LIFE OF ST. DAVID
f. 158a Incipit Vita Beati Dauidis Archiepiscopi
et Confessoris
(Ch. 1) Dominus noster, quamuis omnes suos ante mundi consti-
tutionemz dilexit atque presciuit, nonnullos tamen multis reuelationum
ostensionibus prenuntiat. Iste itaque Sanctus quem tinctio Dauid,
uulgus autem Dewi clamat, ueriloquis angelorum oraculis ad patrem
quidem prius, deinde ad Sanctum Patricium terdenis annis priusquam
nasceretur, non solum prophetatus, uemm etiam mysticis donationum
muneribus ditatus innotuit. (Ch. 2) Nam quodam tempore pater eius,
meritis et nomine Sanctus, Ceretice# gentis regali potentia fretus, qua
tandem deposita, ce#leste regnum comparans, angelica in somnis monitus
uoce audiuit; 'Crastina die expergefactus, uenatum iturus, ceso prope
fluuium cemo, tria ibi munera reperies, ceruum scilicet quem perse-
queris, piscem, apumque examen. Ex his itaque tribus reserues fauum
scilicet partemque piscis et cerui, que# custodienda filio ex te nascituro,
transmittes ad Maucanni monasterium' ; quod nunc usque Depositi
monasterium uocatur. Que# quidem munera huius uitam prenuntiant.
Fauus enim mellis eius sapientiam clamat: sicut enim mel in cera, ita
iuxta amnem Theibi,  in arbore positum, in loco qui
uocatur Linhenlanu.
spiritualem sensum hystorico cepit instrumento. Piscis uero aquaticam
eius uitam sonat: sicut enim piscis aqua uiuit, ita iste uinum et siceram
et omne quod inebriare potest respuens, beatam Deo uitam in pane
tantum et aqua duxit,z unde etiam Dauid aquatice# uite# cognominatur.
Ceruus autem in antiquo serpente signat dominium. Sicut enim
ceruus, expoliatis serpentibus pastus, fontem aque# desiderans, acceptis
uiribus uelut iuuentute renouatur; sic iste, quasi ceruorum pedibus
super excelsa statutus, antiquum humani generis serpentem uiribus
nocendi contra semetipsum expolians, fontem uite# assiduis lacrimarum
cursibus adoptans, de die in diem renouatus profecit, ut in nomine
Sancte# Trinitatis salutarem scientiam castioris prandii parcitate
dominandi in demones potestatem inciperet, percurreret.s (Ch. 3)
Deinde Patricius, Romanis eruditus disciplinis, comitantibus uirtutum
turmis, pontifex effectus, gentem qua exulauerat petiuit. In qua
fructuosi operis lucernam oleo gemine# caritatis infatigabili reficiena
labore, non sub modio sed super candelabrum imponere uolens, ut
cunctis glorificato omnium patre roraret, Ceretice# gentis regionem
adiit. In qua per aliquantulum temporis conuersatus, Demetica intrat
rura: ibique perlustrans, tandem ad locum qui Vallis Rosina nomina-
batur peruenit, et gratum agnoscens locum, deuouit Deo ibi fideliter
deseruire. Sed cum he#c secum meditando reuolueret, appamit ei angelus
Domini; 'Tibi', inquit, 'non istum locum Deus disposuit, sed filio qui
nondum est natus, nec nisi peractis xxxta annis nascetur. Audiens autem
he#c, Sanctus Patricius merens bstupensque uolutat, deliberans et cordeb
dicens. 'Cum ante" Domini mei conspectum incassum labor meus
redigitur et mihi qui nondum est natus superponitur, uadam et tali
dem. habere pot. et stupens iratusque dixit; 'Cur Dominua
despexit seruum suum ab infantia sua sibi seruientem cum timore et
amore, elegitque alium nondum in hac luce natum, sed neque ante
xxx annos nascetur?' Parauitque fugere et Dominum suum Iesum
Christum deserere,
labori amodo non subiaceam.' He#c autem secum cogitans, talibus
blandiciis ab angelo uerba consolationis accepit. 'Non ita fiet, sed
Hibernensium insule# principem constituitz te Dominus, nondum
enim uerbum uite# accepit. Ibi prodesse debes, ibi parauit tibi Dominus
sedem, ibi signis et uirtutibus radiabis, totamque gentem Deo subiugabis.
Ego ero tecum, sit tibi hoc in signum: totam tibi insulam ostendam;
curuentur montes, humiliabitur pelagus, oculus trans omnia erectus,
ex loco prospectans, uidebit promissum.' His dictis, erectisque oculis,
ex loco in quo stabat, qui modo Sedes Patricii dicitur, totam prospexit
insulam: ac protinus paratis omnibus, nauim petit; resuscitatoque
mortuo qui ante duodecim annos defunctus fuerat, promissam patriam
intrat. Cetera autem uite# eius in Hibernensium litteriss scripta, qui
uoluerit, reperiet. (Ch. 4) Labentibus autem xxx annorum curriculis,
Sanctus, Ceretice# gentis rex, Demetiam proficiscitur. Ibique per-
lustrans, obuia ei facta" est puella nomine Nonita, pulchra nimis, uirgo-
que decora ; quam rex concupiscens, oppressit eam; que# nec antea nec
post uirum agnouit, sed in castitate mentis et corporis perseuerans
Sed Dominus multum diligebat Patricium, misitque ad eum ange-
lum suum ut illum uerbis familiaribus blandiretur: cui ait, 'Patrici,
letare, Dominus enim misit me ad te ut ostendam tibi totam Hiberniam
insulam de sede que est in Rosina Valle'; que modo Sedes Patricii
nominatur. Aitque angelus ei; 'Exulta, Patrici, tu enim eris apostolus
illius totius insule quam cernis, multaque propter nomen Domini Dei
tui in ea patieris, sed Dominus erit tecum in omnibus que# facturus sis.
Tandem animus Patricii sedatus libenter dimisit locum sanctum Dauid
agio, paransque nauem in Portu Magno, suscitauit quendam senem
nomine Criumther per xii annos iuxta litus illud sepultum. Nauigauitque
Patricius in Hiberniam, habens secum nuper suscitatum, qui postea
episcopus factus est. Peractis autem xxx predictis annis uirtus
diuina misit Sanctum, regem Ceretice# regionis usque ad plebem
Demetice# gentis. Inuenitque rex obuiam sibi sanctimonialem, nomine
Nonnitam, uirginem, puellam pulcram nimis et decoram, quam con-
cupiscens tetigit ui oppressam; et concepit filium suum Dauit agium,
fidelissimam duxit uitam: nam ab ipso tempore conceptionis pane
tantum et aqua uixit. In loco autem in quo oppressa concepit, modicus
patet campus, uisu amenus,z munere superni roris plenus; in quo
campo tempore ipso conceptionis, duo grandes lapides appamerunt,
unus ad caput, alter ad pedes, qui anteaz uisi non fuerant. Nam terra,
conceptui congaudens sinum suum apemit, ut et puelle# uerecundiam
seruaret et prolis soliditatem prenuntiaret. (Ch. 5) Crescente autem
utero, mater ex proprio more ad offerendas pro partu oblationum
elemosinas, quandam ingreditur ecclesiam, in qua quidam doctor
uerbum faciebat ad populum. Ingressa autem matre, subito obmu-
tescens, quasi clauso gutture, tacuit. Interrogatus autem a populo cur
interrupta predicatione obmutuerat, respondit; 'Ego conmuni loquela
uos alloqui possum, predicare autem non possum. Sed uos extra
egredientes, me solum remanere facite, ut si uel sic possim predicare.'
Egressa igitur foras plebe, ipsa mater in angulo abscondens latuit non
quod precepto non obediens, sed ingenti auiditate precepta sitiens
uitalia, ad demonstrandum tante# prolis priuilegium remanebat. Deinde
et secundo toto cordis annisu desudans, celitus inhibitus, nihil ualuit.
Hinc perterritus, excelsa profatur uoce; 'Adiuro,'s inquit, 'si quis me
latet, cut sese ex latibulo ostendens innotescat." Tunc ipsa respondens,
'Ego', inquit, 'hic lateo.'d Ipse uero diuina fretus prouidentia, 'Tu',
inquit, 'foras egredere, populus autem ecclesiam ingrediens repedet.'
Hoc facto, lingua soluta ex more predicat. Interrogata autem matre
illaque se esse pregnantem confessa, cunctis pro patulo clamit quod
ad predicationem euangelii audiendam quam predicabat sanctus
Gildas, Cau filius, in tempore regis Triphuni et filiomm eius. Gildas
ut te ex latibulo ostendas. inter ualuam et parietem.
Venitque unusquisque sicut prius fuerat in sede, et predicauit
Gildas quasi de buccina clare. Interrogauitque plebs agium Gildam et
dixit: 'Cur non potuisti prima uice euangelium Christi predicare nobis
uolentibus audire?' Et respondit Gildas et dixit: 'Vocate huc sancti-
monialem que exiit extra ecclesiam.' Interrogata autem matre, se esse
pregnantem confessa est: et ait Nonnita sancta. 'Ecce assum.' At ille
seculo paritura esset qui honoris priuilegio, sapientie# fulgore, sermonis
facundia, cunctos Brytannie# doctores excelleret. [f. 58b] Quod
ex subsequentis uite# meritis comprobatur. (Ch. 6) Interea quidam
ex confinio tyrannus habebatur, qui ex magomm uaticinio audiebatz
filium suis in finibus nascitumm cuius potestas totam occuparet
patriam. Ipse qui solis terrenis intentus, summum sibi bonum in his
infimis deputabat, magno inuidie# liuore cmciabatur. Notato itaque ex
magorum oraculis loco in quo postea filius nascebatur, 'Solus', inquit,
'tot diebus loco supersedeam, et quemcumque ibi uel modicum
requiescentem inueniam, meo peremptus gladios occumbet.' His ita
destinatis reuolutisque nouem mensibus quis pariendi tempus aderat,
mater per ipsam quadam die egrediebatur uiam in qua parturiendi locus
aderat, quem ex magomm presagio tyrannus seruabat. Vrgente autem
partus tempore, mater predictum petiuit locum. Ipsa uero die tanta
aeris tempestas inualuit, ut nullus uel etiam fores egredi poterat:
ingens enim chomscationum fulgur, horridus tonitruum" clangor, nimia
grandinum pluuiarumque inundantia affuit. Locus autem in quo mater
parturiens ingemiscebat, tanta lucis serenitate prelucebat, ut ueluti
sole, presente Deo, nubibus obducto roraret. Mater uero parturiens
quandam iuxta habebat petram, in qua, urgente dolore, manibus innixa
fuerat: quare uestigium, ueluti cera impressum, petram intuentibus
ostendit, que# in medium diuisa, dolenti matri condoluit; in quo loco
ecclesia sita est. In huius uero altaris fundamine he#c petra tecta latet.
dixit, 'Filius qui est in utero istius sanctimonialis maiorem gratiam ac
potestatem ordinationemque habet quam ego, quia illi dedit Deus
priuilegium et monarchiam ac bragminationem omnium sanctomm
Brittannie# in eternum et post iudicium. Valete, fratres et sorores; ego
non possum hic diutius habitare propter filium huius sanctimonialis,
quia sibi tradita est monarchia super omnes homines istius insule, et ad
aliam insulam necesse est michi ire, et Brittanniam totam huius filio
dimittere.' Vnde cunctis liquido patuit quod illa cuius altera
pars saltauit desuper caput sanctimonialis tenus pedes eius quando
enixa est puerpera.
(Ch. 7) Deinde ab Elue Muminentiumz episcopo baptizatus, Moui
ceci oculos qui eum sub unda tenebat, respersis aqua oculis, ignotum
prestando diem aperuit. In ipso uero loco ad baptizandi ministerium
fons subito lucidissime# unde# erumpens appamit. (Ch. 8) Puer autem
nutritus in loco qui Vetus Rubus dicitur crescebat, gratia plenus, uisu
amabilis. Ibique litteris eruditus, ecclesiasticum didicit seruitium;
condiscipuli autem columbam eum docentem atque cum eo ymnizantem
cernebant. (Ch. 9) Sed succedente tempore crescentibusque uirtutum
meritis, uirginem a sponse# complexibus seruans carnem, presbiter
effectus, sacerdotali dignitate sullimatur. (Ch. 10) Exin profectus,
Deinde cum baptizaretur ab Helue Meneuensium episcopo, in
ipso loco ad baptizandi ministerium fons lucidissime# unde# erumpens,
subito apparuit, qui numquam antea uisus fuerat. Curauit quoque
oculos Moui ceci qui tenuit eum dum baptizaretur. Intelligens enim
sanctus ille cecus qui, sicut fertur, ab utero matris sine nare et sine oculis
natus fuerat, infantem quem in sinu tenebat plenum esse gratia Spiritus
Sancti, accepit aquam de qua corpus sancti infantis ter immersum fuerat,
sparsitque faciem suam ex ea tribus uicibus, et dicto cicius, claritatem
oculorum totamque integritatem fatiei sue# hilariter sumpsit: cunctique
qui aderant, glorificauerunt Dominum et Dauid agium in die illa.
(Ch. 8) Locus autem in quo Dauid agius eruditus est Vetus Rubus
uocatur; crescebatque gratia plenus, uisu amabilis: illicque didicit
Dauid agius rudimentum, psalmos, lectiones totius anni, et missas et
sinaxin: ibique uiderunt condiscipuli eius columbam cum rostro aureo
ad labia eius ludentem eumque docentem et ymnos Dei canentem.
(Ch. 10) Exinde perrexit ad Paulentem scribam, discipulum Sancti
Germani episcopi, qui in insula quadam gratam Deo uitam agebat,
quique eum docuit in tribus partibus lectionis donec fuit scriba. Mansit
autem ibi sanctus Dauid multis annis legendo implendoque quod
legebat. (Ch. 11) Contigit autem dum esset Dauid agius apud Paulentem
magistrum, illum amisisse lumen oculorum suorum propter nimium
dolorem eorum. Vocauitque cunctos discipulos suos ex ordine ut
Paulinum Germani discipulum adit doctorem, qui in insula in Winc-
dilantquendiz gratam Deo uitam agebat. (Ch. 11) Contigit autem ut
idem Paulinus tempore ipso oculis frustraretur. Mansit autem ibi
sanctus Dewi multis annis legendo implendoque quod legebat. Factum
est autem congregatis in unum discipulis ut ex magistri rogatu singuli
discipulomm magistri oculos crucis impressione tangentes benedicerent,
ut eorum oratione et benedictione sanaretur. His itaque per ordinem
surgentibus atque magistri oculos crucis impressione tangentibus,
petitum est ut et sanctus Dewi magistri oculos tangeret. Ille uero
respondens, 'Nunc usque', inquit, 'magistri faciem non aspexi. Decem
enim anni sunt ex quo cum illo legens affui, sed eius tamen uultum non
agnosco.' Tanta pudoris uerecundia profusus, doctoris faciem cernere
uitabat. Cui magister, 'Leva', inquit, 'manum, tangens oculos nec tamen
cernens, et sanabor.' Hoc facto, claruit aperta dies. Expulsisque ocu-
lorum tenebris, sublatam magister accepit luccm. Tun grates Deo
soluuntur, tunc sanctus Dewi uno omnium uero ore plausus" bene-
dicitur. (Ch. 12) Non post multum tempus angelus Paulino apparens,
'Tempus est', inquit, 'ut Dewi," duplicatis ex commercio talentis,
inspicerent et benedicerent oculos suos: feceruntque sicut preceperat
illis, et a nullo eorum accepit remedium. Tandcm inuitauit Dauid agium
ad se et ait illi: 'Dauid agie, considera oculos meos, multum enim me
cruciant.' Responditque Dauid agius et dixit; 'Pater mi, ne mihi
precipias uultum tuum inspicere: decem enim anni sunt ex quo tecum
scripture# operam dedi, et adhuc facicm tuam non aspexi.' Et ait Paulens,
nimiam uerecundiam admirans illiu, 'Quia ita est, satis erit ut palpando
benedicas oculos meos, et sanabor.' Statimque ut tetigit eos in ictu oculi
sanati sunt. Expulsisque oculorum tencbris, sublatam magister accepit
lucem. Tunc grates Deo soluuntur, benedixitque Paulens Dauid agium
omnibus benedictionibus que in ueteri et in nouo testamento scripte#
sunt.
commissum sibi sapientie# talentum non terre# fodiens lento desidie#z
torpore pigrescens mandet, sed acceptam Domini sui pecuniam
meliore lucri incremento augescat, ut intra gaudium Domini con-
stitutus, animarum manipulos ad superna e#terne# beatitudinis horrea
cumulando aggreget.' Nam quantis exortationis ungue exaratis triticeis
seminibus insertis, aliis quidem centenum, aliis sexagesimum, aliis
tricesimum, bone# messis captauit fructum. In boue enim firme# et
asino exigue# uirtutis pariter non arans, sed aliis firmum uite# panem,
aliis pie# exortationis lac attribuens, quosdam intra cenobialis claustri
septa coartans, quosdam uero latioris uite# sequaces diuersa monitos
emditione a secularium uoluptatum lubricis cupiditatibus ablactans,
omnibus omnia factus est. (Ch. 13) Nam xii admodums monasteria
fundauit. Primum adueniens Glastimberi, ecclesiam construxit:
deinde Badum, ibique mortiferam aquam benedictione salutarem
efficiens lauandis corporibus dignam perpetuo donauit calore: postea
Croulan et Reptun, Coluan et Glascum; hinc Leuministre monaste-
rium fundauit; postea Raclam in regione Guent; deinde monasterium
Langemelach, in quo postea altare missum accepit : Proprium quoque
[f. 159a] regem Ercig, restauratis oculomm luminibus sanauit.
(Ch. 14) His itaque ex more fundatis, dispositisque canonici ordinis
utensilibus, ac ordinata cenobialis habitus regula, ad locum quo prius
proficiscens exulauerat, rediit. Habitabat autem ibi Guisdianus
episcopus, fratmelis eius. Cum autem colloquiis diuinis inter se con-
solarentur, sanctus inquiens Dewi, 'Mecum, ait, qui comitatur angelus
locutus dixit, "Ex loco in quo deseruire proponis, uix e centum unus
ibi uenit et altare anceps secum habebat;
in regione Guent, in loco qui dicitur Raglam, edificauit ecclesiam;
deinde monasterium in loco qui dicitur Langemelach, fundauit in regione
Guhir, cecum Duo quoque Sancti, Boducat et Martmn,
in prouincia Cetgueli, dedemnt sibi manus id est, ad Veterem
Rubum, inquid Dauid, 'Angelus Domini mihi
premiis potietur: est autem alius prope locus, in cuiusz cimiterio
quicumque salua fide humati fuerint, uix eorum unus inferni penas
luet." ' (Ch. 15) Quadam uero die bad eum tres eius fidelissimi discipuli,
multa condiscipulorum comitante turba conueniunt, Aidanus scilicet,
Eliud et Ismael; pariterque una concordes dilectione, locum quem
angelus premonuerat, adeunt. Accenso in nomine Domini rogo, fumus
in summis eleuatus, totam ut apparebat insulam necnon et Hiberniam
circumgirans implebat. (Ch. 16) Quidam autem ex uicinia loci pro-
pinquus, Baia uocatus, sparsis in mundo solis fulgoribus, arcis meni-
bus residens, uiso tali signo, hebetans intremuit, tantaque permotus ira
ut nec prandii meminisset, totum tristis peregit diem. Ad quem mulier
adueniens rogansquef cur insolitum mense# obliuisceretur, 'Quid tam
tristior et tam stupefactus', inquit, 'solus meresiz ipse?' Ad he#c ille,
'Vidisse me', inquit, 'doleo fumum ex Rosina Valle surgentem qui
omnem circumibat patriam. Certum enim teneo quod eius incensor
potestate et gloria cunctos antecellet: nam quasi quodam prenuntio
fumus iste eius famam predicit.' Cui coniunx, 'Surge,' inquit, 'accepta-
que seruorum turba, tale ausos facinus strictis insecutus gladiis cunctos
interime.' Hoc facto, grande pacti scelus ingenti per uiam gradientes
febre correpti eneruauere. Viribus tamen inualidi spurcissimis
poterit ad Dei regnum euadere. Ostenditque mihi locum, ex quo
pauci in infernum intrabunt. Omnis enim qui in cimiterio illius loci
sana fide sepultus fuerit, misericordiam consequetur. Dauid et
id est Rosinam Vallem, quam uulgari nomine Hodnant Brittones
uocitant, in qua primo satrapa magusque Scottus
eiusdem mulier ueniens interrogansque in quamcumque
partem fumus hostie# eius circumiuit usque in finem mundi. in
insaniam uersa uirum illum et semos suos ignem accendentes
super agros tuos absque precepto tuo uenemntque Baia satel-
litesque eius ut occiderent Dauid et discipulos eius, sed febris subito per
uiam gradientes tenuit eos, nec potuemnt occidere Dauid aut pueros eius,
sed blasphemauerunt Deum et Dauid agium, malaque uerba dixemnt;
opprobriomm blasphemiis oppugnant; neque enim nocendi uoluntas
deerat quamuis e#terno prohibita numine operandi facultas exinaniret.
Domum inde regressi, obuiam inuenerunt coniugem, 'Pecora', inquit,
'nostra subita morte perierunt. Reuertamur itaque flexisquez
poplitibus misericordiam postulantes, seruum Dei adoremus, ut si uel
sic et nostri et pecomm misereatur.' Reuerso gressu, seruum Dei
adeunt, lacrimis et orationibus misericordiam petentes; 'Terra', in-
quiunt, 'in qua es, tua in sempiternum fiat.'Seruus autem Dei
respondens benigno animo, 'Pecora', inquit, 'uestra reuiuiscent.'
Inuentum est ut promisit. (Ch. 17) Altera autem die uxor eius, liuoris
zelo accensa, conuocatis ancillis, 'Ite', inquit, 'et nudatis corporibus
ante collegii presentiam ludicra exercentes, impudicis utimini uerbis.'
Ancille# obediunt, impudicos exercent ludos, concubitus simulant,
blandos amoris nexus ostendunt : monachomm mentes quorundam ad
libidines pertrahunt, quorundam molestant; deserere monachi
locum conantur. Sanctus autem pater, patientie# longanimitate solidua
cuius anima nec prosperis mollita dissolueretur, nec aduersis fatigata
terreretur, 'Nostis', inquit, 'quod odit uos mundus ; sed tunc" scitote
quod plebs Israelitica, comitante foederis archa terram repromissionis
ingrediens, continuis preliomm periculis cesa nec tamen uicta,
insidentem proprie et incircumcisum deleuit populum: quod nostre#
et iumenta et oues et omnia animalia mortua sunt.' Et lamentauerunt
Baia et coniunx eius et tota familia eius ualde et ululauemnt omnes
pariter et dixerunt; 'Sanctus ille et discipuli eius quos blasphemaui-
mus, mortificauemnt pecora nostra: Deditque Baia eadem die
Dauid agio totam Rosinam Vallem perpetuo possidendam. Dauid
Inuenitque Baia domum reuersus pecora sua uiua ac sana. ad
flumen quod dicitur Alun Cuncti uero discipuli eius illam
intolerabilem iniuriam non ferentes dixemnt Dauid agio ; 'Fugiamus de
hoc loco quia non possumus hic habitare propter molestiam mulier-
cularum malignantium. Dauid
uictorie# certamen manifesto signat indicio. Qui enim superne# patrie#
Promissum querit, necesse est aduersitatibus fatigari, nec tamen uinci;
sed Christoz comite, immundam uitiorum labem tandem superare.
Debemus itaque non uinci a malo, sed uincere in bono malum; quia, si
Christus pro nobis, quis contra nos? Estote ergo fortes insuperabili
bello, ne de fuga uestra inimicus uester gaudeat. Nos debemus manere,
Baia autem deficere.' His dictis discipulomm mentem roborauit.
(Ch. 18) Proxima autem die, eadem uxor, occisa prius innocente
priv-igna, in cuius martyrii sede fons sanitatum redditor emanauit, in
insaniam uersa, nusquam compamit. (Ch. 19) Baia autem, inopinato
percussus hoste, interiit: arx uero eius emisso celitus igne, combustas
euertitur; nam qui uiri Dei mortem sub cede minabatur, dignum
est ut ista eum cedes persequatur, et qui in seruis Dei immisericors
et ieiunauit Dauid in illa nocte et discipuli eius usque mane.
(Ch. 18) In illa die dixit coniunx Baia ad priuignam suam, 'Eamus
simul ad uallem Alun, et queramus cucumeros illius ut inueniamus
nuces in eis.' Ac illa humiliter sue# nouerce# respondit, dicens, 'En ego
prompta assum.' Perrexerunt pariter ad profunditatem uallis predicte# ;
cumque pemenissent illuc, nouerca sedens delicate ait ad priuignam
suam, Dunaut nomine, 'Tribue caput tuum in sinu meo, uolo enim
cirros tuos leniter inuestigare'; ac illa puella innocens, que ab infantia
sua pie ac caste inter pessimas muliemm turmas uixerat, uertit caput
innocuum in sinum nouerce# sue#: illa uero nouerca, insanens cito
euaginauit nouaculam suam, amputauitque caput illius felicissime#
uirginis ; sanguis uero eius in terram fluxit, fonsque lucifluus ab eo loco
surrexit, qui multos hominum languores abunde sanauit, quem locum
Martirium Dunaut usque in hodiernam diem uulgus uocitat. Illa uero
nouerca a Baia fugit, nemoque sub celo nouit quanam morte uitam
finiuit: hinc Baia satrapa amariter fleuit, Dauid uero cum pueris suis
laudem Deo e#terno decantauit. (Ch. 19) Sicque destinauit
Baia ut Dauit agium occideret. At filius Paucaut, inimicus suus, Lisci
nomine, in arce sua caput eius amputauit; erat enim porta illius diliculo
aperta, cum hostis inopinatus de naue uenisset; moxque ignis de celo
cecidit totumque edificium suum cito combussit. Nemoque dubitet quod
Dominus propter Dauid seruum suum percussit Baiam et uxorem eius ;
erat, sine misericordia uindicetur. (Ch. 2o) Expulsa igitur, Deo
propitio, inimicomm malitia, monastica in Domino classis in loco
quem angelus premonuerat, insigne construxit monasterium. (Ch. 21)
Perfectisque omnibus, talem cenobialis propositiz feruore rigorem sanctus
decreuit pater, ut monachorum quisque cotidiano desudans operi
manuum labore suam in commune transigeret uitam. 'Qui enim non
laborat,' ait apostolus, 'non manducet.' Noscens enim quod secura quies
uitiorum fomes et mater esset, monachorum humeros diuinis fatigati-
onibus subiugauit; nam qui sub otii quiete tempora mentesque sum-
mittunt, instabilem accidie# spiritum libidinisque stimulos sine quiete
parturiunt. (Ch. 22) Igitur impensiori studio pede manuque laborant;
iugum ponunt in humeris, suffossorias uangasque inuicto bracchio
terre# figunt,s sarculos serrasque ad succidendum sanctis ferunt manibus,
cuncta congregationis necessaria propriis expendunt uiribus. Pos-
sessiones respuunt, iniquorum dona reprobant, diuitias detestantur.
Boum nulla ad arandum [f. 159b] cura introducitur; quisque sibi et
fratribus diuitie#, quisque et bos. Acto opere, nullum audiebatur mur-
mur, nullum preter necessarium habebatur colloquium, sed quisque,
aut orando, aut recte cogitando iniunctum peragebat opus. (Ch. 23)
Peracto autem mrali opere, ad monasterii claustra reuertentes, aut
legendo aut scribendo aut orando totam ad uesperum peragebant
diem. Veniente autem uespere, cum nole# pulsus audiebatur, quisque
studium deserebat: si enim in auribus cuiuscunque pulsus resonaret,
scripto tunc littere# apice, uel etiam dimidia eiusdem littere# figura,
citius assurgentes, sua sinebant officia, sicque cum silentio sina ulla
colloquii fabulositate ecclesiam petunt. Expletis psalmorum canticis,
consona cordis et uocis intentione, genuflexionibus insemiunt quoad-
usque sidera celo uisa finitum clauderent diem. Solus autem pater, egressis
omnibus, secretam Deo periz ecclesie# statum fundebat orationem. (Ch.
24) Tandem ad mensam conueniunt : quique fessos artus accepte# cene#
refectione renouant, nec tunc ad saturitatem; nimia enim satietas,
quamuis solius panis, luxuriam gignit, sed tunc pro impari corpomm
uel e#tatum statu quisque cenam capit. Non diuersorum fercula
sapomm, non esculentiores pastus apponunt, sed pane et oleribus sale
conditis pasti, ardentem sitim temperato potionis genere restingunt.
Infirmis tunc uel e#tate prouectis uel etiam longo itinere fatigatis, aliqua
suauioris cibi oblectamenta procurant; non enim omnibus e#quali
mensura pensandum est. (Ch. 25) Peracta autem gratiarum actione,
ecclesiam canonica compulsionez adeunt, ibique quasi per tres horas
uigiliis, orationibus, genuflexionibus insistunt. Quamdiu autem in
ecclesia orarent, nullus oscitare, nullus sternutationem facere, nullus
saliuam foras iacere licenter audebat. (Ch. 26) His ita gestis, sopori
membra componunt. Pullorum uero cantu expergefacti, orationi,
genuflexioni dediti, totam deinceps insomnem ad manel usque per-
ducunt noctem; sicque per ceteras noctes insemiunt. (Ch. 27) A nocte
uero sabbati quousque post diluculum prima diei dominici hora
eluxerit, uigiliis, orationibus genuflexionibus sese impendunt
excepta una tuncs hora post sabbati matutinas. (Ch. 25) Cogitationes
patri propalant ; patris licentiam etiam uel ad nature# requisita adquimnt.
Omnia communia; nihil meum uel tuum, quisquis enim ait 'meum
librum' aut aliud aliquid pronuntiaret, protinus dure# subderetur
penitentie#. Vilibus induebantur uestibus, maxime pellinis. Indeficiens
obedientia ad patris imperium, nimia perseuerantia in agendis actibus,
probitas in omnibus. (Ch. 29) Nam qui sancti propositi conuersationem
desiderans fratrum inire consortium postularet, prius decem diebus pre
foribus monasterii, quasi reprobatus, necnon et uerbomm opprobriis
confutatus remaneret. Si autem bene utens patientia ad decimum
perstaret diem, acceptus prius sub seniore qui porte# pre esset constitutus
semiebat. Ibique per multum temporis desudans, fractusquez multis
animi aduersitatibus, tandem fratmm merebatur inire consortium.
(Ch. 3o) Nihil habebatur superfiuum, uoluntaria diligebatur paupertas;
nam quicunque eorum conuersationem cupiebat, nihil eius substantie#,
quam mundo renuntians dimisisset, uel unum, ut ita dicam, denarium
in usum monasterii pater acciperet sanctus; sed nudus, ueluti e
naufragio euadens, receptus, nequaquam in fratribus extollens sese
eleuaret, uel sua fultus substantia, equalem fratribus non iniret laborem;
aut religionis habitum apostatans, ui extorqueat que# monasterio reli-
quit, et fratrum patientiam commoueat in iram. (Ch. 31) Ipse autem
pater cotidianis lacrimamm fontibus exundans, thurificatis orationum
holocaustomatibus redolens, gemine# karitatis ardore flagrans, debitam
dominici corporis oblationem puris sacrabat manibus. Sicque ad
angelicum solus post matutinas horasz pergebat alloquium, hinc
protinus frigidam petebat aquam in qua diutius morando rigans omnem
carnis ardorem domitabat. Totam deinceps diem docendo, orando,
genuflectendo, curam fratrum faciendo, necnon et orphanorum,
pupillorum, uiduarum, egentium, debilium, infirmantium, peregrino-
rum multitudinem pascendo, immobilis et indefessus ducebat. Sicque
incepit, peregit, finiuit. Reliqua autem eius discipline# rigoris quanuis
ad imitandum necessaria proposita compendii breuitas uetat nos
exponere: sed Egyptios monachos imitatus, similem eis duxit uitam.
(Ch. 32) Audita itaque boni odoris fama, reges, principes seculares
deserunt sua regna eiusque monasterium petunt. Hinc contigit ut
Constantinus, Cornubiensium rex, suum desereret regnum ac indomita
ante sue# elationis colla humilitatis obedientie# in huius patris cella
subiugaret. Ibique diu fideli conuersatus semitio, tandem in aliam
longinquam patriam monasterium edificauit. Sed quia satis de eius
conuersatione locuti sumus, nunc itemm ad eius miracula redeamus.
(Ch. 33) Quadam die conuenientes in unum fratres conqueruntur:
'Locus iste', inquiunt, 'rapide#s habetur aque#, sed e#state [f. 16oa]
uix tenui riuulo fluuius illabitur.' His auditis, sanctus proficiscens pater
ad proximum locum quo eum angelus alloquebatur persexit. Ibique
sedule ac diutissime deprecans, eleuatis in celum oculis necessariam
petiuit aquam. Cum uoce orantis fons dulcissime# effluit aque#; et quia
uineis fmgifera non erat patria, ad efficiendum Dominici corporis
Dauid agii et sanguinis
sacramentum in uinum uersa est. Sed et alias dulces aquas a discipulis
ad patris imitationem datas hominum utilitati et sanitati proficuas
nouimus. (Ch. 34) Quadam quoque die quidam rusticus nomine Terdi
orans et multum deprecans caritatis petebat officia; 'Terra', inquiens,
'nostra aquis exhausta, laboriosam ad aquandum quia e longinquo
distat fluuius habemus uitam. Sanctus autem pater, proximomm
compatiens necessitati, humilis ingressus est, credens quod supplici
petentis postulatione et eius humillima compassione aquam poterat
inuenire. Egrediens itaque et aperiens paululum baculi cuspide glebe#
superficiem, fons emanauit lucidissimus qui, perpetua ebulliens uena,
frigidissimam caloris tempore donat aquam. (Ch. 35) Alio autem tem-
pore dum sanctus Aidanus, eius discipulus, casu quodam ad firmandum
doctrine# acceptum foris legeret, monasterii affuit prepositus, imperans
ei ut ad deportanda de ualle ligna, acceptis duobus bubus, iniret.
Erat enim silua in longinquo posita. Discipulus autem Aidanus citius
dicto obediens, nec libmm claudendi moram accipiens, siluam petit.
Paratis autem lignis, iumentisque impositis, regrediens uiam carpit.
Via autem ad preruptum gradiebatur precipitium sub quo mare
influit. Veniente autem ad precipitium uehiculo, in preceps cum iuuencis
diruit ad mare. Ruentibus autem signum imponit crucis; atque ita
factum est ut ex undis sanos et incolumes cum uehiculo accipiens boues
le#tus ingrederetur uiam. Cum autem iter faceret, tanta pluuiamm
inundantia exoritur ut fosse# riuulis fluerent. Perfecto itinere solutisque
es labore bubus, ubi libmm reliquerat ingreditur, sicque apertum et
a pluuiis illesum repperit. Fratribus autem he#c audientibus, et
patris gratia et discipuli humilitas pariter collaudatur: nam patris
gratia librum indicabat a pluuiis intactum obedienti seruatum disci-
pulo, discipuli autem humilitas boues patri custodit incolumes.
ita ut in tempore suo nunquam indiguerit mero. A Domino Deo tal
uiro donum fuit dignissimum. quare qua sicut dimisit.
(Ch. 36) Sanctus autem Aidanus, ad plenum emditus, uirtutibus pluri-
mum excoctis ad purum uitiis pollens, Hiberniam petit ; constructoque
ibi monasterio quod Hibernensi lingua Guernin uocatur, sanctissimam
duxit uitam. (Ch. 37) Cum autem nocte Pascali orationem impensius
assequeretur, apparuit ei angelus inquiens; 'Nosti quod uenerabili
sancto Dewi, uestro scilicet patri, crastina die uenenum a quibusdam
fratribus ad prandium apponetur?' Sanctus autem Aidanus respon-
dens, 'Nescio', inquit. Cui angelus, 'Mitte', ait, 'ex ministris quen-
dam patri ad indicandum.' Respondens autem sanctus, 'Nec nauis
infit parata, nec uentus ad nauigandum directus.' Cui angelus inquit;
'Condiscipulus autem tuus, Scuthinus nomine, ad litus pergat maris.
Ego enim eum illuc transferam. Discipulus autem obediens litus petit,
mare intrat ad genua: accipiens autem belua transuexit ad ciuitatis
confinia. (Ch. 38) Peractis autem Pascalis festiuitatis solennibus, sanctus
pater Dewi refectorium ad prandium una cum fratribus petit, cui
obuius factus est quondam discipulus eius Scutinus. Narratis omnibus
que# erga eum gesta fuerant, et que# de illo angelus mandauerat, pariter
in refectorium discumbunt le#ti, gratias Deo agentes. Finita oratione,
assurgens diaconus qui patri ministrare consueuerat, panem uenen
confectum4mense# imponit; cui cocus et economus consenserant.
Scutinus autem, qui et Scolanus aliud nomen habens, se erigens,
'Hodie', inquit, 'nullum, frater, patri ministerium adhibebis : ego enims
impendam.' Diaconus autem confusus, abscedens, facti conscius,
hebetans diriguit. Sanctus autem pater, panem benedicens, in tres
Aidanus Accepitque Dauid agius panem illum uenenosum,
diuidensque in tres partes, unam dedit canicule# foris stanti iuxta
ostium. Statimque ut morsum gustasset, misera morte uitam finiuit;
omnes enim pili illius in ictu oculi ceciderunt, ita ut uiscera eius foras
erumperent, corio passim infracto: stupueruntque fratres omnes illud
uidentes. Misitque Dauid agius alteram partem coruo, qui erat in nido
suo in fraxino que# erat inter refectorium et amnem ad australem
plagam : moxque ut rostro tetigit, exanimis de arbore cecidit. Tertiam uero
partem Dauid agius in manu sua tenuit et bencdixit, comeditque eam
diuisit partes: partem unam mandat tradere cani, alteram como, qui,
ut comedendo gustauemnt, cunctis uidentibus, uitam perdiderunt. Ipse
autem pater, tertiam sumens partem, benedicendo mandit. Intuentes
in eum omnes quasi per tres horas patrem putant protinus mori; ipse
autem, nullo mortiferi ueneni signo apparente, intrepidus uitam semauit
incolumem. (Ch. 39) Alio quoque tempore, cum inextinguibile Hi-
bernensiumz desiderium ad sanctomm Petri et Pauli apostolomm
reliquias uisitandas arderet, inter ceteros fidelissimus ille abbas, cui
nomen Barre, sacratam peregrinandi uiam indefessis carpebat plantis.
Perfecto salutari uoto, ad monasterii claustra reuersus, sanctum uisita-
bat uirum. Ibique per aliquantulum temporis in diuinis colloquiis ex
uoto moratus, prepedita uentorum indigentia naui, qua patriam reuisere
parauerat, longiori retardabatur mora. Timens autem ne, sine abbate,
in fratribus contentiones, lites, rixe#, soluto caritatis uinculo, exorirentur,
ueluti apes, rege perempto, fauorum cellas [f. 16ob] quas tenaci glutino
solidauerant, dimunt, euertunt, sollicita perscmtatus mente, mirabile
inuenit iter. Nam quadam die equum in quo sanctus pater ad ecclesi-
asticas utilitates insidere consueuerat, petiuit; concessum accepit.
Accepta patris benedictione portum petit, mare intrat fidens patris
benedictione ac sustentaculo equi utitur pro naui. Equus enim tu-
mentess fluctuum cumulos ceu planum perarabat campum. (Ch. 40)
Cum autem in mare longius graderetur, apparuit ubi Sanctus Brendanus
super marinum cetum miram ducebat uitam. Sanctus autem Brendanus
hominem in mare uidens equitantem, stupefactus ait, 'Mirabilis Deus
in sanctis suis.' Eques appropinquabat ubi esset ita ut salutare se
inuicem possent. Salutantibus mutuo, Brendanus rogat unde esset et
a quo uenisset, et quomodo in mare equitasset. Cui Barre, narratis sue#
cum gratiamm actione ; inspexemntque in eum cuncti fratres miro modo
stupentes Nuntiauitque Dauid agius fratribus suis omnia que
ab illis tribus predictis uiris facta fuerant. Surrexerunt fratres omnes et
planxerunt, maledixemntque illos uiros dolosos, economum scilicet et
cocum et diaconum, dampnauemnt eos et successores eorum, ex uno
ore dicentes numquam habituros eos partem regni ce#lestis in e#ternum.
Hibernensium Dauid illis sed
peregrinationis causis, inquit; 'Cum me prepedita nauis a fratribus
suspenderet, sanctus pater Dewi equum in quo insidere consueuerat,
ut eo necessitate fungerer donauit. Sicque eius benedictione munitus,
talem ingressus sum uiam.' Cui Brendanus, 'Vade', inquit, 'in pace; ego
ueniam et uidebo eum.' Barre autem, illeso gressu, patriam adiit, fratri-
bus que# erga eumz gesta fuerant, narrauit. Equum in celle# ministerio
ad eiusdem usque obitum tenuemnt: post obitum uero ad miraculi
memoriam depictam equi imaginem formauerunt, que# usque adhuc,
auro tecta, in Hibernensium insula habetur que# etiam signorum copia
claret. (Ch. 41) Alio quoque tempore alius eius discipulus, Midunnauc
nomine, cum fratribus uiam prope ciuitatis confinia in procliuo cauabat,
quo ad deferenda necessitatum onera uiantibus facilior fieret accessus.
Ipse autem cuidam ex laborantibus inquit: 'Quid tu tam desidiose et
segne laboras?' At ille, ad loquentis uerba iracundie# permotus spiritu,
fermm quod manu tenebat in altum eleuans, in uertice eum ferire
conatus est. Sanctus autem pater hoc a longe aspiciens, facto crucis
signo, manum ad illos eleuauit : sicque ferientis manus aruit. (Ch. 43)
Postquam autem didem discipulus longo annorum uertigine obedientie#
humilitati deditus fuerat, crescentibus uirtutum meritis, Hiberniam
petit insulam. Nauim ingressum cuncta apum multitudo eum secuta
id est, bipennem Dauid (Ch. 42--found only in
VI and derived MSS.) Verum pene tercia pars uel quarta Hibernie#
seruit Dauid Aquilento, ubi fuit Maidoc, qui et Aidanus ab infantia, cui
dedit sanctus Dauid tintinnabulum quod uocatur cruedin. Sed ille
nauigans ad Hiberniam oblitus est tintinnabulum. Misitque Maidoc
nuntium ad Dauid agium ut transmitteret ad se gratum tintinnabulum.
Aitque Sanctus Dauid; 'Perge, puer, ad magistrum tuum.' Et factum
est dum reverteretur legatus ille, et ecce fuit tintinnabulum crastina die
iuxta Aidanum clarum, angelo portante trans mare antequam uenisset
nuntius eius. predictus Sanctus Modomnoc
est, secumque in naui ubi insiderat collocauit.z Nam idem, apum
stationibua insemiens, cum reliquo fraternitatis opere alueariis ad
nutriendos examinum fetus operam dabat, quo indigentibus aliqua
suauioris cibi oblectamenta procuraret. Ipse autem fraterne# communi-
onis fraudem non tolerans, itemm sancti patris presentiam uisitans
repedauit, apum comitatus turba, que#que ad sua uolitant. Hinc patri
fratribusque ualedicens salutatus abiit, sed itemm apes eum secuntur.
Sicque factum est ut siquando ipse egrediebatur, et ipse# sequerentur.
Tertio autem patrem repetens, ut si uel lasse# habitaculis remanerent
ne sua utilitate fratribus adimerentur, pro magna pietatis benignitate
innumeris benedictionum orationibus Deo commendatus, transfretandi
licentiam cum apibus a patre accepit. Ita sanctus inquiens pater bene-
dixit eas: Terra ad quam properatis uestro sit abundans semine;
nunquam ex ea uestmm deficiat germen. Nostra autem ciuitas a uobis
erit in e#ternum deserta; nunquam in ea fetus uester excrescat.' Quod
nunc usque seruatum experimento didicimus. Nam ad eiusdem patris
ciuitatem examina comperimus deportata, sed ibi per aliquantulums
temporis mansitantes deficiunt decrescendo. Hibernia autem, in qua
nunquam usque ad illud tempus apes uiuere poterant, nimia" mellis
fertilitate ditatur. Itaque sancti patris benedictione Hibernia creuerunt
in insula, cum constat eas nequaquam ibi primo uiuere potuisse. Nam
si Hibernensem humum aut lapidem mediis apibus immitteres, disperse#
atque fugaces nimium deuitarent. (Ch. 44) Crescentibus autem meritis,
crescunt et bonorum dignitates. Nam quadam nocte ad eum angelus
affuit, cui inquit; 'Crastina die precingens calcia te Ierusalem usque
pergere proficiscens, optatam carpe uiam. Sed et alios duos comites
Cui benedixit Dauid pro humilitati sua. Tertium iterum ille
nauigauit aliquandiu; et factum est sicut prius: secutaque sunt eum
examina, reuersus est ad Dauid tribus uicibus. Tertia uice dimisit Dauid
agius Modomnoc nauigare cum apibus, et benedixit eas, inquiens;
itineris uocabo, Eliud scilicet' (quiz nunc Teliu uulgo uocatur qui
quondam eius monasterio interfuit monachus), 'necnon et Paternum'
(cuius conuersatio atque uirtutes in sua continentur hystoria).
Sanctus autem pater, admirans imperii preceptum, dixit: 'Quomodo
hoc fiet? Nam quos promittis comites trium uel eo amplius dierum
spatio a nobis uel a semetipsis distant: nequaquam ergo pariter crastina
conueniemus die.' Angelus ad eum nuntiat: 'Ego hac nocte ad quem-
quam illorum uadam, et ad [f. 161a] condictum quod tibi modo
ostendo conuenient.' Sanctus autem, nihil moratus, dispositis cellule#
utilitatibus, accepta fratmm benedictione, primo mane incepit iter.
Peruenit ad condictum, repperit ibi promissos fratres, pariter intrant
uiam. Equalis commeatus, nullus enim mente alio prior, quique
eorum minister, quique dominus. Sedula oratio, lacrimis uiam rigant:
quo amplius pes incederet, amplius merces excresceret. Vna illiss
anima, una letitia, unus dolor. (Ch. 45) Cum autem trans mare Bry-
tannicum uecti, Gallias adirent ac alienigenas diuersamm gentium
linguas audirent, linguarum gratia ceu apostolicus ille ce#tus ditatus est
Dauid pater, ut ne in extraneis degentes gentibus interprete egerent,
et ut aliomm fidem ueritatis uerbo firmarent. (Ch. 46) Tandem ad
optate ciuitatis Ierusalem confinia peruenerunt. Nocte autem illa ante
eorum aduentum, patriarche# in somnis appamit angelus dicens: 'Tres
ab occidentis finibus Catholici adueniunt uiri quos cum gaudio et
hospitalitatis gratia suscipies et mihi in episcopatum benedicendo
consecrabis.' Patriarcha uero tres honoratissimas parauit sedes.
Aduenientibus autem sanctis ad ciuitatem, magno le#tatus est gaudio,
eos benigne suscipiens paratis sedibus ; spirituali colloquio freti, grates
Deo referunt. Deinde diuina fultus electione, ad archiepiscopatum eum
prouehit. (Ch. 47) His peractis, eos alloquens, 'Obedite', inquit, 'uoci
mee# et que# precipio attendite. Iudeorum', inquit, potestas inualescit in
Christianos: nos commouent, fidem repellunt. Parate itaque et ad
Dauid Dauid agium
predicationem singulis procedite diebus, ut eomm uiolentia confutata
conquiescat, noscens Christianam fidem occidentis finibus diuulgatamz
ac ultimis terre# extremitatibus decantatam.' Obediunt imperio; pre-
dicant singuli per singulos dies. Fit grata predicatio, plures conuertunt
ad fidem, alios roborant. (Ch. 48) Perfectis omnibus, ad patriam conantur
redire. Tunc patrem Dewi quattuor patriarcha muneribus ditauit,
altari scilicet consecrato, in quo dominicum sacrabat corpus, quod
innumeris uirtutibus pollens, nunquam ab hominibus ab eius pontificis
obitu uisum est, sed pelleis uelaminibus tectum absconditum latet;
insigni etiam nola, sed et ipsa uirtutibus claret; baculo et tunica ex
auro texta; qui baculus gloriosis coruscus miraculis totam insignis
predicatur per patriam. 'Sed quia', inquit patriarcha, 'laboriosa uobis
sunt in itinere ad ferendum ad patriam,s redeuntes in pace reuertimini:
ego autem post uos transmittam.' Patri ualedicunt, patriam adueniunt;
quisque autem eorum patriarche# promissum expectantes, per angelos
missa sua accipiunt munera; Dewi quidem in monasterio cui nomen
Langemelech;" Paternus autem et Eliud, quisque eorum in suo mona-
sterio : inde ea uulgus uocat celo uenientia. (Ch. 49) Quia uero post
Sancti Germani secundo auxilia Pelagiana heresis sue# obstinationis
neruos ueluti uenenosi serpentis uirus intimis patrie# compaginibus
inserens reuiuiscebat, uniuersalis cunctorum Brytannie# episcopomm
synodus colligitur. Collectis itaque centum decem et octo episcopis,
innumerosa affuit multitudo presbiterorum abbatum ceterorum
ordinum, regum, principum, laicorum (uirorum, feminarum), ita ut
cuncta circumquaque loca grandis nimis exercitus operiret. Episcopi
autem inter se musitant dicentes; 'Nimia adest multitudo, et non
solums uox sed etiam tube# clangor in cunctorum auribus insonare
nequibit. Totus itaque ferezo populus a predicatione intactus hereticam
secum labem domum repetens reportat.'Tali ergo sub conditione
populo predicare disponitur, ut, erectozz uestimentorum cumulo
in altum terre#, unus desuper stando predicaret. At quicunque tali
sermonis gratia ditaretur, ut in cunctorum auribus qui ex longoz
distabant eius insonaret loquela, metropolitanus archiepiscopus omnium
fieret consensu. Deinde constituto loco cui nomen Breui, erecta uesti-
mentorum turre, predicare nituntur: sed, quasi obtmso gutture, uix
ad proximos quosque sermo progreditur. Populus expectat uerbum, sed
maxima pars non audit. Alter post altemm disputare conatur, sed nihil
ualent. Fit magna angustia: timent populum indiscussaz heresi suaz
remeare : 'Predicauimus,' inquiunt, 'et nihil lucramur; incassum ergo
noster redigitur labor.' Assurgens autem episcoporum quidam
Paulinus dictus, cum quo quondam [f. 161b] sanctus Dewi pontifex
legerat; 'Est', inquit, 'quidam qui a patriarcha episcopus factus, nostre#
adhuc non affuit synodo: uir facundus, gratia plenus, religione pro-
babilis, cui angelus comes est, uir amabilis, uultu uenustus, forma
preclarus, quattuor cubitorum statura erectus. Illum ergo meo inuitate
consilio.' (Ch. 50) Nuntii protinus mittuntur, perueniunt ad sanctum
episcopum, nuntiant ad quod uenerant. Sanctus autem episcopus
renuit, 'Nemo',s inquiens, 'temptet me. Quod ipsi nequeunt, qualis
sum ut ego possim; agnosco humilitatem meam, ite in pace.' Secundo
et tertio legati mittuntur, sed neque sic adquiescit. Tandem sanctissimi
uiri ac fidelissimi mittuntur, fratres Daniel et Dibritius. Sanctus autem
Dewi episcopus, prophetie# spiritu preuidens inquit ad fratres, 'Hodie,
fratres, sanctissimi uiri nos adeunt; le#to animo eos excipite, pisces ad
prandium cum pane et aqua adquirite.' Adueniunt fratres, mutuo se
salutant, spirituali utuntur colloquio. Prandium apponitur; firmant
nunquam se suo monasterio pransuros nisi secum ad synodum recurrat.
Sanctus autem ad he#c dixit; 'Negare uobis non possum: prandete,
pariter uisitabimus synodum, sed tunc predicare nequeo; orationibus
quantulumcunque iuuamen feram.' (Ch. 51) Proficiscentes autem, ad
proximum synodi pemeniunt; et ecce iuxta funestum audiemnt
luctum. Sanctus autem ad socios aut; 'Ego ubi ingens habetur ululatus
pergam.' Respondemnt autem socii et dixerunt; 'Nos congregationem
adeamus, ne nostra tarditas expectantes molestet. Vir uero Dei
egrediens affuit ubi luctus adesset, et ecce orbata mater corpus
extincti iuuenculi semabat, cui barbara imperitia magnum nomen
dederat. Consolans matrem, monitis sulleuauit salutaribus. At illa
mater, audita illius fama, ante pedes eius cormens, importunis depre-
catur clamoribus, ut sui misereatur. Compassus autem infirmitati
humane#, ad corpus extincti accedens, faciem lacrimis rigauit. Tan-
dem, calefactis membris, redeunte anima corpus intremuit. Tenensque
pueri manum sanum matri restituit. Mater autem, tristes fletus in le#tas
uertit lacrimas,s dicens, 'Michi mortuus filius erat, tibi uero et Deo
amodo uiuat.' Accipiens autem sanctus uir puerum, euangelii textum
quod semper in pectore gerebat, eius humeris imposuit atque secum
ad synodum ire fecit; qui postea, uita comite, sanctam duxit conuer-
sationem. (Ch. 52) Synodum inde ingreditur; gaudet episcoporum
turba, populus le#tatur, omnis exultat exercitus. Predicare petitur, concil
ententiam non respuit. Iubent constructum uestibus tumulum con-
scendere. Coram autem cunctis niuea celitus emissa columba in eius
humeris resedit, que# tamdiu permansit quamdiu ille predicauit. Cum
autem clara uoce omnibus et qui in proximo et qui in longinquo erant
perrexit ad locum ubi luctus aderat iuxta amnem Theibi. eam
uir Dei atque super defuncti funus cormit, orauitque ad
Dominum et dixit; 'Domine, Deus meus, qui in hunc mundum pro
nobis peccatoribus de sinu patris descendisti ut nos redimeres de
faucibus antiqui hostis, miserere istius uidue#, et da uitam unico filio
suo, atque inspira in eo spiraculum uite#, ut magnificetur nomen tuum
in uniuersa terra. uero uiuum et multis annis
Et omnes qui uidemnt illud miraculum laudauerunt Dominum et
Dauid agium. at ille recusauit. Iussit itaque puemm nuper
resuscitatum sudarium suum sub pedibus suis exponere. Ipse quidem
super illud stans, euangelium et legem quasi ex buccina exposuit.
equaliter predicaret, terra sub ipso accrescens attollitur in collem: ab
omnibus in summo positus cernitur, ut in montem excelsum stans,
quasi tuba exaltaret uocem suam; in cuius collis cacumine ecclesia sita
est. Heresis expellitur, sanis pectoribus roboraturz fides, omnes con-
sentiunt. Grates Deo sanctoquez Dauid soluuntur. (Ch. 53) Deinde
omnium ore benedictus atque magnificatus, cunctorum consensu
episcoporum, regum, principum, optimatum, et omnium ordinum
totius Brytannice# gentis archiepiscopus constituitur, necnon ciuitas
eius totius patrie# metropolis dedicatur, ita ut quicunque eam regeret
archiepiscopus haberetur. (Ch. 54) Expulsa igitur heresi, catholice# et
ecclesiastice# regule# decreta firmantur, que# crebra atque crudeli hostium
irruptione exinanita ac pene obliuioni data eneruauere; ex quibus,
quasi graui somno expergefacti, bella Domini certatim quique peregere,
que# in uetustissimis patris scriptis sua sancta manu mandata ex parte
inueniuntur. (Ch. 55) Deinde succedente temporum serie alia colligitur
synodus cui nomen Victorie#, in qua collecta episcoporum, sacerdotum
abbatum turba, ea que# in priori firmauerant, adiectis etiam de aliquantis
utilitatibus, firmo rigoris examine renouant. Ex his igitur duabua
synodis omnes nostre# patrie# ecclesie# modum et regulam Romana
auctoritate accepemnt, quamm decreta que# ore firmauerat, solus ipse
episcopus sua sancta manu litteris mandauit. (Ch. 56) Per cuncta igitur
totius patrie# loca monasteria constmxere fratres. Passim ecclesiarum
signa audiuntur, [f. 162a] passim orationum uoces ad sidera eleuantur,
passim uirtutes ad ecclesie# sinum indefessis humeris reportantur,
passim caritatis uota patenti manu egenis partiuntur. Sanctus autem
Dewi episcopus, summus cunctis inspeculator, summus protector,
summus predicator, a quo omnes normam atque formam recto uiuendi
itinere acceperunt. Ipse cunctis ordo, ipse dedicatio, ipse benedictio,
ipse absolutio, correctio, legentibus doctrina, egentibus uita, orphanis
nutrimen, uiduis fulcimen, patribus caput, monachis regula, seculari-
bus uia, omnibus omnia. Quanta monachorum examina seminauit!
Quanta cunctis utilitate profuit! Quanta uirtutum gloria claruit!
effectus est. (Ch. 57--found only in VI) Dederuntque
(Ch. 58) Sicque ad senium perductus omnis Brytannice# gentis caput et
patrie# honor canebatur, quod senium centum quadraginta septemz
admodum annis compleuit. (Ch. 59) Cum autem ad compensanda
meritomm premia sacrata immineret dies, VIII Kal. Martii, fratribus
matutinas horas celebrantibus, angelus ad eum locutus, clara profatus
uoce; 'Desiderata', inquit, 'dudum dies in proximo habetur.' Sanctus
autem episcopus, amicam noscens uocem, exultanti animo ad eum
dixit, 'Nunc dimitte, Domine, seruum tuum in pace.' Fratres autem,
sonum tantum auribus capientes, nec tamen uerbomm discrimen
intelligentes,s audierant enim eos colloquentes, pariter exterriti ceci-
derunt in terram. Tunc angelorum concentibus odorisque saporiferi
fragrantia tota impletur ciuitas ; sanctus autem episcopus, clamans uoce
magna, erecta in celum mente, loquitur, 'Domine Iesu Christe, accipe
spiritum meum.' Angelus iterum conspicua uoce, fratribus intelligentibus,
inquit ; 'Prepara te et precinge : Kal. Martii, Dominus noster Iesus Chri-
stus, multa constipatus angelorum militia, in obuiam tibi adueniet.'
(Ch. 60) His auditis fratres, concussis singultibus, nimium fecerunt plan-
ctum. Ingens exoritur tristitia, fletibus ciuitas resultat, dicens, 'Sancte
piscope, aufer tristitiam nostram.' Ille autem, demulcens eos blandisque
consolationibus sustollens aiebat, 'Fratres constantes estote ; iugum quod
accepistis, ad finem perducite." Ab illa ergo hora usque ad diem
uniuersi episcopi manus et monarchiam atque bragminationem Dauid
agio et consensemnt omnes licitum esse refugium eius ut daret illud
omni stuproso et homicide# et peccatori omnique maligno, fugienti de
loco ad locum, pre omni sancto ac regibus et hominibus totius Brittannice#
insule# in omni regno et in unaquaque regione, in qua sit ager consecratus
Dauid agio. Et nulli reges nec seniores neque satrape sed neque episcopi
principesue ac sancti a.udeant pre Dauid agio refugium dare. Ipse uero
refugium ducit ante unumquemque hominem, et nemo ante ipsum, quia
ipse est cephal et preuius ac bragmaticus omnibus Brittonibus. Et
statuerunt omnes sancti anathema esse et maledictum quisquis non
seruauerit illud decretum, scilicet, refugium sancti Dauid.  Dauid
unanimes  et quecunque mecum uidistis et audistis, custodite
et implete."
obitus in ecclesia remanens, predicabat. (Ch. 61) Fama autem illa per
totamz Brytanniam atque Hiberniam ab angelo portata discurrit. Sic
enim aiebat; 'Scitis quia in sequenti ebdomada sanctus Dewi episcopus
migrabit ad celum?' (Ch. 62) Tunc sanctomm concursus utrimque
ueluti apes, procella imminente, alueario procedunt, ad sanctum patrem
uisitandum uelociter festinat. Lacrimis ciuitas exundat: ululatus
ad sidera resonat; iuuenes ut patrem, senes ut filium lugent.
Die autem interueniente dominica, audiente maxima multitudine,
nobilissimam faciens predicationem, intemeratis manibus dominicum
sacrabat corpus; participato autem corpore et sanguine Domini, mox
dolore correptus infirmabatur. Finito officio, benedictoque populo,
alloquitur omnes, dicens; 'Fratres mei, perseuerate in his que# a me
didicistis et uidistis. Ego tertia feria, in Kal. Martii, patrum uiam
ingrediar. Vos in Domino ualete; ego autem proficiscar.' A nocte
uero dominica usque ad quartam post eiuss obitum feriam flebiles,
ieiuni, uigiles, omnes permansere aduenientes. (Ch. 63) Veniente itaque
tertia feria ad pullorum cantus angelicis ciuitas impletur choris, celicis
modulata cantibus, odore referta suauissimo. Matutina uero hora, clero
psalmomm hymnos" ad cantica reddente, Dominus Iesus sui presentiam
ad patris consolationem impertire," ceu per angelum promiserat,
dignatus est. Eo uiso, totus in spiritu exultans, 'Tolle me', inquit, 'post
te.' Cum his uerbis, Christo comite, uitam Deo reddit atque angelica
comitatus caterua, celestia petit limina. (Ch. 65) Corpus itaque eius
omnibus Hyberniamque uelocissime in una die portata est ab
angelo dicens, ' Scitis quia in sequenti ebdomada dominus uester, Dauid
agius, de hac luce migrabit ad Dominum.' mecum In hacterra
nunquam nos amplius uisuri sumus.' Tunc omnium fidelium uox erecta
est in luctum et in lamentationes, dicens ; '0, utinam absorberet nos terra,
combureret nos ignis, cooperiret nos mare. 0, utinam subita irruptione
mors corriperet nos. Utinam montes irruerent super nos.' Omnes pene
succumbebant morti. (Ch. 64--found only in VI) 0 quis tunc pos-
set ferre sanctomm fletus, e#gra suspiria anachoritarum, gemitum sacer-
dotum, rugitus discipulorum dicentium 'A quo docebimur ?' planctum
sanctorum fratmm ulnis apportatum, magno constipatum comitatu,
honorifice terre# mandatum, in sua sepelitur ciuitate, anima uero eius
sine ullo decidui e#ui termino per infinita coronatur secula seculorum.
Amen."z (Ch. 66) He#c et alia plura, dum cormptibile et aggrauans
animam gerebat habitaculum, sanctus operatus est pater. Sed ex pluri-
bus pauca ad restringendam ardentium sitim uili sermonis uasculo
ministrauimus ; ueluti cum quisque angusto castioris fiale# gremio ema-
miraculorum signa ac deuo- [f- 162b] tissimam uirtutum operationem
preceptorumque obsemantiam nullus quamuis stilo ferreo cartis man-
dare poterit. Sed he#c, ut diximus, ex plurimis pauca omnibus ad exem-
plum et patris gloriam in unum conduximus, que# in uetustissimis
patrie#, maxime ipsius ciuitatis, sparsim inuenta scriptis, que# assidua
tinearum edacitate ac annosis e#ui terebraminibus per orass et cardines
corrosa, ac ex antiquo seniomm stilo conscripta, nunc usque supersunt,
in unum cumulata, ueluti ex florigero diuersamm herbamm horto, quasi
subtilissime# apis rostro sugens, ad tanti patris gloriam et aliomm utili-
tatem, ne pereant, collegi. Ea uero que# continuis temporis intemallis,
deposita carnis sarcina, ac contemplata facie ad faciem deitate, tantum
uerius agit et operatus est quantum ueo coniunctius innerescit,
ex multorum reuelatione qui uoluerit agnoscere poterit. (Ch. 67)
Mihi autem qui Ricemarchus nominor, quique ingenioli mei
peregrinorum dicentium 'A quo adiuuabimur?' desperationem regum
dicentium 'A quo ordinabimur, corregimur, instituemur ? Quis clemen-
tissimus pater sicut Dauid? Quis interpellet pro nobis ad Dominum?'
lamentationes populorum, ululatum pauperum, uociferationes infirmo-
rum, clamorem monachorum, lacrimas uirginum, coniugatorum, peni-
tentium, iuuenum, iuuencularum, puerorum, puellarum, infantium
sugentium mamillas? Quid moror? Omnium uox una plangentium
erat : reges enim ut arbitrum lugebant, seniores ut fratrem plangebant,
adolescentes ut patrem illum honorabant, immo quem omnes ut Deum
uenerabantur. Dauid
capacitatem his quamuis temerarius subdidi; quicunque he#c deuota
perlegerint mente, precibus deferant iuuamen,z ut, quia patris, ueluti
uerni, clementia, ad pauxillum intelligentie# florem e#stiuo carnis ardore
provexit, tandem me ante mei cursus terminum, exsiccatis concu-
piscentie# uaporibus, ad frugem bone# messis maturis perducat operibus,
ut cum messores, separata inimici zizania, horrea ce#lestis patrie#
purgatissimis impleuerint manipulis, me ueluti nouissime# messis
fasciculum, intra ce#lestis porte# atrium, conspecto sine fine Deo,
collocent,s qui est benedictus super omnia Deus, in secula seculomm.
Amen
(Ch. 68) De genealogia Sancti Dauid. Incipit genealogia Sancti
Dauid, archiepiscopi tocius Brittannie, Dei gratia et predestinatione.
Dauid fuit filius Sant, Sant filius Cheritic, Cheritic filius Cuneda,
Cuneda filius Etern, Etern filius Patern, Patern filius Peisrud, Peisrud
filius Doeil, Doeil filius Gurdeil, Gurdeil filius Dumn, Dumn filius
Guordumn, Guordumn filius Amguoil, Amguoil filius Amguerit,
Amguerit filius Omid, Omid filius Perum, Perum filius Dobun, Dobun
filius Iouguen, Iouguen filius Abalach, Abalach filius Eugen, Eugen
filius Eudolen, Eudolen filius Eugen, Eugen filius sororis Mariae.
Explicit uita sancti Dauid, episcopi et confessoris. (Ch. 69) Missa de
eodem. Deus, qui beatum confessorem tuum, Dauid, atque pontificem,
angelo nuntiante Patricio prophetante triginta annis antequam nasceretur
predixisti, que#sumus ut, cuius memoriam recolimus, eius intercessione
ad eterna gaudia perueniamus, per Dominum, etc. (Ch. 70) Secreta.
Hostias laudis et preces deuotionis, quas tibi in honore beati con-
fessoris tui, Dauid, atque pontificis, omnipotens Deus, deferimus,
placatus intende; et quod nostrum non obtinet meritum, tua clementia
et illius pro nobis frequens intercessio efficiat, per etc. (Ch. 71) Post-
communio. Repleti, Domine, sacramenti participatione, quesumus ut
sancti Dauid confessoris tui atque pontificis meritis, cuius gloriosam
celebramus festiuitatem, ineffabilis misericordie# tue# patrocinia sentiamus,
per etc.