuescimus utra+
que. /+
crassari corporis est et saginae ; grassari animi et crudelitatis. /+
(d) /+
dilibuit unguento, non delibuit. /+
disertus orator est ; desertus derelictus. /+
delator qui defert ad accusandum ; dilator qui differt ad /+
proferendum. /+
deluit purgat ; diluit temperat. /+
deduco de amico producendo ; diduco autem est distraho. /+
dimidiatum calicem bibi, non dimidium dicere debemus ; /+
non enim ipsum uas bibis sed quod intra uas est. /+
donamus et illud quod damus et illum cui damus. /+
delictum peccatum aliquod dicimus ; delectum militiae aut /+
alicuius examinis electionem appellabimus. nam et diligi affec+
tionis / est, deligi iudicii. /+
daemon per diphthongon notandus ; deus per .e. solam. /+
damnatus et addictus et absolutus : virgilius, 'quem damnet /+
labor'-id est, uirtus sua absoluat aut uictorem faciat. /+
dolium per .i. scribendum, non doleum per .e.. /+
dilectio et diligo per .i. et quae declinantur siue deriuantur /+
ex his ; delectatio et delector et quae declinantur ex eis per .e. /+
scribenda. /+
domuncula conclauium, domus domicilium, nidum auis. /+
'descendo montes' dicere potes, id est, per montes uel in /+
montes ; 'descendo scalas' aut 'piscinam,' id est per scalas et per /+
piscinam. degredior monte dicimus recte et significamus 'de /+
monte.' /+
discrucior et crucior animi et animo et animum. /+
decus honoris, decor formae est. /+
deliciae et diuitiae non habent numerum singularem. /+
denarius latine masculini generis est ; denarion graece /+
neutri. /+
dialogos graece ; disputatio latine. /+
drama graece neutri generis ; latine fabula. /+
defunctus cum scripto diuiditur, .c. sequenti syllabae /+
iugenda. /+
didymus, id est geminus, prima syllaba per .i., secunda per /+
.y. scribitur. /+
deliramentum, non deleramentum, quia a uerbo liro, id est /+
sulco, originem trahit ; et sicut boues, cum a recto sulcandi actu /+
declinant, delirare dicuntur, sic et homines qui de bonis ad /+
mala corda diuertunt. /+
diluculum, non deluculum, quia modicam diei lucem osten+
dit. /+
desiderium est rerum absentium et nondum adeptarum, /+
concupiscentia utrorumque ; concupiscuntur enim quae /+
habentur et quae non habentur. nam concupiscendo fruitur /+
homo rebus quas habet ; desiderando autem absentia con+
cupiscit. /+
dito et diuito idem et locupleto, graece ploutizo. /+
decurio decuraui et decumo decumaui unum est, graece de+
kato. /+
dimittere est derelinquere ; demittere deorsum mittere, uelut, /+
'quis demisit lapidem angularem eius?' /+
dominor tui et dominor tibi. /+
dogmata graece ; latine decreta. dogmatizo, decerno, siue /+
censeo. /+
dum coniunctio aliquando indicatiuum uerbum trahit : /+
gregorius, 'ne scientia, dum nouit et non diligit, inflet, ut, /+
dum intuetur quod illa aliquando non habuit, temperet dolo+
rem, / quod amisit.' /+
doleo uicem tui et tuam et doleo tibi : gregorius papa de /+
benedicto patre, 'cum persecutorem suum amaret, magis illi /+
quam sibi doluit.' /+
dum coniunctio aliquando modum coniunctiuum, aliquando /+
trahit indicatiuum, ut, 'dum anxiaretur cor meum,' et, 'dum /+
dicitur mihi cotidie : vbi est deus tuus?' et beatus papa grego+
rius, / 'amici ergo beati iob, dum percussionum genera distinguere /+
nesciunt, percussum pro culpa crediderunt.' item aliquotiens /+
'dum ut' significat, ut poeta : /+
tityre, dum redeo, breuis est uia, pasce capellas. /+
desperatus per .e. scribendum, dispersus per .i.. discedo per /+
.i., descendo per .e.. /+
diastole graece, latine interdictum. est autem nota ad /+
pedem litterae posita, quae male coniuncta separet, ne puer /+
legens erret, ut : /+
liber a, per, uit reos mouit uestigia campos. /+
domus ablatiuum casum dupliciter effert, et in .o. uidelicet /+
et in .u.. sed a domo genetiuus pluralis fit domorum, a domu /+
domuum. /+
egeo uictus et uictum et uictu. /+
eripio flammae hominem. /+
egredior domo et ciuitate. /+
error est rei uitium, ut amor, dolor ; erratio certae uiae ; erra+
trix / personam respicit, ut uenatrix ; erratica hedera, uitis. /+
eloquentia et eligantia singularia semper. /+
exuuia, exequiae, excubiae, quae graece                 di+
cuntur, / exta quoque tantum pluralia. /+
emporia feminino genere et est graecum ; latine mercatus. /+
emolumentum per .e. simplicem scribendum ; aemulatio /+
per .ae. diphthongon. /+
equo sedeo datiuo casu et ablatiuo sine praepositione dicen+
dum ; / et equum sedeo accusatiuo, et in equo et super equum /+
similiter. /+
emanat fons siue terra aquam, id est gignit et producit ; et /+
emanat aqua de terra siue fonte, id est profluit. gregorius : /+
'qui locus a romana urbe quadraginta fere milibus distans /+
frigidas atque perspicuas emanat aquas.' et iterum : 'de eodem /+
sepulchro illius fraglantia suauitatis emanauit.' /+
exprobrat qui commemorat quae praestitit ; obprobrat qui /+
obprobrium obiectat, hoc est uitium. /+
expectatur uenturus ; spectatur qui uidetur uel probatur. /+
exercitus laboribus, exercitatus studiis. /+
exstruere est in altum struere ; instruere aciem uel actionem ; /+
adstruere adfirmare ; construere in struendo coniungere ; sub+
struere / re aliqua supra posita subter struere. /+
excubiae per .b., exuuiae per .u. scribendae. /+
eorundem et earundem per .n. exprimenda, non per .m.. /+
(f) /+
fimbria genere feminino, et fimbrium dicitur neutro. /+
fides fidei, de credulitate ; fides fidis, de chorda. vtraque /+
.es. longa. /+
flemina sunt, ubi abundant crura sanguine ; plemina, cum /+
in manibus uel in pedibus callosis sulci sunt. /+
fastus, de superbia, facit fastuum genetiuo plurali ; fastus, /+
de libris, facit fastorum. /+
fungi agere est ; defungi peragere. /+
fremor est murmur hominum ; fremitus ferarum. /+
flauum dicimus rubeum, sicut 'flaua ceres' ; furuum nigrum. /+
fuluum nigro rubeum, sicut fuluum leonem dicimus ; fuluam /+
aquilam et fuluum aurum et 'fulua pugnas de nube tuentem,' /+
quae haberet igneum aliquid de caelesti et sordidum de lugubri. /+
fuluum certe aurum, cui ad decorem splendoris sui nigelli /+
aliquid additur. /+
forum neutro genere dicimus locum rebus agendis destinatum, /+
uel cum commercium significamus ; foros masculine tabulata /+
nauium, ubi remiges sedent, et semper pluraliter. /+
fornax genere feminino dici debet, quia per deminutionem /+
facit fornacula, non fornaculus. /+
falanx militum dicitur ; falanga fustis cui quid deligatur. /+
fedus, quod est deformis, per .e. solam scribendum ; foedus, /+
quod est pactum, per .oe. diphthongon. /+
formosus sine .n., sicut speciosus. /+
fructum cum dicis siue scribis, .c. secundae syllabae iungis ; /+
factum et fictum similiter, ceteraque huiusmodi. /+
falso et nomen et uerbum et aduerbium est. nomen ablatiui /+
casus, ab hoc falso ; uerbum primae coniugationis, falso falsas ; /+
aduerbium, ut falso loqueris. /+
flagitia quae in deum peccamus ; facinora quae in hominem. /+
flagro amore et ardeo amore ex uno graeco uenit kaiomai. /+
fidens sum animi et animo : fidus amicus erit, fidelem famu+
lum / dicito. item fidelis fit ut domino seruus, fidus natura ; ita /+
alter tempore cognoscitur, alter semper inuenitur. /+
fimus et fumus pluralem numerum non habent ; fames /+
similiter, faenum, et fel. /+
furfures et freni masculina semper pluralia, sed et frena et /+
frenum inuenimus. /+
far, frumentum, et cetera frugum nomina semper singularia, /+
quamuis frumenta et hordea legamus. /+
fauces singularem non habent, quamuis et faux inueniamus. /+
fidus fidissimus comparatiuum non habet, sed pro eo /+
dicendum magis fidus itemque e contrario minus fidus. /+
facilis facillimus, non facilissimus, sic et difficillimus ; et /+
in aduerbiis facile facillime, difficile difficilius difficillime. nec /+
dicimus faciliter aut difficiliter, tametsi ueteres dixerunt. /+
fulgeo et fulcio eundem habent perfectum, fulsi. frico fricas /+
fricui, frigo frigis frixi. /+
facinus et facinora non solum peccata, sed aliquando etiam /+
bona opera designant. nomen a faciendo figuratum. /+
fratres dicuntur non solum mares ex isdem parentibus nati, /+
sed etiam masculus et femina siue plures utriusque sexus /+
eodem patre uel matre eadem generati fratres promiscue /+
uocantur. /+
(g) /+
gula dicendum non gyla, quia .y. litteram nulla uox nostra /+
adsciscit. /+
gobius piscis nonnumquam gobio legitur. /+
gaudium animi, laetitia et exultatio etiam uerborum atque /+
membrorum. /+
gremium dicimus interius accinctae uestis secretum ; sinum /+
exterius sinuatae uestis receptaculum. /+
gluten neutro genere, glutinis, glutini ; sed et glutinum sal+
lustius / dicit, glutini, glutino. /+
git monoptoton et pluralem numerum non habet. est autem /+
neutri generis et per omnes casus declinatur. /+
gracilis gracillimus, non gracilissimus. /+
gaudeo gaudes perfectum habet gauisus sum. /+
(h) /+
hilarus facit pluralem hilari, hilaris pluralem hilares. /+
hospes et qui recipit et qui recipitur. /+
horrendum dicimus et despicabile aliquid et admirandum. /+
virgilius : 'oculos horrenda in uirgine fixos.' /+
herbidum locum dicimus in quo herba est, etiamsi aridus /+
esse consueuerit ; herbosum qui herbam facile generat, etiamsi /+
ad tempus aridus sit. /+
haurio et haustus per aspirationem scribendum. /+
harena per adspirationem quia ab haerendo uel ab hauriendo /+
aquam dicta est. /+
hebescit quia naturae usu tepescit ; hebetescit qui amittit /+
aciem. /+
hi pronomen plurale per unum .i. scribendum ; his similiter /+
per unum .i.. /+
holocaustoma numero singulari, holocaustomata plurali. /+
hamo, hamas, et nomen hamus cum adspiratione scribenda ; /+
sic et inhamo et perfectum inhamaui. /+
herbescit ager cum herbam generat, sicut adolescit et /+
pubescit cum spicae proximant. /+
humilis et contrarius superbo dicitur, quod est uirtutis /+
animi, et contrarius sublimi, quod est condicionis. sed et locus /+
humilior, qui inferius iacet, solet appellari. humiliatus etiam /+
in pressuris afflictus appellatur. /+
(i) /+
intempesta nox est media nox, quando quiescendum est, /+
hinc utique dicta, quia inoportuna est actioni uigilantium ; /+
tempestiuum enim ueteres dixerunt oportunum et intempestiuum /+
inoportunum ducto a tempore uocabulo, non a perturbatione aeris, /+
quae consuete tempestas uocatur, quamquam isto uerbo licenter /+
utantur historici, ut dicant 'ea tempestate' quod uolunt eo tem+
pore / intellegi. inmaturitas nocturnum tempus est, quod non est /+
maturum, id est oportunum ut agatur aliquid uigilando ; quod /+
etiam uulgo dici solet hora inportuna, graece aopia. 'praeueni /+
inmaturitate' en aopia. nihil uero interest ad sententiam, /+
utrum inmaturitate an in inmaturitate dicatur, quomodo /+
nihil distat, utrum quis dicat egisse se aliquid galli cantu an in /+
galli cantu. /+
iuuentus sicut et senectus plurali numero non flectitur. /+
iuuenis et iuuenior non recipiunt superlatiuum, sicut nec /+
senex et senior ; solent autem iunior et senior ad se inuicem /+
dici minor et maior, etsi neuter ipsorum senili accessit aut /+
propinquauit aetati. ambrosius : 'iunior est herbis sol, iunior /+
faeno.' /+
interior et intimus non habent positiuum gradum ; inferior /+
et infimus similiter. /+
ipsum neutro genere dicendum non ipsud, ut illud et istud, /+
quoniam ueteres nominatiuum masculinum non ipse dicebant /+
sed ipsus. /+
inpingo facit perfectum inpinxi et inpegi. /+
inmunes periculi et inmunes a periculo. /+
indigus et prodigus per unum .u. scribenda ; indiga et prodi+
ga / sine .u.. augustinus : 'auaritia pecuniam congregat, luxuria /+
spargit, ista indiga, illa prodiga.' /+
incredibile quod credi non potest ; incredulus qui credere /+
non uult. /+
in praepositio significat modo id quod est ualde et uim uerbi /+
cui praeponitur auget, ut increpuit, insonuit, infregit ; modo /+
idem quod non, ut inualidus, infirmus ; modo ponitur pro eo /+
quod est inter, ut 'benedicta tu in mulieribus' ; modo pro aduer+
sus / ut, 'duo in tres et tres in duos diuidentur' ; modo pro spatio /+
temporali, cum significat usque, ut dicimus, 'a mane in noc+
tem,' / at uolumus intellegi 'usque in noctem.' /+
interest et refert producta re unum idemque significat, quod /+
graece dicitur diapherei. dicimusque ita interest mea et refert /+
mea, interest eius et refert illius, interest et refert nostra /+
interest et refert illorum. /+
impleor uini et uino. /+
inuado te et in te ; intueor te et in te ; incurro te et in te. /+
incurri et incucurri. /+
inuideo diuitem, inuideo ei pulchritudinem. /+
iratus ex offensa est, iracundus natura ; itaque ira repentino /+
motu nascitur, iracundia perpes uitium est. /+
ignis ablatiuum casum et in .e. et in .i. mittit. /+
iuga montium pluraliter semper, iugum enim iumentorum ; /+
sed virgilius, 'hoc superate iugum.' /+
intestina et incunabula pluralia tantum. ius, id est aequitas, /+
non habet pluralem nisi iura tantum. iocum singulariter neu+
trale, / pluraliter hi ioci et haec ioca. /+
instar illius rei dicere debemus, non ad instar. /+
inluuies sordium est, ingluuies uentris : illud a non lauando, /+
hoc ab ingluendo dictum. /+
iuuentus multi inuenes dicuntur ; iuuentas unius hominis, /+
aetas ; iuuenta ipsa dea ut graeci dicunt aut poetae iunonis /+
filia, uxor herculis, a qua iunium mensem appellatum in libris /+
fastorum legimus. /+
insita arbor est cui incisae alienum germen includitur ; adsita /+
cui incolumi aliud quod sustineat adiungitur. /+
inuideo tibi diuitiis, non diuitias. /+
inermus facit pluralem inermi, inermis pluralem inermes. /+
illius similis ad mores refertur, illi similis ad uultum. /+
inuidus qui inuidet ; inuidiosus qui inuidiam sustinet. /+
idem correpte neutrum ; idem producte masculinum in /+
utroque numero. /+
interpretor, et quae deriuantur siue declinantur ab eo, per /+
simplicem .e. scribenda. /+
inberbi dicuntur, non inberbes. sic etenim varro, 'inberbi /+
iuuenes,' sed et cicero 'inberbum' dixit, non inberbem ; titus /+
liuius autem 'inberbis' singulariter. /+
imputribile per .m. scribendum, non per .n. ; impono simi+
liter / et huiusmodi similia ; immitto, non inmitto ; irrigo, non /+
inrigo ; impleo, non inpleo ; immundus, non inmundus. /+
inquilini non habentes propriam domum, sed habitantes in /+
alieno. incolae siue aduenae utique aduenticii perhibentur, /+
quae cuncta ex uno graeco, quod est paroikos in sacris litteris /+
interpretata habemus. ex his deriuantur nomina incolatus /+
et inquilinatus. trahit autem inquilinus, sicut et peregrinus, /+
nonnumquam nomen datiui casus, ut augustinus de repro+
bis, / 'sunt autem et ipsi peregrini et inquilini non huic terrae, sed /+
populo dei.' /+
imponere est rem aliquam, siue corporalem seu incorpora+
lem, / alteri rei superponere ; sed et imponere pro fraudem facere /+
aliquando dicitur, unde impostura uocatur, cum argentum uel /+
aurum uiliori metallo adulteratur, et qui hoc facit impostor /+
uocatur. vnde etiam uulgo qui aliquid fraudis facit aut simula+
tionis / impostor solet appellari. gregorius papa : 'coepit illum /+
simulatorem et uerbo rustico impostorem clamare.' vnde habes /+
in sacra scriptura : 'quare imposuisti mihi? nonne pro rachel /+
seruiui tibi?' et in regum : 'quare imposuisti mihi? tu es enim /+
saul,' hoc est 'quare me simulatione decipere et fraudem facere /+
uoluisti?' et augustinus : 'et ideo sibi miser imponit ; sibi /+
enim fraudem facit qui perdit meliora amando peiora.' /+
(l) /+
large et largiter : iulius modestus utrumque recte dici ait, sed /+
large esse qualitatis, largiter quantitatis. /+
libidinosus a libidine per .b.. liuidus a liuore per .u. profer+
endus. / larba per .b.. /+
ludificor stultum et deludor, quod uenit ex uno graeco /+
empaizo. praeterito perfecto ludificatus sum, ueteres uero /+
ludificaui dixerunt. /+
labium superius dicitur, labrum inferius ; rostrum nonnisi /+
quod incuruum est. /+
latere et absconsum esse aliquid dicimus et late patere. virgi+
lius : / 'et scuta latentia condunt.' /+
lepus animal est, lepos iucunditas uoluptatis ; unde et gratum /+
aliquid lepidum dicimus. /+
limen aedium est, limes regionum. /+
largitas humanitatis est, largitio ambitionis. /+
ligat quis uinculo, legat testamento. /+
loqui hominis est, obloqui obtrectatoris, sicut obicit opponit ; /+
adloqui persuadentis hortantisque uel iubentis, eloqui oratoris. /+
laurentius caelius et talia plura, quae nominatiuum casum /+
in .ius. habent, genetiuum singularem et nominatiuum plu+
ralem / in duplicem .i. mittunt, uocatiuum singularem in sim+
plicem / .i., ut hic laurentius caelius, huius laurentii caelii, /+
hi laurentii caelii, o laurenti caeli. sic et hic filius, huius /+
filii, hi filii, o fili. aut certe uocatiuum in .ie., ut hic impius, /+
huius impii, o impie. notandum sane in actibus apostolorum, /+
ubi cornelius uidit angelum dei introeuntem ad se et dicentem /+
sibi 'corneli.' hic uocatiuus in latino recte per simplicem .i. /+
profertur, in graeco autem per .ie., 'cornelie,' scriptum est. /+
limus, lux, labes, letum, pluralem numerum non habent. /+
liberi, quando filios significant, et latebrae singularem /+
non habent. /+
lac, liquamen, lenticula, lens, singularia semper. /+
locus singulariter masculinum, pluraliter haec loca. /+
luter graecum masculini generis, latinum labrum. /+
luceo et lugeo in eundem perfectum deueniunt, luxi. /+
libero te periculo, liberor molestia. /+
lino facit perfectum linui et liniui. /+
(m) /+
margarita femino genere et margaritum neutro dicendum. /+
in prouerbiis, 'inauris aurea et margaritum fulgens.' /+
malogranatum et malum granatum consuete dicimus, et /+
utroque modo declinantur : hoc malogranatum, huius malo+
granati, et haec malogranata, horum malogranatorum, his /+
malogranatis, et cetera ; et rursum hoc malum granatum, /+
huius mali granati, et haec mala granata, horum malorum /+
granatorum, et cetera. /+
miseret me senis, et misereor senis, et miseror senem. /+
misertus pauperis per genetiuum, miseratus pauperem per /+
accusatiuum. misereor autem compatior significat. denique /+
graece dicitur             . /+
mereo honorem et mereor, et miles meret stipendium. /+
memini et memor sum honoris et honorem. /+
maritima sunt loca mari uicina, marina nauis uel belua. /+
metu tui et tuo. /+
materies artificiorum est, materia consiliorum. alii contra /+
referunt materiem esse animi, materiam arboris ; materiem /+
qualitatem ingenii, materiam fabris aptam. /+
mas in positione ; masculus in diminutione, non mascellus, /+
ut quidam. /+
muscus, herba quae in parietibus uel in corticibus arborum /+
haeret, singulariter tantum effertur ; memoria, malitia, murmur, /+
similiter. /+
minae, manubiae, moenia, mapalia, quae sunt casae afro+
rum, / pluralia semper. /+
mare pluralem numerum non habet nisi tantum maria. /+
mel et mulsum et muria (id est, garos), et cetera liquida pre+
tiosa / tantum singularia, quamuis mella et uina legamus. /+
mature, maturius, maturissime dicendum; inuenimus tamen /+
apud auctores etiam maturrime dictum. /+
munio munis perfectum facit munii et muniui. /+
memini, meministi, meminit, meminimus, meministis, /+
meminerunt ; et praesenti tempore et praeterito perfecto uno /+
eodemque modo declinatur. ideo corruptum siue defectiuum /+
uocatur. /+
mulceo et mulgeo in unum perfectum ueniunt, mulsi. /+
'maiestas' cum scribis aut dicis, .s. secundae syllabae com+
plicari / debet. sic in similibus. /+
miramur opera, admiramur uirtutes. /+
minores esse res aliquas aut homines dicimus ; minoris emp+
tum / aut aestimatum quippiam recte scribimus. /+
'memini me facere' dicere debemus, non 'memini me fecisse' ; /+
nam memini sermo est totus praeteriti temporis, qui ante actam /+
rem in praesens reuocat, et si dixeris, 'memini me fecisse,' duo /+
praeterita simul iungis. virgilius uno tantum loco : /+
namque sub oebaliae memini me turribus altis /+
corycium uidisse senem. /+
quod poetae pro necessitate metri usurpare licuit. /+
meracam potionem dicimus quae merum aliunde recepit ; /+
merosum autem uinum appellamus. /+
muliebre dicitur a mulieribus aliquid factum ; mulierarium /+
per mulieres ordinatum et per uiros gestum. /+
merula non merulus dicendum. /+
matthaeus et matthias per duo .t. scribenda, quia graeci per /+
.t. et .th. scribunt. /+
maestum animo, tristem aspectu dicimus. /+
malus (nauis) masculinum ; malus (arbor frugifera) femini+
num / est. /+
mendum neutraliter. varro in admirandis dixit, 'magnum /+
mendum' ; sed ouidius feminine, 'nocte latent mendae.' item : /+
eximet ipse dies omnis e corpore mendas. /+
ergo mendum in mendacii significatione dicitur, menda in culpa /+
operis uel corporis. /+
munificus est tamquam beneficus et maleficus ; munifex /+
autem tamquam opifex et artifex. itaque munificus munera /+
largitur ; munifex autem munere fungitur. /+
morticina non dicuntur nisi mortuorum ; mortalia uero /+
etiam uiuentium corporum nomen est. /+
(n) /+
nimis dicitur quicquid plus fuerit quam oportet ; nam parum /+
est quod minus est quam oportet, nimium plus quam oportet. /+
et horum in medio modus est, quod dicitur 'satis est.' cum itaque /+
utile sit in uita et moribus ut amplius quam oportet nihil omnino /+
faciamus, profecto ueram esse sententiam, 'ne quid nimis,' fateri /+
potius quam negare debemus. sed aliquando latina lingua hoc /+
uerbo sic abutitur ut 'nimis' pro eo quod est ualde, et positum /+
inueniamus in litteris sacris, et ponamus in sermonibus nostris ; /+
nam et in psalmo, 'tu praecepisti mandata tua custodire nimis,' /+
non nisi 'ualde' intellegimus, si recte intellegimus, et 'nimis /+
te diligo,' si alicui carissimo dicimus non utique plus quam /+
oportet, sed ualde nos diligere intellegi uolumus. denique illa /+
graeca sententia, 'ne quid nimis,' non habet hoc uerbum quod /+
hic legitur. ibi enim est agan, quod est 'nimis,' hic autem est /+
sphodra quod est 'ualde.' sed aliquando, ut dixi, ('nimis') pro eo /+
quod est ualde et dictum inuenimus et dicimus. vnde etiam /+
nonnulli latini non habent, 'tu praecepisti mandata tua custodire /+
nimis.' /+
noceo, obsum, incommodo, malefacio, officio, in una signifi+
catione / ponuntur, quod graece dicitur blapto, et cuncta /+
datiuum casum trahunt. /+
nullus est tam in re quam in persona ; nemo in persona dicitur /+
ut ne homo. /+
natales (id est, nobilitates), nuptiae, nonae, nares, nundinae, /+
nugae, neniae, pluralia tantum. et nar inuenimus. nenias /+
autem dicunt epitaphia, id est carmina quae in memoriam /+
mortuorum in tumbis scribuntur. /+
nequam et nugas omnis generis et numeri sunt et per omnes /+
casus currunt semper aequaliter dicta, quamuis augustinus /+
dicat nugae, nugarum, nugis. ferunt autem quae nugas /+
hebraeus sermo sit et idem apud eos quod apud nos significet, /+
id est, leuis et prauae mentis homines. /+
noui, nosti, nouit, nouimus, nostis, nouerunt : sic declina+
tur / et praesenti et praeterito perfecto. cui similia sunt odi /+
et memini. /+
noceor, noceris, recte dicitur, quamuis aliqui grammatici /+
asseuerent non debere dici noceor, sed nocetur mihi. neque /+
enim hieronymus grammaticorum regulam ignorabat, qui in /+
propheta abacuc ita transferre non timuit, 'et non saluabis, /+
dum noceor.' /+
necto nexi praeterito. /+
noctu temporis est aduerbium ; nocte nomen est. /+
nubunt feminae : uir enim ducit, mulier nubit, quia pallio /+
obnubit caput genasque. /+
nongentos, non nungentos, ab nouem. /+
nequam non malum significat sed inutilem. /+
nubo, nupsi, nuptiae : cum uocalis sequitur, .b. debet esse ; /+
cum consonans .p.. /+
nascitur quod utero decidit ; enascitur quod de terra aut de /+
aqua exsurgit. /+
nihil aduerbium est, nihili nomen. homo enim nullius mo+
menti / nihili dicitur. /+
nauis unius ratis nomen est ; nauigium omnis classica pro+
fectio ; / nauclerus omnis consortii naualis exercitus ; nauigator /+
ipse primarius profectionis ; nauta uero omnis qui laborem /+
facit nauigandi. nauis ablatiuum per .e. et per .i. effert. /+
(o) /+
organum unius musici proprie nomen est, sed generaliter /+
omnia musicorum uasa organa possunt dici. iohannes con+
stantinopolitanus / episcopus : 'in salicibus in medio eius sus+
pendimus organa nostra,' id est citharam, psalterium, lyram, /+
et cetera. organarius autem est qui utitur organo. /+
obryza, obryzae genere feminino ; et obryzum, obryzi /+
neutro. /+
origo, originis initium est ; origo, origonis neutrum est, ut /+
est uelum nauis, et habet in plurali numero origona. /+
obtineo laudem et impetro ex uno graeco uenit epitynchano. /+
obiurgo, increpo, corripio, ex uno graeco transferuntur epip+
lesso. /+
omelia graecum est ; latine sermo uel colloquium. /+
otium et silentium ex uno graeco uenit, id est hesychia. /+
ordibor et ordiar telam, utroque modo dixerunt. /+
ostrea feminino genere, non ostreum neutrali. /+
ocimum consuetudo neutraliter dicit ; sed aemilius macer /+
ait : /+
inter praeteritas numerabitur ocimus herbas. /+
ordior hanc rem, et ingredior, et incipio ex uno graeco /+
uenit, quod est archomai. /+
onus iumentorum, sarcina est hominum. /+
optumates, qui graece dicuntur protopolitai, pluraliter /+
solum proferuntur. /+
oblitus nostri, non nos ; ueteres tamen et hoc modo dixerunt. /+
oliua arbor est, olea fetus, oleum liquor. /+
odi, odisti, odit, odimus, odistis, oderunt : et praesenti /+
tempore et praeterito perfecto sic declinatur. ideo defectiuum /+
dicitur. /+
(p) /+
petra et graecum et latinum nomen est, unum idemque in /+
utraque lingua significans. vnde et petri apostoli nomen in /+
utraque lingua eandem inuictae fidei significantiam a petra /+
deriuatam continet. /+
platea similiter in utraque lingua unum idemque significat ; /+
sed ut etymologiae ratio probat, a graeca origine nomen /+
tractum atque a latitudine deriuatum, quoniam graece /+
platy dicitur latum. /+
'pro' praepositio significat et 'ante,' ut : /+
soli pro portis messapus et acer atinas /+
sustentant aciem. /+
ponitur et 'pro' praepositione 'in', ut dicimus 'pro rostris,' 'pro /+
tribunali,' et pro eo quod est anti apud graecos, ut 'pro dulci /+
ascanio ueniat,' et pro eo quod est hyper, ut /+
vnum illud tibi, nate dea, proque omnibus unum /+
praedicam. /+
pudet me amoris ; paenitet me muneris ; piget me profectio+
nis ; / patiens sum laboris ; pertaesum est me iniuriae ; plenus /+
sum bonorum et bonis. /+
praeeo illi ; palpo et palpor equo ; praecurro praetori. /+
procuro pupillo et curo pupillum. /+
potior fructus et fructu dicitur ; apud antiquos potior hanc /+
rem. /+
praeda uictos spoliat ; rapina subito uenit. /+
pax singulariter solum effertur. sallustius paces rettulit : /+
'...iudicia, bella atque paces.' /+
prosapia, id est ingenuitas, quae graece uocatur eugeneia, /+
singulari tantum numero gaudet. pelagus similiter. /+
pugillares, proceres, primores, posteri pluralia tantum, /+
sed nostri auctores pugillarem singulariter dixerunt. sic et /+
in genere feminino plagae (id est, retes) et primitiae, et in /+
neutro praecordia, palaria (cum milites ad palos exercentur), /+
procastria (quae ante castra sunt). /+
porrum singulariter neutrale ; pluraliter hi porri. /+
prouerbium latine, graece paroimia generis feminini - /+
inde nomen apud interpretes septuaginta libri salomonis. /+
pius et piissimus comparatiuum gradum non recipiunt. /+
potior et potissimus positiuum non habent. /+
proprius non habet comparatiuum aut superlatiuum, sed pro /+
his magis et maxime, magis proprius, maxime proprius. sic /+
et e contrario minus et minime. /+
paueo et pasco in eundem concurrunt perfectum paui. /+
pendeo, pendes, pependi. sin autem habuerit praepositio+
nem / non sic declinatur, sed suspendo, suspendis, suspendi. /+
passim ubique significat ; ex uno enim graeco declinantur, /+
quod est pantachou. /+
perinde aequaliter similiter ex uno graeco homoios. /+
pello, pelli, et pepuli ; depello, depuli. /+
peto, petiui, et petii. /+
prospiciens periculi. vice nominis ponitur participium et /+
prospiciens periculum. /+
perendie dicitur, sicut hodie uel cras ; perendinus dies, sicut /+
hodiernus, hesternus, crastinus. /+
potamus eum cui potum porrigimus, et potamus uinum quod /+
bibimus. /+
probo uerbum duplicem significationem habet, probamus /+
enim quae eligimus, id est approbamus, probamus quae qualia /+
sint temptamus, ut 'proba me, deus, et scito cor meum.' /+
pecto caput, non pectino ; pexum, non pectinatum ; 'pexi /+
memet' et 'pectam cras.' /+
praesagio, praesagis, praesagiunt. /+
pauperies damnum est ; paupertas ipsa condicio. /+
patrium dicis a patria, paternum a patre. /+
pinnas murorum ; pennas auium dicimus. /+
pecus omne animal excepto homine uocitatum est. /+
polenta, non pulenta, dicendum est, eo quod ad usus hominum /+
poliatur. /+
praemium cum diphthongo. pretium, premo, precor per sim+
plicem .e. ; prehendo quoque et interpretor. /+
precari est rogare ; deprecari excusare uel purgare. virgilius : /+
'equidem merui, nec deprecor inquit.' /+
pluris dicimus quod marioe summa taxatur ; plures uero de /+
multitudine. plures comparatiui gradus est, cuius positiuus /+
multi. /+
poculum uas est, potio quod hauritur. /+
pignera rerum, pignora filiorum et affectionum. /+
procul et longe dicitur et prope : '...clipeo excussa sagitta /+
proculque antorem egregium.' /+
pertinacia malae rei perseuerantia dicitur ; constantia bonae. /+
percussum corpore dicimus, perculsum animo. /+
periculum ad discrimen pertinet, periclum ad experimentum. /+
postulatur aliquid honeste, poscitur improbe. cicero in /+
frumentaria : '...incipiunt postulare, poscere, minari.' /+
pubes cum in iuuentutis significatione et lanuginis et eius /+
partis in qua pubertas est ponitur, huius pubis facit ; at cum /+
aetatem significat, huius puberis. nec tamen adiecta praeposi+
tione / dicimus inpuberis, sed inpubis : '...comitemque inpubis /+
iuli,' virgilius dixit. sed cicero ait, 'filiumque eius inpuberem.' /+
pulmentum et pulmentarium dicitur ; nam cato, originum /+
iii, 'laserpiceum' pro 'pulmentario' habet ; idem 'multo pul+
mento / usi.' /+
podagrosus a podagra dicitur, sed et podagricus a pedum /+
aegrotatione. /+
pugillares et masculino genere et semper pluraliter dicas, /+
quia pugillus est qui plures tabulas continet. item laberius in /+
piscatore singulariter hoc pugillar dixit. /+
pauus paui, et pauo pauonis. /+
paniculae prototypon pannus est. lucilius : 'subteminis /+
pannus.' /+
paropsides feminino genere dicuntur, a pulmentario uidelicet, /+
quod opson uocant. /+
palumbes virgilius feminino genere dixit : 'aeriae quo con+
cessere / palumbes' ; sed lucilius masculine : 'macrosque palum+
bos.' / varro autem, in scauro, 'palumbi' dicit, quod consuetudo /+
quoque usurpauit. /+
pometa dicimus ubi poma nascuntur, ut oliueta ; pomaria /+
autem ubi seruantur. /+
pene, quod est coniunctio, per .e. ; poena, quod est supplicium, /+
per .oe.. similiter et poenus, id est afer. /+
praegnantem cum scripto diuidis, .g. secundae syllabae /+
nectis ; pignus et pugna similiter, et cetera huiusmodi. /+
propter, in diuisione scribendi, .p. secundae syllabae iungis ; /+
prospere, .s. secundae. /+
partio, populo, praedo : actiuo genere nonnumquam profe+
runtur. / item haec ipsa communis generis uerba saepius inue+
niuntur : partior, populor, praedor. /+
pono simpliciter aliquid statuens. dispono aliquid operis im+
pensioris / uel consilii facturus ; est etiam disponere foederis /+
ineundi. propono nonnumquam ad interrogandum pertinet et /+
quaestionem. adpono adiectionis est ; impono insuendi. super+
pono / aliquem consum uel laborem unicuique indicens. praepono /+
aliquid praeferens ; sic et antepono. postpono aliquid inferius /+
iudicans. compono ornandi aut eloquii aut artificii est ; sepono /+
separandi. suppono aliquid subtus inducens. depono labefac+
tandi / est uel uita excedendi. /+
peregrinus nomen saepe socium habet et coniunctum sibi /+
nomen aliud datiui casus, ut 'sancti dicuntur peregrini huic /+
saeculo.' /+
praestolari, non praestulari, quia uenit a uerbo praesto sum. /+
puppis accusatiuum casum in .em. et in .im. mittit, ablati+
uum / in .e. et in .i.. /+
psallo perfectum facit psallui. /+
potior, potitus sum et perfruor, perfructus sum ex uno graeco /+
uenit, quod est apolauo. /+
praecello aliis. /+
pascuas genere feminino et pascua neutro pluraliter dicimus. /+
primitiae numero tantum plurali dicuntur, sed aliquotiens /+
singularis intellegentiae, ut in psalmo, 'primitias omnis laboris'; /+
in graeco enim singulariter aparchen habes. sic et in apostolo, /+
'primitiae christus.' /+
(q) /+
quod et quia et cur et quare uerbis subiuncta aliquando in+
dicatiuum / uerbum trahunt, aliquando coniunctiuum. gre+
gorius : / 'nouerat quia sine culpa esse uix possunt.' et rursum : /+
'nouerat quia diluendi sunt sacrificiis.' et rursum : 'recessit /+
a malo, non quod faciendo contigit, sed quod inueniendo repro+
bauit.' / item : 'dicutm est quod hoc numero requies designatur.' /+
item : 'nonnulli sese intrinsecus, quod per eos purgationis /+
gratia deriuatur, extollunt.' /+
quoties, toties, septies - sine .n.. /+
quicquid in priore syllaba per .c. scribendum ; quanquam in /+
priore per .n.. /+
querela per unum .l.. /+
quatenus aduerbium loci uel temporis (id est, quousque) per /+
.e. ; quatinus coniunctio causalis (id est, ut) per .i. scribendum. /+
quaeritur de inquirendo, queritur de plorando ; quaestus /+
lucri, questus lacrimarum. /+
querimonia quoque per simplicem .e. scribenda. /+
quicquam per .c., non quidquam scribendum per .d.. /+
quorundam, sicut eorundem, per .n. scribendum, non per /+
.m.. /+
queror de te, queror tibi de illo ; item conqueror. /+
'quo uadis?' ad quem locum significat ; 'qua uadis?' qua /+
uia dicitur. /+
quo aliquando pro ubi ponitur. augustinus : 'inuenis do+
mum / famosam, quo boni habitant,' id est ubi habitant. /+
quot ad numerum pertinet, sicut et tot ; quanti et tanti ad /+
mensuram. sed nostri auctores aliquoties quantos pro numero /+
ponunt : gregorius, 'sed cum rete magnis piscibus plenum /+
dicitur, additur et quantis, scilicet centum quinquaginta tribus.' /+
quantus quam magnus dicitur, quotus cuius aetatis ; /+
unde et quota luna dicitur. augustinus : 'quotus quisque ap+
parere / et existere potest, qui non conuincatur esse peccator?' /+
id est in qua aetate, quo dierum uel annorum numero. /+
(r) /+
radius masculino, non radium neutro. /+
rubor coloris est ; robur uirtutis ; robor arboris. /+
rapio tibi pecunias. /+
redoleo unguentum. /+
regium dicitur quod regis fuit ; regale quod rege dignum est. /+
rabies tantum numero singulari. /+
reliquiae et rostra, ubi contionantur, tantum pluraliter. /+
remedium submouet imminentia pericula ; medicamentum /+
sanat inlata. remedium itaque ne periclitemur ; medicamentum /+
ad subita pericula aptatur. /+
roseum per se, rosaceum mixtum. /+
rudis comparatiuum et superlatiuum non habet, sed pro /+
his utimur aduerbio magis et maxime : 'magis rudis,' et 'ma+
xime / rudis.' /+
'recens feci' dicimus, non recenter - utentes nomine pro /+
aduerbio. /+
rhythmus graece, latine modulatio (rhythmizo, modulor). /+
(s) /+
'super' praepositio modo ponitur pro 'de,' ut /+
multa super priamo rogitans, super hectore multa. /+
modo et pro praepositione 'pro,' ut /+
nihil super imperio moueor... /+
et pro 'insuper' et 'amplius,' ut /+
cui neque apud danaos usquam locus et super ipsi /+
d. i. p. c. s. p.? /+
et pro 'desuper,' ut /+
haec super e uallo conspectant troes. /+
et pro 'superest,' ut /+
ille autem, neque enim fuga iam super ulla pericli. /+
interdum et ultra significat, ut /+
super et garamantas et indos ! proferet imperium. /+
'sub' praepositio significat modo 'supra,' ut /+
corpora saltu ! subiciunt in equos (id est, 'supra iaciunt') ; /+
modo praepositionem 'in,' ut /+
namque sub ingenti lustrat dum singula templo (id est, /+
'in templo'). significat et 'prope,' ut /+
... classemque sub ipsa ! antandro. /+
ponitur nonnumquam et pro 'clam,' ut subripuit (id est, /+
'clam rapuit'). /+
similis sum tui moribus, similis tibi facie. /+
studio tui feci, id est dum studeo tibi ; studio tuo feci, id est /+
te studente. /+
sartrix uel sertrix est quae sarcit ; sarcinatrix quae sarcinas /+
seruat. /+
'subigo hostem' perfectae formae est ; subigito frequen+
titiuae. /+
salubre ad locum refertur et ad cibum ; salutare consilium /+
est. ita salubre non necet, salutare prodest. /+
supellex, sanies, socordia, sitis, et in neutro sulphur, scrupu+
lum, / sinapi, siler, singularia tantum sunt ; sed virgilius, /+
'sulphura uiua,' et terentius, 'masculine scrupulum,' rettulit. /+
sentes (id est, spinae) et sarcinae (cum uasa significant) et /+
sarcinae (id est, auxilia) et scopae et scalae et salinae et in /+
neutro sponsalia semper pluralia ; sed nostri 'scalam' dixerunt. /+
'sponte mea uenio' non habet plurales casus. /+
si amem, ames, amet declinatio est uerbi coniunctiui, sicut /+
cum dicimus 'cum amen,' ames, amet. /+
scylla habet nomen a spoliando siue uexando nautas ; /+
spolio enim et uexo latine, graece dicitur scyllo. /+
sanno, sannis, sannui. hoc sannium, querela. /+
sors, sortis et sors, sordis dicitur. ambrosius: 'mundat uasa, /+
ne sors aliqua uini gratiam decoloret,' tametsi negant quidam /+
sordem nominatiuum singularem habere. /+
si uel etsi nonnumquam indicatiuum uerbum trahunt. gre+
gorius : / 'frusta miraculum foris ostenditur, si deest quod intus /+
operetur.' item : 'quae etsi ad perfectionem non permanent, /+
fidem tamen tenent.' /+
sensus nomen est quartae declinationis ; et sensus partici+
pium / est praeteriti temporis a uerbo passiuo, quod est sentior. /+
cuius etiam perfectum est sensus sum, es, est - non sentitus. /+
secturus, non secaturus, a uerbo quod est seco. /+
scamna sunt quae lectis altioribus apponuntur ; scabelli qui /+
lectis parulis uel sellis ob ascensum apponuntur. scabellum au+
tem / et subpedaneum dicitur, quod sub pedibus sit. /+
sterceratos agros, non stercoratos dicas, quibus stercus ad /+
fecundandum infertur. /+
sollemne cum dicis siue scribis, .m. sequenti syllabae conec+
tis. / somnium similiter. /+
saeuus, saeuio, saeui, sauisti, per .ae. diphthongon ; sero, /+
seui, seuisti, per .e. simplicem. /+
sagena per .e. cum retia significat ; sagina per .i. pastum et /+
pinguedinem. /+
sol utroque numero declinatur. sed singulariter sol ipsum /+
luminare significat ; at soles ipsos dies nominamus in quibus /+
sol totum inluminat polum. nonnulli tamen ueterum ipsa car+
mina / soles nominauere, sicut horatius in principio cuiusdam /+
uoluminis ita exorsus est : /+
soles meos omni ecclesiae uestrae commendo. /+
et maro : /+
saepe ego longos /+
cantando puerum memini me condere soles. /+
'secundum' praepositio est imitationis, post temporis siue /+
ordinis. /+
segnities uitii est, segnitia frigoris. /+
subscribo epistolis ; supplico similiter, ut supplico diuinae /+
pietati. /+
simplex ablatiuum et in .i. et in .e. mittit, genetiuum plura+
lem / in .um. et in .ium. ; ut ab hoc simplice et simplici, horum /+
simplicum et simplicium. /+
suauis ablatiuum casum in .e. at in .i. mittit. /+
stachys graece, latine spica. /+
sandalin graece, neutro genere ; caliga latine. /+
sertum et corona ex uno graeco transferuntur, id est stephanos. /+
solium proprie sedes regalis est, unde graece basilicos, /+
'thronos,' uocatur. /+
senex et senior superlatiuum gradum non habent. /+
sobrius nec comparatiuum recipit nec superlatiuum, sed pro /+
his dicimus 'magis sobrius' et 'maxime sobrius.' /+
senecta et senium duo nomina senectutis sunt et discernuntur a /+
graecis, apud quos aliud nomen habet grauitas post inuentu+
tem, aliud post ipsam grauitatem ueniens ultima aetas. nam /+
presbyter dicitur grauis, et geron senex. quia uero in latina /+
lingua duorum istorum nominum distinctio deficit, de senectute /+
ambo sunt posita, senecta et senium. haec augustinus. at /+
gregorius, 'vndecima uero,' inquit, 'est aetas quae decrepita /+
uel ueterana dicitur, unde graeci ualde seniores non gerontas, /+
sed presbyteros appellant, ut plusquam senes esse insinuent quos /+
prouectiores uocant.' /+
suspiro uerbum trahit nomen datiui casus et accusatiui, ut /+
'suspiramus patriae caelesti,' et 'suspiramus regnum dei,' /+
et praepositione addita, 'suspiramus ad uitam immortalem.' /+
subducimus et quae retro subtrahimus et quae in promptu /+
offerimus. /+
supremus, summus, et ultimus et superiorem et inferiorem /+
significat. /+
super est quod eminet ; supra quod substratum aliquid habet ; /+
subter est quod re aliqua superiore premitur ; subtus quod demis+
sum altius non tangitur. /+
seruitium multitudo est seruorum, seruitus condicio seruiendi. /+
sed ueteres indifferenter seruitium et pro seruitute posuerunt. /+
sinapi, sicut et gummi, graecum est ; et plautus dixit, /+
'teritur sinapi,' cuius genetiuus cum .s. profertur. ceteri casus /+
similes sunt nominatiuo. /+
sibilus dici oportet. virgilius : /+
nam neque me tantum uenientis sibilus austri. /+
sed et neutro genere quidam dixerunt, ut cornelius seuerus, /+
'et sua concordant sibila saeua dracones,' et macer, theriacon, /+
'longo resonantia sibila collo.' /+
sal et masculino genere et neutro dicitur. /+
saturitas in cibo tantum dicitur, in ceteris uero satietas ; /+
sed virgilius : 'odiis exsaturata quieuit.' /+
simiam auctores dixerunt etiam in masculino genere. /+
'strigem hanc' in significatione auis dicas ; striga autem cas+
trense uocabulum est, interuallum turmarum significans in quo /+
equi stringuntur. vnde etiam strigosi dicuntur corpore macilento. /+
stirps in significatione subolis feminino genere dicitur ; sed /+
cum materiam significat, masculino modo : 'stirpem recisum.' /+
dixerunt tamen etiam in significatione subolis masculino genere, /+
ut pacuuius : 'qui stirpem occidit meum.' /+
sero rumores (id est, diuulgo) (serui) ; sero fruges, seui ; sero /+
(id est, claudo), unde sera dicta, seraui. terentius : 'tutaui /+
atque obseraui ostium.' /+
suffragor, non suffrago ; et suffragatus sum, non suffragaui. /+
sorbeo, sorbui, non sorpsi. /+
somnio, non somnior ; et somniaui, non somniatus sum. /+
sanguis est dum manet ; effusus uero cruor. /+
sumimus ipsi, accipimus ab alio. sic cui damus, dicendum /+
'accipe' ; cum permittimus ipsi tollere, dicendum 'sume.' /+
scorpio bellica res est, at scorpius animal. /+
scribo, scripsi, scriptum : cum uocalis sequitur, .b. debet esse ; /+
cum consonans, .p.. /+
sacer et uenerandus et execrandus. virgilius : 'auri sacra /+
fames.' /+
suffragia populi et quae honorant dicuntur et quae damnant. /+
(t) /+
testor aliquid confirmans sententia ; contestor cum quadam /+
auctoritate adfirmans ; protestor manifeste cauenda denuntians ; /+
obtestor aliquem iurare compellens ; adtestor ad testimonium /+
uocans, qui sit dignitate uel auctoritate eminens ; detestor aliquid /+
execrandum respuens. /+
trux ablatiuum in .i. et in .e. mittit, genetiuum pluralem in /+
.um. et in .ium. : ab hoc et ab hac truce et truci, horum et ha+
rum / trucum et trucium. /+
therion graece, latine fera ; unde theriaca, quia feraliter /+
occidit. /+
taciturnitas loquelae contraria est ; silentium confusis /+
uocibus siue tumultibus. verum sciendum quia sileo et taceo /+
et reticeo et conticeo ab uno graeco ueniunt siopo. /+
tenax beneficii, id est memor gratiae. /+
torques nomen generis communis, nam et in mario liuius /+
genere masculino et cicero feminino torquem posuere. /+
triumphat hostem qui superat ; triumphat nos deus cum /+
superandi hostes auxilium tribuit. 'deo,' inquit, 'gratias, qui /+
semper triumphat nos in christo iesu.' et iterum, 'expolians /+
principatus et potestates, triumphans illos in semetipso.' /+
transmigro uerbum duplicem significationem habet. trans+
migro enim cum de loco ad locum iter facio ; item transmigro /+
dicitur cum additamento accusatiui casus cum aliquem de /+
loco ad locum transfero ut, 'nabuchodonosor transmigrauit /+
iudaeos de hierusalem,' et 'emigrabit te de tabernaculo tuo.' /+
porro exemplum uerbi superioris, 'transmigraui in montem /+
sicut passer.' transmigrans participium aeque dupliciter et de /+
loco ad locum transiens aliquis et alium de loco ad locum trans+
ferens / intellegitur. /+
turtur et masculino genere et feminino profertur. /+
tunc temporis aduerbium est, tum ordinis. /+
terga hominum sunt tantum, singulariter tergum ; tergus /+
quadrupedum, pluraliter facit tergora, id est coria. /+
tinguere dicendum, non tingere. /+
temeritas sine consilio, audacia post consilium. /+
temperantia animorum, temperatio rerum, temperies aurarum. /+
tapete, tapetis, tapeti a tapeti ; et pluraliter tapetia, tapetium, /+
tapetibus. virgilius : 'qui forte tapetibus altis.' sed et hoc tape+
tum, / huius tapeti, huic tapeto ; pluraliter haec tapeta, tapetorum, /+
tapetis. virgilius : /+
instratos ostro alipedes pictisque tapetis. /+
sed et masculino genere dicit : 'pictosque tapetos.' /+
turbo, si sit proprium, turbonis facit ; si appellatiuum, /+
turbinis. nam siue uentus siue quo ludunt pueri, hic turbo /+
dicitur. virgilius : 'torto sub uerbere turbo.' /+
tumulus et tumens tellus et mons breuis et sepulcrum aeque /+
uocatur. /+
teloneum, non theloneum, id est per .t. simplicem, non /+
aspiratione addita. est autem graece telon, latine uectigal. /+
tabes tantum singulariter dicitur, tendiculae et tenebrae /+
tantum pluraliter. /+
(v) /+
vsquequaque omnimodo significat, pro quo in psalmis in /+
graeco heos sphodra legimus, quod significantius latine potest /+
'usque ualde' interpretari. /+
vt, aduerbium, est modo temporis et significat 'postquam,' /+
modo qualitatis et significat 'quemadmodum' ; modo optandi /+
et significat 'utinam,' modo mirandi et significat 'o quam' ; /+
modo coniunctio causalis : 'volo ut ubi ego sum et ipsi sint /+
mecum.' /+
'vacat mihi' graece scholazo. vaco militia, perfectum uacui. /+
vulgus neutri generis est et pluralem numerum non habet ; /+
sed virgilius et masculine uulgum extulit : 'hinc spargere /+
uoces ! in uulgum ambiguas.' /+
vas, uadis generis masculini de uadimonio ; uas, uasis /+
neutri de uasculo. /+
vis duplicem habet significationem : et uirtutis uidelicet, /+
quae graece dynamis dicitur, et uiolentiae, quae graece bia /+
uocatur. /+
vecordia et uirus tantum singulariter efferuntur. /+
vepres et uerbera et uiscera non habent singularem decli+
nationem / nisi tantum uerbere et uiscere. virgilius et, 'torto /+
uolitans sub uerbere turbo,' et ouidius, 'viscere diuiso' /+
vtor diuitiis de diuitias. /+
ver semper singulariter. /+
verbex, id est ouis, ab .u. littera incipiendum. /+
vlterior et ultimus positiuum gradum non habent. /+
verus ad naturae tantum ueritatem refertur ; uerax autem /+
dicitur qui non mentitur. vnde et uerus daemon dici potest ; /+
uerax autem non potest. /+
vallestria agrorum, sicut et campestria, dicuntur. /+
veto culpam et ueto culpa, id est prohibeo a culpa. sedulius, /+
'pomisque uetaret acerbis,' id est a pomis ; et fortunatus, /+
'non ueto coniugium, sed praefero uirginis aluum.' /+
vultus mutatur, facies manet. /+
vae datiuus et accusatiuus sequi debent, non alius, ut 'vae /+
populo maurorum,' et 'vae populum maurorum.' /+
vterque de duobus dicimus ; utrique de binis aut de pluribus /+
ex utraque parte positis : uterque uenit, utrique uenerunt. /+
veniunt qui uendunt ; ueneunt qui uenduntur. /+
vltus : et uindicatus et punitus. /+
velocitas pedum et corporum ; celeritas animorum et factorum. /+
vlcus quod nascitur ; uulnus quod per alium fit. /+
'vultur' dixit virgilius in sexto, sed et 'uulturius' lucilius /+
in primo. /+
vrgeo, non urgueo. virgilius : 'quibusue urgentur poenae.' /+
vngo, unxi, quomodo pingo, pinxi, utrumque sine .u. ; /+
attamen ad nomen deriuatum .u. addit, ut 'pinguis unguine /+
ceras.' ita unguentum, non ungentium dicatur. /+
verbum est omne quod lingua profertur et uoce ; sermo autem, /+
cuius nomen ex duobus uerbis compositum est 'serendo' et 'mo+
nendo,' / comptior ac diligentior fit. sententia uero quae sensu /+
concipitur ; porro loquela, quando cum quadam eloquentia /+
dictionis ordo protexitur ; oratio, quando usque ad manuum /+
artem describendus oratoris sermo peruenit. /+