ANNUS HIC ERIT INSIGNIS NOUI HOMINIS CONSULATU, INSIGNIS NOUIS DUOBUS MAGISTRATIBUS, PRAETURA ET CURULI AEDILITATE; HOS SIBI PATRICII QUAESIUERE HONORES PRO CONCESSO PLEBI ALTERO CONSULATU. PLEBES CONSULATUM *L. *SEXTIO, CUIUS LEGE PARTUS ERAT, DEDIT: PATRES PRAETURAM *SP. *FURIO *M. FILIO *CAMILLO, AEDILITATEM *CN. *QUINCTIO *CAPITOLINO ET *P. *CORNELIO *SCIPIONI, SUARUM GENTIUM UIRIS, GRATIA CAMPESTRI CEPERUNT. *L. *SEXTIO COLLEGA EX PATRIBUS DATUS *L. *AEMILIUS *MAMERCUS. PRINCIPIO ANNI ET DE *GALLIS, QUOS PRIMO PALATOS PER *APULIAM CONGREGARI IAM FAMA ERAT, ET DE *HERNICORUM DEFECTIONE AGITATA MENTIO. CUM DE INDUSTRIA OMNIA, NE QUID PER PLEBEIUM CONSULEM AGERETUR, PROFERRENTUR, SILENTIUM OMNIUM RERUM AC IUSTITIO SIMILE OTIUM FUIT, NISI QUOD NON PATIENTIBUS TACITUM TRIBUNIS QUOD PRO CONSULE UNO PLEBEIO TRES PATRICIOS MAGISTRATUS CURU+ LIBUS SELLIS PRAETEXTATOS TAMQUAM CONSULES SEDENTES NOBILITAS SIBI SUMPSISSET, PRAETOREM QUIDEM ETIAM IURA REDDENTEM ET COLLEGAM CONSULIBUS ATQUE IISDEM AUSPICIIS CREATUM, UERE+ CUNDIA INDE IMPOSITA EST SENATUI EX PATRIBUS IUBENDI AEDILES CURULES CREARI. PRIMO UT ALTERNIS ANNIS EX PLEBE FIERENT CON+ UENERAT: POSTEA PROMISCUUM FUIT. INDE *L. *GENUCIO ET *Q. *SERUILIO CONSULIBUS ET AB SEDITIONE ET A BELLO QUIETIS REBUS, NE QUANDO A METU AC PERICULIS UACA+ RENT, PESTILENTIA INGENS ORTA. CENSOREM, AEDILEM CURULEM, TRES TRIBUNOS PLEBIS MORTUOS FERUNT, PRO PORTIONE ET EX MULTI+ TUDINE ALIA MULTA FUNERA FUISSE; MAXIMEQUE EAM PESTILENTIAM INSIGNEM MORS QUAM MATURA TAM ACERBA *M. *FURI FECIT. FUIT ENIM UERE UIR UNICUS IN OMNI FORTUNA, PRINCEPS PACE BELLOQUE PRIUSQUAM EXSULATUM IRET, CLARIOR IN EXSILIO, UEL DESIDERIO CIUITATIS QUAE CAPTA ABSENTIS IMPLORAUIT OPEM UEL FELICITATE QUA RESTITUTUS IN PATRIAM SECUM PATRIAM IPSAM RESTITUIT; PAR DEINDE PER QUINQUE ET UIGINTI ANNOS- TOT ENIM POSTEA UIXIT- TITULO TANTAE GLORIAE FUIT DIGNUSQUE HABITUS QUEM SECUNDUM A *ROMULO CONDITOREM URBIS *ROMANAE FERRENT. ET HOC ET INSEQUENTI ANNO *C. *SULPICIO *PETICO *C. *LICINIO *STOLONE CONSULIBUS PESTILENTIA FUIT. EO NIHIL DIGNUM MEMORIA ACTUM, NISI QUOD PACIS DEUM EXPOSCENDAE CAUSA TERTIO TUM POST CONDITAM URBEM LECTISTERNIUM FUIT; ET CUM UIS MORBI NEC HUMANIS CONSILIIS NEC OPE DIUINA LEUARETUR, UICTIS SUPER+ STITIONE ANIMIS LUDI QUOQUE SCENICI- NOUA RES BELLICOSO POPULO, NAM CIRCI MODO SPECTACULUM FUERAT- INTER ALIA CAELESTIS IRAE PLACAMINA INSTITUTI DICUNTUR; CETERUM PARUA QUOQUE, UT FERME PRINCIPIA OMNIA, ET EA IPSA PEREGRINA RES FUIT. SINE CARMINE ULLO, SINE IMITANDORUM CARMINUM ACTU LUDIONES EX *ETRURIA ACCITI, AD TIBICINIS MODOS SALTANTES, HAUD INDECOROS MOTUS MORE *TUSCO DABANT. IMITARI DEINDE EOS IUUENTUS, SIMUL INCONDITIS INTER SE IOCULARIA FUNDENTES UERSI+ BUS, COEPERE; NEC ABSONI A UOCE MOTUS ERANT. ACCEPTA ITAQUE RES SAEPIUSQUE USURPANDO EXCITATA. UERNACULIS ARTIFICIBUS, QUIA ISTER *TUSCO UERBO LUDIO UOCABATUR, NOMEN HISTRIONIBUS INDITUM; QUI NON, SICUT ANTE, *FESCENNINO UERSU SIMILEM IN+ COMPOSITUM TEMERE AC RUDEM ALTERNIS IACIEBANT SED IMPLETAS MODIS SATURAS DESCRIPTO IAM AD TIBICINEM CANTU MOTUQUE CONGRUENTI PERAGEBANT. *LIUIUS POST ALIQUOT ANNIS, QUI AB SATURIS AUSUS EST PRIMUS ARGUMENTO FABULAM SERERE, IDEM SCILICET- ID QUOD OMNES TUM ERANT- SUORUM CARMINUM ACTOR, DICITUR, CUM SAEPIUS REUOCATUS UOCEM OBTUDISSET, UENIA PETITA PUERUM AD CANEN+ DUM ANTE TIBICINEM CUM STATUISSET, CANTICUM EGISSE ALIQUANTO MAGIS UIGENTE MOTU QUIA NIHIL UOCIS USUS IMPEDIEBAT. INDE AD MANUM CANTARI HISTRIONIBUS COEPTUM DIUERBIAQUE TANTUM IPSORUM UOCI RELICTA. POSTQUAM LEGE HAC FABULARUM AB RISU AC SOLUTO IOCO RES AUOCABATUR ET LUDUS IN ARTEM PAULATIM UERTERAT, IUUENTUS HISTRIONIBUS FABELLARUM ACTU RELICTO IPSA INTER SE MORE ANTIQUO RIDICULA INTEXTA UERSIBUS IACTITARE COEPIT; UNDE EXODIA POSTEA APPELLATA CONSERTAQUE FABELLIS POTISSIMUM *ATELLANIS SUNT; QUOD GENUS LUDORUM AB *OSCIS ACCEPTUM TENUIT IUUENTUS NEC AB HISTRIONIBUS POLLUI PASSA EST; EO INSTITUTUM MANET, UT ACTORES *ATELLANARUM NEC TRIBU MOUEANTUR ET STIPENDIA, TAMQUAM EXPERTES ARTIS LUDICRAE, FACIANT. INTER ALIARUM PARUA PRINCIPIA RERUM LUDORUM QUOQUE PRIMA ORIGO PONENDA UISA EST, UT APPARERET QUAM AB SANO INITIO RES IN HANC UIX OPULENTIS REGNIS TOLERABILEM INSANIAM UENERIT. NEC TAMEN LUDORUM PRIMUM INITIUM PROCURANDIS RELIGIONI+ BUS DATUM AUT RELIGIONE ANIMOS AUT CORPORA MORBIS LEUAUIT; QUIN ETIAM, CUM MEDIOS FORTE LUDOS CIRCUS *TIBERI SUPERFUSO INRIGATUS IMPEDISSET, ID UERO, UELUT AUERSIS IAM DIS ASPERNANTI+ BUSQUE PLACAMINA IRAE, TERROREM INGENTEM FECIT. ITAQUE *CN. *GENUCIO *L. *AEMILIO *MAMERCO ITERUM CONSULIBUS, CUM PIA+ CULORUM MAGIS CONQUISITIO ANIMOS QUAM CORPORA MORBI ADFICERENT, REPETITUM EX SENIORUM MEMORIA DICITUR PESTILEN+ TIAM QUONDAM CLAUO AB DICTATORE FIXO SEDATAM. EA RELIGIONE ADDUCTUS SENATUS DICTATOREM CLAUI FIGENDI CAUSA DICI IUSSIT; DICTUS *L. *MANLIUS *IMPERIOSUS *L. *PINARIUM MAGISTRUM EQUI+ TUM DIXIT. LEX UETUSTA EST, PRISCIS LITTERIS UERBISQUE SCRIPTA, UT QUI PRAETOR MAXIMUS SIT IDIBUS *SEPTEMBRIBUS CLAUUM PANGAT; FIXA FUIT DEXTRO LATERI AEDIS *IOUIS OPTIMI MAXIMI, EX QUA PARTE *MINERUAE TEMPLUM EST. EUM CLAUUM, QUIA RARAE PER EA TEMPORA LITTERAE ERANT, NOTAM NUMERI ANNORUM FUISSE FERUNT EOQUE *MINERUAE TEMPLO DICATAM LEGEM QUIA NUMERUS *MINERUAE INUENTUM SIT. - *UOLSINIIS QUOQUE CLAUOS INDICES NUMERI ANNORUM FIXOS IN TEMPLO *NORTIAE, *ETRUSCAE DEAE, COMPARERE DILIGENS TALIUM MONUMENTORUM AUCTOR *CINCIUS ADFIRMAT. - *M. *HORATIUS CONSUL +EX LEGE TEMPLUM+ *IOUIS OPTIMI MAXIMI DEDICAUIT ANNO POST REGES EXACTOS; A CONSULI+ BUS POSTEA AD DICTATORES, QUIA MAIUS IMPERIUM ERAT, SOLLEMNE CLAUI FIGENDI TRANSLATUM EST. INTERMISSO DEINDE MORE DIGNA ETIAM PER SE UISA RES PROPTER QUAM DICTATOR CREARETUR. QUA DE CAUSA CREATUS *L. *MANLIUS, PERINDE AC REI GERENDAE AC NON SOLUENDAE RELIGIONIS GRATIA CREATUS ESSET, BELLUM *HERNICUM ADFECTANS DILECTU ACERBO IUUENTUTEM AGITAUIT; TANDEMQUE OMNIBUS IN EUM TRIBUNIS PLEBIS COORTIS SEU UI SEU UERECUNDIA UICTUS DICTATURA ABIIT. NEQUE EO MINUS PRINCIPIO INSEQUENTIS ANNI, *Q. *SERUILIO *AHALA *L. *GENUCIO CONSULIBUS, DIES *MANLIO DICITUR A *M. *POMPONIO TRIBUNO PLEBIS. ACERBITAS IN DILECTU, NON DAMNO MODO CIUIUM SED ETIAM LACERATIONE CORPORUM LATA, PARTIM UIRGIS CAESIS QUI AD NOMINA NON RESPONDISSENT, PARTIM IN UINCULA DUCTIS, INUISA ERAT, ET ANTE OMNIA INUISUM IPSUM IN+ GENIUM ATROX COGNOMENQUE *IMPERIOSI, GRAUE LIBERAE CIUITATI, AB OSTENTATIONE SAEUITIAE ADSCITUM QUAM NON MAGIS IN ALIENIS QUAM IN PROXIMIS AC SANGUINE IPSE SUO EXERCERET. CRIMINIQUE EI TRIBUNUS INTER CETERA DABAT QUOD FILIUM IUUE+ NEM NULLIUS PROBRI COMPERTUM, EXTORREM URBE, DOMO, PENA+ TIBUS, FORO, LUCE, CONGRESSU AEQUALIUM PROHIBITUM, IN OPUS SERUILE, PROPE IN CARCEREM ATQUE IN ERGASTULUM DEDERIT, UBI SUMMO LOCO NATUS DICTATORIUS IUUENIS COTIDIANA MISERIA DISCERET UERE IMPERIOSO PATRE SE NATUM ESSE. AT QUAM OB NOXAM? QUIA INFACUNDIOR SIT ET LINGUA IMPROMPTUS; QUOD NATURAE DAMNUM UTRUM NUTRIENDUM PATRI, SI QUICQUAM IN EO HUMANI ESSET, AN CASTIGANDUM AC UEXATIONE INSIGNE FACIEN+ DUM FUISSE? NE MUTAS QUIDEM BESTIAS MINUS ALERE AC FOUERE SI QUID EX PROGENIE SUA PARUM PROSPERUM SIT; AT HERCULE *L. *MANLIUM MALUM MALO AUGERE FILII ET TARDITATEM INGENII INSUPER PREMERE ET, SI QUID IN EO EXIGUUM NATURALIS UIGORIS SIT, ID EXSTINGUERE UITA AGRESTI ET RUSTICO CULTU INTER PECUDES HABENDO. OMNIUM POTIUS HIS CRIMINATIONIBUS QUAM IPSIUS IUUENIS INRITATUS EST ANIMUS; QUIN CONTRA SE QUOQUE PARENTI CAUSAM INUIDIAE ATQUE CRIMINUM ESSE AEGRE PASSUS, UT OMNES DI HOMINESQUE SCIRENT SE PARENTI OPEM LATAM QUAM INIMICIS EIUS MALLE, CAPIT CONSILIUM RUDIS QUIDEM ATQUE AGRESTIS ANIMI ET QUAMQUAM NON CIUILIS EXEMPLI, TAMEN PIETATE LAUDABILE. INSCIENTIBUS CUNCTIS CULTRO SUCCINCTUS MANE IN URBEM ATQUE A PORTA DOMUM CONFESTIM AD *M. *POMPONIUM TRIBUNUM PERGIT; IANITORI OPUS ESSE SIBI DOMINO EIUS CONUENTO EXTEMPLO AIT; NUNTIARET *T. *MANLIUM *L. FILIUM ESSE. MOX INTRODUCTUS- ETENIM PERCITUM IRA IN PATREM SPES ERAT AUT CRIMINIS ALIQUID NOUI AUT CONSILII AD REM AGENDAM DEFERRE- SALUTE ACCEPTA REDDITAQUE ESSE AIT QUAE CUM EO AGERE ARBITRIS REMOTIS UELIT. PROCUL INDE OMNIBUS ABIRE IUSSIS CULTRUM STRINGIT ET SUPER LECTUM STANS FERRO INTENTO, NISI IN QUAE IPSE CONCEPISSET UERBA IURARET SE PATRIS EIUS ACCUSANDI CAUSA CONCILIUM PLEBIS NUN+ QUAM HABITURUM, SE EUM EXTEMPLO TRANSFIXURUM MINATUR. PAUIDUS TRIBUNUS, QUIPPE QUI FERRUM ANTE OCULOS MICARE, SE SOLUM INERMEM, ILLUM PRAEUALIDUM IUUENEM ET, QUOD HAUD MINUS TIMENDUM ERAT, STOLIDE FEROCEM UIRIBUS SUIS CERNERET, ADIURAT IN QUAE ADACTUS EST UERBA; ET PRAE SE DEINDE TULIT EA UI SUBACTUM SE INCEPTO DESTITISSE. NEC, PERINDE UT MALUISSET PLEBES SIBI SUFFRAGII FERENDI DE TAM CRUDELI ET SUPERBO REO POTESTATEM FIERI, ITA AEGRE HABUIT FILIUM ID PRO PARENTE AUSUM; EOQUE ID LAUDABILIUS ERAT QUOD ANIMUM EIUS TANTA ACERBITAS PATRIA NIHIL A PIETATE AUERTISSET. ITAQUE NON PATRI MODO RE+ MISSA CAUSAE DICTIO EST SED IPSI ETIAM ADULESCENTI EA RES HONORI FUIT ET, CUM EO ANNO PRIMUM PLACUISSET TRIBUNOS MILITUM AD LEGIONES SUFFRAGIO FIERI- NAM [ET] ANTEA, SICUT NUNC QUOS *RUFULOS UOCANT, IMPERATORES IPSI FACIEBANT-, SECUNDUM IN SEX LOCIS TENUIT NULLIS DOMI MILITIAEQUE AD CONCILIANDAM GRATIAM MERITIS UT QUI RURE ET PROCUL COETU HOMINUM IUUENTAM EGISSET. EODEM ANNO, SEU MOTU TERRAE SEU QUA UI ALIA, FORUM MEDIUM FERME SPECU UASTO CONLAPSUM IN IMMENSAM ALTITU+ DINEM DICITUR; NEQUE EAM UORAGINEM CONIECTU TERRAE, CUM PRO SE QUISQUE GERERET, EXPLERI POTUISSE, PRIUSQUAM DEUM MONITU QUAERI COEPTUM QUO PLURIMUM POPULUS *ROMANUS POSSET; ID ENIM ILLI LOCO DICANDUM UATES CANEBANT, SI REM PUBLICAM *ROMANAM PERPETUAM ESSE UELLENT. TUM *M. *CUR+ TIUM, IUUENEM BELLO EGREGIUM, CASTIGASSE FERUNT DUBITANTES AN ULLUM MAGIS *ROMANUM BONUM QUAM ARMA UIRTUSQUE ESSET; SILENTIO FACTO TEMPLA DEORUM IMMORTALIUM, QUAE FORO IMMINENT, *CAPITOLIUMQUE INTUENTEM ET MANUS NUNC IN CAELUM, NUNC IN PATENTES TERRAE HIATUS AD DEOS MANES PORRI+ GENTEM, SE DEUOUISSE; EQUO DEINDE QUAM POTERAT MAXIME EXORNATO INSIDENTEM, ARMATUM SE IN SPECUM IMMISISSE; DONAQUE AC FRUGES SUPER EUM A MULTITUDINE UIRORUM AC MULIERUM CONGESTAS LACUMQUE *CURTIUM NON AB ANTIQUO ILLO *T. *TATI MILITE *CURTIO *METTIO SED AB HOC APPELLATUM. CURA NON DEESSET, SI QUA AD UERUM UIA INQUIRENTEM FERRET: NUNC FAMA RERUM STANDUM EST, UBI CERTAM DEROGAT UETUSTAS FIDEM; ET LACUS NOMEN AB HAC RECENTIORE INSIGNITIUS FABULA EST. POST TANTI PRODIGII PROCURATIONEM EODEM ANNO DE *HERNICIS CONSULTUS SENATUS, CUM FETIALES AD RES REPETENDAS NEQUIQUAM MISISSET, PRIMO QUOQUE DIE FERENDUM AD POPULUM DE BELLO INDICENDO *HERNICIS CENSUIT POPULUSQUE ID BELLUM FREQUENS IUSSIT. *L. *GENUCIO CONSULI EA PROUINCIA SORTE EUENIT. IN EXSPECTATIONE CIUITAS ERAT, QUOD PRIMUS ILLE DE PLEBE CONSUL BELLUM SUIS AUSPICIIS GESTURUS ESSET, PERINDE UT EUENISSET RES, ITA COMMUNICATOS HONORES PRO BENE AUT SECUS CONSULTO HABI+ TURA. FORTE ITA TULIT CASUS, UT *GENUCIUS AD HOSTES MAGNO CONATU PROFECTUS IN INSIDIAS PRAECIPITARET (ET) LEGIONIBUS NECOPINATO PAUORE FUSIS CONSUL CIRCUMUENTUS AB INSCIIS QUEM INTERCEPISSENT OCCIDERETUR. QUOD UBI EST *ROMAM NUNTIATUM, NEQUAQUAM TANTUM PUBLICA CALAMITATE MAESTI PATRES, QUAN+ TUM FEROCES INFELICI CONSULIS PLEBEII DUCTU, FREMUNT OMNIBUS LOCIS: IRENT CREARENT CONSULES EX PLEBE, TRANSFERRENT AUSPICIA QUO NEFAS ESSET; POTUISSE PATRES PLEBI SCITO PELLI HONORIBUS SUIS: NUM ETIAM IN DEOS IMMORTALES INAUSPICATAM LEGEM UALUISSE? UINDICASSE IPSOS SUUM NUMEN, SUA AUSPICIA, QUAE UT PRIMUM CONTACTA SINT AB EO A QUO NEC IUS NEC FAS FUERIT, DELETUM CUM DUCE EXERCITUM DOCUMENTO FUISSE NE DEINDE TURBATO GENTIUM IURE COMITIA HABERENTUR. HIS UOCIBUS CURIA ET FORUM PERSONAT. *AP. *CLAUDIUM, QUIA DISSUASERAT LEGEM, MAIORE NUNC AUCTORITATE EUENTUM REPREHENSI AB SE CONSILII INCUSANTEM, DICTATOREM CONSENSU PATRICIORUM *SER+ UILIUS CONSUL DICIT, DILECTUSQUE ET IUSTITIUM INDICTUM. PRIUSQUAM DICTATOR LEGIONESQUE NOUAE IN *HERNICOS UENI+ RENT, DUCTU *C. *SULPICI LEGATI RES PER OCCASIONEM GESTA EGRE+ GIE EST. IN *HERNICOS MORTE CONSULIS CONTEMPTIM AD CASTRA *ROMANA CUM HAUD DUBIA EXPUGNANDI SPE SUCCEDENTES, HOR+ TANTE LEGATO ET PLENIS IRAE ATQUE INDIGNITATIS MILITUM ANIMIS ERUPTIO EST FACTA. MULTUM AB SPE ADEUNDI UALLI RES *HERNICIS AFUIT; ADEO TURBATIS INDE ORDINIBUS ABSCESSERE. DICTATORIS DEINDE ADUENTU NOUUS UETERI EXERCITUS IUNGITUR ET COPIAE DUPLICANTUR; ET PRO CONTIONE DICTATOR LAUDIBUS LEGATI MILI+ TUMQUE, QUORUM UIRTUTE CASTRA DEFENSA ERANT, SIMUL AUDIEN+ TIBUS LAUDES MERITAS TOLLIT ANIMOS, SIMUL CETEROS AD AEMU+ LANDAS UIRTUTES ACUIT. NEQUE SEGNIUS AD HOSTES BELLUM APPARATUR, QUI ET PARTI ANTE DECORIS MEMORES NEQUE IGNARI AUCTARUM UIRIUM HOSTIS SUAS QUOQUE UIRES AUGENT. OMNE *HERNICUM NOMEN, OMNIS MILITARIS AETAS EXCITUR; QUADRIN+ GENARIAE OCTO COHORTES, LECTA ROBORA UIRORUM, SCRIBUNTUR. HUNC EXIMIUM FLOREM IUUENTUTIS, EO ETIAM QUOD UT DUPLEX ACCIPERENT STIPENDIUM DECREUERANT, SPEI ANIMORUMQUE IM+ PLEUERE; IMMUNES QUOQUE OPERUM MILITARIUM ERANT, UT IN UNUM PUGNAE LABOREM RESERUATI PLUS SIBI QUAM PRO UIRILI PARTE ADNITENDUM SCIRENT; EXTRA ORDINEM ETIAM IN ACIE LOCATI QUO CONSPECTIOR UIRTUS ESSET. DUUM MILIUM PLANITIES CASTRA *ROMANA AB *HERNICIS DIRI+ MEBAT; IBI PARI FERME UTRIMQUE SPATIO IN MEDIO PUGNATUM EST. PRIMO STETIT AMBIGUA SPE PUGNA NEQUIQUAM SAEPE CONATIS EQUITIBUS *ROMANIS IMPETU TURBARE HOSTIUM ACIEM. POSTQUAM EQUESTRIS PUGNA EFFECTU QUAM CONATIBUS UANIOR ERAT, CONSULTO PRIUS DICTATORE EQUITES, PERMISSU DEINDE EIUS RELICTIS EQUIS, CLAMORE INGENTI PROUOLANT ANTE SIGNA ET NOUAM INTEGRANT PUGNAM; NEQUE SUSTINERI POTERANT, NI EXTRAORDINARIAE COHORTES PARI CORPORUM ANIMORUMQUE ROBORE SE OBIECISSENT. TUNC INTER PRIMORES DUORUM POPULORUM RES GERITUR; QUID+ QUID HINC AUT ILLINC COMMUNIS *MARS BELLI AUFERT, MULTIPLEX QUAM PRO NUMERO DAMNUM EST. UOLGUS ALIUD ARMATORUM, UELUT DELEGATA PRIMORIBUS PUGNA, EUENTUM SUUM IN UIRTUTE ALIENA PONIT. MULTI UTRIMQUE CADUNT, PLURES UOLNERA ACCI+ PIUNT; TANDEM EQUITES ALIUS ALIUM INCREPANTES, QUID DEINDE RESTARET QUAERENDO, SI NEQUE EX EQUIS PEPULISSENT HOSTEM NEQUE PEDITES QUICQUAM MOMENTI FACERENT? QUAM TERTIAM EXSPECTARENT PUGNAM? QUID ANTE SIGNA FEROCES PROSILUISSENT ET ALIENO PUGNARENT LOCO? - HIS INTER SE UOCIBUS CONCITATI CLAMORE RENOUATO INFERUNT PEDEM ET PRIMUM GRADU MOUERUNT HOSTEM, DEINDE PEPULERUNT, POSTREMO IAM HAUD DUBIE AUER+ TUNT; NEQUE, TAM UIRES PARES QUAE SUPERAUERIT RES FACILE DICTU EST, NISI QUOD PERPETUA FORTUNA UTRIUSQUE POPULI ET EXTOLLERE ANIMOS ET MINUERE POTUIT. USQUE AD CASTRA FUGIEN+ TES *HERNICOS *ROMANUS SEQUITUR: CASTRORUM OPPUGNATIONE, QUIA SERUM ERAT DIEI, ABSTINUERE;- DIU NON PERLITATUM TENUE+ RAT DICTATOREM, NE ANTE MERIDIEM SIGNUM DARE POSSET; EO IN NOCTEM TRACTUM ERAT CERTAMEN. - POSTERO DIE DESERTA FUGA CASTRA *HERNICORUM ET SAUCII RELICTI QUIDAM INUENTI; AGMEN+ QUE FUGIENTIUM AB *SIGNINIS, CUM PRAETER MOENIA EORUM INFREQUENTIA CONSPECTA SIGNA ESSENT, FUSUM AC PER AGROS TREPIDA FUGA PALATUM EST. NEC *ROMANIS INCRUENTA UICTORIA FUIT: QUARTA PARS MILITUM AMISSA ET, UBI HAUD MINUS IACTURAE FUIT, ALIQUOT EQUITES *ROMANI CECIDERE. INSEQUENTI ANNO CUM *C. *SULPICIUS ET *C. *LICINIUS *CALUUS CONSULES IN *HERNICOS EXERCITUM DUXISSENT NEQUE INUENTIS IN AGRO HOSTIBUS *FERENTINUM URBEM EORUM UI CEPISSENT, REUER+ TENTIBUS INDE EIS *TIBURTES PORTAS CLAUSERE. EA ULTIMA FUIT CAUSA, CUM MULTAE ANTE QUERIMONIAE ULTRO CITROQUE IACTATAE ESSENT, CUR PER FETIALES REBUS REPETITIS BELLUM *TIBURTI POPULO INDICERETUR. DICTATOREM *T. *QUINCTIUM *POENUM EO ANNO FUISSE SATIS CONSTAT ET MAGISTRUM EQUITUM *SER. *CORNELIUM *MALUGINENSEM. *MACER *LICINIUS COMITIORUM HABENDORUM CAUSA ET AB *LICINIO CONSULE DICTUM SCRIBIT, QUIA COLLEGA COMITIA BELLO PRAEFERRE FESTINANTE UT CONTINUARET CONSULATUM, OBUIAM EUNDUM PRAUAE CUPIDITATI FUERIT. QUAESITA EA PROPRIAE FAMILIAE LAUS LEUIOREM AUCTOREM *LICINIUM FACIT: CUM MENTIONEM EIUS REI IN UETUSTIORIBUS ANNALIBUS NULLAM INUENIAM, MAGIS UT BELLI *GALLICI CAUSA DICTATOREM CREATUM ARBITRER INCLINAT ANIMUS. EO CERTE ANNO *GALLI AD TERTIUM LAPIDEM *SALARIA UIA TRANS PONTEM *ANIENIS CASTRA HABUERE. DICTATOR CUM TUMULTUS *GALLICI CAUSA IUSTITIUM EDIXISSET, OMNES IUNIORES SACRAMENTO ADEGIT INGENTIQUE EXERCITU AB URBE PROFECTUS IN CITERIORE RIPA *ANIENIS CASTRA POSUIT. PONS IN MEDIO ERAT, NEUTRIS RUMPENTIBUS NE TIMORIS INDICIUM ESSET. PROELIA DE OCCUPANDO PONTE CREBRA ERANT, NEC QUI POTIRENTUR INCERTIS UIRIBUS SATIS DISCERNI POTERAT. TUM EXIMIA CORPORIS MAGNITUDINE IN UACUUM PONTEM *GALLUS PRO+ CESSIT ET QUANTUM MAXIMA UOCE POTUIT "QUEM NUNC" INQUIT "*ROMA UIRUM FORTISSIMUM HABET, PROCEDAT AGEDUM AD PUG+ NAM, UT NOSTER DUORUM EUENTUS OSTENDAT UTRA GENS BELLO SIT MELIOR." DIU INTER PRIMORES IUUENUM *ROMANORUM SILENTIUM FUIT, CUM ET ABNUERE CERTAMEN UERERENTUR ET PRAECIPUAM SORTEM PERICULI PETERE NOLLENT; TUM *T. *MANLIUS *L. FILIUS, QUI PATREM A UEXATIONE TRIBUNICIA UINDICAUERAT, EX STATIONE AD DICTATOREM PERGIT; "INIUSSU TUO" INQUIT, "IMPERATOR, EXTRA ORDINEM NUNQUAM PUGNAUERIM, NON SI CERTAM UICTORIAM UI+ DEAM: SI TU PERMITTIS, UOLO EGO ILLI BELUAE OSTENDERE, QUANDO ADEO FEROX PRAESULTAT HOSTIUM SIGNIS, ME EX EA FAMILIA ORTUM QUAE *GALLORUM AGMEN EX RUPE *TARPEIA DEIECIT. " TUM DIC+ TATOR "MACTE UIRTUTE" INQUIT "AC PIETATE IN PATREM PATRIAMQUE, *T. *MANLI, ESTO. PERGE ET NOMEN *ROMANUM INUICTUM IUUAN+ TIBUS DIS PRAESTA. " ARMANT INDE IUUENEM AEQUALES; PEDESTRE SCUTUM CAPIT, *HISPANO CINGITUR GLADIO AD PROPIOREM HABILI PUGNAM. ARMATUM ADORNATUMQUE ADUERSUS *GALLUM STOLIDE LAETUM ET- QUONIAM ID QUOQUE MEMORIA DIGNUM ANTIQUIS UISUM EST- LINGUAM ETIAM AB INRISU EXSERENTEM PRODUCUNT. RECIPIUNT INDE SE AD STATIONEM; ET DUO IN MEDIO ARMATI SPECTACULI MAGIS MORE QUAM LEGE BELLI DESTITUUNTUR, NEQUA+ QUAM UISU AC SPECIE AESTIMANTIBUS PARES. CORPUS ALTERI MAGNITUDINE EXIMIUM, UERSICOLORI UESTE PICTISQUE ET AURO CAELATIS REFULGENS ARMIS; MEDIA IN ALTERO MILITARIS STATURA MODICAQUE IN ARMIS HABILIBUS MAGIS QUAM DECORIS SPECIES; NON CANTUS, NON EXSULTATIO ARMORUMQUE AGITATIO UANA SED PECTUS ANIMORUM IRAEQUE TACITAE PLENUM; OMNEM FEROCIAM IN DISCRIMEN IPSUM CERTAMINIS DISTULERAT. UBI CONSTITERE INTER DUAS ACIES TOT CIRCA MORTALIUM ANIMIS SPE METUQUE PENDENTIBUS, *GALLUS UELUT MOLES SUPERNE IMMINENS PROIECTO LAEUA SCUTO IN ADUENIENTIS ARMA HOSTIS UANUM CAESIM CUM INGENTI SONITU ENSEM DEIECIT; *ROMANUS MUCRONE SUBRECTO, CUM SCUTO SCUTUM IMUM PERCULISSET TOTOQUE CORPORE INTERIOR PERICULO UOLNERIS FACTUS INSINUASSET SE INTER CORPUS ARMAQUE, UNO ALTEROQUE SUBINDE ICTU UENTREM ATQUE INGUINA HAUSIT ET IN SPATIUM INGENS RUENTEM PORREXIT HOSTEM. IACENTIS INDE CORPUS AB OMNI ALIA UEXATIONE INTACTUM UNO TORQUE SPOLIAUIT, QUEM RESPERSUM CRUORE COLLO CIRCUMDEDIT SUO. DEFIXERAT PAUOR CUM ADMIRATIONE *GALLOS: *ROMANI ALACRES AB STATIONE OBUIAM MILITI SUO PROGRESSI, GRATULANTES LAUDANTESQUE AD DICTATOREM PERDUCUNT. INTER CARMINUM PROPE MODO INCON+ DITA QUAEDAM MILITARITER IOCULANTES *TORQUATI COGNOMEN AUDITUM; CELEBRATUM DEINDE POSTERIS ETIAM FAMILIAE HONORI FUIT. DICTATOR CORONAM AUREAM ADDIDIT DONUM MIRISQUE PRO CONTIONE EAM PUGNAM LAUDIBUS TULIT. ET HERCULE TANTI EA AD UNIUERSI BELLI EUENTUM MOMENTI DIMICATIO FUIT, UT *GALLORUM EXERCITUS PROXIMA NOCTE RELICTIS TREPIDE CASTRIS IN *TIBURTEM AGRUM ATQUE INDE SOCIETATE BELLI FACTA COMMEATUQUE BENIGNE AB *TIBURTIBUS ADIUTUS MOX IN *CAMPANIAM TRANSIERIT. EA FUIT CAUSA CUR PROXIMO ANNO *C. *POETELIUS *BALBUS CONSUL, CUM COLLEGAE EIUS *M. *FABIO *AMBUSTO *HERNICI PROUINCIA EUENISSET, ADUERSUS *TIBURTES IUSSU POPULI EXERCITUM DUCERET. AD QUORUM AUXILIUM CUM *GALLI EX *CAMPANIA REDISSENT, FOEDAE POPULATIONES IN *LABICANO *TUSCULANOQUE ET *ALBANO AGRO HAUD DUBIE *TIBURTIBUS DUCIBUS SUNT FACTAE; ET, CUM ADUERSUS *TIBURTEM HOSTEM DUCE CONSULE CONTENTA RES PUBLICA ESSET, *GALLICUS TUMULTUS DICTATOREM CREARI COEGIT. CREATUS *Q. *SERUILIUS *AHALA *T. *QUINCTIUM MAGISTRUM EQUITUM DIXIT ET EX AUCTORITATE PATRUM, SI PROSPERE ID BELLUM EUENISSET, LUDOS MAGNOS UOUIT. DICTATOR AD CON+ TINENDOS PROPRIO BELLO *TIBURTES CONSULARI EXERCITU IUSSO MA+ NERE, OMNES IUNIORES NULLO DETRACTANTE MILITIAM SACRAMENTO ADEGIT. PUGNATUM HAUD PROCUL PORTA *COLLINA EST TOTIUS UIRIBUS URBIS IN CONSPECTU PARENTUM CONIUGUMQUE AC LIBE+ RORUM; QUAE MAGNA ETIAM ABSENTIBUS HORTAMENTA ANIMI TUM SUBIECTA OCULIS SIMUL UERECUNDIA MISERICORDIAQUE MILITEM ACCENDEBANT. MAGNA UTRIMQUE EDITA CAEDE AUERTITUR TANDEM ACIES *GALLORUM. FUGA *TIBUR SICUT ARCEM BELLI *GALLICI PETUNT; PALATI A CONSULE *POETELIO HAUD PROCUL *TIBURE EX+ CEPTI, EGRESSIS AD OPEM FERENDAM *TIBURTIBUS, SIMUL CUM IIS INTRA PORTAS COMPELLUNTUR. EGREGIE CUM AB DICTATORE TUM AB CONSULE RES GESTA EST. ET CONSUL ALTER *FABIUS PROELIIS PRIMUM PARUIS, POSTREMO UNA INSIGNI PUGNA, CUM HOSTES TOTIS ADORTI COPIIS ESSENT, *HERNICOS DEUINCIT. DICTATOR CON+ SULIBUS IN SENATU ET APUD POPULUM MAGNIFICE CONLAUDATIS ET SUARUM QUOQUE RERUM ILLIS REMISSO HONORE DICTATURA SE ABDI+ CAUIT. *POETELIUS DE *GALLIS *TIBURTIBUSQUE GEMINUM TRIUM+ PHUM EGIT: *FABIO SATIS UISUM UT OUANS URBEM INIRET. INRIDERE *POETELI TRIUMPHUM *TIBURTES: UBI ENIM EUM SECUM ACIE CONFLIXISSE? SPECTATORES PAUCOS FUGAE TREPIDA+ TIONISQUE *GALLORUM EXTRA PORTAS EGRESSOS, POSTQUAM IN SE QUOQUE FIERI IMPETUM UIDERINT ET SINE DISCRIMINE OBUIOS CAEDI, RECEPISSE SE INTRA URBEM; EAM REM TRIUMPHO DIGNAM UISAM *ROMANIS. NE NIMIS MIRUM MAGNUMQUE CENSERENT TUMULTUM EXCIERE IN HOSTIUM PORTIS, MAIOREM IPSOS TREPIDA+ TIONEM ANTE MOENIA SUA UISUROS. ITAQUE INSEQUENTI ANNO *M. *POPILIO *LAENATE *CN. *MANLIO CONSULIBUS PRIMO SILENTIO NOCTIS AB *TIBURE AGMINE INFESTO PROFECTI AD URBEM *ROMAM UENERUNT. TERROREM REPENTE EX SOMNO EXCITATIS SUBITA RES ET NOCTURNUS PAUOR PRAEBUIT, AD HOC MULTORUM INSCITIA, QUI AUT UNDE HOSTES ADUENISSENT; CONCLAMATUM TAMEN CELERITER AD ARMA EST ET PORTAE STATIONIBUS MURIQUE PRAESIDIIS FIRMATI. ET UBI PRIMA LUX MEDIOCREM MULTITUDINEM ANTE MOENIA NEQUE ALIUM QUAM *TIBURTEM HOSTEM OSTENDIT, DUABUS PORTIS EGRESSI CONSULES UTRIMQUE ACIEM SUBEUNTIUM IAM MUROS ADGREDIUNTUR; APPARUITQUE OCCASIONE MAGIS QUAM UIRTUTE FRETOS UENISSE: ADEO UIX PRIMUM IMPETUM *ROMANORUM SUSTINUERE. QUIN ETIAM BONO FUISSE *ROMANIS ADUENTUM EORUM CONSTABAT ORIENTEMQUE IAM SEDITIONEM INTER PATRES ET PLEBEM METU TAM PROPINQUI BELLI COMPRESSAM. ALIUS ADUENTUS HOSTIUM FUIT [PROXIMO BELLO] AGRIS [QUAM] TERRIBILIOR [URBI]: POPULABUNDI *TARQUINIENSES FINES *ROMA+ NOS, MAXIME QUA EX PARTE *ETRURIAM ADIACENT, PERAGRAUERE REBUSQUE NEQUIQUAM REPETITIS NOUI CONSULES *C. *FABIUS ET *C. *PLAUTIUS IUSSU POPULI BELLUM INDIXERE; *FABIOQUE EA PRO+ UINCIA, *PLAUTIO *HERNICI EUENERE. *GALLICI QUOQUE BELLI FAMA INCREBRESCEBAT. SED INTER MUL+ TOS TERRORES SOLACIO FUIT PAX *LATINIS PETENTIBUS DATA ET MAGNA UIS MILITUM AB HIS EX FOEDERE UETUSTO, QUOD MULTIS INTER+ MISERANT ANNIS, ACCEPTA. QUO PRAESIDIO CUM FULTA RES *ROMANA ESSET, LEUIUS FUIT QUOD *GALLOS MOX *PRAENESTE UENISSE ATQUE INDE CIRCA *PEDUM CONSEDISSE AUDITUM EST. DICTATOREM DICI *C. *SULPICIUM PLACUIT; CONSUL AD ID ACCITUS *C. *PLAUTIUS DIXIT; MAGISTER EQUITUM DICTATORI ADDITUS *M. *UALERIUS. HI ROBORA MILITUM EX DUOBUS CONSULARIBUS EXERCITIBUS ELECTA ADUERSUS *GALLOS DUXERUNT. LENTIUS ID ALIQUANTO BELLUM QUAM PARTI UTRIQUE PLACEBAT FUIT. CUM PRIMO *GALLI TANTUM AUIDI CERTAMINIS FUISSENT, DEINDE *ROMANUS MILES RUENDO IN ARMA AC DIMICATIONEM ALIQUANTUM *GALLICAM FEROCIAM UIN+ CERET, DICTATORI NEUTIQUAM PLACEBAT, QUANDO NULLA COGERET RES, FORTUNAE SE COMMITTERE ADUERSUS HOSTEM, QUEM TEMPUS DETERIOREM IN DIES FACERET, LOCIS ALIENIS SINE PRAEPARATO COM+ MEATU, SINE FIRMO MUNIMENTO MORANTEM, AD HOC IIS CORPORI+ BUS ANIMISQUE QUORUM OMNIS IN IMPETU UIS ESSET, PARUA EADEM LANGUESCERET MORA. HIS CONSILIIS DICTATOR BELLUM TRAHEBAT GRAUEMQUE EDIXERAT POENAM, SI QUIS INIUSSU IN HOSTEM PUGNASSET. MILITES AEGRE ID PATIENTES PRIMO IN STATIONIBUS UIGILIISQUE INTER SE DICTA+ TOREM SERMONIBUS CARPERE, INTERDUM PATRES COMMUNITER INCREPARE QUOD NON IUSSISSENT PER CONSULES GERI BELLUM: ELECTUM ESSE EXIMIUM IMPERATOREM, UNICUM DUCEM, QUI NIHIL AGENTI SIBI DE CAELO DEUOLATURAM IN SINUM UICTORIAM CENSEAT. EADEM DEINDE HAEC INTERDIU PROPALAM AC FEROCIORA HIS IACTARE: SE INIUSSU IMPERATORIS AUT DIMICATUROS AUT AGMINE *ROMAM ITUROS. IMMISCERIQUE MILITIBUS CENTURIONES NEC IN CIRCULIS MODO FREMERE SED IAM IN PRINCIPIIS AC PRAETORIO IN UNUM SERMONES CONFUNDI ATQUE IN CONTIONIS MAGNITUDINEM CRESCERE TURBA ET UOCIFERARI EX OMNIBUS LOCIS UT EXTEMPLO AD DICTATOREM IRETUR; UERBA PRO EXERCITU FACERET *SEX. *TULLIUS, UT UIRTUTE EIUS DIGNUM ESSET. SEPTIMUM PRIMUM PILUM IAM *TULLIUS DUCEBAT NEQUE ERAT IN EXERCITU, QUI QUIDEM PEDESTRIA STIPENDIA FECISSET, UIR FACTIS NOBILIOR. IS PRAECEDENS MILITUM AGMEN AD TRIBUNAL PERGIT MIRANTI+ QUE *SULPICIO NON TURBAM MAGIS QUAM TURBAE PRINCIPEM *TULLIUM, IMPERIIS OBOEDIENTISSIMUM MILITEM, "SI LICET, DIC+ TATOR" INQUIT, "CONDEMNATUM SE UNIUERSUS EXERCITUS A TE IGNAUIAE RATUS ET PROPE IGNOMINIAE CAUSA DESTITUTUM SINE ARMIS ORAUIT ME UT SUAM CAUSAM APUD TE AGEREM. EQUIDEM, SICUBI LOCO CESSUM, SI TERGA DATA HOSTI, SI SIGNA FOEDE AMISSA OBICI NOBIS POSSENT, TAMEN HOC A TE IMPETRARI AEQUUM CEN+ SEREM UT NOS UIRTUTE CULPAM NOSTRAM CORRIGERE ET ABOLERE FLAGITII MEMORIAM NOUA GLORIA PATERERIS. ETIAM AD *ALLIAM FUSAE LEGIONES EANDEM QUAM PER PAUOREM AMISERANT PATRIAM PROFECTAE POSTEA A *UEIIS UIRTUTE RECIPERAUERE. NOBIS DEUM BENIGNITATE, FELICITATE TUA POPULIQUE *ROMANI, ET RES ET GLORIA EST INTEGRA; QUAMQUAM DE GLORIA UIX DICERE AUSIM, SI NOS ET HOSTES HAUD SECUS QUAM FEMINAS ABDITOS INTRA UALLUM OMNI+ BUS CONTUMELIIS ELUDUNT, ET TU IMPERATOR NOSTER- QUOD AEGRIUS PATIMUR- EXERCITUM TUUM SINE ANIMIS, SINE ARMIS, SINE MANIBUS IUDICAS ESSE ET, PRIUSQUAM EXPERTUS NOS ESSES, DE NOBIS ITA DESPERASTI UT TE MANCORUM AC DEBILIUM DUCEM IUDICARES ESSE. QUID ENIM ALIUD ESSE CAUSAE CREDAMUS, CUR UETERANUS DUX, FORTISSIMUS BELLO, COMPRESSIS, QUOD AIUNT, MANIBUS SEDEAS? UTCUMQUE ENIM SE HABET RES, TE DE NOSTRA UIRTUTE DUBITASSE UIDERI QUAM NOS DE TUA UERIUS EST. SIN AUTEM NON TUUM ISTUC SED PUBLICUM EST CONSILIUM, ET CON+ SENSUS ALIQUI PATRUM, NON *GALLICUM BELLUM, NOS AB URBE, A PENATIBUS NOSTRIS ABLEGATOS TENET, QUAESO, UT EA QUAE DICAM NON A MILITIBUS IMPERATORI DICTA CENSEAS SED A PLEBE PATRIBUS- QUAE SI, UT UOS UESTRA HABEATIS CONSILIA, SIC SE SUA HABITURAM DICAT, QUIS TANDEM SUSCENSEAT? - MILITES NOS ESSE NON SERUOS UESTROS, AD BELLUM NON IN EXSILIUM MISSOS; SI QUIS DET SIGNUM, IN ACIEM EDUCAT, UT UIRIS AC *ROMANIS DIG+ NUM SIT, PUGNATUROS: SI NIHIL ARMIS OPUS SIT, OTIUM *ROMAE POTIUS QUAM IN CASTRIS ACTUROS. HAEC DICTA SINT PATRIBUS. TE, IMPERATOR, MILITES TUI ORAMUS UT NOBIS PUGNANDI COPIAM FACIAS; CUM UINCERE CUPIMUS, TUM TE DUCE UINCERE, TIBI LAUREAM INSIGNEM DEFERRE, TECUM TRIUMPHANTES URBEM INIRE, TUUM SEQUENTES CURRUM *IOUIS OPTIMI MAXIMI TEMPLUM GRA+ TANTES OUANTESQUE ADIRE. " ORATIONEM *TULLI EXCEPERUNT PRECES MULTITUDINIS ET UNDIQUE, UT SIGNUM DARET, UT CAPERE ARMA IUBERET, CLAMABANT. DICTATOR QUAMQUAM REM BONAM EXEMPLO HAUD PROBABILI ACTAM CENSEBAT TAMEN FACTURUM QUOD MILITES UELLENT, (IN) SE RECEPIT *TULLIUMQUE SECRETO QUAENAM HAEC RES SIT AUT QUO ACTA MORE PERCONTATUR. *TULLIUS MAGNO OPERE A DICTATORE PETERE NE SE OBLITUM DISCIPLINAE MILITARIS, NE SUI NEUE IM+ PERATORIAE MAIESTATIS CREDERET; MULTITUDINI CONCITATAE, QUAE FERME AUCTORIBUS SIMILIS ESSET, NON SUBTRAXISSE SE DUCEM NE QUIS ALIUS, QUALES MOTA CREARE MULTITUDO SOLERET, EXSISTERET; NAM SE QUIDEM NIHIL NON ARBITRIO IMPERATORIS ACTURUM. ILLI QUOQUE TAMEN UIDENDUM MAGNO OPERE ESSE UT EXERCITUM IN POTESTATE HABERET; DIFFERRI NON POSSE ADEO CONCITATOS ANIMOS; IPSOS SIBI LOCUM AC TEMPUS PUGNANDI SUMPTUROS, SI AB IM+ PERATORE NON DETUR. DUM HAEC LOQUUNTUR, IUMENTA FORTE PASCENTIA EXTRA UALLUM *GALLO ABIGENTI DUO MILITES *ROMANI ADEMERUNT. IN EOS SAXA CONIECTA A *GALLIS; DEINDE AB *ROMANA STATIONE CLAMOR ORTUS AC PROCURSUM UTRIMQUE EST. IAMQUE HAUD PROCUL IUSTO PROELIO RES ERAT, NI CELERITER DI+ REMPTUM CERTAMEN PER CENTURIONES ESSET; ADFIRMATA CERTE EO CASU *TULLI APUD DICTATOREM FIDES EST; NEC RECIPIENTE IAM DILATIONEM RE, IN POSTERUM DIEM EDICITUR ACIE PUGNATUROS. DICTATOR TAMEN, UT QUI MAGIS ANIMIS QUAM UIRIBUS FRETUS AD CERTAMEN DESCENDERET, OMNIA CIRCUMSPICERE ATQUE AGITARE COEPIT UT ARTE ALIQUA TERROREM HOSTIBUS INCUTERET. SOLLERTI ANIMO REM NOUAM EXCOGITAT, QUA DEINDE MULTI NOSTRI ATQUE EXTERNI IMPERATORES, NOSTRA QUOQUE QUIDAM AETATE, USI SUNT: MULIS STRATA DETRAHI IUBET BINISQUE TANTUM CENTUNCULIS RELICTIS AGASONES PARTIM CAPTIUIS, PARTIM AEGRORUM ARMIS ORNATOS IMPONIT. HIS FERE MILLE EFFECTIS CENTUM ADMISCET EQUITES ET NOCTE SUPER CASTRA IN MONTES EUADERE AC SILUIS SE OCCULTARE IUBET NEQUE INDE ANTE MOUERE QUAM AB SE ACCEPERINT SIGNUM. IPSE, UBI INLUXIT, IN RADICIBUS MONTIUM EXTENDERE ACIEM COEPIT SEDULO, UT ADUERSUS MONTES CONSISTERET HOSTIS, IN+ STRUCTO UANI TERRORIS APPARATU, QUI QUIDEM TERROR PLUS PAENE UERIS UIRIBUS PROFUIT. PRIMO CREDERE DUCES *GALLORUM NON DESCENSUROS IN AEQUUM *ROMANOS; DEINDE, UBI DEGRESSOS REPENTE UIDERUNT, ET IPSI AUIDI CERTAMINIS IN PROELIUM RUUNT PRIUSQUE PUGNA COEPIT QUAM SIGNUM AB DUCIBUS DARETUR. ACRIUS INUASERE *GALLI DEXTRUM CORNU; NEQUE SUSTINERI POTUISSENT, NI FORTE EO LOCO DICTATOR FUISSET, *SEX. *TULLIUM NOMINE INCREPANS ROGITANSQUE SICINE PUGNATUROS MILITES SPOPONDISSET? UBI ILLI CLAMORES SINT ARMA POSCENTIUM, UBI MINAE INIUSSU IMPERATORIS PROELIUM INITUROS? EN IPSUM IMPERATOREM CLARA UOCE UOCARE AD PROELIUM ET IRE ARMATUM ANTE PRIMA SIGNA; ECQUIS SEQUERETUR EORUM QUI MODO DUCTURI FUERINT, IN CASTRIS FEROCES, IN ACIE PAUIDI? UERA AUDIEBANT; ITAQUE TANTOS PUDOR STIMULOS ADMOUIT, UT RUERENT IN HOSTIUM TELA ALIENATIS A MEMORIA PERICULI ANIMIS. HIC PRIMO IMPETUS PROPE UECORS TURBAUIT HOSTES, EQUES DEINDE EMISSUS TURBATOS AUERTIT. IPSE DICTATOR, POST QUAM LABANTEM UNA PARTE UIDIT ACIEM, SIGNA IN LAEUUM CORNU CONFERT, QUO TURBAM HOSTIUM CONGREGARI CERNEBAT, ET IIS QUI IN MONTE ERANT SIGNUM QUOD CONUENERAT DEDIT. UBI INDE QUOQUE NOUUS CLAMOR ORTUS ET TENDERE OBLIQUO MONTE AD CASTRA *GALLORUM UISI SUNT, TUM METU NE EXCLUDERENTUR OMISSA PUGNA EST CURSUQUE EFFUSO AD CASTRA FEREBANTUR. UBI CUM OCCURRISSET EIS *M. *UALERIUS MAGISTER EQUITUM, QUI PROFLIGATO DEXTRO CORNU OBEQUITABAT HOSTIUM MUNIMENTIS, AD MONTES SILUASQUE UERTUNT FUGAM PLURIMIQUE IBI A FALLACI EQUITUM SPECIE AGASONIBUSQUE EX+ CEPTI SUNT; ET EORUM, QUOS PAUOR PERTULERAT IN SILUAS, ATROX CAEDES POST SEDATUM PROELIUM FUIT. NEC ALIUS POST *M. *FURIUM QUAM *C. *SULPICIUS IUSTIOREM DE *GALLIS EGIT TRIUMPHUM. AURI QUOQUE EX *GALLICIS SPOLIIS SATIS MAGNUM PONDUS SAXO QUAD+ RATO SAEPTUM IN *CAPITOLIO SACRAUIT. EODEM ANNO ET A CONSULIBUS UARIO EUENTU BELLATUM; NAM *HERNICI A *C. *PLAUTIO DEUICTI SUBACTIQUE SUNT, *FABIUS COLLEGA EIUS INCAUTE ATQUE INCONSULTE ADUERSUS *TARQUINIENSES PUG+ NAUIT. NEC IN ACIE TANTUM IBI CLADIS ACCEPTUM QUAM QUOD TRECENTOS SEPTEM MILITES *ROMANOS CAPTOS *TARQUINIENSES IMMOLARUNT; QUA FOEDITATE SUPPLICII ALIQUANTO IGNOMINIA POPULI *ROMANI INSIGNITIOR FUIT. ACCESSIT AD EAM CLADEM ET UASTATIO *ROMANI AGRI, QUAM *PRIUERNATES, *UELITERNI DEINDE, INCURSIONE REPENTINA FECERUNT. EODEM ANNO DUAE TRIBUS, *POMPTINA ET *PUBLILIA, ADDITAE; LUDI UOTIUI, QUOS *M. *FURIUS DICTATOR UOUERAT, FACTI; ET DE AM+ BITU AB *C. *POETELIO TRIBUNO PLEBIS AUCTORIBUS PATRIBUS TUM PRIMUM AD POPULUM LATUM EST; EAQUE ROGATIONE NOUORUM MAXIME HOMINUM AMBITIONEM, QUI NUNDINAS ET CONCILIABULA OBIRE SOLITI ERANT, COMPRESSAM CREDEBANT. HAUD AEQUE LAETA PATRIBUS INSEQUENTI ANNO *C. *MARCIO *CN. *MANLIO CONSULIBUS DE UNCIARIO FENORE A *M. *DUILLIO *L. *MENENIO TRIBUNIS PLEBIS ROGATIO EST PERLATA; ET PLEBS ALIQUANTO EAM CUPIDIUS SCIUIT [ACCEPIT]. AD BELLA NOUA PRIORE ANNO DESTINATA *FALISCI QUOQUE HOSTES EXORTI DUPLICI CRIMINE QUOD ET CUM *TARQUINIENSIBUS IUUENTUS EORUM MILITAUERAT ET EOS QUI *FALERIOS PERFUGERANT CUM MALE PUGNATUM EST, REPETENTIBUS FETIALIBUS *ROMANIS NON REDDIDE+ RANT. EA PROUINCIA *CN. *MANLIO OBUENIT. *MARCIUS EXERCITUM IN AGRUM *PRIUERNATEM, INTEGRUM PACE LONGINQUA, INDUXIT MILITEMQUE PRAEDA IMPLEUIT. AD COPIAM RERUM ADDIDIT MUNIFICENTIAM, QUOD NIHIL IN PUBLICUM SECERNENDO AUGENTI REM PRIUATAM MILITI FAUIT. *PRIUERNATES CUM ANTE MOENIA SUA CASTRIS PERMUNITIS CONSEDISSENT, UOCATIS AD CONTIONEM MILITI+ BUS "CASTRA NUNC" INQUIT "UOBIS HOSTIUM URBEMQUE PRAEDAE DO, SI MIHI POLLICEMINI UOS FORTITER IN ACIE OPERAM NAUATUROS NEC PRAEDAE MAGIS QUAM PUGNAE PARATOS ESSE. " SIGNUM POSCUNT INGENTI CLAMORE CELSIQUE ET SPE HAUD DUBIA FEROCES IN PROELIUM UADUNT. IBI ANTE SIGNA *SEX. *TULLIUS, DE QUO ANTE DICTUM EST, EXCLAMAT "ADSPICE, IMPERATOR" INQUIT, "QUEMADMODUM EXERCITUS TUUS TIBI PROMISSA PRAESTET", PILOQUE POSITO STRICTO GLADIO IN HOSTEM IMPETUM FACIT. SEQUUNTUR *TULLIUM ANTESIGNANI OMNES PRIMOQUE IMPETU AUERTERE HOSTEM; FUSUM INDE AD OPPIDUM PERSECUTI, CUM IAM SCALAS MOENIBUS ADMOUERENT, IN DEDITIONEM URBEM ACCEPERUNT. TRIUMPHUS DE *PRIUERNATIBUS ACTUS. AB ALTERO CONSULE NIHIL MEMORABILE GESTUM, NISI QUOD LEGEM NOUO EXEMPLO AD *SUTRIUM IN CASTRIS TRIBUTIM DE UICENSIMA EORUM QUI MANUMITTERENTUR TULIT. PATRES, QUIA EA LEGE HAUD PARUUM UECTIGAL INOPI AERARIO ADDITUM ESSET, AUCTORES FUERUNT; CETERUM TRIBUNI PLEBIS, NON TAM LEGE QUAM EXEMPLO MOTI, NE QUIS POSTEA POPULUM SEUOCARET, CAPITE SANXERUNT: NIHIL ENIM NON PER MILITES IURATOS IN CONSULIS UERBA, QUAMUIS PERNICIOSUM POPULO, SI ID LICERET, FERRI POSSE. EODEM ANNO *C. *LICINIUS *STOLO A *M. *POPILIO *LAENATE SUA LEGE DECEM MILIBUS AERIS EST DAMNATUS, QUOD MILLE IUGERUM AGRI CUM FILIO POSSIDERET EMANCUPANDOQUE FILIUM FRAUDEM LEGI FECISSET. NOUI CONSULES INDE, *M. *FABIUS *AMBUSTUS ITERUM ET *M. *POPILIUS *LAENAS ITERUM, DUO BELLA HABUERE, FACILE ALTERUM CUM *TIBURTIBUS, QUOD *LAENAS GESSIT, QUI HOSTE IN URBEM COMPULSO AGROS UASTAUIT; *FALISCI *TARQUINIENSESQUE ALTERUM CONSULEM PRIMA PUGNA FUDERUNT. INDE TERROR MAXIMUS FUIT QUOD SACERDOTES EORUM FACIBUS ARDENTIBUS ANGUIBUSQUE PRAELATIS INCESSU FURIALI MILITEM *ROMANUM INSUETA TURBA+ UERUNT SPECIE. ET TUM QUIDEM UELUT LYMPHATI ET ATTONITI MUNIMENTIS SUIS TREPIDO AGMINE INCIDERUNT; DEINDE, UBI CONSUL LEGATIQUE AC TRIBUNI PUERORUM RITU UANA MIRACULA PAUENTES INRIDEBANT INCREPABANTQUE, UERTIT ANIMOS REPENTE PUDOR ET IN EA IPSA QUAE FUGERANT UELUT CAECI RUEBANT. DISCUSSO ITAQUE UANO APPARATU HOSTIUM, CUM IN IPSOS ARMATOS SE INTULISSENT, AUERTERUNT TOTAM ACIEM CASTRISQUE ETIAM EO DIE POTITI PRAEDA INGENTI PARTA UICTORES REUERTERUNT, MILITARIBUS IOCIS CUM APPARATUM HOSTIUM TUM SUUM INCREPANTES PAUO+ REM. CONCITATUR DEINDE OMNE NOMEN *ETRUSCUM ET *TAR+ QUINIENSIBUS *FALISCISQUE DUCIBUS AD *SALINAS PERUENIUNT. ADUERSUS EUM TERROREM DICTATOR *C. *MARCIUS *RUTULUS PRIMUS DE PLEBE DICTUS MAGISTRUM EQUITUM ITEM DE PLEBE *C. *PLAUTIUM DIXIT. ID UERO PATRIBUS INDIGNUM UIDERI ETIAM DICTATURAM IAM IN PROMISCUO ESSE; OMNIQUE OPE IMPEDIEBANT NE QUID DICTATORI AD ID BELLUM DECERNERETUR PARARETURUE. EO PROMP+ TIUS CUNCTA FERENTE DICTATORE POPULUS IUSSIT. PROFECTUS AB URBE UTRAQUE PARTE *TIBERIS, RATIBUS EXERCITU, QUOCUMQUE FAMA HOSTIUM DUCEBAT, TRAIECTO MULTOS POPULATORES AGRORUM UAGOS PALANTES OPPRESSIT; CASTRA QUOQUE NECOPINATO ADGRESSUS CEPIT ET OCTO MILIBUS HOSTIUM CAPTIS, CETERIS AUT CAESIS AUT EX AGRO *ROMANO FUGATIS SINE AUCTORITATE PATRUM POPULI IUSSU TRIUMPHAUIT. QUIA NEC PER DICTATOREM PLEBEIUM NEC PER CONSULEM COMI+ TIA CONSULARIA HABERI UOLEBANT ET ALTER CONSUL *FABIUS BELLO RETINEBATUR, RES AD INTERREGNUM REDIT. INTERREGES DEINCEPS *Q. *SERUILIUS *AHALA *M. *FABIUS *CN. *MANLIUS *C. *FABIUS *C. *SULPICIUS *L. *AEMILIUS *Q. *SERUILIUS *M. *FABIUS *AMBUSTUS. IN SECUNDO INTERREGNO ORTA CONTENTIO EST, QUOD DUO PATRICII CONSULES CREABANTUR, INTERCEDENTIBUSQUE TRIBUNIS INTERREX *FABIUS AIEBAT IN DUODECIM TABULIS LEGEM ESSE UT, QUODCUM+ QUE POSTREMUM POPULUS IUSSISSET, ID IUS RATUMQUE ESSET; IUSSUM POPULI ET SUFFRAGIA ESSE. CUM INTERCEDENDO TRIBUNI NIHIL ALIUD QUAM UT DIFFERRENT COMITIA UALUISSENT, DUO PATRICII CONSULES CREATI SUNT, *C. *SULPICIUS *PETICUS TERTIUM *M. *UA+ LERIUS *PUBLICOLA EODEMQUE DIE MAGISTRATUM INIERUNT, QUAD+ RINGENTESIMO ANNO QUAM URBS *ROMANA CONDITA ERAT, QUINTO TRICESIMO QUAM A *GALLIS RECIPERATA, ABLATO POST UNDECIMUM ANNUM A PLEBE CONSULATU [PATRICII CONSULES AMBO EX INTERREGNO MAGISTRATUM INIERE, *C. *SULPICIUS *PETICUS TERTIUM *M. *UALERIUS *PUBLICOLA]. *EMPULUM EO ANNO EX *TIBURTIBUS HAUD MEMORANDO CERTAMINE CAPTUM, SIUE DUORUM CONSULUM AUSPICIO BELLUM IBI GESTUM EST, UT SCRIPSERE QUI+ DAM, SEU PER IDEM TEMPUS *TARQUINIENSIUM QUOQUE SUNT UASTATI AGRI AB *SULPICIO CONSULE, QUO *UALERIUS ADUERSUS *TIBURTES LEGIONES DUXIT. DOMI MAIUS CERTAMEN CONSULIBUS CUM PLEBE AC TRIBUNIS ERAT. FIDEI IAM SUAE NON SOLUM UIRTUTIS DUCEBANT ESSE, UT ACCEPISSENT DUO PATRICII CONSULATUM, ITA AMBOBUS PATRICIIS MANDARE: QUIN AUT TOTO CEDENDUM ESSE, SI PLEBEIUS IAM MAGISTRATUS CONSULATUS FIAT, AUT TOTUM POSSIDENDUM QUAM POSSESSIONEM INTEGRAM A PATRIBUS ACCEPISSENT. PLEBES CONTRA FREMIT: QUID SE UIUERE, QUID IN PARTE CIUIUM CENSERI, SI, QUOD DUORUM HOMINUM UIRTUTE, *L. *SEXTI AC *C. *LICINI, PAR+ TUM SIT, ID OBTINERE UNIUERSI NON POSSINT? UEL REGES UEL DECEMUIROS UEL SI QUOD TRISTIUS SIT IMPERII NOMEN PATIENDUM ESSE POTIUS QUAM AMBOS PATRICIOS CONSULES UIDEANT NEC IN UICEM PAREATUR ATQUE IMPERETUR SED PARS ALTERA IN AETERNO IMPERIO LOCATA PLEBEM NUSQUAM ALIO NATAM QUAM AD SERUIEN+ DUM PUTET. NON DESUNT TRIBUNI AUCTORES TURBARUM, SED INTER CONCITATOS PER SE OMNES UIX DUCES EMINENT. ALIQUO+ TIENS FRUSTRA IN CAMPUM DESCENSUM CUM ESSET MULTIQUE PER SEDITIONES ACTI COMITIALES DIES, POSTREMO UICIT PERSEUERANTIA CONSULUM: PLEBIS EO DOLOR ERUPIT, UT TRIBUNOS ACTUM ESSE DE LIBERTATE UOCIFERANTES RELINQUENDUMQUE NON CAMPUM IAM SOLUM SED ETIAM URBEM CAPTAM ATQUE OPPRESSAM REGNO PATRICIORUM MAESTA [PLEBS] SEQUERETUR. CONSULES RELICTI A PARTE POPULI PER INFREQUENTIAM COMITIA NIHILO SEGNIUS PER+ FICIUNT. CREATI CONSULES AMBO PATRICII, *M. *FABIUS *AMBUSTUS TERTIUM *T. *QUINCTIUS. IN QUIBUSDAM ANNALIBUS PRO *T. *QUINCTIO *M. *POPILIUM CONSULEM INUENIO. DUO BELLA EO ANNO PROSPERE GESTA: CUM *TARQUINIENSIBUS *TIBURTIBUSQUE AD DEDITIONEM PUGNATUM. *SASSULA EX HIS URBS CAPTA; CETERAQUE OPPIDA EANDEM FORTUNAM HABUISSENT, NI UNIUERSA GENS POSITIS ARMIS IN FIDEM CONSULIS UENISSET. TRIUMPHATUM DE *TIBURTIBUS; ALIOQUIN MITIS UICTORIA FUIT. IN *TARQUINIENSES ACERBE SAEUITUM; MULTIS MORTALIBUS IN ACIE CAESIS EX INGENTI CAPTIUORUM NUMERO TRECENTI QUINQUAGINTA OCTO DELECTI, NOBILISSIMUS QUISQUE, QUI *ROMAM MITTERENTUR; UOLGUS ALIUD TRUCIDATUM. NEC POPULUS IN EOS QUI MISSI *ROMAM ERANT MITIOR FUIT: MEDIO IN FORO OMNES UIRGIS CAESI AC SECURI PERCUSSI. ID PRO IMMOLATIS IN FORO *TARQUINIENSIUM *ROMANIS POENAE HOSTIBUS REDDITUM. RES BELLO BENE GESTAE UT *SAMNITES QUOQUE AMICITIAM PETERENT EFFECERUNT. LEGATIS EORUM COMITER AB SENATU RESPONSUM; FOEDERE IN SOCIETATEM ACCEPTI. NON EADEM DOMI QUAE MILITIAE FORTUNA ERAT PLEBI *ROMANAE. NAM ETSI UNCIARIO FENORE FACTO LEUATA USURA ERAT, SORTE IPSA OBRUEBANTUR INOPES NEXUMQUE INIBANT; EO NEC PATRICIOS AMBO CONSULES NEQUE COMITIORUM CURAM PUBLICAUE STUDIA PRAE PRIUATIS INCOMMODIS PLEBS AD ANIMUM ADMITTEBAT. CONSULATUS UTERQUE APUD PATRICIOS MANET; CON+ SULES CREATI *C. *SULPICIUS *PETICUS QUARTUM *M. *UALERIUS *PUBLICOLA ITERUM. IN BELLUM *ETRUSCUM INTENTAM CIUITATEM, QUIA *CAERITEM POPULUM MISERICORDIA CONSANGUINITATIS *TARQUINIENSIBUS AD+ IUNCTUM FAMA FEREBAT, LEGATI *LATINI AD *UOLSCOS CONUERTERE, NUNTIANTES EXERCITUM CONSCRIPTUM ARMATUMQUE IAM SUIS FINIBUS IMMINERE; INDE POPULABUNDOS IN AGRUM *ROMANUM UENTUROS ESSE. CENSUIT IGITUR SENATUS NEUTRAM NEGLEGENDAM REM ESSE; UTROQUE LEGIONES SCRIBI CONSULESQUE SORTIRI PRO+ UINCIAS IUSSIT. INCLINAUIT DEINDE PARS MAIOR CURAE IN *ETRUS+ CUM BELLUM, POSTQUAM LITTERIS *SULPICI CONSULIS, CUI *TARQUINII PROUINCIA EUENERAT, COGNITUM EST DEPOPULATUM AGRUM CIRCA *ROMANAS SALINAS PRAEDAEQUE PARTEM IN *CAERITUM FINES AUECTAM ET HAUD DUBIE IUUENTUTEM EIUS POPULI INTER PRAEDA+ TORES FUISSE. ITAQUE *UALERIUM CONSULEM, *UOLSCIS OPPOSITUM CASTRAQUE AD FINEM *TUSCULANUM HABENTEM, REUOCATUM INDE SENATUS DICTATOREM DICERE IUSSIT. *T. *MANLIUM *L. FILIUM DIXIT. IS CUM SIBI MAGISTRUM EQUITUM *A. *CORNELIUM *COSSUM DIXISSET, CONSULARI EXERCITU CONTENTUS EX AUCTORITATE PATRUM AC POPULI IUSSU *CAERITIBUS BELLUM INDIXIT. TUM PRIMUM *CAERITES, TAMQUAM IN UERBIS HOSTIUM UIS MAIOR AD BELLUM SIGNIFICANDUM QUAM IN SUIS FACTIS, QUI PER POPULATIONEM *ROMANOS LACESSIERANT, ESSET, UERUS BELLI TERROR INUASIT, ET QUAM NON SUARUM UIRIUM EA DIMICATIO ESSET CERNEBANT; PAENITEBATQUE POPULATIONIS ET *TARQUINIENSES EXSECRABANTUR DEFECTIONIS AUCTORES; NEC ARMA AUT BELLUM QUISQUAM APPARARE SED PRO SE QUISQUE LEGATOS MITTI IUBEBAT AD PETENDAM ERRORIS UENIAM. LEGATI SENATUM CUM ADISSENT, AB SENATU REIECTI AD POPULUM DEOS ROGAUERUNT, QUORUM SACRA BELLO *GALLICO ACCEPTA RITE PROCURASSENT, UT *ROMANOS FLORENTES EA SUI MISERICORDIA CAPERET QUAE SE REBUS ADFECTIS QUONDAM POPULI *ROMANI CEPISSET; CONUERSIQUE AD DELUBRA *UESTAE HOSPITIUM FLAMINUM *UESTALIUMQUE AB SE CASTE AC RELIGIOSE CULTUM INUOCABANT: EANE MERITOS CREDERET QUISQUAM HOSTES REPENTE SINE CAUSA FACTOS? AUT, SI QUID HOSTILITER FECIS+ SENT, CONSILIO ID MAGIS QUAM FURORE LAPSOS FECISSE, UT SUA UETERA BENEFICIA, LOCATA PRAESERTIM APUD TAM GRATOS, NOUIS CORRUMPERENT MALEFICIIS FLORENTEMQUE POPULUM *ROMANUM AC FELICISSIMUM BELLO SIBI DESUMERENT HOSTEM, CUIUS ADFLICTI AMICITIAM CEPISSENT? NE APPELLARENT CONSILIUM, QUAE UIS AC NECESSITAS APPELLANDA ESSET. TRANSEUNTES AGMINE INFESTO PER AGRUM SUUM *TARQUINIENSES, CUM PRAETER UIAM NIHIL PETISSENT, TRAXISSE QUOSDAM AGRESTIUM POPULATIONIS EIUS, QUAE SIBI CRIMINI DETUR, COMITES. EOS SEU DEDI PLACEAT, DEDERE SE PARATOS ESSE, SEU SUPPLICIO ADFICI, DATUROS POENAS. *CAERE, SACRARIUM POPULI *ROMANI, DEUERSORIUM SACERDOTUM AC RE+ CEPTACULUM *ROMANORUM SACRORUM, INTACTUM INUIOLATUMQUE CRIMINE BELLI HOSPITIO *UESTALIUM CULTISQUE DIS DARENT. MO+ UIT POPULUM NON TAM CAUSA PRAESENS QUAM UETUS MERITUM, UT MALEFICII QUAM BENEFICII POTIUS IMMEMORES ESSENT. ITA+ QUE PAX POPULO *CAERITI DATA INDUTIASQUE IN CENTUM ANNOS FACTAS IN SENATUS CONSULTUM REFERRI PLACUIT. IN *FALISCOS EODEM NOXIOS CRIMINE UIS BELLI CONUERSA EST; SED HOSTES NUSQUAM INUENTI. CUM POPULATIONE PERAGRATI FINES ESSENT, AB OPPUGNATIONE URBIUM TEMPERATUM; LEGIONIBUSQUE *RO+ MAM REDUCTIS RELIQUUM ANNI MURIS TURRIBUSQUE REFICIENDIS CONSUMPTUM ET AEDIS *APOLLINIS DEDICATA EST. EXTREMO ANNO COMITIA CONSULARIA CERTAMEN PATRUM AC PLEBIS DIREMIT, TRIBUNIS NEGANTIBUS PASSUROS COMITIA HABERI NI SECUNDUM *LICINIAM LEGEM HABERENTUR, DICTATORE OBSTINATO TOLLERE POTIUS TOTUM E RE PUBLICA CONSULATUM QUAM PROMIS+ CUUM PATRIBUS AC PLEBI FACERE. PROLATANDIS IGITUR COMITIIS CUM DICTATOR MAGISTRATU ABISSET, RES AD INTERREGNUM REDIIT. INFESTAM INDE PATRIBUS PLEBEM INTERREGES CUM ACCEPISSENT, AD UNDECIMUM INTERREGEM SEDITIONIBUS CERTATUM EST. LEGIS *LICINIAE PATROCINIUM TRIBUNI IACTABANT: PROPIOR DOLOR PLEBI FENORIS INGRAUESCENTIS ERAT CURAEQUE PRIUATAE IN CERTAMINIBUS PUBLICIS ERUMPEBANT. QUORUM TAEDIO PATRES *L. *CORNELIUM *SCIPIONEM INTERREGEM CONCORDIAE CAUSA OBSERUARE LEGEM *LICINIAM COMITIIS CONSULARIBUS IUSSERE. *P. *UALERIO *PUBLICOLAE DATUS E PLEBE COLLEGA *C. *MARCIUS *RUTULUS. INCLINATIS SEMEL IN CONCORDIAM ANIMIS NOUI CONSULES FENEBREM QUOQUE REM, QUAE DISTINERE UNA ANIMOS UIDEBATUR, LEUARE ADGRESSI SOLU+ TIONEM ALIENI AERIS IN PUBLICAM CURAM UERTERUNT QUINQUEUIRIS CREATIS QUOS MENSARIOS AB DISPENSATIONE PECUNIAE APPELLARUNT. MERITI AEQUITATE CURAQUE SUNT, UT PER OMNIUM ANNALIUM MONU+ MENTA CELEBRES NOMINIBUS ESSENT; FUERE AUTEM *C. *DUILLIUS *P. *DECIUS *MUS *M. *PAPIRIUS *Q. *PUBLILIUS ET *T. *AEMILIUS. QUI REM DIFFICILLIMAM TRACTATU ET PLERUMQUE PARTI UTRIQUE, SEMPER CERTE ALTERI GRAUEM CUM ALIA MODERATIONE TUM IMPENDIO MAGIS PUBLICO QUAM IACTURA SUSTINUERUNT. TARDA ENIM NOMINA ET IMPEDITIORA INERTIA DEBITORUM QUAM FACULTATIBUS AUT AERARIUM MENSIS CUM AERE IN FORO POSITIS DISSOLUIT, UT POPULO PRIUS CAUERETUR, AUT AESTIMATIO AEQUIS RERUM PRETIIS LIBERAUIT, UT NON MODO SINE INIURIA SED ETIAM SINE QUERIMONIIS PARTIS UTRIUSQUE EXHAUSTA UIS INGENS AERIS ALIENI SIT. TERROR INDE UANUS BELLI *ETRUSCI, CUM CONIURASSE DUODECIM POPULOS FAMA ESSET, DICTATOREM DICI COEGIT. DICTUS IN CASTRIS- EO ENIM AD CONSULES MISSUM SENATUS CONSULTUM EST- *C. *IULIUS, CUI MAGISTER EQUITUM ADIECTUS *L. *AEMILIUS. CETE+ RUM FORIS TRANQUILLA OMNIA FUERE: TEMPTATUM DOMI PER DICTATOREM, UT AMBO PATRICII CONSULES CREARENTUR, REM AD INTERREGNUM PERDUXIT. DUO INTERREGES, *C. *SULPICIUS ET *M. *FABIUS, INTERPOSITI OBTINUERE QUOD DICTATOR FRUSTRA TE+ TENDERAT, MITIORE IAM PLEBE OB RECENS MERITUM LEUATI AERIS ALIENI, UT AMBO PATRICII CONSULES CREARENTUR. CREATI IPSE *C. *SULPICIUS *PETICUS, QUI PRIOR INTERREGNO ABIIT, ET *T. *QUINC+ TIUS *POENUS; QUIDAM *CAESONEM, ALII *GAIUM PRAENOMEN *QUINCTIO ADICIUNT, AD BELLUM AMBO PROFECTI, *FALISCUM *QUINCTIUS, *SULPICIUS *TARQUINIENSE, NUSQUAM ACIE CONGRESSO HOSTE CUM AGRIS MAGIS QUAM CUM HOMINIBUS URENDO POPU+ LANDOQUE GESSERUNT BELLA; CUIUS LENTAE UELUT TABIS SENIO UICTA UTRIUSQUE PERTINACIA POPULI EST, UT PRIMUM A CONSULIBUS, DEIN PERMISSU EORUM AB SENATU INDUTIAS PETERENT. IN QUADRAGINTA ANNOS IMPETRAUERUNT. ITA POSITA DUORUM BELLORUM QUAE IMMINEBANT CURA, DUM ALIQUA AB ARMIS QUIES ESSET, QUIA SOLUTIO AERIS ALIENI MULTARUM RERUM MUTAUERAT DOMINOS, CENSUM AGI PLACUIT. CETERUM CUM CENSORIBUS CREANDIS INDICTA COMITIA ESSENT, PROFESSUS CENSURAM SE PETERE *C. *MARCIUS *RUTULUS, QUI PRIMUS DICTATOR DE PLEBE FUERAT, CONCORDIAM ORDINUM TURBAUIT; QUOD UIDE+ BATUR QUIDEM TEMPORE ALIENO FECISSE, QUIA AMBO TUM FORTE PATRICII CONSULES ERANT, QUI RATIONEM EIUS SE HABITUROS NEGA+ BANT; SED ET IPSE CONSTANTIA INCEPTUM OBTINUIT ET TRIBUNI OMNI UI (UT) RECIPERATURI IUS CONSULARIBUS COMITIIS AMISSUM ADIUUERUNT, ET CUM IPSIUS UIRI MAIESTAS NULLIUS HONORIS FAS+ TIGIUM NON AEQUABAT, TUM PER EUNDEM, QUI AD DICTATURAM APERUISSET UIAM, CENSURAM QUOQUE IN PARTEM UOCARI PLEBES UOLEBAT. NEC UARIATUM COMITIIS EST, QUIN CUM *MANLIO +*NAEUIO CENSOR+ *MARCIUS CREARETUR. DICTATOREM QUOQUE HIC ANNUS HABUIT *M. *FABIUM, NULLO TERRORE BELLI SED NE *LICINIA LEX COMITIIS CONSULARIBUS OBSER+ UARETUR. MAGISTER EQUITUM DICTATORI ADDITUS *Q. *SERUILIUS. NEC TAMEN DICTATURA POTENTIOREM EUM CONSENSUM PATRUM CONSULARIBUS COMITIIS FECIT QUAM CENSORIIS FUERAT: *M. *POPI+ LIUS *LAENAS A PLEBE CONSUL, A PATRIBUS *L. *CORNELIUS *SCIPIO DATUS. FORTUNA QUOQUE INLUSTRIOREM PLEBEIUM CONSULEM FECIT; NAM CUM INGENTEM *GALLORUM EXERCITUM IN AGRO *LATINO CASTRA POSUISSE NUNTIATUM ESSET, *SCIPIONE GRAUI MORBO IMPLICITO *GALLICUM BELLUM *POPILIO EXTRA ORDINEM DATUM. IS IMPIGRE EXERCITU SCRIPTO, CUM OMNES EXTRA PORTAM *CAPENAM AD *MARTIS AEDEM CONUENIRE ARMATOS IUNIORES IUSSISSET SIGNAQUE EODEM QUAESTORES EX AERARIO DEFERRE, QUATTUOR EXPLETIS LEGIO+ NIBUS, QUOD SUPERFUIT MILITUM *P. *UALERIO *PUBLICOLAE PRAETORI TRADIDIT, AUCTOR PATRIBUS SCRIBENDI ALTERIUS EXERCITUS, QUOD AD INCERTOS BELLI EUENTUS SUBSIDIUM REI PUBLICAE ESSET. IPSE IAM SATIS OMNIBUS INSTRUCTIS COMPARATISQUE AD HOSTEM PERGIT; CUIUS UT PRIUS NOSCERET UIRES QUAM PERICULO ULTIMO TEMPTARET, IN TUMULO, QUEM PROXIMUM CASTRIS *GALLORUM CAPERE POTUIT, UALLUM DUCERE COEPIT. GENS FEROX ET INGENII AUIDI AD PUGNAM CUM PROCUL UISIS *ROMANORUM SIGNIS UT EXTEMPLO PROELIUM INITURA EXPLICUISSET ACIEM, POSTQUAM NEQUE IN AEQUUM DEMITTI AGMEN UIDIT ET CUM LOCI ALTITUDINE TUM UALLO ETIAM TEGI *ROMANOS, PERCULSOS PAUORE RATA, SIMUL OPPORTUNIORES QUOD INTENTI TUM MAXIME OPERI ESSENT, TRUCI CLAMORE ADGREDITUR. AB *ROMANIS NEC OPUS INTERMISSUM- TRIARII ERANT, QUI MUNIEBANT- ET AB HASTATIS PRINCIPIBUSQUE, QUI PRO MUNITORIBUS INTENTI ARMATIQUE STETERUNT, PROELIUM INITUM. PRAETER UIRTUTEM LOCUS QUOQUE SUPERIOR ADIUUIT, UT PILA OMNIA HASTAEQUE NON TAMQUAM EX AEQUO MISSA UANA, QUOD PLERUMQUE FIT, CADERENT SED OMNIA LIBRATA PONDERIBUS FIGERENTUR; ONERATIQUE TELIS *GALLI, QUIBUS AUT CORPORA TRANS+ FIXA AUT PRAEGRAUATA INHAERENTIBUS GEREBANT SCUTA, CUM CURSU PAENE IN ADUERSUM SUBISSENT, PRIMO INCERTI RESTITERE; DEIN, CUM IPSA CUNCTATIO ET HIS ANIMOS MINUISSET ET AUXISSET HOSTI, IMPULSI RETRO RUERE ALII SUPER ALIOS STRAGEMQUE INTER SE CAEDE IPSA FOEDIOREM DARE; ADEO PRAECIPITI TURBA OBTRITI PLURES QUAM FERRO NECATI. NECDUM CERTA *ROMANIS UICTORIA ERAT; ALIA IN CAMPUM DEGRESSIS SUPERERAT MOLES. NAMQUE MULTITUDO *GALLORUM, SENSUM OMNEM TALIS DAMNI EXSUPERANS, UELUT NOUA RURSUS EXORIENTE ACIE INTEGRUM MILITEM ADUERSUS UICTOREM HOSTEM CIEBAT; STETITQUE SUPPRESSO IMPETU *ROMANUS, ET QUIA ITERUM FESSIS SUBEUNDA DIMICATIO ERAT ET QUOD CONSUL, DUM INTER PRIMORES INCAUTUS AGITAT, LAEUO UMERO MATARI PROPE TRAIECTO CESSERAT PARUMPER EX ACIE. IAMQUE OMISSA CUNCTANDO UIC+ TORIA ERAT, CUM CONSUL UOLNERE ALLIGATO REUECTUS AD PRIMA SIGNA "QUID STAS, MILES?" INQUIT; "NON CUM *LATINO *SABINOQUE HOSTE RES EST, QUEM UICTUM ARMIS SOCIUM EX HOSTE FACIAS; IN BELUAS STRINXIMUS FERRUM; HAURIENDUS AUT DANDUS EST SANGUIS. PROPULISTIS A CASTRIS, SUPINA UALLE PRAECIPITES EGISTIS, STRATIS CORPORIBUS HOSTIUM SUPERSTATIS; COMPLETE EADEM STRAGE CAMPOS QUA MONTES REPLESTIS. NOLITE EXSPECTARE DUM STANTES UOS FUGIANT; INFERENDA SUNT SIGNA ET UADENDUM IN HOSTEM. " HIS ADHORTATIONIBUS ITERUM COORTI PELLUNT LOCO PRIMOS MANIPULOS *GALLORUM; CUNEIS DEINDE IN MEDIUM AGMEN PERRUMPUNT. INDE BARBARI DISSIPATI, QUIBUS NEC CERTA IMPERIA NEC DUCES ESSENT, UERTUNT IMPETUM IN SUOS; FUSIQUE PER CAMPOS ET PRAETER CASTRA ETIAM SUA FUGA PRAELATI, QUOD EDITISSIMUM INTER AEQUALES TUMULOS OCCURREBAT OCULIS, ARCEM *ALBANAM PETUNT. CONSUL NON ULTRA CASTRA INSECUTUS, QUIA ET UOLNUS DEGRAUABAT ET SUBICERE EXERCITUM TUMULIS AB HOSTE OCCUPATIS NOLEBAT, PRAEDA OMNI CASTRORUM MILITI DATA UIC+ TOREM EXERCITUM OPULENTUMQUE *GALLICIS SPOLIIS *ROMAM REDUXIT. MORAM TRIUMPHO UOLNUS CONSULIS ATTULIT EADEMQUE CAUSA DICTATORIS DESIDERIUM SENATUI FECIT, UT ESSET QUI AEGRIS CONSULIBUS COMITIA HABERET. DICTATOR *L. *FURIUS *CAMILLUS DICTUS ADDITO MAGISTRO EQUITUM *P. *CORNELIO *SCIPIONE REDDIDIT PATRIBUS POSSESSIONEM PRISTINAM CONSULATUS. IPSE OB ID MERITUM INGENTI PATRUM STUDIO CREATUS CONSUL COLLEGAM *AP. *CLAUDIUM *CRASSUM DIXIT. PRIUS QUAM INIRENT NOUI CONSULES MAGISTRATUM, TRIUMPHUS A *POPILIO DE *GALLIS ACTUS MAGNO FAUORE PLEBIS; MUSSANTESQUE INTER SE ROGITABANT NUM QUEM PLEBEII CONSULIS PAENITERET; SIMUL DICTATOREM INCREPABANT, QUI LEGIS *LICINIAE SPRETAE MERCEDEM [CONSULATUM] PRIUATA CUPIDITATE QUAM PUBLICA INIURIA FOEDIOREM CEPISSET, UT SE IPSE CONSULEM DICTATOR CREARET. ANNUS MULTIS UARIISQUE MOTIBUS FUIT INSIGNIS: *GALLI EX *ALBANIS MONTIBUS, QUIA HIEMIS UIM PATI NEQUIUERANT, PER CAMPOS MARITIMAQUE LOCA UAGI POPULABANTUR; MARE INFESTUM CLASSIBUS *GRAECORUM ERAT ORAQUE LITORIS *ANTIATIS *LAURENSQUE TRACTUS ET *TIBERIS OSTIA, UT PRAEDONES MARITIMI CUM TERRESTRIBUS CONGRESSI ANCIPITI SEMEL PROELIO DECERTARINT DUBIIQUE DISCESSERINT IN CASTRA *GALLI, *GRAECI RETRO AD NAUES, UICTOS SE AN UICTORES PUTARENT. INTER HOS LONGE MAXIMUS EXSTI+ TIT TERROR CONCILIA POPULORUM *LATINORUM AD LUCUM *FERENTINAE HABITA RESPONSUMQUE HAUD AMBIGUUM IMPERANTIBUS MILITES *ROMANIS DATUM, ABSISTERENT IMPERARE IIS QUORUM AUXILIO EGERENT: *LATINOS PRO SUA LIBERTATE POTIUS QUAM PRO ALIENO IMPERIO LATUROS ARMA. INTER DUO SIMUL BELLA EXTERNA DEFEC+ TIONE ETIAM SOCIORUM SENATUS ANXIUS, CUM CERNERET METU TENENDOS QUOS FIDES NON TENUISSET, EXTENDERE OMNES IMPERII UIRES CONSULES DILECTU HABENDO IUSSIT: CIUILI QUIPPE STANDUM EXERCITU ESSE, QUANDO SOCIALIS [COETUS] DESERERET. UNDIQUE NON URBANA TANTUM SED ETIAM AGRESTI IUUENTUTE DECEM LE+ GIONES SCRIPTAE DICUNTUR QUATERNUM MILIUM ET DUCENORUM PEDITUM EQUITUMQUE TRECENORUM, QUEM NUNC NOUUM EXER+ CITUM, SI QUA EXTERNA UIS INGRUAT, HAE UIRES POPULI *ROMANI, QUAS UIX TERRARUM CAPIT ORBIS, CONTRACTAE IN UNUM HAUD FACILE EFFICIANT; ADEO IN QUAE LABORAMUS SOLA CREUIMUS, DIUITIAS LUXURIAMQUE. INTER CETERA TRISTIA EIUS ANNI CONSUL ALTER *AP. *CLAUDIUS IN IPSO BELLI APPARATU MORITUR; REDIERATQUE RES AD *CAMILLUM, CUI UNICO CONSULI, UEL OB ALIAM DIGNATIONEM HAUD SUBICIEN+ DAM DICTATURAE UEL OB OMEN FAUSTUM AD *GALLICUM TUMULTUM COGNOMINIS, DICTATOREM ADROGARI HAUD SATIS DECORUM UISUM EST PATRIBUS. CONSUL DUABUS LEGIONIBUS URBI PRAEPOSITIS, OCTO CUM *L. *PINARIO PRAETORE DIUISIS MEMOR PATERNAE UIRTUTIS *GALLICUM SIBI BELLUM EXTRA SORTEM SUMIT, PRAETOREM MARI+ TIMAM ORAM TUTARI *GRAECOSQUE ARCERE LITORIBUS IUSSIT. ET CUM IN AGRUM *POMPTINUM DESCENDISSET, QUIA NEQUE IN CAMPIS CONGREDI NULLA COGENTE RE UOLEBAT ET PROHIBENDO POPULATIONIBUS QUOS RAPTO UIUERE NECESSITAS COGERET SATIS DOMARI CREDEBAT HOSTEM, LOCUM IDONEUM STATIUIS DELEGIT. UBI CUM STATIONIBUS QUIETI TEMPUS TERERENT, *GALLUS PROCESSIT MAGNITUDINE ATQUE ARMIS INSIGNIS; QUATIENSQUE SCUTUM HASTA CUM SILENTIUM FECISSET, PROUOCAT PER INTER+ PRETEM UNUM EX *ROMANIS QUI SECUM FERRO DECERNAT. *M. ERAT *UALERIUS TRIBUNUS MILITUM ADULESCENS, QUI HAUD INDIGNIOREM EO DECORE SE QUAM *T. *MANLIUM RATUS, PRIUS SCISCITATUS CONSULIS UOLUNTATEM, IN MEDIUM ARMATUS PROCESSIT. MINUS INSIGNE CERTAMEN HUMANUM NUMINE INTERPOSITO DEORUM FACTUM; NAMQUE CONSERENTI IAM MANUM *ROMANO CORUUS REPENTE IN GALEA CONSEDIT, IN HOSTEM UERSUS. QUOD PRIMO UT AUGURIUM CAELO MISSUM LAETUS ACCEPIT TRIBUNUS, PRECATUS DEINDE, SI DIUUS, SI DIUA ESSET QUI SIBI PRAEPETEM MISISSET, UOLENS PROPITIUS ADESSET. DICTU MIRABILE, TENUIT NON SOLUM ALES CAPTAM SEMEL SEDEM SED, QUOTIENSCUMQUE CERTAMEN INITUM EST, LEUANS SE ALIS OS OCULOSQUE HOSTIS ROSTRO ET UNGUIBUS APPETIT, DONEC TERRITUM PRODIGII TALIS UISU OCU+ LISQUE SIMUL AC MENTE TURBATUM *UALERIUS OBTRUNCAT; CORUUS EX CONSPECTU ELATUS ORIENTEM PETIT. HACTENUS QUIETAE UTRIMQUE STATIONES FUERE; POSTQUAM SPOLIARE CORPUS CAESI HOSTIS TRIBUNUS COEPIT, NEC *GALLI SE STATIONE TENUERUNT ET *ROMANORUM CURSUS AD UICTOREM ETIAM OCIOR FUIT. IBI CIRCA IACENTIS *GALLI CORPUS CONTRACTO CERTAMINE PUGNA ATROX CON+ CITATUR. IAM NON MANIPULIS PROXIMARUM STATIONUM SED LEGIONIBUS UTRIMQUE EFFUSIS RES GERITUR. *CAMILLUS LAETUM MILITEM UICTORIA TRIBUNI, LAETUM TAM PRAESENTIBUS AC SECUNDIS DIS IRE IN PROELIUM IUBET; OSTENTANSQUE INSIGNEM SPOLIIS TRIBUNUM, "HUNC IMITARE, MILES" AIEBAT, "ET CIRCA IACENTEM DUCEM STERNE *GALLORUM CATERUAS. " DI HOMINESQUE ILLI ADFUERE PUGNAE DEPUGNATUMQUE HAUDQUAQUAM CERTAMINE AMBIGUO CUM *GALLIS EST; ADEO DUORUM MILITUM EUENTUM, INTER QUOS PUGNATUM ERAT, UTRAQUE ACIES ANIMIS PRAECEPERAT. INTER PRIMOS, QUORUM CONCURSUS ALIOS EXCIUERAT, ATROX PROE+ LIUM FUIT: ALIA MULTITUDO, PRIUSQUAM AD CONIECTUM TELI UENIRET, TERGA UERTIT. PRIMO PER *UOLSCOS *FALERNUMQUE AGRUM DISSIPATI SUNT; INDE *APULIAM AC MARE INFERUM PETIERUNT. CONSUL CONTIONE ADUOCATA LAUDATUM TRIBUNUM DECEM BUBUS AUREAQUE CORONA DONAT; IPSE IUSSUS AB SENATU BELLUM MARITIMUM CURARE CUM PRAETORE IUNXIT CASTRA. IBI QUIA RES TRAHI SEGNITIA *GRAECORUM NON COMMITTENTIUM SE IN ACIEM UIDEBANTUR, DICTATOREM COMITIORUM CAUSA *T. *MANLIUM *TOR+ QUATUM EX AUCTORITATE SENATUS DIXIT. DICTATOR MAGISTRO EQUITUM *A. *CORNELIO *COSSO DICTO COMITIA CONSULARIA HABUIT AEMULUMQUE DECORIS SUI ABSENTEM *M. *UALERIUM *CORUUM- ID ENIM ILLI DEINDE COGNOMINIS FUIT- SUMMO FAUORE POPULI, TRES ET UIGINTI NATUM ANNOS, CONSULEM RENUNTIAUIT. COLLEGA *CORUO DE PLEBE *M. *POPILIUS *LAENAS, QUARTUM CONSUL FUTURUS, DATUS EST. CUM *GRAECIS A *CAMILLO NULLA MEMORABILIS GESTA RES; NEC ILLI TERRA NEC *ROMANUS MARI BELLATOR ERAT. POSTREMO CUM LITORIBUS ARCERENTUR, AQUA ETIAM PRAETER CETERA NECES+ SARIA USUI DEFICIENTE *ITALIAM RELIQUERE. CUIUS POPULI EA CUIUSQUE GENTIS CLASSIS FUERIT NIHIL CERTI EST. MAXIME *SICI+ LIAE FUISSE TYRANNOS CREDIDERIM; NAM ULTERIOR *GRAECIA EA TEMPESTATE INTESTINO FESSA BELLO IAM *MACEDONUM OPES HORREBAT. EXERCITIBUS DIMISSIS, CUM ET FORIS PAX ET DOMI CONCORDIA ORDINUM OTIUM ESSET, NE NIMIS LAETAE RES ESSENT, PESTILENTIA CIUITATEM ADORTA COEGIT SENATUM IMPERARE DECEMUIRIS UT LIBROS *SIBYLLINOS INSPICERENT; EORUMQUE MONITU LECTISTERNIUM FUIT. EODEM ANNO *SATRICUM AB *ANTIATIBUS COLONIA DEDUCTA RESTITUTAQUE URBS QUAM *LATINI DIRUERANT. ET CUM *CARTHA+ GINIENSIBUS LEGATIS *ROMAE FOEDUS ICTUM, CUM AMICITIAM AC SOCIETATEM PETENTES UENISSENT. IDEM OTIUM DOMI FORISQUE MANSIT *T. *MANLIO *TORQUATO II+ *C. *PLAUTIO CONSULIBUS. *SEMUNCIARIUM TANTUM EX UNCIARIO FENUS FACTUM ET IN PENSIONES AEQUAS TRIENNII, ITA UT QUARTA PRAESENS ESSET, SOLUTIO AERIS ALIENI DISPEN+ SATA EST; ET SIC QUOQUE PARTE PLEBIS ADFECTA FIDES TAMEN PUBLICA PRIUATIS DIFFICULTATIBUS POTIOR AD CURAM SENATUI FUIT. LEUATAE MAXIME RES, QUIA TRIBUTO AC DILECTU SUPER+ SESSUM. TERTIUM ANNO POST *SATRICUM RESTITUTUM A *UOLSCIS *M. *UALE+ RIUS *CORUUS ITERUM CONSUL CUM *C. *POETELIO FACTUS, CUM EX *LATIO NUNTIATUM ESSET LEGATOS AB *ANTIO CIRCUMIRE POPULOS *LATINORUM AD CONCITANDUM BELLUM, PRIUS QUAM PLUS HOSTIUM FIERET *UOLSCIS ARMA INFERRE IUSSUS, AD *SATRICUM EXERCITU INFESTO PERGIT. QUO CUM *ANTIATES ALIIQUE *UOLSCI PRAEPARATIS IAM ANTE, SI QUID AB *ROMA MOUERETUR, COPIIS OCCURRISSENT, NULLA MORA INTER INFENSOS DIUTINO ODIO DIMICANDI FACTA EST. *UOLSCI, FEROCIOR AD REBELLANDUM QUAM AD BELLANDUM GENS, CERTAMINE UICTI FUGA EFFUSA *SATRICI MOENIA PETUNT; ET NE IN MURIS QUIDEM SATIS FIRMA SPE, CUM CORONA MILITUM CINCTA IAM SCALIS CAPERETUR URBS, AD QUATTUOR MILIA MILITUM PRAETER MULTITUDINEM IMBELLEM SESE DEDIDERE. OPPIDUM DIRUTUM ATQUE INCENSUM: AB AEDE TANTUM *MATRIS *MATUTAE ABSTINUERE IGNEM: PRAEDA OMNIS MILITI DATA. EXTRA PRAEDAM QUATTUOR MILIA DEDITORUM HABITA; EOS UINCTOS CONSUL ANTE CURRUM TRIUMPHANS EGIT; UENDITIS DEINDE MAGNAM PECUNIAM IN AERARIUM REDEGIT. SUNT QUI HANC MULTITUDINEM CAPTIUAM SERUORUM FUISSE SCRIBANT, IDQUE MAGIS UERI SIMILE EST QUAM DEDITOS UENISSE. HOS CONSULES SECUTI SUNT *M. *FABIUS *DORSUO *SER. *SUL+ PICIUS *CAMERINUS. *AURUNCUM INDE BELLUM AB REPENTINA POPU+ LATIONE COEPTUM; METUQUE NE ID FACTUM POPULI UNIUS CON+ SILIUM OMNIS NOMINIS *LATINI ESSET, DICTATOR- UELUT ADUERSUS ARMATUM IAM *LATIUM- *L. *FURIUS CREATUS MAGISTRUM EQUITUM *CN. *MANLIUM *CAPITOLINUM DIXIT; ET CUM- QUOD PER MAGNOS TUMULTUS FIERI SOLITUM ERAT- IUSTITIO INDICTO DILECTUS SINE UACA+ TIONIBUS HABITUS ESSET, LEGIONES QUANTUM MATURARI POTUIT IN *AURUNCOS DUCTAE. IBI PRAEDONUM MAGIS QUAM HOSTIUM ANIMI INUENTI; PRIMA ITAQUE ACIE DEBELLATUM EST. DICTATOR TAMEN, QUIA ET ULTRO BELLUM INTULERANT ET SINE DETRACTATIONE SE CERTAMINI OFFEREBANT, DEORUM QUOQUE OPES ADHIBENDAS RATUS INTER IPSAM DIMICATIONEM AEDEM *IUNONI *MONETAE UOUIT; CUIUS DAMNATUS UOTI CUM UICTOR *ROMAM REUERTISSET, DICTATURA SE ABDICAUIT. SENATUS DUUMUIROS AD EAM AEDEM PRO AMPLITUDINE POPULI *ROMANI FACIENDAM CREARI IUSSIT; LOCUS IN ARCE DESTINATUS, QUAE AREA AEDIUM *M. *MANLI *CAPI+ TOLINI FUERAT. CONSULES DICTATORIS EXERCITU AD BELLUM *UOLSCUM USI *SORAM EX HOSTIBUS, INCAUTOS ADORTI, CEPERUNT. ANNO POSTQUAM UOTA ERAT AEDES *MONETAE DEDICATUR *C. *MARCIO *RUTULO TERTIUM *T. *MANLIO *TORQUATO ITERUM CONSULI+ BUS. PRODIGIUM EXTEMPLO DEDICATIONEM SECUTUM, SIMILE UETUSTO MONTIS *ALBANI PRODIGIO; NAMQUE ET LAPIDIBUS PLUIT ET NOX INTERDIU UISA INTENDI; LIBRISQUE INSPECTIS CUM PLENA RELIGIONE CIUITAS ESSET, SENATUI PLACUIT DICTATOREM FERIARUM CONSTITUENDARUM CAUSA DICI. DICTUS *P. *UALERIUS *PUBLICOLA; MAGISTER EQUITUM EI *Q. *FABIUS *AMBUSTUS DATUS EST. NON TRIBUS TANTUM SUPPLICATUM IRE PLACUIT SED FINITIMOS ETIAM POPULOS, ORDOQUE IIS, QUO QUISQUE DIE SUPPLICARENT, STATUTUS. IUDICIA EO ANNO POPULI TRISTIA IN FENERATORES FACTA, QUIBUS AB AEDILIBUS DICTA DIES ESSET, TRADUNTUR; ET RES HAUD ULLA INSIGNI AD MEMORIAM CAUSA AD INTERREGNUM REDIT. EX IN+ TERREGNO, UT ID ACTUM UIDERI POSSET, AMBO PATRICII CONSULES CREATI SUNT, *M. *UALERIUS *CORUUS TERTIUM *A. *CORNELIUS *COSSUS. MAIORA IAM HINC BELLA ET UIRIBUS HOSTIUM ET LONGINQUITATE UEL REGIONUM UEL TEMPORUM [SPATIO] QUIBUS BELLATUM EST DICENTUR. NAMQUE EO ANNO ADUERSUS *SAMNITES, GENTEM OPIBUS ARMISQUE UALIDAM, MOTA ARMA; *SAMNITIUM BELLUM ANCIPITI *MARTE GESTUM *PYRRHUS HOSTIS, *PYRRHUM *POENI SECUTI. QUANTA RERUM MOLES. QUOTIENS IN EXTREMA PERICULORUM UENTUM, UT IN HANC MAGNITUDINEM QUAE UIX SUSTINETUR ERIGI IMPERIUM POSSET. BELLI AUTEM CAUSA CUM *SAMNITIBUS *ROMANIS, CUM SOCIETATE AMICITIAQUE IUNCTI ESSENT, EXTRIN+ SECUS UENIT, NON ORTA INTER IPSOS EST. *SAMNITES *SIDICINIS INIUSTA ARMA, QUIA UIRIBUS PLUS POTERANT, CUM INTULISSENT, COACTI INOPES AD OPULENTIORUM AUXILIUM CONFUGERE *CAM+ PANIS SESE CONIUNGUNT. *CAMPANI MAGIS NOMEN AD PRAESI+ DIUM SOCIORUM QUAM UIRES CUM ATTULISSENT, FLUENTES LUXU AB DURATIS USU ARMORUM IN *SIDICINO PULSI AGRO IN SE DEINDE MOLEM OMNEM BELLI UERTERUNT. NAMQUE *SAMNITES, OMISSIS *SIDICINIS IPSAM ARCEM FINITIMORUM [*CAMPANOS] ADORTI, UNDE AEQUE FACILIS UICTORIA, PRAEDAE ATQUE GLORIAE PLUS ESSET, *TIFATA, IMMINENTES *CAPUAE COLLES, CUM PRAESIDIO FIRMO OCCUPASSENT, DESCENDUNT INDE QUADRATO AGMINE IN PLANITIEM QUAE *CAPUAM *TIFATAQUE INTERIACET. IBI RURSUS ACIE DIMICA+ TUM; ADUERSOQUE PROELIO *CAMPANI INTRA MOENIA COMPULSI, CUM ROBORE IUUENTUTIS SUAE ACCISO NULLA PROPINQUA SPES ESSET, COACTI SUNT AB *ROMANIS PETERE AUXILIUM. LEGATI INTRODUCTI IN SENATUM MAXIME IN HANC SENTENTIAM LOCUTI SUNT. "POPULUS NOS *CAMPANUS LEGATOS AD UOS, PATRES CONSCRIPTI, MISIT AMICITIAM IN PERPETUUM, AUXILIUM IN PRAE+ SENS A UOBIS PETITUM. QUAM SI SECUNDIS REBUS NOSTRIS PETISSEMUS, SICUT COEPTA CELERIUS, ITA INFIRMIORE UINCULO CON+ TRACTA ESSET; TUNC ENIM, UT QUI EX AEQUO NOS UENISSE IN AMICITIAM MEMINISSEMUS, AMICI FORSITAN PARITER AC NUNC, SUBIECTI ATQUE OBNOXII UOBIS MINUS ESSEMUS; NUNC, MISERI+ CORDIA UESTRA CONCILIATI AUXILIOQUE IN DUBIIS REBUS DEFENSI, BENEFICIUM QUOQUE ACCEPTUM COLAMUS OPORTET, NE INGRATI ATQUE OMNI OPE DIUINA HUMANAQUE INDIGNI UIDEAMUR. NEQUE HERCULE, QUOD *SAMNITES PRIORES AMICI SOCIIQUE UOBIS FACTI SUNT, AD ID UALERE ARBITROR NE NOS IN AMICITIAM ACCIPIAMUR SED UT II UETUSTATE ET GRADU HONORIS NOS PRAESTENT; NEQUE ENIM FOEDERE *SAMNITIUM, NE QUA NOUA IUNGERETIS FOEDERA, CAUTUM EST. FUIT QUIDEM APUD UOS SEMPER SATIS IUSTA CAUSA AMICITIAE, UELLE EUM UOBIS AMICUM ESSE QUI UOS APPETERET: *CAMPANI, ETSI FORTUNA PRAESENS MAGNIFICE LOQUI PROHIBET, NON URBIS AMPLITUDINE, NON AGRI UBERTATE ULLI POPULO PRAETERQUAM UOBIS CEDENTES, HAUD PARUA, UT ARBITROR, ACCESSIO BONIS REBUS UESTRIS IN AMICITIAM UENIMUS UESTRAM. *AEQUIS *UOLSCISQUE, AETERNIS HOSTIBUS HUIUS URBIS, QUANDOCUMQUE SE MOUERINT, AB TERGO ERIMUS, ET QUOD UOS PRO SALUTE NOSTRA PRIORES FECERITIS, ID NOS PRO IMPERIO UESTRO ET GLORIA SEMPER FACIEMUS. SUBACTIS HIS GENTIBUS QUAE INTER NOS UOSQUE SUNT, QUOD PROPEDIEM FUTURUM SPONDET ET UIRTUS ET FORTUNA UESTRA, CON+ TINENS IMPERIUM USQUE AD NOS HABEBITIS. ACERBUM AC MISERUM EST QUOD FATERI NOS FORTUNA NOSTRA COGIT: EO UENTUM EST, PATRES CONSCRIPTI, UT AUT AMICORUM AUT INIMICORUM *CAM+ PANI SIMUS. SI DEFENDITIS, UESTRI, SI DESERITIS, *SAMNITIUM ERIMUS; *CAPUAM ERGO ET *CAMPANIAM OMNEM UESTRIS AN *SAMNITIUM UIRIBUS ACCEDERE MALITIS, DELIBERATE. OMNIBUS QUIDEM, *ROMANI, UESTRAM MISERICORDIAM, UES+ TRUM AUXILIUM AEQUUM EST PATERE, IIS TAMEN MAXIME, QUI [EAM] IMPLORANTIBUS ALIIS AUXILIUM DUM SUPRA UIRES SUAS PRAESTANT, +OMNES+ IPSI IN HANC NECESSITATEM UENERUNT. QUAMQUAM PUGNAUIMUS UERBO PRO *SIDICINIS, RE PRO NOBIS, CUM UIDEREMUS FINITIMUM POPULUM NEFARIO LATROCINIO *SAMNI+ TIUM PETI ET, UBI CONFLAGRASSENT *SIDICINI, AD NOS TRAIECTURUM ILLUD INCENDIUM ESSE. NEC ENIM NUNC, QUIA DOLENT INIURIAM ACCEPTAM *SAMNITES SED QUIA GAUDENT OBLATAM SIBI ESSE CAUSAM, OPPUGNATUM NOS UENIUNT. AN, SI ULTIO IRAE HAEC ET NON OCCASIO CUPIDITATIS EXPLENDAE ESSET, PARUM FUIT QUOD SEMEL IN *SIDICINO AGRO, ITERUM IN *CAMPANIA IPSA LEGIONES NOSTRAS CECIDERE? QUAE EST ISTA TAM INFESTA IRA QUAM PER DUAS ACIES FUSUS SANGUIS EXPLERE NON POTUERIT? ADDE HUC POPULATIONEM AGRORUM, PRAEDAS HOMINUM ATQUE PECUDUM ACTAS, INCENDIA UILLARUM AC RUINAS, OMNIA FERRO IGNIQUE UASTATA. HISCINE IRA EXPLERI NON POTUIT? SED CUPIDITAS EXPLENDA EST. EA AD OPPUGNANDAM *CAPUAM RAPIT; AUT DE+ LERE URBEM PULCHERRIMAM AUT IPSI POSSIDERE UOLUNT. SED UOS POTIUS, *ROMANI, BENEFICIO UESTRO OCCUPATE EAM QUAM ILLOS HABERE PER MALEFICIUM SINATIS. NON LOQUOR APUD RECUSANTEM IUSTA BELLA POPULUM; SED TAMEN, SI OSTENDERITIS AUXILIA UESTRA, NE BELLO QUIDEM ARBITROR UOBIS OPUS FORE. USQUE AD NOS CONTEMPTUS *SAMNITIUM PERUENIT, SUPRA NON ASCENDIT; ITAQUE UMBRA UESTRI AUXILII, *ROMANI, TEGI POSSUMUS, QUIDQUID DEINDE HABUERIMUS, QUIDQUID IPSI FUERIMUS, UESTRUM ID OMNE EXISTI+ MATURI. UOBIS ARABITUR AGER *CAMPANUS, UOBIS *CAPUA URBS FREQUENTABITUR; CONDITORUM, PARENTIUM, DEORUM IMMORTALIUM NUMERO NOBIS ERITIS; NULLA COLONIA UESTRA ERIT, QUAE NOS OBSE+ QUIO ERGA UOS FIDEQUE SUPERET. ADNUITE, PATRES CONSCRIPTI, NUTUM NUMENQUE UESTRUM INUICTUM *CAMPANIS ET IUBETE SPERARE INCOLUMEM *CAPUAM FUTURAM. QUA FREQUENTIA OMNIUM GENERUM MULTITUDINIS PROSEQUENTE CREDITIS NOS ILLINC PROFECTOS? QUAM OMNIA UOTORUM LACRIMARUMQUE PLENA RELIQUISSE? IN QUA NUNC EXSPECTATIONE SENATUM POPULUMQUE *CAMPANUM, CONIUGES LIBEROSQUE NOSTROS ESSE? STARE OMNEM MULTITUDINEM AD PORTAS UIAM HINC FERENTEM PROSPECTANTES CERTUM HABEO. QUID ILLIS NOS, PATRES CONSCRIPTI, SOLLICITIS AC PENDENTIBUS ANIMI RENUNTIARE IUBETIS? ALTERUM RESPONSUM SALUTEM UIC+ TORIAM LUCEM AC LIBERTATEM; ALTERUM- OMINARI HORREO QUAE FERAT. PROINDE UT AUT DE UESTRIS FUTURIS SOCIIS ATQUE AMICIS AUT NUSQUAM ULLIS FUTURIS NOBIS CONSULITE." SUMMOTIS DEINDE LEGATIS, CUM CONSULTUS SENATUS ESSET, ETSI MAGNAE PARTI URBS MAXIMA OPULENTISSIMAQUE *ITALIAE, UBERRIMUS AGER MARIQUE PROPINQUUS AD UARIETATES ANNONAE HORREUM POPULI *ROMANI FORE UIDEBATUR, TAMEN TANTA UTILITATE FIDES ANTIQUIOR FUIT RESPONDITQUE ITA EX AUCTORITATE SENATUS CONSUL. "AUXILIO UOS, *CAMPANI, DIGNOS CENSET SENATUS; SED ITA UOBISCUM AMICITIAM INSTITUI PAR EST, NE QUA UETUSTIOR AMICITIA AC SOCIETAS UIOLETUR. *SAMNITES NOBISCUM FOEDERE IUNCTI SUNT; ITAQUE ARMA, DEOS PRIUS QUAM HOMINES UIOLA+ TURA, ADUERSUS *SAMNITES UOBIS NEGAMUS; LEGATOS, SICUT FAS IUSQUE EST, AD SOCIOS ATQUE AMICOS PRECATUM MITTEMUS, NE QUA UOBIS UIS FIAT. " AD EA PRINCEPS LEGATIONIS- SIC ENIM DOMO MANDATUM ATTULERANT- "QUANDO QUIDEM" INQUIT, "NOS+ TRA TUERI ADUERSUS UIM ATQUE INIURIA IUSTA UI NON UOLTIS, UESTRA CERTE DEFENDETIS; ITAQUE POPULUM *CAMPANUM URBEM+ QUE *CAPUAM, AGROS, DELUBRA DEUM, DIUINA HUMANAQUE OMNIA IN UESTRAM, PATRES CONSCRIPTI, POPULIQUE *ROMANI DICIONEM DEDIMUS, QUIDQUID DEINDE PATIEMUR DEDITICII UESTRI PAS+ SURI". SUB HAEC DICTA OMNES, MANUS AD CONSULES TENDENTES, PLENI LACRIMARUM IN UESTIBULO CURIAE PROCUBUERUNT. COMMOTI PATRES UICE FORTUNARUM HUMANARUM, SI ILLE PRAEPOTENS OPIBUS POPULUS, LUXURIA SUPERBIAQUE CLARUS, A QUO PAULO ANTE AUXI+ LIUM FINITIMI PETISSENT, ADEO INFRACTOS GERERET ANIMOS, UT SE IPSE SUAQUE OMNIA POTESTATIS ALIENAE FACERET. TUM IAM FIDES AGI UISA DEDITOS NON PRODI; NEC FACTURUM AEQUA *SAMNITIUM POPULUM CENSEBANT, SI AGRUM URBEMQUE PER DEDITIONEM FACTAM POPULI *ROMANI OPPUGNARENT. LEGATOS ITAQUE EX+ TEMPLO MITTI AD *SAMNITES PLACUIT. DATA MANDATA, UT PRE+ CES *CAMPANORUM, RESPONSUM SENATUS AMICITIAE *SAMNITIUM MEMOR, DEDITIONEM POSTREMO FACTAM *SAMNITIBUS EXPONERENT; PETERENT PRO SOCIETATE AMICITIAQUE, UT DEDITICIIS SUIS PARCERENT NEQUE IN EUM AGRUM QUI POPULI *ROMANI FACTUS ESSET HOS+ TILIA ARMA INFERRENT; SI LENITER AGENDO PARUM PROFICERENT, DENUNTIARENT *SAMNITIBUS POPULI *ROMANI SENATUSQUE UERBIS, UT *CAPUA URBE *CAMPANOQUE AGRO ABSTINERENT. HAEC LEGATIS AGENTIBUS IN CONCILIO *SAMNITIUM ADEO EST FEROCITER RESPON+ SUM, UT NON SOLUM GESTUROS SE ESSE DICERENT ID BELLUM SED MAGISTRATUS EORUM E CURIA EGRESSI STANTIBUS LEGATIS PRAEFECTOS COHORTIUM UOCARENT IISQUE CLARA UOCE IMPERARENT UT PRAE+ DATUM IN AGRUM *CAMPANUM EXTEMPLO PROFICISCERENTUR. HAC LEGATIONE *ROMAM RELATA, POSITIS OMNIUM ALIARUM RERUM CURIS PATRES FETIALIBUS AD RES REPETENDAS MISSIS, BEL+ LOQUE, QUIA NON REDDERENTUR, SOLLEMNI MORE INDICTO, DECREUE+ RUNT UT PRIMO QUOQUE TEMPORE DE EA RE AD POPULUM FERRE+ TUR; IUSSUQUE POPULI CONSULES AMBO CUM DUOBUS EXERCITIBUS [AB URBE] PROFECTI, *UALERIUS IN *CAMPANIAM, *CORNELIUS IN *SAMNIUM, ILLE AD MONTEM *GAURUM, HIC AD *SATICULAM CASTRA PONUNT. PRIORI *UALERIO *SAMNITIUM LEGIONES- EO NAMQUE OMNEM BELLI MOLEM INCLINATURAM CENSEBANT- OCCURRUNT; SIMUL IN *CAMPANOS STIMULABAT IRA TAM PROMPTOS NUNC AD FERENDA, NUNC AD ACCERSENDA ADUERSUS SE AUXILIA. UT UERO CASTRA *ROMANA UIDERUNT, FEROCITER PRO SE QUISQUE SIGNUM DUCES POSCERE, ADFIRMARE EADEM FORTUNA *ROMANUM *CAMPANO LATURUM OPEM QUA *CAMPANUS *SIDICINO TULERIT. *UALERIUS LEUIBUS CERTAMINIBUS TEMPTANDI HOSTIS CAUSA HAUD ITA MULTOS MORATUS DIES SIGNUM PUGNAE PROPOSUIT, PAUCIS SUOS ADHORTATUS NE NOUUM BELLUM EOS NOUUSQUE HOSTIS TER+ RERET: QUIDQUID AB URBE LONGIUS PROFERRENT ARMA, MAGIS MAGISQUE IN IMBELLES GENTES EOS PRODIRE. NE *SIDICINORUM *CAMPANORUMQUE CLADIBUS *SAMNITIUM AESTIMARENT UIRTUTEM; QUALESCUMQUE INTER SE CERTAUERINT, NECESSE FUISSE ALTERAM PARTEM UINCI. *CAMPANOS QUIDEM HAUD DUBIE MAGIS NIMIO LUXU FLUENTIBUS REBUS MOLLITIAQUE SUA QUAM UI HOSTIUM UICTOS ESSE. QUID AUTEM ESSE DUO PROSPERA IN TOT SAECULIS BELLA *SAMNITIUM ADUERSUS TOT DECORA POPULI *ROMANI, QUI TRIUMPHOS PAENE PLURES QUAM ANNOS AB URBE CONDITA NUME+ RET; QUI OMNIA CIRCA SE, *SABINOS *ETRURIAM *LATINOS *HERNICOS *AEQUOS *UOLSCOS *AURUNCOS, DOMITA ARMIS HABEAT; QUI *GALLOS TOT PROELIIS CAESOS POSTREMO IN MARE AC NAUES FUGA COM+ PULERIT? CUM GLORIA BELLI AC UIRTUTE SUA QUEMQUE FRETOS IRE IN ACIEM DEBERE, TUM ETIAM INTUERI CUIUS DUCTU AUSPICIOQUE INEUNDA PUGNA SIT, UTRUM QUI, AUDIENDUS DUMTAXAT, MAGNI+ FICUS ADHORTATOR SIT, UERBIS TANTUM FEROX, OPERUM MILITARIUM EXPERS, AN QUI ET IPSE TELA TRACTARE, PROCEDERE ANTE SIGNA, UERSARI MEDIA IN MOLE PUGNAE SCIAT. "FACTA MEA, NON DICTA UOS, MILITES" INQUIT, "SEQUI UOLO, NEC DISCIPLINAM MODO SED EXEMPLUM ETIAM A ME PETERE. NON FACTIONIBUS [MODO] NEC PER COITIONES USITATAS NOBILIBUS SED HAC DEXTRA MIHI TRES CONSULATUS SUMMAMQUE LAUDEM PEPERI. FUIT CUM HOC DICI POTERAT: PATRICIUS ENIM ERAS ET A LIBERATORIBUS PATRIAE ORTUS, ET EODEM ANNO FAMILIA ISTA CONSULA+ TUM QUO URBS HAEC CONSULEM HABUIT: NUNC IAM NOBIS PATRIBUS UOBISQUE PLEBEI PROMISCUUS CONSULATUS PATET NEC GENERIS, UT ANTE, SED UIRTUTIS EST PRAEMIUM. PROINDE SUMMUM QUODQUE SPECTATE, MILITES, DECUS. NON, SI MIHI NOUUM HOC *CORUINI COGNOMEN DIS AUCTORIBUS HOMINES DEDISTIS, *PUB+ LICOLARUM UETUSTUM FAMILIAE NOSTRAE COGNOMEN MEMORIA EXCESSIT; SEMPER EGO PLEBEM *ROMANAM MILITIAE DOMIQUE, PRIUATUS, IN MAGISTRATIBUS PARUIS MAGNISQUE, AEQUE TRIBUNUS AC CONSUL, EODEM TENORE PER OMNES DEINCEPS CONSULATUS COLO ATQUE COLUI. NUNC, QUOD INSTAT, DIS BENE IUUANTIBUS NOUUM ATQUE INTEGRUM DE *SAMNITIBUS TRIUMPHUM MECUM PETITE." NON ALIAS MILITI FAMILIARIOR DUX FUIT OMNIA INTER INFIMOS MILITUM HAUD GRAUATE MUNIA OBEUNDO. IN LUDO PRAETEREA MILITARI, CUM UELOCITATIS UIRIUMQUE INTER SE AEQUALES CERTA+ MINA INEUNT, COMITER FACILIS; UINCERE AC UINCI UOLTU EODEM NEC QUEMQUAM ASPERNARI PAREM QUI SE OFFERRET; FACTIS BENIGNUS PRO RE, DICTIS HAUD MINUS LIBERTATIS ALIENAE QUAM SUAE DIGNITATIS MEMOR; ET, QUO NIHIL POPULARIUS EST, QUIBUS ARTIBUS PETIERAT MAGISTRATUS, IISDEM GEREBAT. ITAQUE UNIUER+ SUS EXERCITUS INCREDIBILI ALACRITATE ADHORTATIONEM PROSECUTUS DUCIS CASTRIS EGREDITUR. PROELIUM, UT QUOD MAXIME UNQUAM, PARI SPE UTRIMQUE, AEQUIS UIRIBUS, CUM FIDUCIA SUI SINE CONTEMPTU HOSTIUM COMMISSUM EST. *SAMNITIBUS FEROCIAM AUGEBANT NOUAE RES GESTAE ET PAUCOS ANTE DIES GEMINATA UICTORIA, *ROMANIS CONTRA QUADRINGENTORUM ANNORUM DECORA ET CONDITAE URBI AEQUALIS UICTORIA; UTRISQUE TAMEN NOUUS HOSTIS CURAM ADDEBAT. PUGNA INDICIO FUIT QUOS GESSERINT ANIMOS; NAMQUE ITA CONFLIXERUNT UT ALIQUAMDIU IN NEUTRAM PARTEM INCLINARENT ACIES. TUM CONSUL TREPIDATIONEM INICIENDAM RATUS, QUANDO UI PELLI NON POTERANT, EQUITIBUS IMMISSIS TURBARE PRIMA SIGNA HOSTIUM CONATUR. QUOS UBI NEQUIQUAM TUMULTUANTES IN SPATIO EXIGUO UOLUERE TURMAS UIDIT NEC POSSE APERIRE IN HOSTES UIAM, REUEC+ TUS AD ANTESIGNANOS LEGIONUM, CUM DESILUISSET EX EQUO, "NOSTRUM" INQUIT, "PEDITUM ILLUD, MILITES, EST OPUS; AGITE+ DUM, UT ME UIDERITIS, QUACUMQUE INCESSERO IN ACIEM HOSTIUM, FERRO UIAM FACIENTEM, SIC PRO SE QUISQUE OBUIOS STERNITE; ILLA OMNIA, QUA NUNC ERECTAE MICANT HASTAE, PATEFACTA STRAGE UASTA CERNETIS. " HAEC DICTA DEDERAT, CUM EQUITES CONSULIS IUSSU DISCURRUNT IN CORNUA LEGIONIBUSQUE IN MEDIAM ACIEM APERIUNT UIAM. PRIMUS OMNIUM CONSUL INUADIT HOSTEM ET CUM QUO FORTE CONTULIT GRADUM OBTRUNCAT. HOC SPECTACULO ACCENSI DEXTRA LAEUAQUE ANTE SE QUISQUE MEMORANDUM PROE+ LIUM CIENT; STANT OBNIXI *SAMNITES, QUAMQUAM PLURA ACCIPIUNT QUAM INFERUNT UOLNERA. ALIQUAMDIU IAM PUGNATUM ERAT; ATROX CAEDES CIRCA SIGNA *SAMNITIUM, FUGA AB NULLADUM PARTE ERAT: ADEO MORTE SOLA UINCI DESTINAUERANT ANIMIS. ITAQUE *ROMANI CUM ET FLUERE IAM LASSITUDINE UIRES SENTIRENT ET DIEI HAUD MULTUM SUPERESSE, ACCENSI IRA CONCITANT SE IN HOSTEM. TUM PRIMUM REFERRI PEDEM ATQUE INCLINARI REM IN FUGAM APPARUIT; TUM CAPI, OCCIDI *SAMNIS; NEC SUPERFUISSENT MULTI, NI NOX UICTORIAM MAGIS QUAM PROELIUM DIREMISSET. ET *ROMANI FATEBANTUR NUNQUAM CUM PERTINACIORE HOSTE CONFLICTUM, ET *SAMNITES, CUM QUAERERETUR QUAENAM PRIMA CAUSA TAM OBSTINATOS MOUISSET IN FUGAM, OCULOS SIBI *ROMANORUM ARDERE UISOS AIEBANT UESANOSQUE UOLTUS ET FURENTIA ORA; INDE PLUS QUAM EX ALIA ULLA RE TERRORIS ORTUM. QUEM TERROREM NON PUGNAE SOLUM EUENTU SED NOCTURNA PROFECTIONE CONFESSI SUNT. POS+ TERO DIE UACUIS HOSTIUM CASTRIS *ROMANUS POTITUR, QUO SE OMNIS *CAMPANORUM MULTITUDO GRATULABUNDA EFFUDIT. CETERUM HOC GAUDIUM MAGNA PROPE CLADE IN *SAMNIO FOEDATUM EST. NAM AB *SATICULA PROFECTUS *CORNELIUS CONSUL EXERCITUM INCAUTE IN SALTUM CAUA UALLE PERUIUM CIRCAQUE IN+ SESSUM AB HOSTE INDUXIT NEC PRIUS QUAM RECIPI TUTO SIGNA NON POTERANT IMMINENTEM CAPITI HOSTEM UIDIT. DUM ID MORAE *SAMNITIBUS EST QUOAD TOTUM IN UALLEM INFIMAM DEMITTERET AGMEN, *P. *DECIUS TRIBUNUS MILITUM CONSPICIT UNUM EDITUM IN SALTU COLLEM, IMMINENTEM HOSTIUM CASTRIS, ADITU ARDUUM IMPEDITO AGMINI, EXPEDITIS HAUD DIFFICILEM. ITAQUE CONSULI TERRITO ANIMI "UIDESNE TU" INQUIT, "*A. *CORNELI, CACUMEN ILLUD SUPRA HOSTEM? ARX ILLA EST SPEI SALUTISQUE NOSTRAE, SI EAM, QUONIAM CAECI RELIQUERE *SAMNITES, IMPIGRE CAPIMUS. NE TU MIHI PLUS QUAM UNIUS LEGIONIS PRINCIPES HASTATOSQUE DEDERIS; CUM QUIBUS UBI EUASERO IN SUMMUM, PERGE HINC OMNI LIBER METU, TEQUE ET EXERCITUM SERUA; NEQUE ENIM MOUERI HOSTIS, SUBIECTUS NOBIS AD OMNES ICTUS, SINE SUA PERNICIE POTERIT. NOS DEINDE AUT FORTUNA POPULI *ROMANI AUT NOSTRA UIRTUS EXPEDIET. " CONLAUDATUS AB CONSULE ACCEPTO PRAESIDIO UADIT OCCULTUS PER SALTUM; NEC PRIUS AB HOSTE EST UISUS QUAM LOCO QUEM PETEBAT APPROPINQUAUIT. INDE ADMIRATIONE PAUENTIBUS CUNCTIS, CUM OMNIUM IN SE UERTISSET OCULOS, ET SPATIUM CON+ SULI DEDIT AD SUBDUCENDUM AGMEN IN AEQUIOREM LOCUM ET IPSE IN SUMMO CONSTITIT UERTICE. *SAMNITES DUM HUC ILLUC SIGNA UERTUNT UTRIUSQUE REI AMISSA OCCASIONE NEQUE INSEQUI CONSULEM NISI PER EANDEM UALLEM, IN QUA PAULO ANTE SUBIEC+ TUM EUM TELIS SUIS HABUERANT, POSSUNT, NEC ERIGERE AGMEN IN CAPTUM SUPER SE AB *DECIO TUMULUM; SED CUM IRA IN HOS MAGIS, QUI FORTUNAM GERENDAE REI ERIPUERANT, TUM PROPIN+ QUITAS LOCI ATQUE IPSA PAUCITAS INCITAT; ET NUNC CIRCUMDARE UNDIQUE COLLEM ARMATIS UOLUNT, UT A CONSULE *DECIUM INTER+ CLUDANT, NUNC UIAM PATEFACERE, UT DEGRESSOS IN UALLEM ADORIANTUR. INCERTOS QUID AGERENT NOX OPPRESSIT. *DECIUM PRIMUM SPES TENUIT CUM SUBEUNTIBUS IN ADUERSUM COLLEM EX SUPERIORE LOCO SE PUGNATURUM; DEINDE ADMIRATIO INCESSIT QUOD NEC PUGNAM INIRENT NEC, SI AB EO CONSILIO INIQUITATE LOCI DETERRENTUR, OPERE SE UALLOQUE CIRCUMDARENT. TUM CENTURIONIBUS AD SE UOCATIS: "QUAENAM ILLA INSCITIA BELLI AC PIGRITIA EST? AUT QUONAM MODO ISTI EX *SIDICINIS *CAMPANISQUE UICTORIAM PEPERERUNT? HUC ATQUE ILLUC SIGNA MOUERI AC MODO IN UNUM CONFERRI MODO EDUCI UIDETIS; OPUS QUIDEM INCIPIT NEMO, CUM IAM CIRCUMDATI UALLO POTUERIMUS ESSE. TUM UERO NOS SIMILES ISTORUM SIMUS, SI DIUTIUS HIC MOREMUR QUAM COMMODUM SIT. AGITEDUM ITE MECUM UT, DUM LUCIS ALIQUID SUPEREST, QUIBUS LOCIS PRAESIDIA PONANT, QUA PATEAT HINC EXITUS, EXPLOREMUS. " HAEC OMNIA SAGULO GREGALI AMICTUS CENTURIONIBUS ITEM MANIPULARIUM MILITUM HABITU DUCTIS? NE DUCEM CIRCUMIRE HOSTES NOTARENT, PERLUSTRAUIT. UIGILIIS DEINDE DISPOSITIS CETERIS OMNIBUS TESSERAM DARI IUBET, UBI SECUNDAE UIGILIAE BUCINA DATUM SIGNUM ESSET, ARMATI CUM SILENTIO AD SE CONUENIRENT. QUO UBI, SICUT EDICTUM ERAT, TACITI CONUENERUNT, "HOC SILENTIUM, MILITES," INQUIT, "OMISSO MILITARI ADSENSU IN ME AUDIENDO SERUANDUM EST. UBI SENTENTIAM MEAM UOBIS PEREGERO, TUM QUIBUS EADEM PLACEBUNT IN DEXTRAM PARTEM TACITI TRANSIBITIS; QUAE PARS MAIOR ERIT, EO STABITUR CONSILIO. NUNC QUAE MENTE AGITEM AUDITE. NON FUGA DELATOS NEC INERTIA RELICTOS HIC UOS CIRCUMUENIT HOSTIS: UIRTUTE CEPISTIS LOCUM, UIRTUTE HINC OPORTET EUADATIS. UENIENDO HUC EXERCITUM EGREGIUM POPULO *ROMANO SERUASTIS: ERUMPENDO HINC UOSMET IPSOS SERUATE; DIGNI ESTIS QUI PAUCI PLURIBUS OPEM TULERITIS, IPSI NULLIUS AUXILIO EGUERITIS. CUM EO HOSTE RES EST, QUI HESTERNO DIE DELENDI OMNIS EXERCITUS FORTUNA PER SOCORDIAM USUS NON SIT, HUNC TAM OPPORTUNUM COLLEM IMMINENTEM CAPITI SUO NON ANTE UIDERIT QUAM CAPTUM A NOBIS, NOS TAM PAUCOS TOT IPSE MILIBUS HOMINUM NEC ASCENSU ARCUERIT NEC TENENTES LOCUM, CUM DIEI TANTUM SUPERESSET, UALLO CIRCUMDEDERIT. QUEM UIDENTEM AC UIGILANTEM SIC ELUSERITIS, SOPITUM OPORTET FALLATIS, IMMO NECESSE EST; IN EO ENIM LOCO RES SUNT NOSTRAE UT UOBIS EGO MAGIS NECESSITAS UESTRAE INDEX QUAM CONSILII AUCTOR SIM. NEQUE ENIM, MANEATIS AN ABEATIS HINC, DELIBE+ RARI POTEST, CUM PRAETER ARMA ET ANIMOS ARMORUM MEMORES NIHIL UOBIS FORTUNA RELIQUI FECERIT FAMEQUE ET SITI MORIENDUM SIT, SI PLUS QUAM UIROS AC *ROMANOS DECET FERRUM TIMEAMUS. ERGO UNA EST SALUS ERUMPERE HINC ATQUE ABIRE; ID AUT IN+ TERDIU AUT NOCTE FACIAMUS OPORTET. ECCE AUTEM ALIUD MINUS DUBIUM; QUIPPE, SI LUX EXSPECTETUR, QUAE SPES EST NON UALLO PERPETUO FOSSAQUE NOS SAEPTURUM HOSTEM, QUI NUNC CORPORI+ BUS SUIS SUBIECTIS UNDIQUE CINXERIT, UT UIDETIS, COLLEM? ATQUI SI NOX OPPORTUNA EST ERUPTIONI, SICUT EST, HAEC PROFECTO NOCTIS APTISSIMA HORA EST. SIGNO SECUNDAE UIGILIAE CONUENISTIS, QUOD TEMPUS MORTALES SOMNO ALTISSIMO PREMIT; PER CORPORA SOPITA UADETIS UEL SILENTIO INCAUTOS FALLENTES UEL SENTIENTIBUS CLAMORE SUBITO PAUOREM INIECTURI. ME MODO SEQUIMINI, QUEM SECUTI ESTIS; EGO EANDEM QUAE DUXIT HUC SEQUAR FORTUNAM. QUIBUS HAEC SALUTARIA UIDENTUR, AGITEDUM IN DEXTRAM PARTEM PEDIBUS TRANSITE." OMNES TRANSIERUNT; UADENTEMQUE PER INTERMISSA CUSTODIIS LOCA *DECIUM SECUTI SUNT. IAM EUASERANT MEDIA CASTRA, CUM SUPERSCANDENS UIGILUM STRATA SOMNO CORPORA MILES OFFENSO SCUTO PRAEBUIT SONITUM; QUO EXCITATUS UIGIL CUM PROXIMUM MOUISSET ERECTIQUE ALIOS CONCITARENT, IGNARI CIUES AN HOSTES ESSENT, PRAESIDIUM ERUMPERET AN CONSUL CASTRA CEPISSET, *DECIUS, QUONIAM NON FALLERENT, CLAMOREM TOLLERE IUSSIS MILITIBUS TORPIDOS SOMNO INSUPER PAUORE EXANIMAT, QUO PRAEPEDITI NEC ARMA IMPIGRE CAPERE NEC OBSISTERE NEC INSEQUI POTERANT. INTER TREPIDATIONEM TUMULTUMQUE *SAM+ NITIUM PRAESIDIUM *ROMANUM OBUIIS CUSTODIBUS CAESIS AD CASTRA CONSULIS PERUADIT. ALIQUANTUM SUPERERAT NOCTIS IAMQUE IN TUTO UIDEBANTUR ESSE, CUM *DECIUS "MACTE UIRTUTE" INQUIT, "MILITES *ROMANI, ESTE; UESTRUM ITER AC REDITUM OMNIA SAECULA LAUDIBUS FERENT; SED AD CONSPICIENDAM TANTAM UIRTUTEM LUCE AC DIE OPUS EST, NEC UOS DIGNI ESTIS QUOS CUM TANTA GLORIA IN CASTRA REDUCES SILENTIUM AC NOX TEGAT; HIC LUCEM QUIETI OPPERIAMUR. " DIC+ TIS OBTEMPERATUM; ATQUE UBI PRIMUM INLUXIT, PRAEMISSO NUNTIO AD CONSULEM CASTRA INGENTI GAUDIO CONCITANTUR; ET TESSERA DATA INCOLUMES REUERTI, QUI SUA CORPORA PRO SALUTE OMNIUM HAUD DUBIO PERICULO OBIECISSENT, PRO SE QUISQUE OBUIAM EFFUSI LAUDANT, GRATULANTUR, SINGULOS UNIUERSOS SERUA+ TORES SUOS UOCANT, DIS LAUDES GRATESQUE AGUNT, *DECIUM IN CAELUM FERUNT. HIC *DECI CASTRENSIS TRIUMPHUS FUIT INCE+ DENTIS PER MEDIA CASTRA CUM ARMATO PRAESIDIO CONIECTIS IN EUM OMNIUM OCULIS ET OMNI HONORE TRIBUNUM CONSULI AEQUANTIBUS. UBI AD PRAETORIUM UENTUM EST, CONSUL CLASSICO AD CONTIONEM CONUOCAT ORSUSQUE MERITAS *DECI LAUDES INTER+ FANTE IPSO *DECIO DISTULIT CONTIONEM; QUI AUCTOR OMNIA POSTHABENDI DUM OCCASIO IN MANIBUS ESSET, PERPULIT CONSU+ LEM UT HOSTES ET NOCTURNO PAUORE ATTONITOS ET CIRCA COLLEM CASTELLATIM DISSIPATOS ADGREDERETUR: CREDERE ETIAM ALIQUOS AD SE SEQUENDUM EMISSOS PER SALTUM UAGARI. IUSSAE LEGIONES ARMA CAPERE EGRESSAEQUE CASTRIS, CUM PER EXPLORATORES NOTIOR IAM SALTUS ESSET, UIA PATENTIORE AD HOSTEM DUCUNTUR; QUEM INCAUTUM IMPROUISO ADORTAE, CUM PALATI PASSIM *SAMNITIUM MILITES, PLERIQUE INERMES, NEC COIRE IN UNUM NEC ARMA CAPERE NEC RECIPERE INTRA UALLUM SE POSSENT, PAUENTEM PRIMUM INTRA CASTRA COMPELLUNT, DEINDE CASTRA IPSA TURBATIS STATIONIBUS CAPIUNT. PERFERTUR CIRCA COLLEM CLAMOR FUGATQUE EX SUIS QUEMQUE PRAESIDIIS. ITA MAGNA PARS ABSENTI HOSTI CESSIT: QUOS INTRA UALLUM EGERAT PAUOR- FUERE AUTEM AD TRIGINTA MILIA- OMNES CAESI: CASTRA DIREPTA. ITA REBUS GESTIS CONSUL ADUOCATA CONTIONE *P. *DECI NON COEPTAS SOLUM ANTE SED CUMULATAS NOUA UIRTUTE LAUDES PERAGIT ET PRAETER MILITARIA ALIA DONA AUREA CORONA EUM ET CENTUM BUBUS EXIMIOQUE UNO ALBO OPIMO AURATIS CORNIBUS DONAT. MILITES, QUI IN PRAESIDIO SIMUL FUERANT, DUPLICI FRUMENTO IN PERPETUUM, IN PRAESENTIA PRIUIS BUBUS BINISQUE TUNICIS DONATI. SECUNDUM CONSULIS DONATIONEM LEGIONES GRAMINEAM CORONAM OBSIDIALEM, CLAMORE DONUM APPRO+ BANTES, *DECIO IMPONUNT; ALTERA CORONA, EIUSDEM HONORIS INDEX, A PRAESIDIO SUO IMPOSITA EST. HIS DECORATUS INSIGNI+ BUS BOUEM EXIMIUM *MARTI IMMOLAUIT, CENTUM BOUES MILITI+ BUS DONO DEDIT QUI SECUM IN EXPEDITIONE FUERANT. IISDEM MILITIBUS LEGIONES LIBRAS FARRIS ET SEXTARIOS UINI CONTULERUNT; OMNIAQUE EA INGENTI ALACRITATE PER CLAMOREM MILITAREM, INDICEM OMNIUM ADSENSUS, GEREBANTUR. TERTIA PUGNA AD *SUESSULAM COMMISSA EST; QUIA FUGATUS A *M. *UALERIO *SAMNITIUM EXERCITUS, OMNI ROBORE IUUENTUTIS DOMO ACCITO, CERTAMINE ULTIMO FORTUNAM EXPERIRI STATUIT. AB *SUESSULA NUNTII TREPIDI *CAPUAM, INDE EQUITES CITATI AD *UALERIUM CONSULEM OPEM ORATUM UENIUNT. CONFESTIM SIGNA MOTA RELICTISQUE IMPEDIMENTIS CASTRORUM CUM UALIDO PRAE+ SIDIO RAPTIM AGITUR AGMEN; NEC PROCUL AB HOSTE LOCUM PER+ EXIGUUM, UT QUIBUS PRAETER EQUOS CETERORUM IUMENTORUM CALONUMQUE TURBA ABESSET, CASTRIS CEPIT. *SAMNITIUM EXERCITUS, UELUT HAUD ULLA MORA PUGNAE FUTURA ESSET, ACIEM INSTRUIT; DEINDE, POSTQUAM NEMO OBUIUS IBAT, INFESTIS SIGNIS AD CASTRA HOSTIUM SUCCEDIT. IBI UT MILITEM IN UALLO UIDIT MISSIQUE AB OMNI PARTE EXPLORATUM QUAM IN EXIGUUM ORBEM CONTRACTA CAS+ TRA ESSENT- PAUCITATEM INDE HOSTIUM COLLIGENTES- RETTULERUNT, FREMERE OMNIS ACIES COMPLENDAS ESSE FOSSAS SCINDENDUMQUE UALLUM ET IN CASTRA INRUMPENDUM; TRANSACTUMQUE EA TEMERI+ TATE BELLUM FORET, NI DUCES CONTINUISSENT IMPETUM MILITUM. CETERUM, QUIA MULTITUDO SUA COMMEATIBUS GRAUIS ET PRIUS SEDENDO AD *SUESSULAM ET TUM CERTAMINIS MORA HAUD PROCUL AB RERUM OMNIUM INOPIA ESSET, PLACUIT, DUM INCLUSUS PAUERET HOSTIS, FRUMENTATUM PER AGROS MILITEM DUCI: INTERIM QUIETO *ROMANO, QUI EXPEDITUS QUANTUM UMERIS INTER ARMA GERI POSSET FRUMENTI SECUM ATTULISSET, DEFUTURA OMNIA. CONSUL PALATOS PER AGROS CUM UIDISSET HOSTES, STATIONES INFREQUENTES RELICTAS, PAUCIS MILITES ADHORTATUS AD CASTRA OPPUGNANDA DUCIT. QUAE CUM PRIMO CLAMORE ATQUE IMPETU CEPISSET, PLURIBUS HOSTIUM IN TENTORIIS SUIS QUAM IN PORTIS UALLOQUE CAESIS SIGNA CAPTIUA IN UNUM LOCUM CONFERRI IUSSIT; RELICTISQUE DUABUS LEGIONIBUS CUSTODIAE ET PRAESIDII CAUSA, GRAUI EDICTO MONITIS UT, DONEC IPSE REUERTISSET, PRAEDA ABSTINERENT, PROFECTUS AGMINE INSTRUCTO, CUM PRAEMISSUS EQUES UELUT INDAGINE DISSIPATOS *SAMNITES AGERET, CAEDEM INGENTEM FECIT. NAM NEQUE QUO SIGNO COIRENT INTER SE NEQUE UTRUM CASTRA PETERENT AN LONGIOREM INTENDERENT FUGAM, TERRITIS CONSTARE POTERAT; TANTUMQUE FUGAE AC FORMIDI+ NIS FUIT, UT AD QUADRAGINTA MILIA SCUTORUM- NEQUAQUAM TOT CAESIS- ET SIGNA MILITARIA CUM IIS QUAE IN CASTRIS CAPTA ERANT AD CENTUM SEPTUAGINTA AD CONSULEM DEFERRENTUR. TUM IN CASTRA HOSTIUM REDITUM IBIQUE OMNIS PRAEDA MILITI DATA. HUIUS CERTAMINIS FORTUNA ET *FALISCOS, CUM IN INDUTIIS ESSENT, FOEDUS PETERE AB SENATU COEGIT ET *LATINOS IAM EXERCI+ TIBUS COMPARATIS AB *ROMANO IN *PAELIGNUM UERTIT BELLUM. NEQUE ITA REI GESTAE FAMA *ITALIAE SE FINIBUS TENUIT SED *CAR+ THAGINIENSES QUOQUE LEGATOS GRATULATUM *ROMAM MISERE CUM CORONAE AUREAE DONO, QUAE IN *CAPITOLIO IN *IOUIS CELLA PONERE+ TUR; FUIT PONDO UIGINTI QUINQUE. CONSULES AMBO DE *SAMNITI+ BUS TRIUMPHARUNT SEQUENTE *DECIO INSIGNI CUM LAUDE DONISQUE, CUM INCONDITO MILITARI IOCO HAUD MINUS TRIBUNI CELEBRE NOMEN QUAM CONSULUM ESSET. *CAMPANORUM DEINDE *SUESSULANORUMQUE AUDITAE LEGA+ TIONES, PRECANTIBUSQUE DATUM UT PRAESIDIUM EO IN HIBERNA MITTERETUR, QUO *SAMNITIUM EXCURSIONES ARCERENTUR. IAM TUM MINIME SALUBRIS MILITARI DISCIPLINAE *CAPUA INSTRUMENTO OMNIUM UOLUPTATIUM DELENITOS MILITUM ANIMOS AUERTIT A MEMORIA PATRIAE, INIBANTURQUE CONSILIA IN HIBERNIS EODEM SCELERE ADIMENDAE *CAMPANIS *CAPUAE PER QUOD ILLI EAM ANTIQUIS CULTORIBUS ADEMISSENT: NEQUE IMMERITO SUUM IPSORUM EXEMPLUM IN EOS UERSURUM; CUR AUTEM POTIUS *CAMPANI AGRUM *ITALIAE UBERRIMUM, DIGNAM AGRO URBEM, QUI NEC SE NEC SUA TUTARI POSSENT, QUAM UICTOR EXERCITUS HABERET QUI SUO SUDORE AC SANGUINE INDE *SAMNITES DEPULISSET? AN AEQUUM ESSE DEDITICIOS SUOS ILLA FERTILITATE ATQUE AMOENITATE PERFRUI, SE MILITANDO FESSOS IN PESTILENTI ATQUE ARIDO CIRCA URBEM SOLO LUCTARI AUT IN URBE INSIDENTEM LABEM CRESCENTIS IN DIES FENORIS PATI? HAEC AGITATA OCCULTIS CONIURATIONIBUS NECDUM UOLGATA IN OMNES CONSILIA INUENIT NOUUS CONSUL *C. *MARCIUS *RUTULUS, CUI *CAMPANIA SORTE PROUINCIA EUENERAT, *Q. *SERUILIO COLLEGA AD URBEM RELICTO. ITAQUE CUM OMNIA EA, SICUT GESTA ERANT, PER TRIBUNOS COMPERTA HABERET, ET AETATE ET USU DOCTUS QUIPPE QUI IAM QUARTUM CONSUL ESSET DICTATORQUE ET CENSOR FUISSET, OPTIMUM RATUS DIFFERENDO SPEM QUANDO+ CUMQUE UELLENT CONSILII EXSEQUENDI MILITAREM IMPETUM FRUSTRARI, RUMOREM DISSIPAT IN IISDEM OPPIDIS ET ANNO POST PRAESIDIA HIBERNATURA- DIUISA ENIM ERANT PER *CAMPANIAE URBES MANAUERANTQUE A *CAPUA CONSILIA IN EXERCITUM OMNEM. EO LAXAMENTO COGITATIONIBUS DATO QUIEUIT IN PRAESENTIA SEDITIO. CONSUL EDUCTO IN AESTIUA MILITE, DUM QUIETOS *SAMNITES HABEBAT, EXERCITUM PURGARE MISSIONIBUS TURBULENTORUM HOMINUM INSTITUIT, ALIIS EMERITA DICENDO STIPENDIA ESSE, ALIOS GRAUES IAM AETATE AUT UIRIBUS PARUM UALIDOS; AUIDAM IN COMMEATUS MITTEBANTUR, SINGULI PRIMO, DEINDE ET COHORTES QUAEDAM, QUIA PROCUL AB DOMO AC REBUS SUIS HIBERNASSENT; PER SPECIEM ETIAM MILITARIUM USUUM, CUM ALII ALIO MITTEREN+ TUR, MAGNA PARS ABLEGATI. QUAM MULTITUDINEM CONSUL ALTER *ROMAE PRAETORQUE ALIAS EX ALIIS FINGENDO MORAS RETINEBAT. ET PRIMO QUIDEM IGNARI LUDIFICATIONIS MINIME INUITI DOMOS REUISEBANT; POSTQUAM NEQUE REUERTI AD SIGNA PRIMOS NEC FERME ALIUM QUAM QUI IN *CAMPANIA HIBERNASSENT PRAECIPUE+ QUE EX HIS SEDITIONIS AUCTORES MITTI UIDERUNT, PRIMUM ADMIRATIO, DEINDE HAUD DUBIUS TIMOR INCESSIT ANIMOS CONSILIA SUA EMANASSE: IAM QUAESTIONES, IAM INDICIA, IAM OCCULTA SINGULORUM SUPPLICIA IMPOTENSQUE ET CRUDELE CONSULUM AC PATRUM IN SE REGNUM PASSUROS. HAEC QUI IN CASTRIS ERANT OCCULTIS SERMONIBUS SERUNT, NERUOS CONIURATIONIS ELECTOS ARTE CONSULIS CERNENTES. COHORS UNA, CUM HAUD PROCUL *ANXURE ESSET, AD *LAUTULAS SALTU ANGUSTO INTER MARE AC MONTES CONSEDIT AD EXCIPIENDOS QUOS CONSUL ALIIS ATQUE ALIIS, UT ANTE DICTUM EST, CAUSIS MITTEBAT. IAM UALIDA ADMODUM NUMERO MANUS ERAT NEC QUICQUAM AD IUSTI EXERCITUS FORMAM PRAETER DUCEM DEERAT. INCOMPOSITI ITAQUE PRAEDANTES IN AGRUM *ALBANUM PERUENIUNT ET SUB IUGO *ALBAE *LONGAE CASTRA UALLO CINGUNT. PERFECTO INDE OPERE RELIQUUM DIEI DE IMPERATORE SUMENDO SENTENTIIS DECERTANT, NULLI EX PRAESENTIBUS SATIS FIDENTES: QUEM AUTEM AB *ROMA POSSE EXCIRI? QUEM PATRUM AUT PLEBIS ESSE QUI AUT SE TANTO PERICULO SCIENS OFFERAT AUT CUI EX INIURIA INSANIENTIS EXERCITUS CAUSA RECTE COMMITTATUR? POSTERO DIE CUM EADEM DELIBERATIO TENERET, EX PRAEDATORIBUS UAGIS QUIDAM COMPER+ TUM ATTULERUNT *T. *QUINCTIUM IN *TUSCULANO AGRUM COLERE, URBIS HONORUMQUE IMMEMOREM. PATRICIAE HIC UIR GENTIS ERAT; CUI CUM MILITIAE MAGNA CUM GLORIA ACTAE FINEM PES ALTER EX UOLNERE CLAUDUS FECISSET, RURI AGERE UITAM PROCUL AMBITIONE AC FORO CONSTITUIT. NOMINE AUDITO EXTEMPLO AGNOUERE UIRUM ET, QUOD BENE UERTERET, ACCIRI IUSSERUNT. SED PARUM SPEI ERAT UOLUNTATE QUICQUAM FACTURUM; UIM ADHIBERI AC METUM PLACUIT. ITAQUE SILENTIO NOCTIS CUM TECTUM UILLAE QUI AD ID MISSI ERANT INTRASSENT, SOMNO GRAUEM *QUINCTIUM OPPRESSUM, NIHIL MEDIUM AUT IMPERIUM ATQUE HONOREM AUT UBI RESTITARET MORTEM NI SEQUERETUR DENUNTIANTES, IN CASTRA PERTRAXERUNT. IMPERATOR EXTEMPLO ADUENIENS APPELLATUS, INSIGNIAQUE HONORIS EXTERRITO SUBITAE REI MIRACULO DEFERUNT ET AD URBEM DUCERE IUBENT. SUO MAGIS INDE IMPETU QUAM CONSILIO DUCIS CONUOLSIS SIGNIS INFESTO AGMINE AD LAPIDEM OCTAUUM UIAE, QUAE NUNC *APPIA EST, PERUENIUNT; ISSENTQUE CONFESTIM AD URBEM, NI UENIRE CONTRA EXERCITUM DICTATOREMQUE ADUERSUS SE *M. *UALERIUM *CORUUM DICTUM AUDISSENT ET MAGISTRUM EQUITUM *L. *AEMILIUM *MAMERCUM. UBI PRIMUM IN CONSPECTUM UENTUM EST (ET) ARMA SIGNA+ QUE AGNOUERE, EXTEMPLO OMNIBUS MEMORIA PATRIAE IRAS PERMULSIT. NONDUM ERANT TAM FORTES AD SANGUINEM CIUILEM NEC PRAETER EXTERNA NOUERANT BELLA, ULTIMAQUE RABIES SECESSIO AB SUIS HABEBATUR; ITAQUE IAM DUCES, IAM MILITES UTRIMQUE CONGRESSUS QUAERERE AC CONLOQUIA: *QUINCTIUS, QUEM ARMORUM ETIAM PRO PATRIA SATIETAS TENERET NEDUM ADUERSUS PATRIAM, *CORUINUS OMNES CARITATE CIUES, PRAECIPUE MILITES, ET ANTE ALIOS SUUM EXERCITUM COMPLEXUS. (IS) AD CONLOQUIUM PROCESSIT. COGNITO EI EXTEMPLO HAUD MINORE AB ADUERSARIIS UERECUNDIA QUAM AB SUIS SILENTIUM DATUM. "DEOS" INQUIT "IMMORTALES, MILITES, UESTROS [PUBLICOS] MEOSQUE AB URBE PROFICISCENS ITA ADORAUI UENIAMQUE SUPPLEX POPOSCI UT MIHI DE UOBIS CONCORDIAE PARTAE GLORIAM NON UICTORIAM DARENT. SATIS FUIT ERITQUE UNDE BELLI DECUS PARIA+ TUR: HINC PAX PETENDA EST. QUOD DEOS IMMORTALES INTER NUNCUPANDA UOTA EXPOPOSCI, EIUS ME COMPOTEM UOTI UOS FACERE POTESTIS, SI MEMINISSE UOLTIS NON UOS IN *SAMNIO NEC IN *UOLSCIS SED IN *ROMANO SOLO CASTRA HABERE, SI ILLOS COLLES QUOS CERNITIS PATRIAE UESTRAE ESSE, SI HUNC EXERCITUM CIUIUM UESTRORUM, SI ME CONSULEM UESTRUM, CUIUS DUCTU AUSPICIOQUE PRIORE ANNO BIS LEGIONES *SAMNITIUM FUDISTIS, BIS CASTRA UI CEPISTIS. EGO SUM *M. *UALERIUS *CORUUS, MILITES, CUIUS UOS NOBILITATEM BENEFICIIS ERGA UOS NON INIURIIS SENSISTIS, NULLIUS SUPERBAE IN UOS LEGIS, NULLIUS CRUDELIS SENATUS CONSULTI AUCTOR, IN OMNIBUS MEIS IMPERIIS IN ME SEUERIOR QUAM IN UOS. AC SI CUI GENUS, SI CUI SUA UIRTUS, SI CUI ETIAM MAIESTAS, SI CUI HONORES SUBDERE SPIRITUS POTUERUNT, IIS ERAM NATUS, ID SPECI+ MEN MEI DEDERAM, EA AETATE CONSULATUM ADEPTUS ERAM, UT PO+ TUERIM TRES ET UIGINTI ANNOS NATUS CONSUL PATRIBUS QUOQUE FEROX ESSE NON SOLUM PLEBI. QUOD MEUM FACTUM DICTUMUE CONSULIS GRAUIUS QUAM TRIBUNI AUDISTIS? EODEM TENORE DUO INSEQUEN+ TES CONSULATUS GESSI, EODEM HAEC IMPERIOSA DICTATURA GERETUR; UT NEQUE IN HOS MEOS ET PATRIAE MEAE MILITES (SIM) MITIOR QUAM IN UOS- HORREO DICERE- HOSTES. ERGO UOS PRIUS IN ME STRINXERITIS FERRUM QUAM IN UOS EGO; ISTINC SIGNA CANENT, ISTINC CLAMOR PRIUS INCIPIET ATQUE IMPETUS, SI DIMICANDUM EST. INDUCITE IN ANIMUM QUOD NON INDUXERUNT PATRES AUIQUE UESTRI, NON ILLI QUI IN *SACRUM MONTEM SECESSERUNT, NON HI QUI POSTEA *AUENTINUM INSEDERUNT. EXSPECTATE, DUM UOBIS SINGULIS, UT OLIM *CORIOLANO, MATRES CONIUGESQUE CRINI+ BUS PASSIS OBUIAE AB URBE UENIANT. TUM *UOLSCORUM LEGIONES, QUIA *ROMANUM HABEBANT DUCEM, QUIEUERUNT: UOS, *ROMANUS EXERCITUS, NE DESTITERITIS IMPIO BELLO. *T. *QUINCTI, QUOCUM+ QUE ISTIC LOCO SEU UOLENS SEU INUITUS CONSTITISTI, SI DIMICAN+ DUM ERIT, TUM TU IN NOUISSIMOS TE RECIPITO; FUGERIS ETIAM HONESTIUS TERGUMQUE CIUI DEDERIS QUAM PUGNAUERIS CONTRA PATRIAM. NUNC AD PACIFICANDUM BENE ATQUE HONESTE INTER PRIMOS STABIS ET CONLOQUII HUIUS SALUTARIS INTERPRES FUERIS. POSTULATE AEQUA ET FERTE; QUAMQUAM UEL INIQUIS STANDUM EST POTIUS QUAM IMPIAS INTER NOS CONSERAMUS MANUS." *T. *QUINCTIUS PLENUS LACRIMARUM AD SUOS UERSUS "ME QUO+ QUE" INQUIT, "MILITES, SI QUIS USUS MEI EST, MELIOREM PACIS QUAM BELLI HABETIS DUCEM. NON ENIM ILLA MODO *UOLSCUS AUT *SAMNIS SED *ROMANUS UERBA FECIT, UESTER CONSUL, UESTER IMPERATOR, MILITES, CUIUS AUSPICIA PRO UOBIS EXPERTI NOLITE ADUERSUS UOS UELLE EXPERIRI. QUI PUGNARENT UOBISCUM INFESTIUS, ET ALIOS DUCES SENATUS HABUIT: QUI MAXIME UOBIS, SUIS MILITIBUS, PARCERET, CUI PLURIMUM UOS, IMPERATORI UESTRO, CREDERETIS, EUM ELEGIT. PACEM ETIAM QUI UINCERE POSSUNT UOLUNT: QUID NOS UELLE OPORTET? QUIN OMISSIS IRA ET SPE, FALLACIBUS AUCTORIBUS, NOS IPSOS NOSTRAQUE OMNIA COGNITAE PERMITTIMUS FIDEI?" APPROBANTIBUS CLAMORE CUNCTIS *T. *QUINCTIUS ANTE SIGNA PROGRESSUS IN POTESTATE DICTATORIS MILITES FORE DIXIT; ORAUIT UT CAUSAM MISERORUM CIUIUM SUSCIPERET SUSCEPTAMQUE EADEM FIDE QUA REM PUBLICAM ADMINISTRARE SOLITUS ESSET TUERETUR: SIBI SE PRIUATIM NIHIL CAUERE; NOLLE ALIBI QUAM IN INNOCENTIA SPEM HABERE; MILITIBUS CAUENDUM, QUOD APUD PATRES SEMEL PLEBI, ITERUM LEGIONIBUS CAUTUM SIT NE FRAUDI SECESSIO ESSET. *QUINCTIO CONLAUDATO, CETERIS BONUM ANIMUM HABERE IUSSIS, DICTATOR EQUO CITATO AD URBEM REUECTUS AUCTORIBUS PATRIBUS TULIT AD POPULUM IN LUCO *PETELINO NE CUI MILITUM FRAUDI SECESSIO ESSET. ORAUIT ETIAM BONA UENIA *QUIRITES NE QUIS EAM REM IOCO SERIOUE CUIQUAM EXPROBRARET. LEX QUOQUE SACRATA MILITARIS LATA EST NE CUIUS MILITIS SCRIPTI NOMEN NISI IPSO UOLENTE DELERETUR; ADDITUMQUE LEGI NE QUIS, UBI TRI+ BUNUS MILITUM FUISSET, POSTEA ORDINUM DUCTOR ESSET. ID PROPTER *P. *SALONIUM POSTULATUM EST AB CONIURATIS, QUI ALTER+ NIS PROPE ANNIS ET TRIBUNUS MILITUM ET PRIMUS CENTURIO ERAT, QUEM NUNC PRIMI PILI APPELLANT. HUIC INFENSI MILITES ERANT, QUOD SEMPER ADUERSATUS NOUIS CONSILIIS FUISSET ET, NE PARTI+ CEPS EORUM ESSET, [QUI] AB *LAUTULIS FUGISSE[N]T. ITAQUE CUM HOC UNUM PROPTER *SALONIUM AB SENATU NON IMPETRARE+ TUR, TUM *SALONIUS OBTESTATUS PATRES CONSCRIPTOS NE SUUM HONOREM PLURIS QUAM CONCORDIAM CIUITATIS AESTIMARENT, PERPULIT UT ID QUOQUE FERRETUR. AEQUE IMPOTENS POSTULATUM FUIT UT DE STIPENDIO EQUITUM- MEREBANT AUTEM TRIPLEX EA TEMPESTATE- AERA DEMERENTUR, QUOD ADUERSATI CONIURATIONI FUISSENT. PRAETER HAEC INUENIO APUD QUOSDAM *L. *GENUCIUM TRIBU+ NUM PLEBIS TULISSE AD PLEBEM NE FENERARE LICERET; ITEM ALIIS PLEBI SCITIS CAUTUM NE QUIS EUNDEM MAGISTRATUM INTRA DECEM ANNOS CAPERET NEU DUOS MAGISTRATUS UNO ANNO GERERET UTIQUE LICERET CONSULES AMBOS PLEBEIOS CREARI. QUAE SI OMNIA CONCESSA SUNT PLEBI, APPARET HAUD PARUAS UIRES DEFECTIONEM HABUISSE. ALIIS ANNALIBUS PRODITUM EST NEQUE DICTATOREM *UALERIUM DICTUM SED PER CONSULES OMNEM REM ACTAM NEQUE ANTEQUAM *ROMAM UENIRETUR SED *ROMAE EAM MULTITUDINEM CONIURATORUM AD ARMA CONSTERNATAM ESSE NEC IN *T. *QUINCTI UILLAM SED IN AEDES *C. *MANLI NOCTE IMPETUM FACTUM EUM+ QUE A CONIURATIS COMPREHENSUM UT DUX FIERET; INDE AD QUAR+ TUM LAPIDEM PROFECTOS LOCO MUNITO CONSEDISSE; NEC AB DUCIBUS MENTIONEM CONCORDIAE ORTAM SED REPENTE, EUM IN ACIEM ARMATI EXERCITUS PROCESSISSENT, SALUTATIONEM FACTAM ET PERMIXTOS DEXTRAS IUNGERE AC COMPLECTI INTER SE LACRIMANTES MILITES COEPISSE COACTOSQUE CONSULES, CUM UIDERENT AUERSOS A DIMICATIONE MILITUM ANIMOS, RETTULISSE AD PATRES DE CON+ CORDIA RECONCILIANDA. ADEO NIHIL PRAETERQUAM SEDITIONEM FUISSE EAMQUE COMPOSITAM INTER ANTIQUOS RERUM AUCTORES CONSTAT. ET HUIUS FAMA SEDITIONIS ET SUSCEPTUM CUM *SAMNITIBUS GRAUE BELLUM ALIQUOT POPULOS AB *ROMANA SOCIETATE AUERTIT, ET PRAETER *LATINORUM INFIDUM IAM DIU FOEDUS *PRIUERNATES ETIAM *NORBAM ATQUE *SETIAM, FINITIMAS COLONIAS *ROMANAS, INCURSIONE SUBITA DEPOPULATI SUNT. IAM CONSULES ERANT *C. *PLAUTIUS ITERUM *L. *AEMILIUS *MAMER+ CUS, CUM *SETINI *NORBANIQUE *ROMAM NUNTII DEFECTIONIS *PRIUERNATIUM CUM QUERIMONIIS ACCEPTAE CLADIS UENERUNT. *UOLSCORUM ITEM EXERCITUM DUCE *ANTIATI POPULO CONSEDISSE AD *SATRICUM ALLATUM EST. UTRUMQUE BELLUM *PLAUTIO SORTE EUENIT. PRIUS AD *PRIUERNUM PROFECTUS EXTEMPLO ACIE CON+ FLIXIT; HAUD MAGNO CERTAMINE DEUICTI HOSTES; OPPIDUM CAP+ TUM REDDITUMQUE *PRIUERNATIBUS PRAESIDIO UALIDO IMPOSITO; AGRI PARTES DUAE ADEMPTAE. INDE UICTOR EXERCITUS *SATRICUM CONTRA *ANTIATES DUCTUS. IBI MAGNA UTRIMQUE CAEDE ATROX PROELIUM FUIT; ET CUM TEMPESTAS EOS NEUTRO INCLINATA SPE DIMICANTES DIREMISSET, *ROMANI NIHIL EO CERTAMINE TAM AMBIGUO FESSI IN POSTERUM DIEM PROELIUM PARANT. *UOLSCIS RECENSENTIBUS QUOS UIROS IN ACIE AMISISSENT HAUDQUAQUAM IDEM ANIMUS AD ITERANDUM PERICULUM FUIT; NOCTE PRO UICTIS *ANTIUM AGMINE TREPIDO SAUCIIS AC PARTE IMPEDIMENTORUM RELICTA ABIERUNT. ARMORUM MAGNA UIS CUM INTER CAESA HOS+ TIUM CORPORA TUM IN CASTRIS INUENTA EST. EA *LUAE *MATRI DARE SE CONSUL DIXIT FINESQUE HOSTIUM USQUE AD ORAM MARITI+ MAM EST DEPOPULATUS. ALTERI CONSULI *AEMILIO INGRESSO *SABELLUM AGRUM NON CASTRA *SAMNITIUM, NON LEGIONES USQUAM OPPOSITAE; FERRO IGNIQUE UASTANTEM AGROS LEGATI *SAMNITIUM PACEM ORANTES ADEUNT. A QUO REIECTI AD SENATUM, POTESTATE FACTA DICENDI, POSITIS FEROCIBUS ANIMIS PACEM SIBI AB *ROMANIS BELLIQUE IUS ADUERSUS *SIDICINOS PETIERUNT: QUAE SE EO IUSTIUS PETERE, QUOD ET IN AMICITIAM POPULI *ROMANI SECUNDIS SUIS REBUS, NON AD+ UERSIS UT *CAMPANI, UENISSENT, ET ADUERSUS *SIDICINOS SUMERENT ARMA, SUOS SEMPER HOSTES, POPULI *ROMANI NUNQUAM AMICOS, QUI NEC UT *SAMNITES IN PACE AMICITIAM NEC UT *CAMPANI AUXILIUM IN BELLO PETISSENT, NEC IN FIDE POPULI *ROMANI NEC IN DICIONE ESSENT. CUM DE POSTULATIS *SAMNITIUM *T. *AEMILIUS PRAETOR SENATUM CONSULUISSET REDDENDUMQUE IIS FOEDUS PATRES CENSUISSENT, PRAETOR *SAMNITIBUS RESPONDIT NEC, QUO MINUS PERPETUA CUM EIS AMICITIA ESSET, PER POPULUM *ROMANUM STETISSE NEC CONTRADICI QUIN, QUONIAM IPSOS BELLI CULPA SUA CONTRACTI TAEDIUM CEPERIT, AMICITIA DE INTEGRO RECONCILIETUR; QUOD AD *SIDICINOS ATTINEAT, NIHIL INTER+ CEDI QUO MINUS *SAMNITI POPULO PACIS BELLIQUE LIBERUM AR+ BITRIUM SIT. FOEDERE ICTO CUM DOMUM REUERTISSENT EXTEMPLO INDE EXERCITUS *ROMANUS DEDUCTUS ANNUO STIPENDIO ET TRIUM MENSUM FRUMENTO ACCEPTO, QUOD PEPIGERAT CONSUL UT TEMPUS INDUTIIS DARET QUOAD LEGATI REDISSENT. *SAMNITES COPIIS IISDEM, QUIBUS USI ADUERSUS *ROMANUM BELLUM FUERANT, CONTRA *SIDICINOS PROFECTI HAUD IN DUBIA SPE ERANT MATURE URBIS HOSTIUM POTIUNDAE, CUM AB *SIDICINIS DEDITIO PRIUS AD *ROMANOS COEPTA FIERI EST. DEIN, POSTQUAM PATRES UT SERAM EAM ULTIMAQUE TANDEM NECESSITATE EXPRESSAM ASPERNABANTUR, AD *LATINOS IAM SUA SPONTE IN ARMA MOTOS FACTA EST. NE *CAMPANI QUIDEM- ADEO INIURIAE *SAMNITIUM QUAM BENEFICII *ROMANORUM MEMORIA PRAESENTIOR ERAT- HIS SE ARMIS ABSTINUERE. EX HIS TOT POPULIS UNUS INGENS EXERCITUS DUCE *LATINO FINES *SAMNITIUM INGRESSUS PLUS POPULATIONIBUS QUAM PROELIIS CLADIUM FECIT; ET QUAMQUAM SUPERIORES CER+ TAMINIBUS *LATINI ERANT, HAUD INUITI, NE SAEPIUS DIMICANDUM FORET, AGRO HOSTIUM EXCESSERE. ID SPATIUM *SAMNITIBUS DATUM EST *ROMAM LEGATOS MITTENDI; QUI CUM ADISSENT SENATUM, CONQUESTI EADEM SE FOEDERATOS PATI QUAE HOSTES ESSENT PASSI, PRECIBUS INFIMIS PETIERE UT SATIS DUCERENT *ROMANI UICTORIAM QUAM *SAMNITIBUS EX *CAMPANO *SIDICINOQUE HOSTE ERIPUISSENT; NE UINCI ETIAM SE AB IGNAUISSIMIS POPULIS SINERENT; *LATINOS *CAMPANOSQUE, SI SUB DICIONE POPULI *ROMANI ESSENT, PRO IMPERIO ARCERENT *SAMNITI AGRO: SIN IMPERIUM ABNUERENT, ARMIS COERCERENT. ADUERSUS HAEC RESPONSUM ANCEPS DATUM, QUIA FATERI PIGEBAT IN POTESTATE SUA *LATINOS IAM NON ESSE TIME+ BANTQUE NE ARGUENDO ABALIENARENT: *CAMPANORUM ALIAM CONDICIONEM ESSE, QUI NON FOEDERE SED PER DEDITIONEM IN FIDEM UENISSENT; ITAQUE *CAMPANOS, SEU UELINT SEU NOLINT, QUIETUROS; IN FOEDERE *LATINOS NIHIL ESSE QUOD BELLARE CUM QUIBUS IPSI UELINT PROHIBEANT. QUOD RESPONSUM SICUT DUBIOS *SAMNITES QUIDNAM FACTURUM *ROMANUM CENSERENT DIMISIT, ITA *CAMPANOS METU ABALIENAUIT, *LATINOS UELUT NIHIL IAM NON CONCEDENTIBUS *ROMANIS FEROCIO+ RES FECIT. ITAQUE PER SPECIEM ADUERSUS *SAMNITES BELLI PARAN+ DI CREBRA CONCILIA INDICENTES OMNIBUS CONSULTATIONIBUS INTER SE PRINCIPES OCCULTE *ROMANUM COQUEBANT BELLUM. HUIC QUOQUE ADUERSUS SERUATORES SUOS BELLO *CAMPANOS ADERAT. SED QUAMQUAM OMNIA DE INDUSTRIA CELABANTUR- PRIUS+ QUAM MOUERENTUR *ROMANI TOLLI AB TERGO *SAMNITEM HOSTEM UOLEBANT- TAMEN PER QUOSDAM PRIUATIS HOSPITIIS NECESSITU+ DINIBUSQUE CONIUNCTOS INDICIA CONIURATIONIS EIUS *ROMAM EMANARUNT; IUSSISQUE ANTE TEMPUS CONSULIBUS ABDICARE SE MAGISTRATU, QUO MATURIUS NOUI CONSULES ADUERSUS TANTAM MOLEM BELLI CREARENTUR, RELIGIO INCESSIT AB EIS QUORUM IMMI+ NUTUM IMPERIUM ESSET COMITIA HABERI. ITAQUE INTERREGNUM INITUM. DUO INTERREGES FUERE, *M. *UALERIUS AC *M. *FABIUS. (IS) CREAUIT CONSULES *T. *MANLIUM *TORQUATUM TERTIUM, *P. *DECIUM *MUREM. EO ANNO *ALEXANDRUM *EPIRI REGEM IN *ITALIAM CLASSEM APPULISSE CONSTAT; QUOD BELLUM, SI PRIMA SATIS PROSPERA FUISSENT, HAUD DUBIE AD *ROMANOS PERUENISSET. EADEM AETAS RERUM MAGNI *ALEXANDRI EST, QUEM SORORE HUIUS ORTUM IN ALIO TRACTU ORBIS, INUICTUM BELLIS, IUUENEM FORTUNA MORBO EXSTINXIT. CETERUM *ROMANI, ETSI DEFECTIO SOCIORUM NOMINISQUE *LATINI HAUD DUBIA ERAT, TAMEN TAMQUAM DE *SAMNITIBUS NON DE SE CURAM AGERENT, DECEM PRINCIPES *LATINORUM *ROMAM EUOCAUERUNT, QUIBUS IMPERARENT QUAE UELLENT. PRAETORES TUM DUOS *LATIUM HABEBAT, *L. *ANNIUM *SETINUM ET *L. *NUMISIUM *CIRCEIENSEM, AMBO EX COLONIIS *ROMANIS, PER QUOS PRAETER *SIGNIAM *UELITRASQUE ET IPSAS COLONIAS *ROMANAS *UOLSCI ETIAM EXCITI AD ARMA ERANT; EOS NOMINATIM EUOCARI PLACUIT. HAUD CUIQUAM DUBIUM ERAT SUPER QUA RE ACCIRENTUR; ITAQUE CON+ CILIO PRIUS HABITO PRAETORES QUAM *ROMAM PROFICISCERENTUR EUOCATOS SE AB SENATU DOCENT *ROMANO ET QUAE ACTUM IRI SECUM CREDANT, QUIDNAM AD EA RESPONDERI PLACEAT, REFERUNT. CUM ALIUD ALII CENSERENT, TUM *ANNIUS: "QUAMQUAM IPSE EGO RETTULI QUID RESPONDERI PLACERET, TAMEN MAGIS AD SUMMAM RERUM NOSTRARUM PERTINERE ARBITROR QUID AGENDUM NOBIS QUAM QUID LOQUENDUM SIT. FACILE ERIT EXPLICATIS CONSILIIS ACCOM+ MODARE REBUS UERBA. NAM SI ETIAM NUNC SUB UMBRA FOEDERIS AEQUI SERUITUTEM PATI POSSUMUS, QUID ABEST QUIN PRODITIS *SIDICINIS NON *ROMANORUM SOLUM SED *SAMNITIUM QUOQUE DICTO PAREAMUS RESPONDEAMUSQUE *ROMANIS NOS, UBI INNUE+ RINT, POSITUROS ARMA? SIN AUTEM TANDEM LIBERTATIS DESI+ DERIUM REMORDET ANIMOS, SI FOEDUS [EST], SI SOCIETAS AEQUATIO IURIS EST, SI CONSANGUINEOS NOS *ROMANORUM ESSE, QUOD OLIM PUDEBAT, NUNC GLORIARI LICET, SI SOCIALIS ILLIS EXERCITUS IS EST QUO ADIUNCTO DUPLICENT UIRES SUAS, QUEM SECERNERE AB SE CONSILIA BELLIS PROPRIIS PONENDIS SUMENDISQUE NOLINT, CUR NON OMNIA AEQUANTUR? CUR NON ALTER AB *LATINIS CONSUL DATUR? UBI PARS UIRIUM, IBI ET IMPERII PARS EST. EST QUIDEM NOBIS HOC PER SE HAUD NIMIS AMPLUM QUIPPE CONCEDENTIBUS *ROMAM CAPUT *LATIO ESSE; SED UT AMPLUM UIDERI POSSET, DIUTURNA PATIENTIA FECIMUS. ATQUI SI QUANDO UNQUAM CON+ SOCIANDI IMPERII, USURPANDAE LIBERTATIS TEMPUS OPTASTIS, EN HOC TEMPUS ADEST ET UIRTUTE UESTRA ET DEUM BENIGNITATE UOBIS DATUM. TEMPESTATIS PATIENTIAM NEGANDO MILITEM; QUIS DU+ BITAT EXARSISSE EOS, CUM PLUS DUCENTORUM ANNORUM MOREM SOLUEREMUS? PERTULERUNT TAMEN HUNC DOLOREM. BELLUM NOSTRO NOMINE CUM *PAELIGNIS GESSIMUS; QUI NE NOSTRORUM QUIDEM FINIUM NOBIS PER NOS TUENDORUM IUS ANTEA DABANT, NIHIL INTERCESSERUNT. *SIDICINOS IN FIDEM RECEPTOS, *CAMPANOS AB SE AD NOS DESCISSE, EXERCITUS NOS PARARE ADUERSUS *SAM+ NITES, FOEDERATOS SUOS, AUDIERUNT NEC MOUERUNT SE AB URBE. UNDE HAEC ILLIS TANTA MODESTIA NISI A CONSCIENTIA UIRIUM ET NOSTRARUM ET SUARUM? IDONEOS AUCTORES HABEO QUERENTIBUS DE NOBIS *SAMNITIBUS ITA RESPONSUM AB SENATU *ROMANO ESSE, UT FACILE APPARERET NE IPSOS QUIDEM IAM POSTULARE UT *LATIUM SUB *ROMANO IMPERIO SIT. USURPATE MODO POSTULANDO QUOD ILLI UOBIS TACITI CONCEDUNT. SI QUEM HOC METUS DICERE PRO+ HIBET, EN EGO IPSE AUDIENTE NON POPULO *ROMANO MODO SENATUQUE SED *IOUE IPSO, QUI *CAPITOLIUM INCOLIT, PROFITEOR ME DICTURUM, UT, SI NOS IN FOEDERE AC SOCIETATE ESSE UE+ LINT, CONSULEM ALTERUM AB NOBIS SENATUSQUE PARTEM ACCI+ PIANT. " HAEC FEROCITER NON SUADENTI SOLUM SED POLLICENTI CLAMORE ET ADSENSU OMNES PERMISERUNT, UT AGERET DICERETQUE QUAE E RE PUBLICA NOMINIS *LATINI FIDEQUE SUA UIDERENTUR. UBI EST *ROMAM UENTUM, IN *CAPITOLIO EIS SENATUS DATUS EST. IBI CUM *T. *MANLIUS CONSUL EGISSET CUM EIS EX AUC+ TORITATE PATRUM NE *SAMNITIBUS FOEDERATIS BELLUM INFERRENT, *ANNIUS, TAMQUAM UICTOR ARMIS *CAPITOLIUM CEPISSET, NON LEGATUS IURE GENTIUM TUTUS LOQUERETUR, "TEMPUS ERAT" INQUIT, "*T. *MANLI UOSQUE PATRES CONSCRIPTI, TANDEM IAM UOS NOBIS+ CUM NIHIL PRO IMPERIO AGERE, CUM FLORENTISSIMUM DEUM BENIGNITATE [NUNC] *LATIUM ARMIS UIRISQUE, *SAMNITIBUS BELLO UICTIS, *SIDICINIS *CAMPANISQUE SOCIIS, NUNC ETIAM *UOLSCIS ADIUNCTIS, UIDERETIS; COLONIAS QUOQUE UESTRAS *LATINUM *RO+ MANO PRAETULISSE IMPERIUM. SED QUONIAM UOS REGNO IM+ POTENTI FINEM UT IMPONATIS NON INDUCITIS IN ANIMUM, NOS, QUAMQUAM ARMIS POSSUMUS ADSERERE *LATIUM IN LIBERTATEM, CONSANGUINITATI TAMEN HOC DABIMUS UT CONDICIONES PACIS FERAMUS AEQUAS UTRISQUE, QUONIAM UIRES QUOQUE AEQUARI DIS IMMORTALIBUS PLACUIT. CONSULEM ALTERUM *ROMA, ALTERUM EX *LATIO CREARI OPORTET, SENATUS PARTEM AEQUAM EX UTRAQUE GENTE ESSE, UNUM POPULUM, UNAM REM PUBLICAM FIERI; ET UT IMPERII EADEM SEDES SIT IDEMQUE OMNIBUS NOMEN, QUONIAM AB ALTERA UTRA PARTE CONCEDI NECESSE EST, QUOD UTRISQUE BENE UERTAT, SIT HAEC SANE PATRIA POTIOR ET *ROMANI OMNES UOCEMUR". FORTE ITA ACCIDIT, UT PAREM FEROCIAE HUIUS ET *ROMANI CONSULEM *T. *MANLIUM HABERENT, QUI ADEO NON TENUIT IRAM UT, SI TANTA DEMENTIA PATRES CONSCRIPTOS CEPISSET UT AB *SETINO HOMINE LEGES ACCIPERENT, GLADIO CINCTUM IN SENATUM UENTURUM SE ESSE PALAM DICERET ET QUEMCUMQUE IN CURIA *LATINUM UIDISSET SUA MANU INTEREMPTURUM. ET CONUERSUS AD SIMULACRUM *IOUIS, "AUDI, *IUPPITER, HAEC SCELERA" INQUIT; "AUDITE, *IUS *FASQUE. PEREGRINOS CONSULES ET PEREGRINUM SENATUM IN TUO, *IUPPITER, AUGURATO TEMPLO CAPTUS ATQUE IPSE OPPRESSUS UISURUS ES? HAECINE FOEDERA *TULLUS, *ROMANUS REX, CUM *ALBANIS, PATRIBUS UESTRIS, *LATINI, HAEC *L. *TAR+ QUINIUS UOBISCUM POSTEA FECIT? NON UENIT IN MENTEM PUGNA APUD *REGILLUM LACUM? ADEO ET CLADIUM UETERUM UESTRARUM ET BENEFICIORUM NOSTRORUM ERGA UOS OBLITI ESTIS?" CUM CONSULIS UOCEM SUBSECUTA PATRUM INDIGNATIO ESSET, PRODITUR MEMORIAE ADUERSUS CREBRAM IMPLORATIONEM DEUM, QUOS TESTES FOEDERUM SAEPIUS INUOCABANT CONSULES, UOCEM *ANNI SPERNENTIS NUMINA *IOUIS *ROMANI AUDITAM. CERTE, CUM COMMOTUS IRA SE A UESTIBULO TEMPLI CITATO GRADU PRORI+ PERET, LAPSUS PER GRADUS CAPITE GRAUITER OFFENSO IMPACTUS IMO ITA EST SAXO UT SOPIRETUR. EXANIMATUM AUCTORES QUONIAM NON OMNES SUNT, MIHI QUOQUE IN INCERTO RELICTUM SIT, SICUT INTER FOEDERUM RUPTORUM TESTATIONEM INGENTI FRAGORE CAELI PROCELLAM EFFUSAM; NAM ET UERA ESSE ET APTE AD REPRAESEN+ TANDAM IRAM DEUM FICTA POSSUNT. *TORQUATUS MISSUS AB SENATU AD DIMITTENDOS LEGATOS, CUM IACENTEM *ANNIUM UIDIS+ SET, EXCLAMAT, ITA UT POPULO PATRIBUSQUE AUDITA UOX PARITER SIT: "BENE HABET; DI PIUM MOUERE BELLUM. EST CAELESTE NUMEN; ES, MAGNE *IUPPITER; HAUD FRUSTRA TE PATREM DEUM HOMINUM HAC SEDE SACRAUIMUS. QUID CESSATIS, *QUIRITES UOSQUE PATRES CONSCRIPTI, ARMA CAPERE DEIS DUCIBUS? SIC STRATAS LEGIONES *LATINORUM DABO, QUEMADMODUM LEGATUM IACENTEM UIDETIS. " ADSENSU POPULI EXCEPTA UOX CONSULIS TANTUM ARDORIS ANIMIS FECIT UT LEGATOS PROFICISCENTES CURA MAGISTRATUUM MAGIS, QUI IUSSU CONSULIS PROSEQUEBANTUR, QUAM IUS GENTIUM AB IRA IMPETUQUE HOMINUM TEGERET. CONSENSIT ET SENATUS BELLUM; CONSULESQUE DUOBUS SCRIPTIS EXERCITIBUS PER *MARSOS *PAELIGNOSQUE PROFECTI ADIUNCTO *SAM+ NITIUM EXERCITU AD *CAPUAM, QUO IAM *LATINI SOCIIQUE CON+ UENERANT, CASTRA LOCANT. IBI IN QUIETE UTRIQUE CONSULI EADEM DICITUR UISA SPECIES UIRI MAIORIS QUAM PRO HUMANO HABITU AUGUSTIORISQUE, DICENTIS EX UNA ACIE IMPERATOREM, EX ALTERA EXERCITUM *DEIS *MANIBUS *MATRIQUE *TERRAE DEBERI; UTRIUS EXERCITUS IMPERATOR LEGIONES HOSTIUM SUPERQUE EAS SE DEUOUISSET, EIUS POPULI PARTISQUE UICTORIAM FORE. HOS UBI NOCTURNOS UISUS INTER SE CONSULES CONTULERUNT, PLACUIT AUERRUNCANDAE DEUM IRAE UICTIMAS CAEDI; SIMUL UT, SI EXTIS EADEM QUAE SOMNIO UISA FUERANT PORTENDE+ RENTUR, ALTER UTER CONSULUM FATA IMPLERET. UBI RESPONSA HARUSPICUM INSIDENTI IAM ANIMO TACITAE RELIGIONI CONGRUERUNT, TUM ADHIBITIS LEGATIS TRIBUNISQUE ET IMPERIIS DEUM PROPALAM EXPOSITIS, NE MORS UOLUNTARIA CONSULIS EXERCITUM IN ACIE TERRERET, COMPARANT INTER SE UT, AB UTRA PARTE CEDERE *ROMANUS EXERCITUS COEPISSET, INDE SE CONSUL DEUOUERET PRO POPULO *ROMANO *QUIRITIBUSQUE. AGITATUM ETIAM IN CONSILIO EST UT, SI QUANDO UNQUAM SEUERO ULLUM IMPERIO BELLUM ADMINISTRATUM ESSET, TUNC UTI DISCIPLINA MILITARIS AD PRISCOS REDIGERETUR MORES. CURAM ACUEBAT QUOD ADUERSUS *LATINOS BELLANDUM ERAT, LINGUA, MORIBUS, ARMORUM GENERE, INSTITUTIS ANTE OMNIA MILITARIBUS CONGRUENTES: MILITES MILITIBUS, CENTU+ RIONIBUS CENTURIONES, TRIBUNI TRIBUNIS COMPARES COLLEGAE+ QUE IISDEM (IN) PRAESIDIIS, SAEPE IISDEM MANIPULIS PERMIXTI FUERANT. PER HAEC NE QUO ERRORE MILITES CAPERENTUR, EDICUNT CONSULES NE QUIS EXTRA ORDINEM IN HOSTEM PUGNARET. FORTE INTER CETEROS TURMARUM PRAEFECTOS QUI EXPLORATUM IN OMNES PARTES DIMISSI ERANT, *T. *MANLIUS CONSULIS FILIUS SUPER CASTRA HOSTIUM CUM SUIS TURMALIBUS EUASIT, ITA UT UIX TELI IACTU AB STATIONE PROXIMA ABESSET. IBI *TUSCULANI ERANT EQUITES; PRAEERAT *GEMINUS *MAECIUS, UIR CUM GENERE INTER SUOS TUM FACTIS CLARUS. IS UBI *ROMANOS EQUITES INSIGNEM+ QUE INTER EOS PRAECEDENTEM CONSULIS FILIUM- NAM OMNES INTER SE, UTIQUE ILLUSTRES UIRI, NOTI ERANT- COGNOUIT, "UNANE" AIT "TURMA *ROMANI CUM *LATINIS SOCIISQUE BELLUM GESTURI ESTIS? QUID INTEREA CONSULES, QUID DUO EXERCITUS CONSULARES AGENT? " "ADERUNT IN TEMPORE" *MANLIUS INQUIT, "ET CUM ILLIS ADERIT *IUPPITER IPSE, FOEDERUM A UOBIS UIOLATORUM TESTIS, QUI PLUS POTEST POLLETQUE. SI AD *REGILLUM LACUM AD SATIETATEM UESTRAM PUGNAUIMUS, HIC QUOQUE EFFICIEMUS PROFECTO NE NIMIS ACIES UOBIS ET CONLATA SIGNA NOBISCUM CORDI SINT. " AD EA *GEMINUS PAULUM AB SUIS EQUO PROUECTUS: "UISNE IGITUR, DUM DIES ISTA UENIT QUA MAGNO CONATU EXERCITUS MOUEATIS, INTEREA TU IPSE CONGREDI MECUM, UT NOSTRO DUORUM IAM HINC EUENTU CERNATUR QUANTUM EQUES *LATINUS *ROMANO PRAESTET?" MOUET FEROCEM ANIMUM IUUENIS SEU IRA SEU DETRACTANDI CER+ TAMINIS PUDOR SEU INEXSUPERABILIS UIS FATI. OBLITUS ITAQUE IMPERII PATRII CONSULUMQUE EDICTI, PRAECEPS AD ID CERTAMEN AGITUR, QUO UINCERET AN UINCERETUR HAUD MULTUM INTERESSET. EQUITIBUS CETERIS UELUT AD SPECTACULUM SUBMOTIS, SPATIO, QUOD UACUI INTERIACEBAT CAMPI, ADUERSOS CONCITANT EQUOS; ET CUM INFESTIS CUSPIDIBUS CONCURRISSENT, *MANLI CUSPIS SUPER GALEAM HOSTIS, *MAECI TRANS CERUICEM EQUI ELAPSA EST. CIR+ CUMACTIS DEINDE EQUIS, CUM PRIOR AD ITERANDUM ICTUM *MANLIUS CONSURREXISSET, SPICULUM INTER AURES EQUI FIXIT. AD CUIUS UOLNERIS SENSUM CUM EQUUS PRIORIBUS PEDIBUS ERECTIS MAGNA UI CAPUT QUATERET, EXCUSSIT EQUITEM, QUEM CUSPIDE PARMAQUE INNIXUM ATTOLLENTEM SE AB GRAUI CASU *MANLIUS AB IUGULO, ITA UT PER COSTAS FERRUM EMINERET, TERRAE ADFIXIT; SPOLIISQUE LECTIS AD SUOS REUECTUS CUM OUANTE GAUDIO TURMA IN CASTRA ATQUE INDE AD PRAETORIUM AD PATREM TENDIT, IGNARUS FATI FUTURIQUE, LAUS AN POENA MERITA ESSET. "UT ME OMNES" INQUIT, "PATER, TUO SANGUINE ORTUM UERE FERRENT, PROUOCATUS EQUESTRIA HAEC SPOLIA CAPTA EX HOSTE CAESO PORTO. " QUOD UBI AUDIUIT CONSUL, EXTEMPLO FILIUM AUERSATUS CONTIONEM CLASSICO ADUOCARI IUSSIT. QUAE UBI FREQUENS CON+ UENIT, "QUANDOQUE" INQUIT, "TU, *T. *MANLI, NEQUE IMPERIUM CONSULARE NEQUE MAIESTATEM PATRIAM UERITUS, ADUERSUS EDIC+ TUM NOSTRUM EXTRA ORDINEM IN HOSTEM PUGNASTI ET, QUANTUM IN TE FUIT, DISCIPLINAM MILITAREM, QUA STETIT AD HANC DIEM *ROMANA RES, SOLUISTI MEQUE IN EAM NECESSITATEM ADDUXISTI, UT AUT REI PUBLICAE MIHI AUT MEI [MEORUM] OBLIUISCENDUM SIT, NOS POTIUS NOSTRO DELICTO PLECTEMUR QUAM RES PUBLICA TANTO SUO DAMNO NOSTRA PECCATA LUAT; TRISTE EXEMPLUM SED IN POSTERUM SALUBRE IUUENTUTI ERIMUS. ME QUIDEM CUM INGENITA CARITAS LIBERUM TUM SPECIMEN ISTUD UIRTUTIS DECEP+ TUM UANA IMAGINE DECORIS IN TE MOUET; SED CUM AUT MORTE TUA SANCIENDA SINT CONSULUM IMPERIA AUT IMPUNITATE IN PERPETUUM ABROGANDA, NEC TE QUIDEM, SI QUID IN TE NOSTRI SANGUINIS EST, RECUSARE CENSEAM, QUIN DISCIPLINAM MILITAREM CULPA TUA PROLAPSAM POENA RESTITUAS- I, LICTOR, DELIGA AD PALUM". EXANIMATI OMNES TAM ATROCI IMPERIO NEC ALITER QUAM IN SE QUISQUE DESTRICTAM CERNENTES SECUREM METU MAGIS QUAM MODESTIA QUIEUERE. ITAQUE UELUT DEMERSO AB ADMIRATIONE ANIMO CUM SILENTIO DEFIXI STETISSENT, REPENTE, POSTQUAM CERUICE CAESA FUSUS EST CRUOR, TAM LIBERO CONQUESTU COORTAE UOCES SUNT, UT NEQUE LAMENTIS NEQUE EXSECRATIONIBUS PARCERETUR SPOLIISQUE CONTECTUM IUUENIS CORPUS, QUANTUM MILITARIBUS STUDIIS FUNUS ULLUM CONCELEBRARI POTEST, STRUCTO EXTRA UALLUM ROGO CREMARETUR, *MANLIANAQUE IMPERIA NON IN PRAESENTIA MODO HORRENDA SED EXEMPLI ETIAM TRISTIS IN POSTERUM ESSENT. FECIT TAMEN ATROCITAS POENAE OBOEDIENTIO+ REM DUCI MILITEM; ET PRAETERQUAM QUOD CUSTODIAE UIGILIAEQUE ET ORDO STATIONUM INTENTIORIS UBIQUE CURAE ERANT, IN ULTIMO ETIAM CERTAMINE, CUM DESCENSUM IN ACIEM EST, EA SEUERITAS PROFUIT. FUIT AUTEM CIUILI MAXIME BELLO PUGNA SIMILIS; ADEO NIHIL APUD *LATINOS DISSONUM AB *ROMANA RE PRAETER ANIMOS ERAT. CLIPEIS ANTEA *ROMANI USI SUNT, DEIN, POSTQUAM STIPENDIARII FACTI SUNT, SCUTA PRO CLIPEIS FECERE; ET QUOD ANTEA PHALANGES SIMILES *MACEDONICIS, HOC POSTEA MANIPULATIM STRUCTA ACIES COEPIT ESSE: POSTREMI IN PLURES ORDINES INSTRUEBANTUR [ORDO SEXAGENOS MILITES, DUOS CENTURIONES, UEXILLARIUM UNUM HABEBAT]. PRIMA ACIES HASTATI ERANT, MANIPULI QUINDECIM, DISTANTES INTER SE MODICUM SPATIUM; MANIPULUS LEUES UICENOS MILITES, ALIAM TURBAM SCUTATORUM HABEBAT; LEUES AUTEM, QUI HASTAM TANTUM GAESAQUE GERERENT, UOCABANTUR. HAEC PRIMA FRONS IN ACIE FLOREM IUUENUM PUBESCENTIUM AD MILITIAM HABEBAT. ROBUSTIOR INDE AETAS TOTIDEM MANIPULORUM, QUI+ BUS PRINCIPIBUS EST NOMEN, HOS SEQUEBANTUR, SCUTATI OMNES, INSIGNIBUS MAXIME ARMIS. HOC TRIGINTA MANIPULORUM AGMEN ANTEPILANOS APPELLABANT, QUIA SUB SIGNIS IAM ALII QUINDECIM ORDINES LOCABANTUR, EX QUIBUS ORDO UNUSQUISQUE TRES PARTES HABEBAT- EARUM UNAM QUAMQUE PRIMAM PILUM UOCABANT. TRIBUS EX UEXILLIS CONSTABAT ORDO; SEXAGENOS MILITES, DUOS CENTURIONES, UEXILLARIUM UNUM HABEBAT UEXILLUM; CENTUM OCTOGINTA SEX HOMINES ERANT. PRIMUM UEXILLUM TRIARIOS DUCEBAT, UETERANUM MILITEM SPECTATAE UIRTUTIS, SE+ CUNDUM RORARIOS, MINUS ROBORIS AETATE FACTISQUE, TERTIUM ACCENSOS, MINIMAE FIDUCIAE MANUM; EO ET IN POSTREMAM ACIEM REICIEBANTUR. UBI HIS ORDINIBUS EXERCITUS INSTRUCTUS ESSET, HASTATI OMNIUM PRIMI PUGNAM INIBANT. SI HASTATI PROFLIGARE HOSTEM NON POSSENT, PEDE PRESSO EOS RETRO CEDENTES IN INTERUALLA ORDINUM PRINCIPES RECIPIEBANT. TUM PRINCIPUM PUGNA ERAT; HASTATI SEQUEBANTUR; TRIARII SUB UEXILLIS CON+ SIDEBANT, SINISTRO CRURE PORRECTO, SCUTA INNIXA UMERIS, HASTAS SUBERECTA CUSPIDE IN TERRA FIXAS, HAUD SECUS QUAM UALLO SAEPTA INHORRERET ACIES, TENENTES. SI APUD PRINCIPES QUOQUE HAUD SATIS PROSPERE ESSET PUGNATUM A PRIMA ACIE AD TRIARIOS SE SENSIM REFEREBANT; INDE REM AD TRIARIOS REDISSE, CUM LABORATUR, PROUERBIO INCREBRUIT. TRIARII CONSURGENTES, UBI IN INTERUALLA ORDINUM SUORUM PRINCIPES ET HASTATOS RECEPISSENT, EXTEMPLO COMPRESSIS ORDINIBUS UELUT CLAUDEBANT UIAS UNOQUE CONTINENTI AGMINE, IAM NULLA SPE POST RELICTA, IN HOSTEM INCIDEBANT; ID ERAT FORMIDOLOSISSIMUM HOSTI, CUM UELUT UICTOS INSECUTI NOUAM REPENTE ACIEM EXSURGENTEM, AUCTAM NUMERO, CERNEBANT. SCRIBEBANTUR AUTEM QUATTUOR FERE LEGIONES QUINIS MILIBUS PEDITUM, EQUITIBUS IN SINGULAS LEGIONES TRECENIS. ALTERUM TANTUM EX *LATINO DILECTU ADICIEBATUR, QUI EA TEMPESTATE HOSTES ERANT *ROMANIS EODEMQUE ORDINE INSTRU+ XERANT ACIEM; NEC UEXILLA CUM UEXILLIS TANTUM, UNIUERSI HASTATI CUM HASTATIS, PRINCIPES CUM PRINCIPIBUS, SED CENTURIO QUOQUE CUM CENTURIONE, SI ORDINES TURBATI NON ESSENT, CONCURRENDUM SIBI ESSE SCIEBAT. DUO PRIMI PILI EX UTRAQUE ACIE INTER TRIARIOS ERANT, *ROMANUS CORPORE HAUDQUAQUAM SATIS UALIDUS, CETERUM STRENUUS UIR PERITUSQUE MILITIAE, *LATINUS UIRIBUS INGENS BELLATORQUE PRIMUS, NOTISSIMI INTER SE, QUIA PARES SEMPER ORDINES DUXERUNT. *ROMANO HAUD SATIS FIDENTI UIRIBUS IAM *ROMAE PERMISSUM ERAT AB CONSULIBUS, UT SUBCENTURIONEM SIBI QUEM UELLET LEGERET QUI TUTARETUR EUM AB UNO DESTINATO HOSTE; ISQUE IUUENIS IN ACIE OBLATUS EX CENTURIONE *LATINO UICTORIAM TULIT. PUGNATUM EST HAUD PROCUL RADICIBUS *UESUUII+ MONTIS, QUA UIA AD *UESERIM FEREBAT. *ROMANI CONSULES, PRIUSQUAM EDUCERENT IN ACIEM, IMMOLAUERUNT. *DECIO CAPUT IOCINERIS A FAMILIARI PARTE CAESUM HARUSPEX DICITUR OSTENDISSE: ALIOQUI ACCEPTAM DIS HOSTIAM ESSE; *MANLIUM EGREGIE LITASSE. "ATQUI BENE HABET" INQUIT *DECIUS, "SI AB COLLEGA LITATUM EST." INSTRUCTIS, SICUT ANTE DICTUM EST, ORDINIBUS PROCESSERE IN ACIEM; *MANLIUS DEXTRO, *DECIUS LAEUO CORNU PRAEERAT. PRIMO UTRIMQUE AEQUIS UIRIBUS, EODEM ARDORE ANIMORUM GEREBATUR RES; DEINDE AB LAEUO CORNU HASTATI *ROMANI, NON FERENTES IMPRESSIONEM *LATINORUM, SE AD PRINCIPES RECEPERE. IN HAC TREPIDATIONE *DECIUS CONSUL *M. *UALERIUM MAGNA UOCE INCLA+ MAT. "DEORUM" INQUIT, "OPE, *M. *UALERI, OPUS EST; AGEDUM, PONTIFEX PUBLICUS POPULI *ROMANI, PRAEI UERBA QUIBUS ME PRO LEGIONIBUS DEUOUEAM. " PONTIFEX EUM TOGAM PRAETEXTAM SUMERE IUSSIT ET UELATO CAPITE, MANU SUBTER TOGAM AD MEN+ TUM EXSERTA, SUPER TELUM SUBIECTUM PEDIBUS STANTEM SIC DICERE: "*IANE, *IUPPITER, *MARS PATER, *QUIRINE, *BELLONA, *LARES, *DIUI *NOUENSILES, *DI *INDIGETES, *DIUI, QUORUM EST POTESTAS NOSTRORUM HOSTIUMQUE, *DIQUE *MANES, UOS PRECOR UENEROR, UENIAM PETO FEROQUE, UTI POPULO *ROMANO *QUIRITIUM UIM UICTORIAM PROSPERETIS HOSTESQUE POPULI *ROMANI *QUIRITIUM TERRORE FORMIDINE MORTEQUE ADFICIATIS. SICUT UERBIS NUNCUPAUI, ITA PRO RE PUBLICA (POPULI *ROMANI) *QUIRITIUM, EXERCITU, LEGIONIBUS, AUXILIIS POPULI *ROMANI *QUIRITIUM, LEGIONES AUXILIA+ QUE HOSTIUM MECUM *DEIS *MANIBUS *TELLURIQUE DEUOUEO." HAEC ITA PRECATUS LICTORES IRE AD *T. *MANLIUM IUBET MATUREQUE COLLEGAE SE DEUOTUM PRO EXERCITU NUNTIARE; IPSE INCINCTUS CINCTU *GABINO, ARMATUS IN EQUUM INSILUIT AC SE IN MEDIOS HOSTES IMMISIT, CONSPECTUS AB UTRAQUE ACIE, ALIQUANTO AUGUSTIOR HUMANO UISU, SICUT CAELO MISSUS PIACULUM OMNIS DEORUM IRAE QUI PESTEM AB SUIS AUERSAM IN HOSTES FERRET. ITA OMNIS TERROR PAUORQUE CUM ILLO LATUS SIGNA PRIMO *LATINO+ RUM TURBAUIT, DEINDE IN TOTAM PENITUS ACIEM PERUASIT. EUIDENTISSIMUM ID FUIT QUOD, QUACUMQUE EQUO INUECTUS EST, IBI HAUD SECUS QUAM PESTIFERO SIDERE ICTI PAUEBANT; UBI UERO CORRUIT OBRUTUS TELIS, INDE IAM HAUD DUBIE CONSTERNATAE COHORTES *LATINORUM FUGAM AC UASTITATEM LATE FECERUNT. SIMUL ET *ROMANI EXSOLUTIS RELIGIONE ANIMIS, UELUT TUM PRIMUM SIGNO DATO COORTI PUGNAM INTEGRAM EDIDERUNT; NAM ET RORARII PROCURRERANT INTER ANTEPILANOS ADDIDERANTQUE UIRES HASTATIS AC PRINCIPIBUS ET TRIARII GENU DEXTRO INNIXI NUTUM CONSULIS AD CONSURGENDUM EXSPECTABANT. PROCEDENTE DEINDE CERTAMINE CUM ALIIS PARTIBUS MULTITUDO SUPERARET *LATINORUM, *MANLIUS CONSUL AUDITO EUENTU COLLEGAE, CUM, UT IUS FASQUE ERAT, LACRIMIS NON MINUS QUAM LAUDIBUS DEBITIS PROSECUTUS TAM MEMORABILEM MORTEM ESSET, PAULISPER ADDUBITAUIT AN CONSURGENDI IAM TRIARIIS TEMPUS ESSET; DEINDE MELIUS RATUS INTEGROS EOS AD ULTIMUM DISCRIMEN SERUARI, ACCENSOS AB NOUISSIMA ACIE ANTE SIGNA PROCEDERE IUBET. QUI UBI SUBIERE, EXTEMPLO *LATINI, TAMQUAM IDEM ADUERSARII FECISSENT, TRIARIOS SUOS EXCITAUERUNT; QUI ALIQUAMDIU PUGNA ATROCI CUM ET SEMET IPSI FATIGASSENT ET HASTAS AUT PRAEFREGIS+ SENT AUT HEBETASSENT, PELLERENT [UI] TAMEN HOSTEM, DEBELLA+ TUM IAM RATI PERUENTUMQUE AD EXTREMAM ACIEM, TUM CONSUL TRIARIIS "CONSURGITE NUNC" INQUIT, "INTEGRI ADUERSUS FESSOS, MEMORES PATRIAE PARENTUMQUE ET CONIUGUM AC LIBERORUM, MEMORES CONSULIS PRO UESTRA UICTORIA MORTE OCCUBANTIS". UBI TRIARII CONSURREXERUNT INTEGRI REFULGENTIBUS ARMIS, NOUA EX IMPROUISO EXORTA ACIES, RECEPTIS IN INTERUALLA ORDINUM ANTEPILANIS, CLAMORE SUBLATO PRINCIPIA *LATINORUM PERTURBANT HASTISQUE ORA FODIENTES PRIMO ROBORE UIRORUM CAESO PER ALIOS MANIPULOS UELUT INERMES PROPE INTACTI EUASERE TANTAQUE CAEDE PERRUPERE CUNEOS UT UIX QUARTAM PARTEM RELINQUERENT HOSTIUM. *SAMNITES QUOQUE SUB RADICIBUS MONTIS PROCUL INSTRUCTI PRAEBUERE TERROREM *LATINIS. CETERUM INTER OMNES CIUES SOCIOSQUE PRAECIPUA LAUS EIUS BELLI PENES CONSULES FUIT, QUORUM ALTER OMNES MINAS PERICU+ LAQUE AB DEIS SUPERIS INFERISQUE IN SE UNUM UERTIT, ALTER EA UIRTUTE EOQUE CONSILIO IN PROELIO FUIT UT FACILE CONUENERIT INTER *ROMANOS *LATINOSQUE, QUI EIUS PUGNAE MEMORIAM POSTERIS TRADIDERUNT, UTRIUS PARTIS *T. *MANLIUS DUX FUISSET, EIUS FUTURAM HAUD DUBIE FUISSE UICTORIAM. *LATINI EX FUGA SE *MINTURNAS CONTULERUNT. CASTRA SECUNDUM PROELIUM CAPTA MULTIQUE MORTALES IBI UIUI OPPRESSI, MAXIME *CAMPANI. *DECII CORPUS NE EO DIE INUENIRETUR, NOX QUAERENTES OPPRESSIT; POSTERO DIE INUENTUM INTER MAXIMUM HOSTIUM STRAGEM, COOPERTUM TELIS, FUNUSQUE EI PAR MORTI CELEBRANTE COLLEGA FACTUM EST. ILLUD ADICIENDUM UIDETUR LICERE CONSULI DICTATORIQUE ET PRAETORI, CUM LEGIONES HOSTIUM DEUOUEAT, NON UTIQUE SE SED QUEM UELIT EX LEGIONE *ROMANA SCRIPTA CIUEM DEUOUERE; SI IS HOMO QUI DEUOTUS EST MORITUR, PROBE FACTUM UIDERI; NI MORITUR, TUM SIGNUM SEPTEM PEDES ALTUM AUT MAIUS IN TERRAM DEFODI ET PIACULUM [HOSTIA] CAEDI; UBI ILLUD SIGNUM DEFOSSUM ERIT, EO MAGISTRATUM *ROMANUM ESCENDERE FAS NON ESSE. SIN AUTEM SESE DEUOUERE UOLET, SICUTI *DECIUS DEUOUIT, NI MORITUR, NEQUE SUUM NEQUE PUBLICUM DIUINUM PURE FACIET, SIUE HOSTIA SIUE QUO ALIO UOLET. QUI SESE DEUOUERIT, *UOLCANO ARMA SIUE CUI ALII DIUO UOUERE UOLET IUS EST. TELO, SUPER QUOD STANS CONSUL PRECATUS EST, HOSTEM POTIRI FAS NON EST; SI POTIATUR, *MARTI SUOUETAURILIBUS PIACULUM FIERI. HAEC, ETSI OMNIS DIUINI HUMANIQUE MORIS MEMORIA ABOLEUIT NOUA PEREGRINAQUE OMNIA PRISCIS AC PATRIIS PRAEFERENDO, HAUD AB RE DUXI UERBIS QUOQUE IPSIS, UT TRADITA NUNCUPATAQUE SUNT, REFERRE. *ROMANIS POST PROELIUM DEMUM FACTUM *SAMNITES UENISSE SUBSIDIO EXSPECTATO EUENTU PUGNAE APUD QUOSDAM AUCTORES INUENIO. *LATINIS QUOQUE AB *LAUINIO AUXILIUM, DUM DE+ LIBERANDO TERUNT TEMPUS, UICTIS DEMUM FERRI COEPTUM; ET, CUM IAM PORTIS PRIMA SIGNA ET PARS AGMINIS ESSET EGRESSA, NUNTIO ALLATO DE CLADE *LATINORUM CUM CONUERSIS SIGNIS RETRO IN URBEM REDIRETUR, PRAETOREM EORUM NOMINE *MILIONIUM DIXISSE FERUNT PRO PAULULA UIA MAGNAM MERCEDEM ESSE *ROMANIS SOLUENDAM. QUI *LATINORUM PUGNAE SUPERFUERANT, MULTIS ITINERIBUS DISSIPATI CUM SE IN UNUM CONGLOBASSENT, *UESCIA URBS EIS RECEPTACULUM FUIT. IBI IN CONCILIIS *NUMISIUS IMPERATOR EORUM, ADFIRMANDO COMMUNEM UERE *MARTEM BELLI UTRAMQUE ACIEM PARI CAEDE PROSTRAUISSE UICTORIAEQUE NOMEN TANTUM PENES *ROMANOS ESSE, CETERAM PRO UICTIS FORTUNAM ET ILLOS GERERE; FUNESTA DUO CONSULUM PRAETORIA, ALTERUM PARRI+ CIDIO FILII, ALTERUM CONSULIS DEUOTI CAEDE; TRUCIDATUM EXERCI+ TUM OMNEM, CAESOS HASTATOS PRINCIPESQUE, STRAGEM ET ANTE SIGNA ET POST SIGNA FACTAM; TRIARIOS POSTREMO REM RESTITUISSE. *LATINORUM ETSI PARITER ACCISAE COPIAE SINT, TAMEN SUPPLE+ MENTO UEL *LATIUM PROPIUS ESSE UEL *UOLSCOS QUAM *ROMAM; ITAQUE SI UIDEATUR EIS, SE EX *LATINIS ET EX *UOLSCIS POPULIS IUUENTUTE PROPERE EXCITA REDITURUM INFESTO EXERCITU *CAPUAM ESSE *ROMANOSQUE NIHIL TUM MINUS QUAM PROELIUM EXSPEC+ TANTES NECOPINATO ADUENTU PERCULSURUM. FALLACIBUS LITTERIS CIRCA *LATIUM NOMENQUE *UOLSCUM MISSIS, QUIA QUI NON INTER+ FUERANT PUGNAE AD CREDENDUM TEMERE FACILIORES ERANT, TUMULTUARIUS UNDIQUE EXERCITUS RAPTIM CONSCRIPTUS CONUENIT. HUIC AGMINI *TORQUATUS CONSUL AD *TRIFANUM- INTER *SINUESSAM *MINTURNASQUE IS LOCUS EST- OCCURRIT. PRIUSQUAM CASTRIS LOCUS CAPERETUR, SARCINIS UTRIMQUE IN ACERUUM CON+ IECTIS PUGNATUM DEBELLATUMQUE EST; ADEO ENIM ACCISAE RES SUNT UT CONSULI UICTOREM EXERCITUM AD DEPOPULANDOS AGROS EORUM DUCENTI DEDERENT SE OMNES *LATINI DEDITIONEMQUE EAM *CAMPANI SEQUERENTUR. *LATIUM *CAPUAQUE AGRO MULTATI. *LATINUS AGER *PRIUERNATI ADDITO AGRO ET *FALERNUS, QUI POPULI *CAMPANI FUERAT, USQUE AD *UOLTURNUM FLUMEN PLEBI *ROMANAE DIUIDITUR. BINA IN *LATINO IUGERA ITA UT DODRANTE EX *PRI+ UERNATI COMPLERENT DATA, TERNA IN *FALERNO QUADRANTIBUS ETIAM PRO LONGINQUITATE ADIECTIS. EXTRA POENAM FUERE *LATINORUM *LAURENTES *CAMPANORUMQUE EQUITES, QUIA NON DESCIUERANT; CUM *LAURENTIBUS RENOUARI FOEDUS IUSSUM RENOUATURQUE EX EO QUOTANNIS POST DIEM DECIMUM *LATINARUM. EQUITIBUS *CAMPANIS CIUITAS *ROMANA DATA, MONUMENTOQUE UT ESSET, AENEAM TABULAM IN AEDE *CASTORIS *ROMAE FIXERUNT. UECTIGAL QUOQUE EIS *CAMPANUS POPULOS IUSSUS PENDERE IN SINGULOS QUOTANNIS- FUERE AUTEM MILLE ET SEXCENTI- DENARIOS NUMMOS QUADRINGENOS QUINQUAGENOS. ITA BELLO GESTO, PRAE+ MIIS POENAQUE PRO CUIUSQUE MERITO PERSOLUTIS *T. *MANLIUS *ROMAM REDIIT; CUI UENIENTI SENIORES TANTUM OBUIAM EXISSE CONSTAT, IUUENTUTEM ET TUNC ET OMNI UITA DEINDE AUERSATAM EUM EXSECRATAMQUE. *ANTIATES IN AGRUM *OSTIENSEM *ARDEATEM *SOLONIUM INCUR+ SIONES FECERUNT. *MANLIUS CONSUL QUIA IPSE PER UALETUDINEM ID BELLUM EXSEQUI NEQUIERAT, DICTATOREM *L. *PAPIRIUM *CRAS+ SUM, QUI TUM FORTE ERAT PRAETOR, DIXIT; AB EO MAGISTER EQUITUM *L. *PAPIRIUS *CURSOR DICTUS. NIHIL MEMORABILE AD+ UERSUS *ANTIATES AB DICTATORE GESTUM EST, CUM ALIQUOT MENSES STATIUA IN AGRO *ANTIATI HABUISSET. ANNO INSIGNI UICTORIA DE TOT AC TAM POTENTIBUS POPULIS, AD HOC CONSULUM ALTERIUS NOBILI MORTE, ALTERIUS SICUT TRUCI ITA CLARO AD MEMORIAM IMPERIO, SUCCESSERE CONSULES *TI. *AEMILIUS *MAMERCINUS (*Q. ) *PUBLILIUS *PHILO, NEQUE IN SIMILEM MATERIAM RERUM, ET IPSI AUT SUARUM RERUM AUT PARTIUM IN RE PUBLICA MAGIS QUAM PATRIAE MEMORES. *LATINOS OB IRAM AGRI AMISSI REBELLANTES IN CAMPIS *FENECTANIS FUDERUNT CASTRISQUE EXUE+ RUNT. IBI *PUBLILIO, CUIUS DUCTU AUSPICIOQUE RES GESTAE ERANT, IN DEDITIONEM ACCIPIENTE *LATINOS POPULOS, QUORUM IBI IUUENTUS CAESA ERAT, *AEMILIUS AD *PEDUM EXERCITUM DUXIT. *PEDANOS TUEBATUR *TIBURS *PRAENESTINUS *UELITERNUSQUE POPU+ LUS; UENERANT ET AB *LANUUIO *ANTIOQUE AUXILIA. UBI CUM PROELIIS QUIDEM SUPERIOR *ROMANUS ESSET, AD URBEM IPSAM *PEDUM CASTRAQUE SOCIORUM POPULORUM, QUAE URBI ADIUNCTA ERANT, INTEGER LABOR RESTARET, BELLO INFECTO REPENTE OMISSO CONSUL, QUIA COLLEGAE DECRETUM TRIUMPHUM AUDIUIT, IPSE QUOQUE TRIUMPHI ANTE UICTORIAM FLAGITATOR *ROMAM REDIIT. QUA CUPIDITATE OFFENSIS PATRIBUS NEGANTIBUSQUE NISI *PEDO CAPTO AUT DEDITO TRIUMPHUM, HINC ALIENATUS AB SENATU *AEMILIUS SEDITIOSIS TRIBUNATIBUS SIMILEM DEINDE CONSULATUM GESSIT. NAM NEQUE, QUOAD FUIT CONSUL, CRIMINARI APUD POPULUM PATRES DESTITIT, COLLEGA HAUDQUAQUAM ADUERSANTE QUIA ET IPSE DE PLEBE ERAT- MATERIAM AUTEM PRAEBEBAT CRIMINIBUS AGER IN *LATINO *FALERNOQUE AGRO MALIGNE PLEBEI DIUISUS- ET POSTQUAM SENATUS FINIRE IMPERIUM CONSULIBUS CUPIENS DICTATOREM ADUERSUS REBELLANTES *LATINOS DICI IUSSIT, *AEMILIUS, [TUM] CUIUS FASCES ERANT, COLLEGAM DICTATOREM DIXIT; AB EO MAGISTER EQUITUM *IUNIUS *BRUTUS DICTUS. DICTATURA POPULARIS ET ORATIONIBUS IN PATRES CRIMINOSIS FUIT, ET QUOD TRES LEGES SECUNDISSIMAS PLEBEI, ADUERSAS NOBILITATI TULIT: UNAM, UT PLEBI SCITA OMNES *QUIRITES TENERENT; ALTERAM, UT LEGUM QUAE COMITIIS CENTURIATIS FERRENTUR ANTE INITUM SUF+ FRAGIUM PATRES AUCTORES FIERENT; TERTIAM, UT ALTER UTIQUE EX PLEBE- CUM EO UENTUM SIT UT UTRUMQUE PLEBEIUM FIERI LICERET- CENSOR CREARETUR. PLUS EO ANNO DOMI ACCEPTUM CLADIS AB CONSULIBUS AC DICTATORE QUAM EX UICTORIA EORUM BELLICISQUE REBUS FORIS AUCTUM IMPERIUM PATRES CREDEBANT. ANNO INSEQUENTI, *L. *FURIO *CAMILLO *C. *MAENIO CONSULIBUS, QUO INSIGNITIUS OMISSA RES *AEMILIO, SUPERIORIS ANNI CONSULI, EXPROBRARETUR, *PEDUM ARMIS UIRISQUE ET OMNI UI EXPUGNAN+ DUM AC DELENDUM SENATUS FREMIT COACTIQUE NOUI CONSULES OMNIBUS EAM REM PRAEUERTI PROFICISCUNTUR. IAM *LATIO IS STATUS ERAT RERUM UT NEQUE BELLUM NEQUE PACEM PATI POSSENT; AD BELLUM OPES DEERANT; PACEM OB AGRI ADEMPTI DOLOREM ASPERNABANTUR. MEDIIS CONSILIIS STANDUM UIDEBATUR UT OPPIDIS SE TENERENT- NE LACESSITUS *ROMANUS CAUSAM BELLI HABERET- ET, SI CUIUS OPPIDI OBSIDIO NUNTIATA ESSET, UNDIQUE EX OMNIBUS POPULIS AUXILIUM OBSESSIS FERRETUR. NEQUE TAMEN NISI ADMODUM A PAUCIS POPULIS *PEDANI ADIUTI SUNT. *TIBURTES *PRAENESTINIQUE, QUORUM AGER PROPIOR ERAT, *PEDUM PERUENERE; *ARICINOS *LANUUINOSQUE ET *UELITERNOS *ANTIATIBUS *UOLSCIS SE CONIUNGENTES AD *ASTURAE FLUMEN *MAENIUS IMPROUISO ADORTUS FUDIT. *CAMILLUS AD *PEDUM CUM *TIBURTIBUS, MAXIME UALIDO EXERCITU, MAIORE MOLE QUAMQUAM AEQUE PROSPERO EUENTU PUGNAT. TUMULTUM MAXIME REPENTINA INTER PROELIUM ERUP+ TIO OPPIDANORUM FECIT; IN QUOS PARTE EXERCITUS CONUERSA *CAMILLUS NON COMPULIT SOLUM EOS INTRA MOENIA SED EODEM ETIAM DIE, CUM IPSOS AUXILIAQUE EORUM PERCULISSET, OPPIDUM SCALIS CEPIT. PLACUIT INDE IAM MAIORE CONATU ANIMOQUE AB UNIUS EXPUGNATIONE URBIS AD PERDOMANDUM *LATIUM UICTOREM CIRCUMDUCERE EXERCITUM; NEC QUIEUERE ANTEQUAM EXPUG+ NANDO AUT IN DEDITIONEM ACCIPIENDO SINGULAS URBES *LATIUM OMNE SUBEGERE. PRAESIDIIS INDE DISPOSITIS PER RECEPTA OPPIDA *ROMAM AD DESTINATUM OMNIUM CONSENSU TRIUMPHUM DECESSERE. ADDITUS TRIUMPHO HONOS UT STATUAE EQUESTRES EIS, RARA ILLA AETATE RES, IN FORO PONERENTUR. PRIUSQUAM COMITIIS IN INSEQUENTEM ANNUM CONSULES ROGA+ RENT, *CAMILLUS DE *LATINIS POPULIS AD SENATUM RETTULIT ATQUE ITA DISSERUIT: "PATRES CONSCRIPTI, QUOD BELLO ARMISQUE IN *LATIO AGENDUM FUIT, ID IAM DEUM BENIGNITATE AC UIRTUTE MILITUM AD FINEM UENIT. CAESI AD *PEDUM *ASTURAMQUE SUNT EXERCITUS HOSTIUM; OPPIDA *LATINA OMNIA ET *ANTIUM EX *UOLSCIS AUT UI CAPTA AUT RECEPTA IN DEDITIONEM PRAESIDIIS TENENTUR UESTRIS. RELIQUA CONSULTATIO EST, QUONIAM REBEL+ LANDO SAEPIUS NOS SOLLICITANT, QUONAM MODO PERPETUA PACE QUIETOS OBTINEAMUS. DI IMMORTALES ITA UOS POTENTES HUIUS CONSILII FECERUNT UT, SIT *LATIUM DEINDE AN NON SIT, IN UESTRA MANU POSUERINT; ITAQUE PACEM UOBIS, QUOD AD *LATINOS ATTINET, PARARE IN PERPETUUM UEL SAEUIENDO UEL IGNOSCENDO POTESTIS. UOLTIS CRUDELITER CONSULERE IN DEDITOS UICTOSQUE? LICET DELERE OMNE *LATIUM, UASTAS INDE SOLITUDINES FACERE, UNDE SOCIALI EGREGIO EXERCITU PER MULTA BELLA MAGNAQUE SAEPE USI ESTIS. UOLTIS EXEMPLO MAIORUM AUGERE REM *ROMANAM UICTOS IN CIUITATEM ACCIPIENDO? MATERIA CRESCENDI PER SUMMAM GLORIAM SUPPEDITAT. CERTE ID FIRMISSIMUM LONGE IMPERIUM EST QUO OBOEDIENTES GAUDENT. SED MATURATO OPUS EST QUIDQUID STATUERE PLACET; TOT POPULOS INTER SPEM METUM+ QUE SUSPENSOS ANIMI HABETIS; ET UESTRAM ITAQUE DE EIS CURAM QUAM PRIMUM ABSOLUI ET ILLORUM ANIMOS, DUM EXSPEC+ TATIONE STUPENT, SEU POENA SEU BENEFICIO PRAEOCCUPARI OPOR+ TET. NOSTRUM FUIT EFFICERE UT OMNIUM RERUM UOBIS AD CONSULENDUM POTESTAS ESSET; UESTRUM EST DECERNERE QUOD OPTIMUM UOBIS REIQUE PUBLICAE SIT." PRINCIPES SENATUS RELATIONEM CONSULIS DE SUMMA RERUM LAUDARE SED, CUM ALIORUM CAUSA ALIA ESSET, ITA EXPEDIRI POSSE CONSILIUM DICERE, (SI), UT PRO MERITO CUIUSQUE STATUERETUR, [SI] DE SINGULIS NOMINATIM REFERRENT POPULIS. RELATUM IGITUR DE SINGULIS DECRETUMQUE. *LANUUINIS CIUITAS DATA SACRAQUE SUA REDDITA, CUM EO UT AEDES LUCUSQUE *SOSPITAE *IUNONIS COMMUNIS *LANUUINIS MUNICIPIBUS CUM POPULO *ROMANO ESSET. *ARICINI *NOMENTANIQUE ET *PEDANI EODEM IURE QUO *LANUUINI IN CIUITATEM ACCEPTI. *TUSCULANIS SERUATA CIUITAS QUAM HABEBANT CRIMENQUE REBELLIONIS A PUBLICA FRAUDE IN PAUCOS AUCTORES UERSUM. IN *UELITERNOS, UETERES CIUES *RO+ MANOS, QUOD TOTIENS REBELLASSENT, GRAUITER SAEUITUM: ET MURI DEIECTI ET SENATUS INDE ABDUCTUS IUSSIQUE TRANS *TIBERIM HA+ BITARE, UT EIUS QUI CIS *TIBERIM DEPREHENSUS ESSET USQUE AD MILLE PONDO ASSIUM CLARIGATIO ESSET NEC PRIUSQUAM AERE PERSOLUTO IS QUI CEPISSET EXTRA UINCULA CAPTUM HABERET. IN AGRUM SENATORUM COLONI MISSI, QUIBUS ADSCRIPTIS SPECIEM ANTIQUAE FREQUENTIAE *UELITRAE RECEPERUNT. ET *ANTIUM NOUA COLONIA MISSA, CUM EO UT *ANTIATIBUS PERMITTERETUR, SI ET IPSI ADSCRIBI COLONI UELLENT; NAUES INDE LONGAE ABACTAE INTERDIC+ TUMQUE MARI *ANTIATI POPULO EST ET CIUITAS DATA. *TIBURTES *PRAENESTINIQUE AGRO MULTATI NEQUE OB RECENS TANTUM REBEL+ LIONIS COMMUNE CUM ALIIS *LATINIS CRIMEN SED QUOD TAEDIO IMPERII *ROMANI CUM *GALLIS, GENTE EFFERATA, ARMA QUONDAM CONSOCIASSENT. CETERIS *LATINIS POPULIS CONUBIA COMMER+ CIAQUE ET CONCILIA INTER SE ADEMERUNT. *CAMPANIS EQUITUM HONORIS CAUSA, QUIA CUM *LATINIS REBELLARE NOLUISSENT, *FUN+ DANISQUE ET *FORMIANIS, QUOD PER FINES EORUM TUTA PACATA+ QUE SEMPER FUISSET UIA, CIUITAS SINE SUFFRAGIO DATA. *CUMANOS *SUESSULANOSQUE EIUSDEM IURIS CONDICIONISQUE CUIUS *CAPUAM ESSE PLACUIT. NAUES *ANTIATIUM PARTIM IN NAUALIA *ROMAE SUBDUCTAE, PARTIM INCENSAE, ROSTRISQUE EARUM SUGGESTUM IN FORO EXSTRUCTUM ADORNARI PLACUIT, *ROSTRAQUE ID TEMPLUM APPELLATUM. *C. *SULPICIO *LONGO *P. *AELIO *PAETO CONSULIBUS, CUM OMNIA NON OPES MAGIS *ROMANAE QUAM BENEFICIIS PARTA GRATIA BONA PACE OBTINERET, INTER *SIDICINOS *AURUNCOSQUE BELLUM ORTUM. *AURUNCI, *T. *MANLIO CONSULE IN DEDITIONEM ACCEPTI, NIHIL DEINDE MOUERANT; EO PETENDI AUXILII AB *ROMANIS CAUSA IUSTIOR FUIT. SED PRIUSQUAM CONSULES AB URBE- IUSSERAT ENIM SENATUS DEFENDI *AURUNCOS- EXERCITUM EDUCERENT, FAMA ADFERTUR *AURUNCOS METU OPPIDUM DESERUISSE PROFUGOSQUE CUM CONIUGIBUS AC LIBERIS *SUESSAM COMMUNISSE, QUAE NUNC *AURUNCA APPELLATUR, MOENIA ANTIQUA EORUM URBEMQUE AB *SIDICINIS DELETAM. OB EA INFENSUS CONSULIBUS SENATUS, QUORUM CUNCTATIONE PRODITI SOCII ESSENT, DICTATOREM DICI IUSSIT. DICTUS *C. *CLAUDIUS *INREGILLENSIS MAGISTRUM EQUITUM *C. *CLAUDIUM *HORTATOREM DIXIT. RELIGIO INDE INIECTA DE DICTATORE ET, CUM AUGURES UITIO CREATUM UIDERI DIXISSENT, DICTATOR MAGISTERQUE EQUITUM SE MAGISTRATU ABDICARUNT. EO ANNO *MINUCIA *UESTALIS, SUSPECTA PRIMO PROPTER MUN+ DIOREM IUSTO CULTUM, INSIMULATA DEINDE APUD PONTIFICES AB INDICE SERUO, CUM DECRETO EORUM IUSSA ESSET SACRIS ABSTINERE FAMILIAMQUE IN POTESTATE HABERE, FACTO IUDICIO UIUA SUB TERRAM AD PORTAM *COLLINAM DEXTRA UIAM STRATAM DEFOSSA *SCELERATO CAMPO; CREDO AB INCESTO ID EI LOCO NOMEN FACTUM. EODEM ANNO *Q. *PUBLILIUS *PHILO PRAETOR PRIMUM DE PLEBE ADUERSANTE *SULPICIO CONSULE, QUI NEGABAT RATIONEM EIUS SE HABITURUM, EST FACTUS SENATU, CUM IN SUMMIS IMPERIIS ID NON OBTINUISSET, MINUS IN PRAETURA TENDENTE. INSEQUENS ANNUS, *L. *PAPIRIO *CRASSO *K. *DUILLIO CONSULI+ BUS, *AUSONUM MAGIS NOUO QUAM MAGNO BELLO FUIT INSIGNIS. EA GENS *CALES URBEM INCOLEBAT; *SIDICINIS FINITIMIS ARMA CONIUNXERAT; UNOQUE PROELIO HAUD SANE MEMORABILI DUORUM POPULORUM EXERCITUS FUSUS, PROPINQUITATE URBIUM ET AD FUGAM PRONIOR ET IN FUGA IPSA TUTIOR FUIT. NEC TAMEN OMISSA EIUS BELLI CURA PATRIBUS, QUIA TOTIENS IAM *SIDICINI AUT IPSI MOUERANT BELLUM AUT MOUENTIBUS AUXILIUM TULERANT AUT CAUSA ARMORUM FUERANT. ITAQUE OMNI OPE ADNISI SUNT, UT MAXIMUM EA TEMPESTATE IMPERATOREM *M. *UALERIUM *CORUUM CONSULEM QUARTUM FACERENT; COLLEGA ADDITUS *CORUO *M. *ATILIUS *REGULUS; ET NE FORTE CASU ERRARETUR, PETITUM AB CONSULIBUS UT EXTRA SORTEM *CORUI EA PROUINCIA ESSET. EXERCITU UICTORE A SUPERIO+ RIBUS CONSULIBUS ACCEPTO AD *CALES, UNDE BELLUM ORTUM ERAT, PROFECTUS, CUM HOSTES AB SUPERIORIS ETIAM CERTAMINIS ME+ MORIA PAUIDOS CLAMORE ATQUE IMPETU PRIMO FUDISSET, MOENIA IPSA OPPUGNARE EST ADGRESSUS. ET MILITUM QUIDEM IS ERAT ARDOR UT IAM INDE CUM SCALIS SUCCEDERE AD MUROS UELLENT EUASUROSQUE CONTENDERENT; *CORUUS, QUIA ID ARDUUM FACTU ERAT, LABORE MILITUM POTIUS QUAM PERICULO PERAGERE INCEPTUM UOLUIT. ITAQUE AGGEREM ET UINEAS EGIT TURRESQUE MURO ADMOUIT, QUARUM USUM FORTE OBLATA OPPORTUNITAS PRAEUERTIT. NAMQUE *M. *FABIUS, CAPTIUUS *ROMANUS, CUM PER NEGLEGEN+ TIAM CUSTODUM FESTO DIE UINCULIS RUPTIS PER MURUM INTER OPERA *ROMANORUM, RELIGATA AD PINNAM MURI RESTE SUSPENSUS, MANIBUS SE DEMISISSET, PERPULIT IMPERATOREM UT UINO EPU+ LISQUE SOPITOS HOSTES ADGREDERETUR; NEC MAIORE CERTAMINE CAPTI CUM URBE *AUSONES SUNT QUAM ACIE FUSI ERANT. PRAEDA CAPTA INGENS EST PRAESIDIOQUE IMPOSITO *CALIBUS REDUCTAE *ROMAM LEGIONES. CONSUL EX SENATUS CONSULTO TRIUMPHAUIT ET, NE *ATILIUS EXPERS GLORIAE ESSET, IUSSI AMBO CONSULES ADUERSUS *SIDICINOS DUCERE EXERCITUM. DICTATOREM ANTE EX SENATUS CONSULTO COMITIORUM HABENDORUM CAUSA DIXERUNT *L. *AEMILIUM *MAMERCINUM; IS MAGISTRUM EQUITUM *Q. *PUB+ LILIUM *PHILONEM DIXIT. DICTATORE COMITIA HABENTE CONSULES CREATI SUNT *T. *UETURIUS *SP. *POSTUMIUS. (EI) ETSI BELLI PARS CUM *SIDICINIS RESTABAT, TAMEN, UT BENEFICIO PRAEUENI+ RENT DESIDERIUM PLEBIS, DE COLONIA DEDUCENDA *CALES RETTU+ LERUNT; FACTOQUE SENATUS CONSULTO UT DUO MILIA QUINGENTI HOMINES EO SCRIBERENTUR, TRES UIROS COLONIAE DEDUCENDAE AGROQUE DIUIDUNDO CREAUERUNT *K. *DUILLIUM *T. *QUINCTIUM *M. *FABIUM. NOUI DEINDE CONSULES A UETERIBUS EXERCITU ACCEPTO IN+ GRESSI HOSTIUM FINES POPULANDO USQUE AD MOENIA ATQUE URBEM PERUENERUNT. IBI QUIA INGENTI EXERCITU COMPARATO *SIDICINI ET IPSI PRO EXTREMA SPE DIMICATURI ENIXE UIDEBANTUR ET *SAMNIUM FAMA ERAT CONCIRI AD BELLUM, DICTATOR AB CON+ SULIBUS EX AUCTORITATE SENATUS DICTUS *P. *CORNELIUS *RUFINUS, MAGISTER EQUITUM *M. *ANTONIUS. RELIGIO DEINDE INCESSIT UITIO EOS CREATOS MAGISTRATUQUE SE ABDICAUERUNT; ET QUIA PESTILENTIA INSECUTA EST, UELUT OMNIBUS EO UITIO CONTACTIS AUSPICIIS RES AD INTERREGNUM REDIIT. AB INTERREGNO INITO PER QUINTUM DEMUM INTERREGEM, *M. *UALERIUM *CORUUM, CREATI CONSULES *A. *CORNELIUS ITERUM ET *CN. *DOMITIUS. TRANQUILLIS REBUS FAMA *GALLICI BELLI PRO TUMULTU UALUIT UT DICTATOREM DICI PLACERET; DICTUS *M. *PA+ PIRIUS *CRASSUS ET MAGISTER EQUITUM *P. *UALERIUS *PUBLICOLA. A QUIBUS CUM DILECTUS INTENTIUS QUAM ADUERSUS FINITIMA BELLA HABERETUR, EXPLORATORES MISSI ATTULERUNT QUIETA OMNIA APUD *GALLOS ESSE. *SAMNIUM QUOQUE IAM ALTERUM ANNUM TURBARI NOUIS CONSILIIS SUSPECTUM ERAT; EO EX AGRO *SIDI+ CINO EXERCITUS *ROMANUS NON DEDUCTUS. CETERUM *SAMNITES BELLUM *ALEXANDRI *EPIRENSIS IN *LUCANOS TRAXIT; QUI DUO PO+ PULI ADUERSUS REGEM ESCENSIONEM A *PAESTO FACIENTEM SIG+ NIS CONLATIS PUGNAUERUNT. EO CERTAMINE SUPERIOR *ALEXAN+ DER- INCERTUM QUA FIDE CULTURUS, SI PERINDE CETERA PROCES+ SISSENT- PACEM CUM *ROMANIS FECIT. EODEM ANNO CENSUS ACTUS NOUIQUE CIUES CENSI. TRIBUS PROPTER EOS ADDITAE *MAECIA ET *SCAPTIA; CENSORES ADDIDERUNT *Q. *PUBLILIUS *PHILO *SP. *POSTUMIUS. *ROMANI FACTI *ACERRANI LEGE AB *L. *PAPIRIO PRAETORE LATA, QUA CIUITAS SINE SUFFRAGIO DATA. HAEC EO ANNO DOMI MILITIAEQUE GESTA. FOEDUS INSEQUENS ANNUS SEU INTEMPERIE CAELI SEU HUMANA FRAUDE FUIT, *M. *CLAUDIO *MARCELLO *C. *UALERIO CONSULIBUS.- *FLACCUM *POTITUMQUE UARIE IN ANNALIBUS COGNOMEN CONSULIS INUENIO; CETERUM IN EO PARUI REFERT QUID UERI SIT-. ILLUD PERUELIM- NEC OMNES AUCTORES SUNT- PRODITUM FALSO ESSE UENENIS ABSUMPTOS QUORUM MORS INFAMEM ANNUM PESTILENTIA FECERIT; SICUT PRODITUR TAMEN RES, NE CUI AUCTORUM FIDEM ABROGAUERIM, EXPONENDA EST. CUM PRIMORES CIUITATIS SIMI+ LIBUS MORBIS EODEMQUE FERME OMNES EUENTU MORERENTUR, ANCILLA QUAEDAM AD *Q. *FABIUM *MAXIMUM AEDILEM CURULEM INDICATURAM SE CAUSAM PUBLICAE PESTIS PROFESSA EST, SI AB EO FIDES SIBI DATA ESSET HAUD FUTURUM NOXAE INDICIUM. *FABIUS CONFESTIM REM AD CONSULES, CONSULES AD SENATUM REFERUNT CONSENSUSQUE ORDINIS FIDES INDICI DATA. TUM PATEFACTUM MULIEBRI FRAUDE CIUITATEM PREMI MATRONASQUE EA UENENA COQUERE ET, SI SEQUI EXTEMPLO UELINT, MANIFESTO DEPREHENDI POSSE. SECUTI INDICEM ET COQUENTES QUASDAM MEDICAMENTA ET RECONDITA ALIA INUENERUNT; QUIBUS IN FORUM DELATIS ET AD UIGINTI MATRONIS, APUD QUAS DEPREHENSA ERANT, PER UIATOREM ACCITIS DUAE EX EIS, *CORNELIA AC *SERGIA, PATRICIAE UTRAQUE GENTIS, CUM EA MEDICAMENTA SALUBRIA ESSE CONTENDERENT, AB CONFUTANTE INDICE BIBERE IUSSAE UT SE FALSUM COMMENTAM ARGUERENT, SPATIO AD CONLOQUENDUM SUMPTO, CUM SUBMOTO POPULO [IN CONSPECTU OMNIUM] REM AD CETERAS RETTULISSENT, HAUD ABNUENTIBUS ET ILLIS BIBERE, EPOTO (IN CONSPECTU OM+ NIUM) MEDICAMENTO SUAMET IPSAE FRAUDE OMNES INTERIERUNT. COMPREHENSAE EXTEMPLO EARUM COMITES MAGNUM NUMERUM MATRONARUM INDICAUERUNT; EX QUIBUS AD CENTUM SEPTUAGINTA DAMNATAE; NEQUE DE UENEFICIIS ANTE EAM DIEM *ROMAE QUAESITUM EST. PRODIGII EA RES LOCO HABITA CAPTISQUE MAGIS MENTIBUS QUAM CONSCELERATIS SIMILIS UISA; ITAQUE MEMORIA EX ANNALIBUS REPETITA IN SECESSIONIBUS QUONDAM PLEBIS CLAUUM AB DICTATORE FIXUM ALIENATAS[QUE] DISCORDIA MENTES HOMINUM EO PIACULO COMPOTES SUI FECISSE, DICTATOREM CLAUI FIGENDI CAUSA CREARI PLACUIT. CREATUS *CN. *QUINCTILIUS MAGISTRUM EQUITUM *L. *UALERIUM DIXIT, QUI FIXO CLAUO MAGISTRATU SE ABDICAUERUNT. CREATI CONSULES *L. *PAPIRIUS *CRASSUS ITERUM *L. *PLAUTIUS *UENOX; CUIUS PRINCIPIO ANNI LEGATI EX *UOLSCIS *FABRATERNI ET *LUCANI *ROMAM UENERUNT, ORANTES UT IN FIDEM RECIPERENTUR: SI A *SAMNITIUM ARMIS DEFENSI ESSENT, SE SUB IMPERIO POPULI *ROMANI FIDELITER ATQUE OBOEDIENTER FUTUROS. MISSI TUM AB SENATU LEGATI DENUNTIATUMQUE *SAMNITIBUS, UT EORUM POPU+ LORUM FINIBUS UIM ABSTINERENT; UALUITQUE EA LEGATIO, NON TAM QUIA PACEM UOLEBANT *SAMNITES QUAM QUIA NONDUM PARATI ERANT AD BELLUM. EODEM ANNO *PRIUERNAS BELLUM INITUM, CUIUS SOCII *FUN+ DANI, DUX ETIAM FUIT *FUNDANUS, *UITRUUIUS *UACCUS, UIR NON DOMI SOLUM SED ETIAM *ROMAE CLARUS; AEDES FUERE IN *PALATIO EIUS, QUA *UACCI PRATA DIRUTO AEDIFICIO PUBLICATOQUE SOLO APPELLATA. ADUERSUS HUNC UASTANTEM EFFUSE *SETINUM *NOR+ BANUMQUE ET *CORANUM AGRUM *L. *PAPIRIUS PROFECTUS HAUD PROCUL CASTRIS EIUS CONSEDIT. *UITRUUIO NEC UT UALLO SE TENERET ADUERSUS UALIDIOREM HOSTEM SANA CONSTARE MENS, NEC UT LONGIUS A CASTRIS DIMICARET ANIMUS SUPPETERE; UIX TOTA EXTRA PORTAM CASTRORUM EXPLICATA ACIE, FUGAM MAGIS RETRO QUAM PROELIUM AUT HOSTEM SPECTANTE MILITE, SINE CON+ SILIO, SINE AUDACIA DEPUGNAT. UT ET LEUI MOMENTO NEC AMBIGUE EST UICTUS, ITA BREUITATE IPSA LOCI FACILIQUE RECEPTU IN TAM PROPINQUA CASTRA HAUD AEGRE MILITEM A MULTA CAEDE EST TUTATUS; NEC FERE QUISQUAM IN IPSO CERTAMINE, PAUCI IN TURBA FUGAE EXTREMAE, CUM IN CASTRA RUERENT, CAESI; PRIMIS+ QUE TENEBRIS *PRIUERNUM INDE PETITUM AGMINE TREPIDO, UT MURIS POTIUS QUAM UALLO SESE TUTARENTUR. A *PRIUERNO *PLAUTIUS ALTER CONSUL PERUASTATIS PASSIM AGRIS PRAEDAQUE ABACTA IN AGRUM *FUNDANUM EXERCITUM INDUCIT. INGREDIENTI FINES SENATUS *FUNDANORUM OCCURRIT; NEGANT SE PRO *UITRUUIO SECTAMQUE EIUS SECUTIS PRECATUM UENISSE SED PRO *FUNDANO POPULO; QUEM EXTRA CULPAM BELLI ESSE IPSUM *UITRUUIUM IUDICASSE, CUM RECEPTACULUM FUGAE *PRIUERNUM HABUERIT NON PATRIAM [*FUNDANOS]. *PRIUERNI IGITUR HOSTES PO+ PULI *ROMANI QUAERENDOS PERSEQUENDOSQUE ESSE, QUI SIMUL A *FUNDANIS AC *ROMANIS UTRIUSQUE PATRIAE IMMEMORES DEFECE+ RINT: *FUNDIS PACEM ESSE ET ANIMOS *ROMANOS ET GRATAM ME+ MORIAM ACCEPTAE CIUITATIS. ORARE SE CONSULEM UT BELLUM AB INNOXIO POPULO ABSTINEAT; AGROS, URBEM, CORPORA IPSORUM CON+ IUGUMQUE AC LIBERORUM SUORUM IN POTESTATE POPULI *ROMANI ESSE FUTURAQUE. CONLAUDATIS *FUNDANIS CONSUL LITTERISQUE *ROMAM MISSIS IN OFFICIO *FUNDANOS ESSE AD *PRIUERNUM FLEXIT ITER. PRIUS ANIMADUERSUM IN EOS QUI CAPITA CONIURATIONIS FUERANT A CONSULE SCRIBIT *CLAUDIUS: AD TRECENTOS QUINQUAGINTA EX CONIURATIS UINCTOS *ROMAM MISSOS EAMQUE DEDITIONEM AB SENATU NON ACCEPTAM, QUOD EGENTIUM ATQUE HUMILIUM POENA DEFUNGI UELLE *FUNDANUM POPULUM CENSUERINT. *PRIUERNUM DUOBUS CONSULARIBUS EXERCITIBUS CUM OBSIDERETUR, ALTER CONSUL COMITIORUM CAUSA *ROMAM REUOCATUS. CARCERES EO ANNO IN CIRCO PRIMUM STATUTI. NONDUM PERFUNCTOS CURA *PRIUERNATIS BELLI TUMULTUS *GAL+ LICI FAMA ATROX INUASIT, HAUD FERME UNQUAM NEGLECTA PATRI+ BUS. EXTEMPLO IGITUR CONSULES NOUI, *L. *AEMILIUS *MAMER+ CINUS ET *C. *PLAUTIUS, EO IPSO DIE, *KALENDIS *QUINCTILIBUS, QUO MAGISTRATUM INIERUNT, COMPARARE INTER SE PROUINCIAS IUSSI, *MAMERCINUS, CUI *GALLICUM BELLUM EUENERAT, SCRIBERE EXERCI+ TUM SINE ULLA UACATIONIS UENIA; QUIN OPIFICUM QUOQUE UOLGUS ET SELLULARII, MINIME MILITIAE IDONEUM GENUS, EXCITI DICUNTUR; *UEIOSQUE INGENS EXERCITUS CONTRACTUS, UT INDE OBUIAM *GALLIS IRETUR; LONGIUS DISCEDI, NE ALIO ITINERE HOSTIS FALLERET AD URBEM INCEDENS, NON PLACUIT. PAUCOS DEINDE POST DIES SATIS EXPLORATA TEMPORIS EIUS QUIETE A *GALLIS *PRIUERNUM OMNIS CONUERSA UIS. DUPLEX INDE FAMA EST: ALII UI CAPTAM URBEM *UITRUUIUMQUE UIUUM IN POTESTATEM UENISSE: ALII PRIUSQUAM ULTIMA ADHI+ BERETUR UIS, IPSOS SE IN DEDITIONEM CONSULI CADUCEUM PRAE+ FERENTES PERMISISSE AUCTORES SUNT *UITRUUIUMQUE AB SUIS TRADITUM. SENATUS DE *UITRUUIO *PRIUERNATIBUSQUE CONSULTUS CONSULEM *PLAUTIUM DIRUTIS *PRIUERNI MURIS PRAESIDIOQUE UALIDO IMPOSITO AD TRIUMPHUM ACCERSIT: *UITRUUIUM IN CARCERE ADSERUARI IUSSIT QUOAD CONSUL REDISSET, TUM UERBERATUM NECARI: AEDES EIUS, QUAE ESSENT IN *PALATIO, DIRUENDAS, BONA *SEMONI *SANGO CENSUERUNT CONSECRANDA. QUODQUE AERIS EX EIS REDACTUM EST, EX EO AENEI ORBES FACTI POSITI IN SACELLO *SANGUS ADUERSUS AEDEM *QUIRINI. DE SENATU *PRIUERNATE ITA DECRETUM, UT QUI SENATOR *PRIUERNI POST DEFECTIONEM AB *ROMANIS MAN+ SISSET TRANS *TIBERIM LEGE EADEM QUA *UELITERNI HABITARET. HIS ITA DECRETIS USQUE AD TRIUMPHUM *PLAUTI SILENTIUM DE *PRIUERNATIBUS FUIT; POST TRIUMPHUM CONSUL NECATO *UITRUUIO SOCIISQUE EIUS NOXAE APUD SATIATOS IAM SUPPLICIIS NOCENTIUM TUTAM MENTIONEM DE *PRIUERNATIBUS RATUS, "QUONIAM AUCTORES DEFECTIONIS" INQUIT, "MERITAS POENAS ET AB DIS IMMORTALIBUS ET A UOBIS HABENT, PATRES CONSCRIPTI, QUID PLACET DE INNOXIA MULTITUDINE FIERI? EQUIDEM, ETSI MEAE PARTES EXQUIRENDAE MAGIS SENTENTIAE QUAM DANDAE SUNT, TAMEN, CUM UIDEAM *PRIUERNATES UICINOS *SAMNITIBUS ESSE, UNDE NUNC NOBIS INCER+ TISSIMA PAX EST, QUAM MINIMUM IRARUM INTER NOS ILLOSQUE RELINQUI UELIM". CUM IPSA PER SE RES ANCEPS ESSET, PROUT CUIUSQUE INGENIUM ERAT ATROCIUS MITIUSUE SUADENTIBUS, TUM INCERTIORA OMNIA UNUS EX *PRIUERNATIBUS LEGATIS FECIT, MAGIS CONDICIONIS IN QUA NATUS ESSET QUAM PRAESENTIS NECESSITATIS MEMOR; QUI INTER+ ROGATUS A QUODAM TRISTIORIS SENTENTIAE AUCTORE QUAM POENAM MERITOS *PRIUERNATES CENSERET, "EAM" INQUIT "QUAM MERENTUR QUI SE LIBERTATE DIGNOS CENSENT". CUIUS CUM FEROCI RESPONSO INFESTIORES FACTOS UIDERET CONSUL EOS QUI ANTE *PRIUERNATIUM CAUSAM IMPUGNABANT, UT IPSE BENIGNA INTERROGATIONE MITIUS RESPONSUM ELICERET, "QUID SI POENAM" INQUIT, "REMITTIMUS UOBIS, QUALEM NOS PACEM UOBISCUM HABITUROS SPEREMUS?" "SI BONAM DEDERITIS," INQUIT "ET FIDAM ET PERPETUAM; SI MALAM, HAUD DIUTURNAM. " TUM UERO MINARI NEC ID AMBIGUE *PRIUERNATEM QUIDAM ET ILLIS UOCIBUS AD REBELLANDUM INCITARI PACATOS POPULOS; PARS MELIOR SENATUS AD MOLLIORA RESPONSA TRAHERE ET DICERE UIRI ET LIBERI UOCEM AUDITAM: AN CREDI POSSE ULLUM POPULUM AUT HOMINEM DENIQUE IN EA CONDICIONE, CUIUS EUM PAENITEAT, DIUTIUS QUAM NECESSE SIT MANSURUM? IBI PACEM ESSE FIDAM UBI UOLUNTARII PACATI SINT, NEQUE EO LOCO UBI SERUITUTEM ESSE UELINT FIDEM SPERANDAM ESSE. IN HANC SENTENTIAM MAXIME CONSUL IPSE INCLINAUIT ANIMOS, IDENTIDEM AD PRINCIPES SENTENTIARUM CONSULARES, UTI EXAUDIRI POSSET A PLURIBUS, DICENDO EOS DEMUM QUI NIHIL PRAETERQUAM DE LIBERTATE COGITENT DIGNOS ESSE QUI *ROMANI FIANT. ITAQUE ET IN SENATU CAUSAM OBTINUERE ET EX AUCTORITATE PATRUM LATUM AD POPULUM EST UT *PRIUERNATIBUS CIUITAS DARETUR. EODEM ANNO *ANXUR TRECENTI IN COLONIAM MISSI SUNT; BINA IUGERA AGRI ACCEPERUNT. SECUTUS EST ANNUS NULLA RE BELLI DOMIUE INSIGNIS, *P. *PLAU+ TIO *PROCULO *P. *CORNELIO *SCAPULA CONSULIBUS, PRAETERQUAM QUOD *FREGELLAS- *SEGNINORUM IS AGER, DEINDE *UOLSCORUM FUERAT- COLONIA DEDUCTA ET POPULO UISCERATIO DATA A *M. *FLA+ UIO IN FUNERE MATRIS. ERANT QUI PER SPECIEM HONORANDAE PARENTIS MERITAM MERCEDEM POPULO SOLUTAM INTERPRETARENTUR, QUOD EUM DIE DICTA AB AEDILIBUS CRIMINE STUPRATAE MATRIS+ FAMILIAE ABSOLUISSET. DATA UISCERATIO IN PRAETERITAM IUDICII GRATIAM HONORIS ETIAM EI CAUSA FUIT TRIBUNATUQUE PLEBEI PROXIMIS COMITIIS ABSENS PETENTIBUS PRAEFERTUR. *PALAEPOLIS FUIT HAUD PROCUL INDE UBI NUNC *NEAPOLIS SITA EST; DUABUS URBIBUS POPULUS IDEM HABITABAT. *CUMIS ERANT ORIUNDI; *CUMANI *CHALCIDE *EUBOICA ORIGINEM TRAHUNT. CLASSE, QUA ADUECTI AB DOMO FUERANT, MULTUM IN ORA MARIS EIUS QUOD ACCOLUNT POTUERE, PRIMO (IN) INSULAS *AENARIAM ET *PITHECUSAS EGRESSI, DEINDE IN CONTINENTEM AUSI SEDES TRANS+ FERRE. HAEC CIUITAS CUM SUIS UIRIBUS TUM *SAMNITIUM INFIDAE ADUERSUS *ROMANOS SOCIETATI FRETA, SIUE PESTILENTIAE QUAE *ROMANAM URBEM ADORTA NUNTIABATUR FIDENS, MULTA HOSTILIA ADUERSUS *ROMANOS AGRUM *CAMPANUM *FALERNUMQUE INCO+ LENTES FECIT. IGITUR *L. *CORNELIO *LENTULO *Q. *PUBLILIO *PHILONE ITERUM CONSULIBUS, FETIALIBUS *PALAEPOLIM AD RES REPETENDAS MISSIS CUM RELATUM ESSET A *GRAECIS, GENTE LINGUA MAGIS STRENUA QUAM FACTIS, FEROX RESPONSUM, EX AUCTORITATE PATRUM POPULUS *PALAEPOLITANIS BELLUM FIERI IUSSIT. INTER CONSULES PROUINCIIS COMPARATIS BELLO *GRAECI PERSEQUENDI *PUBLILIO EUENERUNT; *CORNELIUS ALTERO EXERCITU *SAMNITIBUS, SI QUA SE MOUERENT, OPPOSITUS- FAMA AUTEM ERAT DEFECTIONI *CAM+ PANORUM IMMINENTES ADMOTUROS CASTRA-; IBI OPTIMUM UISUM *CORNELIO STATIUA HABERE. AB UTROQUE CONSULE EXIGUAM SPEM PACIS CUM *SAMNITIBUS ESSE CERTIOR FIT SENATUS: *PUBLILIUS DUO MILIA *NOLANORUM MILITUM ET QUATTUOR *SAMNITIUM MAGIS *NOLANIS COGENTIBUS QUAM UOLUNTATE *GRAECORUM RECEPTA *PALAEPOLI; [MISERAT; *ROMAE COMPERTUM,] *CORNELIUS DILECTUM INDICTUM A MAGIS+ TRATIBUS UNIUERSUMQUE *SAMNIUM ERECTUM AC UICINOS POPULOS, *PRIUERNATEM *FUNDANUMQUE ET *FORMIANUM, HAUD AMBIGUE SOLLICITARI. OB HAEC CUM LEGATOS MITTI PLACUISSET PRIUS AD *SAMNITES QUAM BELLUM FIERET, RESPONSUM REDDITUR AB *SAM+ NITIBUS FEROX. ULTRO INCUSABANT INIURIAS *ROMANORUM, NEQUE EO NEGLEGENTIUS EA QUAE IPSIS OBICERENTUR PURGABANT: HAUD ULLO PUBLICO CONSILIO AUXILIOUE IUUARI *GRAECOS NEC *FUNDANUM *FORMIANUMUE A SE SOLLICITATOS; QUIPPE MINIME PAENITERE SE UIRIUM SUARUM, SI BELLUM PLACEAT. CETERUM NON POSSE DISSI+ MULARE AEGRE PATI CIUITATEM *SAMNITIUM QUOD *FREGELLAS EX *UOLSCIS CAPTAS DIRUTASQUE AB SE RESTITUERIT *ROMANUS POPULUS COLONIAMQUE IN *SAMNITIUM AGRO IMPOSUERINT, QUAM COLONI EORUM *FREGELLAS APPELLENT; EAM SE CONTUMELIAM INIURIAMQUE, NI SIBI AB IIS QUI FECERINT DEMATUR, IPSOS OMNI UI DEPULSUROS ESSE. CUM *ROMANUS LEGATUS AD DISCEPTANDUM EOS AD COMMUNES SOCIOS ATQUE AMICOS UOCARET, "QUID PERPLEXE AGIMUS?" INQUIT; "NOSTRA CERTAMINA, *ROMANI, NON UERBA LEGATORUM NEC HOMINUM QUISQUAM DISCEPTATOR SED CAMPUS *CAMPANUS, IN QUO CONCURRENDUM EST, ET ARMA ET COMMUNIS *MARS BELLI DECERNET. PROINDE INTER *CAPUAM *SUESSULAMQUE CASTRA CASTRIS CONFERAMUS ET *SAMNIS *ROMANUSNE IMPERIO *ITALIAM REGAT DECERNAMUS. " LEGATI *ROMANORUM CUM SE NON QUO HOSTIS UOCASSET SED QUO IMPERATORES SUI DUXISSENT ITUROS ESSE RESPONDISSENT * IAM *PUBLILIUS INTER *PALAEPOLIM *NEAPOLIMQUE LOCO OP+ PORTUNE CAPTO DIREMERAT HOSTIBUS SOCIETATEM AUXILII MUTUI QUA, UT QUISQUE LOCUS PREMERETUR, INTER SE USI FUERANT. ITAQUE CUM ET COMITIORUM DIES INSTARET ET *PUBLILIUM IMMI+ NENTEM HOSTIUM MURIS AUOCARI AB SPE CAPIENDAE IN DIES URBIS HAUD E RE PUBLICA ESSET, ACTUM CUM TRIBUNIS EST AD POPULUM FERRENT UT, CUM *Q. *PUBLILIUS *PHILO CONSULATU ABISSET, PRO CONSULE REM GERERET QUOAD DEBELLATUM CUM *GRAECIS ESSET. *L. *CORNELIO, QUIA NE EUM QUIDEM IN *SAMNIUM IAM IN+ GRESSUM REUOCARI AB IMPETU BELLI PLACEBAT, LITTERAE MISSAE UT DICTATOREM COMITIORUM CAUSA DICERET. DIXIT *M. *CLAUDIUM *MARCELLUM; AB EO MAGISTER EQUITUM DICTUS *SP. *POSTUMIUS. NEC TAMEN AB DICTATORE COMITIA SUNT HABITA, QUIA UITIONE CREATUS ESSET IN DISQUISITIONEM UENIT. CONSULTI AUGURES UITIOSUM UIDERI DICTATOREM PRONUNTIAUERUNT. EAM REM TRI+ BUNI SUSPECTAM INFAMEMQUE CRIMINANDO FECERUNT: NAM NEQUE FACILE FUISSE ID UITIUM NOSCI, CUM CONSUL ORIENS DE NOCTE SILENTIO DICERET DICTATOREM, NEQUE AB CONSULE CUIQUAM PUBLICE PRIUATIMUE DE EA RE SCRIPTUM ESSE NEC QUEMQUAM MORTALIUM EXSTARE QUI SE UIDISSE AUT AUDISSE QUID DICAT QUOD AUSPICIUM DIRIMERET, NEQUE AUGURES DIUINARE *ROMAE SEDENTES POTUISSE QUID IN CASTRIS CONSULI UITII OBUENISSET; CUI NON APPARERE, QUOD PLEBEIUS DICTATOR SIT, ID UITIUM AUGURIBUS UISUM? HAEC ALIAQUE AB TRIBUNIS NEQUIQUAM IACTATA; TAMEN AD INTERREGNUM RES REDIT, DILATISQUE ALIA ATQUE ALIA DE CAUSA COMITIIS QUARTUS DECIMUS DEMUM INTERREX *L. *AEMILIUS CONSULES CREAT *C. *POETELIUM *L. *PAPIRIUM *MUGILLANUM; *CURSOREM IN ALIIS ANNALIBUS INUENIO. EODEM ANNO *ALEXANDREAM IN *AEGYPTO PRODITUM CONDITAM *ALEXANDRUMQUE *EPIRI REGEM AB EXSULE *LUCANO INTERFECTUM SORTES *DODONAEI *IOUIS EUENTU ADFIRMASSE. ACCITO AB *TA+ RENTINIS IN *ITALIAM DATA DICTIO ERAT, CAUERET *ACHERUSIAM AQUAM *PANDOSIAMQUE URBEM: IBI FATIS EIUS TERMINUM DARI. EOQUE OCIUS TRANSMISIT IN *ITALIAM UT QUAM MAXIME PROCUL ABESSET URBE *PANDOSIA IN *EPIRO ET *ACHERONTE AMNI, QUEM EX *MOLOSSIDE FLUENTEM IN *STAGNA *INFERNA ACCIPIT *THESPROTIUS SINUS. CETERUM UT FERME FUGIENDO IN MEDIA FATA RUITUR, CUM SAEPE *BRUTTIAS *LUCANASQUE LEGIONES FUDISSET, *HERACLEAM, *TARENTINORUM COLONIAM, EX *LUCANIS *SIPONTUMQUE, *BRUT+ TIORUM *CONSENTIAM AC *TERINAM, ALIAS INDE *MESSAPIORUM AC *LUCANORUM CEPISSET URBES ET TRECENTAS FAMILIAS ILLUSTRES IN *EPIRUM QUAS OBSIDUM NUMERO HABERET MISISSET, HAUD PRO+ CUL *PANDOSIA URBE, IMMINENTE *LUCANIS AC *BRUTTIIS FINIBUS, TRES TUMULOS ALIQUANTUM INTER SE DISTANTES INSEDIT, EX QUIBUS INCURSIONES IN OMNEM PARTEM AGRI HOSTILIS FACERET; ET DU+ CENTOS FERME *LUCANORUM EXSULES CIRCA SE PRO FIDIS HABEBAT, UT PLERAQUE EIUS GENERIS INGENIA SUNT, CUM FORTUNA MUTABILEM GERENTES FIDEM. IMBRES CONTINUI CAMPIS OMNIBUS INUNDATIS CUM INTER+ CLUSISSENT TRIFARIAM EXERCITUM A MUTUO INTER SE AUXILIO, DUO PRAESIDIA QUAE SINE REGE ERANT IMPROUISO HOSTIUM ADUENTU OPPRIMUNTUR; DELETISQUE EIS AD IPSIUS OBSIDIONEM OMNES CONUERSI. INDE AB *LUCANIS EXSULIBUS AD SUOS NUNTII MISSI SUNT PACTOQUE REDITU PROMISSUM EST REGEM AUT UIUUM AUT MORTUUM IN POTESTATEM DATUROS. CETERUM CUM DELECTIS IPSE EGREGIUM FACINUS AUSUS PER MEDIOS ERUMPIT HOSTES ET DUCEM *LUCANORUM COMMINUS CONGRESSUM OBTRUNCAT; CON+ TRAHENSQUE SUOS EX FUGA PALATOS PERUENIT AD AMNEM RUINIS RECENTIBUS PONTIS, QUEM UIS AEQUAE ABSTULERAT, INDICANTEM ITER. QUEM CUM INCERTO UADO TRANSIRET AGMEN, FESSUS METU AC LABORE MILES, INCREPANS NOMEN ABOMINANDUM FLUMINIS, "IURE *ACHEROS UOCARIS" INQUIT. QUOD UBI AD AURES ACCIDIT REGIS, ADIECIT EXTEMPLO ANIMUM FATIS SUIS SUBSTITITQUE DUBIUS AN TRANSIRET. TUM *SOTIMUS, MINISTER EX REGIIS PUERIS, QUID IN TANTO DISCRIMINE PERICULI CUNCTARETUR INTERROGANS INDICAT *LUCANOS INSIDIIS QUAERERE LOCUM. QUOS UBI RESPEXIT REX PROCUL GREGE FACTO UENIENTES, STRINGIT GLADIUM ET PER MEDIUM AMNEM TRANSMITTIT EQUUM; IAMQUE IN UADUM EGRESSUM EMINUS UERUTO *LUCANUS EXSUL TRANSFIGIT. LAPSUM INDE CUM INHAERENTE TELO CORPUS EXANIME DETULIT AMNIS IN HOSTIUM PRAESIDIA. IBI FOEDA LACERATIO CORPORIS FACTA. NAMQUE PRAECISO MEDIO PARTEM *CONSENTIAM MISERE, PARS IPSIS RETENTA AD LUDIBRIUM; QUAE CUM IACULIS SAXISQUE PROCUL INCESSERETUR, MULIER UNA ULTRA HUMANARUM IRARUM FIDEM SAEUIENTI TURBAE IMMIXTA, UT PARUMPER SUSTINERENT PRECATA, FLENS AIT UIRUM SIBI LIBEROSQUE CAPTOS APUD HOSTES ESSE; SPERARE CORPORE REGIO UTCUMQUE MULCATO SE SUOS REDEMPTURAM. IS FINIS LACERATIONE FUIT, SEPULTUMQUE *CONSENTIAE QUOD MEMBRORUM RELIQUUM FUIT CURA MULIERIS UNIUS, OSSAQUE *METAPONTUM AD HOSTES REMISSA, INDE *EPIRUM DEUECTA AD *CLEOPATRAM UXOREM SOROREMQUE *OLYMPIADEM, QUARUM MATER MAGNI *ALEXANDRI ALTERA, SOROR ALTERA FUIT. HAEC DE *ALEXANDRI *EPIRENSIS TRISTI EUENTU, QUAMQUAM *ROMANO BELLO FORTUNA EUM ABSTINUIT, TAMEN, QUIA IN *ITALIA BELLA GESSIT, PAUCIS DIXISSE SATIS SIT. EODEM ANNO LECTISTERNIUM *ROMAE QUINTO POST CONDITAM URBEM IISDEM QUIBUS ANTE PLACANDIS HABITUM EST DIES. NOUI DEINDE CONSULES IUSSU POPULI CUM MISISSENT QUI INDICERENT *SAMNITIBUS BELLUM, IPSI MAIORE CONATU QUAM ADUERSUS *GRAECOS CUNCTA PARABANT; ET ALIA NOUA NIHIL TUM ANIMO TALE AGITANTIBUS ACCESSERUNT AUXILIA. *LUCANI ATQUE *APULI, QUIBUS GENTIBUS NIHIL AD EAM DIEM CUM *ROMANO POPULO FUERAT, IN FIDEM UENERUNT, ARMA UIROSQUE AD BELLUM POLLICENTES; FOEDERE ERGO IN AMICITIAM ACCEPTI. EODEM TEMPORE ETIAM IN *SAMNIO RES PROSPERE GESTA. TRIA OPPIDA IN POTESTATEM UENERUNT, *ALLIFAE, *CALLIFAE, *RUFRIUM, ALIUSQUE AGER PRIMO ADUENTU CONSULUM LONGE LATEQUE EST PERUASTATUS. HOC BELLO TAM PROSPERE COMMISSO, ALTERI QUOQUE BELLO QUO *GRAECI OBSIDEBANTUR IAM FINIS ADERAT. NAM PRAETERQUAM QUOD INTERSAEPTIS MUNIMENTIS HOSTIUM PARS PARTI ABSCISA ERAT, FOEDIORA ALIQUANTO INTRA MUROS IIS QUIBUS HOSTIS TERRI+ TABAT PATIEBANTUR ET UELUT CAPTI A SUISMET IPSIS PRAESIDIIS INDIGNA IAM LIBERIS QUOQUE AC CONIUGIBUS ET QUAE CAPTARUM URBIUM EXTREMA SUNT [PATIEBANTUR]. ITAQUE CUM ET A *TARENTO ET A *SAMNITIBUS FAMA ESSET NOUA AUXILIA UENTURA, *SAMNITIUM PLUS QUAM UELLENT INTRA MOENIA ESSE REBANTUR, *TARENTINORUM IUUENTUTEM, *GRAECI *GRAECOS, HAUD MINUS PER QUOS *SAMNITI *NOLANOQUE QUAM UT *ROMANIS HOSTIBUS RESISTERENT, EXSPECTA+ BANT. POSTREMO LEUISSIMUM MALORUM DEDITIO AD *ROMANOS UISA: *CHARILAUS ET *NYMPHIUS PRINCIPES CIUITATIS COMMUNICATO INTER SE CONSILIO PARTES AD REM AGENDAM DIUISERE, UT ALTER AD IMPERATOREM *ROMANORUM TRANSFUGERET, ALTER SUBSISTERET AD PRAEBENDAM OPPORTUNAM CONSILIO URBEM. *CHARILAUS FUIT QUI AD *PUBLILIUM *PHILONEM UENIT ET, QUOD BONUM FAUSTUM FELIX *PALAEPOLITANIS POPULOQUE *ROMANO ESSET, TRADERE SE AIT MOENIA STATUISSE. EO FACTO UTRUM AB SE PRODITA AN SERUATA PATRIA UIDEATUR, IN FIDE *ROMANA POSITUM ESSE. SIBI PRIUATIM NEC PACISCI QUICQUAM NEC PETERE; PUBLICE PETERE QUAM PACISCI MAGIS UT, SI SUCCESSISSET INCEPTUM, COGITARET POPULUS *ROMANUS POTIUS CUM QUANTO STUDIO PERICULOQUE REDITUM IN AMICITIAM SUAM ESSET QUAM QUA STULTITIA ET TEMERITATE DE OFFICIO DECESSUM. CONLAUDATUS AB IMPERATORE TRIA MILIA MILITUM AD OCCUPANDAM EAM PARTEM URBIS QUAM *SAMNITES INSIDEBANT ACCEPIT; PRAESIDIO EI *L. *QUINCTIUS TRIBUNUS MILITUM PRAEPOSITUS. EODEM TEMPORE ET *NYMPHIUS PRAETOREM *SAMNITIUM ARTE ADGRESSUS PERPULERAT, UT, QUONIAM OMNIS *ROMANUS EXERCITUS AUT CIRCA *PALAEPOLIM AUT IN *SAMNIO ESSET, SINERET SE CLASSE CIRCUMUEHI AD *ROMANUM AGRUM, NON ORAM MODO MARIS SED IPSI URBI PROPINQUA LOCA DEPOPULATURUM; SED UT FALLERET, NOCTE PROFICISCENDUM ESSE EXTEMPLOQUE NAUES DEDUCENDAS. QUOD QUO MATURIUS FIERET, OMNIS IUUENTUS *SAMNITIUM PRAETER NECESSARIUM URBIS PRAESIDIUM AD LITUS MISSA. UBI DUM *NYMPHIUS IN TENEBRIS ET MULTITUDINE SEMET IPSA IM+ PEDIENTE, SEDULO ALIIS ALIA IMPERIA TURBANS, TERIT TEMPUS, *CHARILAUS EX COMPOSITO AB SOCIIS IN URBEM RECEPTUS, CUM SUMMA URBIS *ROMANO MILITE IMPLESSET, TOLLI CLAMOREM IUSSIT; AD QUEM *GRAECI SIGNO ACCEPTO A PRINCIPIBUS QUIEUERE, *NOLANI PER AUERSAM PARTEM URBIS UIA *NOLAM FERENTE EFFUGIUNT. *SAMNITIBUS EXCLUSIS AB URBE UT EXPEDITIOR IN PRAESENTIA FUGA, ITA FOEDIOR POSTQUAM PERICULO EUASERUNT UISA, QUIPPE QUI INERMES NULLA RERUM SUARUM NON RELICTA INTER HOSTES, LUDI+ BRIUM NON EXTERNIS MODO SED ETIAM POPULARIBUS, SPOLIATI ATQUE EGENTES DOMOS REDIERE. HAUD IGNARUS OPINIONIS ALTERIUS, QUA HAEC PRODITIO AB *SAMNITIBUS FACTA TRADITUR, CUM AUCTORIBUS HOC DEDI, QUIBUS DIGNIUS CREDI EST, TUM FOEDUS *NEAPOLITANUM- EO ENIM DEINDE SUMMA REI *GRAECORUM UENIT- SIMILIUS UERO FACIT IPSOS IN AMICITIAM REDISSE. *PUBLILIO TRIUMPHUS DECRETUS, QUOD SATIS CREDEBATUR OBSIDIONE DOMITOS HOSTES IN FIDEM UENISSE. DUO SINGULARIA HAEC EI UIRO PRIMUM CONTIGERE, PROROGATIO IMPERII NON ANTE IN ULLO FACTA ET ACTO HONORE TRIUMPHUS. ALIUD SUBINDE BELLUM CUM ALTERIUS ORAE *GRAECIS EXORTUM. NAMQUE *TARENTINI CUM REM *PALAEPOLITANAM UANA SPE AUXILII ALIQUAMDIU SUSTINUISSENT, POSTQUAM *ROMANOS URBE POTITOS ACCEPERE, UELUT DESTITUTI AC NON QUI IPSI DESTITUISSENT, INCRE+ PARE *PALAEPOLITANOS, IRA ATQUE INUIDIA IN *ROMANOS FURERE, EO ETIAM QUOD *LUCANOS ET *APULOS- NAM UTRAQUE EO ANNO SOCIETAS COEPTA EST- IN FIDEM POPULI *ROMANI UENISSE ALLATUM EST: QUIPPE PROPEMODUM PERUENTUM AD SE ESSE IAMQUE IN EO REM FORE UT *ROMANI AUT HOSTES AUT DOMINI HABENDI SINT. DISCRIMEN PROFECTO RERUM SUARUM IN BELLO *SAMNITIUM EUEN+ TUQUE EIUS UERTI; EAM SOLAM GENTEM RESTARE NEC EAM IPSAM SATIS UALIDAM, QUANDO *LUCANUS DEFECERIT; QUEM REUOCARI ADHUC IMPELLIQUE AD ABOLENDAM SOCIETATEM *ROMANAM POSSE, SI QUA ARS SERENDIS DISCORDIIS ADHIBEATUR. HAEC CONSILIA CUM APUD CUPIDOS RERUM NOUANDARUM UALUISSENT, EX IUUENTUTE QUIDAM *LUCANORUM PRETIO ADSCITI, CLARI MAGIS INTER POPULARES QUAM HONESTI, INTER SE MULCATI IPSI UIRGIS, CUM CORPORA NUDA INTULISSENT IN CIUIUM COETUM, UOCIFERATI SUNT SE, QUOD CASTRA *ROMANA INGREDI AUSI ESSENT, A CONSULIBUS UIRGIS CAESOS AC PROPE SECURI PERCUSSOS ESSE. DEFORMIS SUAPTE NATURA RES CUM SPECIEM INIURIAE MAGIS QUAM DOLI PRAE SE FERRET, CONCITATI HOMINES COGUNT CLAMORE SUO MAGISTRATUS SENATUM UOCARE; ET ALII CIRCUMSTANTES CON+ CILIUM BELLUM IN *ROMANOS POSCUNT, ALII AD CONCITANDAM IN ARMA MULTITUDINEM AGRESTIUM DISCURRUNT, TUMULTUQUE ETIAM SANOS CONSTERNANTE ANIMOS DECERNITUR UT SOCIETAS CUM *SAM+ NITIBUS RENOUARETUR, LEGATIQUE AD EAM REM MITTUNTUR. RE+ PENTINA RES QUIA QUAM CAUSAM NULLAM TAM NE FIDEM QUIDEM HABEBAT, COACTI A *SAMNITIBUS ET OBSIDES DARE ET PRAESIDIA IN LOCA MUNITA ACCIPERE, CAECI FRAUDE ET IRA NIHIL RECUSARUNT. DILUCERE DEINDE BREUI FRAUS COEPIT POSTQUAM CRIMINUM FALSORUM AUCTORES *TARENTUM COMMIGRAUERE; SED AMISSA OMNI DE SE POTESTATE NIHIL ULTRA QUAM UT PAENITERET FRUSTRA RESTABAT. EO ANNO PLEBI *ROMANAE UELUT ALIUD INITIUM LIBERTATIS FACTUM EST QUOD NECTI DESIERUNT; MUTATUM AUTEM IUS OB UNIUS FENERATORIS SIMUL LIBIDINEM, SIMUL CRUDELITATEM INSIG+ NEM. *L. *PAPIRIUS IS FUIT, CUI CUM SE *C. *PUBLILIUS OB AES ALIENUM PATERNUM NEXUM DEDISSET, QUAE AETAS FORMAQUE MISERICORDIAM ELICERE POTERANT, AD LIBIDINEM ET CONTUMELIAM ANIMUM ACCENDERUNT. [UT] FLOREM AETATIS EIUS FRUCTUM ADUENTICIUM CREDITI RATUS, PRIMO PERLICERE ADULESCENTEM SERMONE INCESTO EST CONATUS; DEIN, POSTQUAM ASPERNABANTUR FLAGITIUM AURES, MINIS TERRITARE ATQUE IDENTIDEM ADMONERE FORTUNAE; POSTREMO, CUM INGENUITATIS MAGIS QUAM PRAESENTIS CONDICIONIS MEMOREM UIDERET, NUDARI IUBET UERBERAQUE ADFERRI. QUIBUS LACERATUS IUUENIS CUM SE IN PUBLICUM PRO+ RIPUISSET, LIBIDINEM CRUDELITATEMQUE CONQUERENS FENERATORIS, INGENS UIS HOMINUM CUM AETATIS MISERATIONE ATQUE INDIGNI+ TATE INIURIAE ACCENSA, TUM SUAE CONDICIONIS LIBERUMQUE SUORUM RESPECTU, IN FORUM ATQUE INDE AGMINE FACTO AD CURIAM CONCURRIT; ET CUM CONSULES TUMULTU REPENTINO COACTI SENATUM UOCARENT, INTROEUNTIBUS IN CURIAM PATRIBUS LACERA+ TUM IUUENIS TERGUM PROCUMBENTES AD SINGULORUM PEDES OSTENTABANT. UICTUM EO DIE OB IMPOTENTEM INIURIAM UNIUS INGENS UINCULUM FIDEI IUSSIQUE CONSULES FERRE AD POPULUM NE QUIS, NISI QUI NOXAM MERUISSET, DONEC POENAM LUERET IN COMPEDIBUS AUT IN NERUO TENERETUR; PECUNIAE CREDITAE BONA DEBITORIS, NON CORPUS OBNOXIUM ESSET. ITA NEXI SOLUTI, CAU+ TUMQUE IN POSTERUM NE NECTERENTUR. EODEM ANNO CUM SATIS PER SE IPSUM *SAMNITIUM BELLUM ET DEFECTIO REPENS *LUCANORUM AUCTORESQUE DEFECTIONIS *TA+ RENTINI SOLLICITOS HABERENT PATRES, ACCESSIT UT ET *UESTINUS POPULUS *SAMNITIBUS SESE CONIUNGERET. QUAE RES SICUT EO ANNO SERMONIBUS MAGIS PASSIM HOMINUM IACTATA QUAM IN PUBLICO ULLO CONCILIO EST, ITA INSEQUENTIS ANNI CONSULIBUS, *L. *FURIO *CAMILLO ITERUM *IUNIO *BRUTO *SCAEUAE, NULLA PRIOR POTIORQUE UISA EST DE QUA AD SENATUM REFERRENT. ET QUAM+ QUAM (NON) NOUA RES ERAT, TAMEN TANTA CURA PATRES INCESSIT UT PARITER EAM SUSCEPTAM NEGLECTAMQUE TIMERENT, NE AUT IMPUNITAS EORUM LASCIUIA SUPERBIAQUE AUT BELLO POENAE EX+ PETITAE METU PROPINQUO ATQUE IRA CONCIRENT FINITIMOS POPULOS; ET ERAT GENUS OMNE ABUNDE BELLO *SAMNITIBUS PAR, *MARSI *PAELIGNIQUE ET *MARRUCINI, QUOS, SI *UESTINUS ATTINGERETUR, OMNES HABENDOS HOSTES. UICIT TAMEN PARS QUAE IN PRAE+ SENTIA UIDERI POTUIT MAIORIS ANIMI QUAM CONSILII; SED EUENTUS DOCUIT FORTES FORTUNAM IUUARE. BELLUM EX AUCTORITATE PATRUM POPULUS ADUERSUS *UESTINOS IUSSIT. PROUINCIA EA *BRUTO, *SAMNIUM *CAMILLO SORTE EUENIT. EXERCITUS UTROQUE DUCTI ET CURA TUENDORUM FINIUM HOSTES PROHIBITI CONIUNGERE ARMA. CETERUM ALTERUM CONSULEM *L. *FURIUM, CUI MAIOR MOLES RERUM IMPOSITA ERAT, MORBO GRAUI IMPLICITUM FORTUNA BELLO SUBTRAXIT; IUSSUSQUE DICTATOREM DICERE REI GERENDAE CAUSA LONGE CLARISSIMUM BELLO EA TEMPESTATE DIXIT, *L. *PAPIRIUM *CURSOREM, A QUO *Q. *FABIUS *MAXIMUS *RULLIANUS MAGISTER EQUITUM EST DICTUS, PAR NOBILE REBUS IN EO MAGISTRATU GESTIS, DISCORDIA TAMEN, QUA PROPE AD ULTIMUM DIMICATIONIS UENTUM EST, NOBILIUS. AB ALTERO CONSULE IN *UESTINIS MULTIPLEX BELLUM NEC USQUAM UARIO EUENTU GESTUM EST. NAM ET PERUASTAUIT AGROS ET POPULANDO ATQUE URENDO TECTA HOSTIUM SATAQUE IN ACIEM INUITOS EXTRAXIT; ET ITA PROELIO UNO ACCIDIT *UESTINORUM RES, HAUDQUAQUAM TAMEN INCRUENTO MILITE SUO, UT NON IN CASTRA SOLUM REFUGERENT HOSTES SED IAM NE UALLO QUIDEM AC FOSSIS FRETI DILABERENTUR IN OPPIDA, SITU URBIUM MOENIBUSQUE SE DEFENSURI. POSTREMO OPPIDA QUOQUE UI EXPUGNARE ADORTUS, PRIMO *CUTINAM INGENTI ARDORE MILITUM A UOLNERUM IRA QUOD HAUD FERE QUISQUAM INTEGER PROELIO EXCESSERAT, SCALIS CEPIT, DEINDE *CINGILIAM. UTRIUSQUE URBIS PRAEDAM MILITI+ BUS, QUOD EOS NEQUE PORTAE NEC MURI HOSTIUM ARCUERANT, CONCESSIT. IN *SAMNIUM INCERTIS ITUM AUSPICIIS EST; CUIUS REI UITIUM NON IN BELLI EUENTUM, QUOD PROSPERE GESTUM EST, SED IN RABIEM ATQUE IRAS IMPERATORUM UERTIT. NAMQUE *PAPIRIUS DICTATOR A PULLARIO MONITUS CUM AD AUSPICIUM REPETENDUM *ROMAM PROFICISCERETUR, MAGISTRO EQUITUM DENUNTIAUIT UT SESE LOCO TENERET NEU ABSENTE SE CUM HOSTE MANUM CON+ SERERET. *Q. *FABIUS CUM POST PROFECTIONEM DICTATORIS PER EXPLORATORES COMPERISSET PERINDE OMNIA SOLUTA APUD HOSTES AC SI NEMO *ROMANUS IN *SAMNIO ESSET, SEU FEROX ADU+ LESCENS INDIGNITATE ACCENSUS QUOD OMNIA IN DICTATORE UIDE+ RENTUR REPOSITA ESSE SEU OCCASIONE BENE GERENDAE REI INDUCTUS, EXERCITU INSTRUCTO PARATOQUE PROFECTUS AD *IMBRINIUM- ITA UOCANT LOCUM- ACIE CUM *SAMNITIBUS CONFLIXIT. EA FORTUNA PUGNAE FUIT UT NIHIL RELICTUM SIT QUO, SI ADFUISSET DICTATOR, RES MELIUS GERI POTUERIT; NON DUX MILITI, NON MILES DUCI DEFUIT. EQUES ETIAM AUCTORE *L. *COMINIO TRIBUNO MILITUM, QUI ALIQUOTIENS IMPETU CAPTO PERRUMPERE NON POTERAT HOSTIUM AGMEN, DETRAXIT FRENOS EQUIS ATQUE ITA CONCITATOS CALCARIBUS PERMISIT UT SUSTINERE EOS NULLA UIS POSSET; PER ARMA, PER UIROS LATE STRAGEM DEDERE; SECUTUS PEDES IMPETUM EQUITUM TURBATIS HOSTIBUS INTULIT SIGNA. UIGINTI MILIA HOSTIUM CAESA EO DIE TRADUNTUR. AUCTORES HABEO BIS CUM HOSTE SIGNA CONLATA DICTATORE ABSENTE, BIS REM EGREGIE GESTAM; APUD ANTIQUISSIMOS SCRIPTORES UNA HAEC PUGNA INUENITUR; IN QUIBUSDAM ANNALIBUS TOTA RES PRAETERMISSA EST. MAGISTER EQUITUM UT EX TANTA CAEDE MULTIS POTITUS SPOLIIS CONGESTA IN INGENTEM ACERUUM HOSTILIA ARMA SUBDITO IGNE CONCREMAUIT, SEU UOTUM ID DEORUM CUIPIAM FUIT SEU CREDERE LIBET *FABIO AUCTORI EO FACTUM NE SUAE GLORIAE FRUCTUM DICTA+ TOR CAPERET NOMENQUE IBI SCRIBERET AUT SPOLIA IN TRIUMPHO FERRET. LITTERAE QUOQUE DE RE PROSPERE GESTA AD SENATUM NON AD DICTATOREM MISSAE ARGUMENTUM FUERE MINIME CUM EO COMMUNICANTIS LAUDES. ITA CERTE DICTATOR ID FACTUM ACCEPIT, UT LAETIS ALIIS UICTORIA PARTA PRAE SE FERRET IRAM TRISTITIAMQUE. MISSO ITAQUE REPENTE SENATU SE EX CURIA PRORIPUIT, TUM UERO NON *SAMNITIUM MAGIS LEGIONES QUAM MAIESTATEM DICTATORIAM ET DISCIPLINAM MILITAREM A MAGISTRO EQUITUM UICTAM ET EUER+ SAM DICTITANS, SI ILLI IMPUNE SPRETUM IMPERIUM FUISSET. ITAQUE PLENUS MINARUM IRAEQUE PROFECTUS IN CASTRA, CUM MAXIMIS ITINERIBUS ISSET, NON TAMEN PRAEUENIRE FAMAM AD+ UENTUS SUI POTUIT; PRAECUCURRERANT ENIM AB URBE QUI NUN+ TIARENT DICTATOREM AUIDUM POENAE UENIRE, ALTERNIS PAENE UERBIS *T. *MANLI FACTUM LAUDANTEM. *FABIUS CONTIONE EXTEMPLO ADUOCATA OBTESTATUS MILITES EST UT, QUA UIRTUTE REM PUBLICAM AB INFESTISSIMIS HOSTIBUS DEFENDISSENT, EADEM SE CUIUS DUCTU AUSPICIOQUE UICISSENT AB IMPOTENTI CRUDELITATE DICTATORIS TUTARENTUR: UENIRE AMEN+ TEM INUIDIA, IRATUM UIRTUTI ALIENAE FELICITATIQUE; FURERE QUOD SE ABSENTE RES PUBLICA EGREGIE GESTA ESSET; MALLE, SI MUTARE FORTUNAM POSSET, APUD *SAMNITES QUAM *ROMANOS UICTORIAM ESSE; IMPERIUM DICTITARE SPRETUM, TAMQUAM NON EADEM MENTE PUGNARI UETUERIT QUA PUGNATUM DOLEAT. ET TUNC INUIDIA IMPEDIRE UIRTUTEM ALIENAM UOLUISSE CUPIDISSIMISQUE ARMA ABLATURUM FUISSE MILITIBUS, NE SE ABSENTE MOUERI POS+ SENT; ET NUNC ID FURERE, ID AEGRE PATI, QUOD SINE *L. *PAPIRIO NON INERMES, NON MANCI MILITES FUERINT, QUOD SE *Q. *FABIUS MAGISTRUM EQUITUM DUXERIT AC NON ACCENSUM DICTATORIS. QUID ILLUM FACTURUM FUISSE, SI, QUOD BELLI CASUS FERUNT *MARS+ QUE COMMUNIS, ADUERSA PUGNA EUENISSET, QUI SIBI DEUICTIS HOSTIBUS, RE PUBLICA BENE GESTA ITA UT NON AB ILLO UNICO DUCE MELIUS GERI POTUERIT, SUPPLICIUM MAGISTRO EQUITUM TUNC UICTORI MINETUR? NEQUE ILLUM MAGISTRO EQUITUM IN+ FESTIOREM QUAM TRIBUNIS MILITUM, QUAM CENTURIONIBUS, QUAM MILITIBUS ESSE. SI POSSET, IN OMNES SAEUITURUM FUISSE: QUIA ID NEQUEAT, IN UNUM SAEUIRE. ETENIM INUIDIAM TAMQUAM IGNEM SUMMA PETERE; IN CAPUT CONSILII, IN DUCEM INCURRERE; SI SE SIMUL CUM GLORIA REI GESTAE EXSTINXISSET, [TUNC UICTOREM] UELUT IN CAPTO EXERCITU DOMINANTEM QUIDQUID LICUERIT IN MAGISTRO EQUITUM IN MILITIBUS AUSURUM. PROINDE ADESSENT IN SUA CAUSA OMNIUM LIBERTATI. SI CONSENSUM EXERCITUS EUNDEM QUI IN PROELIO FUERIT IN TUENDA UICTORIA UIDEAT ET SALUTEM UNIUS OMNIBUS CURAE ESSE, INCLINATURUM AD CLEMEN+ TIOREM SENTENTIAM ANIMUM. POSTREMO SE UITAM FORTUNASQUE SUAS ILLORUM FIDEI UIRTUTIQUE PERMITTERE. CLAMOR E TOTA CONTIONE ORTUS, UTI BONUM ANIMUM HABERET: NEMINEM ILLI UIM ALLATURUM SALUIS LEGIONIBUS *ROMANIS. HAUD MULTO POST DICTATOR ADUENIT CLASSICOQUE EXTEMPLO AD CONTIONEM ADUOCAUIT. TUM SILENTIO FACTO PRAECO *Q. *FA+ BIUM MAGISTRUM EQUITUM CITAUIT; QUI SIMUL EX INFERIORE LOCO AD TRIBUNAL ACCESSIT, TUM DICTATOR "QUAERO" INQUIT "DE TE, *Q. *FABI, CUM SUMMUM IMPERIUM DICTATORIS SIT PAREANT+ QUE EI CONSULES, REGIA POTESTAS, PRAETORES, IISDEM AUSPICIIS QUIBUS CONSULES CREATI, AEQUUM CENSEAS NECNE MAGISTRUM EQUITUM DICTO AUDIENTEM ESSE; ITEMQUE ILLUD INTERROGO, CUM ME INCERTIS AUSPICIIS PROFECTUM AB DOMO SCIREM, UTRUM MIHI TURBATIS RELIGIONIBUS RES PUBLICA IN DISCRIMEN COMMITTENDA FUERIT AN AUSPICIA REPETENDA NE QUID DUBIIS DIS AGEREM; SIMUL ILLUD, QUAE DICTATORI RELIGIO IMPEDIMENTO AD REM GERENDAM FUERIT, NUM EA MAGISTER EQUITUM SOLUTUS AC LIBER POTUERIT ESSE. SED QUID EGO HAEC INTERROGO, CUM, SI EGO TACITUS ABISSEM, TAMEN TIBI AD UOLUNTATIS INTERPRETATIONEM MEAE DIRIGENDA TUA SENTENTIA FUERIT? QUIN TU RESPONDES UETUERIMNE TE QUICQUAM REI ME ABSENTE AGERE, UETUERIMNE SIGNA CUM HOSTIBUS CONFERRE? QUO TU IMPERIO MEO SPRETO, INCERTIS AUSPICIIS, TURBATIS RELIGIONIBUS, ADUERSUS MOREM MILITAREM DISCIPLINAMQUE MAIORUM ET NUMEN DEORUM AUSUS ES CUM HOSTE CONFLIGERE. AD HAEC QUAE INTERROGATUS ES RESPONDE; AT EXTRA EA CAUE UOCEM MITTAS. ACCEDE, LICTOR." ADUERSUS [QUAE] SINGULA CUM RESPONDERE HAUD FACILE ESSET, ET NUNC QUERERETUR EUNDEM ACCUSATOREM CAPITIS SUI AC IUDICEM ESSE, MODO UITAM SIBI ERIPI CITIUS QUAM GLORIAM RERUM GESTARUM POSSE UOCIFERARETUR PURGARETQUE SE IN UICEM ATQUE ULTRO ACCUSARET, TUNC *PAPIRIUS REDINTEGRATA IRA SPOLIARI MAGISTRUM EQUITUM AC UIRGAS ET SECURES EXPEDIRI IUSSIT. *FABIUS FIDEM MILITUM IMPLORANS LACERANTIBUS UESTEM LICTORI+ BUS AD TRIARIOS TUMULTUM IAM [IN CONTIONE] MISCENTES SESE RECEPIT. INDE CLAMOR IN TOTAM CONTIONEM EST PERLATUS; ALIBI PRECES, ALIBI MINAE AUDIEBANTUR. QUI PROXIMI FORTE TRIBUNALI STETERANT, QUIA SUBIECTI OCULIS IMPERATORIS NOSCITARI POTERANT, ORABANT UT PARCERET MAGISTRO EQUITUM NEU CUM EO EXERCITUM DAMNARET; EXTREMA CONTIO ET CIRCA *FABIUM GLOBUS INCREPA+ BANT INCLEMENTEM DICTATOREM NEC PROCUL SEDITIONE ABERANT. NE TRIBUNAL QUIDEM SATIS QUIETUM ERAT; LEGATI CIRCUMSTANTES SELLAM ORABANT UT REM IN POSTERUM DIEM DIFFERRET ET IRAE SUAE SPATIUM ET CONSILIO TEMPUS DARET: SATIS CASTIGATAM ADULESCENTIAM *FABI ESSE, SATIS DEFORMATAM UICTORIAM; NE AD EXTREMUM FINEM SUPPLICII TENDERET NEU UNICO IUUENI NEU PATRI EIUS, CLARISSIMO UIRO, NEU *FABIAE GENTI EAM INIUNGERET IGNOMINIAM. CUM PARUM PRECIBUS, PARUM CAUSA PROFICERENT, INTUERI SAEUIENTEM CONTIONEM IUBEBANT: ITA INRITATIS MILITUM ANIMIS SUBDERE IGNEM AC MATERIAM SEDITIONI NON ESSE AETATIS, NON PRUDENTIAE EIUS; NEMINEM ID *Q. *FABIO POENAM DEPRECANTI SUAM UITIO UERSURUM SED DICTATORI, SI OCCAECATUS IRA INFESTAM MULTITUDINEM IN SE PRAUO CERTAMINE MOUISSET. POSTREMO, NE ID SE GRATIAE DARE *Q. *FABI CREDERET, SE IUS IURANDUM DARE PARATOS ESSE NON UIDERI E RE PUBLICA IN *Q. *FABIUM EO TEMPORE ANIMADUERTI. HIS UOCIBUS CUM IN SE MAGIS INCITARENT DICTATOREM QUAM MAGISTRO EQUITUM PLACARENT, IUSSI DE TRIBUNALI DESCENDERE LEGATI; ET SILENTIO NEQUIQUAM PER PRAECONEM TEMPTATO, PRAE STREPITU AC TUMUL+ TU (CUM) NEC IPSIUS DICTATORIS NEC APPARITORUM EIUS UOX AUDIRETUR, NOX UELUT IN PROELIO CERTAMINI FINEM FECIT. MAGISTER EQUITUM, IUSSUS POSTERO DIE ADESSE, CUM OMNES ADFIRMARENT INFESTIUS *PAPIRIUM EXARSURUM, AGITATUM CONTEN+ TIONE IPSA EXACERBATUMQUE, CLAM EX CASTRIS *ROMAM PROFUGIT; ET PATRE AUCTORE *M. *FABIO, QUI TER IAM CONSUL DICTATORQUE FUERAT, UOCATO EXTEMPLO SENATU, CUM MAXIME CONQUERERETUR APUD PATRES UIM ATQUE INIURIAM DICTATORIS, REPENTE STREPITUS ANTE CURIAM LICTORUM SUMMOUENTIUM AUDITUR ET IPSE INFENSUS ADERAT, POSTQUAM COMPERIT PROFECTUM EX CASTRIS, CUM EXPE+ DITO EQUITATU SECUTUS. ITERATUR DEINDE CONTENTIO ET PRENDI *FABIUM *PAPIRIUS IUSSIT. UBI CUM DEPRECANTIBUS PRIMORIBUS PATRUM ATQUE UNIUERSO SENATU PERSTARET IN INCEPTO IMMITIS ANIMUS, TUM PATER *M. *FABIUS "QUANDO QUIDEM" INQUIT "APUD TE NEC AUCTORITAS SENATUS NEC AETAS MEA, CUI ORBITATEM PARAS, NEC UIRTUS NOBILITASQUE MAGISTRI EQUITUM A TE IPSO NOMINATI UALET NEC PRECES, QUAE SAEPE HOSTEM MITIGAUERE, QUAE DEORUM IRAS PLACANT, TRIBUNOS PLEBIS APPELLO ET PROUOCO AD POPULUM EUMQUE TIBI, FUGIENTI EXERCITUS TUI, FUGIENTI SENATUS IUDICIUM, IUDICEM FERO, QUI CERTE UNUS PLUS QUAM TUA DICTA+ TURA POTEST POLLETQUE. UIDERO CESSURUSNE PROUOCATIONI SIS, CUI REX *ROMANUS *TULLUS *HOSTILIUS CESSIT." EX CURIA IN CONTIONEM ITUR. QUO CUM PAUCIS DICTATOR, CUM OMNI AGMINE PRINCIPUM MAGISTER EQUITUM (CUM) ESCENDISSET, DEDUCI EUM DE ROSTRIS *PAPIRIUS IN PARTEM INFERIO+ REM IUSSIT. SECUTUS PATER "BENE AGIS" INQUIT, "CUM EO NOS DEDUCI IUSSISTI UNDE ET PRIUATI UOCEM MITTERE POSSEMUS." IBI PRIMO NON TAM PERPETUAE ORATIONES QUAM ALTERCATIO EXAUDIEBANTUR; UICIT DEINDE STREPITUM UOX ET INDIGNATIO *FABI SENIS INCREPANTIS SUPERBIAM CRUDELITATEMQUE *PAPIRI: SE QUOQUE DICTATOREM *ROMAE FUISSE NEC A SE QUEMQUAM, NE PLEBIS QUIDEM HOMINEM, NON CENTURIONEM, NON MILITEM, UIOLATUM; *PAPIRIUM TAMQUAM EX HOSTIUM DUCIBUS, SIC EX *ROMANO IMPERATORE UICTORIAM ET TRIUMPHUM PETERE. QUAN+ TUM INTERESSE INTER MODERATIONEM ANTIQUORUM ET NOUAM SUPERBIAM CRUDELITATEMQUE. DICTATOREM *QUINCTIUM *CINCIN+ NATUM IN *L. *MINUCIUM CONSULEM EX OBSIDIONE A SE EREPTUM NON ULTRA SAEUISSE QUAM UT LEGATUM EUM AD EXERCITUM PRO CONSULE RELINQUERET. *M. *FURIUM *CAMILLUM IN *L. *FURIO, QUI CONTEMPTA SUA SENECTUTE ET AUCTORITATE FOEDISSIMO CUM EUENTU PUGNASSET, NON SOLUM IN PRAESENTIA MODERATUM IRAE ESSE NE QUID DE COLLEGA SECUS POPULO AUT SENATUI SCRIBERET, SED CUM REUERTISSET POTISSIMUM EX TRIBUNIS CONSULARIBUS HABUISSE QUEM EX COLLEGIS OPTIONE AB SENATU DATA SOCIUM SIBI IMPERII DELIGERET. NAM POPULI QUIDEM, PENES QUEM POTESTAS OMNIUM RERUM ESSET, NE IRAM QUIDEM UNQUAM ATROCIOREM FUISSE IN EOS QUI TEMERITATE ATQUE INSCITIA EXER+ CITUS AMISISSENT QUAM UT PECUNIA EOS MULTARET: CAPITE ANQUISITUM OB REM BELLO MALE GESTAM DE IMPERATORE NULLO AD EAM DIEM ESSE. NUNC DUCIBUS POPULI *ROMANI, QUAE NE UICTIS QUIDEM BELLO FAS FUERIT, UIRGAS ET SECURES UICTORIBUS ET IUSTISSIMOS MERITIS TRIUMPHOS INTENTARI. QUID ENIM TANDEM PASSURUM FUISSE FILIUM SUUM, SI EXERCITUM AMISISSET, SI FUSUS, FUGATUS, CASTRIS EXUTUS FUISSET? QUO ULTRA IRAM UIOLENTIAMQUE EIUS EXCESSURAM FUISSE QUAM UT UERBERARET NECARETQUE? QUAM CONUENIENS ESSE PROPTER *Q. *FABIUM CIUITATEM IN LAETITIA UIC+ TORIA SUPPLICATIONIBUS AC GRATULATIONIBUS ESSE, EUM PROPTER QUEM DEUM DELUBRA PATEANT, ARAE SACRIFICIIS FUMENT, HONORE DONIS CUMULENTUR, NUDATUM UIRGIS LACERARI IN CONSPECTU POPULI *ROMANI, INTUENTEM *CAPITOLIUM ATQUE ARCEM DEOSQUE AB SE DUOBUS PROELIIS HAUD FRUSTRA ADUOCATOS. QUO ID ANIMO EXERCITUM, QUI EIUS DUCTU AUSPICIISQUE UICISSET, LATURUM? QUEM LUCTUM IN CASTRIS *ROMANIS, QUAM LAETITIAM INTER HOSTES FORE. HAEC SIMUL IURGANS, QUERENS, DEUM HOMINUMQUE FIDEM OBTESTANS, ET COMPLEXUS FILIUM PLURIMIS CUM LACRIMIS AGEBAT. STABAT CUM EO SENATUS MAIESTAS, FAUOR POPULI, TRIBUNICIUM AUXILIUM, MEMORIA ABSENTIS EXERCITUS; EX PARTE ALTERA IM+ PERIUM INUICTUM POPULI *ROMANI ET DISCIPLINA REI MILITARIS ET DICTATORIS EDICTUM PRO NUMINE SEMPER OBSERUATUM ET *MAN+ LIANA IMPERIA ET POSTHABITA FILII CARITAS PUBLICAE UTILITATI IACTABANTUR: HOC ETIAM *L. *BRUTUM, CONDITOREM *ROMANAE LIBERTATIS, ANTEA IN DUOBUS LIBERIS FECISSE; NUNC PATRES CO+ MES ET SENES FACILES DE ALIENO IMPERIO SPRETO, TAMQUAM REI PARUAE, DISCIPLINAE MILITARIS EUERSAE IUUENTUTI GRATIAM FACERE. SE TAMEN PERSTATURUM IN INCEPTO NEC EI, QUI ADUERSUS EDIC+ TUM SUUM TURBATIS RELIGIONIBUS AC DUBIIS AUSPICIIS PUGNASSET, QUICQUAM EX IUSTA POENA REMISSURUM. MAIESTAS IMPERII PERPETUANE ESSET NON ESSE IN SUA POTESTATE: *L. *PAPIRIUM NIHIL EIUS DEMINUTURUM; OPTARE NE POTESTAS TRIBUNICIA, INUIOLATA IPSA, UIOLET INTERCESSIONE SUA *ROMANUM IMPERIUM NEU POPULUS IN SE POTISSIMUM DICTATORE UIM ET IUS DICTATURAE EXSTINGUAT. QUOD SI FECISSET, NON *L. *PAPIRIUM SED TRIBUNOS, SED PRAUUM POPULI IUDICIUM NEQUIQUAM POSTEROS ACCUSATUROS, CUM POLLUTA SEMEL MILITARI DISCIPLINA NON MILES CENTURIONIS, NON CENTURIO TRIBUNI, NON TRIBUNUS LEGATI, NON LEGATUS CON+ SULIS, NON MAGISTER EQUITUM DICTATORIS PAREAT IMPERIO, NEMO HOMINUM, NEMO DEORUM UERECUNDIAM HABEAT, NON EDICTA IMPERATORUM, NON AUSPICIA OBSERUENTUR, SINE COMMEATU UAGI MILITES IN PACATO, IN HOSTICO ERRENT, IMMEMORES SACRAMENTI LICENTIA SUA SE UBI UELINT EXAUCTORENT, INFREQUENTIA DESERANTUR SIGNA, NEQUE CONUENIATUR AD EDICTUM, NEC DISCERNATUR INTER+ DIU NOCTE, AEQUO INIQUO LOCO, (IUSSU) INIUSSU IMPERATORIS PUGNENT, ET NON SIGNA, NON ORDINES SERUENT, LATROCINII MODO CAECA ET FORTUITA PRO SOLLEMNI ET SACRATA MILITIA SIT. - "HORUM CRIMINUM UOS REOS IN OMNIA SAECULA OFFERTE, TRIBUNI PLEBI; UESTRA OBNOXIA CAPITA PRO LICENTIA *Q. *FABI OBICITE." STUPENTES TRIBUNOS ET SUAM IAM UICEM MAGIS ANXIOS QUAM EIUS CUI AUXILIUM AB SE PETEBATUR, LIBERAUIT ONERE CONSENSUS POPULI *ROMANI AD PRECES ET OBTESTATIONEM UERSUS UT SIBI POENAM MAGISTRI EQUITUM DICTATOR REMITTERET. TRI+ BUNI QUOQUE INCLINATAM REM IN PRECES SUBSECUTI ORARE DICTATOREM INSISTUNT UT UENIAM ERRORI HUMANO, UENIAM ADULESCENTIAE *Q. *FABI DARET; SATIS EUM POENARUM DEDISSE. IAM IPSE ADULESCENS, IAM PATER *M. *FABIUS CONTENTIONIS OBLITI PROCUMBERE AD GENUA ET IRAM DEPRECARI DICTATORIS. TUM DICTATOR SILENTIO FACTO "BENE HABET" INQUIT, "*QUIRITES; UICIT DISCIPLINA MILITARIS, UICIT IMPERII MAIESTAS, QUAE IN DISCRIMINE FUERUNT AN ULLA POST HANC DIEM ESSENT. NON NOXAE EXIMITUR *Q. *FABIUS, QUI CONTRA EDICTUM IMPERATORIS PUGNAUIT, SED NOXAE DAMNATUS DONATUR POPULO *ROMANO, DONATUR TRIBU+ NICIAE POTESTATI PRECARIUM NON IUSTUM AUXILIUM FERENTI. UIUE, *Q. *FABI, FELICIOR HOC CONSENSU CIUITATIS AD TUENDUM TE QUAM QUA PAULO ANTE INSULTABAS UICTORIA; UIUE, ID FACINUS AUSUS, CUIUS TIBI NE PARENS QUIDEM, SI EODEM LOCO FUISSET QUO FUIT *L. *PAPIRIUS, UENIAM DEDISSET. MECUM, UT UOLES, REUERTERIS IN GRATIAM; POPULO *ROMANO, CUI UITAM DEBES, NIHIL MAIUS PRAESTITERIS QUAM SI HIC TIBI DIES SATIS DOCUMENTI DEDERIT UT BELLO AC PACE PATI LEGITIMA IMPERIA POSSIS. " CUM SE NIHIL MORARI MAGISTRUM EQUITUM PRONUNTIASSET, DEGRESSUM EUM TEMPLO LAETUS SENATUS, LAETIOR POPULUS, CIRCUMFUSI AC GRATULANTES HINC MAGISTRO EQUITUM, HINC DICTATORI, PROSECUTI SUNT, FIRMATUMQUE IMPERIUM MILITARE HAUD MINUS PERICULO *Q. *FABI QUAM SUPPLICIO MISERABILI ADULESCENTIS *MANLI UIDEBATUR. FORTE ITA EO ANNO EUENIT UT, QUOTIENSCUMQUE DICTATOR AB EXERCITU RECESSISSET, HOSTES IN *SAMNIO MOUERENTUR. CETERUM IN OCULIS EXEMPLUM ERAT *Q. *FABIUS *M. *UALERIO LEGATO, QUI CASTRIS PRAEERAT, NE QUAM UIM HOSTIUM MAGIS QUAM TRUCEM DICTATORIS IRAM TIMERET. ITAQUE FRUMENTATORES CUM CIRCUM+ UENTI EX INSIDIIS CAESI LOCO INIQUO ESSENT, CREDITUM UOLGO EST SUBUENIRI EIS AB LEGATO POTUISSE, NI TRISTIA EDICTA EXHORRUISSET. EA QUOQUE IRA ALIENAUIT A DICTATORE MILITUM ANIMOS IAM ANTE INFENSOS QUOD IMPLACABILIS *Q. *FABIO FUISSET ET, QUOD SUIS PRECIBUS NEGASSET, EIUS POPULO *ROMANO UENIAM DEDISSET. POSTQUAM DICTATOR PRAEPOSITO IN URBE *L. *PAPIRIO *CRASSO, MAGISTRO EQUITUM *Q. *FABIO UETITO QUICQUAM PRO MAGISTRATU AGERE, IN CASTRA REDIIT, NEQUE CIUIBUS SATIS LAETUS ADUENTUS EIUS FUIT NEC HOSTIBUS QUICQUAM ATTULIT TERRORIS. NAMQUE POSTERO DIE, SEU IGNARI UENISSE DICTATOREM SEU ADESSET AN ABESSET PARUI FACIENTES, INSTRUCTA ACIE AD CASTRA ACCESSERUNT. CETERUM TANTUM MOMENTI IN UNO UIRO *L. *PAPIRIO FUIT UT, SI DUCIS CONSILIA FAUOR SUBSECUTUS MILITUM FORET, DEBELLARI EO DIE CUM *SAMNITIBUS POTUISSE PRO HAUD DUBIO HABITUM SIT; ITA INSTRUXIT ACIEM [LOCO AC SUBSIDIIS], ITA OMNI ARTE BELLICA FIRMAUIT; CESSATUM A MILITE AC DE INDUSTRIA, UT OBTRECTARETUR LAUDIBUS DUCIS, IMPEDITA UICTORIA EST. PLURES *SAMNITIUM CECIDERE, PLURES *ROMANI UOLNERATI SUNT. SENSIT PERITUS DUX QUAE RES UICTORIAE OBSTARET: TEMPERANDUM INGENIUM SUUM ESSE ET SEUERITATEM MISCENDAM COMITATI. ITAQUE ADHIBITIS LEGATIS IPSE CIRCUIT SAUCIOS MILITES INSERENS IN TENTORIA CAPUT, SINGULOSQUE UT SESE HABERET ROGITANS CURAM EORUM NOMINA+ TIM LEGATIS TRIBUNISQUE ET PRAEFECTIS DEMANDABAT. REM PER SE POPULAREM ITA DEXTERE EGIT, UT MEDENDIS CORPORIBUS ANIMI MULTO PRIUS MILITUM IMPERATORI RECONCILIARENTUR NEC QUIC+ QUAM AD SALUBRITATEM EFFICACIUS FUERIT QUAM QUOD GRATO ANIMO EA CURA ACCEPTA EST. REFECTO EXERCITU CUM HOSTE CONGRESSUS HAUD DUBIA SPE SUA MILITUMQUE ITA FUDIT FUGAUIT+ QUE *SAMNITES UT ILLE ULTIMUS EIS DIES CONFERENDI SIGNA CUM DICTATORE FUERIT. INCESSIT DEINDE QUA DUXIT PRAEDAE SPES UICTOR EXERCITUS PERLUSTRAUITQUE HOSTIUM AGROS, NULLA ARMA, NULLAM UIM NEC APERTAM NEC INSIDIIS EXPERTUS. ADDEBAT ALACRITATEM QUOD DICTATOR PRAEDAM OMNEM EDIXERAT MILITI+ BUS; NEC IRA MAGIS PUBLICA QUAM PRIUATUM COMPENDIUM IN HOSTEM ACUEBAT. HIS CLADIBUS SUBACTI *SAMNITES PACEM A DICTATORE PETIERE; CUM QUO PACTI UT SINGULA UESTIMENTA MILITIBUS ET ANNUUM STIPENDIUM DARENT, CUM IRE AD SENATUM IUSSI ESSENT, SECUTUROS SE DICTATOREM RESPONDERUNT, UNIUS EIUS FIDEI UIRTUTIQUE CAUSAM SUAM COMMENDANTES. ITA DEDUCTUS EX *SAMNITIBUS EXERCITUS. DICTATOR TRIUMPHANS URBEM EST INGRESSUS; ET CUM SE DICTATURA ABDICARE UELLET, IUSSU PATRUM PRIUSQUAM ABDICARET CONSULES CREAUIT *C. *SULPICIUM *LONGUM ITERUM *Q. *AEMILIUM *CERRETANUM. *SAMNITES INFECTA PACE QUIA DE CONDICIONIBUS AGEBATUR INDUTIAS ANNUAS AB URBE RETTULERUNT; NEC EARUM IPSARUM SANCTA FIDES FUIT; ADEO, POSTQUAM *PAPIRIUM ABISSE MAGISTRATU NUNTIATUM EST, ARRECTI AD BELLANDUM ANIMI SUNT. *C. *SULPICIO *Q. *AEMILIO- *AULIUM QUIDAM ANNALES HABENT- CONSULIBUS AD DEFECTIONEM *SAMNITIUM *APULUM NOUUM BELLUM ACCESSIT. UTROQUE EXERCITUS MISSI. *SULPICIO *SAMNITES, *APULI *AEMILIO SORTE EUENERUNT. SUNT QUI NON IPSIS *APULIS BELLUM INLATUM SED SOCIOS EIUS GENTIS POPULOS AB *SAMNITIUM UI ATQUE INIURIIS DEFENSOS SCRIBANT; CETERUM FORTUNA *SAMNI+ TIUM, UIX A SE IPSIS EO TEMPORE PROPULSANTIUM BELLUM, PROPIUS UT SIT UERO FACIT NON *APULIS AB *SAMNITIBUS ARMA INLATA SED CUM UTRAQUE SIMUL GENTE BELLUM *ROMANIS FUISSE. NEC TAMEN RES ULLA MEMORABILIS ACTA; AGER *APULUS *SAMNIUMQUE EUASTATUM; HOSTES NEC HIC NEC ILLIC INUENTI. *ROMAE NOCTURNUS TERROR ITA EX SOMNO TREPIDAM REPENTE CIUITATEM EXCIUIT UT *CAPITOLIUM ATQUE ARX MOENIAQUE ET PORTAE PLENA ARMATORUM FUERINT; ET CUM CONCURSATUM CLAMA+ TUMQUE AD ARMA OMNIBUS LOCIS ESSET, PRIMA LUCE NEC AUCTOR NEC CAUSA TERRORIS COMPARUIT. EODEM ANNO DE *TUSCULANIS *FLAUIA ROGATIONE POPULI FUIT IUDICIUM. *M. *FLAUIUS TRIBUNUS PLEBIS TULIT AD POPULUM UT IN *TUSCULANOS ANIMADUERTERETUR, QUOD EORUM OPE AC CONSILIO *UELITERNI *PRIUERNATESQUE POPULO *ROMANO BELLUM FECISSENT. POPULUS *TUSCULANUS CUM CONIUGIBUS AC LIBERIS *ROMAM UENIT. EA MULTITUDO UESTE MUTATA ET SPECIE REORUM TRIBUS CIRCUIT GENIBUS SE OMNIUM ADUOLUENS; PLUS ITAQUE MISERI+ CORDIA AD POENAE UENIAM IMPETRANDAM QUAM CAUSA AD CRIMEN PURGANDUM UALUIT. TRIBUS OMNES PRAETER *POLLIAM ANTIQUARUNT LEGEM: *POLLIAE SENTENTIA FUIT PUBERES UERBERATOS NECARI, CONIUGES LIBEROSQUE SUB CORONA LEGE BELLI UENIRE. MEMORIAM EIUS IRAE *TUSCULANIS IN POENAE TAM ATROCIS AUCTORES MANSISSE AD PATRUM AETATEM CONSTAT NEC QUEM+ QUAM FERME EX *POLLIA TRIBU CANDIDATUM *PAPIRIAM FERRE SOLITUM. INSEQUENTI ANNO, *Q. *FABIO *L. *FULUIO CONSULIBUS, *A. *CORNELIUS *ARUINA DICTATOR ET *M. *FABIUS *AMBUSTUS MAGISTER EQUITUM, METU GRAUIORIS IN *SAMNIO BELLI- CONDUCTA ENIM PRETIO A FINITIMIS IUUENTUS DICEBATUR- INTENTIORE DILECTU HABITO EGREGIUM EXERCITUM ADUERSUS *SAMNITES DUXERUNT. CASTRA IN HOSTICO INCURIOSE ITA POSITA TAMQUAM PROCUL ABESSET HOSTIS, CUM SUBITO ADUENERE *SAMNITIUM LEGIONES TANTA FEROCIA UT UALLUM USQUE AD STATIONEM *ROMANAM INFERRENT. NOX IAM APPETEBAT; ID PROHIBUIT MUNIMENTA ADORIRI; NEC DISSIMULABANT ORTA LUCE POSTERO DIE FACTUROS. DICTATOR UBI PROPIOREM SPE DIMICATIONEM UIDIT, NE MILITUM UIRTUTI DAMNO LOCUS ESSET, IGNIBUS CREBRIS RELICTIS QUI CON+ SPECTUM HOSTIUM FRUSTRARENTUR, SILENTIO LEGIONES EDUCIT; NEC TAMEN FALLERE PROPTER PROPINQUITATEM CASTRORUM POTUIT. EQUES EXTEMPLO INSECUTUS ITA INSTITIT AGMINI UT, DONEC LUCESCERET, PROELIO ABSTINERET; NE PEDESTRES QUIDEM COPIAE ANTE LUCEM CASTRIS EGRESSAE. EQUES LUCE DEMUM AUSUS INCURSARE IN HOSTEM CARPENDO NOUISSIMOS PREMENDOQUE INIQUIS AD TRANSITUM LOCIS AGMEN DETINUIT. INTERIM PEDES EQUITEM ADSECUTUS ET TOTIS IAM COPIIS *SAMNIS URGEBAT. TUM DICTATOR, POSTQUAM SINE MAGNO INCOMMODO PROGREDI NON POTERAT, EUM IPSUM IN QUO CONSTITERAT LOCUM CASTRIS DIMETARI IUSSIT. ID UERO CIRCUMFUSO UNDIQUE EQUITATU- UT UALLUM PETERETUR OPUSQUE INCIPERET- FIERI NON POTERAT. ITAQUE UBI NEQUE EUNDI NEQUE MANENDI COPIAM ESSE UIDET, INSTRUIT ACIEM IMPEDIMENTIS EX AGMINE REMOTIS. INSTRUUNT CONTRA ET HOSTES ET ANIMIS ET UIRIBUS PARES. AUXERAT ID MAXIME ANIMOS QUOD IGNARI LOCO INIQUO, NON HOSTI CESSUM, UELUT FUGIENTES AC TERRITOS TERRIBILES IPSI SECUTI FUERANT. ID ALIQUAMDIU AEQUAUIT PUGNAM IAM PRIDEM DESUETO *SAMNITE CLAMOREM *ROMANI EXERCITUS PATI; ET HERCULE ILLO DIE AB HORA DIEI TERTIA AD OCTAUAM ITA ANCEPS DICITUR CERTAMEN STETISSE UT NEQUE CLAMOR, UT PRIMO SEMEL CONCURSU EST SUBLATUS, ITERATUS SIT NEQUE SIGNA PROMOTA LOCO RETROUE RECEPTA NEQUE RECURSUM AB ULLA SIT PARTE. IN SUO QUISQUE GRADU OBNIXI, URGENTES SCUTIS, SINE RESPIRATIONE AC RESPECTU PUGNABANT; FREMITUS AEQUALIS TENORQUE IDEM PUGNAE IN DEFATIGATIONEM ULTIMAM AUT NOCTEM SPECTABAT. IAM UIRIS UIRES, IAM FERRO SUA UIS, IAM CONSILIA DUCIBUS DEERANT, CUM SUBITO *SAMNITIUM EQUITES, CUM TURMA UNA LONGIUS PROUECTA ACCEPISSENT IMPEDI+ MENTA *ROMANORUM PROCUL AB ARMATIS SINE PRAESIDIO, SINE MUNIMENTO STARE, AUIDITATE PRAEDAE IMPETUM FACIUNT. QUOD UBI DICTATORI TREPIDUS NUNTIUS ATTULIT, "SINE MODO" INQUIT, "SESE PRAEDA PRAEPEDIANT." ALII DEINDE SUPER ALIOS DIRIPI PASSIM FERRIQUE FORTUNAS MILITUM UOCIFERABANTUR. TUM MA+ GISTRO EQUITUM ACCITO "UIDES TU" INQUIT, "*M. *FABI, AB HOSTIUM EQUITE OMISSAM PUGNAM? HAERENT IMPEDITI IMPEDIMENTIS NOSTRIS. ADGREDERE, QUOD INTER PRAEDANDUM OMNI MULTI+ TUDINI EUENIT, DISSIPATOS- RAROS EQUIS INSIDENTES, RAROS, QUI+ BUS FERRUM IN MANU SIT, INUENIES- EQUOSQUE DUM PRAEDA ONERANT, CAEDE INERMES CRUENTAMQUE ILLIS PRAEDAM REDDE. MIHI LEGIONES PEDITUMQUE PUGNA CURAE ERUNT; PENES TE EQUESTRE SIT DECUS." EQUITUM ACIES QUALIS QUAE ESSE INSTRUCTISSIMA POTEST INUECTA IN DISSIPATOS IMPEDITOSQUE HOSTES CAEDE OMNIA REPLET. INTER SARCINAS OMISSAS REPENTE, OBIACENTES PEDIBUS FUGIENTIUM CONSTERNATORUMQUE EQUORUM, NEQUE PUGNAE NEQUE FUGAE SATIS POTENTES CAEDUNTUR. TUM DELETO PROPE EQUITATU HOSTIUM *M. *FABIUS CIRCUMDUCTIS PAULULUM ALIS AB TERGO PEDESTREM ACIEM ADORITUR. CLAMOR INDE NOUUS ACCI+ DENS ET *SAMNITIUM TERRUIT ANIMOS ET DICTATOR, UBI RESPEC+ TANTES HOSTIUM ANTESIGNANOS TURBATAQUE SIGNA ET FLUCTUANTEM ACIEM UIDIT, TUM APPELLARE, TUM ADHORTARI MILITES, TRIBUNOS PRINCIPESQUE ORDINUM NOMINATIM AD ITERANDAM SECUM PUG+ NAM UOCARE. NOUATO CLAMORE SIGNA INFERUNTUR, ET QUIDQUID PROGREDIEBANTUR MAGIS MAGISQUE TURBATOS HOSTES CERNEBANT. EQUES IPSE IAM PRIMIS ERAT IN CONSPECTU ET *CORNELIUS RESPICIENS AD MANIPULOS MILITUM, QUOD MANU, QUOD UOCE POTERAT, MONSTRABAT UEXILLA SE SUORUM PARMASQUE CERNERE EQUITUM. QUOD UBI AUDITUM SIMUL UISUMQUE EST, ADEO REPENTE LABORIS PER DIEM PAENE TOTUM TOLERATI UOLNERUMQUE OBLITI SUNT, UT HAUD SECUS QUAM SI TUM INTEGRI E CASTRIS SIGNUM PUGNAE ACCEPISSENT CONCITAUERINT SE IN HOSTEM. NEC ULTRA *SAMNIS TOLERARE TERROREM EQUITUM PEDITUMQUE UIM POTUIT; PARTIM IN MEDIO CAESI, PARTIM IN FUGAM DISSIPATI SUNT. PEDES RESTANTES AC CIRCUMUENTOS CECIDIT: AB EQUITE FUGIEN+ TIUM STRAGES EST FACTA, INTER QUOS ET IPSE IMPERATOR CECIDIT. HOC DEMUM PROELIUM *SAMNITIUM RES ITA INFREGIT, UT OM+ NIBUS CONCILIIS FREMERENT MINIME ID QUIDEM MIRUM ESSE, SI IMPIO BELLO ET CONTRA FOEDUS SUSCEPTO, INFESTIORIBUS MERITO DEIS QUAM HOMINIBUS NIHIL PROSPERE AGERENT: EXPIANDUM ID BELLUM MAGNA MERCEDE LUENDUMQUE ESSE; ID REFERRE TANTUM UTRUM SUPPLICIA NOXIO PAUCORUM AN OMNIUM INNOXIO PRAE+ BEANT SANGUINE; AUDEBANTQUE IAM QUIDAM NOMINARE AUCTORES ARMORUM. UNUM MAXIME NOMEN PER CONSENSUM CLAMAN+ TIUM *BRUTULI *PAPI EXAUDIEBATUR; UIR NOBILIS POTENSQUE ERAT, HAUD DUBIE PROXIMARUM INDUTIARUM RUPTOR. DE EO COACTI REFERRE PRAETORES DECRETUM FECERUNT UT *BRUTULUS *PAPIUS *ROMANIS DEDERETUR ET CUM EO PRAEDA OMNIS *ROMANA CAPTIUI+ QUE UT *ROMAM MITTERENTUR QUAEQUE RES PER FETIALES EX FOEDERE REPETITAE ESSENT SECUNDUM IUS FASQUE RESTITUERENTUR. FETIALES *ROMAM, UT CENSUERUNT, MISSI ET CORPUS *BRUTULI EXANIME; IPSE MORTE UOLUNTARIA IGNOMINIAE SE AC SUPPLICIO SUBTRAXIT. PLACUIT CUM CORPORE BONA QUOQUE EIUS DEDI. NIHIL TAMEN EARUM RERUM PRAETER CAPTIUOS AC SI QUA COGNITA EX PRAEDA SUNT ACCEPTUM EST; CETERARUM RERUM INRITA FUIT DEDITIO. DICTATOR EX SENATUS CONSULTO TRIUMPHAUIT. HOC BELLUM A CONSULIBUS BELLATUM QUIDAM AUCTORES SUNT EOSQUE DE *SAMNITIBUS TRIUMPHASSE; *FABIUM ETIAM IN *APULIAM PROCESSISSE ATQUE INDE MAGNAS PRAEDAS EGISSE. NEC DIS+ CREPAT QUIN DICTATOR EO ANNO *A. *CORNELIUS FUERIT; ID AM+ BIGITUR BELLINE GERENDI CAUSA CREATUS SIT AN UT ESSET QUI LUDIS *ROMANIS, QUIA *L. *PLAUTIUS PRAETOR GRAUI MORBO FORTE IMPLI+ CITUS ERAT, SIGNUM MITTENDIS QUADRIGIS DARET FUNCTUSQUE EO HAUD SANE MEMORANDI IMPERII MINISTERIO SE DICTATURA ABDI+ CARET. NEC FACILE EST AUT REM REI AUT AUCTOREM AUCTORI PRAEFERRE. UITIATAM MEMORIAM FUNEBRIBUS LAUDIBUS REOR FALSISQUE IMAGINUM TITULIS, DUM FAMILIAE AD SE QUAEQUE FAMAM RERUM GESTARUM HONORUMQUE FALLENTE MENDACIO TRAHUNT; INDE CERTE ET SINGULORUM GESTA ET PUBLICA MONU+ MENTA RERUM CONFUSA. NEC QUISQUAM AEQUALIS TEMPORIBUS ILLIS SCRIPTOR EXSTAT QUO SATIS CERTO AUCTORE STETUR.