GIRALDI CAMBRENSIS DE INUECTIONIBUS PARTES SEX. <1Incipiuut capitula libelli inuectionum et prirao partis prime.>1 I.---Inuectio Cantuariensis archiepiscopi Huberti. II.---Responsio Meneuensis archidiaconi Giraldi. III.---Item ad literas episcopi Landauensis Hanrici responsio. IV.---Adueutu secundo obiectis Andree responsio. V.---Item secunda obiectis eiusdem responsio. VI.---Item ad Foliotum responsio et breuis eiusdem descripcio. VII.---De quatuor persecutoribus mixtim et alternatim quasi sub epilogo conclusio. VIII.---De intestina persecutorum inter se discordia. IX.---Archidiaconus abbati Galtero. X.---Aduentus tercii responsioues. XI.---Bangorieusis electi rethorica defensio. XII.---Ad falsos fratres responsio. XIII.---Fame sue et opiniouis defensio. <1Secuude partis capitula.>1 I.---Ecclesiastice historie Britannice cronographia. II.---Epistola magni Gregorii ad Augustinum priiuum Cantuariensem archiepiscopum ex registro Gregorii. III.---Item ex registro Eugeuii pape Theobaldo Can- tuariensi archiepiscopo. IV.---Item Lucius papa Bernardo Meneuensi episcopo. V.---Commissioues super statu Meneuensis ecclesie Rome, Giraldi labore perquisite et primo aduentus primi super electioue simul et Meneuensis ecclesie statu. VI.---Commissio aduentus secundi super statu. VII.---Commissio aduentus tercii super statu. VIII.---Pape Innocentio Bernardus episcopus. IX.---Eugenio pape capitulum sancti Dauid. X.---Honorio pape capitulum sancti Dauid. XI.---Bernardus episcopus Simeoni archidiacono Ban- goriensi. XII.---Bernardo episcopo Oeneus et kadwalladerus principes Norwallie.' <1Tercie partis capitula.>1 I.---Litere uarie Giraldi labore perquisite et primo aduentus primi super ecclesie Meneuensis administracione . II.--- Litere secundi aduentus super ecclesie Meneuen- sis administracioue. III.---Litere tercii aduentus super ecclesie Meneuensis administracione. IV.---Litere aduentus primi uarie et prinie ad com- mendacionem Meneuensis ecclesie principi- bus Wallie factam. V.---Litere commendacionis eiusdem ecclesie abbati- bus Wallie facte. VI.---Litere commendacionis eiusdem clero et populo facte. VII.---Litere aduentus primi super inquisicione con- versacionis sancti Caradoci tribus abbatibus directe. VIII.---G. archidiaconi eodem aduentu facta per papam excusacio. IX.---Item G. archidiaconi eodem aduentu facta per papam commendacio et ad pacem commonicio. X.---Item litere secundi aduentus uarie et primo indulgencia super ecclesiarum uacaucium et prebendarum donacione. XI.---Littere protectionis patentes aduentus eiusdem. XII.---Super commendacione pariter et protectione litere clause. XIII.---Littere aduentus eiusdem super prouentuum Meneuensis ecclesie restitucione archidiacono facienda et administracione. XIV.---Super eisdem littere abbati sancti Dogmaelis directe. XV.---Littere super archidiaconi spoliacione et abbatis sancti Dogmaelis illiteratura, iudicibus directe. XVI.---Littere super electione et expeusis circa finem aduentus eiusdem. XVII.---Littere aduentus tercii uarie et prime super expensis archidiacono restituendis. XVIII.---Littere super crucis deposicionis et ierosolimi- tane peregrinacionis absolucione. - XIX.---Littere coutra iudices iueptos reuocatorie quod perperam actum fuerat irritautes. XX.---Litere contra spoliatores archidiaconi laicos et excommunicatos. XXI.---Littere domini pape aduentus eiusdem prebende Meneuensis donacionem archidiaconi primam coufirmantes. XXII.---Litere aduentus eiusdem donacionem archi- diaconi secundam confirmantes. XXIII.---Litere aduentus eiusdem donacionem archi- diaconi terciam confirmantes. <1Quarte partis capitula.>1 I.---Eustachio Eliensi et Malgerio Wigornieusi episcopis pro pace laborautibus Giraldus archidiaconus. II.---Ad declaraudam Meneuensis ecclesie diguitatem, uarie racionum et argumentorum inductioues. III.---Itena ad fictionem declarandam et histeron proteron per multorum periuria de abbate factam racionum inductio. IV.---Item litere aduentus tercii super primis election- ibus duabus per sentenciam cassatis, et electione de nouo facienda. V.---De Giraldi uigilancia in utraque fortuna. VI.---De fauorabili eiusdem per literas cardinalium excusacione. VII.---Litere cardinalium. VIII.---Qualiter iterum ad promocionem eiusdem Car- dinales per literas suas intendebant. IX.---Multiplex laboris Giraldi commendacio. X.---Secunda commendacio . XI.---Tercia commendacio. XII.---Quarta commendacio. XIII.---Item uersus aduentus primi a Giraldo in pape laudem editi. XIV.---Uersus aduentus tercii auctoris ignoti in Giraldi commendaciouem. XV.---Uersus aduentus eiusdem in Giraldi laudem tanquam ad ipsum apostrofando. XVI.---Uersus autoris ignoti in Giraldi similiter com- meudacionem et cupiditatis detestacionem. <1Quinte partis capitula.>1 I.---De laudabilibus iterum Giraldi gestis et nota- bilibus. II.---De secundo laudabili pariter et notabili. III.---De III laudabili pariter et notabili. IV.---De IIII laudabili pariter et notabili. V.---De V laudabili pariter et notabili. VI.---De VI laudabili pariter et notabili. VII.---De VII laudabili pariter et notabili. VIII.---De VIII' laudabili pariter et notabili. IX.---De IX laudabili pariter et notabili. X.---De X' laudabili pariter et uotabili. XI.---De XI laudabili pariter et notabili. XII.---De XII laudabili pariter et notabili. XIII.---De XIII' laudabili pariter et notabili. XIV.---De XIV laudabili pariter et notabili. XV.---De XV laudabili pariter et notabili. XVI.---De XVI' laudabili pariter et notabili. XVII.---De XVII laudabili pariter et notabili. XVIII.---De XVIII laudabili pariter et notabili. XIX.---De XIX laudabili pariter et notabili. XX.---De XX laudabili pariter et notabili. XXI.---De XXI laudabili pariter et notabili. XXII.---De XXII laudabili pariter et notabili. XXIII.---De XXIII' laudabili pariter et notabili. <1Sexte partis capitula.>1 I.---De hiis que Giraldo spem et fiducian in tanto conflictu contulerunt. II.---Quod quinque fuerunt que precipue Giraldo spem et fiduciam prestiterunt. III.---De uisionibus et earumdem exposiciouibus. IV.---Uisio prima et uisionis exposicio. V.---Uisio IIa et uisionis exposicio. VI.---Uisio IIIa et uisionis exposicio. VII.---Uisio IVa et uisionis exposicio. VIII.---Uisio Va et uisionis exposicio. IX.---Uisio VIa et uisionis exposicio. X.---Uisiones tres, VII scilicet et VIII et IX quoniam eandem habent exposicionem hic coniuncte. XI.---Uisio Xa et uisionis exposicio. XII.---Uisio XIa et uisionis exposicio. XIII.---Uisiones XII et XIII sub eadem exposicione coniuncte. XIV.---Uisio XV et uisiouis exposicio. XV.---Uisiones tres. XVI, scilicet, et XVIl et XVIII, sub eadem exposicione coniuncte. XVI.---Uisio XIX et uisionis exposicio pariter et con- cordancia. XVII.---Uisioues XXI et XXII et XXIII, simul eaudem uel similem habentes exposicionem. XVIII.---Uisio XXIV, et uisionis exposicio. XIX.---Uisiones XXV et XXVI, sub eadem simul ex- posicione. XX.---Uisio XXVII scilicet de anachorita de Locheis et uisio XXVIII simul similem habentes exposiciouem. XXII.---Uisio XXIX et uisionis exposicio. XXIII.---Uisio XXX, et uisiouis exposicio. XXIV.---De literis anachorite de Niwegal consolatoriis, et uaticinalibus ac ueris eiusdem predictiouibus. XXV.---De fratris sui Philippi de Barri uerbis consola- toriis et consiliis, ueris quoque, sicut ex post facto claruit, predictionibus. XXV.---De fratris eiusdem optimi per archidiaconum facta consultacione, et curie per cardiualis literas responsione. XXVI.---Qualiter filios quos diligit, flagellat Deus. XXVII.---De ultimo Gemme sacerdotalis capitulo, super episcopalis officii periculo, huic quoque libello finaliter apposito. <1Expliciunt capitulo.>1 PROEMiUM IN LiBELLUM INUECTIONUM. Quouiam egregie dicta uel acta ueterum studiis ad posteritatis tam iustructionem quam imitacionem litteris annotari solent et perpetuari, ea quibus in curia Giraldus dictis emulorum aut scriptis ad talionem provocatus laudem optinuit, explicare curauimus. Ea quoque que uel in pape consistorio uel cardiualium auditorio, nuuc pro ecclesia sua uunc pro iure proprio publice proposuit, literas etiam siugulorum aduentuum tam pro statu ecclesie sue quam electione propria uariisque negociis quas impetrauit, in unum colligere, et tanquam in fasciculum connectere, necnon et alia quedam que tam de curie moribus quam Giraldi quoque laboribus ac laudibus circiter id ipsum temporis metrice scripta fuerant, tauquam in calce libelli finaliter apponere, nou incougruum reputa- uimus. Ad iuuectiones autem scribendum et maledictis emulorum iu ipsum congestis respondendum, quamquam uix et inuitus prouocatus tamen et iniuriis irretitus, necnon et pape uerbis ad hoc inuitatus, stilum arripere compulsus fuit. Unde et uerbis Ciceronis in inuectiouibus contra Salustinum hic uti liceat, ' Si forte offendimini, patres conscripti, iustius illi quam mihi succensere debetis, qui inicium iutroduxit'. Item et illo Ieronimi iu epistola ad Augustiuum, ' Etsi culpa est offendisse, queso ut patieuter audias, multo maior est prouocasse'; hiis enim ipse duobus exemplis quociens super hiis sermo fiebat uti plerumque solebat. In sex itaque particulas opusculum hoc dis- tinximus, iu inuectiones uarias, et adiectiones uecessarias, in Beruardi labores egregios, et laudabiles quoque suo in tempore Giraldi uexaciones. Item et in notabiles eiusdem actus et quasi sub epilogo collectos, et in uisiones uarias, quamquam uanas forte magis quam ueras, et earumdem exposiciones. <1Explicit proemium.>1 <1Incipit liber inuectionum quem alii a Giraldo, alii a notario>1 <1suo, scriptum esse commemorant.>1 CAP I. <1Inuectio Cantuariensis archiepiscopi Huberti.>1 Sanctissimo in Christo patri ac domino, Innocenti, Dei gratia summo pontifici, H., diuiua permissione, Cantuariensis ecclesie minister humilis salutem, et tam deuotam quam debitam patri et domino obedientiam et reuerentiam. Ad hoc diuine prouidentie dispositio uos super gentes et regna coustituit, ut iuxta merentium diuersitatem discretio uestre sollicitudiuis euellat, destruat, dissipet, et disperdat, edificet et plantet, ut omnem plantationem quam uon plantauit pater celestis, per uos cui uices suas commisit in terris altissimi filius eradicet, et explautet, et disperdat eos qui dispergunt, eo quod cum ipso colligere non elaborent. Ideo namque uobis desuper data est plenitudo potestatis, ut quod per nos qui in partem uocati sumus sollicitudinis, corrigi non potest, ad regulam redigat et reducat uestra cui resisti non poterit, maiestatis amplitudo. Non iguorare uos arbitror pater sanctissime quod Meneuensis ecclesie et ceterarum ecclesi- arum tocius Wallie mater et metropolis est ecclesia Cautuariensis, sicut predecessorum uestroruin pie recorda- tionis Adriani, Eugenii, Alexandri et Celestini con- firmationes et scripta testantur et nuper a uobis missa pagina uestre confirmationis ostendit. Nuper tamen sicut certa relatione didici quidam Meneuensis ecclesie archidiaconus, Giraldus nomine, n acione Walen sis, pleros- que Wallie magnates uel sanguine uel affinitate con- tingens, fiducia forsan sanguinis animatus, cum deceat uirtute magis quam sanguine niti, a tribus tantum canonicis quos ut dicitur, aliter quam decebat uel debebat ad cousensum illexerat, in Meneuensem se eligi episcopum procurauit, aliis omnibus concanonicis nequaquam fauorem prestantibus uel assensum. Ille tamen tali nominatione suffultus, confirmationis a me ad quem primum recurrere debuerat munus nec expetens uec expectans, sed mox electi nomen pariter et auctoritatem usurpan s, canonicum qui sigillum Meneuensis capituli custodiebat, quem precibus inflectere non potuit, usque adeo cruentis deterruit comminationibus, quod idem sigilli custos sigillum predictum super altare episcopalis ecclesie posuit. Prius tamen appellauerat ne quis preter communem capituli consensum illud inde tollere uel asportare presumeret. Ille tamen non magis appella- tionem reuerens quam horruerat intrusionem, sigillum sustulit et sic abstulit, ut quociens et qualia uelit patrocinii uel testificationis possit instrumenta couficere. Nouit Deus, ante quem sto et quem nullum latet secretum, quod si eum idoneum et ad tante dignitatis apicem canonica electione preeuute euocatum credidissem, inunus con- firmationis sed et consecrationis, si a me uel alterum uel utrumque petere uoluisset, benigne impendissem. Uerumtamen ille de electionis qualitate minime confidens, me minus licite minusque canonice neglecto, ad sedem apostolicam sicut fama est, festinum iter arripuit, ut uos qui necdum de forma electionis sue innotuit, falsis circumueniat testimoniis. Sed nostis pater peritissime quod testibus non testimoniis credi oportet, presertim cum plura efficere possint et soleant, quod testimoniis eorum qui testes nominantur uoluntates uon consonent, sicut ueri sigilli uel furtiua subreptio, uel ablatio uiolenta, uel impressiouis adulterine cum uero sigillo, sicut plerumque fit, expressa similitudine. Hec uobis sanc- tissime pater non odio persone nouit Deus, sed zelo iusticie, castigatius forsau et temperantius quam ex- pediret uel rei ueritas exigerit, significanda duxi, ne quoquomodo circumuenti ueritate prius non intellecta, mauum ei consecratiouis, si placet sanctitati uestre, uel imponatis uel faciatis imponi. Sed et hoc uellemus uestre innotescere sanctitati, quod sepedictus archidiaconus optento forsan a uobis quod absit consecrationis munere, non foret hoc fine contentus, sed iuxta quod spes improbissimas amplectuntur iusperata consecuti, ad ulteriora et deteriora conatus extenderet, et exemptionem a iurisdictione Cantuariensis ecclesie, quam tamen, Deo uolente et uestra semper prudentia denegante, numquam impetrabit, sub pretextu consecrationis sibi a uobis indulte, irreuerenter affectaret, et inter Anglicos et Waleuses de cetero pro posse suo perpetue dissensionis iaceret seminarium. Walenses enim a prima Britonum prosapia continua sanguinis successione deducti, tocius Britannie dominium sibi de iure deberi iactitant. Unde si non effere gentis et effrene barbariem districtionis ecclesiastice censura coercuisset, facta per Cantuariensem, cui gens illa lege prouinciali hactenus subiecta fuisse dinoscitur, a rege suo uel continua uel crebra rebellione discessisset, sequente necessario tocius Anglicane regionis inquietudine. Uitam et in- columitatem uestram conseruet altissimus in tempora longa. CAP. II. <1Responsio Meneuensis archidiaconi Giroldi.>1 Pater sancte, canum ut nostis proprietas et proteruitas est, quod ubi mordere non possunt, latrare non cessaut. Unde et litteris Cantuariensis illius ad dissuadendum compositis, quibus quasi iuuectiua in uos scribere nititur, sed utinam stilo proprio non alieno, seriatim si placet ad fame nostre defensiouem in audientia uestra dignum duximus respondere, quatinus uel sic nosse queat, quam sit ineptum, quam dispendiosum et talioni obnoxium, literatos uiros litteris offendere, et in scripturis eruditos scriptis iniuriosis ad scribendum prouocare. A capite litterarum suarum que longe sunt et prolixe usque ad calcem, quoniam ex habundautia cordis os loquitur, et liuor edax importune uerba miuistrat, singula fere uerba uel oblique uel directe nos tangere uel iufamare uidentur. In personam tamen nostram nulla directe scribuutur, sed quedam oblique quasi ad diffamandum innuuntur. In formam autem electionis nostre non minus impudenter quam irreuerentur tante audientie falsissima scribendo manifeste inuehitur. Que tamen omnia Deo dante tam per ratioues efficaces, quam etiam per uiuas nostrorum uoces, euacuabimus. Statim enim pre foribus ait, ' Ut omnem plantationem quain non plautauit pater celestis per uos altissimi filius eradicet et explantet '. Audacter loquitur, ne dicam presuinptuose, tauquam si omnis plautatio minus digna minus Deo accepta extirpari deberet, solus ipse pre ceteris firmiter staret et non nutaret. Sed quis gloriabitur se castum habere cor? Quid faciet uirgula deserti ubi concutietur cedrus Libani? Scriptum est enim, 'Beatus qui semper est pauidus ', et alibi, ' Uerebar omnia opera mea'. Fere itaque cum phariseo dixisse uidetur, 'Non sum sicut ceteri homines '. Subiungit et iactat se priui- legiis Adriani, Alexandri III. et Celestini munitum esse. In quo notandum moneo quod non a remotis incipit sed quasi a moderuis tantuin, quod et litteris populi ac cleri Wallie quas suscepistis coucordare uidetur, qui asserunt tantum tres episcopos Meneuenses Cantuariensi ecclesie subditos fuisse. Sed hoc quoque dignum est nota quod scripta illa confirmationes uocat non donationes. Uideat autem ipse, uiderint et decessores sui ne conscientiam sedis apostolice suppressa ueritate circumuenerint. Sed hoc sua desiderant tempora et nos quod instat agamus. Procedit, ' Quidam Meueuensis ecclesie archidiaconus Giraldus nomine, natione Walensis ', etc. Bene nouit olim nomen meum, licet et nomeu et omen extinguere nunc pro posse intatur. Argumentum etiam a nomine sumere uellet hic si posset. Sed nomen istud plus Gallicum quam Wallicum redolere uidetur. ' Natione Walensi ', hic argumentum sumit a conuictu simul et natura. Istud enim tanquam opprobriosum iuducit et nociuuui, ac si aperte dicat quia de Wallia oriundus in Wallia non debet esse prelatus, ergo a simili nec Auglici in Anglia, nec Franciin Francia, nec Italici in Italia prefici debent nec promoueri. Per- misceantur ergo pastores ignari linguarum et boni inuen- ientur predicatores. Item, ' plerosque Wallie magnates uel sanguine uel affiuitate contingens ', etc. Uerum dicit et si omnes fere maiores Wallie tocius dixisset, de utraque gente tam Anglicis scilicet barouibus regis qui inaritimam Wallie contra Walenses regi et regno egregie militando incastellatam tenent, ex parte patris, quod tamen ex cautela supprimit et subticet ille, quia causam nostram iuuare uideretur, quam etiam de priucipibus Wallie ex sanguine materno non niinus uere, sed magis quidem expresse scripsisset. Generositatem itaque nostram ipse fatetur, nos eam non diffitemur. Si ipsa nobis nocere debet aliis suffragantibus, uos uideatis. Item, ' fiducia forsitan sau guine animatus cum deceat uirtute magis quam sanguine niti', etc. Istud mutuatus est a Claudiano dicente, uirtute decet non sanguine niti. Uerum est, quia cui non datuin est utroque niti, melius est illa quam isto. Ipse mihi alteruin concedit, ego ei neutrum. Iteu, ' a tribus tantum canouicis aliter ut dicitur quam deceret allectis se in episcopum eligi procurauit ', etc. Mirum autem qua fronte ausus unquam fuerit uestre sanctitati tanteque audientie talia scribere et tam mauifeste uero contraria siguificare, sed forte putauit quod uon possit quis scripto sicut et uePbo mentiri. Scriptum est enim, Uerba sacer- dotis aut uera sunt aut sacrilega, quod et de scriptis similiter intelligi debet, presertim domino suo et patri in terris summo ad ueri assertionem destinatis. Temperauit tamen ne ex tota coutra mentem iret, addendo ' ut dicitur '. Nouit enim Wallia tota, nouit et occidentalis Anglie pars non modica, quod pluribus etiam annis ante mortem Meneuensis episcopi nunc ultimo defuncti, quoniam inu- tilis esse uidebatur, a toto simul populo et clero patrie ad regimen ecclesie illius precipue uero post obitum eius desideratus fui, quanquam indignus. Nouit hoc uir ille bouus episcopus Hibernicus, cuius anime propitietur Deus, et publice coram uobis et fratribus ante decessum suum est testificatus, qui sepe in hoc biennio per terram nostram eundo et redeundo et in ipso quoque ecclesie nostre portu auram atque nauigiuui expectaudo desideria cleri et populi Meneuensis satis audire potuit et perpendere. Similiter et dominus Bangorensis electus aute decessum suum idem in mac curia est protestatus. Et tamen per annum integrum fere post decessum episcopi nostri litteris crebris et nunciis tam magnatum patrie uirorum quam cleri exterioris sicut et capituli, a scolis ubi steteram, minime potui reuocari, donec litteras demum domini regis Anglie qui hodie regnat me reuocantes ac nuncios suscepi. Sed si tantum ecclesiam illam appeterem quod eam sicut scribit ipse, etsi non recte quocunque modo, etsi non per hostium per parietem tamen intrare uoluerim, plus proculdubio properassem. Nec uerisimile quidem est quod pro uiginti marcaram redditibus male perquirendis, cumque fame detrimento graui et opinionis, centum marcarum redditus quos in pace possedi relinquere voluerim, non enim bonus mercator essem uel bonus mercium commutator. Nouit enim Deus cui nuda et aperta sunt omnia, quod archiepis- copatum suum qui tam inagnus est et amplus nollem eo modo optiuuisse quo ine scripsit huuc episcopatum obtinere uelle, plus etiam dico nec eo quidem modo quo ipse suum obtinuit, nisi enim rex Anglie Ricardus in Alemannia detentus fuisset, et ibi multipliciter in carcere circumueutus, louge aliter proculdubio Anglicaue ecclesie prouisum esset. Preterea si tautum a tribus canonicis ut scribit ipse electus fuissem, aliis omnibus inuitis et reclamantibus, cum totidem fere Anglicos in ecclesia nostra canouicos hab- eamus quot Walenses, aliquem utique uel etiam aliquos prece uel precio allectos ad curiam contra uos destinasset, nullum autem destinauit quia nec unum habere potuit. Item non ininus iinpudenter scripsit me sigillum capituli nostri uiolenter asportasse. Sed quam sit et istud a ueritate remotum sicut et premissum, nouit quidem ecclesia nostra, nouit etiam prouincia tota, norunt et clerici nostri qui omnibus intererant et in presentia uestra presto sunt. Nouit et cunctis perspicatius ille qui oumia nouit, qui utinam mendacem in hoc articulo graui ad corrigendum uindicta percellat. Sed utrum magis credendum queso, an litteris archiepiscopi illius, quas ex fomite liuoris pariter atque timoris emanasse, finis earum mauifeste declarat, quibus etiam solum nos iufainare iutendit, quia nec procuratorem mittit nec in presentia uestra uel iudicum delegatorum quiquam ex his que proponit se probaturum uel astruit uel promittit, an decreto capituli nostri necuon et litteris tan populi quaui cleri patrie et uiuis uocibus clericoruin nostrorum coram uobis hic astantium, unani- miter in nos licet iudignos couclamautium ? Ad hec etiam scripsit quia ' Si me idoneum et cauonica electione uocatum credisset', etc. Ac si diceret 'idoueus non est,' fateor iusufficienciam meam, quia ad niodicam forte parochialem ecclesiam unam regendam me minus sufficientem ac minus idoueum recognosco. Iactitet ipse si uelit supercilio pharisaico se ad tocius fere Anglicane ecclesie regimen plus quam idoneum esse. Mouacum autem suum aut medicum, simplicem, fatuum et illitteratum, quem nobis tanto coiatu tamque contiuuo necdum cessante intrudere nititur, sub quo scilicet securos posset carpere sompnos, ualde idoneum reputaret. Cauonicam autem electionem uon hauc reputat, que facta est in ecclesia matre ac matrice, omnium cousensu populique tocius applausu, sed si qua- tuor canonici uel sex, cum litteris de rato Londonias uel in curiam uocati ad eligendum monacum, aut medicum suuin, uel alium quemlibet morum . . . . . . . . . . . rum' uocibus quidem et non uotis aut blandiciis . . . . . .' aut comminationibus etiam et bonorum spoliationibus com- pellerentur, huiusmodi ut credimus electionem quoniam talibus assueuit, pro quibus tamen reprimendis, decessor suus martir gloriosus gladiis impiorum capud exposuit, canonicam et iustam reputaret. Hanc autem electionis formam nondum in canonibus expressam inuenimus. Subiungit etiam ' quod munus confirmationis uel conse- crationis uel etiam utrumque mihi benigne impendisset '. Sed hiis in fine litterarum, ubi manifeste sibi contrarius inuenitur respondebimus, illud tamen Ouidii interserentes 'Dulcius ex ipso fonte bibuntur aque'. Item et illud iniure contra nos scriptum inducit, ' Quia testibus et non testimoniis credi oportet '. Sciat autem ipse quod nos uua cum testimoniis, de corpore ecclesie nostre testes adduximus. Sed si testimoniis siiie testibus credi non oportet, nec litteris eius solis, cum testes non producat, credi debet. Item enumerat modos falsitatis multos, quos nunquam aute audiuimus, ' Uel furtiuam surreptionem, uel ablation- em uioleutam, uel impressionis adulterine cum uero sigillo expressam similitudiuem ', etc. Bene nouit modos falsita- tis qui eos enumerat tam expresse, et tamen obliquum quasi falsaiii crimen in nos ausus est retorquere, ut sic decreto capituli nostri et litteris testiuionialibus fidem et auctoritatem adimere possit. Sed utinam tam immunis ipse ab omni crimine, precipue uero a crimine incendiarii et homicidii, teste Barbato Londoniensi, sicut et ego a crimine falsarii. Librorum enim fabricator hactenus esse solebam, non signorum, unde si libros nostros falsitatis arguere uelit, talem uellem habere correctorem qualis est ipse, qui de meo nil demeret nec de suo quicquam apponeret. Domine, nec admiratione dignum est, si placet, nec indig- natione, si scripto exasperatus aspera scribam. Nondum enim tante perfectionis iter arripui, quod possim tam turpium obiectione uon moueri. Tradit comicus noster quia, qui pergit dicere quod uult, audiet quod non uult. Et poeta, Nec quisquam noceat cupido inihi pacis. At ille Qui me commorit, iuelius non tangere clamo. Flebit et insignis tota cantabitur urbe. Et idem, Opprobriis diguum latrauerit integer ipse, Soluentur tabule risu, tu missus abibis. Preterea in fine litterarum aunectit, ' Quod si gratia uestra muunus iuihi consecrationis impenderet, non hoc fine coutentus, ad ulteriora et deteriora, ut dicit, conatus extenderem, et exemptionem a iurisdictione Cantuariensis ecclesie affectarem'. Non dicit quod ius ecclesie nostre canonicam et iustam reputaret. Hanc autem electionis formam nondum in canonibus expressam inuenimus. Subiungit etiam 'quod munus confirmationis uel conse- crationis uel etiam utrumque mihi benigne impendisset '. Sed hiis in fine litterarum, ubi manifeste sibi contrarius inuenitur respondebimus, illud tamen Ouidii interserentes ' Dulcius ex ipso fonte bibuutur aque '. Item et illud iniure contra nos scriptum inducit, ' Quia testibus et non testimoniis credi oportet '. Sciat autem ipse quod nos una cum testimoniis,de corpore ecclesie nostre testes adduximus. Sed si testimoniis sine testibus credi non oportet, nec litteris eius solis, cum testes non producat, credi debet. Item enumerat modos falsitatis multos, quos nunquam ante audiuimus, ' Uel furtiuam surreptionem, uel ablation- em uioleutam, uel impressionis adulterine cum uero sigillo expressam similitudiuem ', etc. Bene nouit modos fa. lsita- tis qui eos enumerat tam expresse, et tameii obliquum quasi falsai.ii ci.imen in nos ausus est retoi.quere, ut sic decreto capituli nostri et litteris testiuionialibus fidem et auctoritatem adimere possit. Sed utinam tam immunis ipse ab omni crimine, precipue uero a crimine incendiarii et homicidii, teste Barbato Londoniensi, sicut et ego a crimine falsarii. Librorum enim fabricator hactenus esse solebam, non signorum, unde si libi.os nostros falsitatis arguere, uelit, talem uellem habere correctorem qualis est ipse, qui de meo nil demeret nec de suo quicquam apponeret. Domine, nec admiratione dignum est, si placet, nec indig- natione, si scripto exasperatus aspera scribam. Nondum enim tante perfectionis iter arripui, quod possim tam turpium obiectione non moueri. Tradit comicus noster quia, qui pergit dicere quod uult, audiet quod non uult. Et poeta, Nec quisquam noceat cupido mihi pacis. At ille Qai me commorit, melius uon tangere clamo. Flebit et insignis tota cantabitur urbe. Et idem, Opprobriis dignum latrauerit integer ipse, Solueutur tabule risu, tu missus abibis. Preterea in fine litterarum auuectit, ' Quod si gratia uestra mnunus inihi cousecrationis impenderet, non hoc fine contentus, ad ulteriora et deteriora, ut dicit, conatus extenderem, et exemptionem a iurisdictione Cantuariensis ecclesie affectarem'. Non dicit quod ius ecclesie nostre prosequi uellem, et dignitatem pristinam reformare, sed quasi sub exemptionis uocabulo ius uostrum et digni- tatem uelare disposuit. Sed ecce pater saucte, qualiter hic animi sui rancorem et odii tocius foinitem inanifeste declarat. Hic enim ab initio promotioni nostre cou- tradixit, et usque in hodieruum diein contradicit, unde coutrarius sibi proculdubio reperitur. Dixit enim supra, ' Quod muuus confi-rmatiouis uel consecrationis uel utrum- que mihi libeuter iinpenderet ', etc. Sed ex quo timet aut suspicatur, quod ius ecclesie nostre prosequi uellem, constat quod nunquam milii munus hoc aut illud, ipse impenderet, uel a quoquam in inundo impendi uellet, nisi praiiis forte conditiouibus, prius scilicet sacrainento per extorsionem dato, sicut decessores sui a nostris exigere consueuerunt, quod uullo uuquam tempore iura ecclesie nostre coutra Cautuariensem prosequeremur. Interserit autem illud Senece de clemeutia ad Neronem, 'Spes improbissimas amplectuutur, insperata consecuti '. Ecce qualiter auctores philosoplios et omnes scripturas ad manum habet. Falluutur ergo qui ipsum minus litteratum putant. Istud tamen Senece, quod iuutilatum hic ponitur, - si plenurn et iutegruin addatur et audiatur, sue uerius fortune quarn nostre adaptari potest, qui priucipuni quibus seculariter adhesit poteutia magis, ne dicam uioleirtia, quam meritorum exigentia, ad tantos tam subliines dignitatuin gradus ab exili fuerat ex insperato prouectus. Ait euim Seueca, 'Facit quidem auidos nimia felicitas, nec tam temperate cupiditates uuquam suut, ut in eo quod contingit desiuant. Gradus a magnis ad maiora fit, et spes iiuprobissiuias amplectuntur, insperata couse,cuti'. Ecce quaui expresse istud ei adaptari potest, qui a decauatu Eboracensi ad episcopaturn Salebirieusem, et iude ad Cantuariense culinen honoris, et sic a magnis quidem gradatiiu sorte nou arte, fortuua magis quam uirtute suffultus, ad maiora couscendit. Et quoniam subita et inopinata felicitas trans modestiam auidos facit, non hoc fine contentus, ad ipsum etiain ut fertur apostolici culminis apicem ausus est aspirare, et sic a positiuo uel infra si gradus esset, uel pocius de positiuo ad superlatiuum uel ultra si fieri posset, alis auibiciosis transuolare. Unde et anno preterito, quasi uiaui ad hec aperire et scalain erigere parans, curie Romane cardinalis fieri cum non solum attemptasset, uerum etiam palam et publice iactitasset, assentator quidam ei liunc uersum non infrimctuose porrexit, ' Successor Thome succedes baculo Rome ' Cui statim decem aureis remuuerato, archiepiscopus hunc quoque uersum uocturna Iucubratione fabricatum ad pliilosophie sue grandis ostentationem, in crastino duplicata muueratione contribuit, ' Ora frater pro me ne sim deterior Tliome '. Illud autem Senece mihi minime adaptari potest, quouiam si id assequerer quod ipse mihi tanto opere auferre conatur, non a inagnis gradus fieret ad maiora, uerum salua dignitate solum, pocius a mnaioribus ad minora descensus. Ceterum si ipse tam maguus et plus quam dignissimus tam ardua sperare potuit et tani magna, quare non ego modicus minima? Uirgilius iu Bucolicis, 'Mopso Nisa datur, quid non speremus amantes?' Ac si diceret, illi uilissimo pastori puella tam nobilis adheret, quis ergo desperet? Ad hec etiam finalem denique malleum appouens, totumque negocium quasi sub securi quadain et securitate concludens, - causam suam sub regis societate munire niolitur, dicens quod uisi ecclesia -Wallie Auglicane ecclesie iure prouinciali subiecta fuisset, geus illa ab Augloruin rege discedens continuo uel crebro rebellaret'. Sed minus circumspecte, salua auctoritate sua, in hac parte scripsisse uidetur, tanquam non possit rex Anglie totis et tautis uiribus suis gentein illam modicam gladio suo domare inateriali, uisi et spiritualem sibi in subsidium mutuetur. Hinc, domine, uestre sanctitati litteris suis coiumuniter principes Wallie con- queruutur, quod quocieus in bellico conflictu contra hostilein populum ob patiie tutelam et libertatis con- grediuutur, per Cantuariensis sententiam citra oninem iuris ordiuein, pro aniuri sui mnotu solo minus discrete datam, quicunque ex parte ipsorum cadunt, excommunicati cadunt. Pater sancte, de utraque gente, ut diximus, originem traho, et de priucipibus Wallie et de baronibus Marchie, qui regui fines contra Walenses continua rebellione defeudunt, et tamen iu utraque gente, quod iniquum uideo, detestor. Quid autem iuiquius esse potest, quaui gentem illam ab autiquo in fide fundatam et radicatam, quia a tempore Eleutherii pape, qui per Fagauu.m et Duuianum, tempore Lucii regis Britonum, Christi fidem iu iirsula plautauit, longe amte aduentum Saxonuin, qui in pagauismo suo usque ad tempora Gregorii manserunt, quid, inquam, iniquius quain gentem illam, quia o-orpora sua, terras, et libertates contra hostilem populum uiiii ui repelleudo tuentur, statim a corpore Christi quod est ecclesia separari, et Sathane tradi? Iniquissimuui est istud et hactenus inauditum. Pater saucte, quiddaur anno preterito conti git, quod conscientiam uestram et fratrum ob facti detestationem preterire non debet. Cum adhuc enim regni iusticiarius esset homo ille, uix anno elapso, et publicus officialis, Waleuses castrum quoddam obsederunt, non in finibus A-nglie sed pocius in W-allia, ad terras suas eis aufereudum ab Anglicis constructum. Quo audito, statim archiepiscopus iste, collectis Anglie uiribus, ad poteiitie sue magne et aiimositatis ostentationen, ad partes illas accessi-t, et eodem die quo suis cum WJaleusibus congressum indixerat, couuocatis ad hoc episcopis et uiris partium illarum religiosis, publice candelis accensis Walenses illos onrnes excommuuicauit, principes quidem et magnates ex . . . . . - uel geuere, et ita forte coutigit sicut se habet alea belli, quod circiter tria millia Walensium eodeni die . . .' gladii corruerunt. Nec mirum etenim si pro successore beati Thome signa diuinitus et miracula fiant. In crastino uero suscepto rumore stragis illius, statiii per totum castrum Brugense scilicet ubi tunc erat campanas publice pulsari fecit et ' Te Deum laudamus' alta uoce cautari, tanquan bouus pastor Deo gratias referens, quod tot parochiauoruin suorum aiiimas uno die ad inferna transrniserat. Sed utrum uecius tunc gregis pastor bonus an lupus rapax dicendus fuerit, in questione relinquo. Male igitur utroque gladio tunc usus est, et ut uerbis autenticis utar,male tunc utrumque gladium in inanu eius fuit. Preterea multis etiam in hac curia litteras uisit, in hiis precipue quos precipuos sibi fautores reputat, sup- plicans attencius quatinus loco beueficii niagni et re- muuerationis exquisite ine faciant infecto negocio cum confusione reuerti. Sed si ecclesiain nostram eo modo, quo ipse depingit intrare uel pocius irrumpere uoluerim, illam quam mihi exoptat confusioneiu, et longe maiorem penalem in tempore donet Deus. Sin autem pie, pure, et secundum Deum huic honeri uie subieci, ad ipsunm redeat hec confusio, et diuina prouidentia que falli non potest in sui dispositioue procedat. Sic domine litteris illis re- spondeo, sic ea que uos forte aut fratres in aliquo mouere possent, euacuo. Decreto capituli nostri et litteris testi- m- onialibus ac uiuis uocibus audiendis de cetero, si placet, locum prebeatis, ut cunctis ad unguem in audientia uestra discussis, ueritas hodie sole clarius elucescat. CAP. III. <1Ad literas episcopi Landauensis Henrici responsio.>1 Litteris quoque Landauensis illius, quibus ad instanciam aPchipresulis et ob fauorem eiusdem iu nos uon minus impudenter quani imprudenter ausus est debacari, illud magistri Walonis in hoininem simileni huius fere tam fortune quam nature scriptum, respondere sufficiat. " Ultiinus liic hominuiu traheret cutis ultima dente, Si nou esset ei ueior fortuna pareute ; Scribere sutoii nobis uon esset honori Hoc nisi tautillum quod Walo scribit in illum." CAP. IV. <1Aduentu secundo obiectis Andree responsio.>1 M.a;ister Andreas promisit nobis et cotidie promittit mirabilia, sed si ordiue psallendi non saliendi incesserit, prius ad defecit quam ad inirabilia perueniet. In nos et gentem nostram crebris inuectioiribus coram uobis impudeuter inuehitur, ridens et deridens, seque bonis et honestis ridendum prebens. Sed qua froute genti iostre Britaunice gentem Anglicanam preferre ausus est uel et conferre, puta natiouum omnium, que sub coelo sunt, ailissimam, a Normannis quippe subactaui et in seruitutem perpetuam belli iure redactam, attestante quoque Merliui n. ostri uaticiuio, qui de gente eaden loquens, ait 'Matren ligonibus uulnerabunt et iugum perpetue seruitutis ferent '. Iu terra sua Normanuorum serui sunt Anglici et serui uilissimi. In terra nostra bubulcos, opilioues, sutores, pelliparios, mechanicos artifices, cuniculoruui nostrorum quoque, ne cloacarum dicamus, purgatores preter Anglicos aou labenus. Taceo quod proditores Britonum ab initio fuerunt ad stipeudi; uocati, nec fidem uuquam nec federa respicientes, quod pre aliis gentibus adhuc quoque pro- ditionibus dati, clandestinorum scelerum et cedium auctores extant cruentissimi, unde et in Teutonico regno quociens enormiter quis delinquere uidetur, de uatione quacunque, quasi prouerbialiter in suo uulgari dici solet ' UntriWe Sax ', hoc est 'infidelis Saxo'. Quod gule pre aliis crapul- eque dediti, terram autea sobriam ebriositatis uitio fedaueruut, quod adulterinis Rome litteris et bullis pre cunctis qui curiam frequeutant magis utentes, falsitatis ibidem et iufidelitatis nomen et notam iucurreruut, quod in Francia Parisius ouis iucubantes aucas et anseres sibilis ac gestibus simulare solent, hec pretereo. Gens auten nostra Britannica, que adulteriiio uocabulo nunc Walensica dicitur, a Troiano sanguiue sicut et Romani prosapiam duceus, libertatem suau tam contra Normannos quani et Saxones coutiuua rebellione defendens, iugum seruitutis a ceruicibus suis, memor illius Eneade in ferrum pro libertate ruebant, usque in hodiernum uiribus et armis propulsauit. Desinat ergo Audrea- s liberis seruos, magiis iniseros, generosis et streuuis uiles et abiectos conparare. Alioquin illud ei Uirgilianum obici poterit, ' Sic cauibus catulos siiniles, sic matribus hedos Noras, sic magnis componere parua solebas.' Nec mirum si nos et geutes nostras mordaci dente laniat et lacerat, quia cardinales ipsos in hospiciis ipsorun, pransus quidein et Anglice potus, de pari contendens uerbis exasperare et exacerbare non formida. t. Sed uude queso ei hec cornua ? Certe ex archiepiscopi bursa. Nichil est enim quod tantam pariat uioleutiam, sicut aliena uiuere quadra, testante comico nostro de talibus, loquente et dicente, ' Eu quid facit ocium et cibus alienus '. Preterea contra Eboracensem archiepiscopum in hac curia super primacie diguitate contendit, coitra quoque uos tam super libertate ecclesie nostre quam super electionis articulo. Parum hoc ei esse uidetur, nisi et doiniuo Bangorensi electo pro uago illo et profugo nullius ciuitatis episcopo Roberto, se opponat, cuin mandatuui nullum liabeat uel speciale uel generale, nec persoua coniuucta sit, tantum cautiouera offerendo. Sed quis sit Andreas ut in tanta causa absque mandato sufficienter cauere possit,attendamus: Personatum in ecclesia uullum habet, nec redditus uisi perpaucos et paruin notos. Uir bonus est forsan, bene litteratus. In archiepiscopi illius obsequiis aliquamdiu conuersatus, hoc certum, alias autem per om uia satis ignotus et fame non minus obscure quam forme. Nullis enim maiorum, nullus eorum qui precellunt in curia domini sui propter rem aliquam uel spein quam eis uel dare uel promit- tere posset,in tanto salutis discrimine iter ad curiam istam arripere uoluit, familiaribus quippe perterriti plurimorum exemplis, prioris scilicet Sancte Frideswide Philippi, Magistri Iohannis Colecestrie, Magistri Remerii, Magistri Iohannis Scoti et aliorum quam plurium, quorum omnes hominis huius ambicio et intestina cum ipsa quoque ecclesia sua Cantuariensi conteutio perditioni dedit. Iudempnis eteuiui est castigatio quaui predocent exemplaria. Quid igitur Andree qui tociens huc currit et recurrit prestat audaciam? Certe ambitio. Quouiam Anglicus esuriens sicut et Greculus in celum etc. Homo igitur uel talis uel tautus est Andreas, ut in tauta causa sufficieuter sine maudato cauere possit. Itein cotidie turpia nobis obicit promitteus se etiaiu obiecturum turpiora. Obiciat autem quecuuque et quautacunque uoluerit, uos eius persone nulla penitus obicieimus, quoniani m.euero pauca de eo scimus uel bona uel mala. Illud autem constauter diciinus, quod nulla nobis tam turpia obicere pote.it falso, quin domiuo suo quem intus et iu cute nouimus et pi.,pter quen hec omnia nobis opponit, longe obiciamus tu-piora et uere, que et probare parati erimus, nisi notoria fuerint et per se nota. Semel et secuudo per potentiam suam et pertinatiaun, nos ad curiam istam laborare coegit. Certe nisi curia Romana nobis in iusticia defuerit, sciiuus autem et certi sumus quod nec personam eius nec pecuniaiii unquam attendet coiitra iusticiam, si laborandum nobis tercio fuerit, laborabit et ipse. In tantam enim arduitatem excrescent negotia, quod non poterit ea pem- procuratores expedire, nagnos etiani et preclaros, nedum modicos et obscuros, nec etiam si tales miserit qui preclare curie honore prefulserint. Ad hec etiam ambitiosos nos uocat, scilicet electun Bangorensem et me, dicens illum in locum uiueutis irrumpere uelle, me uero ad abbatem religiosum supplantandum labo.are. Sed utrum maior in hiis nostra ambitio an domini sui presumptio uideamus. Defuncto Widone Bangoreusi episcopo, bonus uir iste a toto capitulo unanimi uoto electus fuit. Recu- sauit eum archiepiscopus confirmare et consecrare, quia Walensis erat, superintrudens ei et consecrans citra elect- ionem omnem Alauum hospitalarium Auglicum, qui nun- quaun ibi pacem liabens exul et profugus in Anglia anno eodem quo consecratus fuerat, rebus lumanis exemptus est. Statim autem suscepto rumore, uirum istum iterato con- sensu totunn Bangorense capitulum concorditer elegit. Archiepiscopus autem electiouem ei presentatam confirmare recusans, Auglicum quendam Robertum nomine super- intrudi et cousecrari procurauit, qui similiter uagus et profugus, puta uullius ciuitatis episcopus, per abbatias Auglie mendicando discurrens et cornutus incidens sedium uacantium uicarias, plus in accideuti quam substantiali plus in accessario quain priucipali confisus, totis desideriis aucupatur. Si ergo electus iste et bis electus, ad supplicatiouem popui p;iti-ieque tocius et cleri, necuon et principis ius suuin et ecclesie sue iuris ordiue prosequitur, utrum ques. o maior ex parte istius ambitio, an intrusoris illius archiepiscopi tociens et tot, non miuori im- pudentia quam imprudentia, superintrudentis presumptio ? Ut autem ad ine stiluiu uertaun, per annum fere ab obitu episcopi nostri in scolis inmobiliter steti, licet litteris et nuuciis tam cleri patrie quaum baronuun et principum pluries inuitatus, nec abinde potui, donec litteras regis ipsius me uocautis acceperam, remoueri. Postquam autem electus fueram et appellatione iuterposita ad curiau profectus, abbatem quendam terre nostre cousobrinum meum archi- episcopus uirum nisi uerbo fallor aut fallain literatissimum sibique in philosoplia simillimum, sub quo scilicet securos posset carpere sompinos, per regiam uiolentiam mihi quali quali fame forsau apud aliquos bone apud alios male, trauseuuti quippe simul cum apostolo per infamiam et bonam famam, superintrudi fecit. Deiude et abbatem alium, scilicet ordinis Cisterciensis, qui canonicus ecclesie nostre fuei-at, filiun et f-atrem ac consobrinos canonicos et plures iu ea consauguineos habens, filium sacerdotis scilicet et in sacerdotio natun ac geuitum, qui et de cou- sobrina sua- sub alis ecclesie MIeneuensis in ypogeo quodam et subterraneo specu recentissimam prolem non longe contineutie sue testem paulo aute susceperat. Ut per primum scisma faceret iu genere meo, per alterum uero in capitulo. Quatinus mihi reuertenti plura in liunc modum, quia mirabilis excogitator est talium trifarum et astu- ciarum, pretendere posset impedimenta, dans operam uimirum onuinioda ut quod ininus habet iu sillabis, qui nec etiam sillabicare uouit, i.ecuperet in temporibus, temporalibus ob hec curis et secularibus curiis totis nisibus ac studiis inuigilando. Maior igitur hic eius presumptio quam nostra uidetur ambitio. Uerumtamen qualem nobis ambitionem ausi sunt obicere, cum tota archiepiscopi illius uita et promotio ambitio fuerit? Bonus uir ille scilicet Bangorensis electus vocatus fuit a claustro, ego a studio, et archiepiscopus unde? A scaccario et quid scaccarium' ? Locus in Anglia publici erarii, Londouiis scilicet tabula quasi quadrata, ubi fiscales census colliguntur et com- putantur. Ab hoc studio, ab hoc gignasio, in quo iam seuuit, ad omnes dignitatum suarum gradus, sicut omnes fere Auglicani episcopi, uocatus fuit. Qui enim hic bene computat, bene disputat, qui beue ratiociuatur bene philosophatur. Usque iu hodiernuin quoque, quia quo semel est imbuta recens, seruabit etc, a secularibus curis et curiis abstinere nou nouit. Anno preterito iusticiarius fuit, ea uero potestate per curiam Romanam ei sublata, statim ca. ncellarius regis fieri procurauit. Ea quoque nuper ainissa, douec eandem recupe.raret, licet cum dedecore sui et fame detrimento non modico non cessauit. Sicut enim piscis sine aqua, sic ipse sine curia et seculari cura uiuere non potest, illud apostoli uel ignoraus prorsus uel se legisse dissimilans, Neiuo inilitans Deo implicat se secularibus iegociis. Illud quoque Ieronini pai.um animo teneus, Uilissimus reputandus est episcopus, si non pre- cellat scientia et sanctitate, qui est houore prestancior, quoniam hic iiec religione nec eruditione laudabilis pi-eesse' presumpsit, qui prodesse noi nouit. io quam aiimo dis- siiuilis est isti decessori suo beato Thoine, qui sicut a Lugdunensi archiepiscopo Iohanne Bellemanus apud Clareuallem in lectioue et ordine sanctissiman uitam ducente nuper audiui. Statim ut consecrationem adeptus fuerat, sigillum regis, quod tauquam cancellarius secum habuerat, regi remisit, diceus quod officio proprio sibi iam a domino collato uix sufficere poterat, se minus ad illud sufficieutem quauquam in loc totus fuerit recognosceus. Rex autem nou absque indignatioue magna uerbum sus- cipiens, respondit, Si archiepiscopus Maguntinus uel Coloniensis imperatoris Alemannie cancelarius esse solet, cur archiepiscopus Cantuariensis regis Anglie cancelarius esse recusat ? Hinc primuni inter eos quonian uir sauctus flecti non potuit, ire seminarium et discordie creuit. Item obicit And-eas quod solus sum, nulluin ecclesie uostre cauonicum mecum liabens. Sed uelit nolit, et si se ruperit, omnes corde et auimo mecum habeo, preter duos solum. et R., Auglicos et auomalos, falsosque fratei-culos uostros ecclesie nostre nec adoptiue nec uaturaliter insertos, quos solos archiepiscopus licet ab initio cum aliis per se uel per litteras de rato uobiscum steterint, de toto capitulo nostro coutra uos minis ac muueribus tam premissis quam pro- missis, pala1u hacteiius allicei-e potuit. Cuius rei sigiium esse potest et probatio, quod cum propter metuin regium ne bouis omnibus spoliareutur, uobiscum uenire non ausi fueruut, per clericos ecclesie qui omuibus intererant, litteras taui domiuo pape quam iudicibus nostiis, quas- cuuque promotioni nostre necessarias fore put:ibant, non solu(u pi-oprias uerum etiiim tau' regis rt archiepiscopi quaiii iListiciarii quoque et publice potestatis oflicialium, archiepiscopo piocuraiite cominiuatorias, quibus contra nos url agere uel scribere coacti sunt, sub sigillo suo, ruinpantur ut ilia Codro, tt-ausiuiserunt. Per que p-atet quain dissiiuilem decessoi-i suo beato Tliome, qui ut i-egiam tirauuideiu circa electioues et siiuilia compesceret, capud exposuit, arcliiepiscopus iste se per omnia prebet, qui prauas et enoriues regui cousuetudiues iu Ctiristi ecclesia cotidie magis ac iuagis recidiuo iam morbo pullulantes, non solum nou delere pro posse uel eneruai-e, uerum etiani ausu plectibili et pei-petuo daiupuabili, fouere contendit. Maguum lioc itaque iu tauta oiunium ipsorum turbatione, teiupestate ac timore terribili, reputaudum. Periculosuin quippe est iu illuin aut coutra illum scribere, qui potest proscribere. Meticulosa res in illum allegai-e qui potest relegare. Quaiiter autem apud Glowecesti.iaiu in octauis Saucti Hilarii canonicos uostros per regios ministros ac clericos secuiu adductos, :irchiepiscopus coutra electioneiii nosti,am scribere coegit, satis est uotum. Srmper enim ut uei,bis hic nc'stris uon suis que uota suut nimis aiiiplius utainur, siiuul utroque gladio uiti solet, ut tauquam ambi- dexter uel pocius ambisinister, quod una potestate non preualet, altera niiuirum exequatur. Hac igitur arte iiiutos nobis iu Wallia canes, nec latrare ualentes quoniam lingue ignaros, nec uolentes, quoniam sicut innato quodam inter geutes odio corpora persecuutur, sic uon auiniarum curaiu habeut, preficere cousueueruiit, quatiuus in gentem nostram quociens coutra liostileiu Augloruui populum terras suas ac libertates uiin ui repellendo defendere uolueriut, ad nutuui ipsius sententiam donent, ut et liic etiam utroque uti gladio contra iuris ordiuem non erubes- cat. Hec igitur est causa, hec excogitata subtilitas, quare uiles et obiectos Anglicos litteratis et houestis terre nostre persouis antepouit. Hiuc malus Anglicus, bonus Wallicus, hoc est malus in Auglia, bonus iu Wallia, sicut iuxta Augustiui irrisionem, qua mouacorum sugillat ambitiouem, Malus choraula, bouus symphoniacus, sic et inalus monacus, bonus clericus. Pater sancte, ta les et talium smiles, hominis illius errores, si placet, immo furores, apostolico rigore compescatis. Nisi euim auuo preterito humiliatus aliquantulum a uobis ruisset, intollerabiles proculdubio forent ineptie ipsius. Sed ecce iam iterum abuteus pacientia uestra, resumit coruua. Retuudenda sunt igitur ne uimis excrescaut. Ceterum si ea que anuo preterito uobis pro- posita suut, scilicet decretum capituli nostri cum testibus de ecclesia uostra tribus, et scriptis quoque uunc uobis oblatis cuui testibus quatuor, et litteris testimoniaibus multis ad probandum electionis articulum, sufficere posseut, omiue bouo sufficiaut, cum omuia que contra nos scripta habere uidentur, per regiam proculdubio uioleutiam siut extorta. Cuucta uero que pro nobis faciuut spontanea quidem et ex auimi libertate proceclentia. Alioquiu cum ecclesia nostra per hanc contentiouem iam per trienniuiu uacauerit, ne amplius ha c occasioue ploret uiduata pastore, de cetero prelatus ei quicunque et undecuuque, dum tamen idoueus et qui pro ecclesie sue libertate uiriliter stare uoluerit, preficiatur, et nos super articulo status si placet efficaciter audiatis. Hoc eteuim indubitata ueritate noueritis, quod si ius ecclesie nostre archiepiscopo abiurare uoluerimus, super quo etiam post reditum meum et proliibitionem uestram iu commissione factam me pluries sollicitare presumpsit, iam si uellem coruutus iucederem. CAP V. <1Item obiectis Andree responsio.>1 Ad ea que nobis nuclius tercius etsi non mitissimus, utinam uel iuitis, magister Andreas obiecit, in auditorio uestro respondere curauimus. Dixit iiuprimis quod quasi crudo seriuoue, iuinus ornato iniuusque decocto, iueas propouebam rationes. Fateor hoc equidem, sed uel ex negligeutia quadam affectata, nel industria pocius quaiu imperitia, processisse. Oliiu eniiu in rethorica nostra didisciuius, quod ornata uerba exquisita et excogitata, cuius modi profert et prefert pars aduersa, suspectamn reddunt orationem. Utantur ergo uerboruni fiosculis, qui suatn ostentare querunt eloquentiam. Mihi uero rebus in seriis, cum auctore simul, sermonis publica forma placet. Dixit etiam et dicere presumpsit, quod domiuus suus si presens esset, et sacrum os suuin in uerba resolueret longe inelius et elegantius ipse proponeret. Sed utinam in rei istius experieutia nunc essemus, ut audire possetis beluam sua uerba sonanteni. Nec obstrepat Andreas tanquam conuicia in dominum suum hec coniecta. Uerba suut enim Ieronimi in prima biblio- tece pagiiia, de Origene sic loqueutis, Nescio quid latentis euergie uiua uox liabet. 0 si audires beluaiu sua uerba sonantem. Audiretis etiam tot tropos in uerbis suis totque figuras, quot nunquam Donatus in barbarismo suo uel etiam Priscianus aduei-tit. Inter omnes autein figuras, autithosi frequencius atgue liceucius uti solet, casum pro casu ponens et precipue accusatiuuui pro nomiiiatiuo. Simili- ter et nu1neros crebro nisi per licentiam excusaretur et etiam genera coufundens. Unde et duo hic figuratiua uerborum suorum exempla in mediu1n proferre su$ciat. Cum alibi forsan dicta ipsius meuioratu digna, scripto non ininerito, sint comiiiendata. Sermouem aliquando facturus in siuodo, sic inchoauit. Audite et intelligite uos omnes qui estis in isto sacro sinodo, et submurmurante quodain, a, a, subiecit, in ista sacra sinoda. Item murmurante eodem uel alio, o et a, correctioneiu non sperneus ait, Audite et intelligite uos omnes qui estis in isto sacro siuoda. Item apud nxoniam in Anglia ubi in presentia ipsius quasi pro tribuuali sedentis multa iui-is peritorum copia conuenerat, sermonem ad quosdain dirigens, inquit, Uultis stare isto compromisso ? Et murmurante quodara, isti, non iinpaciens correctionis, subiecit, Uultis stare isti compromissi ? Et cum murmur fieret in clero, prorumpens in sermonem et silentium rumpens, quidain assideus inter alios in iure peritus cui noiuen Martino, publice proclam- auit, Quid murmu1-atis iuter uos ? autiqua grammatica est. Et tunc omnes tanqua(n ludicri serinonis illius occasione in risum quem ante conceperaut sed ob pei-soue reuerentiain non ausi fueraut, palam suut resoluti, uude et Martiuum illum ab hac hora semper archiepiscopus exosum liabuit. Tercium quoque uerbuin eiusdem egregium adicie- mus. Accidit aliquando quod Auglorum rege RicaPdo latinis nerbis in hnnc modnm proponente, Uolnmns qnod istnd fiat coram nobis, predictns archiepiscopns qni cnmn aliis mnnlti.s et magnis niris tunc presens extiterat, regem corrigere nolens ait, Do1nine, coram nos, corain nos. Quo andito, cnm rex Hngonem Conentrensem episcopnm nirUm literatnm et facnndnm respiceret, ait ille, Ad nestram, domine, graminaticam, qnia plns Ualet, nos teneatis, risn cnnctornm qni adera1nt snbsecnto. Ut antenm nerbis eins qne nota snnt satis et notata snpersedeamns, ad sententias eiisdem et opiniones trans- eamns, et nnico exemplo in presentiarnm contenti simns. Donninica palmarnm post obitnm Rican-di regis proxima seqnente, processione completa, stans in pn pito cathe- dralis ecclesie Rotomagensis, mitratus et redimitns inter dnos archiepiscopos literatos et discretos, Rotomagensem Gaiternm scilicet et Dublinense1ii Iohannein, et sermonem ad popnlnm in tanta andi ntia facere presnmens, ait, Asina illa qnam eqnitabat Iesns hodierna die, qnid porta- bat? Hoininem illnm tantnm? Absit, iinmo patrem et filinm et spiritnm sanctnm. Deinde de tribns personis earimque proprietatibns tain andacter in tanta andiencia nerba proposnit, miec earnndem eqnalitateni miec fidem sanam redoleiicia, ideoqie et ea snb silencio preterire pocins qnam exprimere tutm.us et honestins repntanimns. Constatigitnr nt ait Ieronimns qnod sicnt erndicio timnorem, sic et impericia qnoqne andaciam ci.eat et presnmptionem. Propter hoc itaqne nacta temeritatis oceasione in tanta solempnitate tantaqne andiencia, nbi nrbs fere tota connenerat, bomo fei-e illiteratns et in sacris scriptis nnnqnam edoctns, ad imperitornm errorem, ad ernditorLim horrorein, ad propriam confnsionem pariter et danipna- cionem, personaruin qnas ignor,abat distingnere presnmpsit proprietates. Ad hec etm-am accidi nt in festo Sancte Trini- tatis archidiacono Londinensi magistro P. Blesensi officinm predicationis iniungeret. Quo facto et sermone catholice cornpleto, archiepiscopns nisibns applaUdens et sermonem qnasi comniendans, ait, Unde nos hodie magister refecisti, et de trinm personarnm proprietatibns egregie disserendo, aperte et bene docnisti, qnod Iesns Christns dominns noster est pater et filins et spiritns sanctns ? Ille antein demisso nerecnndoqne nnltn nichil ad hoc respondit. Uerbnm -antem hoc in andiencia dictnm, aliis rnborem et nerecnndiam, aliis nero risnm qnem cohibere non poterant, et subsaatios materia dedit. Ecce nuais gubernator ad tantam (iauem regendam, quanta est tota fere Angli- cana, ecclesia. Porro exemplum illud <1in>1 retliorica ad Herennium liliro de elocutiomne quocienns liec recolo ad inenteirn occurit de citkuaredo scilicet qui redirnitus irnsig- niter cithararrmque temems auro et elbore distinctam, post multam expectationeimm, taindem nom-uii corpo-is motu tLmrpem sonum et strepitum emittems, quaoto ma.gis orm=atus et expectatus a cunctis, tanto talis imemtus deicitUr Uilius et coutempmitur. Ad kiec etiamn monne iuxta caoies Liicios~ prelati rei Cefei-eiicli suiit &t depoiaem)di? Uiide impositione manuum presbiteri, id est, presbiterorum, quia pauciores tribus episcopis esse non possunt in ordinatione episcopi, sicut fuerunt in ordinatiome Iacobi. Item et illud Iohannis, Omne quod dedisti ei, id est, omnibus qUos dedisti ei, det eis uitam eternam, et est hic etiam pleonas- mos, habundat enim eis. Etin Exodo, Ingressus est eques Pharaonis, id est, equites eius. Et poeta, Armato milite plenum. Cum igitur archiepiscopus in grammatica sua et philosophie sue grandis ostentatione tociens casum pro casu per antitosim ponere consueuerit, quare non Uobis simili figura numerum pro miumero ponere licet ? Iteiim obicit ALiilreas, et obiceiii oppoUere faimje Uosti-e coriteiidit, dicens quia reLiersus a cui-ia doniinUm suuiji ut impositione manunm presbiteri, id est, presbiterornm, quia pauciores tribus episcopis esse non possunt in ordinatione episcopi, sicut fuerunt in ordinatione Iacobi. Item et illnd Iohannis, Omue quod dedisti ei, id est, omnibus qnos dedisti ei, det eis nitam eternam, et est hic etiam pleonas- mos, habundat enim eis. Etin Exodo, Ingressns est eqnes Pharaouis, id est, equites eius. Et poeta, Armato milite plenum. Cum igitnr archiepiscopus in gramnatica sua et philosophie sue grandis ostentatione tociens casnm pro casu per antitosim ponere consueuerit, quare non nobis simili fignra numernm pro numero ponere licet ? Item obicit Andreas, et obicem opponere fame nostre contendit, dicens quia reuersus a curia dominum suum ut manum mihi consecrationis imponeret, modis omnibns, etsi non recte quocunque modo, sollicitare non cessaui. Mirnm autem qnod tociens in andientia uestra ne dicam mentiri, contra muentem ire tamen, nec uerecundatnr nec neretnr. Triplicem euim nia m mihi dominus papa cum commissione dedit, niam humilitatis et pacis, et hanc primo temptari iussit, secundam districtionis, terciam reuersionis, si nentra proficerem premissarum. Hoc igitur ordine pro- cessi. Octano die ante festum Sancti Michaelis, archiepis- copo litteras domini pape intercessorias et cardinalium plurimas porrexi, satis affectuose monentes ut in spiritn lenitatis mecum ageret, iudiciorum strepitnm enitando, et omnem ei humilitatem, honestam tameu inxta formam de . . per datam exhibui, quibus omnibus nec etiam respon- sum dare uolebat. Est enim homo nindicis animi et ire uix placabilis, longe distans ab illo moribns, scilicet Gaio Cesare, de cnius landibus scribens, Snetonins inter naria landis eiusdem precouia hoc qnasi precipnum ponit, qnod simultates erga nnllum tantas habuit, quas data occasione facillima non remitteret. Illud etiam Ieronimi nel non legit, nel se legisse non meminit. Nichil minus conuenit sacerdoti quam iuinriarnm reminisci. Quoniam igitur nec hac uia proficere potui, nec secunda, temptanda nobis tercia fuerat licet laboriosa. Adiecit etiam quod ad falsam suggestionem nostram dominus papa custodia spiritnalium episcopatus nostri dominum suum spoliauerat. Licet autem ad hec ab initio responderim tamen cotidie repetit. Transgreditnr et transit nec erubescit, facies enim exangnis, semper nuiformis in omni nerbo idem nultns, in omni fortuna eadem frons. Mira uirtus et tamen poeta, O quara difficile est crimen non prodere uultu. Iste tamen non prodit sed omnia tegit quasi Iugurta secundus, simulator et dissimulator oraniura rerum. Nec tamen prudentia est ista, sed uersutia, quia non uirtus, sed uicium, deceptioni accommoduro. Prudens enim fallere non uult, falli non potest. Scriptura est enim, Simulator ore decipit amicum suum. Sed sicut raulieres, iuxta poetam, ut flerent oculos erudiere suos, sic de talibus leui mutatione dici potest, ut starent uultus erudiere suos. Respondi ab initio et adhuc respondeo quod anno preterito, subito et ex inopinato domiuus papa mihi beneficiuiu custodie per deliberationem tamen cura fratribus habitam indulsit. IUde dominuua papara et cardinales non solum autores uerum etiam testes laudo. Dicit ad ius doraini sui spectare custodiara spiritualiura in ecclesiis uacautibus, ad regen uero custodiara tempor- alium. Hanc autera distiuctionera decessor suus martir insignis facere non nouit, quinimnao custodiam ecclesiaruna a laicis extortara integre tam in temporalibus quana spiritualibus obtinebat. Et propter has abusiones, et similes, sicut circa electiones in cameris regum ad nutura ipsorum faciendas, que in Anglicana ecclesia Uimis enor- miter pullulauerant, eradicandas capud suum gladiis ira- piorum exposuit. Non autera uir iste bonus tanto discrimine ducit pro ecclesiastica certanduna libertate, mauult enina confesson adhuc quara raartir existere. Proinde principibus in ecclesiarum oppressionibus pocius assistere quam iesis- tere, proculdubio consueuit. Unde et in principum manibus custodia ecclesiaruna uacantiuna taua in spiritua- libus quara tenaporalibus pro defectu pastoris, integre consistit. Onanes enim prouentus spiritualiuna omniura sicut et teraporalium, ad scaccarium, hoc est fiscuna regium, transportantur. Sola iusticia eccleciastica per clericos ad hoc deputatos auctoritate domini pape, uel archiepiscopi, quia laicali non potest exercetur. Contra naentem etiana locutus est Andreas, dicens quod domino suo iurauerat in discessu se in curia morara ultra pasca non facturum, ac si tante cause, quante et quara ardue inter nos uentilantur, inter Letare Ierusalem et pasca plene discuti possent et decidi. Si hoc etiam iurauit, iam ex propria confessione periurus esse conuincitur, cum ultra pentecosten iara morana in curia continuauerit. Proposuit etiana quod nullus cleri- corura donaini sui preter ipsuua solum hoc iter arripere uolebat. Hoc equidera simul cum ipso uerum esse profiteor. Sicut enira in multiloquio non deerit peccatum, sic et in raulto falsiloquio uerum interdurn aliquod eruwpit. Nullus reuera maiorum, nullus eorura qui precelluut in curia dommi sui, familiaribus quippe perterriti pluriraorum exeraplis, in ta1ito salutis discrimiue huc ueniret. Solus igitur ille qui solus omnes ambitioue siinul et assentatione uiucebat, huc tociens currere uon formidat, qUouiara Anglicus esuriens sicut Greculus esuriens etc. Preterev fauorabilis esse bouis uiris labor Audree #iuime debet. Laborat eniiu ut laborem nostrum euacuet, ut ius nostrura per iniurias et cauillationes Maultas eneruare preualeat. Iactitat enim et publice predicat, quod si coutra nos re beue gesta, quod absit, redire uunc poterit, reddjtus suos in iaanieusura augnientandos. Certat igitur Andreas de lucro captando, uos auteiu de dampno et dedecore uitaudo. Ad hec etiara cotidie fere tan7uara ad iter aggrediendu1n, et iucontinenti reuertendum, se Aiidreas accingit. Sed tara grata est 1iobis societas eius, quod absque preseutia ipsius, noluinus in urbe iuorari. Quia si pauca uidentur ei, que doraiiio suo iara obieciiaus, tot audiet et tauta quibus detiiieri proculdubio poterit, uisi ipsLim relinquere uoluerit indefeusum. Sciat eniin Andreas, et indubitata ueritate cognoscat, quod nunquara domino suo deerit uexatio, quaradiu tiixero, donec ecclesia uostra solita et debita gaudeat libertate. Uolu1nus enira ut uexatio ei intellectuiu adaugeat. Gaudea- t igitur Andreas, gaudeant et alii stipendarii clerici archiepiscopi, gaudeant et aduo- cati cTrie Roraane, et grati dGdGs existant, quoniain et i]lis stipendia et istis salaria, nostro labore, Deo duce uitaque coraite, longe plenius et cu1nulacius solito profundentur. CAP VI. <1Item contra Foliot>1 Tradunt philosophi nostri qiiod quidara quia nUllo egregio facinore faraara suaaa extollere potuit, Diane templum incendit, ut qui iii bono notus esse uou potuit, salteLa in raalo notus existeret. Istud autera huic falso fraterculo uostro adaptare ueliin, qui nunquam iu bono notus, fanaara 1iostra1n hacteuus illesara iu auditorio uestro liuido dente lacerare coutendit. Qui utinani ita notua esset omnibus, sicut et nobis, et huic curie precipue, homo tanti flagitii taiitique faciuoris coinparere pre- suaapsit. Huius autera descriptiunculan?, ut qualiter uerbis eius blesis ac blandis fides adhiberi debeat, sciri possit, paucis absolua1n. A cLuabulis fere et puerilibus anuis, iuter iiifanies et quasi in prostibUlo tUrpiter educatus, et fedos eorum umores atque mefandos immure pariter et iimpudeimter edoctus, 1mulier uiroruiu, uuuc autem factus est Uir om. Qui i;itur ita uixit et uiuit ut hic, liaud aliter loqui potest quai1i hic. Facit eiiiin noii quod 1Lierui, sed qUod solet. Necesse est eniin ut iuterioris hoii?inis interdura ~ndicia, per exterioris oflcia publicei?tur, et difficile est iiel pocius iueuitabile, quin Uitara hoijiihis plerUiuque uerba redoleant. In primis igitur etc. liAP. VII. <1De cuatuor pcr.sccuto?-ibus mixtim et alternatim Quasi sub>1 <1c2?ilogo conclu~io.>1 QuaiLi 4ialte]-us archiepiscopiis i1i Uar~as figuras se transforii?ans, et artes oiiiiirs argLitiasqUe suas sir1iuliii liiis experieiis, tanquau? Liir uiiidicis aniuii et uiiicere uoleus, etsi non recte quocui?que niodo per fas on?ne nefasque, iiec Deuin in nostri persecutione pi-e oculis liabuerit, nec etiara districti exaii?inis h orrorei1i expauerit,succincta breui- tate concluda1u. Stati(u igitur cuin principalitrr petitus et iioininatus fueram, me recusaLis quia Walensis eram ut dixit, aliud tameii in ineiiteliabUit, id eniin metUit quod ei postmodLira accidit, iiiedicU1a suura prioreui de Lantona canoiiicis uostris i1istanter obtulit. Quo recusato ab ipsis tanqUara igi?oto et lingue ac etiai1i 1norum patrie pi-orsus igmaro, statimn ei custoddGm episcopatds tocius integre coin(1sit, quatinus uel sic capitulum sibi potestate tradita allicere posset, uel beneficiis deinUlceiido uel iniuriis deterrendo. HuL?c tainen inter pei-secutores iiostros iiec i-eputo iiec co1mputo, quia licet in primis oblatu1n honorein satis inliiaiiter ambierit, mox tanien ut me electuiu et appellatioue iLitei-posita ad cui-iam Romaiiam pi-ofectuin accepit, saLiiori fuiictus consilio cessit ex toto, et custodiam resignauit. ArchiepiscopLis autem ut uiiicere posset, adhuc appoiiens quia 1rie generosu1u de utraque gente terre uostre cognouerat, quoniaui Anglicus id nullns tnnc aggredi Uoluit, abbatem Sancti Dogmaelis de terra nostra, illiteratnrn prorsus et idiotam, qnem scilicet uereri non posset, et consobrmum neum, nt sic mihi generis mei snbducere posset anxilinm, plectibili presuraptione me iam in curia Romana tunc existente, per regiam uiolentiam eligi procurauit. Postmodo autem audiens ine cnm mandato districto et commissione renertentem, ascitis duobus Anglicis anomalis falsisqUe fraterculis nostris, qnos non solnm contra nos, sed etiam contra ecclesiam suam fra ndulenter allexerat, cum aUdisset ab ipsis qnod totum capitulnm nostrum mihi in adnentu meo contra abbatem illum assisteret, et nullus ei, inqnisinit ab ipsis cnn diligentia, si qna raihi capitulnm arte nel ingenio snbtrahere posset, cui respondentes illi dixerunt, quod si abbatem Cisterciensis ordinis, sci?icet de Alba Dono qui uatus fuit de ecclesia hostra, filios et fratres consobrinos plnrnosqne cognatos in ea canonicos lnabens, eligi fecisset, qnando abbas Sancti Dogmaelis electus fnerit, illi omnes ei comtra arclnidiaconum nel carnal- iter assisteremt. Quo andito arclnieloiscopus in ommes se nesucias uertens, omnesque sue malig.nitatis artes exercems, statim abbatem illnm de Alba Lambna litteM-is et mUnciis ad se uocanit, firmiter ei pi.omittems qnod si mili capitnlum anferret, ei procnldubbio sedem mostm-am cnm honore conferret, nou obstamte electionie qndem de abbate Sancti Dogmaelis fac:ta, qne pro nnlla fuerat -epntamda, quia prima scilicet de me f:cta S-tamte :dlmc celebrata, et ideo conmnissioe mosti-a cnius ti-amscriptnM arclMepiscopus iam susceperat, a domino papa sicnt inneutum fUent, cassata. Abbas a- ntem ille sicut nir ma- gne religionis, licet in remotis Hibernie finibbns nisitationis ininncte uices agens, protinus post mandatnm de homore sUsceptum, preter spem oblato, ad reuersionem properans, et o-dinis illico postponendo p-eceptum uix imcloatum, mare Hibernicum usque in Walliam alis ambitionis transUolauit, adeo ut in festo assmnptionis beate Marie per portam abbatie sne mane parum ante horam misse transie.ms, nec fratres in reditn suo salutare nec ecclesiam suam in tanta solempuitate sicut decebbat missam celebraudo uel saltem audiemdo, Uisitan-e dignUm dnxei-it. Uerum lnec omnia qnasi raimima spernens, et ad promissos honores magnos incunctanter accelerans, ad archiepiscopum apud Wigon-- niam nec equis parcens, uec calcaribUs, anhelanter accessit. A quo cum gaudio et honore susceptus coiitinuo iunctis federibus, et firmiter utrinqne consertis, ab eodeui Meneuiam est remissus, et statim couuocatis fratribus, lectisque litteris archiepiscopi et iusticiarii, clanculo et clausis hostiis tremulis et demissis uocibus, est electus, quatinus abbatem alium prins electum hoc lateret, ne ille ipse forte ex desperatione desisteret, sed nterque michi totis uiribus, alter palam et alter clam, qnasi pro sna propria promotione tueuda, resisteret. Ceterum abbatis utriusque religionem hic maximam attendatis, primus licet consobrinus meus nec electionem meam que precesserat ignorans, sed eidem consentiens et cnm aliis etiam pro me scribens, quanqnam alias simplex, tamen nec sangninis nec cauonis iura respiciens, ad primos accubitus et cathedram aspirauit. Alter autem quanquam in seculo clericus meus familiaris et commeUsalis extiterit, iuratns quoque multo- cieus, immo perinrns sicut ex post facto clarnit, sciens et nae electum et ad curiam iuterposita appellatione pro- fectum, nihilominus tamen excecatus ambitione et friuolis ac uauis archiepiscopi proraissis, qui magis ut nobis iucommodaret quam ut ei commodaret, ista gerebat, fidera adhibuit, et nobis in capitnluna auertendo et ut etiam contra uos scriberet efficiendo, totis nisibus nocere uon destitit. Quod etiam maioris infidelitatis et proditionis signum fuisse certissimum reputo, post reuersionem uostram in patriara conuentus super hiis a nobis, sUper orunes ecclesias qnas uidebamus simul per Angliam itinerando, manu extenta demum uero snper altare Sancti Dauid et reliqnias omnes, postquam rumor increbruit, sponte iurauit, quod uusquana mihi uocuerat, nec mani- feste nec occulte, uec ullo unquam tempore, quamdiu pronaotiouis mee spes aliqua foret, uel dum etiam ego in electionis mee prosecutione perseuerarem, suam uel alius quam raeam procuraret promotionem. Sed hoc facto, tunc quasi licentius et securius solito, puta cni iam fides habeb- atur, et qui iam absque suspitione se fecerat, ad curias ire, mittere, promittere, pariter ac premittere, ut cornutus incedere posset, uon cessanit. Se tameu in hoc uelare putabat, quod alterius abbatis qnasi negotia gerens, curias tam per se qnam cum illo, ut ipse cum archiepiscopo iuuaret, sed re uera ut supplantaret assidue frequentabat. Ad archiepiscopum autem nobis sepe uocandum utpote mali tocius machinatorem, et auctorem, quatinus ex fructibus suis plene cognosci possit, reuertamur. Statim eniiu electo abbate primo falsum fraterculum nostrum illnm Foliot, eius obsequiis assignauit, ipsUmque eidem sacramento iu presentia sua corporaliter prestito, firmius astringendo, et quasi uunciun inter ipsos, cursorem qnoque ac scnrrana iuter Anglian et Walliam, et rnmigerulum iuter CantUariam et Meueuiam, litterarum alternatim porti- torem constituit, et malicie sue tocius ac machinationis in Walliarnra partibus exsecutorem, uerurn mutato consilio postquam et alium abbatern eligi fecit, eundem etiarn Foliot, et ipsi sacramentaliter adiungere non erUbuit, ut ita Foliot tanqnam ambidexter, uel pociUs arabisinister, et tanquam olinero plnsqnam currente, uni palam assisteret et alteri clam, contradictoria gerens officia, fide utrimque bene seruata, ea tamen ab utroqUe abbate et archipresule satis exiliter ut decuit remunerata, quia nulla Unquam proditio fructuosa nunquam fraus finaliter bona. Quis igitur bic periurii duplicis auctor extitit? Absit ut archiepiscopns, inramenta tanaen sponte utraque suscepit ad contraria. Tercii quoque periurii idem auctor fuit qui et priorum, mittens Foliot tociens cnm litteris regis archiepiscopi et iusticiarii, ad oppriuendam ecclesie sue Meneuensis cnius canonicns fnerat et cni fidelitatera iurauerat, libertatem, et quod peins erat Romam etiaun mittens eundera stipendiis snis, quoniam Anglicus esuriens etc, et qnia peiorem de ecclesia nostra non potuit, nec meliorem quoqne, qnia nec alinm inneniret, ut contra liber- tatem Sancti Dauid et einsdem dignitatem, simul cum Andrea staret, et saltimn aliqnid pro Cantuariensi ecclesia contra Meueuensem balbutiendo pronuntiaret. Sed si Andreas qni in nullo ecclesie nostre obligatus extiterat, falsitatis tameu quam contra ipsam tociens tam uehementer et irreuerentur proponebat, ibidem dinina ultione penas luit, de meunbro eius pessimo et putrido et precisioni obnoxio, in breni qnid fiet? Foliot igitur, autore pretore, terque qnaterque et preterea quociens uolueris, ut AUglicus esuriens, et quandocumque periurns. Ad hoc etiara archiepiscopns abbatem primum contra consanguinitatera siranl et canonem, dnm consobrino sno et primum electo, nec dum cassato superintrudi consensit, delimqUere fecit. Abbatem quoqne secundum tam contra personam meam, cui tociens perierauerat, quam contra ecclesiam Meneu- ensem, de qna natus et cuius rnerabrum fnerat, libertatena eiusdem et dignitatem per ipsum impediendo perierare choegit, comsors etiam et pamticeps excessus einsdem et delicti fnerat, dura ei in abbatis primi fidem habemtis utrique subdola latenter snpplantatione comsensit. Non itaque malnm in ciuitate uel extra fuit, qnod non fecerit archiepiscopns. Premissis etiam addi poterit, quod archiepiscopns dnm abbati ntriqne certam sne promotionis in eadem ecclesia spem dedit, ad minns alternma decepit uel forsan utrnmqne. Cum igitur nerba sacemdotis nera debeant esse nel sacrilega, comtra conscientiam Uerbo et actu scienter agens, nonne palam edificanit ad Gehennam ? 0 qnanta presnlis magm in omibus istis et quam laudabilis excogitatio per quam ut proximurn sunm lederet, et conscientiam suam erga Deum et famam erga popnlum irreparabiliter uulneranit. Scriptnm est enim, Sapieutia hnius seculi stultitia est apud Deum, et a.libi, . Non est sapiemtia, non est prndemtia, non est consilium contra Dominum. Qnid ergo? Sn Deus pro nobis qnis contra nos. Diuima dispositio falli non potest, et si ad tempns qnandoque differtur, nunquam tamen in perpetnum anfertnr. CAP VIII. <1De intcstina 2?cr~ccutorum inter se di~cordia.>1 Pretei-ea tle tribns l?ersecntoi-ibLis nostris qn:irtu(1i qnoque intestiiia discordi~ corrodentibus et clandesti1ia inter se inachinatione pei-seqLientibns, pretore taraen in oniiiibns autore, et apparitore quidein Foliot execntore ad maiorern eornndera ignonii1iiani, et innltorura noticiam, aliqne sed pauca et ea pnngiFina fiiiali clausnla prop.inenius, qnatinns e Liiden~ fiatet inani~estni1i illnd philosoplii nerbuni, ne1-itate subiiixnin. Qnoniam o(nnis malicia inaximam in primis sni ueneni parteni bibit, et illnd poete, Instius innidia 1iichil est, qne protinns ipsnm autorem rodit, etc. Iustuni est igitnr nt persecutores persecntionem patiantor. Nec enirn lex equior ulla est, qnam sic ai-tifices arte perire sna. Quoiiiam igitur clamantibns et cautantibns undiqUe p'?pulis, solns abli:Ls ille Sancti Dogmaelis literatni-a et discietione conspicLius, ideoque .id dignitatein a niro s-:Ln~to uocatus, imminentein sue deiectio1iis rninara ig-nor- abyt, quid ei supei hoc enigmatice pariter et irrisorie sci-iptu(u fuet-it, audiatis et attendatis, qnia grauiora sunt Prinia Pfrs. unlnera stilo inflicta, quara telo. Hec eni1n cicatriceua obdncunt, illa uero cnm eternitate contendunt. CAP IX. g. <1archidiaconus abboti Waltero.>1 Ti-es hostes magnos in tribus gradibns habes, super- latino, coraparatiuo et positino. Si qneris quos, cornntum palliatum, cucnllatum oninnra et catulnin uulpinnm. Coriiutnin, cornu ferit ille, caurto, et palliatum qnia palliat ille dolnm. Ciicnllatniu cane, qnoiiiam siispirat hanelat, cupit et aii?bit, ntinamqne longnrn ab -ot-e, totis ad hoc nisibns per fas oinne iiefjsqne contendendo, ut te iacobiret, eniittit, et oninnin qnia inxta- eLiangelicnin illnd, attendite ab liiis qui neninnt ad nos in Uestiuientis oninm, inti-insecns autei1i snnt lnpi rapaces. ~atnlnmque cane, qui frandnle(ita utrinsqne negotia gere1is, crebris hinc iiide meatibus nt te decipiat, ii1imo deiciat, unlpina r dolositate discurrit. Noi-i~ pro certo qnod habeiit te pro r cokeberto. <1ne papa et ad papam arcliidiacorius giral'lus a?iuo primo.>1 Par iubar in terris stelle mirantur, et ima Sol nouns irradiat, sole stnpente poli. Urbis et orbis apex, aniinaruin rector habenas Hnius et linins halie(is, rex iu utroque potens. Iinperiale decns et cleri cnliiien adeptns, Mitior ad Christnm cnncta i-eferre cnpit Sicnt Alexander sic tenjpora nostra beauit Ergo Peti-i nauein rector non soi-te sed arte, Et uigil et ualidns protegit atque regit. Concntitur sed non quatitnr rectore snb isto, Nauigat in portn, nauita Christus adest. CAP X. <1Respousiones aduentus terc-ii.>1 Turbatus est a fnroi-e persecntionis animns meus et a uehe(neutia tribulationis atrnnata memoi-ia et debilitata. Ideoque petimus a uestra sanctitate quatinus ad obiecta sustineat et indulgeat excellentia, sciens qnippe quaru dolor importune uerba uiiuistrat, et quam absit reuerentia ueris, et quam iu sola 1uiseria preclara et excellens est misericordia. Obiectu criminum que confingnut, nos uel peuitus repellere tanquam indignos uel salteLu diffamare uituntur, perinrii falsi et ambitionis. Sed quoniani qui iubet ille facit, summatim hec inficiantes in omniu1u horuna auctorem, aduersarium nostrum archiepiscopum, ob dicta ucl scripta que forsan a nobis in ipsum quandoque emanaruut, tanquara uice talionis in nos etsi per alios ista retorquente1n, hec omnia iure refundimus. Quia iuerito culpa reuersura est et utinain pena in capud ipsa sunm. Et cnm discipulis per iufamia1u transeuntes et bonam faraaiu, tanquam seductores et ueraces temporum uicissi- tudine, uunc laudes et precouia, nuuc probra et opprobria, nec illis elati nec hiis contristati, equanimiter sustineamus. Nullus eniTn de ecclesia nostra uel etiam patria tota se uobis opponeret uel quicquid obiceret, quinimmo suinma &nisset unitas, sninina unanimitas et tranquillitas in ecclesia nostra, nisi ipso tnrbante, et utraque potestate perurgente et peruertente. Parnm enim erga nos sua potestate proficeret, uisi clericos et canouicos nostros adinncta sibi potestate seculari choerceret. Semper enim utroque gladio et utraque nianu dimicat, uere aiubidexter, uel pocins aiubisinister existens. Unde si statuam aliquo tempore habitLirus fuerit uel picturam, gladium manu portabit utraqne. Titulns autem hic erit et suprascriptio, utrumque gladinm in manu mea. Periuriuin autem qua- liter uobis ausus est opponere, qui tot periuria et tara manifesta perpetrauit ? Omniura enim perinriornm qne apud Glowecestriam anuo preterito per 1uetum regium a clericis ecclesie uostre contra nos extorsit, procnldubio rens est ipse. Reus etiam illorum omuium que apud Sanctnm Albanuin nunc ultimo coram iudicibus nostris contra uos eodem procuraLite facta snnt, quando cIericos ecclesie uostre fere cunctos seculari potestate uenire choegit, ueteranos quoque ualetudinarios et inualidos quosdara ut magnura haberet de nostris contra nos numernm, tam senum scilicet quam iuueuum etiam uehiculis differri fecit. Tales quidem qnibus si licuisset doruaire domi prius forte Cerberuna quam Sanctum Albanum, primo Plutouicnm quam Saxonicura uel Anglicanum regnun uisuri fnissett. Mnltum misertus eorum quos iam in ianuis motis uouerat constitutos, nec tamen nisi periuros cura aliis discedere uoluit nel desceudere. Reus quoqne omnium periuriornm qne unnc in hac curia Romana pempetmata snnt tam a clericis ecclesie nostre contra nos ab ipso per pecuniam allectis atqne potentiam, qnam etiam ribaldorum multitu- dine conductornm. Talis enim nature est tam mansuete, tamque modeste, qni in mundo non cnrat quot scelera, qnanta facinoi-a, quam turpia et quam inhonesta committat, uel oommitti faciat, dnm tamen sub aliquo uelamine latere et sic uincere naleat nel enadere. Hec enim eius oppinio et lec seutentia, Omnia faciamus nt unlla tamen facere uideamnr, et hec qnoque, Dolus an uirtns quis in hoste requirat ? Et hec, Etsi non recte possit, quocunque modo rem. Hac igitnr arte et hoc ingenio publicana semper alta raanu potestatem tenet, qnatinns qnod per se non prenalet, per illam efficiat et innocentes opprimat, quos pociUs defensare deberet. Dissimulando tamen in omnibus et diffitendo tanqnam Iugurta secndns, simulator omninra rerum et dissimulator. Sed si indicem terrennra sic fallere potest, nonne timemdns esset ille qui falli non potest nec im-rideri? De quo scriptuin est, Speculator astat desnper qui uos diebus omnibns actnsque nostn-os prospicit, a lnce priina in uespernm. Unde et in calce libri de comsolatione, Magna siqnidem uobis est si dissimnlare mon uultis necessitas indicta probitatis cnm ahte oculos nersemini iudicis cnncta cernentis. Preterea falsum nobis oppomt, dicens nos falsis capituli nostri literis nsos fnisse,tamqnara ueras tanto ia- m tempome ad tantas ecclesie nostre utilitates, ob teirores ipsius, qnibus ecclesiam nostram opprimit, ohtinere non possemus. Sed uideamns qnam neri sinnile sit istnd, qnod custos ecclesie Menenensis per sumraum pontificem, et electns eiusdern ecclesie nerus ac legitimus sicnt clamant et ruminant, qui ausi snnt in partibus illis os aperire, quod ille qni inter maiores ecclesie non modicns existimatur, et qui innata qnoque generositate aliqnid in patria posse pntatnr, quod inqnani ille tot fultus suffragiis, litteras ueras per anni iam spatium ad ipsins quoque profectnm ecclesie tantnm perqniren-e non potuisset, nisi adulterini sigilli fabricator existeret. De falsitate uero illins qui falsum nobis opponit nunc uidearaus. Literas quasi sub uomiue regis Anglie cuius - sigillo preest, pluries ad partes uarias falso transmisit. Ideoque falso, quia preter conscieutiam principis et ad hostes eiusdem contra coronam eius et regni securitatem. Unde et deprehensus in hac falsitate, sigillo fuerat regio anno preterito cnm confusioue pariter et grandi pecnnie profusione destitntus. In simili qnoque iam uunc experimentia uersari dinos- citnr propter similes literas unper ab eodem unissas, quibns accusatus graniter et propter alia quedau tm-pia, uictualia uidelicet uenalia contra interdictum regni Amglicani ab ipso iu F-anciam tramsmissa, propter que ante discessum nostt-nm iara bis uel ter in Normanniam a principe respon- surus ad hec et satisfactnrus, literis et nuntiis est uocatns. Falsitas igitur hec et huinsinodi, falsitas renera est et falsitas magna. Audietis tamen adhuc de maiore. Iu uegotiando in qno assiduus est et stndiosus, duplici men- sura sicut faraa ferebat uti consneuit, et utraque falsa, una coutracta et ininnta qua uendit, altera uero larga et ampla longe comunnem patrie modum excedeute, qua emit. Per totas enim terras Cantnariensis ecclesie qne multe sunt et copiose, publico statuit edicto, qnod nemo bladum alii uendat qnam sibi, uec emat ab alio quam ab ipso, quamdiu ille bladum uenale habuerit. Uendit ergo uiduis et orphanis minuta mensura cum lacrimis, emit ab eisdem, mutato tempore larga mensnra cnm lameutis. Scriptum est tamen, quod magnns prelatus non ignorare deberet, Eadem mensnra qna mensi fueritis, remetietur uobis. Et illnd in parabolis, Pondus et pondus, statera et statera, utrumque abhominabile est apud Deum. Mirum autem qualiter ambitionom nobis ausns est opponere cuius tota uita ambitio est. Uideamus igitur utrum eias ambitio raaior au nostra, qni ad hunc laborem a studio uocati ius nostrum et ecclesie nostre iu hac curia sancta iuris ordine prosequimur, an illius qni iu scaccario resideus, et fiscalibus comodis iugiter inhians, ab hinc et ob hoc ad omnes dignitatum suarum gradus assumptns est. Scaccarium enim est tabula qnasi quadrata Luudomiis, ubi fiscales census congeruntur et compntantur. Ab hoc studio, ab hoc gimnasio omnes fere Anglicani episcopi ad honores assnmuntur. Qui enim hic beue computat, bene disputat. Qui bene ratiocinatur, bene philosophatur. Qui bouus est hic uectigalium accumulator, dignus est statim ut prelatus Anglicana in ecclesia magnus habeatur. A puerilibus etiam annis quando in Donato uel Catone initialia literatnre fundamenta stranisse debuisset, pnblicis regni officialibus adiunctns, pauperum oppressionibus et tirannicis exactionibus innigilare non cessabat. Unde quoniam qnod uoua testa capit, inueterata sapit, et ubi inteuderis iugeninm ualet usqne in hodiernnm, sicut piscis sine aqua niuere nou potest, sic iste sine curia et seculari cnra, hoc est nisi uel regni insticiarius, uel cancellarins, uel thesaurarins, Uel similis consiliarius existeret, se nnl- latenus cuin honore niuere posse pntaret. Uere quod minus habet in sillabicis, recnperare nolens in temporibus. Hoc est qnod minns habet in sillabicis et literalibus doctrinis, in temporalibus et secularibus astnciis plene restaurans, illud apostoli uel ignorans uel dissimulans, Nemo militans Deo implicat se secularibus negotiis. 0 qnam bene snccessit Anglie toti, ex quo bono et idoneo pastore destitui debuit, qnod tante uersutie hominis illius atqne malitie non erat adiuncta, ut tres in unnm concnr- rerent incommoditates, literatura. Defectus enim hic maximns snper habnndantias illas enormes, utcnnqne naitigare creditnr et temperare. In quos antem usus hanc disciplinam expendat, nunc uideamns. Naues mercimo- niales uenali tritico refertas omni anno sterili ad regiones longinquas, nbi maiores audit uictnalinm defectus, studiose transinittit, uenditor quidem sed non nt Ioseph ad populi salntem, sed longe ultra dimidinin iusti precii, qninimiuo nltra dnplnm, ant etiara decnplnm quantnm cnpiditas extendi potest et inclementia. uendens et proprie intendens utilitati nou coinmuni. Ad hec etiara sentiens et sciens quoniam de eius id consilio processerat, werra inter reges iuualescente, preceptuna in Anglia de armis perquirendis fieri, et scrutininm seqni debere, arma uudecumque uenalia comparari fecit, mnltitudinem in breni congerens infinitam. Facto uero de arrais habeudis pnblico per regnum edicto, arma sua nenalia statim ad Uendendnm exposuit, et am- bitioui sa tisfacieus, lncrnin addnxit immensnm, honesto comraercio et mntatione laudabili, qui prelatns esse deberet in regno magnus et pastor, uilissimns institor effectus et negociator. Ad cnmnlum autem ambitionis sne que nec modum habet nec finem in hac denotione, in hac religione se macerat, et in hac theologia, in hac philosophia se totnrn extennat. Qnaliter negotiando, et nanes mercimoniales ad longinquas regiones, ut dictum est, lucri causa transinit- tendo, qualiter etiam tnrpiter emendo nel tnrpiter uendendo, et quod orauium peius est aurum et argentura suum ad fenus cum scandalo terre tocius uaaximo per Iudeorum manus, ut ferunt, passim exponendo, pecuniam congerat infinitam, per quam scilicet totiens et tam graniter accus- atus, et dampnatione dignissiraus, curias placare possit nel seculares et indempnis euadere. Quicquid enim in enriis aliis facile corrumpendis per hoc profecerit, certum habemus, et ipse quoque multotiens compertum, quod unuquam hanc curiam sanctam, quo magis alicni sua desit iusticia qnamquam id sepe tamen et assidne sed semper inaniter attemtet, flectere poterit, per quam etiam pugiles tales et stipendiarios milites, quales et nunc misit, militant enim causarum patroni, etc., passim condncat, et ad curias pro se mittat, quatinus operis et operibus impune panperes et innocentes opprimat, et euormia delicta sua quocnnque colore defendat. Acuerunt enim linguas suas sicut ser- peutes, neneum aspidum sub labiis eorum. Utinam autem partein decimam, quininamo saltem centesimam de ueritate gestorum suorum perspicuam haberet hec curia. Sufficeret etiam si millesimam tam ad eius deiectionem quam ad Anglie totius emendationem. Incomparabilis quippe est malitia ipsius, et non est iniquitas in terra, uec hactenus erat in clero sicut iniquitas eius, nec etiam ini- quitas Palumbe presbyteri, de quo suis temporibus dictum fuerat, 0 Dens omnipotens, quamdiu durabit iniquitas Palumbe presbyteri? Sensit hoc conuentus Sancte Triui- tatis ecclesie Cantuariensis, et nisi per nestra mei gratiam subuentum fuisset, usque ad exterminium iam sensisset. Sensit et ecclesia Sancte Marie Londoniensis, per incen- dium. Sensit et Barbatus ille innocuns, per suspeudium. Sensit et Wallia paullo post, per trium millium strager cruentissimam. Sensit quoque Bangorensis electus, cni post electionem suam canonicam et appellationem inter- positam, Anglicum quendam superintrusit, et ut hoc cum effectu fieri posset, nunc etiam ordinis sui consortium per abbates Anglicos et capitulum Cisterciense auferri pro- culauit. Sensit et nunc ultimo abbas Sancti Augustini Cantuariensis, specialis ecclesie Romane filius, et tot priuilegiis antiquis et autenticis premunitus, qui eodem pro- curante ab altari in quo celebrabat, in ipso canone ipsaque conuersionis hora, una cum corpore Christi quod manibus conficiendo tenebat, ad terram prostratus et pedibus im- piorum auditu horribile conculcatus, uerberatus, nulneratus, et cum monachis sibi assistentibus simili rabie dilaceratis, ab ecclesia sua propria de Fawantara atrociter abstractus et asportatus. A marturio Beati 'Thome tam horrendum tam atrox non est facinns in Anglia perpetratum. Istud etiam tanto atrocius, tantoque horribilius illo, quanto maior et grauior iniuria in ipso capite Christo, Christi quoque corpore, quam in membris eiusdem perpetrata. Sensimus et nos et admuc sentimus, contra prohibitionem domini pape et protectionem cum canonicis et clericis nostris rebus et redditibus spoliati, tanquam hostes publici per regni compita declamati, nec in insula securi, nec extra fugere aut transfretare permissi, de loco ad locum graui instante, et acrius urgente persecntione deiecti et afflicti, deinde uero capti in Flandria et ab ipsa ecclesia ad quam fugeramus extracti et ad redemptionem choartati. ' Quis talia fando Mirmidonum Dolopuraue aut diri railes Ulixi Teraperet a lacrirais ? ' ' Non mihi si lingue centurn sint, oraque centura, Ferrea uox, uohis cuncta referre queam.' Pater sancte, nisi hurailiatus a uobis anuo preterito ex parte fuisset, intollerabiles proculdubio forent ineptie ipsius. Sed quam longe facilins sperato est neniam consecutus. Ideoque uestra benignitate iam insoleuter abusus, ecce resurapsit coruna. Retnndenda sunt ergo uel penitns euellenda, ne denno iu dampna multorum uirais excrescaut. Sicut autem ex coufessioue propria et iudicum relatione patet, ob hoc mihi crimina aduersarii nostri obiciunt, ut rae repellaut ab electione. Sciunt enim et certi sunt, quod si causa electionis extincta fuerit, causa quoque status quara tantum abhorrent per conseqnens extingnetnr. Ideoqne ad illam suffocandara et intoxican- dura totum nunc sum absque reteutione uirus enomunt. Sed nt dialectice parumper procedarans, si me repellere querunt ab electione, ergo ab electione facta nel facieuda. Sed uon coutendiraus de facieuda, ergo de electione facta, ergo de rae uel de alio facta. Sed non me repellere uituntur ab electione facta de alio, ergo ab electione de me facta. Contrarii itaque suut attestationibns et scriptis, tam anuo preterito a clericis nostris apud Glowecestriam, quam etiam hoc anuo nuperrirae, nunc apud Sauctum Albanum per uira et raetum extortis, quibus assernnt, literisque pateutibus astruunt me nunquam ab illis electum fuisse. Patet igitur ex hiis adminus et palana est qnouiam mendaces oportet meraores esse. Ex literis antera capituli nostri nobiscuna transmissis tara anni prirai quam secuudi et tercii, necnou et testiura depositionibus suo tempore diligenter inspectis iuter multa subornata et extorta ueritas emerget interdum et elucescet. Hec igitur ad crimina relationi inserta respondisse sufficiat. Ad ea uero que ad sugillationera fame et opiniouis uostre per sug- gestionera eiusdem aduersarii nostri attestationibus inser- untnr, subsequenter respondebirans. Mirura autera qualiter de simonia ausns est loqui,cnius tota pronaotio, totaque nita, ipsam redolet simoniam. Non enira siraoniacus ipse solum uel Gehezita, sed Simon iu ipso Magns simul et Gehezi, reuiuiscere creduntur resuscitati. Mirum etiam qualiter de continentia cuiusquara uel incontineutia mentionem ausus est facere seu meutiri, cnius petulautia tam post promo- tionem qnam ante tanquam equi enaissarii, nec moniales Christi sponsas, nec matronas ante pudicas pretereundas, eque duxit incorruptas. Teste abbatissa quadam nou procul a Lnndoniis, qnara non noraino nuuc sed noto, quia nota est nirais uota ipsius, quara nunc uuperrinae cura scandalo patrie grandi et graui, iterato reddidit irapregnatam. Teste quoqne puella uelata, geuerosa quidena et ingenua que cum abbatissa sorore pontificis curiara eiusdem accedens, familiarius quidera atqne frequeutius quara deceret, iam tercio grauida reuersa est et fecunda, nisi forte in hiis et iu aliis de ipso confictis fama mendax existat. Breuiter hec et succiucte que clamat aut ruminat Anglia tota pretereuuda putaui, hoc taraen adiciens quod quamquam difficilius diruantur constructa, quam irapedian tur adhuc construenda, longe plura et grauiora snnt crimma qnibns irretitus ille diguara incurrere deberet deiectionem, quam suut ea que uostrara iuste impedire possint promotiouem. Discat igitnr ex hiis et discernat qnam sit ineptum, quam dis- pendiosum, et talioni obnoxiura, literatos uiros literis ant actis offendere. Discat et sciat qnam grauiora sUnt uul- nera stilo infiicta qnam telo. Illa nimirum cicatricem obducunt, ista uero cum eternitate contenduut. CAP XI. <1Pro Bangoriensi Electo.>1 Placeat sanctitati uestre, pater et domine, canonicos hos Bangorenses audire, et uos pro ipsis simul et nobis quia cause nostre ut nostis sese contingnnt panca proponentes, admittere uelitis. Uernntamen uenia primum a uestra pietate petita, qnoniam id nobis in hoc conflictu faciendnm esse uidemus quod olim oratores facere solent, quibus in admirabili genere canse acnenda precipne sunt arma facundie, ut exilitatem rnaterie grauior stilus attollat, et ferat innalide robnr facundia cause. Quibus et ad hoc pro- pensius euiteudnm, ut in qno iuxta apparentiam exteriorem uix poterant esse fecuudi, fieri ualeant nel facundi, ut in quo minus emicuit ratio, plurimum posse uideatur oratio. Hec est enim nirtns, hic uigor eloquentie, ut nichil tam exile qnod non extollat, nichil tam plenura cui non adiciat, nichil tam obsenrum quod non illuminet, nichil tam clarum quod non illustret. Qnoniam nt ait magnus ille pretexatus in paradoxis, nichil tam incredibile quod non dicendo probabile fiat, nichil tam horridum et tam ineultum quod uon splendescat oratione, et tanquam excolatur. Cause uero nostre ut diximns plurima sese ex parte contingunt, et enudem habemus aduersarium archi- episcopum illum, qui abbatem unnm mihi supem-utrusit, immo et abbates duos, primnm mihi sanguine propinqnum, ut scisma faceret in genere meo, alterum uero qui canonicus fuerat ecclesie nostre, plures in ea filios et consanguiueos canouicos habems, ut scisma faceret in capitulo, et sic undique mihi pretenderet impedimenta. Quorurn utrique firmam spem dedit, et sub cautione certissima de eadem re promissiones fecit, cum tameu eaudem cathedram ambo simul et semel obtinere uon possint, nisi forte per medinm diuidere uelint, et sic alterum decipiendo uel forsan utrumque, dum et scienter proximum fallit et patenter contra conscientiam agit,plectibiliter ad Gehennam edifica re nec uerecnudatur uec ueretur. Eadem autem arte et in- geuio, hnic uiro bono primum electo, et canonice quidem ac legitime uocato, Anglicum quendam citra electionem omnem aut etiam nominationem superintrudi, et ulterius quoque procedens, ad iniuriarum cumulum consecrari procurauit, uagum eundem ac profugum, et nullius ciuitatis episcopum, ad utriusque dedecus et confusionem construendo. Talia sunt enim opera hominis illius, tam circumspecta et tam discreta, quorum utinam partem decimam, uel saltem centesimara, perspicuam haberet hec curia sacra, sufficeret etiam si millesimam, tam ad belue illius deiectionem quam ad Anglie totius eraendationera. Nec uos moueat pater sancte qnod abbates ordinis illius contra istum scripsisse, eiqne tanquam ordinis consortium abstulisse dicuntur. Totum enim hoc per artes et astutias aduersarii illius absque dubio factum fnisse noueritis, ut hac uia saltem cum alia non posset, causam istius suffocaret, et sic intrusorem suum exepiscopum illum ei cum effectu subrogaret. Cum tamen hec causa iam per triennium et amplius in hac cnria uel per hanc curiam uentilata sit et actitata, et hoc quoque per litteras atque licentiam abbatuni suorum maiorum nullo penitus articulo cunctis ex contingentibus omisso. Dicunt antem isti et nos cum ipsis et pro ipsis quod munquam intuitu ordinis illius aut habitus, istum elegerunt, licet tamen inter ordines omnes merito excellens hic ordo fuisset, si firmo solum gradu in ea qua cepit puritate stetisset. Non inquara propter ordinem hunc ant habitum eum elegerunt, sed propter morum cornpositionem in ipso laudabilem, quam autea habuerat et adhuc habet cum angmento, et egregias tara industrie dotes plurimas quara nature. Propter hunc igitur habitum interiorem quem ei auferre non preualent, hoc est uirtutes insertas et in habitum uersas, cum literature quoque copia sufficienti, non propter habitum illum exteriorem, accidentalem quidem et de facile mutabilem, ipsura elegerunt. Unde uel in hoc ordine suo et habitu si fieri potest uobis placuerit, quia tunc potest, uel in alio quolibet idoneo et honesto. Modicara enim iu hoc um constituunt, cum non solum in habitn illo uel ordine saluetur homo, eis electum suura interiore illo habitu manente concedatis, et post tantos labores tantamque terre sue totiUs expecta- tionem, cura honore si placet remittatis. Nec enim indulgere solet malitiis hominum prudentia uestra, sed potius exquisitas huiusmodi uersutias humanas et astutias, uiuaci innate rationis et discretionis acumine, fraude detecta explodere penitus et exsnfflare. Hiis itaque summatim sic prelibatis, dicant mune isti uel legant factum suum. CAP. XII. <1Responsio ad falsos fratres.>1 Quoniam in tres turmas aciem contrariam pars aduersa diuisit, in falsos fratres, in falsos monachos, et ribaldos conductos,primo primis, dein ceteris,Deo dante, per ordinem respondebimus. Cum enim paulo pauciora qnam Panlns pericula fnerimns in hoc agoue perpessi, uexati plumimum et afflicti pericnlis fluminum, pericnlis latronum, periculis in mari, periculis in itineribus, pericnlis in falsis fratribus, hec ultima qnidem ceteris cunctis longe graUiora reperimus. Inter omnes autem fraterculos illos primus tanquam signifer et archipirata gladio exerto et ore aperto frater occurrit Osbertus, totus effluens in sermones, et longe gnauius ficio fictore figmenta componens. Qni ut utramque causara tam status scilicet quam electionis inficeret et intoxicaret, magnam Ueneni sui partem effudit, et duos cardinales auditores nostros fere per tres dies contimuos loqnendo detinnit, plus solns eructans quam omnes nostri. Nostri nimirum simpliciter et breniter snam ueritatem explicauernnt, scientes qnod qui ambulat simpliciter am- bulat confidenter. Gnrgnlio uermis est totus in gntture subsistens, qui facili attactu crepat et mmpitur et fetorem eunttit. Facile est istud huic nostro gnrgnlioni adaptari. Item argmnentnra rethoricum snmamus a nomine. Dicitur enim Osbertus qnasi ospertus, hoc est, os apertnm. Nec inirnm ergo si ore aperto multnin enomnit. Item reproba- bilis est Osbertns, quoniam multipliciter ecclesie sue periums et nostra anctorita te apostolica excommunicatus. Qualiter enim ut aqua diffnsus et in omnem libidinem pronns ac perfluns, hic pretereo. Reginaldns antem Foliot noster similiter excommnnicatus et perinrus, crimine pessimo notatns, criraine nefario atqne Uefando diffamatus, qui turpe repntans a pneritia si qnam tnrpitudinem relin- queret unqnam ant preteriret intemptatam. Unde fatiga- tus et fastiditus sne fide niris, nt omnia temptaret, infidelium qnoque uires in opere uenereo experiri uolens, cum Iudeo qnodam, per uxoris industriam que per crebros aduentns huius meridianos, noctnrnos uiri defectus senserat et antelucanos, nimiam habuisse familiaritatem et nimis enormeiu est deprelensus. Dum enim parnulns erat, sapiebat ut parnnlns, agebat ut parnulns, patiebatur ut pd. ruulus, sed postmodnm uir effectus, uolens corrigere uitam snam, ad opera uirilia se conue.rtit, adeo ut sicut inulier ante fnerat oiuninm uiroruin, sic factus est uir et inaritus oiniiiura mnlierum. Sed ecce qu;ilis procurator inissns a capitulo uel etiam qualis nominatus ab eodeni iiiter eligendos. Pereat autein et perpetu~L confusione plectatur, qui primus nominationis masse toti per hoc corrupte, tale et tam uile fermentum adiecit. Nec enim tenuisse snperbnm sit licet hoc ingens, qnicquid sperauerat ille. Ueniam tamen utenuque mereri potuit, qui eum quinto loco quasi planstro rotam quintara apposnit. CAP. XIII. <1Fanic sue et opinionis defensio.>1 Placeat benigmitati uestre pater et domine nos ad fame et opinionis nostre defensionem, quam aduersarii tantopere suggilare nituntur, alique proponere posse, quoniam acnernnt lingnas suas sicut serpentes, nenenum aspidum sub labiis eorum. Obicinnt enim nobis crimina mnlta, forsan exquisita magis et excogitata, qnam uera, quibus uel nos penitns repellere, quod absit, tanquam indignos, uel saltem personam nostram qnasi uice talionis auctore iubente, per quem hec omnia fiunt, et qni per alios facere nonit, quod per se neqnit aut nescit, dehonestare ualeant et diffamare. Nos antem simul eum discipulis per infamiam transeuntes, et bonara famam, tanquam seductores et ueraces, primum ad ea que nobis super ambitione obiciuntur et simonia, deinde ad cetera respondebimus, cansas dictorum et radices enolnendo, et sernpulos omnes a mentibus uestris per Dei gratiam abstergendo. Notum est satis in partibns nostris et tam in Anglia quam in Wallia, quod fere per annum integrum post obitum episcopi nostri Petri in scolis immobiliter steti, nec inde moneri potni, licet literis crebris et nnnciis tam capitnli nostri quam baronum patrie et cleri sollicitatns fuerim et uocatns, donec literas regis istins qui nunc preest me reuocantes suscepi. Unde sitantum anhelassem ad cathedram illara quantnm partes aduerse confingunt, plns proculdubio properassem, uel regem adeundo, nel archiepiscopnm, nel iusticiarium, sicut facere solent ambitiosi, nel etiam ecclesiam nostram partes mihi alliciendo, et canonicos conciliando. Nullum antem istorum feci, signnm itaqne non magne ambitionis fuit. Item notum est et illud, nec id etiam partes aduerse ausi sunt inficiari, quod redditns nostri, prinsquam ad hunc laborem uocatus fuissem, longe ampliores fnernnt quam redditus episcopatus, et in optimo statu fueram, studio scilicet theologico, in quo per triennium et amplius ante studueram, studio uidelicet quod multum ambitiones huinsmodi denonet ut nostis et detestatur. Cura itaque satis haberem dapis et minus rixe, multoque minus cure quam nunc habeam, uel quam haberera si episcopus essem, non est ueri simile, quod uellem redditus peramplos relinquere cum tranquillitate possessos, et statum optimum, stadiumque tam utile, et tam delectabile propter pauperem cathedram depilatam undiqne et dilapidatam. Presertim etiam per ambitionem ut dicunt aduersarii nel parentura oppressionem cum mala conscientia et cauteriata perquisi- tam. Nec est uerisimile qnod me uoluerim super alterins electionem ingerere, presertim etiam abbatis mihi sangninis propinqni, quem scirem antea electum fuisse, nec enira potuisset antea electns fuisse, scilicet tanto tempore me ignorante, nel qnod etiam tantum laborem et tam pericu- losum corpori simul et anime uolnissem assumere, et curiam istam bis uel ter adire per tot et tanta discrirnina, ut cathedram pauperem obtinerem citra fundamentum electionis canonice et conscientie bone. Nouit Deus, qui cognitor est omniuin, quod uon est dignitas in terris qnam nellein cniu tali conscientia obti1inisse. Quid eni1n nalet hoinini si uninei-suin inuiidum lucretnr? etc. Item pellern pro pelle et oininia quelnaLbet lioino dabit,etc. Qnod autein non adeo ambitiosus extiterim, nec propriann excellentiam affectauerim, pi-insqnann a curia, Deo dante, discedamns, forsan ex post facto patebit. Nec enim uideo nec nidere ualeo qua ratione ambitiosns dici debean, nisi omes forte ainbitiosi dicendi fuerint, qui ius suura et ecclesie sue in hac cui-ia iuris ordine prosequuntur. Deurn autemtes tem inuoco, qui grauis in uie, si conti,a uientera loquor, ultor existat, quod non est in mndo tam extraneus quem pro certo scireun plus ueile et efficacius posse ad honorem pariter et utilitatem ecclesie nostre laborare, cuius promotioneun in eadeun ecclesia lon ge unagis quaun propriam, nou appeterem. Ergo. si ita est, irarao reuera quia sic est, causa tanti laboris nostri rnaigis ecclesie nostre profectus erat quam persone. Hoc autern solus ille perfecte nouit qui scrutator est cordiuun, et cognitor atque discretor occultorum. Preterea mirura est qua fronte ausi fuerin canonici dicere ueI scribere, quod institeriun per iue uel meos ut eligerer, nisi quoniam in tanturn uexati sunt et affiicti, quod ounnia ad nutuun archiepiscopi dicere, scribere, atque iurare, parati sunt, cum totiens literis crebris et nuuciis, tam principun et baronuun patnie, quan suis erga nae insisterent, duun in scolis fueraun, ut redirena et ecgclesie nostre curarn assumerem. Tum uero precipue cura tandeun ad ecclesian nostraun reuersus fueraun, quaun fere per quinquenniuna ante non uideram, cum ta- nto me gaudio susceperunt, et iu capitulo quoque pluries ad terrana prostrati cum lacrimis, modis omnibus institerunt ut laboreun istura assuraereun, dicentes counununitei et asser- entes, quod nunquarn ecclesia nostra ab indebita subiectione et seruitute resurgeret, aut rewpiiaiet, donec aliquis probus et prouidus de eadem ecclesia laborera hunc assuuaeret, et curiaun istaun adiet. Non ergo necesse fuerat illuun instare erga quera sic otnnes instabant, et uon solum canonici, sed etiara abbates et priores, et clerus exteiior siunul cuna baronibus. Unde cum ad regem nuntios misissent propter assensum eius habendura, duun in scolis fueram, de me eligendo tria literarum paria missa fuerant, capituli scilicet, abbatura et prioruun, et baronuun patrie, cum multis sigillis in ideUn consonantium, ubi et abbatum duoruun, qui se per artes et astucias archiaduersarii nostri, ut scisraa per unum faceret in genere nostro, per alterura auteun in capitulo, nunc se nobis siunul opponunt, cum aliis quoque pro rne supplicautibus sigilla dependent. Adhoc etiaun quod non institerina ut eligerer, nec necesse fuerit in- stare patet, cura rex ipse assensum suura literis exprirnendo pro une instaret. Nulla enina tara uilis persona est in Wallia tota uel Anglia, pro qua rex scriberet sicut et pro nae scripsit, quara ausi essent onanes, unica tantma persona capituli excepta, recusare. Nec uos moueat pater sancte quod de electione propria ore proprio loquor. Nouit enira Deus quod non per ambitionem hoc facio, sed propter ueritatis declarationeun, que per falsitates plernmque solet et per figmenta subuerti. Igitur ornnia iuxta consuetu dinera Anglicane ecclesie, quicquid oblatrent aduersarii, circa electionern istam rite et recte processerunt. Regius eninn assensus requisitus est et habitus, licet eniun hoc preter rem, non taraen preter regni cousuetuolinem. Electio facta comamuni omnium assensu, uel presentialiter assistentium, uel per litteras de rato, uel per piocuratores, nullo penitus resistente aut reclamante, cura uuanimi quoque populi ac cleri totius applausu. Unicus autem defectns fuerat in lnoc facto iuxta regni Anglicani consuetudinera, quod electio non in regis camera celebrata fuerat, sed in ecclesia. Hunc autem defectum et excessura pater ad nutum uestruna corrigere parati suinus. Nunc autem ad ea que nobis circa siinoniaun obiciuutur, respondebimns. Tres enim copulas aut tres binarios per industriam ad hanc posuerunt. Scientes quippe quod testibus eius uiodi quales ipsi duxerunt, conduxerunt, et perduxerunt, crimeni hoc conuenit, iutus accusationea ounnes passiun uiles et infames, et alias abiecte persone in odinm crirainis adrnittnntur. Sed utinamn non tantuui persome tales quia nunquan taun uiles et tot sir ul in hac curia propter causan aliquam sicut pro certo crediunus producti fuerunt, sed testes ounni exceptione maiores contra archi-aduersariura iosti-ura non ciuiliter accusauduua iu hac cui.ia, sed etiaun criuninaliter ad degradandum super hoc eodeiu ci.irnine, et eiiam maiori, absque persouaruun acceptione que nunquaun hic Deo dante locura lnabebit, adnmtterentur. Inpi-imis igitur ad id quod uiagister Iohanmes dixit, curn de scn.iptis nostris corrigendis conuenire debuimus, respondebiraus. Plectis enira inter cetera tribus copulis illis siuioniacis, quasi re bene gesta et ordinata, tanquar appl:iudeiidci subiuiixit, beiie prouisu fuit quod bini et bini de simon locuntur. Cui respon- ipsius in lnac prouisione taun bona extiterat, iqui etiam si precepisset non solur bini et bini, sed etiarn tergi et quaterni super eodema crimame locuti fuissemt. Et statjra ipse laruara smulando, inque cachinnum os et labia torquendo, unore suo pro i.isu rictuui fecit. Pri1maa auteu copulmfaciunt Osbertus et Pica, dicentes quod mstabar ut eligerer, sed satis reprobatur Osbertus sicut scripto exprirnitur quod penes uos est t nquan auctoritate apos- tolica excouiuiunicatus, et unultipliciter ecclesie sue periurns, et quiper niteras suas de n.ato assensura prebuit electioni quam nunc iunugnat. Et quoniaun apud Gloucestmiam deposuit cnm aliis contra rne, sicut et R. Foliot et P. arclnidiaconus, et Saunuel et Walterus, et postmodun frater eodem apud Sancturn Allbanum, tercio quoque Waltei.us et hic. Sed nonne recte testes huiusuiodi precipites liabendi sunt et repentimi?mt cum semel functi sint officio et iteruun iternunque se ingeruut, noune perpenuo infamaes habendi ? Qualitem- etiara 0. h'rchidiaconus diffusus ut aqLia ne crescat, et in ouanein libidinema pronus ac proflnus, nunc pretereo. De Pica Petrillo dea1ubulatite in nos et debachante cuun illo, quid dicaui, que prins obloqui docta quarn loqui, prius nou uere quain chere conata, prius aperte perierare quana recte pronuntiare parata. Hunc autem filium suum et aliura cum nepotibus et consobrinis v uel vi, abbas de Alba Douno adnersarius nosten, secundas habens ab archiepiscopo proraissiones, propter quas et abbatiam bonarn dando largiter et profundendo fere funditus exhausit, contra nos huc isit. Qui utinam et filias simul cuun filiis et nepotibus huc misisset, nec soluun recentes illas que adhuc in cunis uagiunt, sed etiarn adultam illam quam 0. achidiacono ad fedus firaanduun ipsumque sic in hoc facto firmiter alliciendo, elapso iam fere tiemio copulauit. De qua et polem snscepit pulchram ut dicunt puellanu pati simillimam. In secunda copula loquitur persona egi-egia Philippus quem ipsi subdiacouum, Wallia uero falsum diaconurn uocat, propter Euangelium quod publice legit in ecclesia, oblationcu quoque suscipiens, et remissiouem prebens episcopalen , uouum se diaconura gerendo cum non esset. Unde per totam terram uostrarn postmodum agnominatus est falsus, sicut et alius eonum testis, scilicet Golloenus, per totam Walliam agnominatus est follns. Item a follo quasi dirainutiue snmitnr Foliotus. Tales ergo personas contra nos duxerunt, et conduxernnt, falsos, follos et foliotos. In tres quoque turmas aciem suam bellicana contra nos struxerunt, iu falsos fratres, falsos monachos et ribaldos couductos. Sicut autem Osbeitns, sic et Foliotus noster excounununicatus, et raultipliciter etiam ut ille periums, literas quoqne suas de rato misit, et apud Glouuecestriam sicut et alter contia nos ut dictum est tes- timonium deposuit. De quo et lioc notandurn, quod anno pieterito ab auditoribus nostris cardinalibus audiri non potuit, quoniarn a nobis auctoritate apostolica excommuni- catus, donec cautione prestita standi iuri quod nonduun fecit, fuerat absolutus. Ad hoc etiam R. Foliotus eninaine pessimo et nefando est infaunatus. Quippe tunpe reputans a pueritia, si quarn tnrpitudinem relinqueret unquam aut preterinet interaptatam. Parciraus autena sancte pater ob reuerentiam uestram specificane, aut expressius alique dicere, licet ipsi nobis ut nostis in auditorio uestro uel in unodico non pepercenint. Panciraus siquidem eis iu ueris cuun ipsi nobis non pepercerint uel in falsis. Itenn de tercia copula quam faciumt Iuo presbiter, qui se raediatorer.a fuisse fatetur, et sic participem, et Ricardus puer suus qui ad anditon-es nostros cardinales, et penitentialem reuersns, fraudein suam et naendacium per 1aercedes et promissiones partis aduerse dictnm, iam recoguouit, et de pePiurio peniteutiann suscepit, paucis expedienus, quia satis sibi ipsis suciuut ad rninara. Et sic p- ulatim et pedeterati Deo dante falsitas apparebit, et ueritas in lucera eruuipet. Nnnc autemnnn id quod de falso nobis obiciunt, responde- bimus, quia satis friuola sunt ea que sequuntur, et ridicu- losa, sicut et istud. Dicunt enirn signifernra suur.n sequentes Osbertuni, plures ipsorum de falsitate comperta apud Sanctu(n Albauu1n id quod Osbertus. Dixerat aute1n ille quod collationera fecerunt literamuui nostraruui, quaruin copiam habebaut cu1n sigillo capituli nostri, propter tmoc ut aieliat illuc allato, et non poterat cera couuenire sigillo, tanquam non propter aliud fuisset sigillum allatnm, quod reuera per choactionem et publice potestatis uiolentiam, ut fabricaret arcliiepiscopus et sigillaret ibi literas contra nos quales et quot uellet, sicnt oliui apud Glowecestriam fecerat. Sed que collatio fuei-at illa que nec coraiLi iudici- bus facta fueratuec coraui partibus ? Uestruui autem erit doinine collatioiiein et experi1nentnra facere si placet, et falsitaten istara utr:L ex parte fuerit, inuestigare. Sed nideatur quain ueiai simile sit illud, quod custos ecclesie Meneuensis aactoritate apostolica, quod electus einsdera uerus et legitiiuus ut dicunt illi qui ausi sunt in pa- rtibus 1iostris os aperire, quod ille quiinter maiores ecclesie uou minimus existiinatur, et qui ratione generositatis aliquid in patria posse pntatnr, quod inqLiatii tot fnltus suffragiis . non posset duo paria literaruin irnpetrare a capitulo per integrum aiini spatiuui, presertina etiam ad utilitatem ipsius ecclesie tantan per quam et ipse laborat, nisi adnl- terini sigilli fabricator existeret. Obiciunt autem hoc cn.imeii et alia in modnm exceptionis, ut me repellaut ut aiunt ab electione. Sed, ut kiic dialectice paruupr procedamus, ergo ab electione facta uel facienda. Sed non conteudimus de facieuda, ergo ab electione facta. Sed non rae repellere querunt ab electioue de alio facta, quia nec abbatis electionem nec alterius alio tempore quam festo apostoloruui factam 1uihi uendico, ergo ab electione de uie facta, ergo alique electio de iue t-acta. Et ergo contrarii sibi reperientur et periuri, qui iurati dicunt et scriliunt uunquam electionem aliquaiu de me factani fuisse, uel aliqaid quod electio dici possit. Oportct itaqne meiidaces memores esse. Mirum autem de Anglicis, quod in quacunque causa uersantur, semper ad falsi qnestioma in qLio habuudant, se conuertunt. Quia ubi imtenderit quis, ibi ingenium ualet. Sicut et oliiu Melunaitani seu Meluinite, in quacunque questione dialectica nersaremtur, sernper pedetentinu ad pnnctuma sententie sue, scilicet, ex falso nichil, se retraheban213quoniam ibi fallaciis habumda- bant et defeusionibus, sicnt et hic isti falsitatibus et deceptionibus snis. Iteui uios est tineosis, qui in onmni contentioiie serapei- iii primis sibi adnersantibus etiara bene capillatis tiiieara irapropei.ant, ut sibi postmodura lrge litigii irapropei,ari non possit. Sic Aniglici, qnamqna,m plLis aliis gentibns de f;Llso not:iti, et in hac cui.ia quoqu bnlla falsata darapnati plnries et c:Lutei,ddti, seraper taraen id al;is opponunt, in quo se iuaxiuie notabiles sentiniit. Fa- lsitas antera quara arte pres(:ripta et astntia nou soln1u uiihi sed et doraino Bangorensi obicere presuiuunt, penes ipsos per Dei gratiara tanqua1u doiuicilio proprio a quo nix recedet, reperietur. Nuiic ad ea qne unagister Iohanues ex habundanti, et tanqua1u spii-itn proprio de honore patrilins deferendo, et litigioso non prouioueiido, 1iobis opposuit, finali clansula respondebiniUs. Diciiuus ~nira siraul cuui ipso honorem omniuaoduui pati-ibns deferendura, sed non iisqne adeo t:ir en ntin uitiis eorn1a sint uenerandi, qniniuirao si patres lioc est prelati nitiosi qnod absit iiiiienti fuerint et criininosi, a filiis hoc est snbditis coi-ripiendi sunt. Et si forte incoi-rigiliiles inuenti fneri1it, i-ei defer- endi sunt ab ipsis, et usqne ad depositioneni etiara si opUs fuerit accnsandi. Unde Ieroniuius, Ailmonendi sUnt snbditi, ne plus qnam exp~Hit siiit subiecti, 1ie cnra studeLit plns quaui necesse rst horainibns subici, co1npellantur eornra uitia nenerari, et alibi, Sciant episcopi se prelatos esse non dorainos, lionoretit clericos quasi clericos, ut ipsis a clericis quasi episcopis honor deferatur. Scitu1u est eniiu illud oratoi-is Doraicii, Cnr ego, inquit, te habeani ut pi-incipera, si tu r e non habcs ut senatorein? Unde si anno preterito qnendain prelatnra criuiinaliter accnsare uolens, neiuine1u nomino, forte aliqne1u noto, tanquara horaicidam publicura et inceudiai-ia1u, et qnod longe peius erat arria(iam lieresiin gradus in personis constituendo, renouaiite nostris dirbus et predicantem adraissus fnissem, uon nnnc quidera i1iiurias crimiiinra istorura, licet oblique et ciuiliter obiectas, perpessns t-uissem. #aior enim causa uiinorem ut uostis absorbuisset. Na- uigiu1u quoque nostri laboris aucoram in portn1u iara fixissrt. Ad hoc aute1a Prinia PQrs. 129 quod obicit de litigioso respondebiraus, primnra ab ipso querentes, salua pace nestra pater et doinine, qUot capitula descriptionis illius apostolice a qno snraitnr et illud nou litigiosum conueniant, non dicoin dominnm suura quoniara exc"epte actionis est, sed in raaiores Anglie prelatos duos, utina1n uel primu1u. Oportet episcopnra esse irreprehen- sibileiu. Sed si magister Iohannes ita nouisset natnrara uocabnli sicut et nouit natnram litigii, non me quidem litigiosn1u nocaret, nisi forte Ieronimnra et Augustinnm sibi iuuicem in epistulis snis altercantes, et acriter interdnm respondentes, ideo litigiosos dicere nelit. Nisi Paulum etiam ipsnui apostoloruin principem palam reprehendenteun et ab errore reuocantein,ideo dicat litigiosura. Nisi etia1u Tullium Romani eloqnii anctoreui inaxiraum, quoniam in iuuectionibus Salustii interdum urbane et facete, per cola et couiata,interdum acriter et acerbe per sales et ledoria respondebat, ideo litigiosum dicere uelit. Hac enima ratioue et nou alia iue litigiosum dicere poterit, quoniam in prinao aduentu meo ad ciiriam ad literas inuectionis do1nini sni per cnrsorein quendam contra 1ne missas,literis respondi, et obiecta crjmina a nae repelleiido in alinm forte refndi. Sicnt et anno preterito inuectionibus magistri Andree in nos et gentemnn nostrara nimis acriter et frequenter emissis, respondere curauimus. Sicut et munc quoque ad criinina nobis obiecta respondere parati fuimns, et in capud auctoris si licuisset, cuncta refUiidere. Nullns eninu de terra nostra uel etiam Anglia tota se nobis opposuisset, qninimmo suumraa fuisset unitas, sumnia tranquillitas olira in ecclesia nostra, nisi ipso turbante, et utraque potestate pernertente. Si inquam hoc factnm fuisset, sicut et raerito fieri debuit, non foret tioc litigium, nou conuitium, sed magis talionis officiuni. Noudumn enim tante perfectionis iter arripui, ut possim tarn turpium obiectione, et tot, et in tanta andientia, uou mnoueri. Imposi- tuma autem est mihi silentinm, quod et seruari oportet. Proinde dicere secure poterit per se perque suos in nne qne uoluerit. Uerumtamen sue conditionis menaor existat, et hoc attendat, quod ille qui choibuit labinna non clnoibuit calamum. Unde si ad presens 1nutus fnero, Deo dante, in breui mancus nou ero, quatimus intelligere ualeat, uel aliquo doceute, quam sit imeptum, quaua dispendiosunn, et talioni obnoxinra, literatos niros literis offendere, et iu scripturis eruditos scriptis iniuriosis aut actis, ad scriben- k dum prouocare. Quoniam ut ait philosophus, Grauiora sunt uulnera stilo inbicta, quaui telo. Illa nimirn1,mica- tricenn obducunt, ista uero cunmeternitate coUtendunt. <1E:liciunt inuectiones et responsiones. Incipiunt necess->1 <1aria quedam ad inuectiones.>1 INCIPIT SECUNDA PARS. CAP I. <1Ecclesiastice liystorie Britannice cronodrapJiia.>1 Hic est processns fidei Christiane iu insula Britannica et ecclesiastice historie Anglicaue a Beda digeste. Ad iustantiam Lucii regis Britonu1n missi sunt ab Eleutherio papa duo nobiles predicatores in Britanniam maiorem, Faganus scilicet et Duuianus, qni fideun Christi per uniuersa1n insnlan a m,ri usque ad nnare plantauerunt, et iuxta prounnciaruin numeruna, qnas tempome gentilitatis habuerat insnla, v metropoles, singulas xii urbes, sicut olim habueraut, et snffraganeas ecclesias totideui subiectas habeutes, ordine et nUmero competenti distinxernnt. Iuxta thonnunn enira Anacleti pape, sicut in pontificalibns Roman- orum gestis et imperialibus continetnr, directann GalliarUm episcopis, iuxta statum geutilinm ante Christi adUentum Britaunia habuit prouincias numero v, Britan1mam primam, Britanniam secundara, Flauiam, Maximiam, Ualentiarn. Prima dicta est occidentalis pars insUle, quia pri1num in illa Britones, Bruto et Corineo ducibus, applicnerunt, eaque primo a Coriueo et suis occupata est et inhabitata. Brit- annia secuuda Cantia, quia secundo a Bruto et suis iuhabi- tata fuerat. Tercia Flauia, hoc est flaua, que dicitur et MIercia, qnasi uaercibus habundans, cnius capnd est Lon- donia. QLiarta Maximia, id est, Eboraca, ab imperatore Maximo dicta. Quinta Ualentiana, ab imperatore Ualente nuncupata, Albania scilicet, que nunc abnsiL]e Scotia dicitur. Sicqne ordinatnm a niris sanctis predictis dUobUs fnerat, ut in occidentali insnle parte, que et nunc adnlterino uocabnlo Wallia dicitur, proprie uero Canibria a Kambro Brnti filio dicta, urbs Legioiiuin metropolis fnerat xii suffraganeos habens. Doroberiiia, qne nnnc Cantnaria dicitur, a dur Britannico, quod est aqua, quoniam aqLiis liabundat, sic nuncupata, metropolis ab australi Thauiisie fluuii parte, xii suffraganeos habens. Luudonia metro- polis, xii suffraganeos habens. Eboraca, que nuuc dicitur Eboracum, inetropolis, xii snffraganeos habens. Et urbs, qne nunc Sancti Andree dicitnr, totidem snffraganeos habens, olim forsan Alba dicta, nmide et Albania prouincia, uel pocius ab Albanacto Bm-nti filio nuncnpata. Cnmque hoc ordine distincta dncentis annis et pluribns Britannica ecclesia floruisset, sUperuenit gens Saxonica, que nnnc Anglica dicitur, a Britonibus inuitaLta, ut eis contra Pictos et Scotos, qni Boreales insule partes occupauerant, Britonum stipendiis militarent. Tandem uero cnm uiribus et nnmero creuissent, inncto cunu hostibns federe, et ipsi quoque peiores hostes effecti, miris prodi- tionibns incolas usqne ad occidnas partes insule pro- pulerunt, totamque terram residna1n, qnani et Angliaui postea uocauernnt, et Scothie partema 1mon modicam, destructis ecclesiis ritu gentilitatis, qnoniam gentiles erant, fedauerunt, Britonilbns nichilonnimns C'hristi fidein iu occiduis insule finibns inconcnsse sernautibns. Hiis antem usque ad tempora gre.gorii magmi docoms snc se h.bemti- bus, missns est :ub eo Angnstims momachns in Angliam, qni Etlielberto rege Cantie ad fidem cara gente Anglornm conneso, duas tantnm in Amglia metropoles constitnit, Dorobermiam scilicet, qne mnc Cantnaria dicitur, et Eboracum. Dorobernie qnam sibi sedem elegerat, totam Angliam fere, qnia xii uel xiii episcopatus amplos snbiciens, Eboracensem antem ecclesiam fere monocnlam relinqnens, illnd ad mentem quanqnara moUachus . reuocando, Maledictus qnj partem suam deteriorem fecerit. Sed hec hactenus. Ad ecclesiam nostram Walensicam redeamus. Apud urbem Legionum, ut diximus, ante adnentnm Saxonnm, per FaganUm et Dnui-annm Wallie metropolis fuerat, et archiepiscopo sedis eiusdem Dubritio Danid honorer.a cedente, et eodem postea Danid procnrante, sedes metropolitica usqne Meneuiam est translata, quod a uate nostro Merlino longe fuerat in hUnc modum amte pre- dictnm, Meneuia pallio nrbis Legionum induetur. Habni- mns antem apud Meneuiar.a arclniepiscopos successiue xxv, quornm priraus fnit Sanctus Dauid, ultimns uero Sanctns Sauson, qni ingruente per Walliam ictericia claude in Arnom-icau Gallie Bn-itanniaud nanigio se tramstulit, ibique in ecclesia Dolensi, tunc forte nd- cante, cnm pallio nostro qnod secum portauerat, in arclnepiscopnm assumptus K est. Cuius euentus occasioue usque ad hec fere uostra tempora, quibns adueuticia dignitas euanuit, Dolensis ecclesia pallium obtinuit. Nostra uero Meneuensis ecclesia pallio postea semper caruisse dinoscitur, tota tameu pristina dignitate metropolitica preter usum pallii retenta, temporibus scilicet x et ix episcopornm, sibi continue usque ad terapora prirai Henrici regis Anglie snccedeutium. Qnod autem noster fnerit Sanson ille Dolensis, et non aliunde, testantur etiam historie Dolenses, unde et iu eorundem seqnentia sic reperitur, Presnl ante Meneuensis, dignitatis in Dolensis transfertnr fastiginm. Hec antem tempore Gregorii magni transala tio facta fuit. Notamdum autem quod in tota Amglorum historia ab eorura historico Beda digesta, nunquam inuenietur Walensicam ecclesiam Anglicaue in aliqno subiectam, sicut nec Scoticam, que usque iu hodiernum diem iu sua libertate remansit. Eboraceusis autem ecclesia quaudoque CaUtuariensi subiecta fuit, quandoque uero iu libertatem euasit. Legitur enim in illa historia, quod post conuersiouem regis Ethelberti et quorundana Anglorum, multitndiue tamen populi in sna infidelitate adhuc manente, andiens Augustinus in occidentali insule parte Christianos esse, accedens ad fines illos, couuocatis vii episcopis Britonum, cum de termino Paschali, quem non raore ecclesie Romane colere uidebautur, et aliis quibusdara corrigendis dintins disputatum esset, tantumque duo peteret AUgustinUs ab ipsis, ut iu termino Paschali concordautes ad predicandum gentili Saxonum populo ipsum iuuarent, id facere omnino renueutes responderuut, quod gentibus sibi commissis iuxta gratiam desuper datara intendere uolebaut, ipse uero Anglorum instructioni et conuersioni, ad quos missus fuerat, operam daret. Si ergo Augustini renuerunt esse socii, multo raiuus sibi uel snccessoribus suis uellent esse subiecti. Successit AUgnstiuo Laurentins, qui non solum sui gregis, sed etiam Britonum, Hiberuiensium, et Scotorum curam geneus, in termini Paschalis obseruantia eos literis admonuit nec perfecit. Simili enim modo Hibernici, Britones et Scoti a quarta decima luna antiqno more seruabant. In eadem euira epistola scribnnt Laurentius, Mellitus, et Iustus episcopi, quod Daganus episcopus Hibernie ad ipsos ueuiens, uou solum cibum cura ipsis sumere, sed nec in eodem hospitio quo uescebautur, sumere uoluit. Ubi uotaudum quod literas commonitorias Britonibus, sicut et Hibernicis Uel Scotis, qui nichil ad eos pertinebant, misernnt. Sententiara auten uunquau in eos raagis qnam iu alios ullam dederuut, uel sua ue.I domini pape auctoritate, qnod quidem forte fecissent, si eis iure proninciali subiecti fnisseut. Laurentio successit Iustns, Roffensis ecclesie episcopus, cui scribens Bonefacius papa pallium ei ad raissarum solempnia tautum et ordinaudi episcopos potestatem, ad euangelizandum genti que nondum fideua susceperat, indulsit. Ecce quod gentem, qne fidem susceperat, excludit. Theodorus successit, septinius ab Augnstino, uir literatus et bonus, de ecclesia Rornana missus, et de Sicilia oriundus. Hic primus archiepiscoporum Cantuariensiun conciliura episcoporura conuocauit, tenuit autera duo, et curn uomina singulorum apposuerit episcoporum qui intererant, nullus omnino Britonura uominatur, unde constat qnod nec interfuernut nec ei subiecti fuerunt. Patet igitur ex hiis quod Walensica ecclesia nequaquara Cantuariensi subiecta fuerat, quod quidem si fuisset, non illud Beda, qui Anglicus fnerat, in lnstoria sna tacuisset. Ex registro qnoque Gregorii pape et epistola eiusdem Augnstino Anglorum episcopo transmissa, qne sic incipit, Cun certUm sit, lnaben-i potest, qnod si qua Eboracensis ecclesie uel alterius Angustino subiectio concessa funt, personale beneficium et non perpetuum erat. Cum enim Eboracensi se palliuiu daturum Gregorius promiserit, subiecit, Quem - tamen tue uolumus fraternitatis dispositioni subiacere, statimque subnectit, Post obiturn uero tuura ita episcopis quos ordinauerit presit, ut Londoniensis episcopi nullo modo diocesi subiaceat. Sit uero inter Londonie et Eborace cinitatis episcopos iu posterUm honoris ista distinctio, ut ille prior habeatnr, qui prirns fuerit ordinatus. Proposuerat enim tunc Augustiuus, sed postea forte mutauit, sedem suam metropoliticam Londomiis, ubi capud est regni, facere. Walensica uero ecclesia nunqUam, sicnt nec Scotica, Cantuariensi, presertira uero post Augustini tempora, quemaduodum nec Beda testatur, subiecta fuerat, donec rex Anglie Henricus primus Walliam in manu forti subiugando, apposnit ut ecclesiam qnoqne Walensicara, quam liberam inuenit, eo-clesie regmi sni snpponeret, sicut et terramn reguo suo subiecerat. Innenit antea Wilfridum Meueueusen episcopUma, qnartum ab hoc ultimo defuncto, scilicet, Petro, hac libertate gaudentem, quia nnlli ecclesie nisi Romane solum snbiectus, omni liber- tate metropolitica preter nun pallii gandebat, qnemad- modnm et decessores sui a tempore Sausonis x et viii. Consecrabat enira alios episcopos Wallie et consecratns fnit ab ip~is, conuocabat sinodos episcopornm, appellabatnr ad ipsum, et crucem sibi preferebat. Nec nouum est et in- a uditnm quod episcopi nulli metropolitano subsint, sicut in episcopis Scothie patet, sicut etiam, ut propins exempla petantur, Papiensis episcopns pallio fnngens et crucer sibi preferens, cum tamen simplex episcopus existat, nulli metropolitamo sicnt nec Lucensis subest, sed tantum ecclesie Romane, scilicet, inmediate. Defuncto nero Wilfrido, quarto ab hoc ultimo Meneu- ensi episcopo, qni ecclesiam nostram in hoc statu tenuerat, predictus rex Henricns, qni iam Wallie planitiem occUpa- uerat, quendam clericum sum Bernardum nomine sub- stitui procnranit, eumque regali potentia reclamantibns clero ecclesie et popnlo, nec non et ipso qnoadlicuit electo, ab achiepiscopo Cantuariensi tunc Radulfo Londoniis, apnd Westmonasterium regalem sedem consecrari fecit: Post annos autera circiter uiginti, defnncto rege illo qui uiolentiam fecerat, Bernardus ille pro reuocanda ecclesie sue dignitate laborans, deraum per multas uexationes Meldis in Francia coram Engenio papa, Theobaldo Cantnariensi archiepiscopo snper questione statUs con- trouersiam nouit, et cnm dies partibus super libertate et dignitate Meneuensis ecclesie prefixns fuisset, morte preuentus ulterins non processit, prescriptionem tamen interrupit, sicut in registro Engenii pape continetnr. Quo inspecto et hoc tandem Deo dante reperto, curiam inde Ronanam premnninimus, sicut etiam bulla eiusdem Engenii testatnr, qnam postea Meneuie quesitam cura diligentia, per Dei gratiam innenimns, ac domino pape et cardinalibus, simul cum bulla Lncii II., snper eodem similiter a nobis innenta, secundo ad cnriam reuersi, in publico auditorio ostendimus et legi fecimus. Successit ei episcopus tempore regis Stephani, cui nomen Dauid, uir generosus et nobilis, a Theobaldo Cautuariensi archiepiscopo similiter per regiam uiolentiam consecratus, cuins anno pennltimo, cum per xxvii annos in episcopatu durasset, canonici Meneuenses coram Hugnicione cardinali et sedis apostolice legato Londouiis per litis contestationem aut sinodalem proclamationem contra archiepis(:opum Cantuariensem Ricardnm factam, interruperunt prescriptionem. Successit auten Dauid Pctrus, Cluniacensis monachus, tempore Henrici secundi, qui per einsdem uiolentiam a Cantnariensis episcopi Ricardi tunc absentis officialibns, LomdoneUsi scilicet et Roffensi episcopis, Londouiis est consecratus. Cnius anno a consecratione quasi tercio, a lite contestata coraua Huguicione qnasi qninto, in Lateranensi concilio a canonicis ecclesie nostre ius ecclesie sue coram papa Alexamdro tercio constanter in tanta audientia protestamti- bus, sinodalis proclamatio facta fnit. Quamquam enim episcopus noster in concilio fnerit, propter sacramentum tamen ab ipso in consecratione sua extortma, de non prose- qnendo iure ecclesie sue contra Camtuariensem ecclesiam, sicut a decessore suo Dauid similiter extortnm fUerat, nec ibi ab illo coram Huguicione, nec lnic ab isto, sed per canonicos snos est proclainatum. Sicut igitur ab initio malam fidem Cantuarienses habuernnt, utpote qui per uioleutiain possidere cepernnt, constat eosdem per sacra- mentorum lmiusmodi extorsionem adlmc qnidem et con- tinne male fidei possessores existere. Quare nec in hac possessione se longi temporis prescriptionem de iure tueri possent, etiamsi nulla interruptio secnta fuisset. AUno uero a Lateranensi concilio circa xxo, iam regnante in Anglia Iohanme, eiusdemqne regni primo, Petro Memeuemsi episcopo, qui quasi xxiii annis sedera, t, iau defnncto, Giraldns Meneuensis canonicus et archidiaconUs Romam neniens, coram Innocentio papa tercio, eiusdemque anno apostolatus secundo, ius ecclesie sue publice protestando, quod potuit fecit. Hnberto Cantuariensi tnnc arcln- episcopo controuersiam mouit tercio Romam eundo, eum- que super libertate et dignitate Menenemsis ecclesie per literas apostolicas ter citari procurauit, e.t cansamnstatus tam nobilem egregie renouando, prescriptionem qnoque suo iu tempore uiriliter interrupit. CAP II. <1TJaeobaldo Canluariensi arcJaiepiscopo ex>1 -<1egistro Eugenii pape.>1 Uenerabilis frater noster Bernardus, episcopUs Sancti Daund, ad nostram presentiam ueniems, ecclesiam Sancti Dauid olira metropolim fuisse uiua uoce assernit, et eandem digmitatem sibi a no is restitui suppliciter postulauit. Cum autera circa petitinem istam inuigilans diu iu curia nostra commoratus esset, tu frater archiepiscope, tandem eo presente ex aduerso consurgens, iu presentia nostra aduersus eUm querelam deposuisti, quod debitam tanquam proprio metropolitano obedientiam subtraxisset, tibiqne inobediens et rebellis existeret, cum a predecessore tuo, tanqnam a proprio metropolitano consecratus esset, et uina uoce et scripto Cantuariemsi ecclesie professiomem fecisset, et in iuultis postea, tanquam alii suffraganei, tibi obediisset et astitisset. Ille uero consecrationem uegare non potuit, sed professionen se fecisse et obedientian exhibuisse oinmino negauit, qnod tu audiens duos testes in medium produxisti testimonium perhibeutes, quod ipse illis uidentibus et audientibus post consecrationem suam et uiua uoce et scripto Cantuariensi ecclesie professiouem fecisset. Nos igitur auditis utriusque partis rationibns et diligenter inquisitis, et testibns tuis studiose examinatis, cornmunicato fratrum nostrorum consilio, iursraenta eorum recepimus, et ut ipse episcopns tibi tanquara proprio metropolitano obedientiam et reuerentiam exhibeat, iusticia dictante, precepimns. Uernra quomiam singulis ecclesiis et ecclesiasticis personis suam dignitatem et insticia uolumus consernare, beati Luce festiuitate proximi sequentis amni tibi et ipsi diem prefiximns ut tunc presentibus partibns de dignitate ecclesie Sancti Dauid et libertate sUa rei neritatem cognoscamus, et quod iustnm fuerit, auctore domaino, exinde statuamus. Datnm Meldis, iii. Kalendas Iulii. Sciendum autem quod easdem literas bullatas habemus bulla Eugenii pape, uariato tantum principio, quia clero et populo Menenensium directas, sicnt et seqnentes Bernardo episcopo bnlla Lucii II. signatas, ambas autem obsoletas diuque deperditas per diligenciam Giraldi quesitas et uix taudem inuentas. CAP. III. <1Bernardo Meneuensi episcopo popa Lucius.>1 Lucius episcopus, seruus sernorum Dei, Uenerabili fratri Bernardo episcopo Sancti Dauid, salutem et apostolicam beuedictiouem. Fraternitatis tue literas debita beuignitate suscepimus, et quod de dignitate ecclesie tue tam in ipsis quam in aliis que super hoc ad sedem apostolicarn misse sunt, diligeuter attendimus. Uernm quoniam peccatis exigentibus et prauorum hominum superhabundaute malitia eiusdem ecclesie dignitas longo elapso tempore ab ipsa alienata et ad alias ecclesias translata est, certurn qnid inde statuere ad presens consilium uon habemus. Dispouiraus quideni per Dei gratiam legatos nostros pro ecclesiarum negotiis ad partes illas in proximo dirigere, quibus eandem causara per autiquos homines et autemtica ecclesie tue scripta indicare curabis, et nos per eos, ueritate plenins cognita, quod ad houorem Dei statnendura fuerit maturiori habito consilio statuemns. Datum Laterani ii. Idus Maii. CAP. IV. <1E. Eliensi et M. Wigorniensi episcopis pro pace laborantibus>1 <1G. archidiaconus.>1 Quoniam ecclesiam nostram Meneuensem constat rnulto tempore raetropolim fnisse, et etiam im plena potestate metropolitica preter usum pallii usqne ad tempora regis Anglie Henrici primi permansisse, per cuins potestatem ac uiolentiam Camtnariemsi ecclesie snbici cepit cum aliis ecclesiis Wallie, sicut ex scripto quod de diuisionibus Anacleti pape et registo Gregorii, necuon et ecclesiastica Bede historia fideliter extraximus ex parte perpendi potest, iterum si placet metropolitica fiat, sed ecclesie Camtnari- eusi subiecta, sicut una ecclesia metropolis alii metropoli iure primatie subici solet. Quemadmodum uidelicet Burdegalensis metropolis Bituricensi tanquara prinatie sedi snbiecta est. Primatie uamque proprie sedes non est, ut nostis, nisi que subditnm sibi archipresulera habet. Uernm cum ecclesia Menenensis temporibns beati Dauid et xxv successorum eiusdem, usque ad Sansonem Dolensem, qui paIlium nostrum asportanit, intra Wallie spaciura ut nunc est, et v episcopatuura Anglie, Cestrensis scilicet seu Couetrensis, Herefordensis, Wigornensis, Bathomiensis, et Exoniensis, sicut ex historiis nostris colligitur, xii suffra- ganeos haberet, nnnc tribus illis tantura, qui intra Wallie fines continentur, contenta foret. Sic etenim initinra possidendi Cantnariensi ecclesie uitiosnm qnia uiolentum ex parte purgari posset, cum de consensu eiusdem ecclesia Meneuensis pristino gauderet honore etsi non pleno. Et Romane si ecclesia Walensica ei immediate snbiecta fnerit sicut est ecclesia Scotica et sicnt ipsa quoqne oliui fuerat et esse debet. Hoc etiam emolunnentUm, quod Wallia parata est dare ecclesie Roiuane denariura Sancti Petri de singnlis donaibus, sicut datnr iu Anglia, quod ascenderet ad snnumara dnceutarum raarcarnm annuatim. Et preterea dabnnt magnam decimam suarn ecclesie Romane. Hoc autera uocant magnam decimam, quando idecinnamt onmia aninnalia sna, tara pecora qnara armenta et equitia, omemque substantiam snara, tam mobileun quaua immobilem. Snmma nero decime istius per Walliam totam ad plusquana raille marcas ascenderet. Hoc etiam non sime prognostico creditur contigiss. e, quod eodem anno, ==: in cnins pnincipio Dolensis ecclesia hanc cumana pallium amisit, quod a nobis habuerat, et nos illud in hac curia, prioris qnidem ignari prorsus euentns, eiusdem amni fine petiniinns. Unde cnm onnnia rednre debeaut ad sna inicia, sicnt ecclesia Dolensis ad sunnu initium iaun rediit, scilicet sinnplicenn eloiscopatnm sic etiam Meneuensis ecclesia ad suum inicium, id est, sedem metropolitanam, Deo dante, diebns uestris redire debet. = CAP VI. <1Eugenio pape capitulum Sancti Dauid.>1 E. Dei gratia uice beati Petni digne sublimato, capitulum sancti Andree apostoli sanctique Dauid confessoris cum omnibus sibi commissis, ad uite pascua feliciter peruenire. Magnam nobis spem, raagnumque solamen instantiUrn iain tmibulationum idonee uestre persone in apostolicanm sedeui ab ecclesie rectoribus prouisa sapienter electio contulit. Non enim latet nos pater, etsi 1nagno terrarum spatio reraotos, qua sapientia, quaque industria, quibusque uitain ornamentis institneritis exemplumque uite melioris fueritis. Hiis itaque confisi, anconam iu portu et non in pelago figentes, quod nos aliquanto tempore ian momordit, deceruimus aunoido nou tacere. Constat enim prefataun ecclesiam esse unetropolim tocius Wallie, eaque de causa ipsana patriaiu maxim am pn ouinciam nostmann appellari nnter ceteras regni Britannie pronincias, atque ipsius Wallie episcopos suffraganeos esse nostre ecclesie, quippe qui et professionem, ut stabilitum est a sanctis patribus, facere archiepiscopo nostro consueuerant, et ad episcopi gradus ==-: quia iam aliqnamdin in subiectione fnerat, quamuis iniuste, temporibus scilicet trin1n episcoporuin nostrorum ultimor- == un, qni soli de nostris a Cantnariensibns comseci-atioUeni suscepernnt, subiecta maneret. Et sic Cantuariensis archi- :=: episcopus plns habem-et honoris, scilicet loco simplicis episcopi snffraganei archiepiscopum subiectun habens, -=::=- et cnm lomge melion conscientia mnltoque minUs oneris, terram scilicet tam remotam, qnia per xv fere dietas, et gentem dinisas ab Amglia prorsns atqne diuersas lingnam, leges., et comsnetndines habemtem, qui mores et modos patrie non ignoraret, et qni propius residems ac diligems existeret, qnasi per uicarinm regems. Ceterum ne nidear persone mee hanc dignitatem appetiisse nel appetere, archiepiscopns ecclesie nostre fieret qnicuUque, dum tameu idoneus, iuxta domini pape et regis et archiepiscopi dispositionem. Sicqne perpetuo comtroUersia tanta sopita foret. Alins concordie modns, si forte doraimo pape, in cuius omnia ponimus dispositione, modus iste non sederit, uel etiam archiepiscopo, quod testes nostros Ualetndinsrios iudices suscipiaut, et attestationes sub sigillis suis domiuo pape transumisse, et ibidem bnllate, in scriuiis eiusdem, me tractu temporis ius depereat, resernentUr, et eedem apud Cantuariensem ecclesiam similiter bullate, et tercie apud Meneueusem reponantur, et sic toto tempore nite arch- iepiscopi istius, qUam Dens ad honorem ecclesie sue longam uisi forte de uoluntate sumrai pontificis uel etiam mandato principis resnscitetur. Et nt liqneat ommibUs me propter cathedram Meneuensem tantum nnllatemus assumpsisse laborem, electionem de me factum si que fuit in raanu domiui pape resignabo, et eins pronidentia ecclesie nostre pauperi ac depilate, et nsque ad extermmium fere delapi- date, pastor uiuidus ac nalidus, qni dispersa reuocet et reparet, prouideatnr. Sin autem neutrura comcordie modnm uel dominus papa approbauerit, uel archiepiscopus adumserit, nichil aliud restat nisi ut lites suo marte decurrant. CAP. V. <1Emolumentum cause status Meueuensis ecclesie curie Romane>1 <1prouenens.>1 Hic erit effectus cause status, scilicet si cUm effectu processerit, quia inprimis magnus erit honor ecclesie Romane si ecclesia Walensica ei immediate snbiecta fuerit sicut est ecclesia Scotica et sicut ipsa quoqne olim fuerat et esse debet. Hoc etiam emolumentum, quod Wallia parata est dare ecclesie Romane denariura Sancti Petri de singnlis doraibus, sicut datur iu Anglia, quod ascenderet ad smumara ducentarum raarcarum annuatim. Et preterea dabnnt magnam decimam suam ecclesie Romane. Hoc autera uocant magnam decimaam, quando decmnant onmia annnalia sna, tara pecora qnara armenta et equitia, omemque substantiam snara, tam mobilen quaua immobilem. Snmma nero decine istius per Walliam totam ad plusquam raille marcas ascenderet. Hoc etiam non sime prognostico creditur contigiss. e, quod eodem anno, ==: in cnins principio Dolensis ecclesia per hanc cumiam pallium amisit, quod a nobis habuerat, et nos illud in hac curia, prioris qnidem ignari prorsus euentns, eiusdem amni fine petinimns. Unde cum omnia redire debeaut ad sna inicia, sicnt ecclesia Dolensis ad suniu initium iam rediit, scilicet simplicem episcopatum, sic etiam Meneuensis ecclesia ad suum imicium, id est, sedem metropolitanam, Deo dante, diebns uestris redire debet. = CAP VI. <1Eugenio pape capitulum Sancti Dauid.>1 E. Dei gratia uice beati Petri digne sublimato, capitulum sancti Andree apostoli sanctique Dauid confessoris cum omnibus sibi commissis, ad uite pascua feliciter peruenire. Magnam nobis spem, raagnumque solamen instantiUm iam tribulationum idonee uestre persone in apostolican sedem ab ecclesie rectoribus prouisa sapienter electio contulit. Non enim latet nos pater, etsi magno terrarum spatio reraotos, qua sapientia, quaque industria, quibusque uitam ornamentis institneritis exemplumque uite melioris fueritis. Hiis itaque confisi, ancoram iu portu et non in pelago figentes, quod nos aliquanto tempore iam momordit, deceruimus auiodo nou tacere. Constat enim prefatam ecclesiam esse metropolim tocius Wallie, eaque de causa ipsam patriam maxim am pi ouinciam nostram appellam inter ceteras regni Britannie pronincias, atque ipsius Wallie episcopos suffraganeos esse nostre ecclesie, quippe qui et professionem, ut stabilitum est a sanctis patribus, facere archiepiscopo nostro consueuerant, et ad episcopi gradus 140 <1De Inuectionibics>1 eadem ratione ab eodem omnino promoti snnt. Quos autem nouimus in ecclesia nostra dignitate prefata perfrui uobis manifestari diguura ducimus. Nostre siquidem iuemorie Ioseph huius sedis archiepiscopus ad poutificalem graduui promouit prius Morgleis, et post euma DuUan Bangorensem. Iter Sulienus noster ad euudem gradum institnit Reuedun Bangorensem, Bedwd uero uoster ordinauit Melanum Laneluensem. Item simili modo Ioseph archiepiscopus noster Herewaldum Landauensem ad ministerinm pontificale promouit. Sicque semper a tempore Breuiemsis sinodi, collectis ibi tocius Britannie sauctis patribus, eneruata quornndam hereticorum Pelagiane heresis prauitate, per beatum Dauid in eadem sinodo, atque ob hoc concesso ei priuilegio ibidem uniuerse prouincie, tocius cleri atque principum couseusu, hocque confirmante Romano pontifice, et ad confirmatiouem accepte dignitatis pallinm ipsi presenti Dauid cum duobus suis suffraganeis Theliao atque Paterno tradente, quo pallio decorata est ecclesia nostra a tempore beati Dauid usque ad tempus beati Sausonis, qui uostre sedis aliquanadiu pontifex, tandem flanam pestem fugiens, et pallinm cum ceteris pontificalibus ornamentis secutu deferens, ad Arraoricos applicnit, et iu Dolensi raonasterio honorifice susceptus permansit. Ex tuuc uero nostra ecclesia, hostilitate Saxonum et Wittorum et Anglorum et post Norraannorum oppressa, pallium recuperare nou ualuit, sed tamen ut dixiums metropolitana dignitate et ministerio non uacauit, seriatim totis temporibns usque ad annos aliquot regni Henrici regis Anglornm, Wilfrido tnnc temporis uostre sedis archiepiscopo, qui multa perpessus Normannica hostilitate, ab hominibus taudem Arnulfi de monte Gomerici captus, per xl dies ab eisdem detentus est. Post hunc successit Bernardus, uir nagne religionis, quem elegimus in metropolitanum autistitem ad ecclesiam nostram que sedes et capud est prime et maxime prouincie tocius Britannie, qui sine ulla contradictione et calumpnia consecratus est. Contra quod Theobaldus nunc Cantnar- ieusis, in tres personas de nostris partibus procedentes mauus ininste misit, et ad episcopi gradus eosdem illicite promouit, Huctrer scilicet Landanensem, pene illiteratum, qui preter reliqua uite sue detestanda sanctitnoniali palam dicitur abuti. Item Mauricium Bangorensem, qui uirgam et auulum furtim ab ecclesia subtraxit, siraili nodo promouit. Ricardus uero in Lanelueusi ecclesia electus a ministris ecclesie ceteroqne clero cum literis regis et comitis terre metropolitano nostro B. ad consecrandum est destinatus. Sed eins nimirum consecrationis termino per captionera regis Stephani Uecessario dilato, Cantuar- iensis eum, sicut et ceteros, presumptorie pronouit. Pro hiis ita gestis misericordie uestre clementiam implorainus, qnatinus ecclesia nostre ostenise dignitatis inre frui liceat benignissime inbere dignemini. Qnecunque uero hiis literis conquesti sumns pro abstracto inre ut affirmanimns pro dignitate nostre sedis restitnenda, omnes fratres nostri capituli qnalibet ecclesiastica lege ad huiuscemodi uegocium pertinente presto sunt comprobare. Plures autem aut nos omnes ad id affirmandum in uestra presentia uenissemus, si ecclesie nostre sepe oppresse, sepeque spoliate, pateretur inopia. Ualeat sanctitas uestra. CAP VII. <1Innocentio papc Bernardus episcopus.>1 Iuuocentio Dei gratia sancte Romaue et uniuersalis ecclesie sunmo pontifici, Bernardus sancti Andree apostoli sanctique Dauid uicarins indignus humilis subiectionis obsequium cum orationibns assiduis. Apud clementem indicem sub spe uenie snpplicem offero confessionem huiusmodi culpe, quod cum pallium infra vi menses postulandum sit, ego dintius distuli pluribus obsistentibus causis, inter quas precipna fnit paupertas tanta loci, quod non fuit unde sustentarer, uel ibi uel alibi, nisi mannm aperiret raihi liberalitas boni regis. Uernmtanen sero licet pulsaui personaliter et per submissas personas, pulsoque adhuc humilline ad iauuam benignitatis uestre ut et ecclesiam uostram et persouam uobis deuotissimam prebitione pallii dignermini decorare, et extrema non solum terrarum sed et insularum uobis artius astringere, ut possimus expedibilius iussa uestra in effectum ducere. Nec reraoretur, queso, sauctitatis uestre diligeutiam cuiusquam iuanis oblocutio, uel reclamatio. Anteqnam enim mihi consecrando poneretur aunctus in capite, dirationatum fuit ne in archiepiscopum prime et maxime prouiucie tocius insule cousecrandnm esse. Hoc uero de me factnm fuit Westnionasterii, uidelicet regia sede, quod de nullo uneo prius factum fuit predecessore, rege me ad hoc teuente et tradente, qui magis timebat me fnga labi, quam ad hoc ne persistere, et qni me in eiusdem dominice sabato reclanantem et resistentem fecerat in presbiterum ordimari. Noneritis antem procnldubio inter prouincias, nostram qnidem et Cantuariensem Londonie prouinciam cnm viii comitatibus imteriacere, et popnlos nostre pronincie, natione, lingua, legibns et moribus, iudiciis et cousuetudinibns discrepare. CAP VIII. <1Bernardus episcopus Simconi archidiacono Bangorensi.>1 Bernardus, Dei gratia Meneueusis antistes, dilectissimo fratri et amico Simeoni archidiacono Bangorensi, salutis et gaudii perfectionem. Nos et omnis ecclesia nostra tue benignitatis imploramus auxilium quatinus in ea karitate que Deum deuincit et homines subleues capud raatris tue grauissime captiuitatis iugo depressum, exhibendo pre- seutiam tuam domino pape in concilio suo quod Remis celebraturus est in media quadragesima ad LetareIerusalem, ut per te manifesta fiat ibidem ueritas dignitatis ecclesie nostre, que tibi plenissime et indubitanter est cognita. Dedecorosum erit enim et precipue dolendum, si sublimitas regni Britannici tantis temporibns in honore habita, numc in uouissimis ancilletur, et mater tua, sublato titulo libertatis, captinetnr, et Cantuariensium ludibrio sine libidini perpetualiter deputetur. CAP IX. <1Bernardo episcopo Oeneus et Kadivaladerus, principes>1 <1Norieallie.>1 Bernardo, Dei gratia Meneuensi episcopo, Oeneus rex Waliie et Kadwaladerns salutem et omne bonnm. Notum sit uestre potestati, licet ante non profuerit nostra uobis amicitia nos a modo nostram uobis propalare obedientiam. Non lateat etiam uestram clementiam quendam honinera Mauritium episcopnra nomine sancti Danielis ecclesiam non per hostium sed aliunde, ut fur uel latro, nobis omuibus inuitis intrasse, de cuius statu iniusto decretum est nobis uestrum inconcussum subire consilium. Talera enim pastorera nostre ecclesie animeque mostre tutorem esse, Deo et uobis auxiliantibus nullatenus uolumus, sed cum instum sit, eum omnino supplantare desideramus. Hactenus autem ecclesie sancti Danid uetus ius, scilicet archiepis- copatun , suberbie radice subtraxinius, quod demnm recognoscimUs atqne penitere nom denegamus. Ideoque satisfactionern uobis facere de omnibus hiis non pnotelamus. Qaamobrem uestraun obte.staunUr dignitatem quatinus pro Dei amore nostraqne peticione Anaraud, filio Griffiini in festo oinniuin sanctorunn ad hostiura Deni ergo nos onani excusatione remota ueniatis, Ut deliberationemde supradictis agamus, et uestre ecclesie antiquu1u ius restituere uitaiuur. CAP X. <1Honorio pape capitulum Sancti Dauid.>1 Suo surnmo Dei gratia pastori et uniuersali pape Honorio, conuentns ecclesie Sancti Andree Sanctique Dauid, et eiusdem ecclesie tota sinodns, cum debita ueneratione fidelissiinatn im Cl risto obedientiam. Auctori- tatis ue.stne excellentie neuerentissine paten- innotescimus pieseutium desig' mationie liter rum ecclesia1a mostrarnbesse inetropolitanam, et fuisse a priinordio Christianitatis, quam Lncius totins regni Bmitannie tenens raonarchiam, delegatis silbi a beato papa Eleutherio, Fagano et Duuiano predicatoribus, divine pietatis influente gratia, cnra tota gente sua pleno benignissirae naentis affectu, anno doninice incarnationis cxld snscepit, et ad propagandn1n Christiane fidei sacrauientnra totideun in regno sno cnun xx et vii episcopis, quot scilicet in terapore gentilitatis iuxta eorum ritum extiterant reformauit a1-chiepiscopatus, quoruui ecclesie nostre im textn historiarnm reperitur numero qnidem tercius, sed regni prouinciarnin positioue primns. Ad cnius sedern elapso temporum spacio, beatus Danid rairifice sanctitatis reritens indiciis decus ecclesie et uniuersis iudeficiens lucerna catholicis per angelicam iussionem plnrimis eam prosequentibus miraculis, communi electione clericalis et laic lis concilii tocius regni occiden- talis Britanuie assuinptns, ac deinde a sancto Dnbricio autecessore sno, et a propria sinodo sicut in eadein mos extiterat ecclesia, legitnr fnisse arcliipresnl conse.cratus. Ipsins qnoqne successores quamdin ecclesie et regnipax in bono statu uignit dignitate arclniepiscopali in omnibus usque ad hoc nouissimurn tempus perfuncti sunt, donec multiraodis incideutibus discordiarum plurimarnmque tribulatiouum dispendiis, ecclesia a suis priuilegiis crudeliter ac miserabiliter est destituta et possessiouibus. Legitur etiara in historia Anglorura qnod sue sublimitatis debitam sibi conseruans libertatem, nullam sancto Augustino fecerit obedientiam, quia suorum tempore pre- decessornm de Trinouanti ecclesia que ante eius aduentuua metropolitana fnerat, que nnnc Cantuarie eius susceptionis causa colitur ecclesia, Roraane dumataxat snbdita fuerat ecclesie. Nec ipsi illam Camtnariensi ecclesie, respectu primatus in aliquo postnlanit fieri ob secnndatnram, qUam ab omui eius obediemtie exactione beati Eleutherii pape felicis memorie pari institutione. a sui status initio nouerat fuisse immunem. Necque enim apostolice dispositionis primitiua auctoritas dignitatem a sese illi collectam eins aduentus nouitate propria sinebat derogari, que beati Gregorii pape percolende memorie omnium predecessorum omnimodis corroborata fuerat presidiis. In Romana quippe ecclesia apostolicorum decreta predecentium, ut in ea unitatis intemerata conseruetur integritas, assertione omnimoda snccedeutinm irrefragabiliter sanctiuntur tenenda. Enimuero fraterne supplicationis gratia poposcit, uti genti Saxonice ad quam ab idolornm cultura missus fnerat reuocandam, una cnm eo nominis Christi fidem instanter predicaret et amorem. Cumque iu dininorum sacramentorum fide plena a Romana non dissentiret ecclesia, quod est de dominice resurrectionis termiuo celebiando, sacrique baptismatis officio cum ea pariter conueniret, qnatiuns sicnt in fidei catholice non esset ei discors sacramentis, sic in ipsorum actionibns non uiderentur dissimiles. Nec Cantuariensis ecclesia nostre prelatorum opinione presumptuosa habet sibi uendicare promotionem, eo quod uenerabilis archipresul Radulfus uobis Bernardum salua ecclesie nostre dignitate sacrauit in prelatum, quia pretaxata consuetudine debebat ordiuari. Cuius rei certum est argumentum quod snorura singuli predecessorum dinino affectu maioris exerceri de sancti- tatis postposito pastoralis cure exercitio, sanctos suos con- stituebant successores, qui ab ipsis et a propria sinodo consecrabantur. Quod sic actnm est usque ad eius predecessorem dignum memoria fideli Wilfridum, qui nostre gentis aduentum ueritus et austeritatem pro nimia simplicitate nou ausus est secuudum predecessorum morem sibi coustituere successorem. Quo euemtu imsolito Bernardum ecclesie nostre legitime electum sic contigerat prefato modo esse consecratum. Tradnnt nanque nostre prouincie, aliarumqne nationum historie, quod in predicto inie tante autiquitns constiterit auctoritatis, quod non solum in eodem ad consulendum snbiectis sibi sufficeret, uernm etiam quod ab illa pleriqne tam archiepiscopi quam episcopi ordinati in officium predicationis Catholiorum que agendorum ad Hibernie insulam, necnon ad dinersas terrarum nationes, prout in subsequentibus plenius ostenditnr, directi fnerint. E qnibns sarctns Samson nostre Demetice regionis partibUs oriundns et in eadem ecclesia sicut in eius uita legitur archiepiscopns con- secratns, imminente flane pestis letali incommodo ad Doleuse Armorice gentis cun pallii honore transmeauit monasterium. Quod eius aduentus gratia qnam antea non habnerat, postmodum in succedente tempore pallii digni- tate est decoratnm. Quapropter qnoniam diuina dis- pensatione eidem uniuersalique ecclesie in aduersis propellendnm infategabilis expngnator, et in amissis inre restituendis constitutus estis denotus restaurator, uestre paternitatis benignam deposcimus censuram, quatinns causa ut pote id ex Dei nostrique et sedis apostolice peudeat arbitrio, suis pristinis dignitatibns restitnatis, et possessionibus clementer reparetis. Preterea uestre sanctitati pro indubia ueritate historiarnm contestante serie propalamus, qnod a sede nostra Dei disponente clementia et ammonente, Sactus Patricius ad Hibernie insulam ad fidem nominis Christi predicandam primus predicator fnerit directus. Deinde Sanctus Dauid de discipuIis suis quam pluries post eum ad predicandum diuersis temporuu interuallis freqnenter illuc transmisit. Cuius una cum Saucti Patricii institutione et doctrina ipsorur.aque discipulorum predicatione continua in predicta insula fide Christi et nomine adeo catholica ubique connaluit ecclesia ut eornm auctoritatis debito ime in illa ab eadem ordinareutur episcopi ct diuei-sis in locis prout diuinorum agendoruu ratio exposcebat constituerentur, quorum scmipta adhuc retinet nonaina. Quocirca ad lec sibi restituenda uestri obnixi patrocinii indefensam effiagitamns clementiam, ut sicut in illa et in dinersis terrarum uationibus sub Romane ecclesie presidio Christiane fidei extitit seminaminm, ita per Dei gnatiam b uestramque fidelem curara sua sibi conualescente dignitate in suu1n ius prefatum renocetnr aUtiquissimUm. CAP XI. <1Bernardus ePoiscoyus Simeoni arcjiidioccno RanOoreiisi.>1 Bernardus, Dei gnatia Meneuensis antjstes, dilrctissimo fratni et anmico Sinn oni archidiacono Fangorensi, salutis et gandii perfectionem. Nos et oinnis ecclesia nostra tne benignitatis imploramus anxilinni qn:Ltinus in ea karita. te que Deuin deuincit et hoinines subleuat' caput matris tne grauissime captinitatis ingo depressum, ex- hibendo presemcianu tuam domino pape iu consilio suo quod Rennis celebraturus est in media quadragesima ad Letare Iernsalem, ut per te manifesta fiat ibidem ueritas dignitatis ecclesie nostre, que tibi plenissjrae et judubit- anter est cognita. Dedecorosum erit eniin et precipue dolendum, si sublimitas regni Britaniiici tantis temporibns iu honore habita, nnnc in nouiissirais ancilletur, et mter tna, sublato titulo libertatis, captinetnr, et CantUariensiUun ludilbrio siue libidini perpetualiter deputetur. CAP XII. <1Bernardo cpiscopo Oeneus et Kadiraladerus, priucipes>1 <1Nor'uallie.>1 Bernardo, Dei gratia Meneuensi episcopo, Oeneus rex W-allie et kadwaladerns, salutem et orane bonUna. Notura sit uestre potestati, licet ante non profuerit nostra uobis ainicitia, nos arnodo nostram nobis propalare obedienciam. Non l;lteat etiam uestrara cleuienciam gnemdam hominera Manriciura episcopUm uomine sancti Danielis ecclesiara nom per lnostium sed alinnde, ut fur Uel latro, nobis onambUs inuitis intrasse, de cuiUs statu ininsto decretuni est nobis uestrLira inconcussUui snbire consilium. Tal&m enim pastoreni nostre ecclesie, aniraeque nostre tutorem esse, Deo et uobis auxiliaritibns nullatenus uolnmUs, sed cum iusturu sit, eum omnino snpplantare desidei.amUs. Hactenns autera ecclesie sancti Dauid uetus ins, scilicet archiepiscopatnm, superbie radice subtraximus, quod demum recognoscirnus atque penitere non denegamus. Ideoque satisfactionera nobis facere de oranibus hiis uon protelamus. Quamobrem uestram obtestamur dignitatem qnatinus pro Dei amore nostn-aque petioione cum Anaraud filio Griffini in festo omnium sanctorum ad hostiun Deni erga nos omni excnsacione reujota ueniatis, ut delibera- tioneiu de snpra- dictis agamus et uestre ecclesie antiqunm ius restitnere uitamnr. Nunc antern ad Giraldnm Bernardi qnidem zelo ecclesie sue laudabili emulacione sequacem, reuertamur. INCIPIT TERTIA PARS. CAP. I. <1Litere uarie Giraldi labore perguisite et prame aduentus primi>1 <1super ecclesie Meneuensis amministratione.>1 Inuocentius episcopns seruus seruonm Deidilectis filiis officialibns et uninerso clero ac populo diocesis Meneueusis, salutem et apostolicam benedictionem. Cum instancia uostra cotidiana sit secnndum apostolum omninm ecclesi- arum sollicitudo continua ne pro personarnm defectn circa spiritualia uel eciam temporalia sustineant aliqnod detri- mentnm, nos oportet sollicitins precauere. Hinc est quod ad scienciam et honestatem dilecti filii G. Meneuensis archidiacom pateruum respectnm habentes, cua nou occurrerit nobis qui commodius eo ua- leat in ecclesiasticis utilitatibus insudare, custodiara ecclesie Meneueusis uiduate pastore in spiritualibus et temporalibUs dum uacauerit dnximus coramittendam. Quocirca uninersitati uestre per apostolica scripta precipiendo maudamus, quatinus ei tanquam pi-ocuratori Menenensi mtemdentes numiliter et denote in hiis qne ad honorem Dei et Utilitatem ipsius ecclesie in spii-itualibus uel temporalibus dnxerit ordinanda, salubre cousilium sibi prebeatis, et subsidinm oportunum, ut adiutorio diuino uestroque potente.r adintns, comunni- bus commodis et profectibns efficaciter ualeat imunnee. Alioqnin sentenciam qnau in uos racionabiliter tnlerit ratam habebimus, et faciemns anctore Deo inuiolabiliter obseruari. Datum Laterani iiiio Idns Maii, pontificatns nostri auno m . L CAP. II. <1Litere secundi aduentus super ecclesie Meneuensis>1 <1ammhnistracione.>1 Innocentius episcopus seruus sernorLim Dei, dilectis filiis capitulo, clero, o&cialibus, et populo Meneuensi salutem, et apostolicam benedictionem. Olim ad nos super electione Meneiiensi ecclesie qnes- tione delata, que de facili non poterat tminari, nolentes eidein ecclesie paterna sollicitudine prouidere, eins custo- diam tain im spiritualibns quam temporalibns dilecto filio, G. archidiacono Meneuensi duximus co1nmittendam. Ut igitur quod a nobis est in hac parte statutum et sorciatur effecturn et optineat fir(nitatem, uniUersitati uestre pei- apostolica scripta iuandamus atqne precipiinUs qnatinus ei tarn in spiritualibus quam temporalibus donec suscitata snper electione questio sopiatnr, deuote curetis ac humilitei- respondere. Alioqnin sentenciam qUani racionabiliter tulerit in rebelles, ratam habebimUs et facienius auctore domino inniolabiliter obsernari. Datuni Signie x' Kalen- das Augusti, pontificatus nostri anno iiii'. CAP. III. <1Littere tercii oduentus super ecclesie Meneuensis>1 <1amministracione.>1 Innocentius episcopns seruus seruorura Dei uenerabili- bus fratribus Eliensi et Wigornensi episcopis et dilecto filio arcliidiacono de Bukingehara salu tem et apostolicara benedictiouem. Dilectns filius G. Meneuensis archidiaco- nus nostris aurilbus intiniauit, quod postqnam custodia Meneueusis a nobis fuit illi commissa, P. et 0. archidiaconi Menenenses et quidain alii tam in temporalibus qnam spiritualibus inultas ei iniurias intnlernnt, et eUrm pluribus spoliauerunt, ex quo iter arripnit iara secundo ad sedem apostolicain ueniendi. Qnocirca discretioni uestre per apostolica scripta mandamns, quatinns dictos spoliatores et alios ut ei de dampnis et iniuriis satisfaciant competen- ter, et ablata restitutione nniuersa, monicione premissa per censurain ecclesiasticam sublato appellationis obstaculo, cognita ueritate cogatis, ipsuiu archidiaconuma facientes custodiam ecclesie Meneuensis, iuxta quod est ei a nobis iniuuctum, usque ad electionem episcopi in pace tenere. Quod si non omnes hiis exeqnendis potueritisinteresse, duo uestru1u ea uihilominus exequantur. Datnm eadeui etc. CAP. IV. <1Litere oduentus primi uarie et prime ad commendacionem>1 <1Meneuensis ecclesie principibus Walliefactam.>1 Innocentins episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis nobilibus uiris Lewelino et aliis principibus Wallie salutem et apostolicam benedictionem. Accedentes ad : presenciam nostrain dilectos filios archidiaconuui et quosdam clericos Meneuenses super uegotio Meneuensis ecclesie, qUain nobis per litteras uestras commendastis, et consideracione ipsoruin et precum uestrarum obtentu b e nigne recepimns, et quantnm cum Deo potnimus instis = desideriis uestris studuiunus fauorem apostolicam impertiri, cu1u uos tanquaiu deuotos ecclesie filios sincera diligamus in .=:= Doinino karitate. Ut auteni in diebus uestris spii-itualiter et teiuporaliter proficere ualeat iam dicta. ecclesia Mene- = nensis, quara et nos uersa uice deuocioni uestre duximus commendandam, nobilitatein uesti.am rogamus attencius et inonemus per apostolica scripta 1nandantes, quatinus ad utilitatem ipsius filialem respectnm habentes, ita eius necessitatibus snbuenire cnretis, ipsinsque commodis et profectibus imininere, nt quam diligere nerbis asseritis uos amare per exhibicionem eciarn operum demonstretis, pro certo scituri quod obsequia ecclesiis et eoruui ministris impensa, et altissimns acceptabit cnius hec intuitn con- feruntur, et facientibus ad eternum premium proficient obtineudum. CAP. V. <1Littere commendaciomis eiusdem ecclesie abbatibus Wallie>1 <1racta.>1 Innocentius episcopus sernus seruorum Dei dilectis filiis uniuersis abbatibus Cisterciensis ordinis per Walliaui constitntis, saluteni et apostolicam bemdictionem. Cum =' uos tanquam deuotos filios ecclesie sincera diligamus in domino caritate, ut iu diebus uestris spiritualiter et tempor- aliter proficere ualeat ecclesia Meneuensis nos eani deuo- tioni uestre duximus commeudandam. Uniuersitatem itaque uestram rogamus attencius et moneunus per apos- tolica scripta uobis mandantes quatinus ad utilitates ipsius etc ut prius. CAP. VI. <1Litten.e comrnendacionis eiusdsnL ecclcsie clcro et populo Wallie>1 <1facta.>1 Irinocentius episcopus seruus seruorum Dei dilectis filiis uniuerso clero et populo per Walliain constitutis salutem, et apostolica- m benedictioneui. Cum uos tauquam deuotos filios ecclesie sincera diligauius in do1oino caritate ut in diebus uestris spiritualiter et ternporaliter proficere ualeat ecclesia Meneueusis, nos eam uobis duximus comuieudan- dam. Uuiuersitatem itaque uestrani rogamus attencius et monemnus per apostolica uobis scripta maudantes quatiunus ad utilitates ipsius pium habentes respectum, ita eius necessitatibus subuenire curetis, ipsiusque comraodis et profectibus iraminere, ut per sollicitudiuem uestram eadem ecclesia digna recipiat incrementa, pi-o certo scituri quod obsequia ecclesiis et earuin miUistris impensa, et altissiuius acceptabit cuius hec intuitu couferuntur et facientibus nd eternu(u premiuin proficient obtinendum. Datuiu Later- ani iiio Nonas Maii, pontificatus nostri anno . Similes quoque unagnis et uobilibus uiris Hibernie, Meilerio tuuc iusticiario et aliis de genere suo per Giraldi diligencianu dinecte fueruut. Ex quibus euidens esse potest quauto proposuerit tunc papa studio Meneuensem ecclesianb promouere. Itein ad instaUciam quoque Gkraldi magnain literas ei snper iuquisicione couuersacionis et sanctitatis beati Caratoci Uobilis heremite nostri et con- fessoris, nit cauonicari et iu cathalogo sanctoruin poni posset, cuius et uite legendauj secum portauerat, papa sub tali forma coucessit. CAP. VII. <1Littere sicut ct priorcs aduentus prijni supcr in qisicione>1 <1conuersacionis sancti Caratoci tribus abbatibus directe.>1 Innocentius episcopus seruus seruoruun Dei dilectis filiis abbatibus Albe Domus, Strate Floride et Saucti Dogmaelis, salutem et apostolicam benedictioneuj. Multa iamdudum de honesta connersacione uiri ueuerabilis Caratoci dum uixit, et de miraculis que post eius obitura dextera domini fecit, ad audienciam sedis aposto]ice peruenerunt. Unde nuper eciam a nobis fuit snppliciter postulatum, ut quem Deus exaltauitiu celis, nos curarrmus glorificare in terris, ipsum sanctorum catljalogo ascribendo. Uernm quouiam in rebus ambiguis non est absolutum iudiciura proferendum, et in ipso presenti articulo qui plns pertinet ad diuinam inspectionem quaiu humanam, in- guisiciouem huiusmodi uobis duximus comraittendam, per apostolica scripta tnandantes, quatmus qualis fuerit iara dicti uiri uita precedens, cuiusmodi obitus et que miracula ipsnui fuerunt subsecnta, diligeucius imquirentes, que super lndis inueneritis, nobis per literas uestras fideliter intiinetis, ut per uos ueritate comperta quod statuendnm fuerit statuatur, attencius prouisuri, ut ita pure ueritatem iuquirere studeatis, ne fraus uel falsitas ualeat admisceri. Quod si oinnes lniis exequendis interesse nequiueritis, duo uestrum ea nihilominus exequantur. Datum Laterani viiio Idus Maii, pontificatus nostri anno iiio. Litere tamen iste per iuuidiam abbatum duorum de Alba Domo scilicet Petri et Sancti Dogmaelis Galteri maliciose suppresse, tnnc ad effectuiu non peruenerunt. Porro quoniam clerici et complices Cantuariensis archie- piscopi maliciis et mendaciis dati, Giraldum tanquam regi Anglornm oblocutnm in cnria diffamauerunt, papa ad eius excusacionem scripsit in hunc modum. CAP. VIII. <1Giraldi archidiaconi eodem aduenlu facta per papam>1 <1excusacio.>1 Innoceutius episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio illustri regi Auglie etc. Meueueusis archidiaconus cum uuper ad preseuciam nostram accessisset, quamuis in auditorio nostro nnlta proposuerit ad commodum cause sue spectanda, ita tamen cursum sermonis sui tanquam uir discretus et prouidus temperauit, ut nichil unquam pro- poneret quod in iniuriam sublimitatis regie rednndaret. Hec autem iccirco duximus piemittenda, quomam sicut accepimus quidam non suut neriti regiis auribus instillane, quod res aliter processisset, tanquam idem ponens m celum' os suuin honori regio in aliquo derogasset, quod a ueritate noscitur alienum. Ne igitur innocencia iama dicti arclii- : diaconi apud celsitudinem regiam alicuins mendaciis onere- tur, enndein serenitati tue sollicite commemdantes, rogauius attencius et hortamur, quatinUs si quis de ipso contraria liiis que premisiinus uel iain retulit uel in posterura duxerit refer- enda, tanquam mendacia respuantur, et carentia pondere ueritatis, nec inole aduersus iain dictuin archidiacouura rnansuetuLlo regia uioueatur, cuius est propositum et uoluntas salua honorificencia que tamto regi debetur, ad proseqnenda iura sua intendere diligenter. Datum eadem etc. .= I CAP. IX. <1Comniendacio>1 g. <1arclLidiaconi eoderu aduentu facta et ad>1 <1paceni commonicio.>1 fratri H. cantuariensi arcliiepiscopo salutein et apostoli- cam benedictionein. Quid sit ordinatuiu a nobis super negocio ecclesie Meueuensis per alias literas fraternitati tue transmissas perpendere poteris euidenter. Uerum quoniain deuocio dilecti filii magistri Giraldi archidiaconi Meueueusis tibi et ecclesie tLie conmmisse poterit ad modUm existere fructuosa, de cuius raeritis et uirtutibus cum ea plenius noueris non est opus serraoneui texere loUgiorem, fraternitati tue duxi1nus presentiuiu significacione consu- := lendum, ut eu1n in gratia tua receptuni ita tiactare studeas, in spiritu lenitatis iudiciorum strepitum euitando, -& ut et ipsura ad deuocio1iem ex lioc inuitare ualeas, et iura Cautuariensis ecclesie tuis temporibus illibata conseruare. Preterea custodia1n episcopatus Meneuensis eideni archi- diacono, ta1n in temporalibns quamn in spiritualibus manu nostra comuiittere dignum duximus, fraternitati tue mau- dando precipientes, quatinus eandeni ei quamdiu uacauerit sedes illa in pace teuere facias. Datnm eadem etc. CAP. X. <1Item litere secundi aduentus uarie et primo indulgencia super>1 <1ecclesiarum uacantium et prebendarum donocione.>1 Innocentius episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio G. archidicono Meneuensi samutem, et apostolicam bene- dictionem. Olira ad nos super electione Meneuensi ecclesie questjone delata que de facili non poterat terminari, ===; uolentes eidem ecclesie paterna sollicitUdine prouidere, eius custodiam tam in spiritualibus quam temporalibus tibi duximus committendam. Ut igitur quod a nobis est <1in>1 ha c parte statutum, et sorciatur effectum et optineat = firmitatem, preseuciun tibi auctoritate concedimus, ut tsm in spiritnalibus quam iu temporalibus custodiam exer- ceas ecclesie Meneuensis. Prebendas autem et oetera ecclesiastica beueficia si que uacaut in ipsa uel ex eo tempore uacauerunt quo super commissa tibi custodia literas nostras Meueuensi capitulo presentasti, si ad episcopuu pertinet donacio eorum, amoto quolibet illicito detentore, tibi liceat idoneis personis assignare. Nuli ergo omnino hominu1n liceat lianc paginam nostre cou- cessionis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptae presumpserit, indignacionera omnipotentis Dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli se nouerit incursurum. Datum Signie viiio kalendas Aug- usti, pontificatus uostri anno ivo. CAP. XI. <1Littere protectionis patentes aduentus eiusdem.>1 Iunocentius episcopus seruus sernorura Dei uenerabili- bus fratribns archiepiscopis episcopiset dilectis filiis aliis ecclesiarum prelatis ad quos litere iste perueuerint, salutem et apostolicara benedictione Presencium uobis auctori- tate mandamus, quatiuus dilectos filios G. archidiacouum Menenensem et R. monachum de AberKenewe procuratorem ipsius et illos qui cum eis fuennt uel mittentur ab e:isuu sua iusticia prosequenda, nec impediatis in aliquo nec faciatis uel permittatis ab aliis impediri. Sed poous si qui parochianorum uestrorum eos impedire presumpserint, presumpcioni eorum monicone premissa ecclesiastica' districtione appellacione postposita compescatis. Da tum Signie xo kalendas Augusti pontificatus Uostri anuo iiii'. Timebat euim arclnidiaconns quod propter regie potesta- tis offensam, causas ecclesie sue in propria persona prosequi non posset, ideoque subpriorem de Aberkenewe qui se Bangoreusem gerebat electum procuratorera suum con- stituere disposuerat. CAP. XII. <1Super commendacione pariter et protectione litere clause>1 <1tales.>1 Inuocentius episcopus seiuns seruorum Dei uenerabili fratri H. Cantuaiieusi archiepiscopo salutem et apostoli- cain beuedictionem. Quamdiu et quantum dilectus filius Meneuensis archidiacouus super causa sua duxerit labor- audum, qualiter uec persone pepei.cerit nec expensis, in- cleinenciain temporis, internperiem aeris, et uiaruui dis- criinina nou euitaus, tua fraternitas plene nouit. Licet autem tibi tanquan uenerabili fmatri et honorabili ecclesie Dei iuembro uelimus quantu1n possumus cum lionestate deferre, quia tamen iusticiam postulantibus deesse nec uolumns nec debemus, fraternitati tue per apostolica scnipta nuandamus, atque precipimus quatinus uec per te nec per karissimum iu Christo filiuna I. regem Anglorum aut tuos, uel eius ofciales impedias aut permittas ab aliis imapediri, quo miuus tam super questione status quama causa electionis ipsius maudatum a- postolicuiu impleatur, clericos eciam et laicos Meueuenses in alterutro predictorum assis- tentes eidem, nec afcias da- mpnis, nec mimis perterreas, nec blandiciis neuoces, quo miuus et test.imonium perkibeaut ueritati, et eorum qnibus supei. lnoc scripsimus se couspectui represeutent, immo tain dilecto filio R. mouaclio de Abei.- kenewe qne1n procuratomeun constituit quam aliis qui pio eo fuerimt, secui-itatem facias plenariara prouideri. Alioquin eins iniuriarn inumo nostram pocins uon possemus equani- uuiter sustiueie sed cogeremur in te licet inuiti gr.auiter uindicare, quia sicut ius tuum nolumus impediri, sed integre tibi pocius intendimus reseruare, sic ius illius si quog habet in causa, que ad nostrum peruenit exaTaeu, nolunius deperire. Datuun Signie xo Kalendas Augusti, pontificatus uostri anuo . CAP. XIII. <1Litcre adueutus ciusdcm super proucntuum mIcmcuensis ecclesie>1 <1restitucione archidiacono racienda et amministracione.>1 Innocentius episcopus seruus semuoru1n Dei uenerabili fratri H. Cantuariensi archiepiscopo, saluteLa et apos- tolicani benedictionem. Olim ad nos super electione Meneuensi ecclesie questioue delata que de facili non poterat terminari, uolentes eidem ecclesie paterna sollici- tudine prouidere, eius custodiam tam in spii-itualibus quam temporalibus dilecto filio archidiacono Meneuensi G. duxi- mus committendam. Ut igitur quod a uobis est in hac parte statutum et sorciatur effectum, et optineat firmaitatem, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatiuus uniuersa que de prouentibus epis- copalibus ex eo tempore sunt precepta ex quo ideui archi- diacouus literas nostras supei- commissa sibi cnstodia pi-e- senta- uit, ipsi facias sine qualibet diminucioue resignari, uec impedias quo miuus custodiam Meueuensis ecclesie taun in spiritualibus quaun temporalibus libeie ualeat exei-cee. Datum Signie xo Kaleudas Augusti,pontificatus nostri anno iiiio. CAP. XIV. <1Super eisdem tales abbati Sancti Dogmaelis>1 <1directe.>1 Iunocentius episcopus seruus seruorum dilecto filio abbati Sancti Dogmaelis salutem et apostolicaun bene- dictionem. Olim ad nos super electioue Meneuensis ecclesie questione delata que de facili uon poterat term- inari, uoleutes eidem ecclesie patena sollicitudiue prouidere, eius custodiain tana in spiritualibus quam temporalibus dilecto filio Meneuensi archidiacono G. duximus committeudam. Ut igitur quod a nobis estin hac paite statutum, et sorciatur effectuin et optineat firm- itatem, discrecioni tue pei apostolica scripta maudamus atque piecipimus quatinus tam domos quam terras ad episcopum peitineutes cum fructibus inde perceptis, ex quo super custodia sibi commissa literas apostolicas pie- sentauit eidem archidiacono sine diminucione resignes, uec impedias quo minus custodiam ecclesie Meneuensis tam in spiritualibus quam teinporalibus libere ualeat exercere. Alioquin uoueris nos uenerabili fratii episcopo et dilectis filiis precentori et magistro S. canonico Hereford- ensi per apostolica scripta ma ndasse, ut te ad id monicione prenaissa sublato appellacionis obstaculo ecclesiastica districtioue compellaut. Datum Signie xo Kalendas Augusti, pontificatus nostri anno iiiio. CAP XV. <1Literc saper arcIiidiaconi spoliacione et cibbatis Sancti>1 <1Dogmaelis illiteratura.>1 Innocentius episcopus sei-uus seruorum Dei ueueabili fratri Eliensi episcopo et dilecto filio decano Londonie et archidiacono de Bukingeham, salutein et apostolica1u bene- dictionein. Significauit nobis dilectus filius archidiaconUs Meneueusis quod abbas Sancti Dogmaelis, et R. Foliot cum custodia Meneuensis ecclesie a nobis ipsi comiuisse eum per uiolenciam spoliarunt, et quia idem R. sacrilegium in ipsius spoliacione com1uisit, sentenciam excoiumunicacionis iucurrit, a qua fuit postmoduui iura- 1nento prestito secundum formarn ecclesie apud seden apostolicam absolutus. Uolentes igitui eideni archidiacono in iure suo sicut debemus adesse, discrecioui uestre per apostolic;L scripta mandamiis, quatinus spoliatores pre- dictos ut debita1n ei satisfactionein impendant, monicione premissa per censu1-ani ecclesiasticam appellacione post- posita compellatis. Uerum quoniaua ide1u abbas qui elec- tum se noniinat Meneuensem, et coufirmacionis postulat beneficium sibi impertiri, esse dicitur quasi penitus ydiota, uolumus et mandanius ut omui gratia et timore postpositis de literatura et ydoUeitate ipsius inquiratis sollicite ueritatem, et quod iuuenei-itis per uesti-as nobis literas intiiuetis, nullis literis ueritati et iusticie preiudicautibus si qne appat-uerint a sede apostolica iiLipetrate. Quod si non ouines hiis exequendis potuei-itis intei-esse, tu frater episcope cum eorurn altero ea nichilominus exequaris. Datuiu Signie vi' Kalendas Augusti, pontificatus nostri anno iiii'. CAP XVI. <1liitere super clectione et ekpcnsis eirca~nem aduentus>1 <1eiusdem.>1 Archidiaconus autem coiam auditoi-ibus sibi datis quosdam testes i1iduxit, et cum deposiciones eorum posceret publicai-i, aduersarius eius ad testes producendos in patria taru ad fundandain iutencionem suauu quam repellendos testes ex aduerso pt-oductos dilacioneua sibi petiit indulgeri. Licet autem ex multis presumpcionibus uideretui- aictiidiaconus in quibusdam fuisse grauatus, uoleutes tamen iuris ordiuem obseruare dilacioue1u duximus concedeudam. Ideoque discrecioni uestre per apostolica scripta mandamus, qnatinus taui archiepiscopo quaua predicto abbati Sancti Dogmaelis immo eciara cuilibet qui s-uper electione predicto archidiacouo se duxerit opponen- dum ex parte nostra per nuncios et liteias uestras districtius iniungatis, ut a festo Omnium Sanctorum proximo uenturo usque ad aunum qnod pro pereinptorio assignaimus, paratus sufcienter et iustructus, per se uel per responsalem ydoneuiii, ad apostolicam sedem accedere non postpoiiat. Qaod si uenire coutempserit, nos ex tunc in eodem negocio procedeuuus. Uei-um quonia1n archiepiscopus tauu super electione quam super questioue status ad nostram citatus presenciam ad alte -am tantum sUfciente1n procuratorem dii-exit, cum idein ai-chidiaconus utramque causam iu persona propria fuerit prosecutus, uolumus et mandainus, ut archiepiscopus ei saltein medietatem legitimaruui restituat expensarura. Ad quod euuu auctoritate nostra suffulti, remoto appellacionis et coutra, dictionis obstaculo, compellatis, iiullis literis uei,itati et iusticie pi-eiudiciuun facientibus si qne apparnerint a sede apostolica impetrate. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, tu frater episcope cum eorum altero ea nichiloiuinus exequaris. Datum Signie iiiio Kailendas Augusti, poutifi- catus uostri anno CAP XVII. <1Litere aduentus tercii uarie et prime super ekpensis>1 <1arciidiocono restituendis.>1 Iunocentius episcopus seruus seruorum Dei uenerabili fratri Dunelmensi et dilectis filiis decano et priori Sancte Tdinitatis Eboracensis, salntein et apostolicam benedict- ioue1u. Quantuui uenedbili fratri nostro Cautuariensi archiepiscopo super expensis quas dilectus filius ai-chi- diaconus Meneuensis giraldus priina et secnnda uice fecisse dinoscitur, deferie cui.auimus, ignorai,e Uon debet. Nuper ecia1n ducentas marcas et qnadraginta idem archi- diacouns se iurauerit expendisse, ipseque archiepiscopus ad solncione1n medietatis ipsius pecnnie teneatur, eUui nonnisi in sexa. ginta marcis duxinius condempnandum. Propter quod ipsi deidimus in maudatis, maonentes et CAP XV. <1Litere super archidiaconi spoliacione et abbatis Sancti>1 <1Dogmaelis illiteratura.>1 Innocentius episcopus seruus seruoruun Dei uenerabili fratri Eliensi episcopo et dilecto filio decano Londonie et archidiacono de Bukingeham, salutem et apostolicam bene- dictionem. Significauit nobis dilectus filius archidiaconUs Meneueusis quod abbas Sancti Dogmaelis, et R. Foliot cuiu custodia Meneuensis ecclesie a nobis ipsi commisse eum per uiolenciam spoliarunt, et quia idem R. sacrilegium in ipsins spoliacione comnuisit, sentenciam excoiumunicacionis iucuit, a qua fuit postmoduui iura- Lnento prestito secundum forma1n ecclesie apud sedena apostolicam absolutus. Uolentes igitur eideui archidiacono in iure suo sicut debemus adesse, disc1-ecioni uestre per apostolic;L scripta mandainiis, quatinus spoliatoies pre- dictos ut debita1n ei satisfactionem impendant, monicione pre1uissa per censuram ecclesiasticam appellacione post- posita compellatis. Uerum quoniam ide1u abbas qui elec- tum se nominat Meneuensem, et confirmacionis postulat beneticium sibi impertiri, esse dicitnr quasi penitus ydiota, uolumus et mandanius ut omui gratia et timore postpositis de literatura et ydoneitate ipsius inquiratis sollicite uentatem, et quod inueneritis per uestras nobis literas intimetis, nullis litems ueritati et iusticie preiudicantibus si que apparuerint a sede apostolica impetrate. Quod si uou omnes hiis exequendis potueritis interesse, tu frater episcope cum eorum altero ea nichilominus exequaris. Datum Signie vi' Kalendas Augusti, pontificatus nostri anno iiii. CAP XVI. <1Litere super electione et expcnsis circa finem aducntus>1 <1eiusdem.>1 Archidiaconus autem coram auditoribns sibi datis quosdam testes induxit, et cum deposiciones eorum posceret publicari, aduersarius eius ad testes producendos in patria tam ad fundandam intencionem suam quam repelleudos testes ex aduerso productos dilacionem sibi petiit indulgeri. Licet autem ex multis presumpcionibus uideretur anchidiaconus in quibusdam fuisse grauatus, uoleutes tamen iuris ordiuem obseruare dilacione1u duximus concedeudam. Ideoque discrecioni uestre per apostolica scripta mandamus, quatiuus taui archiepiscopo quamu predicto abbati Sancti Dogmaelis immo eciaua cuilibet qui s-uper electione predicto archidiacono se duxerit opponen- dum ex parte nostra per nuncios et literas uestras districtius iniungatis, ut a festo Ornnium Sanctorum proximo uenturo usque ad aunum quod pro pereinptorio assignaimus, paratus sufcieuter et iustructus, per se uel per responsalem ydoneum, ad apostolicam sedeni accedere non postponat. Qaod si ueuire contempserit, nos ex tunc in eodem negocio procedemus. Uei-um qnonia1n archiepiscopus tara super electione quam super questione status ad nostram citatus presenciam ad altei-am tantum sufciente1n procuratorem direxit, cUm idein amchidiaconus utramque causam in persona propria fuerit prosecntus, uolumus et mandaiuus, u- t archiepiscopus ei saltern medietatem legitimaruui restituat expensarura. Ad quod euun auctoritate nostra suffulti, remoto appellacionis et coutra, dictionis obstaculo, compellatis, nullis literis uei.itati et iusticie pi,eiudiciuui facientibus si que apparuerint a sede apostolica impetrate. Quod si non oinnes hiis exequendis potueritis interesse, tu frater episcope cum eorum altero ea nichiloiuinus exequaris. Datuiu Signie Kailendas Augusti, pontifi- catus uostri anno CAP XVII. <1Litere aduentus tercii uarie et prime super expensis>1 <1arciidiocono restituendis.>1 Innocentius episcopus seruus seruorum Dei uenerabili fratri Dunelmensi et dilectis filiis decano et priori Sancte Trinitatis Eboi.acensis, salutein et apostolicaun benedict- ione1u. Quantuui uenerabili fratri nostro Cautuariensi archiepiscopo super expensis quas dilectus filius archi- diaconus Meneuensis giraldus priina et secnnda uice fecisse diuoscitur, deferre cui.auimus, ignorai.e non debet. Nuper eciain ducentas marcas et quadraginta idem archi- diacouus se iurauerit expendisse, ipseque archiepiscopus ad solncionein medietatis ipsius pecunie teneatu1-, eu1u nonnisi in sexa- ginta marcis duxinius condempnandum. Propter quod ipsi deilinius in mandatis, monentes e.t sine dilacioue qualibet mandatuua nostruin super hoc adim plere uon tardet eidem archidiacono lx niarcas infra xl dies post suscepcionem presencium pro expensis soluens. Ideo- que discrecioUi Uestre per apostolica scripta rnandamus quatinus dicto arcliiepiscopo in execucioue mandati nostri cessante, uos ipsum ad id per distiictionem ecclesiasticam appellacione postposita compellatis. Qnod si non ouunes hiis exequendis potueritis iuteresse, tu frater episcope cUin eorum a-ltero ea uichilominus exeqnaris. Datuma Ferentini xiio Kalendas Iulii, pontificatus nosti.i anrio vio. CAP XVIII. <1Litere super deposicione crucis et Ierosolimitane>1 <1peregrinacionis absolucione.>1 Inuocentius episcopns sernus seruorum Dei uenerabili- bus fratribus Elieusi et Wigoinensi epirsopis et dilecto filio archidiacono de Bukingeham Lincolniensis diocesis salutem et apostolicam beuedictioneni. Dilectus filius G. archidiaconus Meneuensis proponit coi.aui nobis qnod cum olim signaculura crucis assumpserit ad instanciam rlare uuemorie H. regis Angloruuu qui spem ei dederat super subsidio expensarum si cum eo Ierosolimam ire uellet,ipso rege interim snblato de naedio, idein archidiaconus spe fi-usti-atus uotuin suum cuin competentes facultates nou haberet, uon potuit adimple.-e. U1ide bone memorie Iohaunes episcopns Pi enestinus tunc titnli Sancti Marci presbiter cardinalis, cnm itn partibus illis legacionis ofcio fungei-etur, eiusdem archidiaconi co1apaciens paupertati eum alabore peiegrinaciouis absoluit ita quod euritibus iu terre sancte subsidium subueniL-et, et ad reparacioneim ecclesie Meneuensis impenderet operam et auxiliuma opportunum. Ceterum cum postumduua emanarit a sede apostolica mandatur ut ad recipiendum crucis signaculum per excornmunicacionis sentenciam cogerentur quos illud absque prosecucione itineris deposuisse constaret, nisi apostolice sedis indulgenciam specialeum aberent, idem archidiaconus ut causam liberius ageret, quam pro ecclesia Meneuensi tractabat, resuinere crucis signaculum est coactus. Unde huuiiliter postulauit a nobis ut senectuli connpacientes ipsius cum ipso misericorditer agerenuus. Nos igitur attendentes senectutem ac debilitatem ipsius, et comperieutes per iam dicti literas cardinlis eum super hoc absoluciouis beneficium habuisse, ipsum a labore peregrinacionis denunciauimus absolutum, iniungentes eidem ut iuxta proprias facultates pro expensis quas fuisset in peregrinacione facturus, subsidium competens ad subuencionem terre saucte transmittat. Ideoque dis- crecioni uestre per apostolica scripta mandanus, quatinus eundem archidiaconum a labore peregrinacionis deuUncietis penitus absolntum et pensatis facultatibus et redditibus eius cougruam pecuuie qnautitatem faciatis ab eo ad subuencionem Ierosolimitane prouincie destinari, eum ad hoc si forte presumeret contraire, per districtionem ecclesiasticam appellacione postposita compelleutes. Datum Fereutini ii Nonas Iunii poutificatus nostri anuo vi. CAP XIX. . <1Litere contra iudices iueptos reuocatorie quod perperam>1 <1actum fuerat irritantes.>1 . Innocentius episcopus seruus seruorum Dei uenerabili- bus fratribus Eliensi et Wigornensi episcopis et dilecto filio archidiacono de Bukingeham Lincolniensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Dilectus filius G. archidiaconus Meueuensis proposnit coram nobis quod cum a quibusdam aduersariis suis Meneuensis diocesis coram delegatis a nobis iudicibus Herefordensis diocesis supei dampuis et iniuriis que sibi ab eo asserebant illata, tractus fuisset in causam, et unus iudicum comunsisset alii uices suas, archidiaconus ipse in pluribus articulis senciens se grauari, ad nostram duxit audienciam appellandum. Ipsi uero appellacioni nullatenns deferentes in ipsius archi- diaconi preiudicium et grauamen in causa nichilominus processerunt. Ideoque discrecioni uestre per apostolica scripta uaandaunus, quatiuns in irritum reuocantes si quid post appellacionem ad nos racionabiliter interpositam temere inueneritis attemptatum, audiatis que fuerint utrinque proposita, et qnod iustum fuerit appellacioue postposita statuatis, facientes quod statueritis per censuraua ecclesiasticam firmiter obseruari. Testes autem qui nominati fuerumt si se gracia odio uel timore sub- traxerint per districtionem eandem appellacione remota cogatis ueiitati testinonium perhibere, uullis litteris ueritati et iusticie preiudicautibus a sede apostolica inapetratis. Quod si uon omues hiis exequendis potueritis interesse, duo uestrum ea nichiloninus exequantun. Datum eadem etc. CAP. XX. <1Litere contra spoliatores archidia coni laicos et excommunicatos.>1 Innocentius episcopus seruus seruorum Dei uenerabili- bus fratribus Eliensi et Wigornensi episcopis et dilecto filio archidiacouo de Bulkingehaiu Liucolniensis diocesis, salutem et apostolicam benedictiouem. Exposuit nobis dilectus filius G. archidiaconus Meneuensis iu nostra presencia coustitutus, quod cnm N. Auenel et W. filius Martini et quidam alii Meneuensis diocesis suis uobis uomi- uibus exprimendi ecclesiam ipsius de Lauwudaph nequiter fuerint depredati, et boua prebende ipsius de Martru rapuerint uiolenter, idem archidiaconus propter hec et quedam alia in eos et quosdam alios eiusdeun diocesis qui quosdaiu canouicos Meueueuses assistentes eidem per uiolenciam bouis propnis spoliarant, excommnnicacionis sentenciam auctoritate apostolica promulgauit. Ideoque discrecioni uestre per apostolica scripta mandamus, quatinus sentenciam illana sicut racionabiliter lataest, faciatis monicione premissa per censuraun ecclesiasticam usque ad satisfactione1n congruam inuiolabiliter obseruari, nullis literis ueritati et iusticie preiudicantibus a sede apostolica impetratis. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo uestrum ea uichilomiuus ex- equautur. Data eader etc. CAP. XXI. <1Littere domini pape aduentus eiusdem donationem archi->1 <1diaconi primam confirmautes.>1 Innocentius episcopus seruus seruorurn Dei dilecto filio Philippo presbitero canonico Meneuensi salutem et aposto- licaun benedictionem. Solet annuere sedes apostolica piis uotis et houestis petenciu precibus assensum beneuolum impertiri. Ea propter dilecte in do1nino fili tuis iustis postulacionibus grato concurieutes assensu personam tuam cum omnibus bonis tam ecclesiasticis quam uuundanis que in presenciarum racion.abiliter possides aut iu futuruuu iustis wodis prestaute domino pote iis adipisci sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem preben- dam ecclesie Meneueusis quam per donacionem dilecti filii G. archidiaconi Meneueusis amministracionem Meneuensis diocesis, de concessione nostra gerentis es canonice consecutus, sicut eam iuste possides et quiete auctoritate tibi apostolica coufirmamus et preseutis scripti testimonio commumimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hauc paginam nostre protectionis et confirmacionis infringere, uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc = atteraptare presumpserit iudignacionema omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostoloruna eius se nouerit incursurum. Data eadem etc. CAP, XXII. <1Littere domini pape aduentus eiusdem donationem archi->1 <1diaconi secundam confirmantes.>1 Iunoceutius episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio Ytheuardo diacono salutem et apostolicam benedictionem. Cum a uobis petitur quod iustum est et honestum, tam uigor equitatis quam ordo exigit raciouis ut id per sollicitudinem ofcii nostri ad debitum perducatur effectum . Ea propter dilecte iu domino fili tuis iustis postulacionibus gi ato concurrentes assensu, prebendam Meneuensis ecclesie quama per donacionem dilecti filii G . archidiacoui Meneuen- sis amminist-acionem Meneuensis diocesis de concessione uostra gerentis, es canonice consecutus, sicut ean iuste possides et quiete, auctoritate tibi apostolica confirmamus, et presentis scripti testimonio comuuimus. Nulli ergo onnino hominum liceat hauc psgiuam nostre confirma- cionis infringere, uel ei ausu tenaerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionena omui- poteutis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorun eius, se nouerit iucursurum. Datum eadem etc. CAP. XXIII. <1Littere domini pape aduentus eiusdem donationem archi->1 <1diaconi terciam confirmantes.>1 Innocentius episcopus seruus seruoruun Dei dilecto filio Iohauni presbitero salutem et apostolican benedictionem. Iustis petencium desideriis diguum est nos facilem prebere cousensum et uota que a racionis tramite non discordant, affectu pi-osequente coiuplere. Ea pi-opter dilecte in domino fili tnis iustis postulacionibns grato concurrentes assensu ecclesiam Sancte Biigide quain per donacionem dilecti filii G. amchidiaconi Meneuensis amministracionem Meneuensis diocesis de concessione nostra gerentis es canouice consecutus, sicut eam iuste possides et quiete, auctoritate tibi apostolica confirmamus et presentis scripti testimonio commuuimus. Nulli ergo homiuum omnino liceat hanc paginamn nostre confiruacionis iufiingere, Ueln ei ausu te(nerario coutraire. Si quis autein hoc attemptai-e presumpserit, indignaciouem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noueiit incursurum. Datum eadem etc. Ceteruru quoniauu Eliensis episcopus Eustacius et Wigoinensis Malgerus iuter archiepiscopu1u et ai.chi- diacouum de pace laborabant, pacis forman quam adnaittere uoluit sciscitantibus illis talem trausmisit. INCIPIT QUARTA PARS. CAP. I. <1E. Eliensi et>1 M. <1Wigornensi episcopis pro pace laborantibus>1 G. <1archidiaconus.>1 Quouiaiu ecclesiam nost ram Meneuensem constat multo tempore inetr poliua fuisse et eciain in plena potestate unetropolitica preter nsum pallii usque ad tempora regis Anglorum Henrici primi permansisse, per cuius potestatem ac uiolenciam Cantuariersi ecclesie subici cepit, cum aliis ecclesiis Wallie, sicut ex scripto quod de diuisionibus Anacleti pape et registro Gregorii uec uon et ecclesiastica Bede hystoria fideliter extraxi1nus, ex parte perpeudi potest, iterum si placet metropolitica fiat, sed ecclesie Cantuari- eusi subiecta, sicut una ecclesia metropolis alii metropoli iure primacie subici solet, quemadmodur uidelicet Bur- degnleusis uietropolis Bituricensi tanquam primacie sede subiecta est. Primacie uamque propne sedes nou est ut nostis, misi qne subditm ibi arcliipresulem habet. Uerum cum ecclesia Meneuensis temporibus beati Dauid et xxv snccessorum einsdem usque ad Sanisonem Dolensem qui pallium nostrum aspontauit intra Wallie spacium ut nunc est et v episcopatuum Anglie, Cestrensem scilicet seu Couetreusem, Herefordeusem , Wigornensem , Bathonieu- sem et Oxouiensem,' sicut uel ex historiis colligitur, uel etiam ex antiquorun fideli relacione et assercione compro- batur, xii suffragaueos haberet, nunc tribus illis tantum qui intra Wallie fiues continentur, contenta foret. Sic etenim inicium possidendi Cantuariensis ecclesie uitiosuuu qnia uioleutum ex parte purgari posset, cum de consensu eiusdeun ecclesia Meneuensis pristiuo gauderet houore, etsi non pleno. Et quia iam aliquamdiu in subiectione fuerat quamquam iniuste temporibus scilicet trium episcoporum uostrorum ultimorum qui soli de nostris a Cautuarieusibus cousecraciouem susceperunt, subiecta maueret. Et sic Cantuariensis archiepiscopus plus haberet houoris scilicet loco simplicis episcopi suffragauei archiepiscopum subiec- tum habens, et cum longe meliore cousciencia multoque minus honeris, terram scilicet tam remotam, quia per xv fere dietas et gentena diuisas ab Anglia prorsus atque diuersas, Iinguam, leges et consuetudines habentem, qui undos et rores patrie nou ignoraret et qui propius resideus ac diligens existeret, quasi per uicariuna regeus. Ceterun ne uidear persone mee hauc diguitatem appetiisse uel appetere, archiepiscopus ecclesie uostre fieret quicunque dum tamen ydoneus, iuxta domini pape et regis et archi- episcopi disposicionem. Sicque perpetuo controuersia tanta sopita foret. Alius concordie modus, si forte domiuo pape, in cuius omnia ponimus disposicione, modus iste uon sederet uel eciaru archiepiscopo, quod testes nostros ual- itudinarios iudices suscipiant et attestaciones sub sigillis suis domino pape trausunisse et ibideun bullate in scriniis eiusdem ne tractu temporis ius depereat, reserueutur et eedem apud Cantuariensena ecclesiam similiter bullate, et tercie apud Meneuiara reponantur, et sic toto tennpore uite arclniepiscopi istius quan Deus ad honorena ecclesie sue longam conseruet, hec controuersia pi-o bono pacis sopita quiescat, nisi forte de uoluutate summi pontificis uel ecian mandato principis resuscitetur. Et ut liqueat omnibus une propter catlnedram Meneuensen tantum nullatenus assumpsisse laboren, electionem de me factam, si qua fuit, in unu dornui pape resiguabo et eius proui- dencia ecclesie nostre pauperi ac depilate et usque ad exterminiun fete dilapidate pastor uiuidus ac ualidus, qui dispersa reuocet et reparet, piouideatur. Sin autem neutrum concordie modum uel dominus papa approbauerit uel archiepiscopus admiserit, nichil aliud restat nisi ut lites suo Marte decurrant. Scriptum hoc autem statim archiepiscopo per suos missum fuerat, quod cum diligenter iuspiceret et respiceret, quamquam plurimi suorum et discretiores modum pacis et transactionis oblatum approbarent, et precipue Eliensis episcopus, qui tam discretus erat et in iure peritus, asserens si cathedre preesset ipse Cantuari- ensi, se malle archiepiscopum in Wallia cum suffraganeis suis sub pace stabili perpetuaque subiectum habere, quam quatuor ecclesias ibidem cathedrales simplices sic pendulas semper et litigiosas iure prouinciali possidere, tamen archiepiscopus de tribus confisus, de regia potestate scilicet, quam uel amore ipsius uel timore magis propter werre urgentis incommodum ad nutum habebat, de capitulo Meneuensi, quod ex toto fere iam cormuperat, et de curia Ron ana quam corruptibilem quod absit esse putabat, oblate concordie non adquieuit, sed donec suffra- ganeos suos omnes super hoc consuleret, responsum proterminauit. Nunc autem ex libro de gestis Giraldi et oracioue ipsius pro statu ecclesie sue fauorabiliter iu pleno consistorio uel coram papa secrecius in camera facta, et per argumenta plurima tam de diuisionibus Anacleti pape quam eciam Bede historia, necnon et Gregorii epistola fideliter conserta finales clausulas hic apponere non inutile reputauimus. <1Ad declarandam Meneuensis ecclesie dignitatem uarie>1 <1rationum et argumentorum inductiones.>1 Ex premissis igitur euidens esse potest quod numquam ecclesia Walensica sicut nec Scotica ante Bede tempora qui hoc si secus esset in hystoria sua non tacuisset, subiecta fuit, nec eciam post eius tempora regnantibus Auglis scilicet usque ad Normannorum tempora quorum rex tercius cui nomen Henricus et hic Henricorum primus Walliam in manu forti subiugando, apposuit quoque ut ecclesiam Wallensicam quam liberam iuuenit, ecclesie regni sui supponeret, sicut et terram regno suo subiecit. Inuenit autem Wilfridum Meneuensem episcopum quartum scilicet ab hoc ultimo defuncto hac libertate gaudentem, quod nulli ecclesie nisi Romane solum subiectus, omni libertate metropolitica preter usum pallii gaudebat quemad- modum et decessores sui a tempore Samsonis decem et octo. Consecrabat enim alios episcopos Wallie, et consecratus fuit ab ipsis, conuocabat siuodos episcoporum, appellabatur ad ipsum, et crucem sibi preferebat. Nec nouum est uel inauditum quod episcopi nullo metropolitano subsint sicut in episcopis Scocie patet, sicut eciam ut propius exempla petantur, Papiensis episcopus pallio fungens et crucem sibi preferens cum tamen simplex episcopus existat, nulli metropolitano sicut nec Luensis subest, sed tantum ecclesie Romaue. Habuerat autem ecclesia Meueuensis archiepiscopos sibi succedentes xxv, quorum primus fuit Sanctus Dauid, ultimus uero Sanctus Samson qui ingruente per Walliam ictericia clade in Amoricam Gallie Britauniam nauigio se transtulit, ibique in ecclesia Doleusi tunc forte uacante cum pallio nostro quod secum portauerat, in archiepiscopum assumptus est. Cuius eueutus occasione usque ad hec fere uostra tempora quibus aduenticia dignitas euauuit, Doleusis ecclesia palliuna obtinuit. Nostra uero Menuensis ecclesia pallio postea semper caruisse dinoscitur, tota tamen pristina dignitate metropolitica preter usum pallii retenta, tem- poribus scilicet decem et uouem episcoporum sibi continue usque ad tempora primi Henrici regis An glie succedencium . Quod autem noster fuerit Samson ille Dolensis et nou aliunde, testantur eciam hystorie Dolenses. Uude et iu eorum sequencia sic reperitur. Presul aute Meueuensis diguitatis iu Dolensis transfertur fastigium. Eboracenses autem qui nostrum huuc Samsouem suum fuisse iactitant, quoniam et eorum antistes quidam eodem nomiue uocatus fuerat, equiuocacio decepit. Hec autem tempore Gregorii magni tra uslatio facta fuit. Si moueat aliquem quare si libera fuit ecclesia Meneuensis tauto tempore nec pallium petiit nec obtinuit, sciat in causa fuisse tam cleri ignauiam, quam terre paupertatem, necnon et werram inter Britoues et Saxones qui Angli nunc dicuutur fere coutinuam. Precipua uero causarum omnium fuit occupacio regni Britannici a Saxonibus facta scilicet circa eadem fere tempora, quo pallium nostrum euanuit, qui et pagaui tunc et pluribus postmodum annis fueraut, et post fidem susceptam uon minus atroces quam aute et Britouibus hostes in capite, propter quam hostilitatem iuterpositam nulla Britonibus uia, nullus interim uersus Petri cathedram et curiam istam, quasi preclusis et obsessis, patuit accessus. Item si moueat aliquem quod a tempore subiectionis huius per uiolenciam facte lx uel plures elapsi sunt anni, et sic longa temporis prescripcione Cantuarieuses tuti esse uiderentur sciat prescripcionem multipliciter intermptan fuisse, primo per Bernardum episcopum nostrum qui successit Wilfrido, et qui circiter xxvi aunos post uioleu- ciam factam uiolatore defuncto, super dignitate ecclesie sue Meldis in Francia Theobaldo Cautuariensi archiepis- copo coram Eugenio papa controuersiam mouit. Secundo, tempore Dauid episcopi successoris Bernardi cuius circiter dies ultimos cum per annos durasset episcopus xxvi coram Huguicione cardinali titulo Sancti Angeli in Anglia- legacione fungente, cauonici Meneuenses Cantuariensi archiepiscopo Ricardo coutrouersiam mouerunt. Tercio iu Laterauensi concilio quasi v postmodum anno, per clericos Meneuenses dignitatem ecclesie sue in tanta audiencia petentes synodaliter est proclamatum. Auuo uero ab eodem concilio quasi xx apostolatus autem uestii ii, iura ecclesie nostre in audiencia uestra petiuimus, et Huberto Cantuariensi archiepiscopo controuersiam mouimus et adhuc mouemus. Item quouiam a singulis episcopis nostris post tempus Bemardi sacramentum de nou prosequeudo iuie ecclesie sue metropolitico priusquam consecrari possent Ca ntuarieuses archipresules extorquere solebant, sicut ab inicio malam fidem habuerunt puta qui per uiolenciam possidere ceperunt, constat eosdem per sacra- menti huius extorsionem adhuc quidem et continue male fidei possessores existere. Quare nec in hac possessione se longi temporis prescripcione de iure tueri possent, eciam si nulla interupcio secuta fuisset. Item ex registro ecclesie Romane communi, cuius per gratiam uestram copiam habuimus, ius ecclesie nostre perpendi potest, nam ubi iu enumeracionibus sedium cathedralium in singulis regionibns demun ad Angliam peruentuna est, numeratis ecclesiis pontificalibus Cantuarieusi metropoli in Auglia subiectis, interposita rubrica scilicet de Wallia sic procedit. In Wallia uero sunt iiii, Meneuensis ecclesia, Landauen- sis, Bangoreusis et de Sancto Asaph, ubi duo sunt notanda quod non dicit iiii ecclesias illas subiectas, et quod rubrica interponitur, quod non fit nisi quando transitur de reguo ad regnum, uel de metropoli ad metropolim. Cum itaque tot racionibus pristinum ius ecclesie nostre clares- cere possit, hic erit effectus cause status si cum effectu processerit, quia inprimis magnus erit honor ecclesie Romane si ecclesia Walensica eiimmediate subiecta fuerit sicut est ecclesia Scotica et sicut ipsa quoque olim fuerat et esse deberet. Hoc eciam emolumentum, quod Wallia parata est dare ecclesie Roraane denarium Sancti Petri de singulis domibus sicut datun in Anglia, quod ascenderet ad summam ducentarum marcarum annuatim. Et preterea dabunt magnam decimara suam ecclesie Romane. Hoc autem uocant magnara decimam, quando decimant omnia animalia sua tam pecora quam armenta et equicia, omneraque substanciam suam tam mobilem quam immo- bilem. Summa uero decime istius per Walliam totam ad plus quara mille marcas ascenderet. Hoc eciam nou sine proUostico creditur coatigisse, quod eodem anno in cuius piincipio Dolensis ecclesia per hanc curiam pallium amisit, quod a nobis habuerat, et nos illud eius omnino casus ignari in hac curia eiu sdem anni fine petiuimus. Unde cuna omnia redire debeant ad sua inicia, sicut ecclesia Dolensis ad suura inicium iam rediit, scilicet simplicena episcopatum, sic et Meneuensis ecclesia ad suum inicium, id est, sedem raetropolitanam Deo dante, diebus uestris redim debet. Ex hoc ergo clarescere potest huic curie sacre siue processum habeat causa status siue non, quod non res ficta uel friuola, non Arturi fabula sicut insultat pars aduersa, sed res ueritate suffulta, et auctoritate subnixa, super dignitate pristina ecclesie Meneuensis reformanda, iusta et fauorabilis est peticio nostra. Ut autem super electionis controuersia uel paucis lector et hic quoque certificetur, oraciouem Giraldi retorice consertana sicut in libro de gestis eiusdem reperiri potest, hic apponere preter rem non putauimus. CAP III. <1Ad fictionem declarandam et hysteron-proteron per multorum>1 <1periuria de abbate factam rationum inductio.>1 Pater sancte, quod abbatis electio non fuerit prima , sicut mentitur pars adueisa, ueris asseicionibus sic adstruiraus, et figmenta falsissima certissimis coniecturis exsufflamus . In primo aduentu nostro statim e uestigio misit archi- episcopus Cautuariensis post nos Uobis per cursorena quemdam literas inuectionis sue, quibus et mandato uestro respondinaus, quas et adhuc in promptu habemus, <1in>1 qui- bus omnia que excogitare potuit uostre promocionis inapediraenta congessit. Nullara autem in eis mencionem fecit de electione aliqua ante nostram facta, quod quidem si facta fuisset presertim ab ipso nec immemor fuisset nec tacuisset. Item in Quadragesima sequente parum ante Pascha uenit ad curiam quidam nomine Bouiohannes, clericus Cantuariensis archiepiscopi et ab ipso transmissus, qui interrogatus a uobis utrum speciale mandatum aliquod haberet a domino suo contra me, qui diutinana iam in curia moram fecerara, dixit quod non. Tantum tamen iniunxerat ei dominus suus uobis dicendum, ut ait, si me forte in curia reperint, quod quatuor erant nominati, quoiuna <1unus>1 erat archidiaconus, sed ipso statim a rege recusato, canonici Meneuenses abbatera quendam, cum regis assensu, Londonie ipso presente corana domino suo parum ante Natale tunc proximum elegerunt, et cum quereretis utrum dominus suus electionem illam confirm- asset, quia tunc enra ego in curia ista, ille obrautuit. Et cum instaietis ut respouderet, tandem dixit, quod non erat ei iniunctum ad hoc respondere, credebat tameu id domino suo non displicere. Uos autem ilico, si tamen bene recolinaus, quicquid actuna fuerat contia electionem meam post iter ad uos aireptum et appellacionem inter- positara in irritum reuocastis. Unde si archiepiscopus inameuaor fuisset electionis ante uostram a se facte mittendo cursorem, non immemor utique fuisset mittendo clericum. Itera, sicut missi fuerant vi canonici nostri ad archi- episcopum contra festum Sancti Michaelis proximum post mortem episcopi P. ad electionem faciendam, sic mandato iusticiarii et hoc per preceptum regis et archiepiscopi de partibus cismarinis missi fuerunt quatuor canonici nostri Londoniam ad iUsticiarium contra Quadragesimam ad electionem faciendam, uel ad regem et archiepiscopum transfretanduna, quibus et adhuc iusticiarius priorem de Lautouia coustanter offerebat, quem quia recipere nolebant de assensu ipsius miseruut unum ex ipsis cum clerico quo- dam ecclesie ad regem Ricardum propter assensum ipsius requinudum de G. archidiacono eligeudo. Hoc autem probant testes nostri duo Nicholaus maior et Hugo semieus, et O. archidiaconus testis coutrarius. Dicit enim N. maior quod in comitatu fuit clericorum Meneuensium, qui missi erant ad regem Ricardum propter asseusum eius requirendum de G. archidiacono eligendo, et hoc usque in Normanuiam, et iUde ipsis regem se- quentibus usque Pictauiam, ipse in Frauciam euudo scholas petiit, ubi paulo post audiuit quod, rege Ricardo iuterempto, clerici Meneuenses ad fratrem suum comitem Iohaunem reuersi sunt. H. uero seruiens dicit, quod cum clericis Meueuensibus tunc iret ut eis seruiret, et cum ipsis fuit quando reuersi a rege Ricardo iuterempto ad comitem Iohannem apud Chinonense castrum uenerunt. Osbertus autem, qui totum fere de auditu loquitur, dicit se audisse quatuor cauonicos iterum missos ad iusticiarium in Angliam propter electiouem faciendam, et quod inde miseiunt duos clericos ad regem Ricardum parum ante obituna suum. Et licet tempus nou exprimatur missionis istius, quia nec forte interrogatum fuerat per incuriam aliquam, tameu ex uerbis singulorum testium ipsorum hoc colligi potest, quod circa Quadragesimam. Dicunt enim omnes quod quia regem Ricardura mortuum iuueneruut, et priusqua m ad ipsum perueuire possent interemptum, couuersi sunt ad fratrem istum Iohannem qui ei successit. Rex euim Ricardus quasi xv diebus aute Pascha iuter- fectus fuerat. Unde patet quod si archiepiscopus abbatem elegisset in Epiphania precedente, uel eciam potestatem habuisset ei collatam a canonicis ipsum eligendi, nou quidem canonicos de Wallia iu Angliam, de Anglia iu Normanniam propter eligendum episcopum uocari post- modum aut uexari procuraret. Item, iu ebdomada Paschali proxima post obitum regis Ricardi reuersus est archiepiscopus iu Angliam, ubi et comitem Iohannem iu die Ascensionis corouauit, et postea rege statim in Normanniam reuerso, et regno ex toto pacificato, archiepiscopus per totam estatem usque iu ipsum autumpnum in Anglia remausit. Sed quare hoc toto interuallo abbatem suum, si antea electus fuisset, uou confirmauit aut eciam consecrauit, uullo prorsus resistente obstaculo, cum nullius adhuc electio precessisset? Sed nec eciam abbatem illum toto hoc tempore ad se uocauit, quod quidem potuisset per cursorem, uec eum oculis suis interim uidit. Item, consuetudo est in Anglia, licet non approbanda quod quam cito aliquis eligitur de assensu principis, statim administracionem suscipit temporalium, eciam ante confirmacionem. Unde, si abbas electus fuisset in Epiphania de regis assensu, quam cito nunciusinde redire posset, adrainistracionem proculdubio recepisset. Sed non aute Natale sequens recepit, quia prior de Lantonia eam usque tunc habuit. Ergo non antea electus fuit. Item, circa festum Sancti Michaelis proximum post electionem G. archidiaconi, archiepiscopus iterum de Normannia in Angliam reuersus statim mandauit, ut canonici Meueuenses ad ipsum ueniient cum literis de rato, ut dicit O. archidiaconus, pastorale solacium suscepturi. Ipsi uero tres canonicos miserunt, sed absque literis de rato. Adhuc enim uerecundabantur et uerebantur contra factum suum tam recens manifeste ueuire. Dicit etiam O. archidiaconns, quod quia literas de rato non habuerunt, nou cantauerunt Te Deum L audamus in electione abbatis apud Lambeiam, nec archiepiscopns consuluit. Constat autem quod si archiepiscopus abbatem ante elegisset, nicem in hoc capituli gerens Meneuensis, nec literas de rato quesisset, qnia nec eis indigeret, nec Te Deum Laudamus cantari dissnasisset. Item, ex literis capituli nostri missis archiepiscopo apud Glowcestriam in illa presumptuosa examinacione, ad peteudam confiimacionem abbatis manifeste patet, quia uou contuleraut uota eligendi in archiepiscopum, sed tantum ut super assensu regis de uno illorum qnatuor inquisito eos certificaret, ei snpplicauerunt. Unde ut dicunt intellecto tandem per literas archiepiscopi et literas iusticiarii, quod iu abbatem S. Doginaelis rex consensit, ipsum elegeruut in pastorein. UerecnndiUs itaque tunc inentiebautnr quaiu postea. Nondum enim excogitata subtilitas illa f uerat, faciendi scilicet electionem nouissimam primain et pruuam uouissimam. Item, iu ipsa electione G. archidiaconi, et eciam paulo post priorem de Lantonia canonici Meneuenses ut eligerent, archiepiscopns tam literis suis et nunciis quam eciam iusticiarii districte inandanit, quod si abbatem aute elegisset nullateuus priorem illum tam inpudeuter eis tunc ingessisset. Unde timeus capitulum nostrum, ne citra electiouem omnem, uel eciam nominacionem, priorem illum archiepiscopus ei initteret consecratuni, quia pieceps solet esse in talibus, sicut patet in Bangorensi, literas suas contra eundem priorem ad uos destinauerunt unde si aliquod obstaculum de abbate prescripto uel alio qnolibet se credidissent habitnros, contra enndem absque dubio pio electo suo et libertate ecclesie uobis scripsissent. Item, quod totum falsum et confictnm fuerit de potestate in archiepiscopum collata patet enidenter qnod nunquam adeo mente capti fuisseut canonici Menenenses, quod in archiaduersarinm ecclesie sue, qni nunquam Uellet eos bono et ualido pastore gaudere, potestatem eligendi sibi episcopum contulerunt. Quod et ex ipso abbate, quem elegisse dicitur, sibi ipsi in philosophia simillimo, clarescere potest. Nec mirum, quoniam ut ait Plantns, Ex iusensibili ne credas sensile nasci. Item, si aichiepiscopus abbatem illum elegisset uice capituli Meueuensis in Epiphania proxima seqnente post obitum episcopi P. sicut mentitur pars adnersa, constat quod illam electionem suam consuinmasset cum nullnm haberet impedimentnin, quia nonnisi per anni et dimidii spacium subsequenter elapsum, festo scilicet apostolorum Petri et Pauli archidiaconi electio facta fnit, sed nec ante archidiaconi electionem nec post, abbatis electionem confirmauit, ergo uec ipsum elegit. Sunt igitur preter dictas probaciones tres, argumenta pater ut nostis hec rhetorica, coniecturalia qnidem et probabilia, scilicet pre- sumptiones magis quam probaciones, quibus reuera fides longe maioi adhiberi debet quam testium assercionibns uilissimorum. Reuoluat itaque lector et respiciat literas libelli Inuectionum primas, in quibus nil prorsus inueniet de electione aliqua ante archidiaconi electionem facta. Unde, cum hoc argumentum et alia simul cum probacionibus tribus, pei duos scilicet ex uostris et unum aduerse partis testem facta, sufcere possent ad exsufflandum omnia falsitatis adueise figmenta, tamen ecclesia militans, que et falli potest et corrumpi, hec et alia cuncta nostre paitis adiumenta miro partis aduerse fauore, preter solitum nuper adepto, sub dissimulacione transiuit. Proiude et contra Giraldum, qui tam fauorabilis hactenus in curia fuerat, demum seutencia data, literas super electiouibus primis cassatis et electione de nouo facienda iudicibus in Angliam transmiserunt. Unde quod Yldebertus Cenomanuensis episcopus ad curie sugillacionem in libro suo epistolari inter cetera scribit, et hic apponere dignum duximus. Nobis, inquit, Romam profectuns, tempus hieme sus- pectum, niuibus Alpes, incrementis aque, uinculis im- perator, sedicionibus ciuitas, exactione palacium. Sane omuia hec oraciouibus euacuari posse credimus, solam uero exactionem nec oracione uec ieiunio temperari. Erant autem litere iste tales. CAP IV. <1Litere aduentus tercii super primis electionibus duabus per>1 <1sentenciam cassatis et electione de nouofacienda.>1 Innocentius episcopus seruns seruorum Dei uenerabil- ibus fratribus Eliensi et Wigornensi episcopis, salutem et apostolicam benedictionem. Causam que uertebatnr inter dilectos filios abbatena Sancti Dogmaelis et G. archi- diacouum de Brekenniauc, quorum uterque se asserebat electum in episcopum Meneuensem, coram delegatis a nobis iudicibus aliquamdiu uentilatam, nos tandem in consistorio nostro examinauimus diligenter. Auditis ergo et intellectis attestacionibus et allegacionibus partium, de communi fratrum nostrorum consilio electionem cassauimus utrius- que. Ne uero contingat ecclesiam Meneuensem ex iterata dissensione grauius perturbari, fraternitati uestre per apostolica scripta mandamus, quatinus canonicos Mene- uenses ad electionem concordem de persomydonea infra duos menses canonice celebrandam monere ac inducere procuretis. Que si taliter facta fuerit, per metropolitauum proprium confirmetur. Alioquin uos, a nctoritate nostra suffulti, sublato cuiuslibet contradictionis et appellacionis obstaculo, preficiatis eis personam ydoneam in pastorem, et faciatis eam pei metropolitanum eundem in episcopum consecrari, attencius pronisuri ne idem archiepiscopus aliquam ab eo recipiat caucionem, propter quam prosequi nequeat causam status ecclesie Meneuensis. Quod si nou ambo hiis exequendis potueritis interesse, alter uestrum ea nichilominus exequatur. Datum Ferentini viii Kalendas Iuuii, poutificatus nostri anno vi. CAP. V. <1De Giraldi uigilancia in utraque fortuna.>1 Ad Giraldi tamen instanciam qui commodis ecclesie sue fortuna studebat utmque, nec minus nubila quam serena, papa peuultimam clausulam adiecit. Iudices pre- scriptos eciam super hoc ipsum secrecius interpellans papa eiusdem cousilio dedit. CAP. VI. <1De fauoraboli eiusdem per literas cardinalium excusatione.>1 Ad ipsius quoque fauorem, quem quasi placare parabant post offensam, cardinales duo, scilicet Octouianus et Guido, de papa criminales obiectiones archidiacono non nocuisse in aliquo, uel nocere de cetero posse, per literas suas patentes in hunc modnm sunt contestati. CAP. VII. <1Litere cardinalium.>1 Ueuerabilibus in Christo fratribus Dei gracia Eliensi et Wigornensi episcopis et aliis omnibus presentes literas inspecturis, Octouianus eadem gracia Hostiensis et Uelle- trensis episcopus, salutem et sinceram in Domino caritatem. Ne contra famam dilecti filii magistri G. Meneuensis archidiaconi occasione electionis facte de ipso in ecclesia Meneuensi opinio nuus honesta possit assumi, pro eodem quod scimus loquimur, et quod uidimus protestamur audacter. Ad noticia siquidem omnium presentibusliteris uolumus peruenire, electionem ipsius non propter persone uicium uel obiectiones ab aduersariis factas, sed propter iuordiuatum eligendi processum, fuisse cassatam. Item Guido, miseracioue diuina sancte Marie Transtiberim titulo Calixti presbiter cardinalis et domini pape uicarius, omnibus ad quos litere iste peruenerint salutem iu eo qui est uera salus. Nouerit caritas uestra quod magistri Giraldi electio non pro persone crimine, sed quia inordinate fuit electus a domino papa fuit cassata. Iuordinatum enim eligendi processum dixerunt, unde et occasionem cassandi eius electionem habuerunt post electionem abbatis Sancti Dogmaelis nondum cassata, quam primam fuisse pars aduersa confinxerat, tanquam secundam factam archi- diaconi electionem iuxta falsissimam aduersariorum asser- cionem quasi pro certo habnerunt, et sic ex falsis et incon- cessis, tanquam coustantibus sentenciando processerunt. Ad hec eciam in fauorem archidiaconi, et ut eius adhuc promocionem in Meneuensi ecclesia procurare possent, cardiuales iii iudicibus in Augliam literas tales destinarunt. CAP. VIII. <1Qaliter ite?-um ad promocioncnc eiusdem cordinules per literas>1 <1suas intendcbay't.>1 Uenerabilibus iu Christo fratribns et amicis karissimis E. Dei gracia Eliensi, et M. Wigornensi episcopis, Octou- iauus eadem giacia Hostiensis et Uelletiensis episcopns, salutem et siuceram in Domino caritatem. Cum super prouisione Meneuensis ecclesie committat uobis snmmus pontifex uices suas, credentes quod nostrum debeatis cou- silium acceptare literas uostras uobis duximus transmit- teudas. De uestra igitur prouidencia confidentes, con- sulimus et hortamur, quatinns in facto eodem uia regia iucedentes, timore et f:Luore postpositis, soli Deo et iusticie adherere curetis. Et quia exquisiti inris esse dinoscitur ut qui prefici debet de gremio assumatur ecclesie, si possit in eo idoueus iuueniri, cum credatur qnod iu Meneuensi ecclesia persona reperiri possit ydonea, secuudum datam uobis a Deo sapienciam illum iuxta maudatum apostolicuma studeatis preficere de corpore ipsius ecclesie, qui iu ea magis ydoueus reperitur, et secundum Deum sciat, possit et uelit iu spiritualibus et temporalibus ecclesiam guber- uare, ut uos ob id possitis aput Deum et homines com- meud-abiles apparere. et M. Dei gracia Eliensi et Wigoueusi episcopis, Iohannes eadem gracia Albauensis episcopus salutem in domiuo. Quouiam iu ecclesie Meueuensis prouisione ut pastorali guadeat solacio quo iamdiu destituta fuisse diuoscitur, uices suas et auctoritatem uobis domiuns papa commisit, de uestra confidimus prouideucia quod iu hoc facto recta et regia uia incedeutes nullins fauore persone uel timore a semita iusticie deuiabitis, sed utiliorem quautnm ad humauum spectat exameu, precipue quod de ipso ecclesie gremio cum in ea possit ut credimus ydouens iuueniri, Deum solum pre oculis habeutes iu pastorem assumi pro- curabitis. Presumere namque uel magis pro certo scire poteritis quia uolnutas est domini pape simul et fratrnm quatiuus talis ecclesie Meueuensi post tantam expecta- ciouem pastor preficiatur, qui sciat, uelit et possit utiliter eidem et efcaciter preesse pariter et prodesse. Item, Ueuerabilibus iu Christo fratribus E. et M. Elieusi et Wigorneusi episcopis Leo miseracione diuiua titulo Saucte Crucis iu Ierosalem presbiter cardinalis salutem et intime dilectionis affectum. Quoniam in ecclesie Menuensis prouisione, et cetera ut prius. Cousiderantes enim archidiacoui tam erudicionem quam persone fauorabilem ydoneitatem, et canonicorum Meue- uensiuna qui contra euudem missi fueraut per omnia modi- citatem, illos quoque qui domi fuerant ex hiis estimautes, uec enim deteriores et minns habiles ad tantam curiam et contra persouam tantam missos fuisse credentes, si de gremio ecclesie eligeretur, non alium quam archidiacounm G. credere poterant eligendum. Proiude et sic scribebant tam propter persouam archidiaconi, quam dilectam habe- baut et acceptam, ut promoueri posset, quam propter fructum eciam maximnm et emolumeutum qnod curiam Romauam ex eins promocione et Cantuariensis ecclesie per ipsam uexatione pro certo nouerant consecuturam. Proiude tanqnam ambidextri et uelut Oliuero currente pecnniam in tauta quantitate oblatam una manu auide snmebant, et alteram nichilomiuus extendere manum ad lucra futura satagebaut. CAP. IX. <1Multiplexx laboris Giraldi commendatio.>1 Cum autem coram maioribus regni uiris sermo quan- doque fieret de Giraldo, sicnt crebro tnnc temporis fieri solet, uir magnus et nobilis tam Auglie quam Wallie, procerum iuter primos existeus ac precipuos, cui nomeu Willelmus de Breusa, multis ex causis laborem Giraldi commendabilem dixit, qnarum quinque proposuit et assig- uauit. Primo, quod renouata est causa diguitatis ecclesie Saucte Dauid, per ipsum tam egregie, et per tres commis- siones dinersis iudicibus factas super statu, et partis aduerse citationes interrupta prescriptio. Secundo, quod tam uiuaciter et audacter tautam controuersiam et tam arduam mouit et prosequendo sustinnit, iam per quiu- quennium contra regem et archiepiscopum et Angliam totam, nec propter minas et persecuciones magnas rerumque suarum atque suorum amissioues et spoliaciones crebras uuquam cessauit, nec ecclesie sne defecit, donec ei spes sua tota deficeret. Tercio, quod cum ei curia Romana uel corrupta uel decepta defecisset, et capttulum Meueuense non solum ei sed et sibi ipsi et ecclesie sue dignitati ex toto uere corrupta deficeret et exorbitaret, omnes aduers- arios suos tam de ipsa ecclesia quam extra a promocione remouit. Uude cum ad in stanciam archiepiscopi canouicos Meneueuses iu ultima uomiuacione sua apnd Norhamtouiam ipsum excepisse audiret et remouisse, qui in prima uomiua- cioue primus extiterat, statim hoc uerbum indignanter et cum assercione constanter emisit. Sicut exsortem me uunc fecerunt nominaciouis, sic exsortes ipsos et snos omues absque dubio faciam promocionis. Quarto, quod licet ei tam ecclesia sua tota quam curia Romana dicto modo deficeret, et sic quasi solus coutra tot hostes et tautos ad arma procederet, tameu a rege et archiepiscopo, ut cessaret ad preseus ab eorum uexacioue, amplos iu Auglia redditus obtiuuit, et sic ut quiesceret tanquam tributnm accepit. Quinto, ut uepotem suum quicquid sibi humauitus acciderit, iu archidiaconatu suo et canonica promoueri fecit, et ne de illa societate, que tam sibi quam ecclesie sue tam iufideliter et detestabiliter iu tante uecessitatis articulo defuit et defecit, ipsemet amplius esset, laudabiliter procurauit. Preter hec eciam qninqne ex causis aliis et magis efcacibus magistri Giraldi labor utilis et laudabilis esse probari solet. Primo, quod iu curia Romaua quando nullateuns im- petrare potuit ut archiepiscopus Cantuariensis citaretur super dignitate Meneuensis ecclesie, et tam ardua caUsa - propter uocem snam solam cnm uulla preteuderet prini- legia seu muuimeuta, unicum remedium querens registrnm Eugeuii pape iuueuit ibi qualiter causa uentilata fuerat coram Eugeuio snper eadem dignitate inter Bernardnm Meneuensem episcopum et Theobaldum Cantnariensem archiepiscopum. Quo inueuto, et domiuo pape ac cardiu- alibus osteuso, que prius ei negate fneraut, statim commissio coucessa fuit et citacio. Istud ergo magnnm fuerat iu libris eorum iuuenisse quod ignoranerant ipsi, et quod autea tam obscurum fuerat de iure ecclesie sue, tam manifeste declarasse. Secundo, quod tres literas commis- sionis in causa statns tribus uicibns quibus Romam adueuit impetratas, iu registro pape istius, Inuocentii scilicet, ad perpetuam laboris sui memoriam poni fecit, qnatiuns sicut super fuudameutum Bernardi episcopi ipse laborauit, sic super hoc sui laboris fundamentum alius iu posternm istius Innocentii registrum inspiciens laborare possit. Registrum autem suum facit papa quilibet, hoc est librum ubi transcripta priuilegiorum omuium et literarum sui temporis super magis ardluis cansis continentur. Magnum est ergo fundamentum stabile super quod edificari possit strauisse, et scalam per quam ascendi poterit erexisse. Tercio quod sacramentum illud perniciosum, quod extor- quere solent archiepiscopi Cantuarienses a Meneuensibus episcopis in consecraciouibus suis super abiuracione iuris ecclesie sue, et quod uumquam controuersiam de dignitate ecclesie sue contra Cantuariensem ecclesiam mouerent, per eius operam et diligeuciam a domiuo papa prohibitum est et deletnm. Quarto. quod eius opera liberam de nouo electionem ecclesie Meueuensis dominus papa concessit, nullas omnino regi uel archiepiscopo partes iu electione facienda reseruans, et quod in fine literarum sacramentnm illud peruiciosum super abiuracioue iuris ecclesie sne ab electo fieri, papa prohibuit. Quiutum etiam adici potest, quod nitam Saucti Karadoci nobilis heremite et confessoris scriptam, cuius corpus quiescit in ecclesia Saucti Dauid, Romam primo itinere suo secum portauit, eamqne domino pape legens, super inqnisicione facieuda connersaciouis ipsius dum uiueret, et miraculorum post mortem, tribus abbatibus, de Alba Domo scilicet, et de Sancto Dogmsele, et Strata Florida reportanit. Quoram scilicet duo de Alba Domo Petrus, et Saucto Dogmaele Walterns, quoniam aduersarii ipsius fueraut, et ad cathedram Meneuensem hanelabaut, perquisiciouis huius gloriam eidem iuuidentes, literas domini pape suppresseruut, et rem tam ntilem totique patrie tam honorabilem impedientes, lucernam Wallie, quam uir bonus et probns ad honorem ecclesie sue terreque tocius laudem et gloriam accendere et super montem ut cuuctis luceret pouere uolebat, per maliciam extinxeruut. Unde et diuiuam nlciouem Sauctique Dauid indiguacionem merito postmodunn incurreruut. Non ergo parum profecit qui solus existens hec omnia fecit, et iu nullo prorsus articulo ecclesie sue pro posse defecit. CAP X. <1Secunda eiusdem commendatio.>1 Accidit interim, ageute in curia Giraldo et instancius negocia perurgente, cum sermone de ipso facto coram domina de Brekenniauc, spousa uiri predicti, Matillide scilicet de saucto Walerico, muliere mulierum perpaucarum, quidam de aduersariunculis eius tunc presens existens personam absentis multis uerbis asperis et in honestis dila- ceraret, impaciens delacionis et detractionis inique, quibus- dam extraueis, qui tunc aderant et hec audiebant, huiusce- modi uerba proposuit. Si de uiro quem sic lauiat et lacerat ille uerum audire uolueritis, talem ihsum esse qualem nuuc uobis paucis describam pro certo noueritis. Uir generosus est Giraldus, et de magnatibus ac principalibus Wallie uiris gentis utriusque originaliter propagatus, uir stature personaliter ample, formeque decenter ad dignitatena apposite. Item clericus, ut perhibetur, e cunctis Wallie tocius incomparabiliter optimus, et collectis regniAnglicani eruditissimis de precipuis et pocioribus uuus. Item uir prudens ac prouidus, domuique sue bene prepositus, et clericali conuersacioUe pndicus. Uos itaque uideritis si uir talis ad ecclesie regimen, cuius archi- diaconus et canonicus esse dinoscitur, et pro cuius eciam tautis nisibus diguitate laborat, digne uocari debeat et promoueri. Ad hoc autem quod de clericatu dixit, magistri Roberti de Bello Fago, canonici Salesberiensis, uiri literatissimi, dictum concordare uidetur, in cnius presencia cum de Topographia Hibernica nuper edita, et paulo ante apnd Oxoniam a Giraldo solempniter recitata, sermo fieret, ait, Quod de hoc libro mihi uidetur paucis et palam edisseram. Quia si de cunctis Anglie clericis, ubi multi sunt boni, uiginti meliores electi fuissent, quibns materia libri illius ad tractaudum cominissa fuisset, et per triennii spacinm, quia tautuna temporis se ad he Giraldus adhibuisse testatur, talem communi labore librum edidissent, dicerem eos reuera laudabiliter et egregie laborasse. Recte ergo inter meliores Anglie uumerari debuit, cuius labor solius uiginti meliorum laboribus digne potnit equiparari. Ad eiusdem quoque commendacionem facere potuit quod magister Galterus Mapus Oxoniensis archidiaconus, un- literatus et ernditns, circiter id ipsum temporis de illo Giraldi labore dicere consnenit, quod circumscripto residuo toto inscripta premia sola et digne pensata, opus et operam commendacione dignissima reddere poterant. Ad eius quoque laudem et laudis cumulum illud accessit, quod nullam etatem ad disciplinam amplectendum seram reputans, nullam ad perdiscendum longeuitatem sufei- entem existimans, nec minus iu itinere quam quiete, uel secus agendo uel cum aliis conferendo, nec ob corporis laborem animi exercitium excludendo, sed tam estate quam hieme lueubrando, noctesque diebus continuando, quic- quid temporis rebus agendis supererat urgentissimis, id totum usque in senium quoque, uel legendo uel scribendo, tam in hospiciis quam iu scolis studio dabat. CAP XI. <1Tercia eiusdem commendacio.>1 Cum hii duo felici copula iuncta et utinam finaliter ualde felici semel ut pluries secum de Giraldi labore conferreut, post diutiuam deliberaudi ac disputandi uacacionem, tandem in hoc conuenernnt, quod nemo quem nouerant adeo efcaciter, ut nidebatur, sicut et iste de Meueuensis ecclesie loqui poterat dignitate. Erat enim clericatu eximius et erudicione conspicuus, erat de utraque gente que Walliam inhabitat et utroque parente geuerosus, et iuxta patrie consuetudinem redditibus amplis quibus sustentari potuit hoc in agone preraunitus. Item animosus in aggrediendo et pertinax eciam in proseqnendo, sine qui- bus cetera cuncta minime ad hoc sufficere possent. CAP XII. <1Quarta eiusdem commendacio.>1 Abbas de Heuesham, cui nomen Adam, uir liberalis ac largus et religione conspicuus, Giraldum in adholescencia tunc constitutum diligencius intuens, circumstantibus ait, Multum iuuenis iste creatori suo gratus et obnoxius esse teuetur, qui geuerosum ipsum fecit et speciosum literis eruditum et morigeratum, et honeste snstentacionis pro patrie modulo sufcienter opulentum. Cum uersus plurimi et quam plurium in pape precouium metrice compositi coram ipso quandoque legerentur, hii uersus Giraldi iuter alios lecti precipuam a cunctis laudem obtinueruat. CAP XIII. <1Uersus aduentus primi in pape laudem editi.>1 Par iubar in terris stelle mirantur, et ima Sol nouus irradiat, sole stupente poli. Urbis et orbis apex, auimarum rector habeuas Huius et huius habeus, rex in utroque potens. Imperiale decus, et cleri culinen adeptus, Mitior ad Christum cuncta referre cupit. Sicut Alexander sic tempora nostra beauit Tertius Inuocuus, laudis honore pa- res. Omnia cum possit qui preminet omnibus Inno- Centius, innocuus est tameu atqne pius. Ergo Petri uauem, rector nou sorte sed arte, Et uigil et ualidus protegit atque regit. Concutitur sed non quatitur rectore sub isto, Navigat in portn, uauita Christus adest. Primo namque adnentu Giraldi, secundo scilicet apostolatus ipsius anno, feruens pape, sicut in rernm primordiis fieri solet plurimun, caritas erat, et Alexandri tercii uestigia sequi cunctis propemodum iu actibus dis- posuerat, sed uel ardore tanto processu temporis ex parte refngescente, nel pocius nominum malicia semper in domiuos deteriora loquente, iuxta rerum uarietates, uaria super his diuersorum carmina sunt prolata.' CAP XIV. <1Uersus adue)atus tertii in Giraldi conamendacionem.>1 Optinae sancte Dauid uirtus quem celsa beauit, Quem ueneratur, amat, dominum quem Wallia clamat, Magna leuat geutis quem laus, memor esto clieutis, Qui patitur bella tua scandat ut ille scabella, Obuiat errori, quem subdere gestit honori, Illius eris scutum, fac prelia u-incere tntum. Solus enim fatur, et solus in arma nocatur. Tydea per mundum res hunc probat esse secuudum, Quot Tydeus strauit docuit liber et nUmerauit, Sed tuus, alme Dauid, pugil inuumeros superauit. CAP XV. <1Uersus aduentus eiusdem in Giraldi laudem tanquam ad>1 <1ipsum apostrofando.>1 Spes tua Roma tibi defecit teque reliquit, Cede malis, mala sunt tempora plena malis. Alea causarum fallax tibi quid paritura, Quid falsi fratres preter iuiqua ? sile ! Qui bene pugnauit nil preteriens superauit, Qua, inquam, peruertat sors inopiua uices. Hectora qui strauit minor Hectore maguus Achilles, Cesare sic Brutus, sic et Achille Paris. Si palmam meruit bene puguans, fallitur ergo Quisquis ab euentu facta notauda putat. Troie defensor cum Troia corruit Hector, Laus tameu Hectoris et fama perhennis erit. Stat cum iure suo Giraldus, iuris amator, Et tutor, merito laudis houore uirens. CAP XVI. <1Uersus auloris ignoti in Giraldi similiter laudem et>1 <1cupiditatis detestacionem.>1 Giraldus girans discurrit ad ardua spirans, Pugnans pro patria, sumptibus, ore, uia. Pro re communi grauis incumbit labor uni, It propter ciues per mare, saxa, uiues. Transalpinando tocieus, tociens remeando, Per ualidum gyrum se probat esse uirum. Troie protector surrexit iam nouus Hector, Quem Dauai metuunt, quo feriente ruunt. Pro Danais illis nisi dimicet ensis Achillis, Troia frui sperat iure quod eius erat. Regno Troiauo quam nunc habet, Hectore sano, Arridet boua spes, hanc tameu impedit es. ' Es non permittit, quod diues Cantia mittit, Ylion ut redeat surgere Troia queat. Falsa facit ueris preponi sacculus eris, Calcat iudicium praua moneta pium. Erea suut uere nunc secula cum cadat ere Iudex iam uanus ere grauante mauns. Erea dona premunt leges, decretaque demuat, Iusticiam remouent, perfidiamque fouent. INCIPIT QUINTA PARS. CAP. I. <1De laudabilibus iterum Giraldi gestis et notabilibus.>1 Preterea ut iterum ad laudabilia quedam et uotabilia de laboribus eiusdem prosaice scripta reuertamur, iu hiis replicandis aliquamdiu mn mor:iri preter rem nou putauimus. Quibusdam igitu couferentibus ad iuuicem et admiran- tibus, quod uir tam litteratus, et in bonis ecclesiasticis copiose pro patrie modulo beueficatus, propter episcopatnm exilem tantisque curis et periculis plenum, tantopere laborauit, respousum eis in hnnc modum fuit. Quouiam ille si laborauit, houeste quidem et laudabiliter naultis ex causis laborauit. Primum, quia pro iure suo tueudo coutra aduersarios taui fortes, ad quod canonice quidem et nou coacte vocatus fuit, quia uon iu camera regis, uou iu curia sed iu ecclesia propria uuauimiter electus. Et hec fuit prima laboris sui causa, quoniam conscieuciam habuit sauam et iu nullo prorsus cauteriatam, quia uec coacta fuit eius electio nec procurata. Secunda uero quod uou solum pro iure suo proprio sed etiam pro iure ecclesie sue et digni- tate dudum deperdita laborauit, quod ins eciam iuri pro- prio omni tam causa quam casu propensius semper aute- posuit, precipnam et priucipalem hauc laboris sui causam constituens, accidentalem autem et tanquam accessoriam electiouem suam. Unde uou alia inteucione huic houeri se subicere proposuit, tautum scilicet in terris ecclesie tam dissipate reuocauds, et diguitate presertim restauranda, et in statnm pristiuum pro posse reuocauda martyriuru tocius uite sue tempore continuum subeuudo, quam si iu artissime religionis mouasterium propter solam auime sue salutem muudanis reuuuciaus omuibus se conferret. Proiude uouit hoc Deus, qui omnia uouit, quia maluit quidem et louge plus mauult pro iure ecclesie sne, quam- quam non obtento, longe plus solito tamen et promoto quidem et declarato, sic laborasse, quam si sedem illam mutns ut ceteri snper hiis et elinguis, piger, et deses iuutiliter optiuuisset. Tercia uero causa fuit, quod recta et regia uia iucedere si ius suum obtiuuisset, proculdubio proposuerat, a rapinis omnibus et illicite adquirendis ab- stiuere, paupertati proprie se conformare, uec ad dexteram nec ad siuistram declinare, nec maioribus inhiare, nec ad translaciouem aspirare, sed sua pocius sorte conteutum esse, et commissam sibi ecclesie sue modicitatem, totis nisibus emeudare, et cuucta ut sub breuitate simul et ueritate Deo teste complectar, cauonicam illam episcopalis uiri descriptiouem, totis iu se uiribus et uirtutum gradibus, per Dei gratiam adimplere. Si ergo interioris hominis illius uultum cousideres et uoluutatem attendas, exterioris hominis laborem nou repreheudes, presertim cum uoluntas in omni uegocio informet actiouem. Et quouiam quicquid agaut homines iutencio iudicat omues. CAP. Il. <1De secundo laudabili pariter et notabili.>1 Ad hec eciam laborem eius inauem simili forsau opiuioue coniectas, si solum autem euentum attendas, frustra forte uidebitur laborasse, si autem conatus eiusdem tam egregios et tam strenuos contra tantos aduersarios, regem scilicet et archiepiscopum et Angliam totam atten- das, qualiter eciam uec minis absterreri potnit, uec suis aut suorum dampuis, quos spoliacionibus crebris et rerum suarum iacturis publica potestas affligebat, a proposito reuocari, quin per septennium et amplius tam persener- auter coutra regnum fere totum solus iu utraque causa contenderet et dimicaret, uec iuefcacera dicere poteris eius laborem uec illaudabilem, quoniam tanti aduersarii in iure suo tante defensionis inuenerunt, et qui ius eciam ecclesie sue tam obscurum hactenus, et tanto quasi sopitum, immo sepultum tempore tam egregie resuscitanit et declarauit, perpetueque lucis iubare suis laboribus illus- trauit. Quod autem ad laborem et intencionem respiciat Deus et uou ad euentum uel profectum, manifeste docet alias Beruardus in libro de consideracione monens Eugeuium papam ad Romauorum instructionem, quorum quippe poutifex specialem gerere curam dinoscebatur, quanquam incorrigibiles esse uideantur, in hunc modum. Noli diffidere, curam exigeris non curacionem. Denique audisti, curam illius habe et non cura uel saua illum. Unde dixit quidam. Nou est in medico semper releuetur ut eger etc. Aut melius de tuis propono tibi, Paulus loquitur, plus omnibus laboraui, uou ait plus omnibus profui aut plus omnibus fructificaui, uerbum insolens religiosissime uitaus. Alias autem nouerat homo quam docuit Deus, quia uuusquisque secunduna suum laborem accipiet, nou secuudum proueutum. Et ob hoc in laboribus pocius quam in profectibus gloriandum putauit, sicUt alibi quoque habes id ipsum diceutem. Iu laboribus plurimis. Ita queso fac tu quod tuum est. Nam Deus qnod suum est satis absque tua sollicitudine et anxietate curabit. Planta, riga, fer curam et tnas explicuisti partes. Sane iucrementum ubi uoluerit dabit Deus, uou tu. Ubi forte . . . . . uerit, tibi deperit niclnil, dicente scriptnra. Red- det Deus mercedem laborum sauctorum suorum. Sic igitur et seruorum suorum quorumlibet laudabili intencione laboraucium quicunque secutus fuerit uel prouentns uel euentus. Item et ad noc quoque illud Ieronimi ad Pauli- num iu primo bibliotece prologo facit. Iugeuium docile et sine doctore laudabile est, nou quid iuuenias, si quid queras, consideramns. Mollis cera et ad formandum facilis eciam si artificis et plaste cesset mauus, tamen uirtute totum est quicquid esse potest, sicut et omue auimal esse potestate dici solet. Sic ergo Meneueusis ecclesia quem- admodum aliquando iu esseutia fuit, sic et adhuc reuera uirtute et potestate metropolis est. Uude uou quid inueuiat qui adhoc iuteudit et laborat, quia fata causarUm suut perambigua, sed quid querat et cupiat atteudi debet. Habilis est enim et apta ad suum inicium redire, annis iubileis iam multis elapsis ecclesia Meneuensis, si uuquam in ea de cetero rector emerserit aut regeudus qui uices rerum ac temporum et causarum aleas ausus fuerit experiri. CAP. III. <1De tertio laudabili pariter ac notabili.>1 Unde quod super oc magisti-i G. labore duo princi- pales Wallie uiri, alter Uenedocie princeps alter Powisie dixere, hic inserere preter reiu uon putani. Lewelinus Ueuedocie piinceps, conuocatis terre sue raagna- tibus, curiam teneret magnam, processit in fine prandii coram omnibus uir quidam lingue dicacis cuiusmodi lingua Britannica sicut et Latina Bardi dicuntur. Unde Lucanus, Plurima concreti fuderunt carmina Bardi, et cuna sibi tam uoce quam rnanu silencium indiceret, talem proposuit questioneu. Quero, inquit, utnum pocius et honestius eecto Meneuensi foret ? sic enim archidiaconus tunc ab omnibus uocabatur, ipse tameu archidiaconum et non electum se uocabat. Au causam super dignitate Sancti Dauid tauto tempore sopitam non suscitasse, si uon datum ei fuerit optatum eaudem ad finem perducere, an sic eam inchoasse, et effectui mancipare non posse ? Cum autem mora non modica taciturnitas omnium cum murmure quodam subsecuta fuisset, primus omnium princeps ipse tale taudem responsum dedit. Quod mihi, inquit, super hoc uidetur absque preiudicio uobis edisseram. Dico longe melius et laudabilius electo fore iura Saucti Dauid, ne nimio silencio deperirent, contra tantos aduersarios et Angliam totam ueudicasse, quamuis tameu euincere non possit. Quia quamdiu Wallia stabit uobile factum huius et per historias scriptas et per ora canencium dignis per tempora cuncta laudibus atque preconiis efferetur. Qui enim quidquid potest facit, et nichil probitatis aut uiuaci- tatis omittit, forte etsi contra notum euenerit, laudem nichilominus dignam promeruit. Non enim uel lusor in aleis bonus, nel miles in bellis strenuus, semper quod uolet obtinebit. Fauor autem omnium et plausus dictum prin- cipis est subsecutus. Item cum die quodam circa tempus idem Powisie princeps atque Keneiliauc Weuonwen proceres terre sue uirosque maiores in consessu quodam et colloquio secum haberet, et de labore Giraldi mencio fieret, sicut per Walliam et Angliam confabulandi materiam multis tunc temporis dabat, ait ipse. Magnas multociens werras Anglie Wallia nostra monere solet, sed nunquam tam grandem tamque grauem mouit ei, sicut hiis nostris diebus per electum Meneuensem, qui regem et archiepiscopum totumque simul Anglie clerum et populum propter honorem Wallie, tantis tam diuturuis et continuis infestare nisibus et molestare nou desistit. Nostre nimirum werre si per estatem durant ad pacem hyemali tempore re- uertuntur, nec uisi per annum ad plus uel eciam dimidium durare solent. Huius autem werra per quinquennium et amplius incessanter iam durauit. CAP. IV. <1De quarto laudabili poriter et notabili.>1 Item ut nou solum racionibus sed eciam exemplis ad hec utamur, si Troianum excidium nudum aspicias et ex eueutu solo facta compenses, Hectoreas laudes quas predicat orbis, quia tam strenue pro patre patriaque dimicauit, iuuidus et iusolens euacuabis, sed ut tali temperes a censura, audi poetam: Careat successibus opto Quisquis ab euentu facta uotanda putet. Et idem, - Hectora quis nosset felix si Troia fuisset, Ardua per pi-eceps gloria strauit iter. Item ad idem, Nou est in medico semper releuetur ut eger, Iuterdum docta plus ualet aite malum. Unde et Aristoteles, Nec medicus semper sanabit nec oratoi semper persuadebit, sed si ex contingentibus niI omiserunt, satis utrumque propositam diceuius habere disciplinam. A simili quoque dicimus, quia si Meueuensis ecclesia semper felix, semper fecunda fuisset, nunquam iure suo, nunquam dignitate priuata, quis fortes et fideles eiusdem filios matris honorem constanter amplexatos dignoscere posset? Quis pigros et desides et in uecessi- tate desetores, ac prorsus ingratos ideoque extirpacioue diguissimos, tamquam hedos ab agnis discerneret, dignis illos laudibus attollendo, istos uero perpetuo notabiles ignoiuinia deprimendo ? CAP. V. <1De quinto laudabili paritcr ac ?iotabili.>1 P1-etei-ea rex Aiiglie Iohannes adeo in utraque causa magistro G. se totis iiisibus opponebat, tuui ut sibi prouideret, tum eciaiu ut archiepiscopo cui niultum obse- quebatui- <1in>1 lioc placei-et, taLiquam ad effectum alterutra si processisset, secure de cetero iegnare non posset. Unde litteras et nuncios tociens Romam ob hoc destimare cui-auit pape supplicans, et curie significaus, quod si uel illum ibi protnouerent, qui de Wallia oriundus erat. et principes Wallie consanguinitate propinqua contingebat, uel metropolim in Wallia unde gens illa superbiret, forte reformat-ent,pacem regni sui propter nacionem illa m effera1u et effreneui facileque rebellem, non mediociter pertur- barent. Ad hoc etiam regem Othonem nepotem suum, qui ualde fauorabilis in curia Romana tunc temporis erat, in euudem modum contra magistrum G. scribee procura- uit. Quippe qui ad nutum archiepiscopi tam iu hiis quam in aliis, qui et cancellarius eius et principalis consihrius necnou et iusticiarius erat cuncta faciebat. CAP. VI. <1De sexto laudabili pariter et notabili.>1 Propter prescriptas itaque causas cum nostris diebus Meneueusis ecclesia iam bis uacasset, et primo fuisset magister G. quamquam tunc adolescens, principaliter nominatus, secundo nero cum maturiores iam ageret anuos singulariter a cunctis et unaniraiter electus, per regiam tamen utraque uice potenciam impeditus fuit et nou promotus. Hec est enim iu Anlia regula nou fallens, quod nemo de Wallia oriundus cuiuscunque probitatis fuerit aut bouitatis in Wallia episcopari debet, sed pro- bissimo Walensi et dignissimo uilissimus Angliens in hoc est preferendus. Quatinus, ut dicit Augustinus in comparacione clerici et monachi, quia sicut malns choraula bonus symphoniacus est, sic malus monachus bonus clericus, et eodem modo, sic malus Anglicus bonus Wallicus, hoc est, malus et indignus in Anglia, bonus satis et dignus in Walia. Uerius autem dici poterit, quod nec omnis in Auglia bonus, nec omnis in Wallia malus. Sicut enim habetur causa xvi Q. iutra caput, lege epistolam, ubi ait Augustinus. Nichil mihi occurrere aliud potuit nisi non esse uiam dandam seruis Dei ut facilius se putent eligi ad aliquid melius, si facti fuerint deteriores. Et enim monachis facilior lapsus et ordini clericorum fit indig- nissima iniuria. Si desertores monasteriornm ad miliciam clericatus eligantur, cum ex hiis qui in monasterio perman- ent, non tamen nisi probaciores atque meliores in clerum assumere soleamus. Nimis etenim dolendum est, si ad tam ruinosam superbiam monachos exigimus et clericos tam graui contumelia dignos putamus, iu quorum numero sumus, cum aliquando eciam bonus monachus nix bonum clericum faciat, si assit ei sufficiens continencia et tamen desit iustructio necessaria, aut persone regularis integritas. Est antem Anglicorum in hoc intencio talis, quatinus ad nutum eorum Anglici prelati Walenses cum rebellare ceperint, ut crebro solent, sentencia statim excommunica- cionis inuoluant, ut quos gladio domare non preualent materiali, saltem illo, qui magis ibi timetur, id facere possint spirituali. Uerumptameu oculus iste simplex non est. Uideas enim si ob hoc a prelatis suis, qui gregis sibi commissi tam iu corpore quam anima pro posse salutem curare tenentur, propter humanum solummodo fauorem, Sathane tradi debent, quia uidelicet, contra gentem inimicam pro patria pugnant, pro libertate laborant. Rex autem Henricus Secundus per industriam et per prouiden- ciam exquisitam, a domino papa rescriptum et quasi priuilegium impetrauit, ut si qui homines sui spreto curie sue iudicio rebellare magis et pacem regui sui turbare presumpseriut, et semel ac secundo commoniti resipiscere noluerint, ab archiepiscopis et episcopis, sublato appella- cionis remedio, excommunicentur. Istud autem propter Walenses solum qui, cum iu remotis quibusdam regni Auglicani partibus constituti sint, diuersas ab aliis genti- bus et leges et linguana et consuetudiues habent, perquisiuit. CAP. VII. <1De septimo laudabili pariter ac notabili.>1 Ceterum prima vice qua magister G. ad ecclesiam Meneuensem uocatns fuit, Anglorum rex Henricus Secun- dus conuocatis coram se archiepiscopo Cantuariensi, nomine Ricardo, cum suffraganeis suis fere cunctis, dum consilium ab ipsis super episcopo sedi illi uacanti pre- ficiendo quereret diligenter, responderunt illi, quia cum ydoneus de ipso ecclesie corpore reperri posset, ordinacius inde quam aliunde foret assumendus, magistrum G. uniuersi fere et singuli in exemplum propouentes. Uerum cum archiepiscopus post alios omnes demum adiceret quod pieter literalem instructionem et clericalis coutinencie maturitatena strenue probitatis eum esse nouerat et animose uiuacitatis, rex tum demum qnasi uerbis archi- episcopi maius messe pondus agnoscens respondit, et animi sui conceptum sic declarauit. Nec Cantuariensi ecclesie uec corone regie expediret, quod uir eruditus et probus, presertim eciam de Wallia oriundus et tam geuerosus, iu Meueuensi ecclesia fieret prelatus, aperte sic innuens tam coutra regnum Anglie quam eciam sacerdocium fore, Walliam iterum metropolitana dignitate gaudere. Epis- copus autem Wigornensis boue et sancte memorie Rogerus, qui hec magistro G. secreto retulit, subiunxit dicens et asserens, quod plus diligere debuit lougeque plus appetere tautorum uirorum in tali audiencia testimonium tantum quam episcopatum illum. CAP. VIII. <1De octauo laudabili pariter ac notabili.>1 Eisdem quoque diebus cuiu magister Girardus Puella qui postea Couentrensis episcopus fuit, cameram intraret ubi rex cum archiepiscopo et episcopis erat super- hiis tractaus, dixit ei rex ludicro scilicet et non serio, Magister, modo poteris episcopus esse, si uolueris, in Wallia, scilicet apud Meneuiam. Ad quod ille, Quiuimmo magister Iohauues Coruubiensis qui linguan Walensicam nouit ibi preficiatur. Ad hoc autem Eliensis episcopns, scilicet G. Ridellus, qui auimum regis nouerat, puta qui consiliarius eius et secretarius erat, respondit. Magister, nunc dixistis quare ibi episcopus nou erit. Ad quod magister, Quia linguan, inquit, gentis illius nouit, non erit ibi episcopus, cu(u tamen sit clericus optimus? Preficiantur ergo Walenses in Anglia prelati Anglicane lingue prorsus ignari et Anglici in Wallia lingue illius similiter inscii fia- ut pastores, et bouos habebitis utrobique predicatores. A-chiepiscopus autem Ciautuariensis Hubertus in hac ultima magistri G. electione propter presci-iptas causas se totis ei uiribus et nisibus omnimodis opposuit, timens, scilicet, ne si uir talis, quem bene nonerat, in prmcipali Wallie cathedra promoueretur, quod quidam iu pristinam eius dignitatem proclamaret. CAP. IX. <1De nono laudabili poriter et notabili.>1 Uerumptameu licet promocionem eius per utramque poteuciam tam regis quam suam impednet, nichilomidus quod uerebatur accidit ei. Duplex enim, ut diximus, magistri G. cansa fuit tam electionis propiie quam digni- tatis ecclesie sue, quam semper principalem coustituit, puta propter qnam promoueudam totum reuera laborem assumpsit. Archiepiscopus autem utramque timens, ad primam extinguendam, causa secunde tanqnam prioris consecutiue, quatinus uua extincta extiugneretnr utraque, modis omuibns elaboranit. Primnm igitnr ad corrum- peudam Meueuensem ecclesiam ut cauouici coutra factum suum uenirent se conuertit, quam demnm adeo corrnpit, quos scilicet iu ea corruptibiles inueuit donis ac promissis allicieudo, quos autem firmioris constaucie reperit bouorum suorum spoliaciouibus per regiam potestatem iu partibus illis iugentem, quam ad mauum habebat, et siue qna parum profecisset affiigendo, qnod deuique contra magistrum G. nou solum super electionem, uernm eciam in cau- sa dignit- atis ecclesie proprie communiter stareut nuiuersi. Et quamquam publica potestas adeo demum iuvalesceret et deseuiret, quod nec apud Meneuiam pro cuins dignitate patrieque tocius laborabat houore, nec a proximis et nec- essariis suis in partibus illis hospicio suscipi posset, cum regis et regni publicus hostis declamaretur, nec clericns eum sequi uel ei assistere, nec laicus ausus erat, utramque tameu causam coustauter prosequi uou cessauit, donec a parte aduersa curiam quoque Romanam, cui semper inniti solet, corrumpere similiter, si tamen pecunia corrumpi posset, fuit attemptatum. Et nou solum suos nerum eciam ipsum primo rebus suis et redditibns qnibnsdam deinde uecturis et sarciuis sub alis eciam ecclesie et iu cimeterio sacro constitutis, spoliari procuratnm fuit et presumptnm. Tuuc eciam cum solus esset et spoliatns, pertotnm reguum publicus hostis declamatus, nec socinm ob hoc nec sequacem habeus, tardum tameu archiepiscopo fnit, qnod internentu magnorum uirorum coucordiam cum ipso demnm inire potuit, tam ipso iu bonis ecclesiasticis commode beneficiato, quam aduersariis eiusdem omnibns a promocioue ad quam hauelauerant prorsus exclusis. CAP. X. <1De decimo laudabili pariter ac notabili.>1 Archiepiscopus ergo quamquam fultus opuleucia tanta tautaque poteucia, tam regia qne urgeutissima fuit, quam ecclesiastica, totnmque fere regunm Anglicanum et sacer- docium secnm habens, et qnod omnium adminiculorum suorum ueliemeuti:simum fnit, regis Othouis erga papam et curiam, ut diximus, pro ipso supplicacionem, magistrnm G. uec ignauum innenit uec indefensnm. Qui contra tot et tanta presidia tam longam sustimuit luctam solus- Demum eciam undique spoliatus, omnique sequela desti- tntus, sic tameu affictus et immoderanter oppressus, donec fracto podio suo nubibus inherere non potnit, ad pacis et concordie bonum inclinari non preualuit, nec unquam ecclesie sue defuit, donec ei primitus ablato adminiculo, cui tam firmitem inniti solet, Meneueusis ecclesia, pro cuins houore et dignitate tantum laborabat, peuitus corrupta defecit. CAP. XI. <1De undecimo laudabili pariter et notabili.>1 Tautus igitur aduersarius et tam potens cum tot ad- miniculis et tantis, qui et reges secum complices habebat et coadiutores, tam Alemannicum scilicet quam Anglicau- um, magistrum G. in utroque iure tuendo, tam ecclesie sue quam proprio, absque defensione non inuenit. Ad quem pariter impugnandum seque tuendum, sicut post concordiam factam pluries ipsemet assertiue proposuit, xi milia mar- carum expenderat, preter clericos suos plurimos et ser- uientes bonos hoc in conflictu rebus humanis exemptos. Unde cum electio magistri G. sic eris oppressa pondere nimio demum extincta fuisset, tercio reuersus a curia Rothomagum uenit. Quem uidens archiepiscopus urbis eiusdem bone et sancte memorie Walterus de Constanciis dictus ait in audiencia magna. Archidiaconusiste nil per ignauiam amisit aut pigriciam, sed nemo adeo fortis quem fortitudo maior aduersans et contraria potestas multiplex expuguare nou possint. Presertim eciam ubi sicut uec uires eque uec facultates, sic non equali lauce ius et iniur- iam trutiua libraus. Cui etillud Euodii consonare uidetur, Sine culpa uincitur houeris iinnaensitate qui ad portandum sarcinam etsi impar tameu deuotns occurrit. Uude Seneca ad Lucilium, Nou est uir fortis qui laborem fugit, et si uon crescit ei animns ex ipsa rerum difcultate. Laudem itaque si uou meruit saltem culpam uitare debuit, qui qnod potuit fecit. Nec ex contiugentibus quicquam omisit, qui contra tot aduersarios et tautos, litibus aut sumptibus frangi nequiuit, qui etiam nec minis principum nec dampuis rerum nec periculis inaris uel aeris uel Alpium nel latronnm uel eciam falsorum fraterculorum abiterreri potuit uel fatigari. Unde si perliennem Pniameius Hector landem optinuit quia pro patre patriaque tam strenue militauit, quamquam iu eius defensioue cnm Troia pariter uterque' occiderit, magistro G. qni pro ecclesie sue iure patrieque tocius houore tam egregie laborauit, et causam status autea tam obscuraum ut de iure suo proprio taceam, adeo suo labore declarauit et in optimo statu posuit, cur iuquam, ei cum causa status stet adhuc integra, stet eciam ipse superstes, nisi quouiam mundus iu maliguo positns est et emuloruiu inuidia que pascitur in uiuis uiuosqne depascitur uunquam uisi post fata quiescit laus quam mernit deuega- tur ? CAP. XII. <1De duodecimo laudabili pariter et notabili.>1 Ad hec eciam cum predictas ob causas Romam magister G. iam ter trausierit, bienuio solum postmodum elapso, se totum et opera sua intra se colligens, apostolornm limiua causa peregrinaciouis tantum et deuociouis ut qnarto peteret, iucunctanter apposuit, quatinns qui tales ob causas quamquam diuersas ambas tameu houestas et iuxta iuteuciouem prius expressam que totam informat reuera meritorias, tociens laborauerat, semel saltem pure propter Deum ad interioris hominis emendacionem utiliter et efcaciter homo exterior uexaretur, ut sic macule cuncte ab euo toto contracte, nec non et cautionis illins in concordia cum archiepiscopo facta minus honeste per poteuciam utramque uiolenter extoite, per uie labores et elemosiuarum largiciones, per staciones et relaxaciones, per ueram con- fessiouem et apostolicam demum absoluciouem indubit- auter abstergerentur. A festo nimirnm Epiphauie usque ad Quadragesimam, et per totum Quadragesimale tempus, quo continue singulis diebus sunt staciones, sicut a beato Gregorio papa statute suut et ordinate, nec nou et basili- carum per urbem dedicaciones, multe tam a summis ponti- ficibus quam et cardiualibus facte, et relaxacioues date usqne ad clausum pascha sicut scripto comprehendi fecit et auuotari, auuos relaxaciouis habnerat nouaginta duos, et ut ceuteuarii numerus plene adimpleretur et cum augmento, hospitalis Sancti Spiritus, qui locus scola Anglicana dici solet, ab Inuoceutio Tercio qui tunc prefuit egregie cou- stitutus, se fratrem fieri procurauit. Iu quo septime partis iuiuucte peniteucie relaxacionem obtinuit, et in hoc ipso preterea omnium ecclesiarum urbis Romulee tocius et ab- baciarum, tam iutra murornm ambitnm contentamum quam iu suburbiis adiacentium, quarum numerus qnadringente quiuque miuus, missarum et oracionum et beueficioram omnium que in illis fiunt, particeps fieri meruit. CAP. XIII. <1De decimo tercio laudabilipariter et nolabili.>1 Ad hec eciam ecclesias et ecclesiastica beneficia cnncta, quorum quedam puerilibus annis dum indignus fuerat data, quedam a parentibus et cogmatis carnaliter ei collata, et per potenciam dignioribus forte sublata, uel per curiam curis et ainbitu plenam, nel aniis modis quibuslibet illicitis adquisita, in manu domini pape resignauit, seque paterno eiusdern consilio super uite sue de cetero statu animeque salute ex toto commisit. Ipse uero de mera gracia et dono suo ante discessnm eiusdem ei cuncta restituit, qualiter eis utendum eaqne regerdum, qualiterque deinceps uiuendum et fini prouidendnm, salubriter iniunxit. Si ergo magistri G. labores dici debeant prorsus inanes diligens lector attendat. CAP. XIV. <1De decimo quarto laudabili p?aritcr et uotabili.>1 Cetermn obiciet aliquis uel obicerre potent, quia si magister G. talis esset qualis hic depingitur ad altiorcm absque dubio gradum olim promotus fuisset. Ad quod illud Ierorimi in libro epistolari responderi potest. Maius est episcopalem uirum esse quam episcopum, maius epis- copio dignum quam in cathedra collocatum. Illud enim uirtutis est, hoc fortune, illud bonorum tantnm, hoc com- mune. Unde et ibidem et in eodem, Minus est tenere sacerdocium quan mereri. Qui pnedictis enimuero modis et adipiscuntur et tenent, periculose quidem et dampnabi- liter tenent. Potuisset autem magister G. si per principis potenciam promoueri uoluisset, dudUm inter alios cornutns iucedere. Oblati nempe sunt ei episcopatus in Wallia duo, et ainbo recusati, et in Hibernia tres episcopatus et archi- episcopatus nnus, quos similiteromnes recusauit. Defuncto namque Landauensi episcopo bone memorie Willelmo, comes tunc Moritonii Iohannes episcopatum illum, qui pro parte maiori in eius terra scilicet de Wlatmorgan fuerat, et penes quem fratre ipsius rege Ricardo in transinarinis Palestine regionis partibus agente potestas tunc residebat, obtulit ei. Et circiter eadena tempora Bangoriensis ec- clesia, propter quarn lnospitalarius postea laborauit Alanus, magistro G. a cancellario et legato Willelmo de Nunchamp, qui uices regis in Anglia tunc geiebat, constanter oblata fuit. Item comes Iohannes quando in Hiberniam a patre trausmissus fuerat, magistro G. cum ipso pariter a rege transmisso, episcopatum Geicifordensem quem et Fernen- sem dicunt tunc uacantem obtulit, quem quia suscipere noluit, obtulit ei et episcopatnm Lechelinensem tunc simi- liter uacantem, in unam diocesim, sicut olim fuisse dicitur, adiungendam. Nunc autem ultimo post trinos labores ad curiam factos cum in Hibernia inter amicos et cognatos, quorum copia ibi grandis et a quibus uocatus fuerat aliquamdiu moram faceret, interim Guaterfordensi sede uacaute, Meilerius tunc Hibernie iusticiarius, penes quem residebat totalis sub rege potestas, magistro G. qui con- sobrinus eiusdena fuit, episcopatum illum obtulit, cum instancia magna rogans attencius et monens quatinus ecclesiam illam snsciperet, dicens bonam et utilem fore, et inter amicos, et exinde ipsum maiorem ad honorem in breui quidem assumi posse, mnltis in hunc modum suadens uerbis, sed non persuadens. Nec longe post metropolis ecclesia uacare cepit Cassiliensis, que dignitas est tocius Hibernie de maioribus una, nouem habens suffraganeos <1et>1 terras iuxta patne modulum la tas et amplas. Hanc etiam dignitatem magistro G. iusticiarius constanter obtulit. Ecclesiam quoque Meneuensem, si canse dignitatis re- nunciare uoluisset, pluries eidem oblatam fuisse palam fuit. CAP. XV. <1De decimo quinto laudabili pariter et notabili.>1 Eisdem quoque diebus clericus quidam mentis alienate' qui curiam iusticiarii Hibernie sequi solebat, iuuentutem curie lubricis et ludicris uerbis delectando, ciebio in et pro ipso quoque statim respondendo sermonem huius- cemodi proterebat. Magister Giralde, uis episcopatum Guaterfordensem habere ? Nolo. Uis episcopatnm Guaise- fordensem ? Nolo. Uis Ossiriensem? Nolo. Uis Lech- elinensem ? Nolo. Uis archiepiscopatum Cassiliensem ? Nolo. Demum autem subiciebat, Uis episcopatum Mene- uensem ? et incontinenti alta voce et rotunda respondebat, Uolo, et tunc in inaguum se risum magnumque cachinnum resolvebat. Porro quoniam interdum respondendum est stalto ne sibi sapiens uideatur, nel pocius ad uerba indis- creta, quoniam a discretis audita, alia prorsus et alia in lniis et in aliis racio, pactum reformauit, sicut in sequentibus palam erit. Omnes enim tamWallie quam Hybernie oblatos honores diuersis ex causis constanter recusauit, primos scilicet tum quia adholescens adhuc fuerat, tnm qnia pauperes erant et iuter barbaros, tum eciam quia liberalibus adhuc disciplinis et maxime theologicis studiis amplius indulgere uolebat. Alios autem et ultimo presertim oblatos, quia nunquam ab Hibernicis uel etiam Walensicis alienigena quiuis, guan- tumlibet bonus et ydoneus, nisi per publice potestatis uioIenciam eligeretur. Sic autem promoti chorite sunt omnes et intrusores. Non eni1n in Anglia uel terris ad- iacentibus eligit hodie clerus, non capitnlum non conuentus. Cuui enim ad ecclesiam aliquam tres uel quatuor nomin- antur, ille reue1-a solum eligit quisquis canticum laudis tremula uoce pi onunciet, qui que(n uoluerit illorum assumit. Uinbratiles enim tantum et non substanciales nec eciam spirituales sunt hodie in finibus istis electiones. Proinde quoniam ad Meneuensem ecclesiam quamuis paupercula1u uocacio ipsius et electio canonica prorsus fuerat et non coacta, sicut predictuin est, ad illam animum suum post inultas et Lnultorum instancias denique totaliter iuclinauit, nec honestum quippe nec tutum reputans tali, prout uidebatui-, diuine disposicioni resistendum. Scrip- tum enim nouerat, Hoc uelis quod Deus uult, alioquin curuus es. In hac etenim opinione, quamquam deceptoria, - non solum ipse sed et patria fere tota propter circum- stancias multas et causas preassignatas tunc temporis erat. CAP. XVI. <1De decimo sekto laudabili pariter et notabili.>1 Nouit hoc uir ille bonus et sanctus Cantuariensis archiepiscopus Thomas, qui per obsequium curie regisque potenciam se promotum attendens, in manu pape Alex- andri Tercii dignitatein sic adeptam nltro resignauit, dicens prornocionem suam talem, tam sue persecncioni quam ecclesiastice quoque perturbacioni, causam reuera dedisse. Papa uero uiri constanciam uidens et religionem, factamque in ipso repente tantam dextere excelse mutacionem, qui contra tyrannidem tantam se pro domo Donaini ecclesieque libertate tuenda sub tanto discrimine murum opposuit, de auctoritate sua et gracia mera quod resignanerat totum ei cum integritate restituit, quod nisi factnm fuisset frnstra quidem super uiciosum fundamentnm edificasset. CAP. XVII. <1De decimo septimo laudabili pariter et notabili.>1 Circiter autem dies electionis et uexacionis predicte cum in presencia domine de Brechene, cui nomen Matillis, que mulier prudens erat et honesta domuiqne sue bene preposita, de labore magistri G. sermo fieret, sicut et tunc temporis per Angliam et Walliam creberrime fiebat, materia loquendi et admirandi multis in hoc data, cum diceretur a quodam, ualde mirandum magistrum G. qui centum marcatas reddituum uel plures habebat, propter tam pauperem ecclesiam xx. marcas in redditu uix habentem, et in paupere terra et hostili, tantum laborem assumpsisse, et cum in magna audiencia hoc dictum fuisset, cunctis fere qui aderant in eandem sentenciam concor- dantibus, sola mulier illa uere mulierum perpaucarum respondit, se longe secus iu hoc sentire, dicens et asserens, quod si uirilem sexum ei natura benignior et litterarum erudicionem cum ordinibus industria pariter et doctrina dedissent, mallet apud Meneuiam pauperem quam apud Herefordiam diuitem, ubi et filius eiusdem tunc electus fuerat, episcopali preelacione gaudere. Admirantibus autem cunctis cum hoc dixisset, racionem subiunxit talem dicens, quod apud Meneuiam ubi adeo ecclesia fuerat dilapidata et teiris inultis et amplis destituta, presertim quoque pristina dignitate priuata, uirilis animi nigor et uirtus ad reuocandum et reformandum enitescere possent. Apud Herefordiam autem ubi nulla sublata sed omnia plena, multum quidem dapis et rixe parum. Apud Meneuiam ergo probitatis experiende et strennitatis exer- cende matena magna, quamquam cum inquietudine mnlta, quod reuera magistrum G. si bene nouimus eum ad tantos labores aggrediendos et animanit et armauit. Apud Herefordiam autem ubi lucta nulla, quies quidem et copia lauta, uirilitatis autem et uiuacitatis materia pauca. Occulta sunt ergo iudicia Dei, que tantam ecclesie illius emendacionem, terreque tocius honorem, uel propter peccata populorutn, per qne tam tyranni regnare quam ypocrite presidere permittuntur, uel ob alias causas nobis ignotas, procedere non permisit. CAP. XVIII. <1De decimo octoua laudabilipariter et notabili.>1 Quiddam eciam in Cantuariensi ecclesia nostr is diebus accidit haut dissimile non reticendnm. Post transitum = beati martiris Thome tam gloriosum, duo principaliter nominati fuerunt a conuentu metropolitane Sancte Trini tatis ecclesie et principi oblati. Prior scilicet eorum precipue magister Odo in quem solnm omninm uota conuenerant, et secundario prior Douoric Ricardus ut iuxta regni consuetudinem duorum uel plurinm optio principi daretum. Rex autem Hemrmcus ad quem nocati transinarinas ad partes accesserunt, per cantelam exquisi- tam separatim animum utriusque pretemptans, quomiam priorem primum inflexibilem repperit, nec minimum ex articulis illis de qnibus inter ipsum et beatum martirem contencm fuerat remittere uolentem, alterunm autem ad nutum ipsius omnia concedentem et in omnibus consen- ciemtem, eius electioni assensum adhibuit. Uter igitur elegit, an conuentus duorum optionem offerens, quamquam in alterum solum totis si liceret et liberum esset uotis iutendens, an princeps qui de oblatis quem uolebat assumpsit? Nonne ergo sic promoti sunt chorite et tanquam statue manu hominis facte ? Sic itaque promo- tus, sic et non aliter tante dignitatis ofcium est executus, adeo ut quascunque libertates ecclesie decessor eius uir sanctus, multis primum allegatis, tandem capud suum allegans feliciter euicit et adquisiuit, omnes ille per incuriam ne dicam ignauiam proh dolor et dampnum uix unquam repanabile perditas ne permisit. Unde cum morbo decumberet quo paulo post occubuit noctu in sompno uocem hanc termbilem celitus emissam audiuit. Dissipasti ecclesiam meani et ego ei-adicabo te de terra. Sed utinam de terra morientium et non uiuentium, de terra quam terimus, non terra quam querimus, de terra laboris et sudoris, non de terra dulcoris et decoris. Occulta sunt ergo iudicia Dei sed nunquam iniusta. Si talis enim martiri pontifex primo loco uel eciam secundo successisset, qui strenue defenderet quod sub tanto discrimine capitisque periculo sed felici commercio uir sanctns euicit et uiriliter obtinuit, pro carnali corona corrnpta in terris incorrnpti- bilem et inmarcescibilem sumens in celis, Anglie clerus miserrime suppeditatus nunc et oppressus, continua debitaque libertate gauderet, quam quidem nisi per san- guinis iterum pastoralis effusionem uix nllo poterit tempore, tyramica presertim regnante prosapia, recnper- a re. Fructum itaque grandem hac spontanea qnasi iactura sibi diuina prouidencia preuidit, ut creditnr, in posterum eliciendum, quatinus ex pontificali denno con- stancia et consecutiua demum martirii gloria, et fidelium deuocio iam quasi languescens et sopita per miracula resuscitetur et fidei feruor qui iam refrixerat ut igne cantatis reflamascat, signis recrebrescentibus et prodigiis, tanquam follibus quibusdam et uentilabris, exagitetur. CAP. XIX. <1De undeuicesimo laudabili pariter et notabili.>1 Ut autem ad rem reuertamur, occasione electionis magistri G. tam canonice facte et tamen cassate, iuter carnale matrimonium et spirituale collacionem hic fa cere, nec superfluum nec inutile reputauimus. Sicut enim in matrimonio carnali consensus expressus inter legitimas personas sponsum facit et sponsam, sic et in spirituali consensus eligencium per canticum laudis expressus, electum dum modo consenserit et legitima ad eligendum persona fuent, sponsum et ecclesiam sponsam facit. Unde sicut ibi, si pei falsa forte instrumenta et perinra, diuorcio celebrato, ad alias transierint nnptias, ecclesia militante que decipi potest hoc permittente, quoad triumphantem tamen que non irridetur, eius scilicet in conspectu qui omnia nouit et acutissime cuncta cernit atque discernit, matrimoniale nichilominus uinculum manet, et adulterium utrimque perpetuo plectibile committitur. Ita et hic, et sicut ibi matrimonium iniciatum in consensuum expressione, consummatum autem in carnali commixtione, ratum ubi inter fideles, ita et hic, iniciatum in electione, consum- matum in confirmacione, ratum in consecracione, plenum tamen et perfectum utrimque, quoad sacramenti misterium, est iniciatum, quamuis nec ratum nec consummatum. CAP. XX. <1De uigesinLo laudabili pariter et notabili.>1 Ad hec autem et illud apponendum hic uidetur, quod et Rome et Bononie et locis ubi ius uiget quamplurimis, quasi casus nouus nostris diebus erersus libris legalibus et canonicis per scolariuin diligenciara est annotatus, qualiter magister G. solus in libertatein tam ecclesie sue qnam suani proclamauit, toto collegio seu capitulo renitente simul et reclarnante, et qnarnquam solus tamen ob fauorem libertatis ad causam status agendam et pro- sequendam admitti dignus et de iure non recusandus. Unde et argumenta que ad hoc in curia Romana uel introducta fuerant uel introduci poterant, quedam et hic apponemus. Et primo, qnia unus de collegio seruorum ad eripiendum se et alios a ser-uitute, unus eciain fratrum in ser-uitute constitutoruin ad eripiendum se siniul et fratres nec nou et patrem et matrem, ipsis eciam reclamantibus et renitentibus, ob fauorem libertatis agere poterit, sicut in iure cautnm est, Digestis, De liberali causa, lege pi-ima et secunda et Codice De liberali causa, l. principaliter in fine legis. Sic et unus de ecclesie collegio ad eripiendum se et fratres a subiectione indebita, ad1nitti debet. Expressum est eniin ai-gumentum. Item, cum aliquis nendicat aliquem in ser ituteni dicendo eum fore sibi et alii coinmunem, cum bene possit ageie sine altero, ut dicit lex, multo fortius ubi de liber- tate contenditur. Item, ubi multi possident aliquem in seruitutem, et unus uelit ei libertatem dare et alii uelint contradicere, nichilominus eripietur in libertatem, sicut dicit lex C., De communi seruo manumisso, l. scilicet una. Iteui, cuin ecclesia Meneuensis sit quasi ad supplicium mortis ducta, seruitutem enim fere niortalitati comparat iuris regula, Digestis De regimine iuris, seruituteni admitti debet unus, eciani contradicente capitulo, cum consiniile dicat alibi lex, in aliquo ducto ad supplicium mortis, Digestis non de appellacionibus, Non tantum. Item, cum turbata sit possessio libertatis Meneuensis ecclesie laicali potencia, et sic quasi canomicis absentibus, tutor enim qui per violenciam presens est, absens intelligitur admitti debet unus, cum in casu consimihi admittat lex seruum, qui alias non habet capud standi in iudicio, et libeitum sine litteris, sine omni cautione, ut Si per uim uel alio modo turbata sit absentis possessio, l. prima. Item ad idem facit lex De liberali cansa, l. secunda ubi dicitur, Quod si Titius, qui liber homo est, detineatur in seruitutem, sed de statu suo uel condicione sua litigan non audet, ne sibi uel generi suo aliqua a detinente inferatui iniuria, datur potestas filio eius legitimo, uel eciam naturali tantum, petere enm in libertatem. Hec enim uerba sunt legis, ut patri inuito succurratur. Non enim modica est filii ignominia habere parentem sernum. Idem autem de matre intelligi potest, C. De liberali causa, l. principaliter in fine legis, ubi dicitur, qnod si aliquis consentiat seruituti, potest is cuius interest eum inuitum trahere ad libertatem. Item interdictum, De libero homine exhibendo, cuilibet uolenti competit, ut Dig. De libero homine exhibendo l. iii. # Hoc interdictum omnibus competit. Uerba enim legis sunt hec. Nemo prohibendus est libertatem fouere, ergo multo fortius admittitur ut ecclesia libera exhibeatur. Parum enim distat a seruitute uel a seruo cui facultas recedendi non datur, ut Digest. De libero homine ex- hibendo, l. secunda dicitur, sic et Meneuensi ecclesie recedere a Cantuariensi facultas non datur. Item, canonicis constat uel constare debet uel potest, ecclesiam suam esse liberam, ergo eo ipso quod non agunt, sunt neggligentes, ergo esse non uidentur, ut Causa xii. q. ii. Non liceat, ubi innuitur nullos esse clericos in ecclesia, quia mali et neggligentes. Idem dicitur Digest. Quod cuiusque uniuersitatis, l. i. # Et quidem. Hec sunt uerba, Et quidem non esse actorem uel sindicum tunc intelligimus, cum is absit uel ualetudine impediatur, ut inhabilis sit ad agendum. Capitulum autem nunc uidetur inhabile ad agendum, eo ipso quod uel imperpetunm uel ad tempus iuri suo renunciauerunt, ergo ad solum magistrum G. est ius capituli, quantum ad hunc aiticulum deuolutum, ut Digest. Quod cuiusque uniuersitatis, l. sicut # ultimo, ubi dicitur, Si uniuersitas ad unum redit, agere potest et conueniri, quia ius omnium in unum recidit, et stat nomen uniuersitatis in uno. Ad idem facit decretum, lxvi. Di. caput Si forte. Item, aut dicunt canonici, Nolumus agere quia nullum ius habemus, et tunc admitti magister G. debet, eciam nomine illorum, qnia ius ecclesie periclitatnr, aut dicunt, Nolumus agere ad presens, non tamen renunciamus iuri uestro, et in hoc casu potest agere nomine proprio, non nomine illorum, quia in lnoc casu decretum canonicorum exigeretur, ut in extrauaganti De procuratoribus, c. prim a, proprio autem nomine potest, cum sit actio popularis, ut Digest, De iure iureiurando. Cum qui. # In popularibus. Itein, numquid possunt canonici agere nolentes domin- um papam priuare iure illo qnod magister G. sibi nult adquirere, ut scilicet ecclesia Meneuensis et metropolitica sit, et domino pape subsit imnediate ? Certe non. Item, si capituluin dicat aliqnid et unns de capitulo racionabilius alleget, stabitur ei quod ab nno dictum est, ut dicit conciliuin Lateranense in extrauaganti, De hiis que fiunt a inaiore parte capituli. Melius autem est libertate gaudere, quam sub iugo quasi seruitii esse. Item quia partus uentrem sequitur per ingennitatem matris, id est ecclesie Menenensis, probabit se magister G. ingenuurn esse, ergo cuin pro sua libertate ipsum stare et ageie posse reclamantibus ceteris non sit dubiuin, et hanc per matris ingenuitatem probare intendat, utramque quidem, sed unam pei rliam et propter aliam probare potei-it, suam fcilicet directe et ecclesie inatris indirecte, et hoc quidem ualidum et subtile est argumentum. Item iuxta apostoluin, si reuelatum fuerit rninori melius aliquid, taceat maior, et ita si reuelatum fuerit inagistro G. melius aliqnid, taceat capitulum. CAP. XXI. <1De uigesimo uno laudabili pariter et notabili.>1 Unde cum uii uenerabilis Eustacius Eliensis episcopus, cui cum collegis snis tam causa statns quam electionis tunc commissa fuerat, imterrogaret palam in iure magistrum G. qnare inuitis beneficium dare, et ingratos a seruitute et subiectione eripere tantis risibns elaboiaret, sub dis- tinctione in publica audiencia sic respondit. Benrficium ut nostis aliud libertatis, aliud liberacionis, aliud liberal- itatis. Piiinum et secundum dari possnnt inuitis. Tercium uero nequaquam. Possuin enim serun1n meum emancipare et captiuum meum a carcere liberare uel inuitum. Codicem autem meum cuiquam dare non possum, nisi accipere uoluerit. Induxit eciam illud Ieronimi, Multociens bona parantur inuitis, dum eorum pocius utilitati consulitur quam noluntati. Et illud einsdem, Et qui phreneticum ligat, et qui lethargicum excitat, amubobus molestus, ambos amat. Adiccit eciam miiandum ualde corruptionis huius effectum, quod eciam canonici Walenses qui originali gaudebant libertatis honore, sicut et gens sna tota, a ser- uitute et subiectione qua tenentur eripi recnsant, uel eciam ab extraneo quocnnqne et qnandocnnque, nedum a quodam fratrum suorum, et de corpore ecclesie sue, tantis ad hoc curis et laboribus enitente. De Anglicis enim, qui serui sunt olim atque subacti, et iam quasi naturaliter serui, si a longa seruilis condicionis sue consuetudine, que tanquam in naturam eis conuerti potuit, discedere renuunt, non adeo quidem obstupendum. CAP. XXII. <1De uigesimo secundo laudabili pariter et notabili.>1 Illud eciam adiciendnm hic putauimus, quod dum apostolorum limina magister G. peregre petierat, rex Anglie Iohannes audiens magistrum Stephanum interim Rome in archiepiscopum Cantnariensem electnm, consilinm ob hoc apud Oxoniam conuocauit, nbi post mnltas consil- iorum abstractiones, demum conqueri cepit super angustiis et iniuriis, tam sibi quam patri suo per Cantuarienses archiepiscopos et loci eiusdem monachos tociens irrogatis, subiungens deinum in publica tam episcoporum qnam baronum regni audiencia, se pessimo consilio fretum fuisse, quod magistrum G. qui tantam ecclesie Cantnariensi controueisiam mouerat nnquam impediuit, dicens et sub iuramento firmiter asseuerans, quod si denuo cansam illam moueret et contiouersiam suscitaret, ipsnm non solum non impediret nerum eciam totis nisibns adiuuaret. Reuersum eciam a curia secrecius eum super hoc ipso connenit, et ad illam iterum aggredicndnm uerbis snasoriis animauit, sunm ad hoc consilium quidem et auxilium grande promittens. Qui cum a magistro G. responsum acciperet, quod cum episcopum apud Meneuiam haberet nirum probum et bene literatum ac discretum, illi laborem istum ad quem pre- cipue spectabat, iniungeret, respondit se non alium ad hunc conflictum quam magistrum G. propugnatorem aut pugilem quesiturum. CAP. XXIII. <1De uigesimo tercio laudabili pariter et notabili.>1 Cucurrit itaque prescriptis modulis magister G. dum potuit et tempus fuit, nec deses snis diebus nec ignauus existens. Nunc autem aliis currentibus, cnriasque sequent- ibus, et curas inanes exaggerantibus, ei quies detur, et de cetero uel in hospiciolis libris et lectionibns indulgere, uel in ecclesiarum angulis peccata deflere et delicta dolere, salubriter et per penitenciam diluere pariter et delere, per- mittatur. Proinde et hanc poete sentenciam deinceps magister G. Deo dante sequetur. Sit mihi quod nnnc est, eciam minns, nt mihi uiuam Quod superest eni, si quid snperesse uolunt Di. Sit mihi librorum et prouise frugis in annum Copia, ne dubie fluitem spe pendulus hore. Et illud Ouidii. Crede mihi bene qui latuit bene uixit, et infra Fortunam debet quisque manere suam. Et illud eiusdem, Usibus edocto si quicquam credis amico Uiue tibi et longe nomina magna fuge. Et illud Flacci. Fuge magna, licet sub paupere tecto Reges et regum uita precurrere amicos. Item et illud Ieronimi ad curiam inuitati responsum, Dormiam, inquit, melius in cinere et sacco, ut delicias delictorum recompenset austeritas pilornm, et pristinas delectaciones tollant pilorum preructiones. Ambiant igitur alii, cupiant et currant, et curiis adherendo catliedras scandant. Magister G. simul cum Ieronimo sentiet et dicet, minus est tenere sacerdocium quam inereri, presertim eciam in finibus Anglicanis, ubi ecclesia plus quam alibi suppeditata, et electionis tantum umbia retenta, nec clerus eligit nec conuentus, sed de propositis quem uult princeps solns assumit. Unde cum rex Anglorum H. Secundus racionem quereret ab episcopo quodam, cum olim sancti episcopi fuerint et boni, cur hodie tales quia sancti fere nulli, respoudit ille in hunc modum, et uere satis et facete. Quamdiu Deus et Rex celorum per canonicam electionem episcopos fecit, boni nimirum et sancti fuerunt, sed ex qno non Deus sed homines et reges terrarum, ad nutum suum illos fecerunt, tales esse ceperunt, quales nunc uideri possunt, et qualia sunt opera manuum hominum. INCIPIT SEXTA PARS. CAP. I. <1Dc hiis que Giraldo spem etfiduciam iu tanto conflictu>1 <1contulerunt.>1 Ut autem Giraldi natura pariter et indnstria plenins agnoscatur, capitula quedam de nisionibus et earuna ex- posicionibus, nec non et quasi propheticis quibusdam pre- dictionibus, que quasi in calce libelli de gestis eiusdem conscripta reperiuntur, et in fine quoque operis huius apponere preter rem non putauimus. Premissis qnoqne capitnlis, ex qnibns et illa secuntur super hiis, que Giraldo spem et fidnciam in tanto conflictn, tantaque tribulacione pacienciam et toleranciam, contulerunt. Duo itaque fnerunt quibus maxime solacium hoc in agone suscepit et leuamen, merita principaliter erga Deum et secundario fauor et applausns populorum. Unde quod in libro de gestis eiusdem super hiis reperitur,hic inseremus. Consedentibus et conferentibus ad inuicem super aggressu tanto in Cantuariensi Sancte Trinitatis ecclesia, Uiro bono insticiario Anglie G. scilicet filio P. et Giraldo, tempore tam sumptuosi laboris huius et pericnlosi, ecce monachi eiusdem ecclesie ad Giraldum intuendum, et quibusdam ab aliis ostendum, per turbas astiterunt. Quod consider- ans iusticiarius archidiacono, qui cum ipso loqui pocius intendebat, illud ostendit, dicens, nonne nidetis qualiter hi monachi cateruatim huc concurrunt, et uos quasi mon- strum aliquod cum admiracione conspiciunt? Credo nexacionem quam facitis archiepiscopo non multnm eis displicere. Sciebat enim non ueram neque firmam inter monachos et archiepiscopum consistere dilectioneni. Quoniam itaque pulcrunn est monstrari digito et dicier, hic est, ad eos qui laborem ipsins plangere solebant, et quod cansam tam difcilem et desperabilem contra tantos aduer- sarios assnmpserat, qnasi compaciendo dolere, sic Giraldus respondere consueuerat. Duabus alis hoc in agone susten- tor et subleuor, qne mihi laborem hunc alleniant et delect- abilem reddunt. Ala dextra est intencio pura et con- sciencia sana, quibus propter honorem Sancti Dauid et ecclesie nostre dignitatem pium et meritorinm absque dubio laborem assumpsi. Ala uero sinistra est laus et gloria, quam eciam in terris propter hunc tam nobilem ausum, et tam strenue mentis aggressum, me certum est et in presenciarum et cuncta per secula consecuturum. Illud igitur Augustini hic recolere dignum duximus. Laudem a male uiuentibus nolo, abhorreo, detestor. Dolori mihi est non uoluptati. Laudari autem a bene uinentibus si dicam nolo, mencior, si dicam uolo,timeo ne sim inanitatis appet- encior quam soliditatis. Ergo quid dicam ? nec plene uolo, nec plene nolo. Non plene uolo, ne in laude humana pericliter. Non plene nolo, ne ingrati sint quibus predico. Item Seneca, hoc in se natnrale habent blandicie, quod cura eciam repellantur, placent, quibus aures ita clauduntur nt si hostium pulsauerint, grate sint, si effregerint, graciores. Unde Ieronimns, Adu- latoribus nostris libenter fauemus, et quamquam nos res- pondeamus indignos, et pallido se rubor ore suffundat, atta- men ad laudem suam interius letatur animus. Et alibi uitan- dum est caucius ne uano glorie ardore capiaris. Et in eodem paulo post, libro scilicet epistolari Ieronimus, non credas laudatoribus immo irrisoribus tuis aurem ne libenter accommodes, sciens quoniam adulator blandus inimicus est. Sed aliud est blandiciis et assentacionibus inhiare, et hec que uana sunt appetere. Aliud bonis operibus et lauda bilibus amore uirtutis et non laudis, quamquam tamen uitari non possit, insistere. Quoniam ut ait Ieron- imus, gloria uirtutes uelud umbra sequitur et appetitores sui deserens, diligit contemptores. Et alibi, Plerique in hoc ipso plurimum placent, quod placere contemdnunt et merum in modum laus dum uitatur adquiritur. Sicut ergo laudem mereri laudabile, sic eandem appetere et affectare est illaudabile. Unde sicut qui famam neggligit crudelis est, sic et qui eam nimis appetit et aucupatur reuera uanus et pompaticus dici potest. CAP. II. <1Quod quinque fuerunt que precipue Giraldo spem etfiduciam>1 <1prestiterunt.>1 Preterea plurima fuerunt, sed quinque precipue, que Giraldo spem et fiduciam contulerunt. Primo quia tam pia et pura eius ab inicio intencio fnit, et tam legitima imprimis et tam sincera uocacio, quod propter ecclesiam suam totis promouendam nisibus hunc proculdubio illo quidem teste qui scrutator est cordium et conscius secret- orum, laborem assumpsit. Secundo, quia uota secUm habuit Wallie fere tocins et oraciones deuotissimas, et uix euenire solet quod a multitudine recte petitnr et appetitur, quin demum obtineatur, quoniam ut ait Ambrosius, Multi minimi dum congregantur unanimes fiunt magni, et mul- torum preces cum deuocione porrecte, nix euenire potest nt non impetreut. Tercio, propter curie Romane fauorem, quem adeo usque in finem semper habebat, quod omnes pro ipso pronunciandum indubitanter existimarunt, donec longe a principio fine nariato, et ob causam forte tacendam pocius qnam exprimendam sorte mntata, nec preterita qne ab archiepiscopo per ipsnm habuerant emolnmenta tam magna respexerunt, nec futura que annuatim ha bere possent maxima, si ius suum archidiaconus obtinuisset, prospexerunt. Asseruit enim archiepiscopns post concor- diam pluries, sicnt superius diximus, quod propter con- trouersiam ab archidiacono sibi motam, pretcr dampna clericorum suorum et seruientium qnos amiserat, xi milia marcarum in curia profuderat. Quano, qnia clerica liter et honeste ac studiose pre ceteris compatriotis suis se gerebat, ideoque cathedraliter hunc promonendum totus populus per singnlos etatum gradus uaticinari solet. Uox autem populi uox Dei plerumque dici et esse solebat. Quinto, propter uisiones uarias et sompnia, quarum quedam promocionem eius in cathedra Menenensi prefigurare, alia uero maiora promittere uidebantur. Unde cum mencio fieret de uisionibus illis coram illo, dicere consueuit quod ipse proculdubio uel mirabiles diuine fuerant preosten- siones et reuelaciones, si scilicet sequeretur effectus, uel diabolice si secus accideret ad decipiendum illusiones. Sed quoniam pastores et prelatos plernmque bonos propter peccata populorum snbtrahit eis Deus, et ypocritas presidere permittit, forsan ad maiora nel ntiliora sibi Giraldus uel in tempore uel post est reseruatus. Unde frequenter hoc in agone hanc oracionem dicere deuote consueuerat. Dens, cuius prouidencia in sui disposicione non fallitur, te sup- plices exoramus nt noxia cuncta submoueas et omnia nobis profutura concedas. In qua ut creditnr est exanditus. Talis enim nature uir erat, tanteque animositatis pariter et uiuacitatis, quod nec corpori suo parceret unquam si promotus fuisset, nec amicis eciam et sanguine propinquis in aliquo deferret, quin dispersa pro posse renocaret, et pristinum ecclesie statum, tam super dignitate quam ceteris prelatorum incnria perditis, totis nisibus restauraret. Nondum autem ut hoc fieret prouidit Deus, nec adhuc forsan illo diponente, qui solus tempora nouit et momenta taute melioiacionis, tam ecclesie Walensis qnam patrie tocius peccatis ingentibus, tempus aduenit. CAP. III. <1De uisionibus et earundem exposicionibus.>1 De uisionibus igitui illis qnasdam et hic recolere nec non exposiciones subnectere non superfluum repntanimns, quamquam enim uana fore sompnia nec curanda, tam' ethnici philosophi nostri quam eciam theologici com- muniter clamant, tamen uim aliquam prefiguratiuam uisionibus quibusdam inesse dubitan non debet. Uanum enim non tuit de sompniis Iosepn, Faraonis, Nabngodo- nosor et aliorum plurimornm, que Uetus Testamentum dlligentur recolit et meniomie comnendauit. Nonne pen uisiones eciam Ezecniel et Daniel propnetarunt ? Uisiones igitur et sompnia nec apponi animo nimis uel magnopere curari, nec iterum tanquam friuola prorsns et inania sperni debent. Sed sicut rumoribus sic et sompniis credi oportere et non oportere, dicimus locum quasi communem esse. CAP. IV. <1lUisio prima et uisionis exposicio.>1 Erat itaque Meneuie mulier religiosa et- monialis om- nium opinione sanctissima, cui nomen Ewedas, cuius con- uersacio in obsequiis ecclesie Sancti Dauid die et nocte assidua fuit. Pluribus huic annis ante obitum Meneuensis episcopi P. uisum in sompuo fuit, quod uidit super altare principale Meneuemsis ecclesie corpus hominis extensum iacens, et cum accederet Giraldum esse recognouit. Quod cum admirando conspiceret, uidit unde uelnmencius ob- stupuit, corpus idem subito tam enormitei in longum exciescere, quod aperto a dextris pariete murali, capud et humeri trans uillam ab austro et terre interuallum usque ad mare protenderentur. Pedes autem et tibie per medium ecclesie parietem a sinistris trans Pepidiauc et Kemmeis, et Kerdigaun quoque et Uenedociam totam, usque ad boreale uersus Orcadum insulas Hybernicum mare se pro- tendebant. Putabant itaque multi uisionem hanc audientes, quod per illum qui super altare Sancti Dauid positus erat, et cuius a mari nsque ad mare Walliam totam quantitas equiparauit, ecclesia Sancti Da uid exa ltanda foret, et dig- nitas antiqua cum Wallie tocius subiectione reformanda. Potuit autem hoc forsan uisio prefigurare, quod dignitatis ius illius, quasi sopitum antea uel sepultum, tam enidenter declararat, et ob hoc Walliam totam eius fama replente quantum in ipso fuit si fidem scilicet, tam in patribus quam eciam faitribus inuenisset, recuperauit. Credeba tur antem a plurimis magis effectum hec consecutura uisio, propter aliam uisionem haut dissimilem, quam uir bonus et inter canonicos Meneuenses non modicus, qui uocabatur magister Iohannes iuuenis, que fuit effectum consecuta. Uidebatur enim ei, parum ante P. Meneuensis episcopi promocionem, sede uacante, quod ante altare Sancti Dauid principale sedit uir quidam in balneo, ualde pinguis et corpulentus, multumque delectatus et lauando confrictus, spacio non minimo huc illuc in nasculo se uolntabat. Sed cum paulo post uir ille respiceret, uisus est balneator ille de momento in momentum adeo enormiter decrescere, quod infra nnins hore spacium modicus, miser, et macilen- tus appareret. Unde et uir idem referens sociis sompniUm suum sic illud ipsemet exposnit. Quod prela tum haberent magni nominis imprimis et aliquamdiu deliciis affluentem, cuius et nomen et omen de die in diem et usque in finem ualde decresceret, quod et reuera sic euenit. Unde et a simili per contrarium de illo qui adeo excreuit putabatur quod honor ipsius foret non mediocriter augmentandus, sed forte famam ipsius et opinionem que ob ausnm tam nobilem in immensum excreuit hoc figurabat. CAP. V. <1Uisio secunda et uisionis exposicio.>1 Item uisum fuit niro cuidam bono, quod cum in festo quasi Pentecostes Meneuie foret et ecclesiam intraret, uidit G. archidiaconum stantem coram altari principali et librum tenentem, quem cum aperiret tanti luminis clari- tatem emisit, quam uix poterant contuencium oculi susti- nere. Exiens autem nir ille uidit non solnm urbem ipsam et prouinciam totam, uernm eciam Wallie tocius amplitu- dinem splendore libri illius illustrari, adeo ut peregrini de remotioribus Uenedocie et Powisie partibus, qui solita peregrinancium deuocione locum sanctum nisitarunt, terras omnes finium illorum, hortos-eciam et domicilia ac si prope positi starent, euidenter et aperte cnm grandi admiracione conspicerent. Hoc autem ad ius dignitatis ecclesie Sancti Dauid, quod tam obscurum antea fUerat, et nunc adeo per GiraIdi laborem est declaratum, referri potest, nel eciam ad libros eiusdem per quos, sicut Hiberniam per Topographiam Hibernicam et Expngnacionis Historiam, sic et Walliam totam per Itinerarinm scilicet et Kambrie descriptionem illustrauit. CAP. VI. <1Disio tercia et uisionis exposicio.>1 Item uisum fuit circa dies eosdem presbytero cuidam cnius quasi per dietam a Meneuia mansio distabat ab oriente quod cum mane surgendo ocnlos coniceret in occidentem, uidit ex parte Menenie trsns horizontem nos- trum quasi solare corpus emergere, et cum uehementer obstupesceret ibi solem ma ne surgere nbi descendere pocius sero consueuerat, dixit ei nir quidam id ipsum intuens, Noli quod uides admirari, quia in Menenie parti- bus amodo sol emerget. Putabant itaque multi nisionem hanc et alias audientes, magnum quid de tam egregio tamque deuoto Giraldi labore futurum. Totum hoc antem uel ad pristine dignitatis iura per ipsum declarata, Uel ad librorum eiusdem thesauros Meneuie repositos, per qnos patria tota preter solitnm quasi sole quodam illnminatur, referri potuit. CAP. VII. <1Uisio quarta et uisionis exposicio.>1 Item uisum erat cuidam longe ante obitum P. episcopi, quod cum in festo quodam grandi esset Menenie, uidit urbis iu medio quasi circa crucem erectam turbas hominum cum clamore magno et tumultu concnrrere, et cum appropians quidnam esset, inqnireret, dicebant omnes archiepiscopum Sancti Dauid aduenire. Cumque ipse cum aliis archi- episcopi aduentum exspectaret, demum qnasi premissis tam peditum quam equitnm turbis uariis, ad ultimum in turbe grandis medio nidit Giraldum equitantem cum cruce pre- ambula ab omnibus habitum pro archiepiscopo. Qnem eciam ecclesie processio pulcra suscipiens apud albam portam, tanqnam prelatnm suum,usqne in ecclesiam ipsam cum gaudio magno et campanarnm omnium sonitu dedux- erunt. Hoc autem ad intencionem eins et operam digni- tatis grandem adquirende, nec non et ad spem generalem omninm fere tam de ipso in pastorem habendo, quam dignitate quoque per ipsum reformanda referri potnit. CAP. VIII. <1Uisio quinta et uisionis exposicio.>1 Item uisum fuit alii, quod ueniens Meneuiam uidit Giraldum tanquam in urbis medio circa crucem in arbore sedentem alta, popnlumque totum sub arbore sedentem, eique tanquam pastori suo intentum, uerbis monentem exhorta torus et docentem. Hoc eciam ad spem de eins christianitatis et amministracionem Meneuensis ecclesie, sibi a papa commissam, referri potest. CAP. IX. <1Uisio sexta et uisionis exposicionis.>1 Item uisum fuit militi cui nomen Alexanderfilins Hng- onis, quia cum paulo post obitum episcopi P. sede uacante sederet apud Pembroc pre foribus oppidi exterioris ad ville spectaculum, erat enim tnnc temporis socins nicecomitis et consiliarius, scilicet Philippi de Breusa, nidit cum turba eqnitantium magna Gerardum uenire propter predam terre de Lantefei, ad episcopum spectantis, quam abdnxerant oppidani. Cumque ad domum accederet ubi preda reposita uidebatur, nirga quam manu gestabat obstantes omnes absterrendo, et hostio domns potenter effracto, predam incontinenti reduci fecit ablatam. Quo facto, cum clericis suis et ordinis utriusqne sequela multa, domum eandem statim intrauit. Que cum modica prius et arta fuisset, subito cunctis admirantibus in tantum exci-enit, ut ubi paulo ante quasi tugnrium iam palacinm grande stare uideretur erectnm. Et cum miles hec mtuens, cunctumque patrie populum ilmc confluene uidens, super hiis oinnibus uebementer obstnpesceret, demnm cnm aliis qui certatim et caternatim occurrernnt ad uidendum quidnam fieret, domum intrauit, ubi et Giraldum cnm clericis multis, tanquamin pulpito excelso panno precioso de serico candido desnper et undiqne uelato sedentem conspexit, populum inferius constitutum et consertum tanquam paston et prelatus instruentem, et monita salutis dantem ei, sicque militi super hiis, que ibi uidit et audiuit stupor et consternacio sompnum excussit. Potuit et hoc totum uel propter spem, quam de ipsius proinocione cuncti precipuam habebant, ex reliquiis scilicet cogitacionum, uel eciam ob potestatem administracionis tocius episcopatus quamdiu uacauerit, postmodum ei a summo pontifice desuper indultam, prouenire. Unde et nicecomes pre- nominatus uidens postea Giialdum a scolis renersum, palefridum equitantem exiguum, ait illi, Equum tibi de cetero ad equitandum maiorem et meliorem queras. Maior enim es, quam ipse credas. Hoc autem propter uisionem forsitan, quam a dicto milite audierat, dixit. CAP. X. <1Uisiones tres uii et uiii et ix cum eandem Jiabent exposicioneni>1 <1hic coniuncte.>1 Item uisum fuit capellano apud Meneuiam, postquam labores tantos Giraldus assu npserat, quod collectis in ueteri ecclesia Sancti Andree scilicet canonicis tanqnam ad capitulum cunctis, leo flammeus tam illam quam eciam maiorem ecclesiam ter circuiuit, sed tantum tercia nice ecclesiama intrauit. Canonici uero ualde perterriti, quia per parietes ruinosos et rimosos ut uidebatur, leonem circueun- tem singulis uicibns uidere poterant, tunc cum maiorem intrauit ecclesiam quamtocius exierunt et aufngernnt. Credebant antem nanc uisionern audientes, quod Giraldus per leonem significatus post tercium laborem suum ecclesiam Meneuensem intranet et obtineret. Scissure uero et rime in pariete scissuras in capitulo et scismata ac zizania, postmodum per archiepiscopum superseminata, P2 prefigurabant. Timor eciam quem habebant ad hoc faciebat, multum enim scismatici et periuri ecclesie Gerardi promocionem formidabant. Item uisum fuit et uidue diebns eisdem apud Brekenniauc, quod draconem nideret nenientem ab oriente et uersus Meneuiam uolantem, sed in partibus de Breken- niauc euannit et non processit. Nec mora uidit enndem iterum ab oriente uolante uolantem uersus Meneniam, sed cum parum ultra Brekennianc processisset iterum enanuit, factoque iuteruallo cum uersus orientem prospexisset nidit draconem tercio uenientem solito maiorem, qui sicut et leo in alia uisione Girardum figurare credebatur, et cum usque Brekenniauc ueniret, terras episcopales partium illarum omnes circumuolando, directo postea uolatu trans siluestria de Stratewi Meneuiam tendens illucque pre- ueniens, absque difcultate ecclesiam intrare uidebatur. Item uisnm fuit et presbitero de Pembrochie partibus quod collectis in capitulo Meneuensi canonicis, tanqnam ad electionem faciendam, accedens quidam publice potestatis officialis nirgam pastoralem baculnm scilicet episcopalem inferius acutnm superiusque recurunm, proiecit in medium, ut a quo raptus pre ceteris foret et retentus, penes illum tanqnam pastorem futurum resideret. Cum autem baculus ille diu inter illos huc illucque distraheretur, tandem a Giraldo qni eminencins stare uidebatur, raptns a manibus eorum fnit et retentus. Miuister autem ille ininste actum esse proclamans, baculum resumpsit, iterumque proiecit et idem euenit. Tercio quoque resumptus a ministro et protectus, uisns est et a Gerardo retentus, apnd quem et stabiliter tunc remansit. De Roberto uero filio Ione, quem in penultimo iactu multum de baculo rapiendo presbiter contendere uidit, cum esset tamen senio confectus et fere decrepitus, mirnm fuit, quem et ad hoc ipse ueraciter eniti modulo suo circiter extrema sui tempora uisns fuerat. Propter has itaque uisiones tres et hanc precipue credebatur a multis Girardum tercio suo profutuium labore. Potuit autem et hoc totum ad spem singularem, quam de Gerardi promocione tercio presertim eius adnentu cuncti con- ceperant, forte referri, uel pocius ad terciam electionem de ipso forsau adhuc quandoque faciendam, fuit enim nominatorum quandoque precipuus, fuit et precise post modum electus, quidam et hoc referre conati sunt. CAP. XI <1Uisio decima et uisionis exposicio.>1 Item uisum fuit ipsi Giraldo ante obitnm P. Meneuensis episcopi annis aliquot quando maior sue promocionis spes habebatur, quod qnasi in abbacia quadam hospicio susceptus, cum ad cameram ulteriorem nocte diuerteret, canonico quodam cui nomen Iohannes, quod Dei gratia sonat, lumen preferente, ueniens ad domunculam ab oriente uersns occidentem nt uidebatur dispositam cum sedibns que et selle dici solent, quasi uiginti, iuxta numerum sedium cathedralium Anglie, ubi spes eius tota tunc fuerat, simul et Wallie, quam circiter id temporis ab animo suo tam propter terre panpertatem quam eciam gentis enoi mitatem totaliter abiecerat, ueniens inquam et primam sedem clausam clanisque confixam inueniens, transut ad secundam quam similiter clausam inuenit, sic et terciam, sic et quartam, sic et singnlas usque ad extremam parte in occidua sitam. Ad illam autem lumine preuio perueniens, inuenit ibi sedentem P. Menenensem episcopum, qui dixit ei, Nolite longius abcedere quoniam in breui uenire poteritis, et cnm ipse ac baiulus lurninis parumper inde diuertissent, episcopo paulo post discedente, Giraldus accessit. Propter hanc autem uisionem ipsins, cui fidem quam ceteris maiorem habebat, tam ipse quam amici eius, quibus hoc reuelanerat, a spe promocionis eius in Anglia decidentes, spem totam ad sedem Meneuensem, que quasi postrema est in regno uersus occidentem, et qua meius antistes ei cedere uidebatur, parum inde gauisi, quinimmo grandiora sibi sperauerant, contristati se conuerterunt. Potuit autem hec uisio ad electionem ipsins canonicam et legitimam qna Petro successit, et per quam sponsus Meneuensis ecclesie factus fuit, reuera referri, sicut et alie uisiones omnes cathedram Meneuensem ei promittentes, ad electionem eius canonicam simul cum administracione desuper sibi commissa, referri possunt. Sicut enim in matrimonio carnali consensus expressus inter legitimas personas sponsum facit ac sponsam, sic et in spirituali consensus eligentiuna per canticnm laudis expressus, electus durn urodo consenserit, et legitima ad eligendnm persona fuerit, sponsum et ecclesiam sponsam facit, sicut supra in quinta libri parte dictuna est euidenter. CAP. XII. <1lUisio undecima et uisionis exposicio.>1 Fuerunt et alie uisiones circiter dies eosdem de Giraldo vise licet non adeo quidem expresse uictoriam ei in cer- tamine promittentes. Uidebatur enim mulieri cuidam in partibus de Biekenniauc, quod cuin in celum cu1u aliis rultis tanquam admii-ando prospiceret, uidit qnatuor in celo lunas aut quinque, sed in bieui deficientibus aliis et euanescentibus, una quasi integra remansit, et cum a quodam intuentium quereretur cuiusnam esset luna illa' responsum est ei quod non erat hoc luna sed stella Giraldi. Putabant ergo qui hanc uisionem audierunt, quia luna singulis mensibus deficere solet et stelle stabiliter stare, quod aliis ad cathedram Men'euensem uel nominatis ueI citra nominacionem aspirantibus pei defectnm euacuatis, solus in iure suo Giraldus firmiter staret. Potuit autem illa stelle stabilitas, quoad equitatem meram et summi iudicis exaiuen, electionera Giraldi legitimam et stabilem designare. CAP. XIII. <1lUisiones duodecima et tcrcia decima sub eadem exposicione>1 <1coniuncte.>1 Iteun uisum fuit et alii in partibus eisdem quod cum Giraldo occurreret de curia reuerso, uidit ipsum equitantem quasi uultu deinisso et subtristem, faciemque ipsius ex una parte quasi cute aperta sanguinolentam. Et cnm quereret ille a Giialdo quare sic tristis cederet, respondit ei non esse mirandum, quia graue certamen et congressum cum urso habuerat, quem demum se superssse dicebat. Iuuenis autem qui nocte Dominica uisionem uidit cum ipsam fiatri suo clerico mane referret, ceperunt statim ecclesie ad populum conuocandum campane pulsari, quod quasi pro signo bono susceperunt. Surgentes eciam incontinenti et ad ecclesiam pergentes, uersura noctnrne iuxta lunam, ut fieri solet a nonnullis inspicientes, cum luna tunc quarta fuisset quartum hunc uersum inuenerunt. Et folium eius non defluet et omnia quecunque faciet prosperabuntur. Quamquam tamen inspectio talis nec laudabilis sit nec imitabilis. Item uisum fuit et presbiteno cuidam in partibus eisdem? quod archidiaconum equitantem bestia quedam triformis, qualeru nuuquam antea uiderat, more canino nunc equi ad caudam pendendo, nunc ad pedes archidiaconi prosiliendo et rnorsum minando, persequebatur. Ipse uero cum diu fatigatus esset et tedio affectus, tandem quidam de sequela ipsius pedes precepto suo bestiam illarn sagitta petiit et perforauit. Que cum mortua uisa et diligencius inspecta foret, in prima parte melota, in secunda luter, in tercia uero uulpes apparuit. Credebatur autem hec bestia archiepiscopum figurare, qui tripliciter se transformauit, dum abbatem Sancti Dog- maelis, deinde abbatem Albe Dornus, postremo Foliotum promouere curauit. Uictus autem archiepiscopus ab ipso in utraque uisione uidebatur quod ad conscienciam eius cauteriatam, qui totam intencionem snam contra Giraldnm super mendacia fundauerat et periuria, uere referri potest, propter quod quamquam humano indicio nicisse uideretur, diuino tamen uictus reuera succnbuit. Hiis eciam due uisiones de disciplinis in libro De Gestis Giraldi posite adiungi poterunt, quarum una cum diceretur ab archi- episcopo disciplinatus, nidebatur tam ipse, qusm equi sui cuncti quos equitabat, longe solito maiores et sindone purissima cooperti, tanquam post disciplinas et uexaciones humilior effectus, et quanto humilior tanto apud Deum maior et mundior habitus, et candore innocencie purior inuentus fuisse, potuit absque dubio denotare. Alter uero per quam inter pericula fulgurum et tempestatum grauius urgencia ad heremitam uel anacoritam a dextris u; ie, per quam equitabat causa disciplihe suspiciende uisUs est declinasse, per quod tota statim sedata procella est. Potuit quidem post humilitatem assuinptam et deuocionem, uiteque sue de die in diem, propiciante Domino, cor- rectionem, principum persecuciones potentumque cassandas ilico uexaciones significare. CAP. XIV. <1Uisio decima quinta et uisionis exposicio.>1 Item uisum fuit puero apnd Ferentinam, sicut supra tetigimus, quod tres lupos uideret, unnm grisium, alterum album, tercium quasi subrufum maiorem aliis, ceterosque duos in archidiaconum instigantem. Sed cum acriter inua- deret eum grisius, archidiaconus obuiam audacter eundo et in os eius apertum manns mittendo fauces ipsius ambas fortiter distraxit eumque peremit. Cumque lupo maiore tunc acrius instigante lupus albus in archidiaconum im- peturu faceret, audacter quoque susceptus ab ipso faucibus ambabus haut dissimiliter est diffractus. Quod cum uide- ret lupus instigator quasi cauda ad poplites flexa, uisus est cum confusione reuerti. Quo facto astare uidebatur mulier ornatissima et sequens ipsam uir canicie ueneranda portans indumeuta preciosissima, quibus quasi precepto domine illius archidiaconum induit et ornanit. Et cum pner hoc intuens et admirans quesisset a quodam, quenam illa foret, et ille responsum accepit, quod erat Mater Christi, Uirgo beata, et Sanctus Dauid Wallie patronus. Ecce qualiter et hic uisus est archidiaconus uictoriam habuisse, lupi enim duo abbates duo, primus Sancti Dogmaelis, secundus Albe Domus, tercius uero grandis et alios instigans archiepis- copus, quod quidem ad diuini sentenciam examinis totum referri potest. CAP. XV. <1Uisiones tres, xvi scilicet xvii et xviii sub eadem>1 <1exposicione coniuncte.>1 Item uisum fuit uiro cuidam, quod cum esset apud Hauerfordiam in Rosensi, scilicet Demecie provincia, audiuit turnultum populi grandem et concursnm uersus pontem. Accedens igitur illuc et appropians uidit ex altera fluuii parte quasi carrum vel currum oneratum, et multam hominum turbam cum uexillis et canticis precedentem uersus pontem et sequentem. Qui cum inquireret quidnam hoc esset, responsum est ei, quod Giraldus cum tercia parte reliquiarum Cantuariensis ecclesie aduentaret. Item circiter eadem tempora uisum est in eodem oppido predicto scilicet apud Hauerfordia m capellano loci einsdem, uiro bono et copiose litterato, cuius nuncupacio magister Gaufredus, quod in camera sua residens audiret turbas hominum in platea tumultuantes et tanquam in processione cantantes. Qui cum exiret et qnid hoc esset inspiceret, uidit currum grandem et altum a tocins oppidi illins populo cum multa sollempnitate deductum et magistrum G. tan- quam in surnmitate sedentem. Cantabant autem omnes alta uoce cum musica modulacione in hec uerba. Quls est iste uir tam bonus Qui suscepit tantum onus ? Quis est iste, quis est ille, Qui deuicit uiros mille? Et in his pompis ac tripudiis sequens cum aliis et adminans demum experrectus a sompno surrexit. Item uisum est canonico cuidam MIeneuensi, qui Dauid scilicet filius Ythenardi uocabatur, quod uideret monachum qui se cir- citer eadem tempora gesserat electum Bangorensem apud Meneuian in habitn quasi seculaii post susceptos de obitu ipsius rumores, et cum quereret ab ipso, quemadmodum se haberet, respondit ille, quia male, quoniam et corpns et animam simul amiserat. Hoc aute.m solum solacium sibi esse dicebat, quod uni duorura, scilicet electo Meneuensi magistro G. bene quidem et ad uota successit. Successus autem iste et quasi uictonie preconiales non ad temporalia, quibus pocius affigi uidebatur et post fatigaciones uel lesiones uexari, sed utinam ad eterna referri possit. Proinde et nepoti suo quem sibi in archidiaconum substitui procurauerat dicere frequenter et illud Enee ad filiUm scilicet Ascanium inducere consueuerat. Disce, puer, uirtutem ex me uerumque laborem, Fortuuam ex aliis. CAP. XVI. <1Uisio xix et uisionis exposicio pariter et coucordancia.>1 Itena uisionem magistri Manricii de Wlatmorgan uiri boni et litterati inter alias preterire non debeo. Uidebatur enim ei dum adhuc archidiaconus in scolis moram faceret, et ecclesia quoque Meneuensi nondum uacante, quod Rome coram papa constitutus uideret ibi Giraldum et clericos archiepiscopi Cantnariensis contra ipsum missos, qui cum porrigerent pape litteras cum multis sigillis dixerunt, hee sunt antitetes prelatorum tocius Anglie contra Giraldum, quia uerba eadem Latina uel Gallica pono, quibus tam ipse quam papa et alii uisi sunt uti. Et dominus papa inspexit et dixit, Da michi pennana cum incausto, et subiunxit, ego has antitetes cancellabo, deformabo, et abradam. Et sic fecit, et dixit Gallice, Despuille us Gerold, et ipse se uestibus spoliauit exceptis feinoralibus, et flexis genibus cum se piosterueret ante altare papa cum uirgis eum per- cussit diceus, ego consecro te in episcopum, et omnes cardinales eum simili modo per ordinem percutientes assensum prebuerunt. Post hec uerba introductus fuit post altare in secretum locum, paulo post rednctus fuit indutus omnibus ornamentis episcopalibns excepto baculo, et tunc querens papa quare baculo careret, suum baculum ei dedit nouum, non pictum, sed capud habentem ebnrneum et pomellum aureum. His autem peractis magister Mauri- cius, qui hanc uisionem nidit, illum salutauit et ipse res- pondit, exspecta me in Walliis. De hac uisione mirum fuit plusquam aliis, quia uir ille Giraldi laborem tam longe ante preuiderat, et tam expresse, unde et hiis quibus uisionem referebat multociens cum assercione dicebat, quod magnum laborem absque dubio Giraldus pro ecclesia sua quandoque sustineret, et optatum demum finem consequeretur. Ut autem siugula per ordinem exponantur, scripta cum multis sigillis contra Gira lduna data et a papa cancellata, criminales erant obiectiones quas omnes papa quasi friuolas exsufflauit. Prelati uero Anglie, non contra personam archidiaconi quicquam ei criminaliter obiciendo, sed contra Meneuensis ecclesie statnm debitum et pro Cantuariensi scripseruut. Quod autem uestibus exutum papa uirga percussit et omnes simili modo cardinales, hec fuit sentencia pape, qua nudatus est iure suo Giraldus, et singuli cardinales assensum prebentes sentencie similiter percusserunt. Quod autem percutiendo dixit, Consecro te in episcopnm, hoc per antiphrasim pocius intelligi potuit. Quia percutiendo sic et sentenciando, magis abstulit ei episcopatum ad quem uocatus erat quam dedit, forte tamen consecutiuum hoc esse potuit, sicut clausula uisionis subsequens euidenter ostendit. Quod enim post moram aliquamdiu in conclaui factam ductus est ad papam pontificaliter indutns, promissio uidetur episcopalis honoris, post multas uexaciones adepta quiete, que per locum secretum quo ductus fuerat iutelligi potest, quan- doque per papam obtinendi. Hoc enim magister Mauri- cius constanter asserebat, quod tranquillitas illa qua post tantos quieuit labores, talamus erat, a quo sumendus erat ad dignitatem et sublimandus. Uirga pastoralis quam papa suppleuit, potestatem per ipsum habendam uel eciam potestatis exercende sustentacionem designauit, quod autem in Walliis uisus est Mauricius eum expectare, dicit et asserit ipse quia donec ipsa completa uiderit iu Wallia superstes erit. Item finali clausule uisionis huius uisio cuiusdsm concordabat, cui uidebatur se uidere monachum quendam, euolutis postmodum anuis plurimis, mitram nouam et niueam ex parte pape Giraldo presentare, mandantis etiam ei et monentis quatinus uerbum Domini populo seminare, sicut iam ceperat et consueuerat, non desisteret, set utinam et premia non temporis sed eternitatis cuncta sint hec referenda. CAP. XVII. <1lUisiones xxi et xxii et xxiii simul eandem uel similem>1 <1!aabentes exposicionem.>1 Item uisum est uiro bono et religioso subpriori de Talalechu, dum penultima uice Rome Giraldus erat, et archiepiscopus nouam interim de alio electionem facere laborabat, quod uidens ecclesiam nouam clausam et multos intrare uolentes nec ualentes, dum hoc admirando conspiceret, dixit et quidam, quod nullus ecclesiam illam, donec Giraldus qui claues secum habebat de Roma redierit, intraret. Quod manifeste quidem euenit. Quoniam ante aduentum suum citraque ipsius assensum ecclesiam Meneuensem nullus intrare potuit per electionem, quamuis multi ad hoc et magni laborassent. Similiter uisum est et alii de cimiterio uallo spinoso firmiter undique concluso, quod nemo transcendere uel penetrare potuit, donec Giraldus qui uiam apperuit aduentaret. Item uisum fnit et alii quod turrim altam uideiet, in qua uiam intrandi uel hostium nemo inuenire potuit donec Giraldns adueniret, qui et statim intrauit et usque ad propugnacula summa solus ascendit. Ascensus autem iste utinam ad uerum ascensum, qui nec casum nouit nec descensum, referri possit. CAP. XVIII. <1lUisio>1 xxir <1et uisionis exposicio.>1 Item uisum fuit uiro bono, cuius nuncupacio Galterus Mangenellus, quod in loco constitutus cum Giraldo et fratre ipsius optimo Philippo de Barri, cuius ille gener erat, quod Giraldum audiret a fratre petentem arborem alciorem silue sue ad domum edificandam quam construere disposuerat. Et cum frater ei arborem unam concederet, sed non alcioiem, ipse non aliam habere uoluit preter alciorem, qnod demum tamen impetrauit. Hanc autem uisionem miles ille mane post missam Giraldo et fratri suo referens sic statim exposuit, silnam esse genus et alciorem arborem impetrasse Giraldum, ipsum alciorem de genere suo futurum prefigurasse dicebat. Quam etiam altitudinem ad ueram Giraldus in terra uiuentium celsitudinem referri posse cupiebat. CAP. XIX. <1Uisiones xxv et xxvi sub eadem simul exposicioue.>1 Item cum in abbacia Cisterciensis ordinis de Cumhir frater quidam parum ante Natale matutinis interesset, uisum est ei qnod regem Anglorum uideret et Giraldum consedentes ibidem, et super Meneuensis ecclesie tam dignitate qnam electione contendentes, lampade tanquam luminis defectiui oleo deficiente coram ipsis appensa. Et cum post longas altercaciones quia Giraldus per ininas flecti non potnit, cnm diceret ei rex acriter, quod nisi cessaret ab hiis, priusquam lampadis illius lux deficeret, ambas ibidem Giraldi manus igne combureret, respondit ipse quia non tam cito deficeret ignis ille, et protinus superposita lampadi manu dextera per omnes digitos eius olenm in lampadem copiose mananit adeo ut ipsa cito repleta lumen paulo ante deficiens subito cunctis admir- antibus in splendorem magnum ernmperet. Item uisum fnit clerico cuidam, qui et paulo post defnnctus est, qnod Cantnarie constitntus nidit in ecclesia Sancte Trinitatis archiepiscopos dnos, loci illins scilicet, et alium Giraldum inter ipsos medium et pontificaliter indutum ad altare principale ducentes. Mirabantur autem omnes hoc intuentes quod omnes digiti Giraldi in altum et usque ad ecclesie fere culmen erecti, cerei ardentes esse uidebantur, et lucem magnam preferentes. Set quoniam per manus et digitos opera designari solent, ad opera Giraldi bona quibns ecclesiam Christi ipso cooperante suis pro posse diebus illuminabit, poterit Deo dante referri. CAP. XX. <1Uisio xxvii scilicet de anachorita de Locheis, et uisio xxviii>1 <1simul similem habentes exposicionem.>1 Item uisionem uidit de Giraldo uir bonus anachorita de Locheis, quam et litteris suis ei quem diligebat postea sic propalauit. Karissimo amico meo Wedheleu anacorita de Locheis in Christo salutem et benedictionem. Hoc manifesto uobis, qnod in die sancto Pasche transacto uidi sompnium et illud uobis narrabo, scilicet quod in profundum terre uidi magnnm foramen ante me et inclinaui ad illud, et in profundum terre te uidi, scilicet in profundo foramine celebrantem super altare, te dico honorabilem uestem habentem, et nomine tno clamaui ad te et dixi. Surge, surge, surge, Giralde, ascende ad me sursum super terram, et mihi respondisti, Domine, quia uocasti me ueniam ad te, et de gradu ad gradum ambnlasti usque ad me super terram et mihi dixisti. In carcere fui et quia uocasti me, amodo habebo requiem, et magnam leticiam in corde meo habui, qnod solutus fnisti de carcere. Ualete. Quod ergo uidit enm, in iruo terre secularibus et terrenis quibus quasi absortus fnerat, ad hoc inhiantem potuit designare. Quod autem sacerdotalibus indutum et diuina celebrantem, ad emendacionem eius finalem, zelumque bonum et tam intensum circiter ecclesie Christi cultum pro posse augmentandum, et sacerdotale officium totis nisibus amplificandum, altarisque sacra- mentum non mediocriter exornandum referri potuit. Quod ab in is uocauit eum sursum, unde et cum ascenderet de amico tanquam e carcere liberato leticiam habuit, designare potuit, qnod precibus et meritis sancti uiri illius aliorumque similium, quorum oracionibus ualde diligenter et deuote se committere consueuerat, ad emendacionem ac superius ascensionem, Deo cooperante immo totum efciente, feliciter accessit. Item plures eciam alii diebus eisdem in uisione Giraldum uiderunt, tanquam in flumine ualde profundo et rapido natantem quandoque contra fluctuum ipsorum impetum, laboriose pariter ac periculose nitentem, quan- doque cum fiuctibus ipsis inferius raptum semper tamen ad ripam optatam demum indempnem peruenire. Quod totum post labores et pericula ueram quietem, et ab imis ascensum ad alta et eterna gaudia, potuit per Dei graciam designare. CAP. XXI. <1Uisio xxix et uisionis exposicio.>1 Ad hec eciam longe ante hec tempora, Giraldo Parisius in scolis agente, et snb uiro bono studente Petro scilicet de Luuecines, non minus honestate morumque uenustate quam litteratura conspicuo, quem primum in artibus audierat, tunc autem in decretis preceptorem habebat. Uidit idem magister Petrus in uisione Giraldum, tanquam in lecto egritndinis recumbentem, ad quem quasi uisitacionis gracia ueniens, cum de morbi natura inquireret, sicut queri solet, respondit Giraldus nerbis his Latinis. Grauiter lesus sum in capite. Cumque parumper obdormisset surgens et in lecto residens circumspexit et ait, Infirmus fui grauique morbo decubui, sed Deo opitulante iam plene conualui. Quam uisionem cum mane discipulo post lectiones doctor secreto referrt, Giraldus eam animo reponens memorieque fideliter tradens, lesionem in capite capitalem quam perpessns est postea persecucionem attendit, a cuius ipsum uehemencia Deus eripuit. Uel pocius quia capud actuum hominis mens dici solet, intencione nimirum totum operante lesam erga Deum capitali crimine seu criminibus conscienciam. Unde processu temporis mutatus in melius et emendatus, se tam ore quam. opere, tam uerbis scilicet quam uite meritis, plene per Dei graciam conualiturum non difdit. CAP. XXII. <1lUisio>1 xxx <1et uisionis exposicio.>1 Item uisum est alii, quod uideret Giraldum in capa uigra longa et quasi profilata iacentem extensum in terra super tabulam nudam, nec sub capite, nec sub reliquo corpore quicquam preter tabulam ipsana habentem. Ad quem cum accedens excitaret eum monens ut surgeret, et dicens ei quia nec bene nec honeste sic iacebat, respondit Giraldus quod adhnc parumper exspectaret quia nondnm surgere potuit, processu uero temporis se dixit per Dei graciam surrecturum. Hec ergo uisio priori concordat. Hic enim terrene cupiditatis et uolnptatis tanquana in imo iacens resurgere per se non preUaluit, subiunxit antem se quandoque per Dei graciam surrecturnm. Proinde premisse uisiones omnes que uictoriam Giraldo promittere uidentur et magnificenciam, ad duarum istarnm finena, si tanaeu earum fini uite ipsius exitus concordauerit, poterunt reuera referri. His autem uisionibus et aliis quibus in imo iacere uidebatui, et postea resurgere, uersus ille in Psalmo consonare uidetur. Quantas ostendisti mihi tribulaciones multas et malas et conuersus uiuificasti me, et de abissis terre iterum reduxisti me. Multiplicasti magnificenciam tuam et conuersus consolatus es me, et alibi, Eripe me de luto ut non infigar, libera me ab hiis qui oderunt me et de profundis aquarum. Non me demergat tempestas aque neque absorbeat me profundum, neque urgeat super me puteus os suum. Ideoque de uisionibus istis et similibus, ut dictum est supra, dicere Giraldus consueuerat, quod uel mirabiles diuine fuerant preostensiones et reuelaciones uel diabolice non minus admirande ad decipiendum illusiones. CAP. XXIII. <1De litteris anachorite de Niuegal consolatoriis et>1 <1uaticinalibus ac ueris eiusdem predictionibus.>1 Sicut autem prescriptus anachorita de Locheis sic et alii uiri religiosi per Walliam labori Giraldi simul applaudentes et compacientes, eius aggressum tam uerbo quam scripto commendabant, unde et inter ceteros anachorita de Niuegal litteras ei tales destinauit. G. Dei gratia Dei omnipotentis Sancti Dauid electo, fratri suo spirituali et domino suo temporali iure mundano, I. mini- mus presbiterorum et reclusus de cruce Karadoci, suus intercessor ad Dominum nocte dieque, salutem in Christo. Nolite mirari si odit uos mundus. Non bene coutuntur Iudei et Samaritani. Ut nobis carceratis uidetur aduer- sarii uestri sunt membra diaboli qui iuri ecclesie sue contradicunt, et iuramentis que uobis et ecclesie sue multociens dederunt contraueniunt. Ponite humilitatem contra superbiam eorum, et state uiriliter, et nos laborem uestrum tenemus pro martirio. Mens mea mihi uatici- natur, quod tristicia uestra uertetur in gaudium. Frater uenerande, uos requiro ut intuitu caritatis ad me uenia tis, quia necesse est mihi loqui uobiscum. Multi probi eciam per suos garciferos congruum consilium inuene- runt. Ualete. Cum autem non longo post tempore ad ipsum Giraldus uisitacionis causa ueniret, quoniam hanc humanitatem uiris religiosis libenter impendebat, inter cetera consola- cionis et commendacionis uerba et hos sermones per fenestra. m suam uii- ille reclusns adiecit. Euidens est satis et manifestum, quod impeditores et aduersarios dignitatis Sancti Dauid exosos et inuisos liabet uindex Deus, illosque precipue qui filii et fideles esse deberent. Nequissimum adnersarium Sancti Danid abbatem Albe Domus depositum iam uidemus et in terris honore cuncto priuatum, abbatena quoque fatunm Sancti Dogmaelis, cognatum uestrum, qui se uobis canonice prius electo supereligi consensit, Deo uindice Sanctoqne Dauid, uiuum teria non din sustinebit. Quod et ex post facto non longo post tempoi-e palam fnit. Priorem de Penbroc Fulconem, et decanum de Penbroc, Gerardum, Willelmum presbiterum de Keirmerdhin, Robertum filium Ione, qui tamen fere usque ad finem firmiter stare uidebantur, iam centnm est defunctos esse, et annunm tempus post delictum, digna Dei uindicta, non transeuntes. Pontium archidiaconum excecatum et quia lumine contra ecclesiam suam exorbitauerat interiore, diguo Dei iudicio lumine ex toto priuatum exteriore, Robertum Croppedhorn infatuatum prorsus et anni- chilatum, omnesque fere Meneuensis ecclesie canonicos uiles ob hoc ab omnibus lnabitos et abiectos. Quosdam eciam adhuc uiuentes in breui quidem i-ebus numanis eximendos constantei- asserebat, sicut et paulo post de filio Croppedhorni qui contra Giraldum et ecclesiam suam cum a.liis Romam cucurrit, certnm est contigisse. Quorum unus Robertus filius Ricardi nequissimus inter laicos Sancti Dauid aduersarius, et diocesianos inter filios non patrono patrie solum einsque uicario Menenensi episcopo, uerum et monachis totique pi-ouincie clero nocentissimus, dominisque suis semper perfidns et uicinis omnibus uirn- lentissimus, fratres pioprios fraudulenter apporians, et sororum ac filiarum pudiciciam petulantei infestans, et preterea turpi libidini atque nefande publice datus, paucis postmodum annis ulcione diuina turpiter est exheredatus, et a terra tota uiliter eiectus, et in breui postmodum in terra alieua pauper et inobs occubuit. Et de aLchidiacono quoque de Keirmerdin 0., inter aduersarios Sancti Dauid, hoc in agone non modico subito et tempestiue nimis ac premature sublato, ulcio sumpta uidetur repentina. Item et paulo post de Mauricio Meneuensi archidiacono, qui et de Pembroch archidiaconns dicebatur, quia contra dignitates ecclesie sue fauore principum preceps nimis et preproperus esse solebat, a turpi loco et turpiter ab alto in imum confractis meruit membris precipitari, et spiritum miserabiliter exalare. Item et principes quosdam ac principales uiros ob archi- episcopi fauorem Sancto Dauid aduersantes, quos ipse nominauit sed nos eorum nomina ponere non curauimus, terras suas amplas et honores in terris magnos postmodum amisisse dicebat. Item clericos archiepiscopi hoc iu agone iam de maioribus quosdam et seruientes bonos rebus humanis exemptos esse dicebat, et ipsum quidem archiepiscopum non diu postea fore superstitem assertiue proponebat, quod reuera quasi prophetico spiritu pronun- ciatum, anno postmodum non elapso, indubitanter euenit. Ad Giraldum quoque conuersus ait, Tu uero, fili, certaminis egregii uel hic uel in futuro, quod pocius appetere debes, proculdubio premium consequeris et coronam. Ecce qualiter uir bonus iste totum Giraldi fere desiderinm est complexus, hoc et enim semper appetiit, ut laboris sui tanti et tam deuoti, zeloque Dei et ecclesie sue tam sinceri retribucionem pocius in eternitate quam in tem- pore recipere posset. Mirum autem quod sicut de hiis acciderat hiis temporibus, sic et paulo post de duobus clericis archiepiscopi bonis, et ad ius peruertendum per falsos testes et periuria multa sponte et per industriam procurata et subornata, pre aliis electis ad curiam in ultimo conflictu contra Giraldum missis, certum est acci- disse, quorum unus quoniam ad cassandam electionem iustam et canonicam per fas omne nephasque laborauit, et non longe post in simili punitus, nec enim lex iustior ulla est, cassata in eadem curia electione de se facta iniustissima, a spe concepta dignitatis magne decidit cum confusione. Alter uero quoniam dignitatem Sancti Dauid improbe ualde et impudenter expugnauerat, paulo post paralitico morbo percussus et corpore toto debilitatus, ofcio lingue qua nimis insolenter abusus fuerat non mediocriter est destitutus. Hoc etenim exquisita Dei uindicta plerumque accidere solet, ut eo precipue membro quo plus homo deliquit plus puniatur, iuxta illud Salomonis in Ecclesiaste, Per que peccat homo per hec et torquetur. Item fuit et tercius eiusdem archiepiscopi clericus ualde proteruus et studiosus, Sancti Dauid aduersarius non sim- plex ut alii duo canonicus existens, sed grandem in ecclesia personatum gerens, qui sicut ob humanum fauorem digni- tatem Sancti Dauid inpugnare et ad hoc laborare conten- debat, sic et incontinenti ab aliis impetitus grauiter et uexatus, sub periculo perdicionis dignitatis adepte perse- cucionem quoque priucipis et carcerem passus, ut qualia gesserat talia reciperet, eique uexacio intellectum daret, dies reuera diu tam inquietos duxit quam infaustos, modi- coque post turpiter rebus humanis exemptus diem pre- mature clausit extremum.' * * * * * * Qaaliter autem superstites adhuc et residui, tam domestici quam extranei, precipue quoque domestici qui longe peiores sunt inimici, intestina quippe mouentes prelia et insperata, qualiter inquam tam hii quam illi in posterum uel puuientur uel ad penitenciam conuertentur, tempora sequencia declarabunt. Audacter autem et secure uerbis his Ieremie iu aduersarios Sancti Dauid ecclesieque sue dignitatis uti possumus. Omnes qui deuorant eam delinquunt, mala uenient super eos dicit Dominus. Indubitanter enim aut mala temporalia per que uel hic purgentur, uel in purgatorio si penituerint, sed nondum plene satisfecerint, non euadent. Aut si reprobi, quod absit, et obstinati hinc decesserint supplicia gehen- nalia fine carencia plectibili miseria et inexplicabili per- henniter incurrent. CAP. XXIV. <1De fratris sui Philippi de Barri uerbis consolatoriis et con->1 <1siliis ueris quoque sicut ex post Sacto claruit>1 <1predictionibus.>1 Sicut autem predictus uir ille bonus anacorita, sic et alii per Walliam et Angliam quoque plurimi, Giraldo solacii uerba contra labores tantos et retribncionis, hii pre- cipue quibus mentis arcanum et intencionem denudauerat, certam uel temporalis uel eterne spem dedere. Inter alios itaque quod in ipso tanti laboris aggressu a fratre suo uiro uirorum perpaucorum super hoc consilium responsumque suscepit, sicut in libro de gestis eiusdem continetur, hic aperiam. Accedens igitur Giraldus ad fratrem suum, uirum probum et discretum, Philippum de Barri, uiamque suam et uie causam obtestatus ab ipso primum et ob diuini terrorem iudicii, ubi fient omnia palam, ne de proposito quicquam occultet fortiter ac terribiliter adiuratus, quod pure scilicet propter Deum sanctumque Dauid ecclesieque sue profectum hunc laborem assumpserat, secretius eidem apperiens uerba demum huiuscemodi responsalia ab eo et monita suscepit. Arduum est negocium quod frater aggrederis et laboriosum, sumptuosum quoque nimis et periculosum, quia non solum contra archiepiscopum Cantuarie, sed eciam contra regem et Angliam totam regnique coronam proculdubio fore reputabitur. Si tamen Deus in causa, ut nobis asseris, et ecclesie Sancti Dauid dignitas quam reuocare contendis et intendis, et non ter- rene pompositatis ambicio, secure laborem hunc assumas, quia reuera uel hic inde premium accipies uel in futuro. Quamquam etiam bona intencione uerseris in hoc et uexeris, ne credas quod omnia tibi statim ad uota suc- cedant. Quinimmo multa tibi hostis ille antiquus, semper bonis uotis inuidens, impedimenta pretendet, et Deus id uel ad probacionem tuam uel purgacionem fieri permittet. Ideoque cum aduersa tibi multa concurrerint et occur- rerint ne desperes, sed pocius ad animum reuoces qualiter apostoli et discipnli Domini, qui Christi fidem salutisque uiam mundo predicabant, sicut a uobis clericis accepimis, tantis tamen aduersitatibus afflicti fuerunt, uincula, uerbera, carceres, ac uulnera, mortem quoque demum pro Christo sustinentes. Ideoque cum sit Deus in causa ne sis animo fracto sed forti pocius et continuato. Magnum itaque solacium ex uerbis istis uiri boni laici prorsus et illiterati, ex dilectione pariter et discretione magna prouenientibus, in aduersitatibus suis crebris, quas graues et grandes hoc in agone sustinuit, se Giraldus absque dubio suscepisse testari solet, adeo ut fortune tociens fractus iniuriis et sinistris euentibns, animo quasi con- sternatus et in desperacionem, ita ut desistere uellet, fere ex toto datus, recurrens ad optimi fratris solacia pre- soripta et consilia, resistere magis et obdurare sub quocun- que discrimine preelegerit, iuxta illud poete, Componite mentes Ad magnum uirtutis opus summosque labores, Et illud, Tu ne cede malis, sed contra audacior esto etc. Et illud Terencii, Fortis et constantis animi est, non perturbari in rebus aduersis, nec tumultuante de gradu deici, sed pre- sente consilio pertinaciter uti, nec a racione discedere. Item et illud Uirgilii, Durate et uosmet rebus seruate secnndis, 0 passi granioia, dabit Deus niis quoque finem. Hoc quoque Gregorii dictum, instante forcius tribula- cione et aduersante fortnne cnrsu, freqnenter recolebat, Aduersitas que bonis uotis obicitur, probacio uirtutis est et non indicium reprobacionis. Quis enim nesciat quam prosperun fuit quod Paulus ad Italias uergebat, et tamen uenemens naufragium pertulit, sed nauis cordis in maris fluctibus integra stetit. CAP. XXV. <1Defratris eiusdenL optimi per archi-diaconum facta>1 <1consultacione et curie per cardinalis litteras>1 <1responsione.>1 Sicut eciam ex libro qui de gestis Giraldi inscribitur manifeste colligitur, discedens a Meneuia Giraldus, quam ex toto corruptam inuenit et in deuium datam, ad pre- scripti fratris optimi tumbam uidendam mortemque de- flendam, apud Mainarbir gemebundus accessit. Sed mitigato demum tam tempore quam amimi racione dolore, litteras quas ad consultacionem ipsius de curia Giraldus reportauit, lectas in publico ubi tnmulatus erat, in eccIesia reposuit. Erat autem cardinalis, qni confessiones pro papa tunc recipiebat, responsio talis. Iohannes de Sancto Paulo titulo Sancte Prisce cardinalis, nobili uiro Philippo de Barri salutem, cuun interne dilectionis affectu. Sicut ueridica relacione didicimus, scrupulus dubitacionis emersit et uobis hesitacionis occasio emanauit, utruna eleunosina diuitibus ti-adita tantum meritum habeat quantum si esset pauperibus erogata, an sit personarum in hiis accepcio fa- cienda, et quia dubitacionem uestram cura qua conue- nit curauimus sollicite auctoritatibns enodare, ne opus caritatis quod apud uos in dubiuni uertitur, apud uiultos uestro exemplo in funem longissimum ualeat dubitacionis extendi. Qaantum igitur potest humana fragilitas Iohan- nis os aurei adherentes eloquio uobis taliter respondendum duximus, quod si a diuitibus pro nutrimento hospitalitas postulatur, in hiis non est examinacio facienda. Nam si Abrahana circa secum hospicium petentes fuisset sollicitus indagator non utique angelos hospicio recepisset, set forsan ipsos inter ceteros repulisset. Proinde quia apud eum non erat distinctio personarnm, et angelos quidem a suo hospicio nou reddidit alienos, sed in domo propria eis comestionis accubitus preparauit, huius igitur exempli consideracione inducti dicimus, quod omnibus tam diuitibus quam pauperibus hospitalitatis et caritatis opera impend- atis. Non enim ex persona eorum quos accipitis mercedem uobis retributurus est Dominus, set ex sincera intencione ex misericordia et bonitate et honorificencie operibus et actibus proueniente, retribucio preparatur. Vale, Karis- sime fili. Quoniam enimuero uir ille bonus tali loco mansionem habebat, inter duos scilicet portus marinos Miluerdicum et Deuonicum, ubi publicus transfretancium hinc inde transitns erat, et quia passim hospites omnes tam dinites quam pauperes suscipiebat, et propter diuitum affluenciam nimiam pauperibus quantum cupiebat erogare non poterat, curiam Romanar super hoc per G. archidiaconum fratrem suam duxerat consulendam. Quia si id quod diuitibus impenderet hospitalitatis gracia sicnt et panperibns ad naeritum ei posset et coronam accedere, tunc hospitalitati more solito totis nisibus indulgeret, alioquin heredi suo locum illum et castrum cum hereditate relinqueret, et ad regionem aliquam se conferre firmiter disposuerat. CAP. XXVI. <1Qualiter filios quos diligit, flagellat Deus.>1 Sic igitur uel ad probacionem uel ad purgacionem filios quos diligit diuina benignitas flagellari permittit in terris et uexari, quatinus per ignem tribulacionis quo hic uruntur, aut maturius si quid cremabile portant ab igne liberentur purgacionis, aut si puri hinc transeunt et perfecti, plenius et gloriosius in patria coronentur. Unde et in historia Romana de quodam imperatore legitur, cui nomen Mauricius, quod dum esset uir Deum timens, malebat et summo desiderio desiderabat, pocius in hoc seculo facinorum suorum temporali supplicio uindictam persoluere, quam uel tormentis gehennalibus, uel eciam in purgatono, ubi pene quamquam non perpetue tamen grauissime, cruciari. Audierat euim, ut credimus, agiographis nostris astruent- ibus minimam et mitissimam penam in purgatorio grauior- em esse quam aliquam que temporaliter hic infligi nel excogitari possit. Unde cum hoc Dominum iugiter in suis oracionibus deprecaretnr meruit exaudiri. Quadain itaqne nocte, dum in stratu suo quiesceret, uidit per sompninm ante se eneam astare Saluatoris effigiem, que erat ante palacii portam, ex qna emissa est uox ad eum dicens, Dncite mihi Mauricium, et tenentes enm quidam iudiciarii ministri exhibuerunt ei. Tunc ait ad eum Saluatoris ymago, Ubi uis reddam tibi mala que meruisti, hic an in futuro seculo? Et ille, O amator hominum Domine, hic pocins quam in futuro. Tunc iussit diuina uox tradi enm et Constanciam eius uxorem et omnem eius cognacionem Phoce militi. Expergefactus uero misit ad accersendum Philippum generum suum, cui sibi assistenti dixit Mauric- ius. Scis iuter agmina nostra aliquem militem nomine Phocam? Cui ille, Scio unum. Et imperator, Cuius est qualitatis? Qni ait, Iuuenis et tumidus et temerarius. Tunc referens Augustus Philippo sompninm, glonficabat magnifice Deum pro huiusmodi reuelacione. Nec multo post Phocas regalem purpuram assensu militum sumens Mauricium a suis fere cunctis derelictUm, et ob hocin silua quadam latitantem, cum uxore sua et qninque filiis inter- emit. Preterea ut propins exempla petamus, Christianissimus Francorum rex Lodouicus, qni nostris diebns in Francia regnauit, cum ultimis diebus suis morbo simul et senio ualde granatus existeret, consilinm habuit a suis quatinus Cantuariam in Anglia, ubi tunc tempons in nouitate martirii Beati Thome quem exulantem in regno suo paulo ante tam benigne susceperat et sustentauerat, causa sanitatis recnperande peregre proficisci non postponeret. Cui consilio uir bonus libenter obtemperans hoc etiam adiecit, quod pocius causa salutis anime quam sanitatis corporee, et ut ei in futuro minnantnr pene, et ob hoc precipue deuote laborare. Unde et temporibns eisdem magistrum Gerardum, agnomine Puellam, qui postea Couentrensis ecclesie presul extitit, quandoque dicentem audiuimus, quod multum honoris et auctoritatis non solnm Cantuariensi uerum etiam Anglicane ecclesie toti collatum in hoc fuisset, si tunc ubi sanitates undique confluentes meritis uiri sancti et martiris egregii recuperabant, uiro tanto regique piissimo tanquam in humanitatis exhibite retribucionem morbus uel mitigatus esset uel curatus. Sed reuera uir ille bonus et a Deo dilectus iuxta desiderium animi sui tam presentis laboris et deuocionis qUam pristine quoque erga uirnm sanctnm mnnificencie et largicionis meruit in futnro premium obtineie quod optauit. Et ne forte malignitas mutaiet intellectum eius, et fictio deciperet animam eius, mundo mori pocius et Deo uiuere magis expediens ei et utile fuit. Nostris quoque temporibus, uel parum ante, Romanus imperator Hemicus quoniam ob terrene celsitudinis ambi- cionem primo patrem suum carnalem tentum incarcerauit, deinde et patrem spiritualem papam Paschalem captum tenuit et custodie inancipauit, demum a Deo uisitatus et penitencia ductus, imperiale fastigium cedens et sponte relinquens, quatinus eternas geheunalis incendii flammas et transitorias purgatorii penas ob facinora tanta uel penitus declinare uel saltem mitigare ualeret, patriam fugiens transitoriam, ueram ut patriam et perpetuam inueniret, heremiticam remotis in partibus quoniam Angli- canis, et longinquis ut creditur Cestrie finibus, solitudinem elegit uitamque feliciter terminauit. Nunc autem ad prelatos iustos et timoratos stilum uertamus, et a papa Gregorio doctore magno incipiamus, qui cum archidiaconi ofcio primum in urbe fungeretur postea mundo renuncia ns et monachus effectus adeo in utroque statu egregie se gessit et magnifice, quod defuncto papa Pelagio generaliter a cunctis in papam est electus. Sed cum tante celsitudinis apicem conscendere formidaret, fuge latibulum petiit et triduo delituit. Urbis uero prefectus populi consensum imperatori mandauit, qui illico eum iussit intronizari, utpote qui uirum bene nouerat et ipsius sanctitatis meritum non ignorabat. Itaque tandem Dei omnipotentis famulus diuina renela- cione repertus capitur et intionizatur. Ordinatus autem mox oumem secularem pompam ex palacio suo eliminauit, et clericorum quosque uel monachorum prudentissimos sociauit, cum quibus ita persistebat, ut nichil monastice perfectionis nichil amitteret pontificalis institucionis. Quorum eciam mores tanta excolebat censura, ut nullus eorum barbarum quid uel religioni contrarium sermone ueI habitu preferre presumeret, sed qui forte sanctimonia ac sapiencia camisset subsistendi coram eo fiduciam non haberet. Is eciam Augustinum, Mellitum, et Iohanuem cum aliis pluribus monachis religiosis atque sanctissimis misit, ut Anglorum gentum sua predicatione ad fidem conuerterent Christi. Quam gentem prefatorum labore uirorum Deo lucrifaciens Londonie et Eboraci metro- politanos consecrauit episcopos. Idem preterea doctor egregius multos edidit libros egregios ad utilitatem ecclesie sancte. Similiter et Nicholaus quamuis uoce celitus demissa diuinitus electus usque ad fugam et lati- bula renuit et recusauit. Sic et Marcns euangelista raptus in episcopum, ut episcopio pariter et sacerdocio reprobns inueniretur, dampno pollicis ob hoc precisi, honus et honorem euadere uoluit, set Deo disponente non preualuit. Nouerat enim non absque grandi et graui periculo siniul et honere honorem illum consistere. Ideoque maluit priuatus et menbro mutilatus, in statu securiore saluari. Nonne et de quibusdam episcopis legimus, ueluti de beato Mdaurilio CenoManensi ceteiisqne nonnullis, qui relictis episcopiornm curis, qnoniam pnerum unUm absque sacramenfo confirfmacionis decessisse compererant, quod tamen absque ipsorum taui negligencia quam culpa con- tigerat, uel heremura petiisse uel monasterium intrasse. Set hodie quot milia queso per episcopatns uarios et fere cunctos ut de ceteris taceam negligenter omissis, absque predicto necessitatis sacramento decedunt ? Precipne uero in Anglorum regno ubi fiscalibus magis quam epis- copalibus plerique negociis intendunt, scaccarioque regis plus quam sanctnario legis indulgent, piscatores pec.nnia- rum facti non animarnm, qui sicut ad nutus principum, absque electione preter umbratilem solam promoUentnr, sic et eoruun obsequiis et non diuinis fere per omnia mancipantur. CAP. XXVII. <1De ultimo Gemme Sacerdotalis capitulo su2jer epi;coSalis>1 <1officii periculo huic quoque libello fioualiter apyosito.>1 In fine uero libelli istius penultimum Gemme nostre Sacerdotalis capitulum qnod sic intitulatur, De prelatorum eminencia et statu periculosissimo, quoniami et huic materie ualde congruit multorumque forsan ad manus Iiber iste deueniet, ad quas non ille, hic apponere nec superuacuum nec inutile reputauimus. Patet enim quia magni tenentur esse prelati uerbo, maiores autem consilio, maximi uero uite meritis et exemplo. In eminenti nimirum specula sunt constituti, sedent ut uideant et uideantur, sedent ut uel corrigant uel corrumpant. Unde Ieronimus, Episcopus nisi uerbo et exemplo subditos edificet, canis impudicus dicendus est non episcopus. Et alibi, Uilissimus reputandus est episcopus si non precellat sciencia et sanctitate qui est honore prestancior. Item Augastinus super epistolam ad Thessalonicenses, Hec est enim pax domestica et cohabitanciUm ordinata a Deo con- cordia et clara iusticia,ut scilicet qui excellnnt ra cione excel- lant dominacione. Item Esicins snper Leniticum, Turpe est hominem in fide nutritum ab infancia talium subire magisterium qui repente magistri facti sunt. Unde Ieronimus, Heri in foro, hodie in altario, heri socius histrionum, hodie consecrator uirginum. Item Ieronimus, Tales esse debent sacerdotes quorum respectu ceteri grex dicantur. Item Ieionimus, Sciie prelati debent quia si peruersa unquam perpetrant tot mortibus digni sunt quot ad subditos suos perdicionis exempla transmittunt. Item Augustinus super hunc locum in epistola ad Titum, Te ipsum prebe exemplum bonorum operum. Omnis qui male uiuit in conspectu eorum quibus prepositus est, quantuna in ipso est occidit eos. Non est igitur honor hic absque honere suo et honere graui. Item Ieronimus super Ezechielem, Grandis dignitas sacerdotum, sed si peccant grandis ruina. Letemur ad ascensum, timeamus ad lapsum. Non est tanti gaudii excelsa tennisse, quanti meroris de excelsis corruisse. Non enim solum de nostris delictis racionem reddemus, sed pro delictis omnium quo- rum donis abutimur. Quis autem grauius corruit quam qui neglectu ofcii uel arrogancie tumore et supercilio nutans et ab alto titubans se in inferni profunda detrudit. Propter hec honera periculosissima dicebat beatus Martinus se longe minoris meriti fuisse postquam episcopus fuit quam ante. Item quidam monachus uir sanctissimus electus in episcopum constantissime renuit, qui postmodura mortuus cuidam monasterii cuiusdam monacho appaiuit, dicens, quod in beata requie Saluatoris aduentum exspectabat, si tamen episcopus fnisset se requie et Dei uisione carituruni fuisse in perpetuum asserebat. Quid ergo, dampnandi sunt episcopi cuncti ? Absit. Quid enim Nicholaus, quid Martinus, quid Germanus, quid Basilius magnus, et alii temporis illius multi ? Quid eciam, ut propius exempla sumamus, Thomas noster Cantuariensis ? Non dicimus episcopos non saluari, dicimus autem difcilius hiis diebus quam alios saluari. Da mihi hodie inter antistites Nicholai uel caritatem uel abstinenciam. Da Basilii uel Germani cinerem et saccum, aquam et ordeum. Da musitantem ingiter in sublime Martinum, cuius nunquam uel ori Deus nel oculis celum desit. Non illi inter regnnm dinisi et sacerdocinm, puri quippe sacerdotes erant non principales, non curiales, non regales, illi in ecclesiis assidui, nostri in curiis fere con- tinui. Illi celum meditantes solnm celi Domino militabant. Nostri terrenis inhiantes, inter spem et metum anxii, dum et timent et ambiunt,terrarum ex toto principibns obse- quuntnr. Sed dicent episcopi uel fautores episcoporum et illud Pelagii pape distinctione xxxiv caput fraterni- tatis obicient. Defectus nostri temporis, quo non solum merita set eciam corpora hominnm defecerunt, distric- tionis illius non patitur manere censuram. Item et illud poete, Nunc allud tempus alii pro tempore mores. Sciant antem quodam loquendi tropo quo continenti attribuitur quod contentornm est, hec et huinsmodi dici solere, sicut cum dicitur dies mali sunt uel terra mala, non enim terre nel temporum sed pocius hominum malicia designatur. Quid ergo ? hominibus solum seruiunt et non Deo ? Absit. Set plns hominibus quam Deo, cum tamen scriptum sit, Dominum Denm tunm adhorabis et illi soli seruies. Propter regalia nimirnm ecclesiis data, ad fas omne nephasque pontifices a regibns prouocantur. Unde cum Beato Siluestro et successoribus suis Constantinus a lepra curatus Romam et occidentale imperium contulisset, antiquus hostis hnmani generis in pnblica andiencia alta uoce clamauit, Hodie ecclesie uenennm infudi, et nere uenenum, quia fermentum illud uenenosnm quo totam ecclesie massam male corrupit. Porro Beatus Thomas, de quo mencionem fecimus, quamquam temporis huius quo regnant tyranni, et quo caritas pene tota refrixit, diuisus esse renuit, quia se totnm Deo dicauerat, nec propter regalia, nec propter exilia, nec propter gladios demnm mortem minantes et inferentes, Dei insticiam et ecclesie libertatem, uir Deo plenus, deserere sustinuit indefensam. Sciens quippe qnia si proconsul aliqnid preceperit et aliud imperator, imperatori pocius obtemperandum. Sin autem aliquid imperator et aliud Deus, Deo quam homini pocins atque propensius obediendum. Illud enim Petri in epistola secunda non ignorabat, Denm timete, regem honorificate. Unde et in diuinis ac spiritualibus Deum solum timebat, in mundanis autem et transitoriis regem honorificabat. Et illud in Actibus Apostolornm, Oportet Deo magis obedire quam hominibus. Ille mimirum timendus, ille tremendus, non qui corpus occidere sed qui corpus et animam mittere preualet in gehennam. Unde Ieronimus in prologo super Hester, Deo placere cnrantes minas hominum penitus non timemns, qnoniam dissipat Deus ossa eorum qui hominibus placere desiderant, et secuudum apostolum qui hniusmodi sunt, serui Christi esse non possunt. Iuxta illud ad Galathas, epistola prima, Si adhuc hominibus placerem Christi seruus non essem. Et in Psalmo, Qui hominibus placent confusi sunt, quoniam Dominus spreuit eos, ut supra. Item Panlns in epistola ad Romanos, Uis non timere potestatem, bonum fac et habebis laudem ex illa. Saper quod expositor, Non dicit ab illa sed ex illa, quia etsi te mundana potestas non laudat, immo si eciam persequitur, si occidit gladio ut Paulum, si crucifigit ut Petrum, habebis ex illa laudem, dum ex eo quod illa male facit iniuste iusto et innoxio, tue uirtns paciencie coronam laudis meretur. Item apostolus ad Thimotheum, epistola secunda, Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris sed uirtutis et dilec- tionis et sobrietatis. Unde in Deuteronomio, Quis est homo formidolosus et corde pauido? uadat et reuertatur in domum suam, ne pauere faciat corda fratrnm suorum, sicut ille timore perterritns est. Item Ciprianus, Epis- copus si timet actum est de eo. Et in Apocalipsi, timidis pars eorum in stagno ardenti igne et sulphure. Utinam igitur episcopi nostri temporis predicti exemplo pontificis contemporanei, scilicet sui beati Thome uestigia sequi uelint, et exemplo ipsius, qui toto promocionis sue tempore nec unum sibi sanguine iunctum promouere curauit, et ita Simoniacam heresim abhorruit ut cancel- lariam suum et sigillarium cunctosque notarios curie sue sacramento constrinxerit, quod nec ualens cnipulum Angli- cum pro carta uel literis quibuslibet a quoqnam acciperent, tam carnales in hunc modum erga nepotes et cognatos affectus nimios, quam Simoniacam labem et Gieziticam, que enormitates ambe nimis in prelatis hodie regnant, a se' constanter abiciant. Itemque eiusdem exemplo pontificis, qui a Deo plene uisitatus fuit et gracia perfusns, in hiis que principum sunt eis obtemperent, in hiis autem que Dei, solum Deo, querentes non que sua sunt set que Christi Iesu, non quod sibi utile, iuxta apostolnm, sed quod mnltis, ut salui fiant, et sic reddentes qne sunt Cesaris Cesari et que sunt Dei Deo, non curie sequele dati set ecclesie tutele, non tonsores ouium sed tutores, non tondentes in- quam set tuentes non uncinis piscantes et fuscinis, set pocius pascuis pinguibus nerbi Dei gregem pascentes, non piscatores pecuniarum set pastores animarum, pro quibus etiam iustante procella more boni pastoris et non mer- cenarii, animas dare, et eiusdem exemplo pro ecclesie libertate quam sibi Christus fuso sanguine comparauit, capud exponere sint parati. Et si pauci sunt hodie tales de numero paucorum esse contendant et non plurimorum, dicente Domino ad Moysen, non sequeris turbam ad faciendum malum, nec in uicio adquiesces plurimorum sentencie, nec a uero deuies, et sic propensius elaborent ut iuxta comicum illud, uiri uirorum inueniantur perpau- corum. Pauci nimirum saluati sunt in archa Noe, pauci de hiis qui educti sunt de egroto' terram promissionis intrarunt quia tantnna dno, Iosue scilicet et Caleph, preter Leuitas perpaucos. Pauci de Sodomis cum Loth saluati, quoniam uxor tantum et filie due. In uuo cubito con- summata est archa, unus sanabatur in piscina, non est qui faciat bonum non est usque ad unum. Multiuocati, pauci electi, grana rarissima, palee multe. Det itaque summus ille largitor et retributor qui citra merita punit et longe premiat ultra, quatinus iuxta qualitatem intencionis, que totam informat actionem, labor denique Giraldi remu- neretur. Et si pia fuit et pura uoluntas eius predicto in agone, iuxta desiderium animi sui propensius in patria quam in uia diuine retribucionis, apud quam nec malum im- punitum nec bonum irremuneratum, premia consequatur. Det ut de cetero pocius pauper et priuatns nirtutumque collactanee paupertatis amicus et pauperum, Christum pauperem in terris, simul cum Ieronimo, nunc monasterio nunc in heremo studente utiliter et scribente, cinereque et sacco iugi lectione uicissim et oracione, lacrimisque frequentibus et disciplinis, delicta iuuentutis abstergente et abluente, tollens crucem suam sequi possit, et merita de die iu diem ad coronam bonis operibus per Dei graciam accumulare, quam ob terrene dignitatis cuiuslibet culmen adeptum uel adipiscendum, una cum multitudine magnatum socia longe maiore, quanto gradu sublimiore, tanto lapsu procliuiore, uel in imnm, quod absit, precipitari, uel eciam ipsius celsitudinis occasione, debeat decrementa uirtutum cum Martino sensibiliter incurrere, aut cum euan- gelista Marcho in episcopum sublimato, et papa Gregorio pro status periculo iugi grauique timore merita minui formidare. Det inquam diuina bonitas et clementer indulgeat, quatinus cum propheta eximio et rege Dauid, quamquam peccatis interdum enormibus deformato,sed ad penitenciam patrieque uiam pietate superna plene reuocato postmodnm et reformato, pure et efficaciter uoce simul et uoto dicere quandoque Giraldus possit, Deduc me, Domine, in uia tua et ingrediar in ueritate tua, letetur cor meum ut timeat nomen tuum. Confitebor tibi Domine Deus meus in toto corde meo et glorificabo nomen tuum in eternum, qnia misericordia tua magna est super me et eruisti animam meam ex inferno inferiori. Et iterum, Usquequo exalt- abitur inimicus meus super me ? respice et exaudi me, Domine Deus naeus. Illumina oculos meos ne nnqnam ob- dormiam in morte, ne quando dicat inimicus meus, preualui aduersus eum. Et illud, In hoc cognoui quoniam uoluisti me, quoniam non gandebit inimicus meus super me. Ego dixi Domine miserere mei, sana animam qnia peccaui tibi. Ne perdas cum impiis, Deus, animam meam et cum uiris sanguinum uitarn meam. Sed pius et propicius indulgeas clernencius, quatinus cum Petro qui negauit, cum Paulo qui lapidauit, cum Thoma qui dubitauit et palpauit, cum Magdalena qui diu enormiter exorbitauit et peccanit, ceterorumque fidelium et felicium coetu, primo quidem peccancium sed postea penetencium, et post lapsus graues respiciente eos Domino resurgencium, per easdem incedens semitas, et eodem duce sed longe sequens, et uestigia semper adorans, denique de luctu in lucem, de uia in patriam, de miseria in gloriam, de morte in uitam, felici ualeat muta- cione transferri. Amen. <1Explicit libellus inuectionum.>1