ANIMUM ADVERTI, IUDICES, OMNEM ACCUSATORIS ORATIONEM IN DUAS DIVISAM ESSE PARTIS, QUARUM ALTERA MIHI NITI ET MAGNO OPERE CONFIDERE VIDEBATUR INVIDIA IAM INVETERATA IUDICI $IUNIANI, ALTERA TANTUM MODO CONSUETUDINIS CAUSA TIMIDE ET DIFFIDENTER ATTINGERE RATIONEM VENEFICI CRIMINUM, QUA DE RE LEGE EST HAEC QUAESTIO CONSTITUA. ITAQUE MIHI CERTUM EST HANC EANDEM DISTRIBUTIONEM INVIDIAE ET CRIMINUM SIC IN DEFENSIONE SERVARE UT OMNES INTELLEGANT NIHIL ME NEC SUBTERFUGERE VOLUISSE RETICENDO NEC OBSCURARE DICENDO.

SED CUM CONSIDERO QUO MODO MIHI IN UTRAQUE RE SIT ELABORANDUM, ALTERA PARS ET EA QUAE PROPRIA EST IUDICI VESTRI ET LEGITIMAE VENEFICI QUAESTIONIS PER MIHI BREVIS ET NON MAGNAE IN DICENDO CONTENTIONIS FORE VIDETUR, ALTERA AUTEM QUAE PROCUL AB IUDICIO REMOTA EST, QUAE CONTIONIBUS SEDITIOSE CONCITATIS ACCOMMODATIOR EST QUAM TRANQUILLIS MODERATIS-QUE IUDICIIS, PERSPICIO QUANTUM IN AGENDO DIFFICULTATIS ET QUANTUM LABORIS SIT HABITURA.

SED IN HAC DIFFULTATE ILLA ME RES TAMEN, IUDICES, CONSOLATUR QUOD VOS DE CRIMINIBUS SIC AUDIRE CONSUESTIS UT EORUM OMNIUM DISSOLUTIONEM AB ORATORE QUAERATIS, UT NON EXISTIMETIS PLUS VOS AD SALUTEM REO LARGIRI OPORTERE QUAM QUANTUM DEFENSOR PURGANDIS CRIMINIBUS CONSEQUI ET DICENDO PROBARE POTUERIT. DE INVIDIA AUTEM SIC INTER NOS DISCEPTARE DEBETIS UT NON QUID DICATUR A NOBIS SED QUID OPORTEAT DICI CONSIDERETIS. AGITUR ENIM IN CRIMINIBUS $A. $CLUENTI PROPRIUM PERICULUM, IN INVIDIA CAUSA COMMUNIS. QUAM OB REM ALTERAM PARTEM CAUSAE SIC AGEMUS UT VOS DOCEAMUS, ALTERAM SIC UT OREMUS: IN ALTERA DILIGENTIA VESTRA NOBIS ADIUNGENDA EST, IN ALTERA FIDES IMPLORANDA. NEMO EST ENIM QUI INVIDIAE SINE VESTRO AC SINE TALIUM VIRORUM SUBSIDIO POSSIT RESISTERE.

EQUIDEM QUOD AD ME ATTINET, QUO ME VERTAM NESCIO. NEGEM FUISSE ILLAM INFAMIAM IUDICI CORRUPTI? NEGEM ESSE ILLAM REM AGITATAM IN CONTIONIBUS, IACTATAM IN IUDICIIS, COMMEMORATAM IN SENATU? EVELLAM EX ANIMIS HOMINUM TANTAM OPINIONEM, TAM PENITUS INSITAM, TAM VETUSTAM? NON EST NOSTRI INGENI, VESTRI AUXILI EST, IUDICES, HUIUS INNOCENTIAE SIC IN HAC CALAMITOSA FAMA QUASI IN ALIQUA PERNICIOSISSIMA FLAMMA ATQUE IN COMMUNI INCENDIO SUBVENIRE.

ETENIM SICUT ALIIS IN LOCIS PARUM FIRMAMENTI ET PARUM VIRIUM VERITAS HABET, SIC IN HOC LOCO FALSA INVIDIA IMBECILLA ESSE DEBET. DOMINETUR IN CONTIONIBUS, IACEAT IN IUDICIIS; VALEAT IN OPINIONIBUS AC SERMONIBUS IMPERITORUM, AB INGENIIS PRUDENTIUM REPUDIETUR; VEHEMENTIS HABEAT REPENTINOS IMPETUS, SPATIO INTERPOSITO ET CAUSA COGNITA CONSENESCAT; DENIQUE ILLA DEFINITIO IUDICIORUM AEQUORUM QUAE NOBIS A MAIORIBUS TRADITA EST RETINEATUR, UT IN IUDICIIS ET SINE INVIDIA CULPA PLECTATUR ET SINE CULPA INVIDIA PONATUR.

QUAM OB REM A VOBIS, IUDICES, ANTE QUAM DE IPSA CAUSA DICERE INCIPIO, HAEC POSTULO, PRIMUM ID QUOD AEQUISSIMUM EST UT NE QUID HUC PRAEIUDICATI ADFERATIS; ETENIM NON MODO AUCTORITATEM SED ETIAM NOMEN IUDICUM AMITTEMUS, NISI HIC EX IPSIS CAUSIS IUDICABIMUS, SI AD CAUSAS IUDICIA IAM FACTA DOMO DEFEREMUS; - DEINDE SI QUAM OPINIONEM IAM VESTRIS MENTIBUS COMPREHENDISTIS, SI EAM RATIO CONVELLET, SI ORATIO LABEFACTABIT, SI DENIQUE VERITAS EXTORQUEBIT, NE REPUGNETIS EAM-QUE ANIMIS VESTRIS AUT LIBENTIBUS AUT AEQUIS REMITTATIS; TUM AUTEM CUM EGO UNA QUAQUE DE RE DICAM ET DILUAM, NE IPSI QUAE CONTRARIA SINT TACITI COGITATIONI VESTRAE SUBICIATIS SED AD EXTREMUM EXSPECTETIS ME-QUE MEUM DICENDI ORDINEM SERVARE PATIAMINI; CUM PERORARO, TUM SI QUID ERIT PRAETERITUM ANIMO REQUIRATIS.

EGO ME, IUDICES, AD EAM CAUSAM ACCEDERE QUAE IAM PER ANNOS OCTO CONTINUOS EX CONTRARIA PARTE AUDIATUR ATQUE OPINIONE HOMINUM TACITA PROPE CONVICTA ATQUE DAMNATA SIT FACILE INTELLEGO; SED SI QUI MIHI DEUS VESTRAM AD ME AUDIENDUM BENIVOLENTIAM CONCILIARIT, EFFICIAM PROFECTO UT INTELLEGATIS NIHIL ESSE HOMINI TAM TIMENDUM QUAM INVIDIAM, NIHIL INNOCENTI SUSCEPTA INVIDIA TAM OPTANDUM QUAM AEQUUM IUDICIUM, QUOD IN HOC UNO DENIQUE FALSAE INFAMIAE FINIS ALIQUI ATQUE EXITUS REPERIATUR. QUAM OB REM MAGNA ME SPES TENET, SI QUAE SUNT IN CAUSA EXPLICARE ATQUE OMNIA DICENDO CONSEQUI POTUERO, HUNC LOCUM CONSESSUM-QUE VESTRUM, QUEM ILLI HORRIBILEM $A. $CLUENTIO AC FORMIDOLOSUM FORE PUTAVERUNT, EUM TANDEM EIUS FORTUNAE MISERAE MULTUM-QUE IACTATAE PORTUM AC PERFUGIUM FUTURUM.

TAMETSI PERMULTA SUNT QUAE MIHI, ANTE QUAM DE CAUSA DICO, DE COMMUNIBUS INVIDIAE PERICULIS DICENDA ESSE VIDEANTUR, TAMEN NE DIUTIUS ORATIONE MEA SUSPENSA EXSPECTATIO VESTRA TENEATUR ADGREDIAR AD CRIMEN CUM ILLA DEPRECATIONE, IUDICES, QUA MIHI SAEPIUS UTENDUM ESSE INTELLEGO, SIC UT ME AUDIATIS, QUASI HOC TEMPORE HAEC CAUSA PRIMUM DICATUR, SICUTI DICITUR, NON QUASI SAEPE IAM DICTA ET NUMQUAM PROBATA SIT. HODIERNO ENIM DIE PRIMUM VETERIS ISTIUS CRIMINIS DILUENDI POTESTAS EST DATA, ANTE HOC TEMPUS ERROR IN HAC CAUSA ATQUE INVIDIA VERSATA EST. QUAM OB REM, DUM MULTORUM ANNORUM ACCUSATIONI BREVITER DILUCIDE-QUE RESPONDEO, QUAESO UT ME, IUDICES, SICUT FACERE INSTITUISTIS, BENIGNE ATTENTE-QUE AUDIATIS.

CORRUPISSE DICITUR $A. $CLUENTIUS IUDICIUM PECUNIA, QUO INIMICUM INNOCENTEM, $STATIUM $ALBIUM, CONDEMNARET. OSTENDAM, IUDICES, PRIMUM, QUONIAM CAPUT ILLIUS ATROCITATIS ATQUE INVIDIAE FUIT INNOCENTEM PECUNIA CIRCUMVENTUM, NEMINEM UMQUAM MAIORIBUS CRIMINIBUS GRAVIORIBUS TESTIBUS ESSE IN IUDICIUM VOCATUM; DEINDE EA DE EO PRAEIUDICIA ESSE FACTA AB IPSIS IUDICIBUS A QUIBUS CONDEMNATUS EST UT NON MODO AB ISDEM SED NE AB ALIIS QUIBUS CONDEMNATUS EST UT NON MODO AB ISDEM SED NE AB ALIIS QUIDEM ULLIS ABSOLVI ULLO MODO POSSET. CUM HAEC DOCUERO, TUM ILLUD OSTENDAM QUOD MAXIME REQUIRI INTELLEGO IUDICIUM ILLUD PECUNIA ESSE TEMPTATUM NON A $CLUENTIO SED CONTRA $CLUENTIUM, FACIAM-QUE UT INTELLEGATIS IN TOTA ILLA CAUSA QUID RES IPSA TULERIT, QUID ERROR ADFINXERIT, QUID INVIDIA CONFLARIT.

PRIMUM IGITUR ILLUD EST EX QUO INTELLEGI POSSIT DEBUISSE $CLUENTIUM MAGNO OPERE CAUSAE CONFIDERE, QUOD CERTISSIMIS CRIMINIBUS ET TESTIBUS FRETUS AD ACCUSANDUM DESCENDERIT. HOC LOCO FACIENDUM MIHI, IUDICES, EST UT VOBIS BREVITER ILLA QUIBUS $ALBIUS EST CONDEMNATUS CRIMINA EXPONAM. ABS TE PETO, $OPPIANICE, UT ME INVITUM DE PATRIS TUI CAUSA DICERE EXISTIMES ADDUCTUM FIDE ATQUE OFFICIO DEFENSIONIS. ETENIM TIBI SI IN PRAESENTIA NON POTUERO, TAMEN MULTAE MIHI AD SATIS FACIENDUM RELIQUO TEMPORE FACULTATES DABUNTUR; $CLUENTIO NISI NUNC SATIS FECERO, POSTEA MIHI SATIS FACIENDI POTESTAS NON ERIT. SIMUL ET ILLUD QUIS EST QUI DUBITARE DEBEAT CONTRA DAMNATUM ET MORTUUM PRO INCOLUMI ET PRO VIVO DICERE? CUM ILLI IN QUEM DICITUR DAMNATIO OMNE IGNOMINIAE PERICULUM IAM ABSTULERIT, MORS VERO ETIAM DOLORIS; HIC AUTEM PRO QUO DICIMUS NIHIL POSSIT OFFENSIONIS ACCIPERE SINE ACERBISSIMO ANIMI SENSU AC MOLESTIA ET SINE SUMMO DEDECORE VITAE ET TURPITUDINE.

ATQUE UT INTELLEGATIS $CLUENTIUM NON ACCUSATORIO ANIMO, NON OSTENTATIONE ALIQUA AUT GLORIA ADDUCTUM, SED NEFARIIS INIURIIS, COTIDIANIS INSIDIIS, PROPOSITO ANTE OCULOS VITAE PERICULO NOMEN $OPPIANICI DETULISSE, PAULO LONGIUS EXORDIUM REI DEMONSTRANDAE PETAM; QUOD QUAESO, IUDICES, NE MOLESTE PATIAMINI; PRINCIPIIS ENIM COGNITIS MULTO FACILIUS EXTREMA INTELLEGETIS. $A. $CLUENTIUS $HABITUS FUIT, PATER HUIUSCE, IUDICES, HOMO NON SOLUM MUNICIPI $LARINATIS EX QUO ERAT SED ETIAM REGIONIS ILLIUS ET VICINITATIS VIRTUTE, EXISTIMATIONE, NOBILITATE PRINCEPS. IS CUM ESSET MORTUUS $SULLA ET $POMPEIO CONSULIBUS, RELIQUIT HUNC ANNOS XV NATUM, GRANDEM AUTEM ET NUBILEM FILIAM QUAE BREVI TEMPORE POST PATRIS MORTEM NUPSIT $A. $AURIO $MELINO, CONSOBRINO SUO, ADULESCENTI IN PRIMIS, UT TUM HABEBATUR, INTER SUOS ET HONESTO ET NOBILI.

CUM ESSENT EAE NUPTIAE PLENAE DIGNITATIS, PLENAE CONCORDIAE, REPENTE EST EXORTA MULIERIS IMPORTUNAE NEFARIA LIBIDO NON SOLUM DEDECORE VERUM ETIAM SCELERE CONIUNCTA. NAM $SASSIA, MATER HUIUS $HABITI - MATER ENIM A ME IN OMNI CAUSA, TAMETSI IN HUNC HOSTILI ODIO ET CRUDELITATE EST, MATER, INQUAM, APPELLABITUR, NEQUE UMQUAM ILLA ITA DE SUO SCELERE ET IMMANITATE AUDIET UT NATURAE NOMEN AMITTAT; QUO ENIM EST IPSUM NOMEN AMANTIUS INDULGENTIUS-QUE MATERNUM, HOC ILLIUS MATRIS QUAE MULTOS IAM ANNOS ET NUNC CUM MAXIME FILIUM INTERFECTUM CUPIT SINGULARE SCELUS MAIORE ODIO DIGNUM ESSE DUCETIS. EA IGITUR MATER $HABITI, $MELINI ILLIUS ADULESCENTIS, GENERI SUI, CONTRA QUAM FAS ERAT AMORE CAPTA PRIMO, NEQUE ID IPSUM DIU, QUOQUO MODO POTERAT IN ILLA CUPIDITATE CONTINEBATUR; DEINDE ITA FLAGRARE COEPIT AMENTIA, SIC INFLAMMATA FERRI LIBIDINE UT EAM NON PUDOR, NON PIETAS, NON MACULA FAMILIAE, NON HOMINUM FAMA, NON FILI DOLOR, NON FILIAE MAEROR A CUPIDITATE REVOCARET.

ANIMUM ADULESCENTIS NONDUM CONSILIO AC RATIONE FIRMATUM PELLEXIT EIS OMNIBUS REBUS QUIBUS ILLA AETAS CAPI AC DELENIRI POTEST. FILIA, QUAE NON SOLUM ILLO COMMUNI DOLORE MULIEBRI IN EIUS MODI VIRI INIURIIS ANGERETUR SED NEFARIUM MATRIS PAELICATUM FERRE NON POSSET DE QUO NE QUERI QUIDEM SE SINE SCELERE POSSE ARBITRARETUR, CETEROS SUI TANTI MALI IGNAROS ESSE CUPIEBAT; IN HUIUS AMANTISSIMI SUI FRATRIS MANIBUS ET GREMIO MAERORE ET LACRIMIS CONSENESCEBAT.

ECCE AUTEM SUBITUM DIVORTIUM QUOD SOLACIUM MALORUM OMNIUM FORE VIDEBATUR. DISCEDIT A $MELINO $CLUENTIA UT IN TANTIS INIURIIS NON INVITA, UT A VIRO NON LIBENTER. TUM VERO ILLA EGREGIA AC PRAECLARA MATER PALAM EXSULTARE LAETITIA, TRIUMPHARE GAUDIO COEPIT, VICTRIX FILIAE NON LIBIDINIS; DIUTIUS SUSPICIONIBUS OBSCURIS LAEDI FAMAM SUAM NOLUIT; LECTUM ILLUM GENIALEM QUEM BIENNIO ANTE FILIAE SUAE NUBENTI STRAVERAT, IN EADEM DOMO SIBI ORNARI ET STERNI EXPULSA ATQUE EXTURBATA FILIA IUBET. NUBIT GENERO SOCRUS NULLIS AUSPICIBUS, NULLIS AUCTORIBUS, FUNESTIS OMINIBUS OMNIUM.

O MULIERIS SCELUS INCREDIBILE ET PRAETER HANC UNAM IN OMNI VITA INAUDITUM. O LIBIDINEM EFFRENATAM ET INDOMITAM. O AUDACIAM SINGULAREM. NONNE TIMUISSE, SI MINUS VIM DEORUM HOMINUM-QUE FAMAM, AT ILLAM IPSAM NOCTEM FACES-QUE ILLAS NUPTIALIS, NON LIMEN CUBICULI, NON CUBILE FILIAE, NON PARIETES DENIQUE IPSOS SUPERIORUM TESTIS NUPTIARUM? PERFREGIT AC PROSTRAVIT OMNIA CUPIDITATE AC FURORE; VICIT PUDOREM LIBIDO, TIMOREM AUDACIA, RATIONEM AMENTIA.

TULIT HOC COMMUNE DEDECUS FAMILIAE, COGNATIONIS, NOMINIS GRAVITER FILIUS; AUGEBATUR AUTEM EIUS MOLESTIA COTIDIANIS QUERIMONIIS ET ADSIDUO FLETU SORORIS; STATUIT TAMEN NIHIL SIBI IN TANTIS INIURIIS AC TANTO SCELERE MATRIS GRAVIUS ESSE FACIENDUM QUAM UT ILLA NE UTERETUR, NE QUAE VIDERE SINE SUMMO ANIMI DOLORE NON POTERAT, EA, SI MATRE UTERETUR, NON SOLUM VIDERE VERUM ETIAM PROBARE SUO IUDICIO PUTARETUR.

INITIUM QUOD HUIC CUM MATRE FUERIT SIMULTATIS AUDISTIS. PERTINUISSE HOC AD CAUSAM TUM CUM RELIQUA COGNOVERITIS INTELLEGETIS. NAM ILLUD ME NON PRAETERIT, CUIUSCUMQUE MODI SIT MATER, TAMEN IN IUDICIO FILI DE TURPITUDINE PARENTIS DICI VIX OPORTERE. NON ESSEM AD ULLAM CAUSAM IDONEUS, IUDICES, SI HOC QUOD IN COMMUNIBUS HOMINUM SENSIBUS ATQUE IN IPSA NATURA POSITUM ATQUE INFIXUM EST, ID EGO, QUI AD HOMINUM PERICULA DEFENDENDA ADIUNGERER, NON VIDEREM; FACILE INTELLEGO NON MODO RETICERE HOMINES PARENTUM INIURIAS SED ETIAM ANIMO AEQUO FERRE OPORTERE. SED EGO EA QUAE FERRI POSSUNT FERENDA, QUAE TACERI TACENDA ESSE ARBITROR.

NIHIL IN VITA VIDIT CALAMITATIS $A. $CLUENTIUS, NULLUM PERICULUM MORTIS ADIIT, NIHIL MALI TIMUIT QUOD NON TOTUM A MATRE ESSET CONFLATUM ET PROFECTUM. QUAE HOC TEMPORE SILERET OMNIA ATQUE EA, SI OBLIVIONE NON POSSET, TAMEN TACITURNITATE SUA TECTA ESSE PATERETUR; SED VERO SIC AGITUR UT PRORSUS RETICERE NULLO MODO POSSIT. HOC ENIM IPSUM IUDICIUM, HOC PERICULUM, ILLA ACCUSATIO, ILLA OMNIS TESTIUM COPIA QUAE FUTURA EST A MATRE INITIO EST ADORNATA, A MATRE HOC TEMPORE INSTRUITUR ATQUE OMNIBUS EIUS OPIBUS ET COPIIS COMPARATUR. IPSA DENIQUE NUPER $LARINO HUIUS OPPRIMENDI CAUSA $ROMAM ADVOLAVIT; PRAESTO EST MULIER AUDAX, PECUNIOSA, CRUDELIS, INSTITUIT ACCUSATORES, INSTRUIT TESTIS, SQUALORE HUIUS ET SORDIBUS LAETATUR, EXITIUM EXOPTAT, SANGUINEM SUUM PROFUNDERE OMNEM CUPIT, DUM MODO PROFUSUM HUIUS ANTE VIDEAT. HAEC NISI OMNIA PERSPEXERITIS IN CAUSA, TEMERE A NOBIS ILLAM APPELLARI PUTATOTE; SIN ERUNT ET APERTA ET NEFARIA, $CLUENTIO IGNOSCERE DEBEBITIS, QUOD HAEC A ME DICI PATIATUR; MIHI IGNOSCERE NON DEBERETIS, SI TACEREM.

NUNC IAM SUMMATIM EXPONAM QUIBUS CRIMINIBUS $OPPIANICUS DAMNATUS SIT UT ET CONSTANTIAM $A. $CLUENTI ET RATIONEM ACCUSATIONIS PERSPICERE POSSITIS. AC PRIMUM CAUSA ACCUSANDI QUAE FUERIT OSTENDAM UT ID IPSUM $A. $CLUENTIUM VI AC NECESSITATE COACTUM FECISSE VIDEATIS.

CUM MANIFESTO VENENUM DEPREHENDISSET QUOD VIR MATRIS $OPPIANICUS EI PARAVISSET, ET RES NON CONIECTURA SED OCULIS ET MANIBUS TENERETUR, NEQUE IN CAUSA ULLA DUBITATIO POSSET ESSE, ACCUSAVIT $OPPIANICUM; QUAM CONSTANTER ET QUAM DILIGENTER POSTEA DICAM; NUNC HOC SCIRE VOS VOLUI, NULLAM HUIC ALIAM ACCUSANDI CAUSAM FUISSE NISI UTI PROPOSITUM VITAE PERICULUM ET COTIDIANAS CAPITIS INSIDIAS HAC UNA RATIONE VITARET. ATQUE UT INTELLEGATIS EIS ACCUSATUM ESSE CRIMINIBUS $OPPIANICUM UT NEQUE ACCUSATOR TIMERE NEQUE REUS SPERARE DEBUERIT, PAUCA VOBIS ILLIUS IUDICI CRIMINA EXPONAM; QUIBUS COGNITIS NEMO VESTRUM MIRABITUR ILLUM DIFFIDENTEM REBUS SUIS AD $STAIENUM ATQUE AD PECUNIAM CONFUGISSE.

$LARINAS QUAEDAM FUIT $DINAEA, SOCRUS $OPPIANICI, QUAE FILIOS HABUIT $M. ET $N. $AURIOS ET $CN. $MAGIUM ET FILIAM $MAGIAM NUPTAM $OPPIANICO. $M. $AURIUS ADULESCENTULUS BELLO $ITALICO CAPTUS APUD $ASCULUM IN $Q. $SERGI SENATORIS, EIUS QUI INTER SICARIOS DAMNATUS EST, MANUS INCIDIT ET APUD EUM FUIT IN ERGASTULO. $N. AUTEM $AURIUS, FRATER EIUS, MORTUUS EST HEREDEM-QUE $CN. $MAGIUM FRATREM RELIQUIT. POSTEA $MAGIA, UXOR $OPPIANICI, MORTUA EST. POSTREMO UNUS QUI RELIQUUS ERAT $DINAEAE FILIUS $CN. $MAGIUS EST MORTUUS. IS HEREDEM FECIT ILLUM ADULESCENTULUM $OPPIANICUM, SORORIS SUAE FILIUM, EUM-QUE PARTIRI CUM $DINAEA MATRE IUSSIT. INTERIM VENIT INDEX AD $DINAEAM NEQUE OBSCURUS NEQUE INCERTUS QUI NUNTIARET EI FILIUM EIUS, $M. $AURIUM, VIVERE ET IN AGRO $GALLICO ESSE IN SERVITUTE.

MULIER AMISSIS LIBERIS, CUM UNIUS RECIPERANDI FILI SPES ESSET OSTENTATA, OMNIS SUOS PROPINQUOS FILI-QUE SUI NECESSARIOS CONVOCAVIT ET AB EIS FLENS PETIVIT UT NEGOTIUM SUSCIPERENT, ADULESCENTEM INVESTIGARENT, SIBI RESTITUERENT EUM FILIUM QUEM TAMEN UNUM EX MULTIS FORTUNA RELIQUUM ESSE VOLUISSET. HAEC CUM AGERE INSTITUISSET, OPPRESSA MORBO EST. ITAQUE TESTAMENTUM FECIT EIUS MODI UT ILLI FILIO HS CCCC MILIA LEGARET, HEREDEM INSTITUERET EUNDEM ILLUM $OPPIANICUM, NEPOTEM SUUM; ATQUE EIS DIEBUS PAUCIS EST MORTUA. PROPINQUI TAMEN ILLI, QUEM AD MODUM VIVA $DINAEA INSTITUERANT, ITA MORTUA ILLA AD INVESTIGANDUM $M. $AURIUM CUM EODEM ILLO INDICE IN AGRUM $GALLICUM PROFECTI SUNT.

INTERIM $OPPIANICUS UT ERAT, SICUTI MULTIS EX REBUS REPERIETIS, SINGULARI SCELERE ET AUDACIA, PER QUENDAM $GALLICANUM, FAMILIAREM SUUM, PRIMUM ILLUM INDICEM PECUNIA CORRUPIT, DEINDE IPSUM $M. $AURIUM NON MAGNA IACTURA FACTA TOLLENDUM INTERFICIENDUM-QUE CURAVIT. ILLI AUTEM QUI ERANT AD PROPINQUUM INVESTIGANDUM ET RECIPERANDUM PROFECTI LITTERAS $LARINUM AD $AURIOS, ILLIUS ADULESCENTIS SUOS-QUE NECESSARIOS, MITTUNT SIBI DIFFICILEM ESSE INVESTIGANDI RATIONEM, QUOD INTELLEGERENT INDICEM AB $OPPIANICO ESSE CORRUPTUM. QUAS LITTERAS $A. $AURIUS, VIR FORTIS ET EXPERIENS ET DOMI NOBILIS ET $M. ILLIUS $AURI PERPROPINQUUS, IN FORO PALAM MULTIS AUDIENTIBUS, CUM ADESSET $OPPIANICUS, RECITAT ET CLARISSIMA VOCE SE NOMEN $OPPIANICI, SI INTERFECTUM $M. $AURIUM ESSE COMPERISSET, DELATURUM ESSE TESTATUR.

INTERIM BREVI TEMPORE ILLI QUI ERANT IN AGRUM $GALLICUM PROFECTI $LARINUM REVERTUNTUR; INTERFECTUM ESSE $M. $AURIUM NUNTIANT. ANIMI NON SOLUM PROPINQUORUM SED ETIAM OMNIUM $LARINATIUM ODIO $OPPIANICI ET ILLIUS ADULESCENTIS MISERICORDIA COMMOVENTUR. ITAQUE CUM $A. $AURIUS IS QUI ANTEA DENUNTIARAT CLAMORE HOMINEM AC MINIS INSEQUI COEPISSET, $LARINO PROFUGIT ET SE IN CASTRA CLARISSIMI VIRI, $Q. $METELLI, CONTULIT.

POST ILLAM AUTEM FUGAM SCELERIS ET CONSCIENTIAE TESTEM NUMQUAM SE IUDICIIS, NUMQUAM LEGIBUS, NUMQUAM INERMEM INIMICIS COMMITTERE AUSUS EST SED PER ILLAM $L. $SULLAE VIM ATQUE VICTORIAM $LARINUM IN SUMMO TIMORE OMNIUM CUM ARMATIS ADVOLAVIT; QUATTUOR VIROS QUOS MUNICIPES FECERANT SUSTULIT; SE A $SULLA ET ALIOS PRAETEREA TRIS FACTOS ESSE DIXIT ET AB EODEM SIBI ESSE IMPERATUM UT $A. $AURIUM ILLUM QUI SIBI DELATIONEM NOMINIS ET CAPITIS PERICULUM OSTENTARAT, ET ALTERUM $A. $AURIUM ET EIUS $L. FILIUM ET $SEX. $VIBIUM QUO SEQUESTRE IN ILLO INDICE CORRUMPENDO DICEBATUR ESSE USUS, PROSCRIBENDOS INTERFICIENDOS-QUE CURARET. ITAQUE ILLIS CRUDELISSIME INTERFECTIS NON MEDIOCRI AB EO CETERI PROSCRIPTIONIS ET MORTIS METU TERREBANTUR. HIS REBUS IN CAUSA IUDICIO-QUE PATEFACTIS QUIS EST QUI ILLUM ABSOLVI POTUISSE ARBITRETUR? ATQUE HAEC PARVA SUNT; COGNOSCITE RELIQUA UT NON ALIQUANDO CONDEMNATUM ESSE $OPPIANICUM SED ALIQUAM DIU INCOLUMEM FUISSE MIREMINI.

PRIMUM VIDETE HOMINIS AUDACIAM. $SASSIAM IN MATRIMONIUM DUCERE, $HABITI MATREM - ILLAM CUIUS VIRUM $A. $AURIUM OCCIDERAT - CONCUPIVIT. UTRUM IMPUDENTIOR HIC QUI POSTULET, AN CRUDELIOR ILLA, SI NUBAT, DIFFICILE DICTU EST; SED TAMEN UTRIUSQUE HUMANITATEM CONSTANTIAM-QUE COGNOSCITE.

PETIT $OPPIANICUS UT SIBI $SASSIA NUBAT ET ID MAGNO OPERE CONTENDIT. ILLA AUTEM NON ADMIRATUR AUDACIAM, NON IMPUDENTIAM ASPERNATUR, NON DENIQUE ILLAM $OPPIANICI DOMUM VIRI SUI SANGUINE REDUNDANTEM REFORMIDAT, SED QUOD HABERET ILLE TRIS FILIOS, IDCIRCO SE AB EIS NUPTIIS ABHORRERE RESPONDIT. $OPPIANICUS, QUI PECUNIAM $SASSIAE CONCUPIVISSET, DOMO SIBI QUAERENDUM REMEDIUM EXISTIMAVIT AD EAM MORAM QUAE NUPTIIS ADFEREBATUR. NAM CUM HABERET EX $NOVIA INFANTEM FILIUM, ALTER AUTEM EIUS FILIUS $PAPIA NATUS $TEANI, QUOD ABEST AB $LARINO XVIII MILIA PASSUUM, APUD MATREM EDUCARETUR, ARCESSIT SUBITO SINE CAUSA PUERUM $TEANO, QUOD FACERE NISI LUDIS PUBLICIS AUT FESTIS DIEBUS ANTEA NON SOLEBAT. MATER MISERA NIHIL MALI SUSPICANS MITTIT. ILLE SE $TARENTUM PROFICISCI CUM SIMULASSET, EO IPSO DIE PUER, CUM HORA UNDECIMA IN PUBLICO VALENS VISUS ESSET, ANTE NOCTEM MORTUUS ET POSTRIDIE ANTE QUAM LUCERET COMBUSTUS EST.

ATQUE HUNC TANTUM MAEROREM MATRI PRIUS HOMINUM RUMOR QUAM QUISQUAM EX $OPPIANICI FAMILIA NUNTIAVIT. ILLA CUM UNO TEMPORE AUDISSET SIBI NON SOLUM FILIUM SED ETIAM EXSEQUIARUM MUNUS EREPTUM, $LARINUM CONFESTIM EXANIMATA VENIT ET IBI DE INTEGRO FUNUS IAM SEPULTO FILIO FECIT. DIES NONDUM DECEM INTERCESSERANT CUM ILLE ALTER FILIUS INFANS NECATUR. ITAQUE NUBIT $OPPIANICO CONTINUO $SASSIA LAETANTI IAM ANIMO ET SPE OPTIME CONFIRMATO, NEC MIRUM QUAE SE NON NUPTIALIBUS DONIS SED FILIORUM FUNERIBUS ESSE DELENITAM VIDERET. ITA, QUOD CETERI PROPTER LIBEROS PECUNIAE CUPIDIORES SOLENT ESSE, ILLE PROPTER PECUNIAM LIBEROS AMITTERE IUCUNDUM ESSE DUXIT.

SENTIO, IUDICES, VOS PRO VESTRA HUMANITATE HIS TANTIS SCELERIBUS BREVITER A ME DEMONSTRATIS VEHEMENTER ESSE COMMOTOS. QUO TANDEM IGITUR ANIMO FUISSE ILLOS ARBITRAMINI QUIBUS HIS DE REBUS NON MODO AUDIENDUM FUIT VERUM ETIAM IUDICANDUM? VOS AUDITIS DE EO IN QUEM IUDICES NON ESTIS, DE EO QUEM NON VIDETIS, DE EO QUEM ODISSE IAM NON POTESTIS, DE EO QUI ET NATURAE ET LEGIBUS SATIS FECIT, QUEM LEGES EXSILIO, NATURA MORTE MULTAVIT, AUDITIS NON AB INIMICO, AUDITIS SINE TESTIBUS, AUDITIS CUM EA QUAE COPIOSISSIME DICI POSSUNT BREVITER STRICTIM-QUE DICUNTUR. ILLI AUDIEBANT DE EO DE QUO IURATI SENTENTIAS FERRE DEBEBANT, DE EO CUIUS PRAESENTIS NEFARIUM ET CONSCELERATUM VOLTUM INTUEBANTUR, DE EO QUEM OMNES ODERANT PROPTER AUDACIAM, DE EO QUEM OMNI SUPPLICIO DIGNUM ESSE DUCEBANT; AUDIEBANT AB ACCUSATORIBUS, AUDIEBANT VERBA MULTORUM TESTIUM, AUDIEBANT CUM UNA QUAQUE DE RE A $P. $CANNUTIO, HOMINE ELOQUENTISSIMO, GRAVITER ET DIU DICERETUR.

ET EST QUISQUAM QUI, CUM HAEC COGNOVERIT, SUSPICARI POSSIT $OPPIANICUM IUDICIO OPPRESSUM ET CIRCUMVENTUM ESSE INNOCENTEM? ACERVATIM RELIQUA IAM, IUDICES, DICAM UT AD EA QUAE PROPIORA HUIUSCE CAUSAE ET ADIUNCTIORA SUNT PERVENIAM. VOS, QUAESO, MEMORIA TENEATIS NON MIHI HOC ESSE PROPOSITUM UT ACCUSEM $OPPIANICUM MORTUUM SED, CUM HOC PERSUDADERE VOBIS VELIM, IUDICIUM AB HOC NON ESSE CORRUPTUM, HOC UTI INITIO AC FUNDAMENTO DEFENSIONIS, $OPPIANICUM, HOMINEM SCELERATISSIMUM ET NOCENTISSIMUM, ESSE DAMNATUM. QUI UXORI SUAE $CLUENTIAE, QUAE AMITA HUIUS $HABITI FUIT, CUM IPSE POCULUM DEDISSET, SUBITO ILLA IN MEDIA POTIONE EXCLAMAVIT SE MAXIMO CUM DOLORE EMORI NEC DIUTIUS VIXIT QUAM LOCUTA EST; NAM IN IPSO SERMONE HOC ET VOCIFERATIONE MORTUA EST. ET AD HANC MORTEM REPENTINAM VOCEM-QUE MORIENTIS OMNIA PRAETEREA QUAE SOLENT ESSE INDICIA ET VESTIGIA VENENI IN ILLIUS MORTUAE CORPORE FUERUNT. EODEM-QUE VENENO $C. $OPPIANICUM FRATREM NECAVIT.

NEQUE EST HOC SATIS; TAMETSI IN IPSO FRATERNO PARRICIDIO NULLUM SCELUS PRAETERMISSUM VIDETUR, TAMEN UT AD HOC NEFARIUM FACINUS ACCEDERET ADITUM SIBI ALIIS SCELERIBUS ANTE MUNIVIT. NAM CUM ESSET GRAVIDA $AURIA, FRATRIS UXOR, ET IAM APPROPINQUARE PARTUS PUTARETUR, MULIEREM VENENO INTERFECIT UT UNA ILLUD QUOD ERAT EX FRATRE CONCEPTUM NECARETUR. POST FRATREM ADGRESSUS EST; QUI SERO IAM EXHAUSTO ILLO POCULO MORTIS, CUM ET DE SUO ET DE UXORIS INTERITU CLAMARET TESTAMENTUM-QUE MUTARE CUPERET, IN IPSA SIGNIFICATIONE HUIUS VOLUNTATIS EST MORTUUS. ITA MULIEREM NE PARTU EIUS AB HEREDITATE FRATERNA EXCLUDERETUR NECAVIT; FRATRIS AUTEM LIBEROS PRIUS VITA PRIVAVIT QUAM ILLI HANC A NATURA LUCEM ACCIPERE POTUERUNT; UT OMNES INTELLEGERENT NIHIL EI CLAUSUM, NIHIL SANCTUM ESSE POSSE A CUIUS AUDACIA FRATRIS LIBEROS NE MATERNI QUIDEM CORPORIS CUSTODIAE TEGERE POTUISSENT.

MEMORIA TENEO $MILESIAM QUANDAM MULIEREM, CUM ESSEM IN ASIA, QUOD AB HEREDIBUS SECUNDIS ACCEPTA PECUNIA PARTUM SIBI IPSA MEDICAMENTIS ABEGISSET, REI CAPITALIS ESSE DAMNATAM; NEC INIURIA QUAE SPEM PARENTIS, MEMORIAM NOMINIS, SIBSIDIUM GENERIS, HEREDEM FAMILIAE, DESIGNATUM REI PUBLICAE CIVEM SUSTULISSET. QUANTO EST $OPPIANICUS IN EADEM INIURIA MAIORE SUPPLICIO DIGNUS. SI QUIDEM ILLA, CUM SUO CORPORI VIM ATTULISSET, SE IPSA CRUCIAVIT, HIC AUTEM IDEM ILLUD EFFECIT PER ALIENI CORPORIS MORTEM ATQUE CRUCIATUM. CETERI NON VIDENTUR IN SINGULIS HOMINIBUS MULTA PARRICIDIA SUSCIPERE POSSE, $OPPIANICUS INVENTUS EST QUI IN UNO CORPORE PLURIS NECARET.

ITAQUE CUM HANC EIUS CONSUETUDINEM AUDACIAM-QUE COGNOSSET AVUNCULUS ILLIUS ADULESCENTIS $OPPIANICI, $CN. $MAGIUS, IS-QUE, CUM GRAVI MORBO ADFECTUS ESSET, HEREDEM ILLUM SORORIS SUAE FILIUM FACERET, AMICIS ADHIBITIS PRAESENTE MATRE SUA $DINAEA UXOREM SUAM INTERROGAVIT ESSETNE PRAEGNAS. QUAE CUM SE ESSE RESPONDISSET, AB EA PETIVIT UT SE MORTUO APUD $DINAEAM - QUAE TUM EI MULIERI SOCRUS ERAT - QUOAD PARERET HABITARET DILIGENTIAMQUE ADHIBERET UT ID QUOD CONCEPERAT SERVARE ET SALVUM PARERE POSSET. ITAQUE EI TESTAMENTO LEGAT GRANDEM PECUNIAM A FILIO SI QUI NATUS ESSET; AB SECUNDO HEREDE NIL LEGAT.

QUID DE $OPPIANICO SUSPICATUS SIT VIDETIS; QUID IUDICARIT OBSCURUM NON EST. NAM CUIUS FILIUM FACERET HEREDEM, EUM TUTOREM LIBERIS NON ADSCRIPSIT. QUID $OPPIANICUS FECERIT COGNOSCITE UT ILLUM $MAGIUM INTELLEGATIS NON LONGE ANIMO PROSPEXISSE MORIENTEM. QUAE PECUNIA MULIERI LEGATA ERAT A FILIO, SI QUI NATUS ESSET, EAM PRAESENTEM $OPPIANICUS NON DEBITAM MULIERI SOLVIT, SI HAEC SOLUTIO LEGATORUM ET NON MERCES ABORTIONIS APPELLANDA EST. QUO ILLA PRETIO ACCEPTO MULTISQUE PRAETEREA MUNERIBUS QUAE TUM EX TABULIS $OPPIANICI RECITABANTUR SPEM ILLAM QUAM IN ALVO COMMENDATAM A VIRO CONTINEBAT VICTA AVARITIA SCELERI $OPPIANICI VENDIDIT.

NIHIL POSSE IAM AD HANC IMPROBITATEM ADDI VIDETUR; ATTENDITE EXITUM. QUAE MULIER OBTESTATIONE VIRI DECEM ILLIS MENSIBUS NE DOMUM QUIDEM ULLAM NISI SOCRUS SUAE NOSSE DEBUIT, HAEC QUINTO MENSE POST VIRI MORTEM IPSI $OPPIANICO NUPSIT. QUAE NUPTIAE NON DIUTURNAE FUERUNT; ERANT ENIM NON MATRIMONI DIGNITATE SED SCELERIS SOCIETATE CONIUNCTAE.

QUID? ILLA CAEDES $ASUVI $LARINATIS, ADULESCENTIS PECUNIOSI, QUAM CLARA TUM RECENTI RE FUIT ET QUAM OMNIUM SERMONE CELEBRATA. FUIT $AVILLIUS QUIDAM $LARINO PERDITA NEQUITIA ET SUMMA EGESTATE, ARTE QUADAM PRAEDITUS AD LIBIDINES ADULESCENTULORUM EXCITANDAS ACCOMMODATA. QUI UT SE BLANDITIIS ET ADSENTATIONIBUS IN $ASUVI CONSUETUDINEM PENITUS IMMERSIT, $OPPIANICUS CONTINUO SPERARE COEPIT HOC SE $AVILLIO TAMQUAM ALIQUA MACHINA ADMOTA CAPERE $ASUVI ADULESCENTIAM ET FORTUNAS EIUS PATRIAS EXPUGNARE POSSE. RATIO EXCOGITATA $LARINI EST, RES TRANSLATA $ROMAM; INIRE ENIM CONSILIUM FACILIUS IN SOLITUDINE, PERFICERE REM EIUS MODI COMMODIUS IN TURBA POSSE ARBITRATI SUNT. $ASUVIUS CUM $AVILLIO $ROMAM EST PROFECTUS. HOS VESTIGIIS $OPPIANICUS CONSECUTUS EST. IAM UT $ROMAE VIXERINT, QUIBUS CONVIVIIS, QUIBUS FLAGITIIS, QUANTIS ET QUAM PROFUSIS SUMPTIBUS NON MODO CONSCIO SED ETIAM CONVIVA ET ADIUTORE $OPPIANICO LONGUM EST DICERE MIHI, PRAESERTIM AD ALIA PROPERANTI; EXITUM HUIUS ADSIMULATAE FAMILIARITATIS COGNOSCITE.

CUM ESSET ADULESCENS APUD MULIERCULAM QUANDAM ATQUE UBI PERNOCTARAT IBI DIEM POSTERUM COMMORARETUR, $AVILLIUS, UT ERAT CONSTITUTUM, SIMULAT SE AEGROTARE ET TESTAMENTUM FACERE VELLE. $OPPIANICUS OBSIGNATORES AD EUM QUI NEQUE $ASUVIUM NEQUE $AVILLIUM NOSSENT ADDUCIT ET ILLUM $ASUVIUM APPELLAT IPSE; TESTAMENTO $ASUVI NOMINE OBSIGNATO DISCEDITUR. $AVILLIUS ILICO CONVALESCIT; $ASUVIUS AUTEM BREVI ILLO TEMPORE, QUASI IN HORTULOS IRET, IN HARENARIAS QUASDAM EXTRA PORTAM $ESQUILINAM PERDUCTUS OCCIDITUR.

QUI CUM UNUM IAM ET ALTERUM DIEM DESIDERARETUR NEQUE IN EIS LOCIS UBI EX CONSUETUDINE QUAEREBATUR INVENIRETUR, ET $OPPIANICUS IN FORO $LARINATIUM DICTITARET NUPER SE ET SUOS AMICOS TESTAMENTUM EIUS OBSIGNASSE, LIBERTI $ASUVI ET NON NULLI AMICI, QUOD EO DIE QUO POSTREMUM $ASUVIUS VISUS ERAT $AVILLIUM CUM EO FUISSE ET A MULTIS VISUM ESSE CONSTABAT, IN EUM INVADUNT ET HOMINEM ANTE PEDES $Q. $MANLI QUI TUM ERAT TRIUMVIR CONSTITUUNT. ATQUE ILLIC CONTINUO NULLO TESTE, NULLO INDICE RECENTIS MALEFICI CONSCIENTIA PERTERRITUS OMNIA, UT A ME PAULO ANTE DICTA SUNT, EXPONIT $ASUVIUMQUE A SESE CONSILIO $OPPIANICI INTERFECTUM FATETUR.

EXTRAHITUR DOMO LATITANS $OPPIANICUS A $MANLIO; INDEX $AVILLIUS EX ALTERA PARTE CORAM TENETUR. HIC QUID IAM RELIQUA QUAERITIS? $MANLIUM PLERIQUE NORATIS; NON ILLE HONOREM A PUERITIA, NON STUDIA VIRTUTIS, NON ULLUM EXISTIMATIONIS BONAE FRUCTUM UMQUAM COGITARAT, SED EX PETULANTI ATQUE IMPROBO SCURRA IN DISCORDIIS CIVITATIS AD EAM COLUMNAM AD QUAM MULTORUM SAEPE CONVICIIS PERDUCTUS ERAT TUM SUFFRAGIIS POPULI PERVENERAT. ITAQUE TUM CUM $OPPIANICO TRANSIGIT, PECUNIAM AB EO ACCIPIT, CAUSAM ET SUSCEPTAM ET TAM MANIFESTAM RELINQUIT. AC TUM IN $OPPIANICI CAUSA CRIMEN HOC $ASUVIANUM CUM TESTIBUS MULTIS TUM VERO ILLIUS TESTAMENTO COMPROBABATUR; IN QUO $OPPIANICI NOMEN PRIMUM ESSE CONSTABAT, EIUS QUEM VOS MISERUM ATQUE INNOCENTEM FALSO IUDICIO CIRCUMVENTUM ESSE DICITIS.

QUID? AVIAM TUAM, $OPPIANICE, $DINAEAM CUI TU ES HERES PATER TUUS NON MANIFESTO NECAVIT? AD QUAM CUM ADDUXISSET MEDICUM ILLUM SUUM IAM COGNITUM ET SAEPE VICTOREM PER QUEM INTERFECERAT PLURIMOS MULIER EXCLAMAT SE AB EO NULLO MODO VELLE CURARI QUO CURANTE OMNIS SUOS PERDIDISSET. TUM REPENTE $ANCONITANUM QUENDAM, $L. $CLODIUM, PHARMACOPOLAM CIRCUMFORANEUM QUI CASU TUM $LARINUM VENISSET ADGREDITUR ET CUM EO HS DUOBUS MILIBUS, ID QUOD IPSIUS TABULIS EST DEMONSTRATUM, TRANSIGIT. $L. $CLODIUS, CUM PROPERARET, CUI FORA MULTA RESTARENT, SIMUL ATQUE INTRODUCTUS EST REM CONFECIT; PRIMA POTIONE MULIEREM SUSTULIT NEQUE POSTEA $LARINI PUNCTUM EST TEMPORIS COMMORATUS.

EADEM HAC $DINAEA TESTAMENTUM FACIENTE, CUM TABULAS PREHENDISSET $OPPIANICUS, QUI GENER EIUS FUISSET, DIGITO LEGATA DELEVIT ET, CUM ID MULTIS LOCIS FECISSET, POST MORTEM EIUS NE LITURIS COARGUI POSSET TESTAMENTUM IN ALIAS TABULAS TRANSCRIPTUM SIGNIS ADULTERINIS OBSIGNAVIT. MULTA PRAETEREO CONSULTO; ETENIM VEREOR NE HAEC IPSA NIMIUM MULTA ESSE VIDEANTUR. VOS TAMEN SIMILEM SUI EUM FUISSE IN CETERIS QUOQUE VITAE PARTIBUS EXISTIMARE DEBETIS. ILLUM TABULAS PUBLICAS $LARINI CENSORIAS CORRUPISSE DECURIONES UNIVERSI IUDICAVERUNT; CUM ILLO NEMO IAM RATIONEM NEMO REM ULLAM CONTRAHEBAT; NEMO ILLUM EX TAM MULTIS COGNATIS ET ADFINIBUS TUTOREM UMQUAM LIBERIS SUIS SCRIPSIT, NEMO ILLUM ADITU, NEMO CONGRESSIONE, NEMO SERMONE, NEMO CONVIVIO DIGNUM IUDICABAT; OMNES ASPERNABANTUR, OMNES ABHORREBANT, OMNES UT ALIQUAM IMMANEM AC PERNICIOSAM BESTIAM PESTEMQUE FUGIEBANT.

HUNC TAMEN HOMINEM TAM AUDACEM, TAM NEFARIUM, TAM NOCENTEM NUMQUAM ACCUSASSET $HABITUS, IUDICES, SI ID PRAETERMITTERE SUO SALVO CAPITE POTUISSET. ERAT HUIC INIMICUS $OPPIANICUS, ERAT, SED TAMEN ERAT VITRICUS; CRUDELIS ET HUIC INFESTA MATER, AT MATER; POSTREMO NIHIL TAM REMOTUM AB ACCUSATIONE QUAM $CLUENTIUS ET NATURA ET VOLUNTATE ET INSTITUTA RATIONE VITAE. SED CUM ESSET HAEC EI PROPOSITA CONDICIO UT AUT IUSTE PIEQUE ACCUSARET AUT ACERBE INDIGNEQUE MORERETUR, ACCUSARE QUOQUO MODO POSSET QUAM ILLO MODO EMORI MALUIT.

ATQUE UT HOC ITA ESSE PERSPICERE POSSITIS EXPONAM VOBIS $OPPIANICI FACINUS MANIFESTO COMPERTUM ATQUE DEPRENSUM; EX QUO SIMUL UTRUMQUE, ET HUIC ACCUSARE ET ILLI CONDEMNARI, NECESSE FUISSE INTELLEGETIS. $MARTIALES QUIDAM $LARINI APPELLABANTUR, MINISTRI PUBLICI $MARTIS ATQUE EI DEO VETERIBUS INSTITUTIS RELIGIONIBUSQUE $LARINATIUM CONSECRATI. QUORUM CUM SATIS MAGNUS NUMERUS ESSET, CUMQUE ITEM UT IN $SICILIA PERMULTI $VENERII SUNT, SIC ILLI $LARINI IN $MARTIS FAMILIA NUMERARENTUR, REPENTE $OPPIANICUS EOS OMNIS LIBEROS ESSE CIVISQUE $ROMANOS COEPIT DEFENDERE. GRAVITER ID DECURIONES $LARINATIUM CUNCTIQUE MUNICIPES TULERUNT. ITAQUE AB $HABITO PETIVERUNT UT EAM CAUSAM SUSCIPERET PUBLICEQUE DEFENDERET. $HABITUS CUM SE AB OMNI EIUS MODI NEGOTIO REMOVISSET, TAMEN PRO LOCO, PRO ANTIQUITATE GENERIS SUI, PRO EO QUOD SE NON SUIS COMMODIS SED ETIAM SUORUM MUNICIPUM CETERORUMQUE NECESSARIORUM NATUM ESSE ARBITRABATUR, TANTAE VOLUNTATI UNIVERSORUM $LARINATIUM DEESSE NOLUIT.

SUSCEPTA CAUSA $ROMAMQUE DELATA MAGNAE COTIDIE CONTENTIONES INTER $HABITUM ET $OPPIANICUM EX UTRIUSQUE STUDIO DEFENSIONIS EXCITABANTUR. ERAT IPSE IMMANI ACERBAQUE NATURA $OPPIANICUS; INCENDEBAT EIUS AMENTIAM INFESTA ATQUE INIMICA FILIO MATER $HABITI. MAGNI AUTEM ILLI SUA INTERESSE ARBITRABANTUR HUNC A CAUSA $MARTIALIUM DEMOVERI. SUBERAT ETIAM ALIA CAUSA MAIOR QUAE $OPPIANICI, HOMINIS AVARISSIMI ATQUE AUDACISSIMI, MENTEM MAXIME COMMOVEBAT.

NAM $HABITUS USQUE AD ILLIUS IUDICI TEMPUS NULLUM TESTAMENTUM UMQUAM FECERAT; NEQUE ENIM LEGARE QUICQUAM EIUS MODI MATRI POTERAT IN ANIMUM INDUCERE NEQUE TESTAMENTO NOMEN OMNINO PRAETERMITTERE PARENTIS. ID CUM $OPPIANICUS SCIRET - NEQUE ENIM ERAT OBSCURUM - INTELLEGEBAT $HABITO MORTUO BONA EIUS OMNIA AD MATREM ESSE VENTURA; QUAE AB SESE POSTEA AUCTA PECUNIA MAIORE PRAEMIO, ORBATA FILIO MINORE PERICULO NECARETUR. ITAQUE HIS REBUS INCENSUS QUA RATIONE $HABITUM VENENO TOLLERE CONATUS SIT COGNOSCITE.

$C. ET $L. $FABRICII FRATRES GEMINI FUERUNT EX MUNICIPIO $ALETRINATI, HOMINES INTER SE CUM FORMA TUM MORIBUS SIMILES, MUNICIPUM AUTEM SUORUM DISSIMILLIMI; IN QUIBUS QUANTUS SPLENDOR SIT, QUAM PROPE AEQUABILIS, QUAM FERE OMNIUM CONSTANS ET MODERATA RATIO VITAE NEMO VESTRUM, UT MEA FERT OPINIO, IGNORAT. HIS $FABRICIIS SEMPER EST USUS $OPPIANICUS FAMILIARISSIME. IAM HOC FERE SCITIS OMNES QUANTAM VIM HABEAT AD CONIUNGENDAS AMICITIAS STUDIORUM AC NATURAE SIMILITUDO. CUM ILLI ITA VIVERENT UT NULLUM QUAESTUM ESSE TURPEM ARBITRARENTUR, CUM OMNIS AB EIS FRAUS, OMNES INSIDIAE CIRCUMSCRIPTIONESQUE ADULESCENTIUM NASCERENTUR, CUMQUE ESSENT VITIIS ATQUE IMPROBITATE OMNIBUS NOTI, STUDIOSE, UT DIXI, AD EORUM SE FAMILIARITATEM MULTIS IAM ANTE ANNIS $OPPIANICUS APPLICARAT.

ITAQUE TUM SIC STATUIT, PER $C. $FABRICIUM - NAM $L. ERAT MORTUUS - INSIDIAS $HABITO COMPARARE. ERAT ILLO TEMPORE INFIRMA VALETUDINE $HABITUS. UTEBATUR AUTEM MEDICO NON IGNOBILI SED SPECTATO HOMINE, $CLEOPHANTO; CUIUS SERVUM $DIOGENEM $FABRICIUS AD VENENUM $HABITO DANDUM SPE ET PRETIO SOLLICITARE COEPIT. SERVUS NON INCALLIDUS ET, UT RES IPSA DECLARAVIT, FRUGI ATQUE INTEGER SERMONEM $FABRICI NON EST ASPERNATUS; REM AD DOMINUM DETULIT; $CLEOPHANTUS AUTEM CUM $HABITO EST CONLOCUTUS. $HABITUS STATIM CUM $M. $BAEBIO SENATORE, FAMILIARISSIMO SUO, COMMUNICAVIT; QUI QUA FIDE, QUA PRUDENTIA, QUA DILIGENTIA FUERIT MEMINISSE VOS ARBITROR. EI PLACUIT UT $DIOGENEM $HABITUS EMERET A $CLEOPHANTO, QUO FACILIUS AUT COMPREHENDERETUR RES EIUS INDICIO AUT FALSA ESSE COGNOSCERETUR. NE MULTA, $DIOGENES EMITUR, VENENUM DIEBUS PAUCIS COMPARATUR; MULTI VIRI BONI CUM EX OCCULTO INTERVENISSENT, PECUNIA OBSIGNATA QUAE OB EAM REM DABATUR IN MANIBUS $SCAMANDRI, LIBERTI $FABRICIORUM, DEPREHENDITUR.

PRO DI IMMORTALES. $OPPIANICUM QUISQUAM HIS REBUS COGNITIS CIRCUMVENTUM ESSE DICET? QUIS UMQUAM AUDACIOR, QUIS NOCENTIOR, QUIS APERTIOR IN IUDICIUM ADDUCTUS EST? QUOD INGENIUM, QUAE FACULTAS DICENDI, QUAE A QUOQUAM EXCOGITATA DEFENSIO HUIC UNI CRIMINI POTUIT OBSISTERE? SIMUL ET ILLUD QUIS EST QUI DUBITET QUIN HAC RE COMPERTA MANIFESTO-QUE DEPREHENSA AUT OBEUNDA MORS $CLUENTIO AUT SUSCIPIENDA ACCUSATIO FUERIT?

SATIS ESSE ARBITROR DEMONSTRATUM, IUDICES, EIS CRIMINIBUS ACCUSATUM ESSE $OPPIANICUM UTI HONESTE ABSOLVI NULLO MODO POTUERIT. COGNOSCITE NUNC ITA REUM CITATUM ESSE ILLUM UT RE SEMEL ATQUE ITERUM PRAEIUDICATA CONDEMNATUS IN IUDICIUM VENERIT. NAM $CLUENTIUS, IUDICES, PRIMUM NOMEN EIUS DETULIT CUIUS IN MANIBUS VENENUM DEPRENDERAT. IS ERAT LIBERTUS $FABRICIORUM, $SCAMANDER. INTEGRUM CONSILIUM, IUDICI CORRUPTI NULLA SUSPICIO; SIMPLEX IN IUDICIUM CAUSA, CERTA RES, UNUM CRIMEN ADLATUM EST. HIC TUM $C. $FABRICIUS, IS DE QUO ANTE DIXI, QUI LIBERTO DAMNATO SIBI ILLUD IMPENDERE PERICULUM VIDERET, QUOD MIHI CUM $ALETRINATIBUS VICINITATEM ET CUM PLERISQUE EORUM MAGNUM USUM ESSE SCIEBAT, FREQUENTIS EOS AD ME DOMUM ADDUXIT. QUI QUAMQUAM DE HOMINE SIC UT NECESSE ERAT EXISTIMABANT, TAMEN QUOD ERAT EX EODEM MUNICIPIO, SUAE DIGNITATIS ESSE ARBITRABANTUR EUM QUIBUS REBUS POSSENT DEFENDERE, IDQUE A ME UT FACEREM ET UT CAUSAM $SCAMANDRI SUSCIPEREM PETEBANT, IN QUA CAUSA PATRONI OMNE PERICULUM CONTINEBATUR.

EGO, QUI NEQUE ILLIS TALIBUS VIRIS AC TAM AMANTIBUS MEI REM POSSEM ULLAM NEGARE NEQUE ILLUD CRIMEN TANTUM AC TAM MANIFESTUM ESSE ARBITRARER, SICUT NE ILLI IPSI QUIDEM QUI MIHI TUM ILLAM CAUSAM COMMENDABANT ARBITRABANTUR, POLLICITUS EIS SUM ME OMNIA QUAE VELLENT ESSE FACTURUM. RES AGI COEPTA EST; CITATUS EST $SCAMANDER REUS. ACCUSABAT $P. $CANNUTIUS, HOMO IN PRIMIS INGENIOSUS ET IN DICENDO EXERCITATUS; ACCUSABAT AUTEM ILLE QUIDEM $SCAMANDRUM VERBIS TRIBUS, VENENUM ESSE DEPRENSUM. OMNIA TELA TOTIUS ACCUSATIONIS IN $OPPIANICUM CONICIEBANTUR, APERIEBATUR CAUSA INSIDIARUM, $FABRICIORUM FAMILIARITAS COMMEMORABATUR, HOMINIS VITA ET AUDACIA PROFEREBATUR, DENIQUE OMNIS ACCUSATIO VARIE GRAVITERQUE TRACTATA AD EXTREMUM MANIFESTA VENENI DEPREHENSIONE CONCLUSA EST.

HIC EGO TUM AD RESPONDENDUM SURREXI QUA CURA, DI IMMORTALES. QUA SOLLICITUDINE ANIMI, QUO TIMORE. SEMPER EQUIDEM MAGNO CUM METU INCIPIO DICERE; QUOTIENSCUMQUE DICO, TOTIENS MIHI VIDEOR IN IUDICIUM VENIRE NON INGENI SOLUM SED ETIAM VIRTUTIS ATQUE OFFICI, NE AUT ID PROFITERI VIDEAR QUOD NON POSSIM, QUOD EST IMPUDENTIAE, AUT NON ID EFFICERE QUOD POSSIM, QUOD EST AUT PERFIDIAE AUT NEGLEGENTIAE. TUM VERO ITA SUM PERTURBATUS UT OMNIA TIMEREM, SI NIHIL DIXISSEM NE INFANTISSIMUS, SI MULTA IN EIUS MODI CAUSA DIXISSEM NE IMPUDENTISSIMUS EXISTIMARER. CONLEGI ME ALIQUANDO ET ITA CONSTITUI, FORTITER ESSE AGENDUM; ILLI AETATI QUA TUM ERAM SOLERE LAUDI DARI, ETIAM SI IN MINUS FIRMIS CAUSIS HOMINUM PERICULIS NON DEFUISSEM. ITAQUE FECI; SIC PUGNAVI, SIC OMNI RATIONE CONTENDI, SIC AD OMNIA CONFUGI, QUANTUM EGO ADSEQUI POTUI, REMEDIA AC PERFUGIA CAUSARUM UT HOC QUOD TIMIDE DICAM CONSECUTUS SIM, NE QUIS ILLI CAUSAE PATRONUM DEFUISSE ARBITRARETUR.

SED UT QUIDQUID EGO APPREHENDERAM, STATIM ACCUSATOR EXTORQUEBAT E MANIBUS. SI QUAESIVERAM QUAE INIMICITIAE $SCAMANDRO CUM $HABITO, FATEBATUR NULLAS FUISSE, SED $OPPIANICUM CUIUS ILLE MINISTER FUISSET HUIC INIMICISSIMUM FUISSE ATQUE ESSE DICEBAT. SIN AUTEM ILLUD EGERAM, NULLUM AD $SCAMANDRUM MORTE $HABITI VENTURUM EMOLUMENTUM FUISSE, CONCEDEBAT, SED AD UXOREM $OPPIANICI, HOMINIS IN UXORIBUS NECANDIS EXERCITATI, OMNIA BONA $HABITI VENTURA FUISSE DICEBAT. CUM ILLA DEFENSIONE USUS ESSEM QUAE IN LIBERTINORUM CAUSIS HONESTISSIMA SEMPER EXISTIMATA EST, $SCAMANDRUM PATRONO ESSE PROBATUM, FATEBATUR, SED QUAEREBAT CUI PROBATUS ESSET IPSE PATRONUS.

CUM EGO PLURIBUS VERBIS IN EO COMMORATUS ESSEM, $SCAMANDRO INSIDIAS FACTAS ESSE PER $DIOGENEM CONSTITUTUMQUE INTER EOS ALIA DE RE FUISSE UT MEDICAMENTUM, NON VENENUM $DIOGENES ADFERRET; HOC CUIVIS USU VENIRE POSSE: QUAEREBAT CUR IN EIUS MODI LOCUM TAM ABDITUM, CUR SOLUS, CUR CUM OBSIGNATA PECUNIA VENISSET. DENIQUE HOC LOCO CAUSA TESTIBUS HONESTISSIMIS HOMINIBUS PREMEBATUR. $M. $BAEBIUS DE SUO CONSILIO $DIOGENEM EMPTUM, SE PRAESENTE $SCAMANDRUM CUM VENENO PECUNIAQUE DEPREHENSUM ESSE DICEBAT. $P. $QUINTILIUS $VARUS, HOMO SUMMA RELIGIONE ET SUMMA AUCTORITATE PRAEDITUS, DE INSIDIIS QUAE FIERENT $HABITO ET DE SOLLICITATIONE $DIOGENIS RECENTI RE SECUM $CLEOPHANTUM LOCUTUM ESSE DICEBAT.

ATQUE IN ILLO IUDICIO CUM $SCAMANDRUM NOS DEFENDERE VIDEREMUR, VERBO ILLE REUS ERAT, RE QUIDEM VERA ET PERICULO TOTA ACCUSATIONE $OPPIANICUS. NEQUE ID OBSCURE FEREBAT NEC DISSIMULATE ULLO MODO POTERAT; ADERAT FREQUENS, ADVOCABAT, OMNI STUDIO GRATIAQUE PUGNABAT; POSTREMO - ID QUOD MAXIMO MALO ILLI CAUSAE FUIT - HOC IPSO IN LOCO, QUASI REUS IPSE ESSET, SEDEBAT. OCULI OMNIUM IUDICUM NON IN $SCAMANDRUM SED IN $OPPIANICUM CONICIEBANTUR; TIMOR EIUS, PERTURBATIO, SUSPENSUS INCERTUSQUE VOLTUS, CREBRA COLORIS MUTATIO, QUAE ERANT ANTEA SUSPICIOSA, HAEC APERTA ET MANIFESTA FACIEBANT.

CUM IN CONSILIUM IRI OPORTERET, QUAESIVIT AB REO $C. $IUNIUS QUAESITOR EX LEGE ILLA CORNELIA QUAE TUM ERAT CLAM AN PALAM DE SE SENTENTIAM FERRI VELLET. DE $OPPIANICI SENTENTIA RESPONSUM EST, QUOD IS $HABITI FAMILIAREM IUNIUM ESSE DICEBAT, CLAM VELLE FERRI. ITUM EST IN CONSILIUM. OMNIBUS SENTENTIIS PRAETER UNAM QUAM SUAM $STAIENUS ESSE DICEBAT $SCAMANDER PRIMA ACTIONE CONDEMNATUS EST. QUIS TUM ERAT OMNIUM QUI $SCAMANDRO CONDEMNATO NON IUDICIUM DE $OPPIANICO FACTUM ESSE ARBITRARETUR? QUID EST ILLA DAMNATIONE IUDICATUM, NISI VENENUM ID QUOD $HABITO DARETUR ESSE QUAESITUM? QUAE PORRO TENUISSIMA SUSPICIO CONLATA IN $SCAMANDRUM EST AUT CONFERRI POTUIT UT IS SUA SPONTE NECARE VOLUISSE $HABITUM PUTARETUR?

ATQUE HOC TUM IUDICIO FACTO ET $OPPIANICO RE ET EXISTIMATIONE IAM, LEGE ET PRONUNTIATIONE NONDUM CONDEMNATO TAMEN $HABITUS $OPPIANICUM REUM STATIM NON FECIT. VOLUIT COGNOSCERE UTRUM IUDICES IN EOS SOLOS ESSENT SEVERI QUOS VENENUM HABUISSE IPSOS COMPERISSENT, AN ETIAM CONSILIA CONSCIENTIASQUE EIUS MODI FACINORUM SUPPLICIO DIGNAS IUDICARENT. ITAQUE $C. $FABRICIUM QUEM PROPTER FAMILIARITATEM $OPPIANICI CONSCIUM ILLI FACINORI FUISSE ARBITRABATUR REUM STATIM FECIT, UTI-QUE EI LOCUS PRIMUS CONSTITUERETUR PROPTER CAUSAE CONIUNCTIONEM IMPETRAVIT. HIC TUM $FABRICIUS NON MODO AD ME MEOS VICINOS ET AMICOS $ALETRINATIS NON ADDUXIT SED IPSE EIS NEQUE DEFENSORIBUS UTI POSTEA NEQUE LAUDATORIBUS POTUIT.

REM ENIM INTEGRAM HOMINIS NON ALIENI QUAMVIS SUSPICIOSAM DEFENDERE HUMANITATIS ESSE PUTABAMUS, IUDICATAM LABEFACTARE CONARI IMPUDENTIAE. ITAQUE TUM ILLE INOPIA ET NECESSITATE COACTUS IN CAUSA EIUS MODI AD $CAEPASIOS FRATRES CONFUGIT, HOMINES INDUSTRIOS ATQUE EO ANIMO UT QUAECUMQUE DICENDI POTESTAS ESSET DATA IN HONORE ATQUE IN BENEFICIO PONERENT. IAM HOC PROPE INIQUISSIME COMPARATUM EST QUOD IN MORBIS CORPORIS, UT QUISQUE EST DIFFICILLIMUS, ITA MEDICUS NOBILISSIMUS ATQUE OPTIMUS QUAERITUR, IN PERICULIS CAPITIS, UT QUAEQUE CAUSA DIFFICILLIMA EST, ITA DETERRIMUS OBSCURISSIMUS-QUE PATRONUS ADHIBETUR. NISI FORTE HOC CAUSAE EST QUOD MEDICI NIHIL PRAETER ARTIFICIUM, ORATORES ETIAM AUCTORITATEM PRAESTARE DENENT.

CITATUR REUS, AGITUR CAUSA; PAUCIS VERBIS ACCUSAT UT DE RE IUDICATA $CANNUTIUS; INCIPIT LONGO ET ALTE PETITO PROOEMIO RESPONDERE MAIOR $CAEPASIUS. PRIMO ATTENTE AUDITUR EIUS ORATIO. ERIGEBAT ANIMUM IAM DEMISSUM ET OPPRESSUM $OPPIANICUS; GAUDEBAT IPSE $FABRICIUS; NON INTELLEGEBAT ANIMOS IUDICUM NON ILLIUS ELOQUENTIA SED DEFENSIONIS IMPUDENTIA COMMOVERI. POSTEA QUAM DE RE COEPIT DICERE, AD EA QUAE ERANT IN CAUSA ADDEBAT ETIAM IPSE NOVA QUAEDAM VOLNERA UT, QUAMQUAM SEDULO FACIEBAT, TAMEN INTERDUM NON DEFENDERE SED PRAEVARICARI VIDERETUR. ITAQUE CUM CALLIDISSIME SE DICERE PUTARET ET CUM ILLA VERBA GRAVISSIMA EX INTIMO ARTIFICIO DEPROMPSISSET: 'RESPICITE, IUDICES, HOMINUM FORTUNAS, RESPICITE DUBIOS VARIOS-QUE CASUS, RESPICITE $C. $FABRICI SENECTUTEM' - CUM HOC 'RESPICITE' ORNANDAE ORATIONIS CAUSA SAEPE DIXISSET, RESPEXIT IPSE. AT $C. $FABRICIUS A SUBSELLIIS DEMISSO CAPITE DISCESSERAT.

HIC IUDICES RIDERE, STOMACHARI ATQUE ACERBE FERRE PATRONUS CAUSAM SIBI ERIPI ET SE CETERA DE ILLO LOCO 'RESPICITE, IUDICES' NON POSSE DICERE; NEC QUICQUAM PROPIUS EST FACTUM QUAM UT ILLUM PERSEQERETUR ET COLLO OBTORTO AD SUBSELLIA REDUCERET UT RELIQUA POSSET PERORARE. ITA TUM $FABRICIUS PRIMUM SUO IUDICIO, QUOD EST GRAVISSIMUM, DEINDE LEGIS VI ET SENTENTIIS IUDICUM EST CONDEMNATUS. QUID EST QUOD IAM DE $OPPIANICI PERSONA CAUSA-QUE PLURA DICAMUS? APUD EOSDEM IUDICES REUS EST FACTUS, CUM HIS DUOBUS PRAEIUDICIIS IAM DAMNATUS ESSET; AB ISDEM AUTEM IUDICIBUS QUI $FABRICIORUM DAMNATIONE DE $OPPIANICO IUDICARANT LOCUS EI PRIMUS EST CONSTITUTUS. ACCUSATUS EST CRIMINIBUS GRAVISSIMIS, ET EIS QUAE A ME BREVITER DICTA SUNT ET PRAETEREA MULTIS QUAE EGO OMNIA NUNC OMITTO; ACCUSATUS EST APUD EOS QUI $SCAMANDRUM MINISTRUM $OPPIANICI, $C. $FABRICIUM CONSCIUM MALEFICI CONDEMNARANT.

UTRUM PER DEOS IMMORTALIS. MAGIS EST MIRANDUM QUOD IS CONDEMNATUS EST, AN QUOD OMNINO RESPONDERE AUSUS EST? QUID ENIM ILLI IUDICES FACERE POTUERUNT? QUI SI INNOCENTIS $FABRICIOS CONDEMNASSENT, TAMEN IN $OPPIANICO SIBI CONSTARE ET SUPERIORIBUS CONSENTIRE IUDICIIS DEBUERUNT. AN VERO ILLI SUA PER SE IPSI IUDICIA RESCINDERENT, CUM CETERI SOLEANT IN IUDICANDO NE AB ALIORUM IUDICIIS DISCREPENT PROVIDERE? ET ILLI QUI $FABRICI LIBERTUM, QUIA MINISTER IN MALEFICIO FUERAT, PATRONUM, QUIA CONSCIUS, CONDEMNASSENT, IPSUM PRINCIPEM ATQUE ARCHITECTUM SCELERIS ABSOLVERENT? ET QUI CETEROS NULLO PRAEIUDICIO FACTO TAMEN EX IPSA CAUSA CONDEMNASSENT, HUNC QUEM BIS IAM CONDEMNATUM ACCEPERANT LIBERARENT?

TUM VERO ILLA IUDICIA SENATORIA NON FALSA INVIDIA SED VERA ATQUE INSIGNI TURPITUDINE NOTATA ATQUE OPERTA DEDECORE ET INFAMIA DEFENSIONI LOCUM NULLUM RELIQUISSENT. QUID ENIM TANDEM ILLI IUDICES RESPONDERENT, SI QUI AB EIS QUAERERET: 'CONDEMNASTIS $SCAMANDRUM, QUO CRIMINE?' 'NEMPE QUOD $HABITUM PER SERVUM MEDICI VENENO NECARE VOLUISSET.' 'QUID $HABITI MORTE $SCAMANDER CONSEQUEBATUR?' 'NIHIL, SED ADMINISTER ERAT $OPPIANICI.' 'ET CONDEMNASTIS $C. $FABRICIUM, QUID ITA?' 'QUIA, CUM IPSE FAMILIARISSIME $OPPIANICO USUS, LIBERTUS AUTEM EIUS IN MALEFICIO DEPRENSUS ESSET, ILLUM EXPERTEM EIUS CONSILI FUISSE NON PROBABATUR.' SI IGITUR IPSUM $OPPIANICUM BIS SUIS IUDICIIS CONDEMNATUM ABSOLVISSENT, QUIS TANTAM TURPITUDINEM IUDICIORUM, QUIS TANTAM INCONSTANTIAM RERUM IUDICATARUM, QUIS TANTAM LIBIDINEM IUDICUM FERRE POTUISSET?

QUOD SI HOC VIDETIS QUOD IAM HAC OMNI ORATIONE PATEFACTUM EST, ILLO IUDICIO REUM CONDEMNARI, PRAESERTIM AB ISDEM IUDICIBUS QUI DUO PRAEIUDICIA FECISSENT, NECESSE FUISSE, SIMUL ILLUD VIDEATIS NECESSE EST, NULLAM ACCUSATORI CAUSAM ESSE POTUISSE CUR IUDICIUM VELLET CORRUMPERE. QUAERO ENIM DE TE, $T. $ATTI, RELICTIS IAM CETERIS ARGUMENTIS OMNIBUS, NUM $FABRICIOS QUOQUE INNOCENTIS CONDEMNATOS EXISTIMES, NUM ETIAM ILLA IUDICIA PECUNIA CORRUPTA ESSE DICAS, QUIBUS IN IUDICIIS ALTER A $STAIENO SOLO ABSOLUTUS EST, ALTER ETIAM IPSE SE CONDEMNAVIT. AGE, SI NOCENTES, CUIUS MALEFICI? NUM QUID PRAETER VENENUM QUAESITUM QUO $HABITUS NECARETUR OBIECTUM EST? NUM QUID ALIUD IN ILLIS IUDICIIS VERSATUM EST PRAETER HASCE INSIDIAS $HABITO AB $OPPIANICO PER $FABRICIUM FACTAS? NIHIL, NIHIL, INQUAM, ALIUD, IUDICES, REPERIETIS. EXSTAT MEMORIA, SUNT TABULAE PUBLICAE; REDARGUE ME, SI MENTIOR; TESTIUM DICTA RECITA, DOCE IN ILLORUM IUDICIIS QUID PRAETER HOC VENENUM $OPPIANICI NON MODO IN CRIMINIS SED IN MALE DICTI LOCO SIT OBIECTUM.

MULTA DICI POSSUNT QUA RE ITA NECESSE FUERIT IUDICARI, SED EGO OCCURRAM EXSPECTATIONI VESTRAE, IUDICES. NAM ETSI A VOBIS SIC AUDIOR UT NUMQUAM BENIGNIUS NEQUE ATTENTIUS QUEMQUAM AUDITUM PUTEM, TAMEN VOCAT ME ALIO IAM DUDUM TACITA VESTRA EXSPECTATIO QUAE MIHI OBLOQUI VIDETUR: 'QUID ERGO? NEGASNE ILLUD IUDICIUM ESSE CORRUPTUM?' NON NEGO, SED AB HOC CORRUPTUM NON ESSE CONFIRMO. 'A QUO IGITUR EST CORRUPTUM?' OPINOR, PRIMUM, SI INCERTUM FUISSET QUISNAM EXITUS ILLIUS IUDICI FUTURUS ESSET, VERI SIMILIUS TAMEN ESSET EUM POTIUS CORRUPISSE QUI METUISSET NE IPSE CONDEMNARETUR QUAM ILLUM QUI VERITUS ESSET NE ALTER ABSOLVERETUR; DEINDE, CUM ESSET NON DUBIUM QUID IUDICARI NECESSE ESSET, EUM CERTE POTIUS QUI SIBI ALIQUA RATIONE DIFFIDERET QUAM EUM QUI OMNI RATIONE CONFIDERET; POSTREMO CERTE POTIUS ILLUM QUI BIS APUD EOS IUDICES OFFENDISSET QUAM EUM QUI BIS CAUSAM PROBAVISSET.

UNUM QUIDEM CERTE NEMO ERIT TAM INIMICUS $CLUENTIO QUI MIHI NON CONCEDAT, SI CONSTET CORRUPTUM ILLUD ESSE IUDICIUM, AUT AB $HABITO AUT AB $OPPIANICO ESSE CORRUPTUM; SI DOCEO NON AB $HABITO, VINCO AB $OPPIANICO; SI OSTENDO AB $OPPIANICO, PURGO $HABITUM. QUA RE, ETSI SATIS DOCUI RATIONEM NULLAM HUIC CORRUMPENDI IUDICI FUISSE, EX QUO INTELLEGITUR AB $OPPIANICO ESSE CORRUPTUM, TAMEN DE ILLO IPSO SEPARATIM COGNOSCITE. ATQUE EGO ILLA NON ARGUMENTABOR QUAE SUNT GRAVIA VEHEMENTER, EUM CORRUPISSE QUI IN PERICULO FUERIT, EUM QUI METUERIT, EUM QUI SPEM SALUTIS IN ALIA RATIONE NON HABUERIT, EUM QUI SEMPER SINGULARI FUERIT AUDACIA. MULTA SUNT EIUS MODI; VERUM CUM HABEAM REM NON DUBIAM SED APERTAM ATQUE MANIFESTAM, ENUMERATIO SINGULORUM ARGUMENTORUM NON EST NECESSARIA.

DICO $C. $AELIO $STAIENO IUDICI PECUNIAM GRANDEM $STATIUM $ALBIUM AD CORRUMPENDUM IUDICIUM DEDISSE. NUM QUIS NEGAT? TE, $OPPIANICE, APPELLO, TE, $T. $ATTI, QUORUM ALTER ELOQUENTIA DAMNATIONEM ILLAM, ALTER TACITA PIETATE DEPLORAT; AUDETE NEGARE AB $OPPIANICO $STAIENO IUDICI PECUNIAM DATAM, NEGATE, NEGATE, INQUAM, MEO LOCO. QUID TACETIS? AN NEGARE NON POTESTIS QUOD REPETISTIS, QUOD CONFESSI ESTIS, QUOD ABSTULISTIS? QUO TANDEM IGITUR ORE MENTIONEM CORRUPTI IUDICI FACITIS, CUM AB ISTA PARTE IUDICI PECUNIAM ANTE IUDICIUM DATAM, POST IUDICIUM EREPTAM ESSE FATEAMINI?

QUONAM IGITUR HAEC MODO GESTA SUNT? REPETAM PAULO ALTIUS, IUDICES, ET OMNIA QUAE IN DIUTURNA OBSCURITATE LATUERUNT SIC APERIAM UT EA CERNERE OCULIS VIDEAMINI. VOS QUAESO, UT ADHUC ME ATTENTE AUDISTIS, ITEM QUAE RELIQUA SUNT AUDIATIS; PROFECTO NIHIL A ME DICETUR QUOD NON DIGNUM HOC CONVENTU ET SILENTIO, DIGNUM VESTRIS STUDIIS ATQUE AURIBUS ESSE VIDEATUR. NAM UT PRIMUM $OPPIANICUS EX EO QUOD $SCAMANDER REUS ERAT FACTUS QUID SIBI IMPENDERET COEPIT SUSPICARI, STATIM SE AD HOMINIS EGENTIS, AUDACIS, IN IUDICIIS CORRUMPENDIS EXERCITATI, TUM AUTEM IUDICIS, $STAIENI FAMILIARITATEM APPLICAVIT. AC PRIMUM $SCAMANDRO REO TANTUM DONIS MUNERIBUS-QUE PERFECERAT UT EO FAUTORE UTERETUR CUPIDIORE QUAM FIDES IUDICIS POSTULABAT.

POST AUTEM CUM ESSET $SCAMANDER UNIUS $STAIENI SENTENTIA ABSOLUTUS, PATRONUS AUTEM $SCAMANDRI NE SUA QUIDEM SENTENTIA LIBERATUS, ACRIORIBUS SALUTI SUAE REMEDIIS SUBVENIENDUM PUTAVIT. TUM AB $STAIENO, SICUT AB HOMINE AD EXCOGITANDUM ACUTISSIMO, AD AUDENDUM IMPUDENTISSIMO AD EFFICIENDUM ACERRIMO; HAEC ENIM ILLE ET ALIQUA EX PARTE HABEBAT ET MAIORE EX PARTE SE HABERE SIMULABAT; AUXILIUM CAPITI AC FORTUNIS SUIS PETERE COEPIT. IAM HOC NON IGNORATIS, IUDICES, UT ETIAM BESTIAE FAME MONITAE PLERUMQUE AD EUM LOCUM UBI PASTAE SUNT ALIQUANDO REVERTANTUR.

$STAIENUS ILLE BIENNIO ANTE CUM CAUSAM BONORUM $S$AFINI $ATELLAE RECEPISSET, SESCENTIS MILIBUS NUMMUM SE IUDICIUM CORRUPTURUM ESSE DIXERAT. QUAE CUM ACCEPISSET A PUPILLO, SUPPRESSIT IUDICIO-QUE FACTO NEC $SAFINIO NEC BONORUM EMPTORIBUS REDDIDIT. QUAM CUM PECUNIAM PROFUDISSET ET SIBI NIHIL NON MODO AD CUPIDITATES SUAS SED NE AD NECESSITATEM QUIDEM RELIQUISSET, STATUIT AD EASDEM ESSE SIBI PRAEDAS AC SUPPRESSIONES IUDICIALIS REVERTENDUM. ITAQUE CUM $OPPIANICUM IAM PERDITUM ET DUOBUS IUGULATUM PRAEIUDICIIS VIDERET, PROMISSIS SUIS EUM EXCITAVIT ABIECTUM ET SIMUL SALUTI DESPERARE VETUIT. $OPPIANICUS AUTEM ORARE HOMINEM COEPIT UT SIBI RATIONEM OSTENDERET IUDICI CORRUMPENDI.

ILLE AUTEM, QUEM AD MODUM EX IPSO $OPPIANICO POSTEA EST AUDITUM, NEGAVIT QUEMQUAM ESSE IN CIVITATE PRAETER SE QUI ID EFFICERE POSSET. SED PRIMO GRAVARI COEPIT, QUOD AEDILITATEM SE PETERE CUM HOMINIBUS NOBILISSIMIS ET INVIDIAM ATQUE OFFENSIONEM TIMERE DICEBAT. POST EXORATUS INITIO PERMAGNAM PECUNIAM POPOSCIT, DEINDE AD ID PERVENIT QUOD CONFICI POTUIT; HS DCXL MILIA DEFERRI AD SE DOMUM IUSSIT. QUAE PECUNIA SIMUL ATQUE AD EUM DELATA EST, HOMO IMPURISSIMUS STATIM COEPIT IN EIUS MODI MENTE ET COGITATIONE VERSARI, NIHIL ESSE SUIS RATIONIBUS UTILIUS QUAM $OPPIANICUM CONDEMNARI; ILLO ABSOLUTO PECUNIAM ILLAM AUT IUDICIBUS DISPERTIENDAM AUT IPSI ESSE REDDENDAM; DAMNATO REPETITURUM ESSE NEMINEM.

ITAQUE REM EXCOGITAT SINGULAREM. ATQUE HAEC, IUDICES, QUAE VERA DICUNTUR A NOBIS FACILIUS CREDETIS, SI CUM ANIMIS VESTRIS LONGO INTERVALLO RECORDARI $C. $STAIENI VITAM ET NATURAM VOLUERITIS; NAM PERINDE UT OPINIO EST DE CUIUSQUE MORIBUS, ITA QUID AB EO FACTUM AUT NON FACTUM SIT EXISTIMARI POTEST. CUM ESSET EGENS, SUMPTUOSUS, AUDAX, CALLIDUS, PERFIDIOSUS, ET CUM DOMI SUAE MISERRIMUS IN LOCIS INANISSIMIS TANTUM NUMMORUM POSITUM VIDERET, AD OMNEM MALITIAM ET FRAUDEM VERSARE MENTEM SUAM COEPIT. 'EGO DEM IUDICIBUS? MIHI IPSI IGITUR PRAETER PERICULUM ET INFAMIAM QUID QUAERETUR? NIHIL EXCOGITEM QUAM OB REM $OPPIANICUM DAMNARI NECESSE SIT? QUID TANDEM? - NIHIL ENIM EST QUOD NON FIERI POSSIT - SI QUIS EUM FORTE CASUS EX PERICULO ERIPUERIT, NONNE REDDENDUM EST? PRAECIPITANTEM IGITUR IMPELLAMUS' INQUIT 'ET PERDITUM PROSTERNAMUS.'

CAPIT HOC CONSILI UT PECUNIAM QUIBUSDAM IUDICIBUS LEVISSIMIS POLLICEATUR, DEINDE EAM POSTEA SUPPRIMAT UT, QUONIAM GRAVIS HOMINES SUA SPONTE SEVERE IUDICATUROS PUTABAT, EOS QUI LEVIORES ERANT DESTITUTIONE IRATOS $OPPIANICO REDDERET. ITAQUE, UT ERAT SEMPER PRAEPOSTERUS ATQUE PERVERSUS, INITIUM FACIT A $BULBO ET EUM, QUOD IAM DIU NIHIL QUAESIERAT, TRISTEM ATQUE OSCITANTEM LEVITER IMPELLIT. 'QUID TU?' INQUIT 'ECQUID ME ADIUVAS, $BULBE, NE GRATIIS REI PUBLICAE SERVIAMUS?' ILLE VERO SIMUL ATQUE HOC AUDIVIT 'NE GRATIIS': 'QUO VOLES' INQUIT 'SEQUAR; SED QUID ADFERS?' TUM EI QUADRAGINTA MILIA, SI ESSET ABSOLUTUS $OPPIANICUS, POLLICETUR ET EUM UT CETEROS APPELLET QUIBUSCUM LOQUI CONSUESSET ROGAT ATQUE ETIAM IPSE CONDITOR TOTIUS NEGOTI $GUTTAM ASPERGIT HUIC $BULBO.

ITAQUE MINIME AMARUS EIS VISUS EST QUI ALIQUID EX EIUS SERMONE SPECULAE DEGUSTARANT. UNUS ET ALTER DIES INTERCESSERAT CUM RES PARUM CERTA VIDEBATUR; SEQUESTER ET CONFIRMATOR PECUNIAE DESIDERABATUR. TUM APPELLAT HILARI VOLTU HOMINEM $BULBUS UT BLANDISSIME POTEST: 'QUID TU' INQUIT '$PAETE? ' - HOC ENIM SIBI $STAIENUS COGNOMEN EX IMAGINIBUS $AELIORUM DELEGERAT NE, SI SE $LIGUREM FECISSET, NATIONIS MAGIS SUAE QUAM GENERIS UTI COGNOMINE VIDERETUR - 'QUA DE RE MECUM LOCUTUS ES, QUAERUNT A ME UBI SIT PECUNIA.' HIC ILLE PLANUS IMPROBISSIMUS QUAESTU IUDICIARIO PASTUS, QUI ILLI PECUNIAE QUAM CONDIDERAT SPE IAM ATQUE ANIMO INCUBARET, CONTRAHIT FRONTEM - RECORDAMINI FACIEM ATQUE ILLOS EIUS FICTOS SIMULATOS-QUE VOLTUS - ET, QUI ESSET TOTUS EX FRAUDE ET MENDACIO FACTUS QUI-QUE EA VITIA QUAE AB NATURA HABEBAT ETIAM STUDIO ATQUE ARTIFICIO QUODAM MALITIAE CONDIVISSET, PULCHRE ADSEVERAT SESE AB $OPPIANICO DESTITUTUM ATQUE HOC ADDIT TESTIMONI, SUA ILLUM SENTENTIA, CUM PALAM OMNES LATURI ESSENT, CONDEMNATUM IRI.

MANARAT SERMO IN CONSILIO PECUNIAE QUANDAM MENTIONEM INTER IUDICES ESSE VERSATAM. RES NEQUE TAM FUERAT OCCULTA QUAM ERAT OCCULTANDA, NEQUE TAM ERAT APERTA QUAM REI PUBLICAE CAUSA APERIENDA. IN EA OBSCURITATE AC DUBITATIONE OMNIUM $CANNUTIO, PERITO HOMINI, QUI QUODAM ODORE SUSPICIONIS $STAIENUM CORRUPTUM ESSE SENSISSET NEQUE DUM REM PERFECTAM ARBITRARETUR, PLACUIT REPENTE PRONUNTIARE: DIXERUNT. HIC TUM $OPPIANICUS NON MAGNO OPERE PERTIMUIT; REM A $STAIENO PERFECTAM ESSE ARBITRABATUR.

IN CONSILIUM ERANT ITURI IUDICES XXXII. SENTENTIIS XVI ABSOLUTIO CONFICI POTERAT. HS XL MILIA IN SINGULOS IUDICES DISTRIBUTA EUM NUMERUM SENTENTIARUM CONFICERE DEBEBANT UT AD CUMULUM SPE MAIORUM PRAEMIORUM IPSIUS $STAIENI SENTENTIA SEPTIMA DECIMA ACCEDERET. ATQUE ETIAM CASU TUM, QUOD ILLUD REPENTE ERAT FACTUM, $STAIENUS IPSE NON ADERAT; CAUSAM NESCIO QUAM APUD IUDICEM DEFENDEBAT. FACILE HOC $HABITUS PATIEBATUR, FACILE $CANNUTIUS, AT NON $OPPIANICUS NEQUE PATRONUS EIUS $L. $QUINCTIUS; QUI, CUM ESSET ILLO TEMPORE TRIBUNUS PLEBIS, CONVICIUM $C. $IUNIO IUDICI QUAESTIONIS MAXIMUM FECIT UT NE SINE ILLO IN CONSILIUM IRETUR; CUM-QUE ID EI PER VIATORES CONSULTO NEGLEGENTIUS AGI VIDERETUR, IPSE E PUBLICO IUDICIO AD PRIVATUM $STAIENI IUDICIUM PROFECTUS EST ET ILLUD PRO POTESTATE DIMITTI IUSSIT; $STAIENUM IPSE AD SUBSELLIA ADDUXIT.

CONSURGITUR IN CONSILIUM, CUM SENTENTIAS $OPPIANICUS, QUAE TUM ERAT POTESTAS, PALAM FERRI VELLE DIXISSET UT $STAIENUS SCIRE POSSET QUID CUIQUE DEBERET. VARIA IUDICUM GENERA; NUMMARII PAUCI SED OMNES IRATI. UT QUI ACCIPERE IN CAMPO CONSUERUNT EIS CANDIDATIS QUORUM NUMMOS SUPPRESSOS ESSE PUTANT INIMICISSIMI SOLENT ESSE, SIC EIUS MODI IUDICES INFESTI TUM REO VENERANT; CETERI NOCENTISSIMUM ESSE ARBITRABANTUR, SED EXSPECTABANT SENTENTIAS EORUM QUOS CORRUPTOS ESSE PUTABANT UT EX EIS CONSTITUERENT A QUO IUDICIUM CORRUPTUM VIDERETUR. ECCE TIBI EIUS MODI SORTITIO UT IN PRIMIS $BULBO ET $STAIENO ET $GUTTAE ESSET IUDICANDUM. SUMMA OMNIUM EXSPECTATIO QUIDNAM SENTENTIAE FERRENT LEVES AC NUMMARII IUDICES. ATQUE ILLI OMNES SINE ULLA DUBITATIONE CONDEMNANT.

HIC TUM INIECTUS EST HOMINIBUS SCRUPULUS ET QUAEDAM DUBITATIO QUIDNAM ESSET ACTUM. DEINDE HOMINES SAPIENTES ET EX VETERE ILLA DISCIPLINA IUDICIORUM, QUI NEQUE ABSOLVERE HOMINEM NOCENTISSIMUM POSSENT NEQUE EUM DE QUO ESSET ORTA SUSPICIO PECUNIA OPPUGNATUM RE ILLA INCOGNITA PRIMO CONDEMNARE VELLENT, NON LIQUERE DIXERUNT. NON NULLI AUTEM SEVERI HOMINES QUI HOC STATUERUNT, QUO QUISQUE ANIMO QUID FACERET SPECTARI OPORTERE, ETSI ALII PECUNIA ACCEPTA VERUM IUDICABANT, TAMEN NIHILO MINUS SE SUPERIORIBUS SUIS IUDICIIS CONSTARE PUTABANT OPORTERE; ITAQUE DAMNARUNT. QUINQUE OMNINO FUERUNT QUI ILLUM VESTRUM INNOCENTEM $OPPIANICUM SIVE IMPRUDENTIA SIVE MISERICORDIA SIVE ALIQUA SUSPICIONE SIVE AMBITIONE ADDUCTI ABSOLVERUNT.

CONDEMNATO $OPPIANICO STATIM $L. $QUINCTIUS, HOMO MAXIME POPULARIS, QUI OMNIS RUMORUM ET CONTIONUM VENTOS CONLIGERE CONSUESSET, OBLATAM SIBI FACULTATEM PUTAVIT UT EX INVIDIA SENATORIA POSSET CRESCERE, QUOD EIUS ORDINIS IUDICIA MINUS IAM PROBARI POPULO ARBITRABATUR. HABETUR UNA ATQUE ALTERA CONTIO VEHEMENS ET GRAVIS; ACCEPISSE PECUNIAM IUDICES UT INNOCENTEM REUM CONDEMNARENT TRIBUNUS PLEBIS CLAMITABAT; AGI FORTUNAS OMNIUM DICEBAT; NULLA ESSE IUDICIA; QUI PECUNIOSUM INIMICUM HABERET, INCOLUMEM ESSE NEMINEM POSSE. HOMINES TOTIUS IGNARI NEGOTI, QUI $OPPIANICUM NUMQUAM VIDISSENT, VIRUM OPTIMUM ET HOMINEM PUDENTISSIMUM PECUNIA OPPRESSUM ESSE ARBITRARENTUR, INCENSI SUSPICIONE REM IN MEDIUM VOCARE COEPERUNT ET CAUSAM ILLAM TOTAM DEPOSCERE.

ATQUE ILLO IPSO TEMPORE IN AEDIS $T. $ANNI, HOMINIS HONESTISSIMI, NECESSARII ET AMICI MEI, NOCTU $STAIENUS ARCESSITUS AB $OPPIANICO VENIT. IAM CETERA NOTA SUNT OMNIBUS, UT CUM ILLO $OPPIANICUS EGERIT DE PECUNIA, UT ILLE SE REDDITURUM ESSE DIXERIT, UT EUM SERMONEM AUDIERINT OMNEM VIRI BONI QUI TUM CONSULTO PROPTER IN OCCULTO STETISSENT, UT RES PATEFACTA ET IN FORUM PROLATA ET PECUNIA OMNIS $STAIENO EXTORTA ATQUE EREPTA SIT. HUIUS $STAIENI PERSONA POPULO IAM NOTA ATQUE PERSPECTA AB NULLA TURPI SUSPICIONE ABHORREBAT; SUPPRESSAM ESSE AB EO PECUNIAM QUAM PRO REO PRONUNTIASSET QUI ERANT IN CONTIONE NON INTELLEGEBANT; NEQUE ENIM DOCEBANTUR. VERSATAM ESSE IN IUDICIO MENTIONEM PECUNIAE SENTIEBANT, INNOCENTEM REUM CONDEMNATUM AUDIEBANT, $STAIENI SENTENTIA CONDEMNATUM VIDEBANT; NON GRATIIS ID AB EO FACTUM ESSE, QUOD HOMINEM NORANT, IUDICABANT. SIMILIS IN $BULBO, IN $GUTTA, IN ALIIS NON NULLIS SUSPICIO CONSISTEBAT.

ITAQUE CONFITEOR; LICET ENIM IAM IMPUNE HOC PRAESERTIM IN LOCO CONFITERI; QUOD $OPPIANICI NON MODO VITA SED ETIAM NOMEN ANTE ILLUD TEMPUS POPULO IGNOTUM FUISSET, INDIGNISSIMUM PORRO VIDERETUR CIRCUMVENTUM ESSE INNOCENTEM PECUNIA, HANC DEINDE SUSPICIONEM AUGERET $STAIENI IMPROBITAS ET NON NULLORUM EIUS SIMILIUM IUDICUM TURPITUDO, CAUSAM AUTEM AGERET $L. $QUINCTIUS, HOMO CUM SUMMA POTESTATE PRAEDITUS TUM AD INFLAMMANDOS ANIMOS MULTITUDINIS ACCOMMODATUS, SUMMAM ILLI IUDICIO INVIDIAM INFAMIAM-QUE ESSE CONFLATAM. ATQUE IN HANC FLAMMAM RECENTEM TUM $C. $IUNIUM QUI ILLI QUAESTIONI PRAEFUERAT INIECTUM ESSE MEMINI, ET ILLUM HOMINEM AEDILICIUM IAM PRAETOREM OPINIONIBUS OMNIUM CONSTITUTUM NON DISCEPTATIONE DICENDI SED CLAMORE HOMINUM DE FORO ATQUE ADEO DE CIVITATE ESSE SUBLATUM.

NEQUE ME PAENITET HOC TEMPORE POTIUS QUAM ILLO CAUSAM $A. $CLUENTI DEFENDERE. CAUSA ENIM MANET EADEM, QUAE MUTARI NULLO MODO POTEST, TEMPORIS INIQUITAS ATQUE INVIDIA RECESSIT, UT QUOD IN TEMPORE MALI FUIT NIHIL OBSIT, QUOD IN CAUSA BONI FUIT PROSIT. ITAQUE NUNC QUEM AD MODUM AUDIAR SENTIO, NON MODO AB EIS QUORUM IUDICIUM AC POTESTAS EST SED ETIAM AB ILLIS QUORUM TANTUM EST EXISTIMATIO. AT TUM SI DICEREM, NON AUDIRER, NON QUOD ALIA RES ESSET, IMMO EADEM, SED TEMPUS ALIUD. ID ADEO SIC COGNOSCITE. QUIS TUM AUDERET DICERE NOCENTEM CONDEMNATUM ESSE $OPPIANICUM? QUIS NUNC AUDET NEGARE? QUIS TUM POSSET ARGUERE AB $OPPIANICO TEMPTATUM ESSE IUDICIUM PECUNIA? QUIS ID HOC TEMPORE INFITIARI POTEST? CUI TUM LICERET DOCERE $OPPIANICUM REUM FACTUM ESSE TUM DENIQUE CUM DUOBUS PROXIMIS PRAEIUDICIIS CONDEMNATUS ESSET? QUIS EST QUI ID HOC TEMPORE INFIRMARE CONETUR?

QUA RE INVIDIA REMOTA QUAM DIES MITIGAVIT, ORATIO MEA DEPRECATA EST, VESTRA FIDES ATQUE AEQUITAS A VERITATIS DISCEPTATIONE REIECIT, QUID EST PRAETEREA QUOD IN CAUSA RELINQUATUR? VERSATAM ESSE IN IUDICIO PECUNIAM CONSTAT; EA QUAERITUR UNDE PROFECTA SIT, AB ACCUSATORE AN AB REO. DICIT ACCUSATOR HAEC: 'PRIMUM GRAVISSIMIS CRIMINIBUS ACCUSABAM UT NIHIL OPUS ESSET PECUNIA; DEINDE CONDEMNATUM ADDUCEBAM, UT NE ERIPI QUIDEM PECUNIA POSSET; POSTREMO, ETIAM SI ABSOLUTUS FUISSET, MEARUM TAMEN OMNIUM FORTUNARUM STATUS INCOLUMIS MANERET.' QUID CONTRA REUS? 'PRIMUM IPSAM MULTITUDINEM CRIMINUM ET ATROCITATEM PERTIMESCEBAM; DEINDE $FABRICIIS PROPTER CONSCIENTIAM MEI SCELERIS CONDEMNATIS ME ESSE CONDEMNATUM SENTIEBAM: POSTREMO IN EUM CASUM VENERAM UT OMNIS MEARUM FORTUNARUM STATUS UNIUS IUDICI PERICULO CONTINERETUR.'

AGE, QUONIAM CORRUMPENDI IUDICI CAUSAS ILLE MULTAS ET GRAVIS HABUIT, HIC NULLAM, PROFECTIO IPSIUS PECUNIAE REQUIRATUR. CONFECIT TABULAS DILIGENTISSIME $CLUENTIUS. HAEC AUTEM RES HABET HOC CERTE UT NIHIL POSSIT NEQUE ADDITUM NEQUE DETRACTUM DE RE FAMILIARI LATERE. ANNI SUNT OCTO CUM ISTA CAUSA IN ISTA MEDITATIONE VERSATUR, CUM OMNIA QUAE AD EAM REM PERTINENT ET EX HUIUS ET EX ALIORUM TABULIS AGITATIS, TRACTATIS, INQUIRITIS, CUM INTEREA $CLUENTIANAE PECUNIAE VESTIGIUM NULLUM INVENITIS. QUID? $ALBIANA PECUNIA VESTIGIISNE NOBIS ODORANDA EST AN AD IPSUM CUBILE VOBIS DUCIBUS VENIRE POSSUMUS? TENENTUR UNO IN LOCO HS DCXL MILIA, TENENTUR APUD HOMINEM AUDACISSIMUM, TENENTUR APUD IUDICEM; QUID VOLTIS AMPLIUS?

AT ENIM $STAIENUS NON FUIT AB $OPPIANICO SED A $CLUENTIO AD IUDICIUM CORRUMPENDUM CONSTITUTUS. CUR EUM, CUM IN CONSILIUM IRETUR, $CLUENTIUS ET $CANNUTIUS ABESSE PATIEBANTUR? CUR, CUM IN CONSILIUM MITTEBANT, $STAIENUM IUDICEM CUI PECUNIAM DEDERANT NON REQUIREBANT? $OPPIANICUS QUEREBATUR, $QUINCTIUS FLAGITABAT; SINE $STAIENO NE IN CONSILIUM IRETUR TRIBUNICIA POTESTATE EFFECTUM EST. AT CONDEMNAVIT. HANC ENIM CONDEMNATIONEM DEDERAT OBSIDEM $BULBO ET CETERIS UT DESTITUTUS AB $OPPIANICO VIDERETUR. QUA RE SI ISTINC CAUSA CORRUMPENDI IUDICI, SI ISTINC PECUNIA, ISTINC $STAIENUS, ISTINC DENIQUE OMNIS FRAUS ET AUDACIA EST, HINC PUDOR, HONESTA VITA, NULLA SUSPICIO PECUNIAE, NULLA CORRUMPENDI IUDICI CAUSA, PATIMINI VERITATE PATEFACTA ATQUE OMNI ERRORE SUBLATO EO TRANSIRE ILLIUS TURPITUDINIS INFAMIAM UBI CETERA MALEFICIA CONSISTUNT, AB EO INVIDIAM DISCEDERE ALIQUANDO AD QUEM NUMQUAM ACCESSISSE CULPAM VIDETIS.

AT ENIM PECUNIAM $STAIENO DEDIT $OPPIANICUS NON AD CORRUMPENDUM IUDICIUM SED AD CONCILIATIONEM GRATIAE. TENE HOC, $ATTI, DICERE, TALI PRUDENTIA, ETIAM USU ATQUE EXERCITATIONE PRAEDITUM. SAPIENTISSIMUM ESSE DICUNT EUM CUI QUOD OPUS SIT IPSI VENIAT IN MENTEM; PROXIME ACCEDERE ILLUM QUI ALTERIUS BENE INVENTIS OBTEMPERET. IN STULTITIA CONTRA EST. MINUS ENIM STULTUS EST IS CUI NIHIL IN MENTEM VENIT QUAM ILLE QUI QUOD STULTE ALTERI VENIT IN MENTEM COMPROBAT. ITA $STAIENUS TUM RECENTI RE, CUM FAUCIBUS PREMERETUR - SIVE ULTRO EXCOGITAVIT SIVE, UT HOMINES TUM LOQUEBANTUR, A $P. $CETHEGO ADMONITUS EST - ISTAM DEDIT CONCILIATIONIS ET GRATIAE FABULAM.

NAM FUISSE HUNC TUM HOMINUM SERMONEM RECORDARI POTESTIS, $CETHEGUM, QUOD HOMINEM ODISSET ET QUOD EIUS IMPROBITATEM VERSARI IN RE PUBLICA NOLLET ET QUOD VIDERET EUM QUI SE AB REO PECUNIAM, CUM IUDEX ESSET, CLAM ATQUE EXTRA ORDINEM ACCEPISSE CONFESSUS ESSET, SALVUM ESSE NON POSSE, MINUS EI FIDELE CONSILIUM DEDISSE. IN HOC SI IMPROBUS $CETHEGUS FUIT, VIDETUR MIHI ADVERSARIUM REMOVERE VOLUISSE; SIN ERAT EIUS MODI CAUSA UT $STAIENUS NUMMOS SE ACCEPISSE NEGARE NON POSSET, NIHIL AUTEM ERAT PERICULOSIUS NEC TURPIUS QUAM AD QUAM REM ACCEPISSET CONFITERI, NON EST CONSILIUM $CETHEGI REPRENDEDUM.

VERUM ALIA CAUSA TUM $STAIENI FUIT, ALIA NUNC, $ATTI, TUA EST. ILLE CUM RE PREMERETUR, QUODCUMQUE DICERET, HONESTIUS DICERET QUAM SI QUOD ERAT FACTUM FATERETUR; TE VERO ILLUD IDEM QUOD TUM EXPLOSUM ET EIECTUM EST NUNC RETTULISSE DEMIROR. QUI ENIM POTERAT TUM IN GRATIAM REDIRE CUM $OPPIANICO $CLUENTIUS, QUI CUM MATRE? HAEREBAT IN TABULIS PUBLICIS REUS ET ACCUSATOR; CONDEMNATI ERANT $FABRICII; NEC ELABI ALIO ACCUSATORE POTERAT $ALBIUS NEC SINE IGNOMINIA CALUMNIAE RELINQUERE ACCUSATIONEM $CLUENTIUS.

AN VERO PRAEVARICARETUR? NAM ID QUOQUE AD CORRUMPENDUM IUDICIUM PERTINET. SED QUID OPUS ERAT AD EAM REM IUDICE SEQUESTRE? ET OMNINO QUAM OB REM TOTA ISTA RES PER $STAIENUM POTIUS, HOMINEM AB UTROQUE ALIENISSIMUM, SORDIDISSIMUM, TURPISSIMUM, QUAM PER BONUM ALIQUEM VIRUM AGERETUR ET AMICUM NECESSARIUM-QUE COMMUNEM? SED QUID EGO HAEC PLURIBUS QUASI DE RE OBSCURA DISPUTO, CUM IPSA PECUNIA QUAE $STAIENO DATA EST NUMERO AC SUMMA SUA NON MODO QUANTA FUERIT SED ETIAM AD QUAM REM FUERIT OSTENDAT? SEDECIM DICO IUDICES UT $OPPIANICUS ABSOLVERETUR CORRUMPENDOS FUISSE; AD $STAIENUM DCXL MILIA NUMMUM ESSE DELATA. SI, UT TU DICIS, GRATIAE CONCILIANDAE CAUSA, QUADRAGINTA ISTORUM ACCESSIO MILIUM QUID VALET? SI, UT NOS DICIMUS, UT QUADRAGENA MILIA NUMMUM SEDECIM IUDICIBUS DARENTUR, NON $ARCHIMEDES MELIUS POTUIT DISCRIBERE.

AT ENIM IUDICIA FACTA PERMULTA SUNT A $CLUENTIO IUDICIUM ESSE CORRUPTUM. IMMO VERO ANTE HOC TEMPUS OMNINO ISTA IPSA RES SUO NOMINE IN IUDICIUM NUMQUAM EST VOCATA. ITA MULTUM AGITATA, ITA DIU IACTATA ISTA RES EST UT HODIERNO DIE PRIMUM CAUSA ILLA DEFENSA SIT, HODIERNO DIE PRIMUM VERITAS VOCEM CONTRA INVIDIAM HIS IUDICIBUS FRETA MISERIT. VERUM TAMEN ISTA MULTA IUDICIA QUAE SUNT? EGO ENIM ME AD OMNIA CONFIRMAVI ET SIC PARAVI UT DOCEREM QUAE FACTA POSTEA IUDICIA DE ILLO IUDICIO DICERENTUR, PARTIM RUINAE SIMILIORA AUT TEMPESTATI QUAM IUDICIO ET DISCEPTATIONI FUISSE, PARTIM NIHIL CONTRA $HABITUM VALERE, PARTIM ETIAM PRO HOC ESSE, PARTIM ESSE EIUS MODI UT NEQUE APPELLATA UMQUAM IUDICIA SINT NEQUE EXISTIMATA.

HIC EGO MAGIS UT CONSUETUDINEM SERVEM QUAM QUOD VOS NON VESTRA HOC SPONTE FACIATIS, PETAM A VOBIS UT ME, DUM DE HIS SINGULIS DISPUTO, IUDICES, ATTENTE AUDIATIS. CONDEMNATUS EST $C. $IUNIUS QUI EI QUAESTIONI PRAEFUERAT; ADDE ETIAM ILLUD, SI PLACET: TUM EST CONDEMNATUS CUM ESSET INDEX QUAESTIONIS. NON MODO CAUSAE SED NE LEGI QUIDEM QUICQUAM PER TRIBUNUM PLEBIS LAXAMENTI DATUM EST. QUO TEMPORE ILLUM A QUAESTIONE AD NULLUM ALIUD REI PUBLICAE MUNUS ABDUCI LICEBAT, EO TEMPORE AD QUAESTIONEM IPSE ABREPTUS EST. AT QUAM QUAESTIONEM? VOLTUS ENIM VESTRI, IUDICES, ME INVITANT UT QUAE RETICENDA PUTARAM LIBEAT IAM LIBERE DICERE.

QUID? ILLA TANDEM QUAESTIO AUT DISCEPTATIO AUT IUDICIUM FUIT? PUTABO FUISSE. DICAT QUI VOLT HODIE DE ILLO POPULO CONCITATO, CUI TUM POPULO MOS GESTUS EST, QUA DE RE $IUNIUS CAUSAM DIXERIT; QUEMCUMQUE ROGAVERIS, HOC RESPONDEBIT, QUOD PECUNIAM ACCEPERIT, QUOD INNOCENTEM CIRCUMVENERIT. EST HAEC OPINIO. AT, SI ITA ESSET, HAC LEGE ACCUSATUM FUISSE OPORTUIT QUA ACCUSATUR $HABITUS. AT IPSE EA LEGE QUAEREBAT. PAUCOS DIES EXSPECTASSET $QUINCTIUS. AT NEQUE PRIVATUS ACCUSARE NEC SEDATA IAM INVIDIA VOLEBAT. VIDETIS IGITUR NON IN CAUSA SED IN TEMPORE AC POTESTATE SPEM OMNEM ACCUSATORIS FUISSE.

MULTAM PETIVIT. QUA LEGE? QUOD IN LEGEM NON IURASSET, QUAE RES NEMINI UMQUAM FRAUDI FUIT, ET QUOD $C. $VERRES, PRAETOR URBANUS, HOMO SANCTUS ET DILIGENS, SUBSORTITIONEM EIUS IN EO CODICE NON HABERET QUI TUM INTERLITUS PROFEREBATUR. HIS DE CAUSIS $C. $IUNIUS CONDEMNATUS EST, IUDICES, LEVISSIMIS ET INFIRMISSIMIS, QUAS OMNINO IN IUDICIUM ADFERRI NON OPORTUIT. ITAQUE OPPRESSUS EST NON CAUSA SED TEMPORE.

HOC VOS $CLUENTIO IUDICIUM PUTATIS OBESSE OPORTERE? QUAM OB CAUSAM? SI EX LEGE SUBSORTITUS NON ERAT $IUNIUS AUT SI IN ALIQUAM LEGEM ALIQUANDO NON IURAVERAT, IDCIRCO ILLIUS DAMNATIONE ALIQUID DE $CLUENTIO IUDICABATUR? 'NON' INQUIT; 'SED ILLE IDCIRCO ILLIS LEGIBUS CONDEMNATUS EST, QUOD CONTRA ALIAM LEGEM COMMISERAT.' QUI HOC CONFITENTUR, POSSUNT IDEM ILLUD IUDICIUM FUISSE DEFENDERE? 'ERGO' INQUIT 'IDCIRCO INFESTUS TUM POPULUS $ROMANUS FUIT $C. $IUNIO, QUOD ILLUD IUDICIUM CORRUPTUM PER EUM PUTABATUR.' NUM IGITUR HOC TEMPORE CAUSA MUTATA EST? NUM ALIA RES, ALIA RATIO ILLIUS IUDICI, ALIA NATURA TOTIUS NEGOTI NUNC EST AC TUM FUIT? NON OPINOR EX EIS REBUS QUAE GESTAE SUNT REM ULLAM POTUISSE MUTARI.

QUID ERGO EST CAUSAE QUOD NUNC NOSTRA DEFENSIO AUDIATUR TANTO SILENTIO, TUM $IUNIO DEFENDENDI SUI POTESTAS EREPTA SIT? QUIA TUM IN CAUSA NIHIL ERAT PRAETER INVIDIAM, ERROREM, SUSPICIONEM, CONTIONES COTIDIANAS SEDITIOSE AC POPULARITER CONCITATAS. ACCUSABAT TRIBUNUS PLEBIS IDEM IN CONTIONIBUS, IDEM AD SUBSELLIA; AD IUDICIUM NON MODO DE CONTIONE SED ETIAM CUM IPSA CONTIONE VENIEBAT. GRADUS ILLI $AURELII TUM NOVI QUASI PRO THEATRO ILLI IUDICIO AEDIFICATI VIDEBANTUR; QUOS UBI ACCUSATOR CONCITATIS HOMINIBUS COMPLERAT, NON MODO DICENDI AB REO SED NE SURGENDI QUIDEM POTESTAS ERAT.

NUPER APUD $C. $ORCHIVIUM, CONLEGAM MEUM, LOCUS AB IUDICIBUS $FAUSTO $SULLAE DE PECUNIIS RESIDUIS NON EST CONSTITUTUS, NON QUO ILLI AUT EXLEGEM ESSE $SULLAM AUT CAUSAM PECUNIAE PUBLICAE CONTEMPTAM ATQUE ABIECTAM PUTARENT, SED QUOD ACCUSANTE TRIBUNO PLEBIS CONDICIONE AEQUA DISCEPTARI POSSE NON PUTAVERUNT. QUID CONFERAM? $SULLAMNE CUM $IUNIO, AN HUNC TRIBUNUM PLEBIS CUM $QUINCTIO, AN VERO TEMPUS CUM TEMPORE? $SULLA MAXIMIS OPIBUS, COGNATIS, ADFINIBUS, NECESSARIIS, CLIENTIBUS PLURIMIS, HAEC AUTEM APUD $IUNIUM PARVA ET INFIRMA ET IPSIUS LABORE QUAESITA ATQUE CONLECTA; HIC TRIBUNUS PLEBIS MODESTUS, PUDENS, NON MODO NON SEDITIOSUS SED ETIAM SEDITIOSIS ADVERSARIUS, ILLE AUTEM ACERBUS, CRIMINOSUS, POPULARIS HOMO AC TURBULENTUS; TEMPUS HOC TRANQUILLUM ATQUE PLACATUM, ILLUD OMNIBUS INVIDIAE TEMPESTATIBUS CONCITATUM. QUAE CUM ITA ESSENT, IN $FAUSTO TAMEN ILLI IUDICES STATUERUNT INIQUA CONDICIONE REUM CAUSAM DICERE, CUM ADVERSARIO EIUS AD IUS ACCUSATIONIS SUMMA VIS POTESTATIS ACCEDERET.

QUAM QUIDEM RATIONEM VOS, IUDICES, DILIGENTER PRO VESTRA SAPIENTIA ET HUMANITATE COGITARE ET PENITUS PERSPICERE DEBETIS, QUID MALI, QUANTUM PERICULI UNI CUIQUE NOSTRUM INFERRE POSSIT VIS TRIBUNICIA, CONFLATA PRAESERTIM INVIDIA ET CONTIONIBUS SEDITIOSE CONCITATIS. OPTIMIS HERCULE TEMPORIBUS, TUM CUM HOMINES SE NON IACTATIONE POPULARI SED DIGNITATE ATQUE INNOCENTIA TUEBANTUR, TAMEN NEC $P. $POPILIUS NEQUE $Q. $METELLUS, CLARISSIMI VIRI ATQUE AMPLISSIMI, VIM TRIBUNICIAM SUSTINERE POTUERUNT, NEDUM HIS TEMPORIBUS, HIS MORIBUS, HIS MAGISTRATIBUS SINE VESTRA SAPIENTIA AC SINE IUDICIORUM REMEDIIS SALVI ESSE POSSIMUS.

NON FUIT ILLUD IGITUR IUDICIUM IUDICI SIMILE, IUDICES, NON FUIT, IN QUO NON MODUS ULLUS EST ADHIBITUS, NON MOS CONSUETUDO-QUE SERVATA, NON CAUSA DEFENSA; VIS ILLA FUIT ET, UT SAEPE IAM DIXI, RUINA QUAEDAM ATQUE TEMPESTAS ET QUIDVIS POTIUS QUAM IUDICIUM AUT DISCEPTATIO AUT QUAESTIO. QUOD SI QUIS EST QUI ILLUD IUDICIUM FUISSE ARBITRETUR ET QUI HIS REBUS IUDICATIS STANDUM PUTET, IS TAMEN HANC CAUSAM AB ILLA DEBET SEIUNGERE. AB ILLO ENIM, SIVE QUOD IN LEGEM NON IURASSET SIVE QUOD EX LEGE SUBSORTITUS IUDICEM NON ESSET, MULTA PETITA ESSE DICITUR; $CLUENTI AUTEM RATIO CUM ILLIS LEGIBUS QUIBUS A $IUNIO MULTA PETITA EST NULLA POTEST EX PARTE ESSE CONIUNCTA.

AT ENIM ETIAM $BULBUS EST CONDEMNATUS. ADDE 'MAIESTATIS,' UT INTELLEGAS HOC IUDICIUM CUM ILLO NON ESSE CONIUNCTUM. AT EST HOC ILLI CRIMEN OBIECTUM. FATEOR, SED ETIAM LEGIONEM ESSE AB EO SOLLICITATAM IN $ILLYRICO $C. $OSCONI LITTERIS ET MULTORUM TESTIMONIIS PLANUM FACTUM EST, QUOD CRIMEN ERAT PROPRIUM ILLIUS QUAESTIONIS ET QUAE RES LEGE MAIESTATIS TENEBATUR. AT HOC OBFUIT EI MAXIME. IAM ISTA DIVINATIO EST; QUA SI UTI LICET, VIDE NE MEA CONIECTURA MULTO SIT VERIOR. EGO ENIM SIC ARBITROR, $BULBUM, QUOD HOMO NEQUAM, TURPIS, IMPROBUS, MULTIS FLAGITIIS CONTAMINATUS IN IUDICIUM SIT ADDUCTUS, IDCIRCO FACILIUS ESSE DAMNATUM. TU MIHI EX TOTA CAUSA $BULBI QUOD TIBI COMMODUM EST ELIGIS UT ID ESSE SECUTOS IUDICES DICAS.

QUAPROPTER HOC $BULBI IUDICIUM NON PLUS HUIC OBESSE CAUSAE DEBET QUAM ILLA QUAE COMMEMORATA SUNT AB ACCUSATORE DUO IUDICIA $P. $POPILI ET $TI. $GUTTAE, QUI CAUSAM DE AMBITU DIXERUNT, QUI ACCUSATI SUNT AB EIS QUI ERANT IPSI AMBITUS CONDEMNATI; QUOS EGO NON IDCIRCO ESSE ARBITROR IN INTEGRUM RESTITUTOS QUOD PLANUM FECERINT ILLOS OB REM IUDICANDAM PECUNIAM ACCEPISSE SED QUOD IUDICIBUS PROBARINT, CUM IN EODEM GENERE IN QUO IPSI OFFENDISSENT ALIOS REPRENDISSENT, SE AD PRAEMIA LEGIS VENIRE OPORTERE. QUAPROPTER NEMINEM DUBITARE EXISTIMO QUIN ILLA DAMNATIO AMBITUS NULLA EX PARTE CUM CAUSA $CLUENTI VESTRO-QUE IUDICIO CONIUNCTA ESSE POSSIT.

QUID QUOD $STAIENUS EST CONDEMNATUS? NON DICO HOC TEMPORE, IUDICES, ID QUOD NESCIO AN DICI OPORTEAT, ILLUM MAIESTATIS ESSE CONDEMNATUM; NON RECITO TESTIMONIA HOMINUM HONESTISSIMORUM QUAE IN $STAIENUM SUNT DICTA AB EIS QUI $MAM. $AEMILIO, CLARISSIMO VIRO, LEGATI ET PRAEFECTI ET TRIBUNI MILITARES FUERUNT; QUORUM TESTIMONIIS PLANUM FACTUM EST MAXIME EIUS OPERA, CUM QUAESTOR ESSET, IN EXERCITU SEDITIONEM ESSE CONFLATAM; NE ILLA QUIDEM TESTIMONIA RECITO QUAE DICTA SUNT DE HS DC MILIA QUAE ILLE, CUM ACCEPISSET NOMINE IUDICI $SAFINIANI, SICUT IN $OPPIANICI IUDICIO POSTEA, RETICUIT ATQUE SUPPRESSIT.

OMITTO ET HAEC ET ALIA PERMULTA QUAE ILLO IUDICIO IN $STAIENUM DICTA SUNT; HOC DICO, EANDEM TUM FUISSE $P. ET $L. $COMINIIS, EQUITIBUS $ROMANIS, HONESTIS HOMINIBUS ET DISERTIS, CONTROVERSIAM CUM $STAIENO QUEM ACCUSABANT QUAE NUNC MIHI EST CUM $ATTIO. $COMINII DICEBANT IDEM QUOD EGO DICO, $STAIENUM AB $OPPIANICO PECUNIAM ACCEPISSE UT IUDICIUM CORRUMPERET; $STAIENUS CONCILIANDAE GRATIAE CAUSA SE ACCEPISSE DICEBAT.

INRIDEBATUR HAEC ILLIUS RECONCILIATIO ET PERSONA VIRI BONI SUSCEPTA, SICUT IN STATUIS INAURATIS QUAS POSUIT AD $IUTURNAE, QUIBUS SUBSCRIPSIT REGES AB SE IN GRATIAM ESSE REDUCTOS. EXAGITABANTUR OMNES EIUS FRAUDES ATQUE FALLACIAE, TOTA VITA IN EIUS MODI RATIONE VERSATA APERIEBATUR, EGESTAS DOMESTICA, QUAESTUS FORENSIS IN MEDIUM PROFEREBATUR, NUMMARIUS INTERPRES PACIS ET CONCORDIAE NON PROBABATUR. ITAQUE TUM $STAIENUS CUM IDEM DEFENDERET QUOD $ATTIUS CONDEMNATUS EST$

$COMINII CUM HOC AGERENT QUOD NOS IN TOTA CAUSA EGIMUS PROBAVERUNT. QUAM OB REM, SI $STAIENI DAMNATIONE $OPPIANICUM IUDICIUM CORRUMPERE VOLUISSE, $OPPIANICUM IUDICI AD EMENDAS SENTENTIAS DEDISSE PECUNIAM IUDICATUM EST, ET, CUM ITA CONSTITUTUM SIT UT IN ILLA CULPA AUT $CLUENTIUS SIT AUT $OPPIANICUS, $CLUENTI NUMMUS NULLUS IUDICI DATUS ULLO VESTIGIO REPERITUR, $OPPIANICI PECUNIA POST IUDICIUM FACTUM AB IUDICE ABLATA EST: POTEST ESSE DUBIUM QUIN ILLA DAMNATIO $STAIENI NON MODO NON SIT CONTRA $CLUENTIUM SED MAXIME NOSTRAM CAUSAM DEFENSIONEM-QUE CONFIRMET?

ERGO ADHUC $IUNI IUDICIUM VIDEO ESSE EIUS MODI UT INCURSIONEM POTIUS SEDITIONIS, VIM MULTITUDINIS, IMPETUM TRIBUNICIUM QUAM IUDICIUM APPELLANDUM PUTEM. QUOD SI QUIS ILLUD IUDICIUM APPELLET, TAMEN HOC CONFITEATUR NECESSE EST, NULLO MODO ILLAM MULTAM QUAE AB $IUNIO PETITA SIT CUM $CLUENTI CAUSA POSSE CONIUNGI. ILLUD IGITUR $IUNIANUM PER VIM FACTUM EST, $BULBI ET $POPILI ET $GUTTAE CONTRA $CLUENTIUM NON EST, $STAIENI ETIAM PRO $CLUENTIO EST. VIDEAMUS ECQUOD ALIUD IUDICIUM QUOD PRO $CLUENTIO SIT PROFERRE POSSIMUS. DIXITNE TANDEM CAUSAM $C. $FIDICULANIUS $FALCULA QUI $OPPIANICUM CONDEMNARAT, CUM PRAESERTIM, ID QUOD FUIT IN ILLO IUDICIO INVIDIOSISSIMUM, PAUCOS DIES EX SUBSORTITIONE SEDISSET? DIXIT ET BIS QUIDEM DIXIT. IN SUMMAM ENIM $L. $QUINCTIUS INVIDIAM CONTIONIBUS EUM COTIDIANIS SEDITIOSIS ET TURBULENTIS ADDUXERAT. UNO IUDICIO MULTA EST AB EO PETITA, SICUT AB $IUNIO, QUOD NON SUAE DECURIAE MUNERE NEQUE EX LEGE SEDISSET. PAULO SEDATIORE TEMPORE EST ACCUSATUS QUAM $IUNIUS, SED EADEM FERE LEGE ET CRIMINE. QUIA NULLA IN IUDICIO SEDITIO NEQUE VIS NEC TURBA VERSATA EST, PRIMA ACTIONE FACILLIME EST ABSOLUTUS. NON NUMERO HANC ABSOLUTIONEM; NIHILO MINUS ENIM POTEST, UT ILLAM MULTAM NON COMMISERIT, ACCEPISSE TAMEN OB REM IUDICANDAM, SICUT CAUSAM PECUNIA OB REM IUDICANDAM CAPTA NUSQUAM $STAIENUS EA QUIDEM LEGE DIXIT. PROPRIUM CRIMEN ILLUD QUAESTIONIS EIUS NON FUIT.

$FIDICULANIUS QUID FECISSE DICEBATUR? ACCEPISSE A $CLUENTIO HS CCCC MILIA. CUIUS ERAT ORDINIS? SENATORII. QUA LEGE IN EO GENERE A SENATORE RATIO REPETI SOLET, DE PECUNIIS REPETUNDIS, EA LEGE ACCUSATUS HONESTISSIME EST ABSOLUTUS. ACTA EST ENIM CAUSA MORE MAIORUM SINE VI, SINE METU, SINE PERICULO; DICTA ET EXPOSITA ET DEMONSTRATA SUNT OMNIA. ADDUCTI IUDICES SUNT NON MODO POTUISSE HONESTE AB EO REUM CONDEMNARI QUI NON PERPETUO SEDISSET SED, ALIUD SI IS IUDEX NIHIL SCISSET, NISI QUAE PRAEIUDICIA DE EO FACTA ESSE CONSTARET, AUDIRE PRAETEREA NIHIL DEBUISSE.

TUM ETIAM ILLI QUINQUE QUI IMPERITORUM HOMINUM RUMUSCULOS AUCUPATI TUM ILLUM ABSOLVERUNT IAM SUAM CLEMENTIAM LAUDARI MAGNO OPERE NOLEBANT; A QUIBUS SI QUI QUAERERET SEDISSENTNE IUDICES IN $C. $FABRICIUM, SEDISSE SE DICERENT; SI INTERROGARENTUR NUM QUO CRIMINE IS ESSET ACCUSATUS PRAETERQUAM VENENI EIUS QUOD QUAESITUM $HABITO DICERETUR, NEGARENT; SI DEINDE ESSENT ROGATI QUID IUDICASSENT, CONDEMNASSE SE DICERENT; NEMO ENIM ABSOLVIT. EODEM MODO QUAESITUM SI ESSET DE $SCAMANDRO, CERTE IDEM RESPONDISSENT; TAMETSI ILLE UNA SENTENTIA EST ABSOLUTUS, SED ILLAM UNAM NEMO TUM ISTORUM SUAM DICI VELLET.

UTER IGITUR FACILIUS SUAE SENTENTIAE RATIONEM REDDERET, ISNE QUI SE ET SIBI ET REI IUDICATAE CONSTITISSE DICIT, AN ILLE QUI SE IN PRINCIPEM MALEFICI LENEM, IN ADIUTORES EIUS ET CONSCIOS VEHEMENTISSIMUM ESSE RESPONDIT? QUORUM EGO DE SENTENTIA NON DEBEO DISPUTARE; NEQUE ENIM DUBITO QUIN EI TALES VIRI SUSPICIONE ALIQUA PERCULSI REPENTINA DE STATU SUO DECLINARINT. QUA RE EORUM QUI ABSOLVERUNT MISERICORDIAM NON REPRENDO, EORUM QUI IN IUDICANDO SUPERIORA IUDICIA SECUTI SUNT SUA SPONTE, NON $STAIENI FRAUDE, CONSTANTIAM COMPROBO, EORUM VERO QUI SIBI NON LIQUERE DIXERUNT SAPIENTIAM LAUDO, QUI ABSOLVERE EUM QUEM NOCENTISSIMUM COGNORANT ET QUEM IPSI BIS IAM ANTEA CONDEMNARANT NULLO MODO POTERANT, CONDEMNARE, CUM TANTA CONSILI INFAMIA ET TAM ATROCIS REI SUSPICIO ESSET INIECTA, PAULO POSTERIUS PATEFACTA RE MALUERUNT.

AC NE EX FACTO SOLUM SAPIENTES ILLOS IUDICETIS, SED ETIAM EX HOMINIBUS IPSIS QUOD HI FECERUNT RECTISSIME AC SAPIENTISSIME FACTUM PROBETIS, QUIS $P. $OCTAVIO $BALBO INGENIO PRUDENTIOR, IURE PERITIOR, FIDE, RELIGIONE, OFFICIO DILIGENTIOR AUT SANCTIOR COMMEMORARI POTEST? NON ABSOLVIT. QUIS $Q. $CONSIDIO CONSTANTIOR, QUIS IUDICIORUM ATQUE EIUS DIGNITATIS QUAE IN IUDICIIS PUBLICIS VERSARI DEBET PERITIOR, QUIS VIRTUTE, CONSILIO, AUCTORITATE PRAESTANTIOR? NE IS QUIDEM ABSOLVIT. LONGUM EST DE SINGULORUM VIRTUTE ITA DICERE, QUAE-QUE IAM COGNITA SUNT AB OMNIBUS VERBORUM ORNAMENTA NON QUAERUNT. QUALIS VIR $M. $UVENTIUS $PEDO FUIT EX VETERE ILLA IUDICIORUM DISCIPLINA, QUALIS $L. $CAULIUS $MERGUS, $M. $BASILUS, $C. $CAUDINUS. QUI OMNES IN IUDICIIS PUBLICIS IAM TUM FLORENTE RE PUBLICA FLORUERUNT. EX EODEM NUMERO $L. $CASSIUS, $CN. $HEIUS PARI ET INTEGRITATE ET PRUDENTIA; QUORUM NULLIUS SENTENTIA EST $OPPIANICUS ABSOLUTUS. ATQUE IN HIS OMNIBUS NATU MINIMUS, INGENIO ET DILIGENTIA ET RELIGIONE PAR EIS QUOS ANTEA COMMEMORAVI, $P. $SATURIUS, IN EADEM SENTENTIA FUIT.

O INNOCENTIAM $OPPIANICI SINGULAREM. QUO IN REO QUI ABSOLVIT AMBITIOSUS, QUI DISTULIT $CAUTUS, QUI CONDEMNAVIT CONSTANS EXISTIMATUR. HAEC TUM AGENTE $QUINCTIO NEQUE IN CONTIONE NEQUE IN IUDICIO DEMONSTRATA SUNT; NEQUE ENIM IPSE DICI PATIEBATUR NEC PER MULTITUDINEM CONCITATAM CONSISTERE CUIQUAM IN DICENDO LICEBAT. ITAQUE IPSE POSTQUAM $IUNIUM PERVERTIT, TOTAM CAUSAM RELIQUIT; PAUCIS ENIM DIEBUS ILLIS ET IPSE PRIVATUS EST FACTUS ET HOMINUM STUDIA DEFERVISSE INTELLEGEBAT. QUOD SI, PER QUOS DIES $IUNIUM ACCUSAVIT, $FIDICULANIUM ACCUSARE VOLUISSET, RESPONDENDI $FIDICULANIO POTESTAS FACTA NON ESSET. AC PRIMO QUIDEM OMNIBUS ILLIS IUDICIBUS QUI $OPPIANICUM CONDEMNARANT MINABATUR.

IAM INSOLENTIAM NORATIS HOMINIS, NORATIS ANIMOS EIUS AC SPIRITUS TRIBUNICIOS. QUOD ERAT ODIUM, DI IMMORTALES. QUAE SUPERBIA, QUANTA IGNORATIO SUI, QUAM GRAVIS ATQUE INTOLERABILIS ADROGANTIA. QUI ILLUD IAM IPSUM ACERBE TULERIT, EX QUO ILLA NATA SUNT OMNIA, NON SIBI AC DEFENSIONI SUAE CONDONATUM ESSE $OPPIANICUM; PROINDE QUASI NON SATIS SIGNI ESSE DEBUERIT AB OMNIBUS EUM FUISSE DESERTUM QUI SE AD PATRONUM ILLUM CONTULISSET. ERAT ENIM $ROMAE SUMMA COPIA PATRONORUM, HOMINUM ELOQUENTISSIMORUM ATQUE AMPLISSIMORUM, QUORUM CERTE ALIQUIS DEFENDISSET EQUITEM $ROMANUM IN MUNICIPIO SUO NOBILEM, SI HONESTE PUTASSET EIUS MODI CAUSAM POSSE DEFENDI.

NAM $QUINCTIUS QUIDEM QUAM CAUSAM UMQUAM ANTEA DIXERAT, CUM ANNOS AD QUINQUAGINTA NATUS ESSET? QUIS EUM UMQUAM NON MODO IN PATRONI SED IN LAUTIORIS ADVOCATI LOCO VIDERAT? QUI QUOD ROSTRA IAM DIU VACUA LOCUM-QUE ILLUM POST ADVENTUM $L. $SULLAE A TRIBUNICIA VOCE DESERTUM OPPRESSERAT MULTITUDINEM-QUE DESUEFACTAM IAM A CONTIONIBUS AD VETERIS CONSUETUDINIS SIMILITUDINEM REVOCARAT, IDCIRCO CUIDAM HOMINUM GENERI PAULISPER IUCUNDIOR FUIT. ATQUE IDEM QUANTO IN ODIO POSTEA FUIT ILLIS IPSIS PER QUOS IN ALTIOREM LOCUM ASCENDERAT. NEQUE INIURIA.

FACITE ENIM UT NON SOLUM MORES ET ADROGANTIAM EIUS SED ETIAM VOLTUM ATQUE AMICTUM ATQUE ETIAM ILLAM USQUE AD TALOS DEMISSAM PURPURAM RECORDEMINI. IS, QUASI NON ESSET ULLO MODO FERENDUM SE EX IUDICIO DISCESSISSE VICTUM, REM AB SUBSELLIIS AD ROSTRA DETULIT. ET IAM QUERIMUR SAEPE HOMINIBUS NOVIS NON SATIS MAGNOS IN HAC CIVITATE ESSE FRUCTUS? NEGO USQUAM UMQUAM FUISSE MAIORES; UBI SI QUIS IGNOBILI LOCO NATUS ITA VIVIT UT NOBILITATIS DIGNITATEM VIRTUTE TUERI POSSE VIDEATUR, USQUE EO PERVENIT QUOAD EUM INDUSTRIA CUM INNOCENTIA PROSECUTA EST.

SI QUIS AUTEM HOC UNO NITITUR QUOD SIT IGNOBILIS, PROCEDIT SAEPE LONGIUS QUAM SI IDEM ILLE ESSET CUM ISDEM SUIS VITIIS NOBILISSIMUS. UT $QUINCTIUS - NIHIL ENIM DICAM DE CETERIS - SI FUISSET HOMO NOBILIS, QUIS EUM CUM ILLA SUPERBIA ATQUE INTOLERANTIA FERRE POTUISSET? QUOD EO LOCO FUIT, ITA TULERUNT UT, SI QUID HABERET A NATURA BONI, PRODESSE EI PUTARENT OPORTERE, SUPERBIAM AUTEM ATQUE ADROGANTIAM EIUS DERIDENDAM MAGIS ARBITRARENTUR PROPTER HUMILITATEM HOMINIS QUAM PERTIMESCENDAM. SED UT ILLUC REVERTAR, QUO TEMPORE $FIDICULANIUS EST ABSOLUTUS, TU QUI IUDICIA FACTA COMMEMORAS QUID TUM ESSE EXISTIMAS IUDICATUM? CERTE GRATIIS IUDICASSE.

AT CONDEMNARAT, AT CAUSAM TOTAM NON AUDIERAT, AT IN CONTIONIBUS OMNIBUS A $L. $QUINCTIO, TRIBUNO PLEBIS, VEHEMENTER ERAT ET SAEPE VEXATUS. ILLA IGITUR OMNIA $QUINCTIANA INIQUA, FALSA, TURBULENTA, POPULARIA, SEDITIOSA IUDICES IUDICAVERUNT. ESTO, POTUIT ESSE INNOCENS $FALCULA. IAM ERGO ALIQUIS $OPPIANICUM GRATIIS CONDEMNAVIT, IAM NON EOS $IUNIUS SUBSORTITUS EST QUI PECUNIA ACCEPTA CONDEMNARENT, IAM POTEST ALIQUIS AB INITIO NON SEDISSE ET TAMEN $OPPIANICUM GRATIIS CONDEMNASSE. VERUM, SI INNOCENS $FALCULA, QUAERO QUIS SIT NOCENS; SI HIC GRATIIS CONDEMNAVIT, QUIS ACCEPIT? NEGO REM ESSE ULLAM CUIQUAM ILLORUM OBIECTAM QUAE $FIDICULANIO NON OBIECTA SIT, ALIQUID FUISSE IN $FIDICULANI CAUSA QUOD IDEM NON ESSET IN CETERORUM.

AUT HOC IUDICIUM REPREHENDAS TU CUIUS ACCUSATIO REBUS IUDICATIS NITEBATUR NECESSE EST AUT, SI HOC VERUM ESSE CONCEDIS, $OPPIANICUM GRATIIS CONDEMNATUM ESSE FATEARE. QUAMQUAM SATIS MAGNO ARGUMENTO ESSE DEBET QUOD EX TAM MULTIS IUDICIBUS ABSOLUTO $FALCULA NEMO REUS FACTUS EST. QUID ENIM MIHI DAMNATOS AMBITUS CONLIGITIS ALIA LEGE, CERTIS CRIMINIBUS, PLURIMIS TESTIBUS? CUM PRIMUM ILLI IPSI DEBUERINT POTIUS ACCUSARI DE PECUNIIS REPETUNDIS QUAM AMBITUS. NAM SI IN AMBITUS IUDICIIS HOC EIS OBFUIT, CUM ALIA LEGE CAUSAM DICERENT, CERTE, SI PROPRIA LEGE HUIUS PECCATI ADDUCTI ESSENT, MULTO PLUS OBFUISSET.

DEINDE, SI TANTA VIS FUIT ISTIUS CRIMINIS UT, QUA QUISQUE LEGE EX ILLIS IUDICIBUS REUS FACTUS ESSET, TAMEN HAC PLAGA PERIRET, CUR IN TANTA MULTITUDINE ACCUSATORUM, TANTIS PRAEMIIS, CETERI REI FACTI NON SUNT? HIC PROFERTUR ID QUOD IUDICIUM APPELLARI NON OPORTET, $P. $SEPTIMIO $SCAEVOLAE LITEM EO NOMINE ESSE AESTIMATAM. CUIUS REI QUAE CONSUETUDO SIT, QUONIAM APUD HOMINES PERITISSIMOS DICO, PLURIBUS VERBIS DOCERE NON DEBEO. NUMQUAM ENIM EA DILIGENTIA QUAE SOLET ADHIBERI IN CETERIS IUDICIIS, EADEM REO DAMNATO ADHIBITA EST.

IN LITIBUS AESTIMANDIS FERE IUDICES AUT, QUOD SIBI EUM QUEM SEMEL CONDEMNARUNT INIMICUM PUTANT ESSE, SI QUA IN EUM LIS CAPITIS INLATA EST, NON ADMITTUNT AUT, QUOD SE PERFUNCTOS IAM ESSE ARBITRANTUR CUM DE REO IUDICARUNT, NEGLEGENTIUS ATTENDUNT CETERA. ITAQUE ET MAIESTATIS ABSOLUTI SUNT PERMULTI QUIBUS DAMNATIS DE PECUNIIS REPETUNDIS LITES MAIESTATIS ESSENT AESTIMATAE, ET HOC COTIDIE FIERI VIDEMUS UT REO DAMNATO DE PECUNIIS REPETUNDIS, AD QUOS PERVENISSE PECUNIAS IN LITIBUS AESTIMANDIS STATUTUM SIT, EOS IDEM IUDICES ABSOLVANT; QUOD CUM FIT, NON IUDICIA RESCINDUNTUR SED HOC STATUITUR, AESTIMATIONEM LITIUM NON ESSE IUDICIUM. $SCAEVOLA CONDEMNATUS EST ALIIS CRIMINIBUS FREQUENTISSIMIS $APULIAE TESTIBUS. OMNI CONTENTIONE PUGNATUM EST UTI LIS HAEC CAPITIS AESTIMARETUR. QUAE RES SI REI IUDICATAE PONDUS HABUISSET, ILLE POSTEA VEL ISDEM VEL ALIIS INIMICIS REUS HAC LEGE IPSA FACTUS ESSET.

SEQUITUR ID QUOD ILLI IUDICIUM APPELLANT, MAIORES AUTEM NOSTRI NUMQUAM NEQUE IUDICIUM NOMINARUNT NEQUE PROINDE UT REM IUDICATAM OBSERVARUNT, ANIMADVERSIO ATQUE AUCTORITAS CENSORIA. QUA DE RE ANTE QUAM DICERE INCIPIO, PERPAUCA MIHI DE MEO OFFICIO VERBA FACIENDA SUNT, UT A ME CUM HUIUSCE PERICULI TUM CETERORUM QUOQUE OFFICIORUM ET AMICITIARUM RATIO CONSERVATA ESSE VIDEATUR. NAM MIHI CUM VIRIS FORTIBUS QUI CENSORES PROXIME FUERUNT AMBOBUS EST AMICITIA; CUM ALTERO VERO, SICUTI PLERIQUE VESTRUM SCIUNT, MAGNUS USUS ET SUMMA UTRIUSQUE OFFICIIS CONSTITUTA NECESSITUDO EST.

QUA RE QUICQUID DE SUBSCRIPTIONIBUS EORUM MIHI DICENDUM ERIT, EO DICAM ANIMO UT OMNEM ORATIONEM MEAM NON DE ILLORUM FACTO SED DE RATIONE CENSORIA HABITAM EXISTIMARI VELIM; A $LENTULO AUTEM, FAMILIARI MEO, QUI A ME PRO EXIMIA SUA VIRTUTE SUMMIS-QUE HONORIBUS QUOS A POPULO $ROMANO ADEPTUS EST HONORIS CAUSA NOMINATUR, FACILE HOC, IUDICES, IMPETRABO UT, QUAM IPSE ADHIBERE CONSUEVIT IN AMICORUM PERICULIS CUM FIDEM ET DILIGENTIAM TUM VIM ANIMI LIBERTATEM-QUE DICENDI, EX HAC MIHI CONCEDAT UT TANTUM MIHI SUMAM QUANTUM SINE HUIUS PERICULO PRAETERIRE NON POSSIM. A ME TAMEN, UT AEQUUM EST, OMNIA CAUTE PEDETEMPTIM-QUE DICENTUR UT NEQUE FIDES HUIUS DEFENSIONIS RELICTA NEQUE CUIUSQUAM AUT DIGNITAS LAESA AUT AMICITIA VIOLATA ESSE VIDEATUR.

VIDEO IGITUR, IUDICES, ANIMADVERTISSE CENSORES IN IUDICES QUOSDAM ILLIUS CONSILI $IUNIANI, CUM ISTAM IPSAM CAUSAM SUBSCRIBERENT. HIC ILLUD PRIMUM COMMUNE PROPONAM, NUMQUAM ANIMADVERSIONIBUS CENSORIIS HANC CIVITATEM ITA CONTENTAM UT REBUS IUDICATIS FUISSE. NEQUE IN RE NOTA CONSUMAM TEMPUS; EXEMPLI CAUSA PONAM ILLUD UNUM, $C. $GETAM, CUM A $L. $METELLO ET $CN. $DOMITIO CENSORIBUS EX SENATU EIECTUS ESSET, CENSOREM ESSE IPSUM POSTEA FACTUM ET, CUIUS MORES ERANT A CENSORIBUS REPREHENSI, HUNC POSTEA ET POPULI $ROMANI ET EORUM QUI IN IPSUM ANIMADVERTERANT MORIBUS PRAEFUISSE. QUOD SI ILLUD IUDICIUM PUTARETUR, UT CETERI TURPI IUDICIO DAMNATI IN PERPETUUM OMNI HONORE AC DIGNITATE PRIVANTUR, SIC HOMINIBUS IGNOMINIA NOTATIS NEQUE AD HONOREM ADITUS NEQUE IN CURIAM REDITUS ESSET.

NUNC SI QUEM $CN. $LENTULI AUT $L. $GELLI LIBERTUS FURTI CONDEMNARIT, IS OMNIBUS ORNAMENTIS AMISSIS NUMQUAM ULLAM HONESTATIS SUAE PARTEM REC IPERABIT; QUOS AUTEM IPSE $L. $GELLIUS ET $CN. $LENTULUS, DUO CENSORES, CLARISSIMI VIRI SAPIENTISSIMI-QUE HOMINES, FURTI ET CAPTARUM PECUNIARUM NOMINE NOTAVERUNT, EI NON MODO IN SENATUM REDIERUNT SED ETIAM ILLARUM IPSARUM RERUM IUDICIIS ABSOLUTI SUNT. NEMINEM VOLUERUNT MAIORES NOSTRI NON MODO DE EXISTIMATIONE CUIUSQUAM SED NE PECUNIARIA QUIDEM DE RE MINIMA ESSE IUDICEM, NISI QUI INTER ADVERSARIOS CONVENISSET. QUAPROPTER IN OMNIBUS LEGIBUS QUIBUS EXCEPTUM EST DE QUIBUS CAUSIS AUT MAGISTRATUM CAPERE NON LICEAT AUT IUDICEM LEGI AUT ALTERUM ACCUSARE, HAEC IGNOMINIAE CAUSA PRAETERMISSA EST. TIMORIS ENIM CAUSAM, NON VITAE POENAM IN ILLA POTESTATE ESSE VOLUERUNT.

ITAQUE NON SOLUM ILLUD OSTENDAM QUOD IAM VIDETIS, POPULI $ROMANI SUFFRAGIIS SAEPENUMERO CENSORIAS SUBSCRIPTIONES ESSE SUBLATAS, VERUM ETIAM IUDICIIS EORUM QUI IURATI STATUERE MAIORE CUM RELIGIONE ET DILIGENTIA DEBUERUNT. PRIMUM IUDICES, SENATORES EQUITES-QUE $ROMANI, IN COMPLURIBUS IAM REIS QUOS CONTRA LEGES PECUNIAS ACCEPISSE SUBSCRIPTUM EST SUAE POTIUS RELIGIONI QUAM CENSORUM OPINIONI PARUERUNT. DEINDE PRAETORES URBANI QUI IURATI DEBENT OPTIMUM QUEMQUE IN LECTOS IUDICES REFERRE NUMQUAM SIBI AD EAM REM CENSORIAM IGNOMINIAM IMPEDIMENTO ESSE OPORTERE DUXERUNT.

CENSORES DENIQUE IPSI SAEPE NUMERO SUPERIORUM CENSORUM IUDICIIS, SI ISTA IUDICIA APPELLARE VOLTIS, NON STETERUNT. ATQUE ETIAM IPSI INTER SE CENSORES SUA IUDICIA TANTI ESSE ARBITRANTUR UT ALTER ALTERIUS IUDICIUM NON MODO REPREHENDAT SED ETIAM RESCINDAT, UT ALTER DE SENATU MOVERE VELIT, ALTER RETINEAT ET ORDINE AMPLISSIMO DIGNUM EXISTIMET, UT ALTER IN AERARIOS REFERRI AUT TRIBU MOVERI IUBEAT, ALTER VETET. QUA RE QUI VOBIS IN MENTEM VENIT HAEC APPELLARE IUDICIA QUAE A POPULO $ROMANO RESCINDI, AB IURATIS IUDICIBUS REPUDIARI, A MAGISTRATIBUS NEGLEGI, AB EIS QUI EANDEM POTESTATEM ADEPTI SUNT COMMUTARI, INTER CONLEGAS DISCREPARE VIDEATIS?

QUAE CUM ITA SINT, VIDEAMUS QUID TANDEM CENSORES DE ILLO IUDICIO CORRUPTO IUDICASSE DICANTUR. AC PRIMUM ILLUD STATUAMUS UTRUM, QUIA CENSORES SUBSCRIPSERINT, ITA SIT, AN, QUIA ITA FUERIT, ILLI SUBSCRIPSERINT. SI QUIA SUBSCRIPSERINT, VIDETE QUID AGATIS NE IN UNUM QUEMQUE NOSTRUM CENSORIBUS IN POSTERUM POTESTATEM REGIAM PERMITTATIS, NE SUBSCRIPTIO CENSORIA NON MINUS CALAMITATIS CIVIBUS QUAM ILLA ACERBISSIMA PROSCRIPTIO POSSIT ADFERRE, NE CENSORIUM STILUM CUIUS MUCRONEM MULTIS REMEDIIS MAIORES NOSTRI RETTUDERUNT AEQUE POSTHAC ATQUE ILLUM DICTATORIUM GLADIUM PERTIMESCAMUS.

SIN AUTEM QUOD SUBSCRIPTUM EST, QUIA VERUM EST, IDCIRCO GRAVE DEBET ESSE, HOC QUAERAMUS VERUM SIT AN FALSUM; REMOVEANTUR AUCTORITATES CENSORIAE, TOLLATUR ID EX CAUSA QUOD IN CAUSA NON EST; DOCE QUAM PECUNIAM $CLUENTIUS DEDERIT, UNDE DEDERIT, QUEM AD MODUM DEDERIT; UNUM DENIQUE ALIQUOD A $CLUENTIO PROFECTAE PECUNIAE VESTIGIUM OSTENDE. VINCE DEINDE BONUM VIRUM FUISSE $OPPIANICUM, HOMINEM INTEGRUM, NIHIL DE ILLO UMQUAM SECUS ESSE EXISTIMATUM, NIHIL DENIQUE PRAEIUDICATUM. TUM AUCTORITATEM CENSORIAM AMPLEXATO, TUM ILLORUM IUDICIUM CUM RE CONIUNCTUM ESSE DEFENDITO.

DUM VERO EUM FUISSE $OPPIANICUM CONSTABIT QUI TABULAS PUBLICAS MUNICIPI MANU SUA CORRUPISSE IUDICATUS SIT, QUI TESTAMENTUM INTERLEVERIT, QUI SUPPOSITA PERSONA FALSUM TESTAMENTUM OBSIGNANDUM CURAVERIT, QUI EUM CUIUS NOMINE ID OBSIGNATUM EST INTERFECERIT, QUI AVUNCULUM FILI SUI IN SERVITUTE AC VINCULIS NECAVERIT, QUI MUNICIPES SUOS PROSCRIBENDOS OCCIDENDOS-QUE CURAVERIT, QUI EIUS UXOREM QUEM OCCIDERAT IN MATRIMONIUM DUXERIT, QUI PECUNIAM PRO ABORTIONE DEDERIT, QUI SOCRUM, QUI UXORES, QUI UNO TEMPORE FRATRIS UXOREM SPERATOS-QUE LIBEROS FRATREM-QUE IPSUM, QUI DENIQUE SUOS LIBEROS INTERFECERIT, QUI, CUM VENENUM PRIVIGNO SUO DARE VELLET, MANIFESTO DEPREHENSUS SIT, CUIUS MINISTRIS CONSCIIS-QUE DAMNATIS IPSE ADDUCTUS IN IUDICIUM PECUNIAM IUDICI DEDERIT AD SENTENTIAS IUDICUM CORRUMPENDAS, DUM HAEC, INQUAM, DE $OPPIANICO CONSTABUNT NEQUE ULLO ARGUMENTO $CLUENTIANAE PECUNIAE CRIMEN TENEBITUR, QUID EST QUOD TE ISTA CENSORIA SIVE VOLUNTAS SIVE OPINIO FUIT ADIUVARE AUT HUNC INNOCENTEM OPPRIMERE POSSE VIDEATUR?

QUID IGITUR CENSORES SECUTI SUNT? NE IPSI QUIDEM, UT GRAVISSIME DICAM, QUICQUAM ALIUD DICENT PRAETER SERMONEM ATQUE FAMAM. NIHIL SE TESTIBUS, NIHIL TABULIS, NIHIL ALIQUO GRAVI ARGUMENTO COMPERISSE, NIHIL DENIQUE CAUSA COGNITA STATUISSE DICENT. QUOD SI ITA FECISSENT, TAMEN ID NON ITA FIXUM ESSE DEBERET UT CONVELLI NON LICERET. NON UTAR EXEMPLORUM COPIA QUAE SUMMA EST, NON REM VETEREM, NON HOMINEM POTENTEM ALIQUEM AUT GRATIOSUM PROFERAM. NUPER HOMINEM TENUEM, SCRIBAM AEDILICIUM, $D. $MATRINIUM, CUM DEFENDISSEM APUD $M. $IUNIUM $Q. $PUBLICIUM PRAETORES ET $M. $PLAETORIUM $C. $FLAMINIUM AEDILIS CURULIS, PERSUASI UT SCRIBAM IURATI LEGERENT EUM QUEM IDEM ISTI CENSORES AERARIUM RELIQUISSENT. CUM ENIM IN HOMINE NULLA CULPA INVENIRETUR, QUID ILLE MERUISSET, NON QUID DE EO STATUTUM ESSET, QUAERENDUM ESSE DUXERUNT.

NAM HAEC QUIDEM QUAE DE IUDICIO CORRUPTO SUBSCRIPSERINT QUIS EST QUI AB ILLIS SATIS COGNITA ET DILIGENTER IUDICATA ARBITRETUR? IN $M'. $AQUILIUM ET IN $TI. $GUTTAM VIDEO ESSE SUBSCRIPTUM. QUID EST HOC? DUOS ESSE CORRUPTOS SOLOS PECUNIA IUDICANT; CETERI VIDELICET GRATIIS CONDEMNARUNT. NON EST IGITUR CIRCUMVENTUS, NON OPPRESSUS PECUNIA, NON, UT IN ILLA $QUINCTIANA CONTIONE HABEBATUR, OMNES QUI $OPPIANICUM CONDEMNARUNT IN CULPA SUNT AC SUSPICIONE PONENDI. DUOS SOLOS VIDEO AUCTORITATE CENSORUM ADFINIS EI TURPITUDINI IUDICARI. AUT ILLUD ADFERANT, ALIQUID EOS QUOD DE HIS DUOBUS HABUERINT COMPERTUM DE CETERIS COMPERISSE.

NAM ILLUD QUIDEM MINIME PROBANDUM EST, AD NOTATIONES AUCTORITATEM-QUE CENSORIAM EXEMPLUM ILLOS E CONSUETUDINE MILITARI TRANSTULISSE. STATUERUNT ENIM ITA MAIORES NOSTRI UT, SI A MULTIS ESSET FLAGITIUM REI MILITARIS ADMISSUM, SORTITO IN QUOSDAM ANIMADVERTERETUR, UT METUS VIDELICET AD OMNIS, POENA AD PAUCOS PERVENIRET. QUOD IDEM FACERE CENSORES IN DELECTU DIGNITATIS ET IN IUDICIO CIVIUM ET IN ANIMADVERSIONE VITIORUM QUI CONVENIT? NAM MILES QUI LOCUM NON TENUIT, QUI HOSTIUM IMPETUM VIM-QUE PERTIMUIT, POTEST IDEM POSTEA ET MILES ESSE MELIOR ET VIR BONUS ET CIVIS UTILIS. QUA RE NE QUIS IN BELLO PROPTER HOSTIUM METUM DELINQUERET, AMPLIOR EI MORTIS ET SUPPLICI METUS EST A MAIORIBUS CONSTITUTUS; NE AUTEM NIMIUM MULTI POENAM CAPITIS SUBIRENT, IDCIRCO ILLA SORTITIO COMPARATA EST.

HOC TU IDEM FACIES CENSOR IN SENATU LEGENDO? SI ERUNT PLURES QUI OB INNOCENTEM CONDEMNANDUM PECUNIAM ACCEPERINT, TU NON ANIMADVERTES IN OMNIS, SED CARPES, UT VELIS, ET PAUCOS EX MULTIS AD IGNOMINIAM SORTIERE? HABEBIT IGITUR TE SCIENTE ET VIDENTE CURIA SENATOREM, POPULUS $ROMANUS IUDICEM, RES PUBLICA CIVEM SINE IGNOMINIA QUEMQUAM QUI AD PERNICIEM INNOCENTIS FIDEM SUAM ET RELIGIONEM PECUNIA COMMUTARIT, ET QUI PRETIO ADDUCTUS ERIPUERIT PATRIAM, FORTUNAS, LIBEROS CIVI INNOCENTI, IS CENSORIAE SEVERITATIS NOTA NON INURETUR? TU ES PRAEFECTUS MORIBUS, TU MAGISTER VETERIS DISCIPLINAE AC SEVERITATIS, SI AUT RETINES QUEMQUAM SCIENS IN SENATU SCELERE TANTO CONTAMINATUM AUT STATUIS QUI IN EADEM CULPA SIT NON EADEM POENA ADFICI CONVENIRE? AUT QUAM CONDICIONEM SUPPLICI MAIORES IN BELLO TIMIDITATI MILITIS PROPOSITAM ESSE VOLUERUNT, EANDEM TU IN PACE CONSTITUES IMPROBITATI SENATORIS? QUOD SI HOC EXEMPLUM EX RE MILITARI AD ANIMADVERSIONEM CENSORIAM TRANSFERENDUM FUIT, SORTITO ID IPSUM FACTUM ESSE OPORTUIT. SIN AUTEM SORTIRI AD POENAM ET HOMINUM DELICTUM FORTUNAE IUDICIO COMMITTERE MINIME CENSORIUM EST, CERTE IN MULTORUM PECCATO CARPI PAUCOS AD IGNOMINIAM ET TURPITUDINEM NON OPORTET.

VERUM OMNES INTELLEGIMUS IN ISTIS SUBSCRIPTIONIBUS VENTUM QUENDAM POPULAREM ESSE QUAESITUM. IACTATA RES ERAT IN CONTIONE A TRIBUNO SEDITIOSO; INCOGNITA CAUSA PROBATUM ERAT ILLUD MULTITUDINI; NEMINI LICITUM EST CONTRA DICERE, NEMO DENIQUE UT DEFENDERET CONTRARIAM PARTEM LABORABAT. IN INVIDIAM PORRO MAGNAM ILLA IUDICIA VENERANT. ETENIM PAUCIS POSTEA MENSIBUS ALIA VEHEMENS ERAT IN IUDICIIS EX NOTATIONE TABELLARUM INVIDIA VERSATA. PRAETERMITTI AB CENSORIBUS ET NEGLEGI MACULA IUDICIORUM POSSE NON VIDEBATUR. HOMINES, QUOS CETERIS VITIIS ATQUE OMNI DEDECORE INFAMIS VIDEBANT, EOS HAC QUOQUE SUBSCRIPTIONE NOTARE VOLUERUNT, ET EO MAGIS QUOD ILLO IPSO TEMPORE ILLIS CENSORIBUS ERANT IUDICIA CUM EQUESTRI ORDINE COMMUNICATA, UT VIDERENTUR PER HOMINUM IDONEORUM IGNOMINIAM SUA AUCTORITATE REM REPRENDISSE.

QUOD SI HANC APUD EOSDEM IPSOS CENSORES MIHI AUT ALII CAUSAM AGERE LICUISSET, HOMINIBUS TALI PRUDENTIA PRAEDITIS CERTE PROBAVISSEM; RES ENIM INDICAT NIHIL IPSOS HABUISSE COGNITI, NIHIL COMPERTI; EX TOTA ISTA SUBSCRIPTIONE RUMOREM QUENDAM ET PLAUSUM POPULAREM ESSE QUAESITUM. NAM IN $P. $POPILIUM QUI $OPPIANICUM CONDEMNARAT SUBSCRIPSIT $L. $GELLIUS, QUOD IS PECUNIAM ACCEPISSET QUO INNOCENTEM CONDEMNARET. IAM ID IPSUM QUANTAE DIVINATIONIS EST, SCIRE INNOCENTEM FUISSE REUM QUEM FORTASSE NUMQUAM VIDERAT, CUM HOMINES SAPIENTISSIMI, IUDICES, UT NIHIL DICAM DE EIS QUI CONDEMNARUNT, CAUSA COGNITA SIBI DIXERINT NON LIQUERE.

VERUM ESTO; CONDEMNAT $POPILIUM $GELLIUS, IUDICAT EUM ACCEPISSE A $CLUENTIO PECUNIAM. NEGAT HOC $LENTULUS; NAM $POPILIUM, QUOD ERAT LIBERTINI FILIUS, IN SENATUM NON LEGIT, LOCUM QUIDEM SENATORIUM LUDIS ET CETERA ORNAMENTA RELINQUIT ET EUM OMNI IGNOMINIA LIBERAT. QUOD CUM FACIT, IUDICAT EIUS SENTENTIA GRATIIS ESSE $OPPIANICUM CONDEMNATUM. ET EUNDEM $POPILIUM POSTEA $LENTULUS IN AMBITUS IUDICIO PRO TESTIMONIO DILIGENTISSIME LAUDAT. QUA RE SI NEQUE $L. $GELLI IUDICIO STETIT $LENTULUS NEQUE $LENTULI EXISTIMATIONE CONTENTUS FUIT $GELLIUS, ET SI UTERQUE CENSOR CENSORIS OPINIONE STANDUM NON PUTAVIT, QUID EST QUAM OB REM QUISQUAM NOSTRUM CENSORIAS SUBSCRIPTIONES OMNIS FIXAS ET IN PERPETUUM RATAS PUTET ESSE OPORTERE?

AT IN IPSUM $HABITUM ANIMADVERTERUNT. NULLAM QUIDEM OB TURPITUDINEM, NULLUM OB TOTIUS VITAE NON DICAM VITIUM SED ERRATUM. NEQUE ENIM HOC HOMINE SANCTIOR NEQUE PROBIOR NEQUE IN OMNIBUS OFFICIIS RETINENDIS DILIGENTIOR ESSE QUISQUAM POTEST; NEQUE ILLI ALITER DICUNT, SED EANDEM ILLAM FAMAM IUDICI CORRUPTI SECUTI SUNT; NEQUE IPSI SECUS EXISTIMANT QUAM NOS EXISTIMARI VOLUMUS DE HUIUS PUDORE, INTEGRITATE, VIRTUTE, SED PUTARUNT PRAETERMITTI ACCUSATOREM NON POTUISSE, CUM ANIMADVERSUM ESSET IN IUDICES. QUA DE RE TOTA SI UNUM FACTUM EX OMNI ANTIQUITATE PROTULERO, PLURA NON DICAM.

NON ENIM MIHI EXEMPLUM SUMMI ET CLARISSIMI VIRI, $P. $AFRICANI, PRAETEREUNDUM VIDETUR; QUI CUM ESSET CENSOR ET IN EQUITUM CENSU $C. $LICINIUS $SACERDOS PRODISSET, CLARA VOCE UT OMNIS CONTIO AUDIRE POSSET DIXIT SE SCIRE ILLUM VERBIS CONCEPTIS PEIERASSE; SI QUI CONTRA VELLET DICERE, USURUM ESSE EUM SUO TESTIMONIO. DEINDE CUM NEMO CONTRA DICERET, IUSSIT EQUUM TRADUCERE. ITA IS CUIUS ARBITRIO ET POPULUS $ROMANUS ET EXTERAE GENTES CONTENTAE ESSE CONSUERUNT IPSE SUA SCIENTIA AD IGNOMINIAM ALTERIUS CONTENTUS NON FUIT. QUOD SI HOC $HABITO FACERE LICUISSET, FACILE ILLIS IPSIS IUDICIBUS ET FALSAE SUSPICIONI ET ET INVIDIAE POPULARITER EXCITATAE RESTITISSET.

UNUM ETIAM EST QUOD ME MAXIME PERTURBAT, CUI LOCO RESPONDERE VIX VIDEOR POSSE, QUOD ELOGIUM RECITASTI DE TESTAMENTO $CN. $EGNATI PATRIS, HOMINIS HONESTISSIMI VIDELICET ET SAPIENTISSIMI, IDCIRCO SE EXHEREDASSE FILIUM QUOD IS OB $OPPIANICI CONDEMNATIONEM PECUNIAM ACCEPISSET. DE CUIUS HOMINIS LEVITATE ET INCONSTANTIA PLURA NON DICAM; HOC TESTAMENTUM IPSUM QUOD RECITAS EIUS MODI EST UT ILLE, CUM EUM FILIUM EXHEREDARET QUEM ODERAT, EI FILIO COHEREDES HOMINES ALIENISSIMOS ADIUNGERET QUEM DILIGEBAT. SED TU, $ATTI, CONSIDERES CENSEO DILIGENTER UTRUM CENSORIUM IUDICIUM GRAVE VELIS AN $EGNATI. SI $EGNATI, LEVE EST QUOD CENSORES DE CETERIS SUBSCRIPSERUNT; IPSUM ENIM $CN. $EGNATIUM QUEM TU GRAVEM ESSE VIS EX SENATU EIECERUNT; SIN AUTEM CENSORIUM, HUNC EGNATIUM QUEM PATER CENSORIA SUBSCRIPTIONE EXHEREDAVIT CENSORES IN SENATU, CUM PATREM EICERENT, RETINUERUNT.

AT ENIM SENATUS UNIVERSUS IUDICAVIT ILLUD CORRUPTUM ESSE IUDICIUM. QUO MODO? SUSCEPIT CAUSAM. AN POTUIT REM DELATAM EIUS MODI REPUDIARE? CUM TRIBUNUS PLEBIS, POPULI CONCITATOR, REM PAENE AD MANUS REVOCASSET, CUM VIR OPTIMUS ET HOMO INNOCENTISSIMUS PECUNIA CIRCUMVENTUS DICERETUR, CUM INVIDIA FLAGRARET ORDO SENATORIUS, POTUIT NIHIL DECERNI, POTUIT ILLA CONCITATIO MULTITUDINIS SINE SUMMO PERICULO REI PUBLICAE REPUDIARI? AT QUID EST DECRETUM? QUAM IUSTE, QUAM SAPIENTER, QUAM DILIGENTER. SI QUI SUNT QUORUM OPERA FACTUM SIT UT IUDICIUM PUBLICUM CORRUMPERETUR. UTRUM VIDETUR ID SENATUS FACTUM IUDICARE AN, SI FACTUM SIT, MOLESTE GRAVITER-QUE FERRE? SI IPSE 4A. $CLUENTIUS SENTENTIAM DE IUDICIIS ROGARETUR, ALIAM NON DICERET ATQUE EI DIXERUNT QUORUM SENTENTIIS $CLUENTIUM CONDEMNATUM ESSE DICITIS.

SED QUAERO A VOBIS NUM ISTAM LEGEM EX ISTO SENATUS CONSULTO $L. $LUCULLUS CONSUL, HOMO SAPIENTISSIMUS, TULERIT, NUM ANNO POST $$M. $L.UCULLUS ET $C. $CASSIUS, IN QUOS TUM CONSULES DESIGNATOS IDEM ILLUD SENATUS DECREVERAT. NON TULERUNT; ET QUOD TU $HABITI PECUNIA FACTUM ESSE ARGUIS NEQUE ID ULLA TENUISSIMA SUSPICIONE CONFIRMAS, FACTUM EST PRIMUM ILLORUM AEQUITATE ET SAPIENTIA CONSULUM, UT, QUOD SENATUS DECREVERAT AD ILLUD INVIDIAE PRAESENS INCENDIUM RESTINGUENDUM, ID POSTEA REFERENDUM AD POPULUM NON ARBITRARENTUR. IPSE DEINDE POPULUS $ROMANUS QUI $L. $QUINCTI FICTIS QUERIMONIIS ANTEA CONCITATUS REM ILLAM ET ROGATIONEM FLAGITARAT, IDEM $C. $IUNI FILI, PUERI PARVOLI, LACRIMIS COMMOTUS MAXIMO CLAMORE ET CONCURSU TOTAM QUAESTIONEM ILLAM ET LEGEM REPUDIAVIT.

EX QUO INTELLEGI POTUIT, ID QUOD SAEPE DICTUM EST, UT MARE QUOD SUA NATURA TRANQUILLUM SIT VENTORUM VI AGITARI ATQUE TURBARI, SIC POPULUM $ROMANUM SUA SPONTE ESSE PLACATUM, HOMINUM SEDITIOSORUM VOCIBUS UT VIOLENTISSIMIS TEMPESTATIBUS CONCITARI. EST ETIAM RELIQUA PERMAGNA AUCTORITAS QUAM EGO TURPITER PAENE PRAETERII; MEA ENIM ESSE DICITUR. RECITAVIT EX ORATIONE NESCIO QUA $ATTIUS QUAM MEAM ESSE DICEBAT COHORTATIONEM QUANDAM IUDICUM AD HONESTE IUDICANDUM ET COMMEMORATIONEM CUM ALIORUM IUDICIORUM QUAE PROBATA NON ESSENT TUM ILLIUS IPSIUS IUDICI $IUNIANI; PROINDE QUASI EGO NON AB INITIO HUIUS DEFENSIONIS DIXERIM INVIDIOSUM ILLUD IUDICIUM FUISSE AUT, CUM DE INFAMIA IUDICIORUM DISPUTAREM, POTUERIM ILLUD QUOD TAM POPULARE ESSET ILLO TEMPORE PRAETERIRE.

EGO VERO SI QUID EIUS MODI DIXI, NEQUE COGNITUM COMMEMORAVI NEQUE PRO TESTIMONIO DIXI, ET ILLA ORATIO POTIUS TEMPORIS MEI QUAM IUDICI ET AUCTORITATIS FUIT. CUM ENIM ACCUSAREM ET MIHI INITIO PROPOSUISSEM UT ANIMOS ET POPULI $ROMANI ET IUDICUM COMMOVEREM, CUM-QUE OMNIS OFFENSIONES IUDICIORUM NON EX MEA OPINIONE SED EX HOMINUM RUMORE PROFERREM, ISTAM REM QUAE TAM POPULARITER ESSET AGITATA PRAETERIRE NON POTUI. SED ERRAT VEHEMENTER, SI QUIS IN ORATIONIBUS NOSTRIS QUAS IN IUDICIIS HABUIMUS AUCTORITATES NOSTRAS CONSIGNATAS SE HABERE ARBITRATUR. OMNES ENIM ILLAE CAUSARUM AC TEMPORUM SUNT, NON HOMINUM IPSORUM AUT PATRONORUM. NAM SI CAUSAE IPSAE PRO SE LOQUI POSSENT, NEMO ADHIBERET ORATOREM. NUNC ADHIBEMUR UT EA DICAMUS, NON QUAE AUCTORITATE NOSTRA CONSTITUANTUR SED QUAE EX RE IPSA CAUSA-QUE DUCANTUR.

HOMINEM INGENIOSUM, $M. $ANTONIUM, AIUNT SOLITUM ESSE DICERE 'IDCIRCO SE NULLAM UMQUAM ORATIONEM SCRIPSISSE UT, SI QUID ALIQUANDO NON OPUS ESSET AB SE ESSE DICTUM, POSSET NEGARE DIXISSE'; PROINDE QUASI, SI QUID A NOBIS DICTUM AUT ACTUM SIT, ID NISI LITTERIS MANDARIMUS, HOMINUM MEMORIA NON COMPREHENDATUR. EGO VERO IN ISTO GENERE LIBENTIUS CUM MULTORUM TUM HOMINIS ELOQUENTISSIMI ET SAPIENTISSIMI, $L. $CRASSI, AUCTORITATEM SEQUOR QUI, CUM $CN. $PLANCUM DEFENDERET ACCUSANTE $M. $BRUTO, HOMINE IN DICENDO VEHEMENTI ET CALLIDO, CUM $BRUTUS DUOBUS RECITATORIBUS CONSTITUTIS EX DUABUS EIUS ORATIONIBUS CAPITA ALTERNA INTER SE CONTRARIA RECITANDA CURASSET, QUOD IN DISSUASIONE ROGATIONIS EIUS QUAE CONTRA COLONIAM $NARBONENSEM FEREBATUR QUANTUM POTEST DE AUCTORITATE SENATUS DETRAHIT, IN SUASIONE LEGIS $SERVILIAE SUMMIS ORNAT SENATUM LAUDIBUS, ET MULTA IN EQUITES $ROMANOS CUM EX EA ORATIONE ASPERIUS DICTA RECITASSET QUO ANIMI ILLORUM IUDICUM IN $CRASSUM INCENDERENTUR, ALIQUANTUM ESSE COMMOTUS DICITUR.

ITAQUE IN RESPONDENDO PRIMUM EXPOSUIT UTRIUSQUE RATIONEM TEMPORIS UT ORATIO EX RE ET EX CAUSA HABITA VIDERETUR, DEINDE UT INTELLEGERE POSSET $BRUTUS QUEM HOMINEM ET NON SOLUM QUA ELOQUENTIA VERUM ETIAM QUO LEPORE ET QUIBUS FACETIIS PRAEDITUM LACESSISSET, TRIS IPSE EXCITAVIT RECITATORES CUM SINGULIS LIBELLIS QUOS $M. $BRUTUS, PATER ILLIUS ACCUSATORIS, DE IURE CIVILI RELIQUIT. EORUM INITIA CUM RECITARENTUR, EA QUAE VOBIS NOTA ESSE ARBITROR: 'FORTE EVENIT UT RURI IN $PRIVERNATI ESSEMUS EGO ET $BRUTUS FILIUS,' FUNDUM $PRIVERNATEM FLAGITABAT; 'IN $ALBANO ERAMUS EGO ET $BRUTUS FILIUS,' $ALBANUM POSCEBAT; 'IN $TIBURTI FORTE CUM ADSEDISSEMUS EGO ET $BRUTUS FILIUS,' $TIBURTEM FORTE CUM ADSEDISSEMUS EGO ET $BRUTUS FILIUS,' $TIBURTEM FUNDUM REQUIREBAT; $BRUTUM AUTEM, HOMINEM SAPIENTEM, QUOD FILI NEQUITIAM VIDERET, QUAE PRAEDIA EI RELINQUERET TESTIFICARI VOLUISSE DICEBAT. QUOD SI POTUISSET HONESTE SCRIBERE SE IN BALNEIS CUM ID AETATIS FILIO FUISSE, NON PRAETERISSET; EAS SE TAMEN AB EO BALNEAS NON EX LIBRIS PATRIS SED EX TABULIS ET EX CENSU QUAERERE. $CRASSUS TUM ITA $BRUTUM ULTUS EST UT ILLUM RECITATIONIS SUAE PAENITERET; MOLESTE ENIM FORTASSE TULERAT SE IN EIS ORATIONIBUS REPREHENSUM QUAS DE RE PUBLICA HABUISSET, IN QUIBUS FORSITAN MAGIS REQUIRATUR CONSTANTIA.

EGO AUTEM ILLA RECITATA ESSE NON MOLESTE FERO. NEQUE ENIM AB ILLO TEMPORE QUOD TUM ERAT, NEQUE AB EA CAUSA QUAE TUM AGEBATUR ALIENA FUERUNT; NEQUE MIHI QUICQUAM ONERIS SUSCEPI, CUM ITA DIXI, QUO MINUS HONESTE HANC CAUSAM ET LIBERE POSSEM DEFENDERE. QUOD SI VELIM CONFITERI ME CAUSAM $A. $CLUENTI NUNC COGNOSSE, ANTEA FUISSE IN EA OPINIONE POPULARI, QUIS TANDEM ID POSSIT REPREHENDERE? PRAESERTIM, IUDICES, CUM A VOBIS QUOQUE IPSIS HOC IMPETRARI SIT AEQUISSIMUM QUOD EGO ET AB INITIO PETIVI ET NUNC PETO UT, SI QUAM HUC GRAVIOREM DE ILLO IUDICIO OPINIONEM ATTULISTIS, HANC CAUSA PERSPECTA ATQUE OMNI VERITATE COGNITA DEPONATIS.

NUNC, QUONIAM AD OMNIA QUAE ABS TE DICTA SUNT, $T. $ATTI, DE $OPPIANICI DAMNATIONE RESPONDI, CONFITEARE NECESSE EST TE OPINIONEM MULTUM FEFELLISSE, QUOD EXISTIMARIS ME CAUSAM $A. $CLUENTI NON FACTO EIUS SED LEGE DEFENSURUM. NAM HOC PERSAEPE DIXISTI TIBI SIC RENUNTIARI, ME HABERE IN ANIMO CAUSAM HANC PRAESIDIO LEGIS DEFENDERE. ITANE EST? AB AMICIS IMPRUDENTES VIDELICET PRODIMUR, ET EST NESCIO QUIS DE EIS QUOS AMICOS NOBIS ARBITRAMUR QUI NOSTRA CONSILIA AD ADVERSARIOS DEFERAT. QUISNAM HOC TIBI RENUNTIAVIT, QUIS TAM IMPROBUS FUIT? CUI EGO AUTEM NARRAVI? NEMO, UT OPINOR, IN CULPA EST; NIMIRUM TIBI ISTUD LEX IPSA RENUNTIAVIT. SED NUM TIBI ITA DEFENDISSE VIDEOR UT TOTA IN CAUSA MENTIONEM ULLAM LEGIS FECERIM, NUM SECUS HANC CAUSAM DEFENDISSE AC SI LEGE $HABITUS TENERETUR? CERTE, UT HOMINEM CONFIRMARE OPORTET, NULLUS EST LOCUS A ME PURGANDI ISTIUS INVIDIOSI CRIMINIS PRAETERMISSUS.

QUID ERGO EST? QUAERET FORTASSE QUISPIAM DISPLICEATNE MIHI LEGUM PRAESIDIO CAPITIS PERICULUM PROPULSARE. MIHI VERO, IUDICES, NON DISPLICET, SED UTOR INSTITUTO MEO. IN HOMINIS HONESTI PRUDENTIS-QUE IUDICIO NON SOLUM MEO CONSILIO UTI CONSUEVI SED MULTUM ETIAM EIUS QUEM DEFENDO ET CONSILIO ET VOLUNTATI OBTEMPERO. NAM UT HAEC AD ME CAUSA DELATA EST, QUI LEGES EAS AD QUAS ADHIBEMUR ET IN QUIBUS VERSAMUR NOSSE DEBEREM, DIXI $HABITO STATIM EO: 'QUI COISSET QUO QUIS CONDEMNARETUR' ILLUM ESSE LIBERUM, TENERI AUTEM NOSTRUM ORDINEM. ATQUE ILLE ME ORARE ATQUE OBSECRARE COEPIT NE SESE LEGE DEFENDEREM. CUM EGO QUAE MIHI VIDEBANTUR DICEREM, TRADUXIT ME AD SUAM SENTENTIAM; ADFIRMABAT ENIM LACRIMANS NON SE CUPIDIOREM ESSE CIVITATIS RETINENDAE QUAM EXISTIMATIONIS.

MOREM HOMINI GESSI ET TAMEN IDCIRCO FECI - NEQUE ENIM ID SEMPER FACERE DEBEMUS - QUOD VIDEBAM PER SE IPSAM CAUSAM SINE LEGE COPIOSISSIME POSSE DEFENDI. VIDEBAM IN HAC DEFENSIONE QUA IAM SUM USUS PLUS DIGNITATIS, IN ILLA QUA ME HIC UTI NOLUIT MINUS LABORIS FUTURUM. QUOD SI NIHIL ALIUD ESSET ACTUM NISI UT HANC CAUSAM OBTINEREMUS, LEGE RECITATA PERORASSEM. NEQUE ME ILLA ORATIO COMMOVET, QUOD AIT $ATTIUS INDIGNUM ESSE FACINUS, SI SENATOR IUDICIO QUEMPIAM CIRCUMVENERIT, LEGIBUS EUM TENERI; SI EQUES $ROMANUS HOC IDEM FECERIT, NON TENERI.

UT TIBI CONCEDAM HOC INDIGNUM ESSE QUOD CUIUS MODI SIT IAM VIDERO, TU MIHI CONCEDAS NECESSE EST MULTO ESSE INDIGNIUS IN EA CIVITATE QUAE LEGIBUS CONTINEATUR DISCEDI AB LEGIBUS. HOC ENIM VINCULUM EST HUIUS DIGNITATIS QUA FRUIMUR IN RE PUBLICA, HOC FUNDAMENTUM LIBERTATIS, HIC FONS AEQUITATIS; MENS ET ANIMUS ET CONSILIUM ET SENTENTIA CIVITATIS POSITA EST IN LEGIBUS. UT CORPORA NOSTRA SINE MENTE, SIC CIVITAS SINE LEGE SUIS PARTIBUS UT NERVIS AC SANGUINE ET MEMBRIS UTI NON POTEST. LEGUM MINISTRI MAGISTRATUS, LEGUM INTERPRETES IUDICES, LEGUM DENIQUE IDCIRCO OMNES SERVI SUMUS UT LIBERI ESSE POSSIMUS.

QUID EST, $Q. $NASO, CUR TU IN ISTO LOCO SEDEAS? QUAE VIS EST QUA ABS TE HI IUDICES TALI DIGNITATE PRAEDITI COERCEANTUR? VOS AUTEM, IUDICES, QUAM OB REM EX TANTA MULTITUDINE CIVIUM TAM PAUCI DE HOMINUM FORTUNIS SENTENTIAM FERTIS? QUO IURE $ATTIUS QUAE VOLUIT DIXIT? CUR MIHI TAM DIU POTESTAS DICENDI DATUR? QUID SIBI AUTEM ILLI SCRIBAE, QUID LICTORES, QUID CETERI QUOS APPARERE HUIC QUAESTIONI VIDEO VOLUNT? OPINOR HAEC OMNIA LEGE FIERI TOTUM-QUE HOC IUDICIUM, UT ANTE DIXI, QUASI MENTE QUADAM REGI LEGIS ET ADMINISTRARI. QUID ERGO? HAEC QUAESTIO SOLA ITA GUBERNATUR? QUID $M. $PLAETORI ET $C. $FLAMINI INTER SICARIOS, QUID $C. $ORCHIVI PECULATUS, QUID MEA DE PECUNIIS REPETUNDIS, QUID $C. $AQUILI APUD QUEM NUNC DE AMBITU CAUSA DICITUR, QUID RELIQUAE QUAESTIONES? CIRCUMSPICITE OMNIS REI PUBLICAE PARTIS; OMNIA LEGUM IMPERIO ET PRAESCRIPTO FIERI VIDEBITIS.

SI QUIS APUD ME, $T. $ATTI, TE REUM VELIT FACERE, CLAMES TE LEGE PECUNIARUM REPETUNDARUM NON TENERI; NEQUE HAEC TUA RECUSATIO CONFESSIO SIT CAPTAE PECUNIAE SED LABORIS ET PERICULI NON LEGITIMI DECLINATIO. NUNC QUID AGATUR ET QUID ABS TE IURIS CONSTITUATUR VIDE. IUBET LEX EA, QUA LEGE HAEC QUAESTIO CONSTITUTA EST, IUDICEM QUAESTIONIS, HOC EST $Q. $VOCONIUM, CUM EIS IUDICIBUS QUI EI OBVENERINT - VOS APPELLAT, IUDICES - QUAERERE DE VENENO. IN QUEM QUAERERE? INFINITUM EST. QUICUMQUE FECERIT, VENDIDERIT, EMERIT, HABUERIT, DEDERIT. QUID EADEM LEX STATIM ADIUNGIT? RECITA. DE-QUE EIUS CAPITE QUAERITO. CUIUS? QUI COIERIT, CONVENERIT? NON ITA EST. QUID ERGO EST? DIC. QUI TRIBUNUS MILITUM LEGIONIBUS QUATTUOR PRIMIS, QUIVE QUAESTOR, TRIBUNUS PLEBIS - DEINCEPS OMNIS MAGISTRATUS NOMINAVIT - QUIVE IN SENATU SENTENTIAM DIXIT, DIXERIT. QUID TUM? QUI EORUM COIIT, COIERIT, CONVENIT, CONVENERIT QUO QUIS IUDICIO PUBLICO CONDEMNARETUR. 'QUI EORUM'? QUORUM? VIDELICET QUI SUPRA SCRIPTI SUNT. QUID INTERSIT UTRO MODO SCRIPTUM SIT, ETSI EST APERTUM, IPSA TAMEN LEX NOS DOCET. UBI ENIM OMNIS MORTALIS ADLIGAT, ITA LOQUITUR: 'QUI VENENUM MALUM FECIT, FECERIT.' OMNES VIRI, MULIERES, LIBERI, SERVI IN IUDICIUM VOCANTUR. SI IDEM DE COITIONE VOLUISSET, ADIUNXISSET: 'QUIVE COIERIT.' NUNC ITA EST: DE-QUE EIUS CAPITE QUAERITO QUI MAGISTRATUM HABUERIT QUIVE IN SENATU SENTENTIAM DIXERIT, QUI EORUM COIIT, COIERIT.

NUM IS EST $CLUENTIUS? CERTE NON EST. QUIS ERGO EST $CLUENTIUS? QUI TAMEN DEFENDI CAUSAM SUAM LEGE NOLUIT. ITAQUE ABICIO LEGEM, MOREM $CLUENTIO GERO. TIBI TAMEN, $ATTI, PAUCA QUAE AB HUIUS CAUSA SEIUNCTA SUNT RESPONDEBO. EST ENIM QUIDDAM IN HAC CAUSA QUOD $CLUENTIUS AD SE, EST ALIQUID QUOD EGO AD ME PUTEM PERTINERE. HIC SUA PUTAT INTERESSE SE RE IPSA ET GESTO NEGOTIO, NON LEGE DEFENDI; EGO AUTEM MEA EXISTIMO INTERESSE ME NULLA IN DISPUTATIONE AB $ATTIO VIDERI ESSE SUPERATUM. NON ENIM MIHI HAEC CAUSA SOLA DICENDA EST; OMNIBUS HIC LABOR MEUS PROPOSITUS EST QUICUMQUE HAC FACULTATE DEFENSIONIS CONTENTI ESSE POSSUNT. NOLO QUEMQUAM EORUM QUI ADSUNT EXISTIMARE ME QUAE DE LEGE AB $ATTIO DICTA SUNT, SI RETICUERIM, COMPROBARE. QUAM OB REM, $CLUENTI, DE TE TIBI OBSEQUOR; NEQUE EGO LEGEM RECITO NEQUE HOC LOCO PRO TE DICO, SED EA QUAE A ME DESIDERARI ARBITROR NON RELINQUAM.

INIQUUM TIBI VIDETUR, $ATTI, ESSE NON ISDEM LEGIBUS OMNIS TENERI. PRIMUM, UT ID INIQUISSIMUM ESSE CONFITEAR, EIUS MODI EST UT COMMUTATIS EIS OPUS SIT LEGIBUS, NON UT HIS QUAE SUNT NON PAREAMUS. DEINDE QUIS UMQUAM HOC SENATOR RECUSAVIT NE, CUM ALTIOREM GRADUM DIGNITATIS BENEFICIO POPULI $ROMANI ESSET CONSECUTUS, EO SE PUTARET DURIORIBUS LEGUM CONDICIONIBUS UTI OPORTERE? QUAM MULTA SUNT COMMODA QUIBUS CAREMUS, QUAM MULTA MOLESTA ET DIFFICILIA QUAE SUBIMUS. ATQUE HAEC OMNIA TAMEN HONORIS ET AMPLITUDINIS COMMODO COMPENSANTUR. CONVERTE NUNC AD EQUESTREM ORDINEM ATQUE IN CETEROS ORDINES EASDEM VITAE CONDICIONES; NON PERFERENT. PUTANT ENIM MINUS MULTOS SIBI LAQUEOS LEGUM ET CONDICIONUM AC IUDICIORUM PROPOSITOS ESSE OPORTERE QUI SUMMUM LOCUM CIVITATIS AUT NON POTUERUNT ASCENDERE AUT NON PETIVERUNT.

ATQUE UT OMITTAM LEGES ALIAS OMNIS QUIBUS NOS TENEMUR, CETERI AUTEM SUNT ORDINES LIBERATI, HANC IPSAM LEGEM: 'NE QUIS IUDICIO CIRCUMVENIRETUR,' $C. $GRACCHUS TULIT; EAM LEGEM PRO PLEBE, NON IN PLEBEM TULIT. POSTEA $L. $SULLA, HOMO A POPULI CAUSA REMOTISSIMUS, TAMEN, CUM EIUS REI QUAESTIONEM HAC IPSA LEGE CONSTITUERET QUA VOS HOC TEMPORE IUDICATIS, POPULUM $ROMANUM QUEM AB HOC GENERE LIBERUM ACCEPERAT ADLIGARE NOVO QUAESTIONIS GENERE AUSUS NON EST. QUOD SI FIERI POSSE EXISTIMASSET, PRO ILLO ODIO QUOD HABUIT IN EQUESTREM ORDINEM NIHIL FECISSET LIBENTIUS QUAM OMNEM ILLAM ACERBITATEM PROSCRIPTIONIS SUAE QUA EST USUS IN VETERES IUDICES IN HANC UNAM QUAESTIONEM CONTULISSET.

NEC NUNC QUICQUAM AGITUR - MIHI CREDITE, IUDICES, ET PROSPICITE ID QUOD PROVIDENDUM EST - NISI UT EQUITES $ROMANI IN HUIUSCE LEGIS PERICULUM CONCLUDANTUR; NEQUE HOC AGITUR AB OMNIBUS SED A PAUCIS. NAM EI SENATORES QUI SE FACILE TUENTUR INTEGRITATE ET INNOCENTIA, QUALES, UT VERE DICAM, VOS ESTIS ET CETERI QUI SINE CUPIDITATE VIXERUNT, EQUITES ORDINI SENATORIO DIGNITATE PROXIMOS, CONCORDIA CONIUNCTISSIMOS ESSE CUPIUNT; SED EI QUI SESE VOLUNT POSSE OMNIA NEQUE PRAETEREA QUICQUAM ESSE AUT IN HOMINE ULLO AUT IN ORDINE, HOC UNO METU SE PUTANT EQUITES $ROMANOS IN POTESTATEM SUAM REDACTUROS, SI CONSTITUTUM SIT UT DE EIS QUI REM IUDICARINT HUIUSCE MODI IUDICIA FIERI POSSINT. VIDENT ENIM AUCTORITATEM HUIUS ORDINIS CONFIRMARI, VIDENT IUDICIA COMPROBARI; HOC METU PROPOSITO EVELLERE SE ACULEUM SEVERITATIS VESTRAE POSSE CONFIDUNT.

QUIS ENIM DE HOMINE AUDEAT PAULO MAIORIBUS OPIBUS PRAEDITO VERE ET FORTITER IUDICARE, CUM VIDEAT SIBI DE EO QUOD COIERIT AUT CONSENSERIT CAUSAM ESSE DICENDAM? O VIROS FORTIS, EQUITES $ROMANOS, QUI HOMINI CLARISSIMO AC POTENTISSIMO, $M. $DRUSO, TRIBUNO PLEBIS, RESTITERUNT, CUM ILLE NIHIL ALIUD AGERET CUM ILLA CUNCTA QUAE TUM ERAT NOBILITATE, NISI UT EI QUI REM IUDICASSENT HUIUSCE MODI QUAESTIONIBUS IN IUDICIUM VOCARENTUR. TUM $C. $FLAVIUS $PUSIO, $CN. $TITINIUS, $C. $MAECENAS, ILLA ROBORA POPULI $ROMANI, CETERI-QUE EIUSDEM ORDINIS NON FECERUNT IDEM QUOD NUNC $CLUENTIUS, UT ALIQUID CULPAE SUSCIPERE SE PUTARENT RECUSANDO, SED APERTISSIME REPUGNARUNT, CUM ET RECUSARENT ET PALAM FORTISSIME ATQUE HONESTISSIME DICERENT, SE POTUISSE IUDICIO POPULI $ROMANI IN AMPLISSIMUM LOCUM PERVENIRE, SI SUA STUDIA AD HONORES PETENDOS CONFERRE VOLUISSENT. SESE VIDISSE IN EA VITA QUALIS SPLENDOR INESSET, QUANTA ORNAMENTA, QUAE DIGNITAS; QUAE SE NON CONTEMPSISSE SED ORDINE SUO PATRUM-QUE SUORUM CONTENTOS FUISSE ET VITAM ILLAM TRANQUILLAM ET QUIETAM, REMOTAM A PROCELLIS INVIDIARUM ET HUIUSCE MODI IUDICIORUM SEQUI MALUISSE.

AUT SIBI AD HONORES PETENDOS AETATEM INTEGRAM RESTITUI OPORTERE AUT, QUONIAM ID NON POSSET, EAM CONDICIONEM VITAE QUAM SECUTI PETITIONEM RELIQUISSENT MANERE. INIQUUM ESSE EOS QUI HONORUM ORNAMENTA PROPTER PERICULORUM MULTITUDINEM PRAETERMISISSENT POPULI BENEFICIIS ESSE PRIVATOS, IUDICIORUM NOVORUM PERICULIS NON CARERE. SENATOREM HOC QUERI NON POSSE, PROPTEREA QUOD EA CONDICIONE PROPOSITA PETERE COEPISSET QUOD-QUE PERMULTA ESSENT ORNAMENTA QUIBUS EAM MITIGARE MOLESTIAM POSSET, LOCUS, AUCTORITAS, DOMI SPLENDOR, APUD EXTERAS NATIONES NOMEN ET GRATIA, TOGA PRAETEXTA, SELLA CURULIS, INSIGNIA, FASCES, EXERCITUS, IMPERIA, PROVINCIAE; QUIBUS IN REBUS CUM SUMMA RECTE FACTIS MAIORES NOSTRI PRAEMIA TUM PLURA PECCATIS PERICULA PROPOSITA ESSE VOLUERUNT. ILLI NON HOC RECUSABANT NE EA LEGE ACCUSARENTUR QUA NUNC $HABITUS ACCUSATUR, QUAE TUNC ERAT $SEMPRONIA, NUNC EST $CORNELIA - INTELLEGEBANT ENIM EA LEGE EQUESTREM ORDINEM NON TENERI - SED NE NOVA LEGE ADLIGARENTUR LABORABANT.

$HABITUS NE HOC QUIDEM UMQUAM RECUSAVIT QUO MINUS VEL EA LEGE RATIONEM VITAE SUAE REDDERET QUA NON TENERETUR. QUAE SI VOBIS CONDICIO PLACET, OMNES ID AGAMUS UT HAEC QUAM PRIMUM IN OMNIS ORDINES QUAESTIO PERFERATUR. INTEREA QUIDEM, PER DEOS IMMORTALIS. QUONIAM OMNIA COMMODA NOSTRA, IURA, LIBERTATEM, SALUTEM DENIQUE LEGIBUS OBTINEMUS, A LEGIBUS NON RECEDAMUS, SIMUL ET ILLUD QUAM SIT INIQUUM COGITEMUS, POPULUM $ROMANUM ALIUD NUNC AGERE, VOBIS REM PUBLICAM ET FORTUNAS SUAS COMMISISSE, SINE CURA ESSE, NON METUERE NE LEGE EA QUAM NUMQUAM IPSE IUSSERIT ET QUAESTIONE QUA SE SOLUTUM LIBERUM-QUE ESSE ARBITRETUR PER PAUCOS IUDICES ASTRINGATUR.

AGIT ENIM SIC CAUSAM $T. $ATTIUS, ADULESCENS BONUS ET DISERTUS, OMNIS CIVIS LEGIBUS TENERI OMNIBUS; VOS AUDITIS ET ATTENDITIS SILENTIO, SICUT FACERE DEBETIS. $A. $CLUENTIUS, EQUES $ROMANUS, CAUSAM DICIT EA LEGE, QUA LEGE SENATORES ET EI QUI MAGISTRATUM HABUERUNT SOLI TENENTUR; MIHI PER EUM RECUSARE ET IN ARCE LEGIS PRAESIDIA CONSTITUERE DEFENSIONIS MEAE NON LICET. SI OBTINUERIT CAUSAM $CLUENTIUS, SICUTI VESTRA AEQUITATE NIXI CONFIDIMUS, OMNES EXISTIMABUNT, ID QUOD ERIT, OBTINUISSE PROPTER INNOCENTIAM, QUONIAM ITA DEFENSUS SIT; IN LEGE AUTEM QUAM ATTINGERE NOLUERIT PRAESIDI NIL FUISSE.

HIC NUNC EST QUIDDAM QUOD AD ME PERTINEAT, DE QUO ANTE DIXI, QUOD EGO POPULO $ROMANO PRAESTARE DEBEAM, QUONIAM IS MEAE VITAE STATUS EST UT OMNIS MIHI CURA ET OPERA POSITA SIT IN HOMINUM PERICULIS DEFENDENDIS. VIDEO QUANTA ET QUAM PERICULOSA ET QUAM INFINITA QUAESTIO TEMPTETUR AB ACCUSATORIBUS, CUM EAM LEGEM QUAE IN NOSTRUM ORDINEM SCRIPTA SIT IN POPULUM $ROMANUM TRANSFERRE CONENTUR. QUA IN LEGE EST: 'QUI COIERIT,' QUOD QUAM LATE PATEAT VIDETIS. 'CONVENERIT'; AEQUE INCERTUM ET INFINITUM EST. 'CONSENSERIT'; HOC VERO CUM INFINITUM TUM OBSCURUM ET OCCULTUM. 'FALSUMUE TESTIMONIUM DIXERIT'; QUIS DE PLEBE $ROMANA TESTIMONIUM DIXIT UMQUAM CUI NON HOC PERICULUM $T. $ATTIO AUCTORE PARATUM ESSE VIDEATIS? NAM DICTURUM QUIDEM CERTE, SI HOC IUDICIUM PLEBI $ROMANAE PROPOSITUM SIT, NEMINEM UMQUAM ESSE CONFIRMO.

SED HOC POLLICEOR OMNIBUS, SI CUI FORTE HAC LEGE NEGOTIUM FACESSETUR QUI LEGE NON TENEATUR, SI IS UTI ME DEFENSORE VOLUERIT, ME EIUS CAUSAM LEGIS PRAESIDIO DEFENSURUM ET VEL HIS IUDICIBUS VEL HORUM SIMILIBUS FACILLIME PROBATURUM, ET OMNI ME DEFENSIONE USURUM ESSE LEGIS, QUA NUNC UT UTAR AB EO CUIUS VOLUNTATI MIHI OBTEMPERANDUM EST NON CONCEDITUR. NON ENIM DEBEO DUBITARE, IUDICES, QUIN, SI QUA AD VOS CAUSA EIUS MODI DELATA SIT EIUS QUI LEGE NON TENEATUR, ETIAM SI IS INVIDIOSUS AUT MULTIS OFFENSUS ESSE VIDEATUR, ETIAM SI EUM ODERITIS, ETIAM SI INVITI ABSOLUTURI SITIS, TAMEN ABSOLVATIS ET RELIGIONI POTIUS VESTRAE QUAM ODIO PAREATIS.

EST ENIM SAPIENTIS IUDICIS COGITARE TANTUM SIBI A POPULO $ROMANO ESSE PERMISSUM QUANTUM COMMISSUM SIT ET CREDITUM, ET NON SOLUM SIBI POTESTATEM DATAM VERUM ETIAM FIDEM $HABITAM ESSE MEMINISSE; POSSE QUEM ODERIT ABSOLVERE, QUEM NON ODERIT CONDEMNARE, ET SEMPER NON QUID IPSE VELIT SED QUID LEX ET RELIGIO COGAT COGITARE; ANIMADVERTERE QUA LEGE REUS CITETUR, DE QUO REO COGNOSCAT, QUAE RES IN QUAESTIONE VERSETUR. CUM HAEC SUNT VIDENDA, TUM VERO ILLUD EST HOMINIS MAGNI, IUDICES, ATQUE SAPIENTIS, CUM ILLAM IUDICANDI CAUSA TABELLAM SUMPSERIT, NON SE REPUTARE SOLUM ESSE NEC SIBI QUODCUMQUE CONCUPIERIT LICERE, SED HABERE IN CONSILIO LEGEM, RELIGIONEM, AEQUITATEM, FIDEM; LIBIDINEM AUTEM, ODIUM, INVIDIAM, METUM CUPIDITATES-QUE OMNIS AMOVERE MAXIMI-QUE AESTIMARE CONSCIENTIAM MENTIS SUAE QUAM AB DIS IMMORTALIBUS ACCEPIMUS, QUAE A NOBIS DIVELLI NON POTEST; QUAE SI OPTIMORUM CONSILIORUM ATQUE FACTORUM TESTIS IN OMNI VITA NOBIS ERIT, SINE ULLO METU ET SUMMA CUM HONESTATE VIVEMUS.

HAEC SI $T. $ATTIUS AUT COGNOVISSET AUT COGITASSET, PROFECTO NE CONATUS QUIDEM ESSET DICERE, ID QUOD MULTIS VERBIS EGIT, IUDICEM QUOD EI VIDEATUR STATUERE ET NON DEVINCTUM LEGIBUS ESSE OPORTERE. QUIBUS DE REBUS MIHI PRO $CLUENTI VOLUNTATE NIMIUM, PRO REI DIGNITATE PARUM, PRO VESTRA PRUDENTIA SATIS DIXISSE VIDEOR. RELIQUA PERPAUCA SUNT; QUAE QUIA VESTRAE QUAESTIONIS ERANT, IDCIRCO ILLI STATUERUNT FINGENDA ESSE SIBI ET PROFERENDA NE OMNIUM TURPISSIMI REPERIRENTUR, SI IN IUDICIUM NIHIL PRAETER INVIDIAM ATTULISSENT. ATQUE UT EXISTIMETIS ME NECESSARIO DE HIS REBUS DE QUIBUS IAM DIXERIM PLURIBUS EGISSE VERBIS, ATTENDITE RELIQUA; PROFECTO INTELLEGETIS EA QUAE PAUCIS DEMONSTRARI POTUERINT BREVISSIME ESSE DEFENSA.

$CN. $DECIDIO $SAMNITI, EI QUI PROSCRIPTUS EST, INIURIAM IN CALAMITATE EIUS AB HUIUS FAMILIA FACTAM ESSE DIXIT. AB NULLO ILLE LIBERALIUS QUAM A $CLUENTIO TRACTATUS EST. HUIUS ILLUM OPES IN REBUS EIUS INCOMMODISSIMIS SUBLEVARUNT, ATQUE HOC CUM IPSE TUM OMNES EIUS AMICI NECESSARII-QUE COGNORUNT. $ANCHARI ET $PACENI PASTORIBUS HUIUS VILICOS VIM ET MANUS ATULISSE. CUM QUAEDAM IN CALLIBUS, UT SOLET, CONTROVERSIA PASTORUM ESSET ORTA, $HABITI VILICI REM DOMINI ET PRIVATAM POSSESSIONEM DEFENDERUNT. CUM ESSET EXPOSTULATIO FACTA, CAUSA ILLIS DEMONSTRATA SINE IUDICIO CONTROVERSIA-QUE DISCESSUM EST.

$P. $AELI TESTAMENTO PROPINQUUS EXHEREDATUS CUM ESSET, HERES HIC ALIENIOR INSTITUTUS EST. $P. $AELIUS $HABITI MERITO FECIT, NEQUE HIC IN TESTAMENTO FACIENDO INTERFUIT, ID-QUE TESTAMENTUM AB HUIUS INIMICO $OPPIANICO EST OBSIGNATUM. $FLORO LEGATUM EX TESTAMENTO INFITIATUM ESSE. NON EST ITA; SED CUM HS XXX MILIA SCRIPTA ESSENT PRO HS XXXX MILIA NEQUE EI CAUTUM SATIS VIDERETUR, VOLUIT EUM ALIQUID ACCEPTUM REFERRE LIBERALITATI SUAE. PRIMO DEBERI NEGAVIT, POST SINE CONTROVERSIA SOLVIT. $CEI CUIUSDAM $SAMNITIS UXOREM POST BELLUM AB HOC ESSE REPETITAM. MULIEREM CUM EMISSET A SECTORIBUS, QUO TEMPORE EAM PRIMUM LIBERAM ESSE AUDIVIT, SINE IUDICIO REDDIDIT $CEIO.

$ENNIUM ESSE QUENDAM CUIUS BONA TENEAT $HABITUS. EST HIC $ENNIUS EGENS QUIDAM CALUMNIATOR, MERCENNARIUS $OPPIANICI, QUI PERMULTOS ANNOS QUIEVIT; DEINDE ALIQUANDO CUM SERVIS $HABITI FURTI EGIT, NUPER AB IPSO $HABITO PETERE COEPIT. HIC ILLO PRIVATO IUDICIO, MIHI CREDITE, VOBIS ISDEM FORTASSE PATRONIS CALUMNIAM NON EFFUGIET. ATQUE ETIAM, UT NOBIS RENUNTIATUR, HOMINEM MULTORUM HOSPITUM, $A. $BIVIUM QUENDAM, COPONEM DE VIA $LATINA, SUBORNATIS QUI SIBI A $CLUENTIO SERVIS-QUE EIUS IN TABERNA SUA MANUS ADLATAS ESSE DICAT. QUO DE HOMINE NIHIL ETIAM NUNC DICERE NOBIS EST NECESSE. SI INVITAVERIT, ID QUOD SOLET, SIC HOMINEM ACCIPIEMUS UT MOLESTE FERAT SE DE VIA DECESSISSE.

HABETIS, IUDICES, QUAE IN TOTAM CAUSAM DE MORIBUS $A. $CLUENTI QUEM ILLI INVIDIOSUM ESSE REUM VOLUNT ANNOS OCTO MEDITATI ACCUSATORES CONLEGERINT, QUAM LEVIA GENERE IPSO, QUAM FALSA RE, QUAM BREVIA RESPONSU. COGNOSCITE NUNC ID QUOD AD VESTRUM IUS IURANDUM PERTINET, QUOD VESTRI IUDICI EST, QUOD VOBIS ONERIS IMPOSUIT EA LEX QUA COACTI HUC CONVENISTIS, DE CRIMINIBUS VENENI, UT OMNES INTELLEGANT QUAM PAUCIS VERBIS HAEC CAUSA PERORARI POTUERIT, ET QUAM MULTA A ME DICTA SINT QUAE AD HUIUS VOLUNTATEM MAXIME, AD VESTRUM IUDICIUM MINIME PERTINERENT.

OBIECTUM EST $C. $VIBIUM $CAPACEM AB HOC $A. $CLUENTIO VENENO ESSE SUBLATUM. OPPORTUNE ADEST HOMO SUMMA FIDE ET OMNI VIRTUTE PRAEDITUS, $L. $PLAETORIUS, SENATOR QUI ILLIUS $VIBI HOSPES FUIT ET FAMILIARIS. APUD HUNC ILLE $ROMAE HABITAVIT, APUD HUNC AEGROTAVIT, HUIUS DOMI EST MORTUUS. AT HERES EST $CLUENTIUS. INTESTATUM DICO ESSE MORTUUM POSSESSIONEM-QUE EIUS BONORUM EX EDICTO PRAETORIS HUIC ILLIUS SORORIS FILIO, ADULESCENTI PUDENTISSIMO ET IN PRIMIS HONESTO, EQUITI $ROMANO, DATAM, $N. $CLUENTIO QUEM VIDETIS.

ALTERUM VENEFICI CRIMEN $OPPIANICO HUIC ADULESCENTI, CUM EIUS IN NUPTIIS MORE $LARINATIUM MULTITUDO HOMINUM PRANDERET, VENENUM $HABITI CONSILIO PARATUM; ID CUM DARETUR IN MULSO, $BALBUTIUM QUENDAM, EIUS FAMILIAREM, INTERCEPISSE, BIBISSE, STATIM-QUE ESSE MORTUUM. HOC EGO SI SIC AGEREM TAMQUAM MIHI CRIMEN ESSET DILUENDUM, HAEC PLURIBUS VERBIS DICEREM PER QUAE NUNC PAUCIS PERCURRIT ORATIO MEA.

QUID UMQUAM $HABITUS IN SE ADMISIT UT HOC TANTUM AB EO FACINUS NON ABHORRERE VIDEATUR? QUID AUTEM MAGNO OPERE $OPPIANICUM METUEBAT, CUM ILLE VERBUM OMNINO IN HAC IPSA CAUSA NULLUM FACERE POTUERIT, HUIC AUTEM ACCUSATORES VIVA MATRE DEESSE NON POSSINT? ID QUOD IAM INTELLEGETIS. AN UT DE CAUSA EIUS PERICULI NIHIL DECEDERET, AD CAUSAM NOVUM CRIMEN ACCEDERET? QUOD AUTEM TEMPUS VENENI DANDI ILLO DIE, ILLA FREQUENTIA? PER QUEM PORRO DATUM? UNDE SUMPTUM? QUAE DEINDE INTERCEPTIO POCULI? CUR NON DE INTEGRO AUTEM DATUM? MULTA SUNT QUAE DICI POSSUNT, SED NON COMMITTAM UT VIDEAR NON DICENDO VOLUISSE DICERE; RES ENIM SE IPSA DEFENDIT.

NEGO ILLUM ADULESCENTEM QUEM STATIM EPOTO POCULO MORTUUM ESSE DIXISTIS OMNINO ILLO DIE ESSE MORTUUM. MAGNUM CRIMEN ET IMPUDENS MENDACIUM. PERSPICITE CETERA. DICO ILLUM, CUM AD ILLUD PRANDIUM CRUDIOR VENISSET ET, UT AETAS ILLA FERT, SIBI TAMEN NON PEPERCISSET, ALIQUOT DIES AEGROTASSE ET ITA ESSE MORTUUM. QUIS HUIC REI TESTIS EST? IDEM QUI SUI LUCTUS, PATER; PATER, INQUAM, ILLIUS ADULESCENTIS, QUEM PROPTER ANIMI DOLOREM PERTENUIS SUSPICIO POTUISSET EX ILLO LOCO TESTEM IN $A. $CLUENTIUM CONSTITUERE, IS HUNC SUO TESTIMONIO SUBLEVAT; QUOD RECITA. TU AUTEM, NISI MOLESTUM EST, PAULISPER EXSURGE; PERFER HUNC DOLOREM COMMEMORATIONIS NECESSARIAE, IN QUA EGO DIUTIUS NON MORABOR QUONIAM, QUOD FUIT VIRI OPTIMI, FECISTI UT NE CUI INNOCENTI MAEROR TUUS CALAMITATEM ET FALSUM CRIMEN ADFERRET.

UNUM ETIAM MIHI RELIQUUM EIUS MODI CRIMEN EST, IUDICES, EX QUO ILLUD PERSPICERE POSSITIS QUOD A ME INITIO ORATIONIS MEAE DICTUM EST, QUICQUID MALI PER HOSCE ANNOS $A. $CLUENTIUS VIDERIT, QUICQUID HOC TEMPORE HABEAT SOLLICITUDINIS AC NEGOTI, ID OMNE A MATRE ESSE CONFLATUM. $OPPIANICUM VENENO NECATUM ESSE QUOD EI DATUM SIT IN PANE PER $M. $ASELLIUM QUENDAM, FAMILIAREM ILLIUS, ID-QUE $HABITI CONSILIO FACTUM ESSE DICITIS. IN QUO PRIMIM ILLUD QUAERO QUAE CAUSA $HABITO FUERIT CUR INTERFICERE $OPPIANICUM VELLET. INIMICITIAS ENIM FUISSE CONFITEOR; SED HOMINES INIMICOS SUOS MORTE ADFICI VOLUNT AUT QUOD EOS METUUNT AUT QUOD ODERUNT.

QUO TANDEM IGITUR $HABITUS METU ADDUCTUS TANTUM IN SE FACINUS SUSCIPERE CONATUS EST? QUID ERAT QUOD IAM $OPPIANICUM POENA ADFECTUM PRO MALEFICIIS ET EIECTUM E CIVITATE QUISQUAM TIMERET? QUID METUEBAT? NE OPPUGNARETUR A PERDITO, AN NE ACCUSARETUR A DAMNATO, AN NE EXSULIS TESTIMONIO LAEDERETUR? SI AUTEM QUOD ODERAT $HABITUS INIMICUM, IDCIRCO ILLUM VITA FRUI NOLUIT, ADEONE ERAT STULTUS UT ILLAM QUAM TUM ILLE VIVEBAT VITAM ESSE ARTITRARETUR, DAMNATI, EXSULIS, DESERTI AB OMNIBUS, QUEM PROPTER ANIMI IMPORTUNITATEM NEMO RECIPERE TECTO, NEMO ADIRE, NEMO ADLOQUI, NEMO ASPICERE VELLET?

HUIUS IGITUR $HABITUS VITAE INVIDEBAT? HUNC SI ACERBE ET PENITUS ODERAT, NON EUM QUAM DIUTISSIME VIVERE VELLE DEBEBAT? HUIC MORTEM MATURABAT INIMICUS, QUOD ILLI UNUM IN MALIS ERAT PERFUGIUM CALAMITATIS? QUI SI QUID ANIMI ET VIRTUTIS HABUISSET, UT MULTI SAEPE FORTES VIRI IN EIUS MODI DOLORE, MORTEM SIBI IPSE CONSCISSET, HUIC QUAM OB REM ID VELLET INIMICUS OFFERRE QUOD IPSE SIBI OPTARE DEBERET? NAM NUNC QUIDEM QUID TANDEM ILLI MALI MORS ATTULIT? NISI FORTE INEPTIIS AC FABULIS DUCIMUR UT EXISTIMEMUS ILLUM AD INFEROS IMPIORUM SUPPLICIA PERFERRE AC PLURIS ILLIC OFFENDISSE INIMICOS QUAM HIC RELIQUISSE, A SOCRUS, AB UXORUM, A FRATRIS, A LIBERUM $POENIS ACTUM ESSE PRAECIPITEM IN SCELERATORUM SEDEM ATQUE REGIONEM. QUAE SI FALSA SUNT, ID QUOD OMNES INTELLEGUNT, QUID EI TANDEM ALIUD ERIPUIT MORS PRAETER SENSUM DOLORIS?

AGE VERO, PER QUEM VENENUM DATUM? PER $M. $ASELLIUM. QUID HUIC CUM $HABITO? NIHIL, ATQUE ADEO, QUOD ILLE $OPPIANICO FAMILIARISSIME EST USUS, POTIUS ETIAM SIMULTAS. EINE IGITUR QUEM SIBI OFFENSIOREM, $OPPIANICO FAMILIARISSIMUM SCIEBAT ESSE, POTISSIMUM ET SCELUS SUUM ET ILLIUS PERICULUM COMMITTEBAT? CUR IGITUR TU QUI PIETATE AD ACCUSANDUM EXCITATUS ES HUNC $ASELLIUM ESSE INULTUM TAM DIU SINIS? CUR NON $HABITI EXEMPLO USUS ES UT PER ILLUM QUI ATTULISSET VENENUM DE HOC PRAEIUDICARETUR?

IAM VERO ILLUD QUAM NON PROBABILE, QUAM INUSITATUM, IUDICES, QUAM NOVUM, IN PANE DATUM VENENUM. FACILIUSNE POTUIT QUAM IN POCULO, LATENTIUS POTUIT ABDITUM ALIQUA IN PARTE PANIS QUAM SI TOTUM CONLIQUEFACTUM IN POTIONE ESSET, CELERIUS POTUIT COMESTUM QUAM EPOTUM IN VENAS ATQUE IN OMNIS PARTIS CORPORIS PERMANARE, FACILIUS FALLERE IN PANE, SI ESSET ANIMADVERSUM, QUAM IN POCULO, CUM ITA CONFUSUM ESSET UT SECERNI NULLO MODO POSSET?

AT REPENTINA MORTE PERIIT. QUOD SI ESSET ITA FACTUM, TAMEN EA RES PROPTER MULTORUM EIUS MODI CASUM MINIME FIRMAM VENENI SUSPICIONEM HABERET; SI ESSET SUSPICIOSUM, TAMEN POTIUS AD ALIOS QUAM AD $HABITUM PERTINERET. VERUM IN EO IPSO HOMINES IMPUDENTISSIME MENTIUNTUR. ID UT INTELLEGATIS ET MORTEM EIUS ET QUEM AD MODUM POST MORTEM IN $HABITUM SIT CRIMEN A MATRE QUAESITUM COGNOSCITE.

CUM VAGUS ET EXSUL ERRARET ATQUE UNDIQUE EXCLUSUS $OPPIANICUS IN $FALERNUM SE AD $L. $QUINCTIUM CONTULISSET, IBI PRIMUM IN MORBUM INCIDIT AC SATIS VEHEMENTER DIU-QUE AEGROTAVIT. CUM ESSET UNA $SASSIA EA-QUE $SEX. $ALBIO QUODAM COLONO, HOMINE VALENTI, QUI SIMUL ESSE SOLEBAT FAMILIARIUS UTERETUR QUAM VIR DISSOLUTISSIMUS INCOLUMI FORTUNA PATI POSSET, ET IUS ILLUD MATRIMONI CASTUM ATQUE LEGITIMUM DAMNATIONE VIRI SUBLATUM ARBITRARETUR, $NICOSTRATUS QUIDAM, FIDELIS $OPPIANICI SERVOLUS, PERCURIOSUS ET MINIME MENDAX, MULTA DICITUR DOMINO RENUNTIARE SOLITUS ESSE. INTEREA $OPPIANICUS CUM IAM CONVALESCERET NEQUE IMPROBITATEM COLONI IN $FALERNO DIUTIUS FERRE POSSET ET HUC AD URBEM PROFECTUS ESSET - SOLEBAT ENIM EXTRA PORTAM ALIQUID HABERE CONDUCTI - CECIDISSE DE EQUO DICITUR ET HOMO INFIRMA VALETUDINE LATUS OFFENDISSE VEHEMENTER ET, POSTEA QUAM AD URBEM CUM FEBRI VENERIT, PAUCIS DIEBUS ESSE MORTUUS. MORTIS RATIO, IUDICES, EIUS MODI EST UT AUT NIHIL HABEAT SUSPICIONIS AUT, SI QUID HABET, ID INTRA PARIETES IN DOMESTICO SCELERE VERSETUR.

POST MORTEM EIUS $SASSIA MOLIRI STATIM, NEFARIA MULIER, COEPIT INSIDIAS FILIO; QUAESTIONEM HABERE DE VIRI MORTE CONSTITUIT. EMIT DE $A. $RUPILIO QUO ERAT USUS $OPPIANICUS MEDICO $STRATONEM QUENDAM, QUASI UT IDEM FACERET QUOD $HABITUS IN EMENDO $DIOGENE FECERAT. DE HOC $STRATONE ET DE $ASCLA QUODAM SERVO SUO QUAESITURAM ESSE DIXIT. PRAETEREA SERVUM ILLUM $NICOSTRATUM QUEM NIMIUM LOQUACEM FUISSE AC NIMIUM DOMINO FIDELEM ARBITRABATUR AB HOC ADULESCENTE $OPPIANICO IN QUAESTIONEM POSTULAVIT. HIC CUM ESSET ILLO TEMPORE PUER ET ILLA QUAESTIO DE PATRIS SUI MORTE CONSTITUI DICERETUR, ETSI ILLUM SERVUM ET SIBI BENIVOLUM ESSE ET PATRI FUISSE ARBITRABATUR, NIHIL TAMEN EST AUSUS RECUSARE. ADVOCANTUR AMICI ET HOSPITES $OPPIANICI ET IPSIUS MULIERIS MULTI, HOMINES HONESTI ATQUE OMNIBUS REBUS ORNATI. TORMENTIS OMNIBUS VEHEMENTISSIMIS QUAERITUR. CUM ESSENT ANIMI SERVORUM ET SPE ET METU TEMPTATI UT ALIQUID IN QUAESTIONE DICERENT, TAMEN, UT ARBITROR, AUCTORITATE ADVOCATORUM ADDUCTI IN VERITATE MANSERUNT NEQUE SE QUICQUAM SCIRE DIXERUNT.

QUAESTIO ILLO DIE DE AMICORUM SENTENTIA DIMISSA EST. SATIS LONGO INTERVALLO POST ITERUM ADVOCANTUR. HABETUR DE INTEGRO QUAESTIO; NULLA VIS TORMENTORUM ACERRIMORUM PRAETERMITTITUR; AVERSARI ADVOCATI ET IAM VIX FERRE POSSE, FURERE CRUDELIS ATQUE IMPORTUNA MULIER SIBI NEQUAQUAM UT SPERASSET EA QUAE COGITASSET PROCEDERE. CUM IAM TORTOR ATQUE ESSENT TORMENTA IPSA DEFESSA NEQUE TAMEN ILLA FINEM FACERE VELLET, QUIDAM EX ADVOCATIS, HOMO ET HONORIBUS POPULI ORNATUS ET SUMMA VIRTUTE PRAEDITUS, INTELLEGERE SE DIXIT NON ID AGI UT VERUM INVENIRETUR SED UT ALIQUID FALSI DICERE COGERENTUR. HOC POSTQUAM CETERI COMPROBARUNT, EX OMNIUM SENTENTIA CONSTITUTUM EST SATIS VIDERI ESSE QUAESITUM.

REDDITUR $OPPIANICO $NICOSTRATUS, $LARINUM IPSA PROFICISCITUR CUM SUIS MAERENS QUOD IAM CERTE INCOLUMEM FILIUM FORE PUTABAT, AD QUEM NON MODO VERUM CRIMEN SED NE FICTA QUIDEM SUSPICIO PERVENIRET, ET CUI NON MODO APERTA INIMICORUM OPPUGNATIO SED NE OCCULTAE QUIDEM MATRIS INSIDIAE NOCERE POTUISSENT. $LARINUM POSTQUAM VENIT, QUAE A $STRATONE ILLO VENENUM ANTEA VIRO SUO DATUM SIBI PERSUASUM ESSE SIMULASSET, INSTRUCTAM EI CONTINUO ET ORNATAM $LARINI MEDICINAE EXERCENDAE CAUSA TABERNAM DEDIT. UNUM, ALTERUM, TERTIUM ANNUM $SASSIA QUIESCEBAT, UT VELLE ATQUE OPTARE ALIQUID CALAMITATIS FILIO POTIUS QUAM ID STRUERE ET MOLIRI VIDERETUR.

TUM INTERIM $Q. $HORTENSIO $Q. $METELLO CONSULIBUS UT HUNC $OPPIANICUM ALIUD AGENTEM AC NIHIL EIUS MODI COGITANTEM AD HANC ACCUSATIONEM DETRAHERET INVITO DESPONDIT EI FILIAM SUAM, ILLAM QUAM EX GENERO SUSCEPERAT, UT EUM NUPTIIS ADLIGATUM SIMUL ET TESTAMENTI SPE DEVINCTUM POSSET HABERE IN POTESTATE. HOC IPSO FERE TEMPORE $STRATO ILLE MEDICUS DOMI FURTUM FECIT ET CAEDEM EIUS MODI. CUM ESSET IN AEDIBUS ARMARIUM IN QUO SCIRET ESSE NUMMORUM ALIQUANTUM ET AURI, NOCTU DUOS CONSERVOS DORMIENTIS OCCIDIT IN PISCINAM-QUE DEIECIT; IPSE ARMARI FUNDUM EXSECUIT ET HS X ET AURI QUINQUE PONDO ABSTULIT UNO EX SERVIS PUERO NON GRANDI CONSCIO.

FURTO POSTRIDIE COGNITO OMNIS SUSPICIO IN EOS SERVOS QUI NON COMPAREBANT COMMOVEBATUR. CUM EXSECTIO ILLA FUNDI IN ARMARIO ANIMADVERTERETUR, HOMINES QUONAM MODO FIERI POTUISSET REQUIREBANT. QUIDAM EX AMICIS $SASSIAE RECORDATUS EST SE NUPER IN AUCTIONE QUADAM VIDISSE IN REBUS MINUTIS ADUNCAM EX OMNI PARTE DENTATAM ET TORTUOSAM VENIRE SERRULAM QUA ILLUD POTUISSE ITA CIRCUMSECARI VIDERETUR. NE MULTA, PERQUIRITUR A COACTORIBUS, INVENITUR EA SERRULA AD $STRATONEM PERVENISSE. HOC INITIO SUSPICIONIS ORTO ET APERTE INSIMULATO $STRATONE PUER ILLE CONSCIUS PERTIMUIT, REM OMNEM DOMINAE INDICAVIT; HOMINES IN PISCINA INVENTI SUNT, $STRATO IN VINCULA CONIECTUS EST, ATQUE ETIAM IN TABERNA EIUS NUMMI, NEQUAQUAM OMNES, REPERIUNTUR.

CONSTITUITUR QUAESTIO DE FURTO. NAM QUID QUISQUAM SUSPICARI ALIUD POTEST? AN HOC DICITIS, ARMARIO EXPILATO, PECUNIA ABLATA, NON OMNI RECIPERATA, OCCISIS HOMINIBUS INSTITUTAM ESSE QUAESTIONEM DE MORTE $OPPIANICI? CUI PROBATIS? QUID EST QUOD MINUS VERI SIMILE PROFERRE POTUISTIS? DEINDE, UT OMITTAM CETERA, TRIENNIO POST MORTEM $OPPIANICI DE EIUS MORTE QUAEREBATUR? ATQUE ETIAM INCENSA ODIO PRISTINO $NICOSTRATUM EUNDEM ILLUM TUM SINE CAUSA IN QUAESTIONEM POSTULAVIT. $OPPIANICUS PRIMO RECUSAVIT. POSTEA CUM ILLA ABDUCTURAM SE FILIAM, MUTATURAM ESSE TESTAMENTUM MINARETUR, MULIERI CRUDELISSIMAE SERVUM FIDELISSIMUM NON IN QUAESTIONEM DETULIT SED PLANE AD SUPPLICIUM DEDIDIT.

POST TRIENNIUM IGITUR AGITATA DENUO QUAESTIO DE VIRI MORTE HABEBATUR. AT DE QUIBUS SERVIS? NOVA, CREDO, RES OBIECTA, NOVI QUIDAM HOMINES IN SUSPICIONEM VOCATI SUNT. DE $STRATONE ET DE $NICOSTRATO. QUID? $ROMAE QUAESITUM DE ISTIS HOMINIBUS NON ERAT? ITANE TANDEM, MULIER IAM NON MORBO SED SCELERE FURIOSA, CUM QUAESTIONEM HABUISSES $ROMAE, CUM DE $T. ANNI, $L. $RUTILI, $P. $SATURI, CETERORUM HONESTISSIMORUM VIRORUM SENTENTIA CONSTITUTUM ESSET SATIS QUAESITUM VIDERI, EADEM DE RE TRIENNIO POST ISDEM DE HOMINIBUS NULLO ADHIBITO NON DICAM VIRO, NE COLONUM FORTE ADFUISSE DICATIS, SED BONO VIRO, IN FILI CAPUT QUAESTIONEM HABERE CONATA ES?

AN HOC DICITIS - MIHI ENIM VENIT IN MENTEM QUID DICI POSSIT, TAMETSI ADHUC NON ESSE HOC DICTUM MEMENTOTE - CUM HABERETUR DE FURTO QUAESTIO, $STRATONEM ALIQUID DE VENENO ESSE CONFESSUM? HOC UNO MODO, IUDICES, SAEPE MULTORUM IMPROBITATE DEPRESSA VERITAS EMERGIT ET INNOCENTIAE DEFENSIO INTERCLUSA RESPIRAT, QUOD AUT EI QUI IN FRAUDE CALLIDI SUNT NON TANTUM AUDENT QUANTUM EXCOGITANT, AUT EI QUORUM EMINET AUDACIA ATQUE PROIECTA EST A CONSILIIS MALITIAE DESERUNTUR. QUOD SI AUT CONFIDENS ASTUTIA AUT CALLIDA ESSET AUDACIA, VIX ULLO OBSISTI MODO POSSET. UTRUM FURTUM FACTUM NON EST? AT NIHIL CLARIUS $LARINI. AN AD $STRATONEM SUSPICIO NON PERTINUIT? AT IS ET EX SERRULA INSIMULATUS ET A PUERO CONSCIO EST INDICATUS. AN ID ACTUM NON EST IN QUAERENDO? QUAE FUIT IGITUR ALIA CAUSA QUAERENDI? AN ID QUOD VOBIS DICENDUM EST, ET QUOD TUM $SASSIA DICTITAVIT: CUM DE FURTO QUAERERETUR, TUM $STRATONEM ISDEM IN TORMENTIS DIXISSE DE VENENO?

HEM HOC ILLUD EST QUOD ANTE DIXI: MULIER ABUNDAT AUDACIA, CONSILIO ET RATIONE DEFICITUR. NAM TABELLAE QUAESTIONIS PLURES PROFERUNTUR QUAE RECITATAE VOBIS-QUE EDITAE SUNT, ILLAE IPSAE QUAS TUM OBSIGNATAS ESSE DIXIT; IN QUIBUS TABELLIS DE FURTO NULLA LITTERA INVENITUR. NON VENIT IN MENTEM PRIMUM ORATIONEM $STRATONIS CONSCRIBERE DE FURTO, POST ALIQUOD DICTUM ADIUNGERE DE VENENO QUOD NON PERCONTATIONE QUAESITUM SED PER DOLOREM EXPRESSUM VIDERETUR? QUAESTIO DE FURTO EST, VENENI IAM SUSPICIO SUPERIORE QUAESTIONE SUBLATA; QUOD IPSUM HAEC EADEM MULIER IUDICARAT QUAE, UT $ROMAE DE AMICORUM SENTENTIA STATUERAT SATIS ESSE QUAESITUM, POSTEA PER TRIENNIUM MAXIME EX OMNIBUS SERVIS $STRATONEM ILLUM DILEXERAT, IN HONORE HABUERAT, COMMODIS OMNIBUS ADFECERAT.

CUM IGITUR DE FURTO QUAERERETUR, ET EO FURTO QUOD ILLE SINE CONTROVERSIA FECERAT, TUM ILLE DE EO QUOD QUAEREBATUR VERBUM NULLUM FECIT? DE VENENO STATIM DIXIT, DE FURTO SI NON EO LOCO QUO DEBUIT, NE IN EXTREMA QUIDEM AUT MEDIA AUT ALIQUA DENIQUE PARTE QUAESTIONIS VERBUM FECIT ULLUM? IAM VIDETIS ILLAM NEFARIAM MULIEREM, IUDICES, EADEM MANU QUA, SI DETUR POTESTAS, INTERFICERE FILIUM CUPIAT, HANC FICTAM QUAESTIONEM CONSCRIPSISSE. ATQUE ISTAM IPSAM QUAESTIONEM DICITE QUI OBSIGNARIT UNUM ALIQUEM NOMINATIM. NEMINEM REPERIETIS, NISI FORTE EIUS MODI HOMINEM QUEM EGO PROFERRI MALIM QUAM NEMINEM NOMINARI.

QUID AIS, $T. $ATTI? TU PERICULUM CAPITIS, TU INDICIUM SCELERIS, TU FORTUNAS ALTERIUS LITTERIS CONSCRIPTAS IN IUDICIUM ADFERES NEQUE EARUM AUCTOREM LITTERARUM NEQUE OBSIGNATOREM NEQUE TESTEM ULLUM NOMINABIS? ET QUAM TU PESTEM INNOCENTISSIMO FILIO DE MATRIS SINU DEPROMPSERIS, HANC HI TALES VIRI COMPROBABUNT? ESTO, IN TABELLIS NIHIL EST AUCTORITATIS; QUID? IPSA QUAESTIO IUDICIBUS, QUID? AMICIS HOSPITIBUSQUE -$OPPIANICI QUOS ADHIBUERAT ANTEA, QUID? HUIC TANDEM IPSI TEMPORI CUR NON RESERVATA EST? QUID ISTIS HOMINIBUS FACTUM EST, $STRATONE ET $NICOSTRATO?

QUAERO ABS TE, $OPPIANICE, SERVO TUO $NICOSTRATO QUID FACTUM ESSE DICAS, QUEM TU, CUM HUNC BREVI TEMPORE ACCUSATURUS ESSES, $ROMAM DEDUCERE, DARE POTESTATEM INDICANDI, INCOLUMEM DENIQUE SERVARE QUAESTIONI, SERVARE QUAESTIONI, SERVARE HIS IUDICIBUS, SERVARE HUIC TEMPORI DEBUISTI. NAM $STRATONEM QUIDEM, IUDICES, IN CRUCEM ESSE ACTUM EXSECTA SCITOTE LINGUA; QUOD NEMO $LARINATIUM EST QUI NESCIAT. TIMUIT MULIER AMENS NON SUAM CONSCIENTIAM, NON ODIUM MUNICIPUM, NON FAMAM OMNIUM, SED, QUASI NON OMNES EIUS SCELERIS TESTES ESSENT FUTURI, SIC METUIT NE CONDEMNAREUTR EXTREMA SERVOLI VOCE MORIENTIS.

QUOD HOC PORTENTUM, DI IMMORTALES. QUOD TANTUM MONSTRUM IN ULLIS LOCIS, QUOD TAM INFESTUM SCELUS ET IMMANE AUT UNDE NATUM ESSE DICAMUS? IAM ENIM VIDETIS PROFECTO, IUDICES, NON SINE NECESSARIIS ME AC MAXIMIS CAUSIS PRINCIPIO ORATIONIS MEAE DE MATRE DIXISSE. NIHIL EST ENIM MALI, NIHIL SCELERIS QUOD ILLA NON AB INITIO FILIO VOLUERIT, OPTAVERIT, COGITAVERIT, EFFECERIT. MITTO ILLAM PRIMAM LIBIDINIS INIURIAM, MITTO NEFARIAS GENERI NUPTIAS, MITTO CUPIDITATE MATRIS EXPULSAM EX MATRIMONIO FILIAM, QUAE NONDUM AD HUIUSCE VITAE PERICULUM SED AD COMMUNE FAMILIAE DEDECUS PERTINEBANT. NIHIL DE ALTERIS $OPPIANICI NUPTIIS QUEROR, QUARUM ILLA CUM OBSIDES FILIOS AB EO MORTUOS ACCEPISSET, TUM DENIQUE IN FAMILIAE LUCTUM ATQUE IN PRIVIGNORUM FUNUS NUPSIT. PRAETEREO QUOD $A. $AURIUM CUIUS ILLA QUONDAM SOCRUS, PAULO ANTE UXOR FUISSET, CUM $OPPIANICI ESSE OPERA PROSCRIPTUM OCCISUM-QUE COGNOSSET, EAM SIBI DOMUM SEDEM-QUE DELEGIT IN QUA COTIDIE SUPERIORIS VIRI MORTIS INDICIA ET SPOLIA FORTUNARUM VIDERET.

ILLUD PRIMUM QUEROR DE ILLO SCELERE QUOD NUNC DENIQUE PATEFACTUM EST, $FABRICIANI VENENI, QUOD IAM TUM RECENS SUSPICIOSUM CETERIS, HUIC INCREDIBILE, NUNC VERO APERTUM IAM OMNIBUS AC MANIFESTUM VIDETUR. NON EST PROFECTO DE ILLO VENENO CELATA MATER; NIHIL EST AB $OPPIANICO SINE CONSILIO MULIERIS COGITATUM; QUOD SI ESSET, CERTE POSTEA DEPREHENSA RE NON ILLA UT A VIRO IMPROBO DISCESSISSET SED UT A CRUDELISSIMO HOSTE FUGISSET DOMUM-QUE ILLAM IN PERPETUUM SCELERE OMNI ADFLUENTEM RELIQUISSET.

NON MODO ID NON FECIT SED AB ILLO TEMPORE NULLUM LOCUM PRAETERMISIT IN QUO NON STRUERET INSIDIAS ALIQUAS AC DIES OMNIS ATQUE NOCTES TOTA MENTE MATER DE PERNICIE FILI COGITARET. QUAE PRIMUM UT ILLUM CONFIRMARET ACCUSATOREM FILIO SUO, DONIS, MUNERIBUS, CONLOCATIONE FILIAE, SPE HEREDITATIS OBSTRINXIT. ITA QUOD APUD CETEROS NOVIS INTER PROPINQUOS SUSCEPTIS INIMICITIIS SAEPE FIERI DIVORTIA ATQUE ADFINITATUM DISCIDIA VIDIMUS, HAEC MULIER SATIS FIRMUM ACCUSATOREM FILIO SUO FORE NEMINEM PUTAVIT, NISI QUI IN MATRIMONIUM SOROREM EIUS ANTE DUXISSET. CETERI NOVIS ADFINITATIBUS ADDUCTI VETERES INIMICITIAS SAEPE DEPONUNT; ILLA SIBI AD CONFIRMANDAS INIMICITIAS ADFINITATIS CONIUNCTIONEM PIGNORI FORE PUTAVIT.

NEQUE IN EO SOLUM DILIGENS FUIT UT ACCUSATOREM FILIO SUO COMPARARET SED ETIAM COGITAVIT QUIBUS EUM REBUS ARMARET. HINC ENIM ILLAE SOLLICITATIONES SERVORUM ET MINIS ET PROMISSIS, HINC ILLAE INFINITAE CRUDELISSIMAE-QUE DE MORTE $OPPIANICI QUAESTIONES, QUIBUS FINEM ALIQUANDO NON MULIERIS MODUS SED AMICORUM AUCTORITAS FECIT. AB EODEM SCELERE ILLAE TRIENNIO POST HABITAE $LARINI QUAESTIONES, EIUSDEM AMENTIAE FALSAE CONSCRIPTIONES QUAESTIONUM; EX EODEM FURORE ETIAM ILLA CONSCELERATA EXSECTIO LINGUAE; TOTIUS DENIQUE HUIUS AB ILLA EST ET INVENTA ET ADORNATA COMPARATIO CRIMINIS.

ATQUE HIS REBUS CUM INSTRUCTUM ACCUSATOREM FILIO SUO $ROMAM MISISSET, IPSA PAULISPER CONQUIRENDORUM ET CONDUCENDORUM TESTIUM CAUSA $LARINI EST COMMORATA; POSTEA AUTEM QUAM APPROPINQUARE HUIUS IUDICIUM EI NUNTIATUM EST, CONFESTIM HUC ADVOLAVIT NE AUT ACCUSATORIBUS DILIGENTIA AUT PECUNIA TESTIBUS DEESSET, AUT NE FORTE MATER HOC SIBI OPTATISSIMUM SPECTACULUM HUIUS SORDIUM ATQUE LUCTUS ET TANTI SQUALORIS AMITTERET. IAM VERO QUOD ITER $ROMAM EIUS MULIERIS FUISSE EXISTIMATIS? QUOD EGO PROPTER VICINITATEM $AQUINATIUM ET $FABRATERNORUM EX MULTIS AUDIVI ET COMPERI; QUOS CONCURSUS IN HIS OPPIDIS, QUANTOS ET VIRORUM ET MULIERUM GEMITUS ESSE FACTOS? MULIEREM QUANDAM $LARINO ADVOLARE, USQUE A MARI SUPERO $ROMAM PROFICISCI CUM MAGNO COMITATU ET PECUNIA QUO FACILIUS CIRCUMVENIRE IUDICIO CAPITIS ATQUE OPPRIMERE FILIUM POSSET?

NEMO ERAT ILLORUM, PAENE DICAM, QUIN EXPIANDUM ILLUM LOCUM ESSE ARBITRARETUR QUACUMQUE ILLA ITER FECISSET, NEMO QUIN TERRAM IPSAM VIOLARI QUAE MATER EST OMNIUM VESTIGIIS CONSCELERATAE MATRIS PUTARET. ITAQUE NULLO IN OPPIDO CONSISTENDI POTESTAS EI FUIT, NEMO EX TOT HOSPITIBUS INVENTUS EST QUI NON CONTAGIONEM ASPECTUS FUGERET; NOCTI SE POTIUS AC SOLITUDINI QUAM ULLI AUT URBI AUT HOSPITI COMMITTEBAT.

NUNC VERO QUID AGAT, QUID MOLIATUR, QUID DENIQUE COTIDIE COGITET QUEM IGNORARE NOSTRUM PUTAT? QUOS APPELLARIT, QUIBUS PECUNIAM PROMISERIT, QUORUM FIDEM PRETIO LABEFACTARE CONATA SIT TENEMUS. QUIN ETIAM NOCTURNA SACRIFICIA QUAE PUTAT OCCULTIORA ESSE SCELERATAS-QUE EIUS PRECES ET NEFARIA VOTA COGNOVIMUS; QUIBUS ILLA ETIAM DEOS IMMORTALIS DE SUO SCELERE TESTATUR NEQUE INTELLEGIT PIETATE ET RELIGIONE ET IUSTIS PRECIBUS DEORUM MENTIS, NON CONTAMINATA SUPERSTITIONE NEQUE AD SCELUS PERFICIENDUM CAESIS HOSTIIS POSSE PLACARI. CUIUS EGO FUROREM ATQUE CRUDELITATEM DEOS IMMORTALIS A SUIS ARIS ATQUE TEMPLIS ASPERNATOS ESSE CONFIDO.

VOS, IUDICES, QUOS HUIC $A. $CLUENTIO QUOSDAM ALIOS DEOS AD OMNE VITAE TEMPUS FORTUNA ESSE VOLUIT, HUIUS IMPORTUNITATEM MATRIS A FILI CAPITE DEPELLITE. MULTI SAEPE IN IUDICANDO PECCATA LIBERUM PARENTUM MISERICORDIAE CONCESSERUNT; VOS NE HUIUS HONESTISSIME ACTAM VITAM MATRIS CRUDELITATI CONDONETIS ROGAMUS, PRAESERTIM CUM EX ALTERA PARTE TOTUM MUNICIPIUM VIDERE POSSITIS. OMNIS SCITOTE, IUDICES - INCREDIBILE DICTU EST, SED A ME VERISSIME DICETUR - OMNIS $LARINATIS QUI VALUERUNT VENISSE $ROMAM UT HUNC STUDIO FREQUENTIA-QUE SUA QUANTUM POSSENT IN TANTO EIUS PERICULO SUBLEVARENT. PUERIS ILLUD HOC TEMPORE ET MULIERIBUS OPPIDUM SCITOTE ESSE TRADITUM, ID-QUE IN PRAESENTIA COMMUNI ITALIAE PACE, NON DOMESTICIS COPIIS ESSE TUTUM. QUOS TAMEN IPSOS AEQUE ET EOS QUOS PRAESENTIS VIDETIS HUIUS EXSPECTATIO IUDICI DIES NOCTES-QUE SOLLICITAT.

NON ILLI VOS DE UNIUS MUNICIPIS FORTUNIS ARBITRANTUR SED DE TOTIUS MUNICIPI STATU DIGNITATE COMMODIS-QUE OMNIBUS SENTENTIAS ESSE LATUROS. SUMMA EST ENIM, IUDICES, HOMINIS IN COMMUNEM MUNICIPI REM DILIGENTIA, IN SINGULOS MUNICIPES BENIGNITAS, IN OMNIS HOMINES IUSTITIA ET FIDES. PRAETEREA NOBILITATEM ILLAM INTER SUOS LOCUM-QUE A MAIORIBUS TRADITUM SIC TUETUR UT MAIORUM GRAVITATEM, CONSTANTIAM, GRATIAM, LIBERALITATEM ADSEQUATUR. ITAQUE EIS EUM VERBIS PUBLICE LAUDANT UT NON SOLUM TESTIMONIUM SUUM IUDICIUM-QUE SIGNIFICENT VERUM ETIAM CURAM ANIMI AC DOLOREM. QUAE DUM LAUDATIO RECITATUR, VOS, QUAESO, QUI EAM DETULISTIS ADSURGITE.

EX LACRIMIS HORUM, IUDICES, EXISTIMARE POTESTIS OMNIS HAEC DECURIONES DECREVISSE LACRIMANTIS. AGE VERO, VICINORUM QUANTUM STUDIUM, QUAM INCREDIBILIS BENIVOLENTIA, QUANTA CURA EST. NON ILLI IN LIBELLIS LAUDATIONEM DECRETAM MISERUNT, SED HOMINES HONESTISSIMOS, QUOS NOSSEMUS OMNES, HUC FREQUENTIS ADESSE ET HUNC PRAESENTIS LAUDARE VOLUERUNT. ADSUNT $FERENTANI, HOMINES NOBILISSIMI, $MARRUCINI ITEM PARI DIGNITATE; $TEANO $APULO ATQUE $LUCERIA EQUITES $ROMANOS, HOMINES HONESTISSIMOS, LAUDATORES VIDETIS; $BOVIANO TOTO-QUE EX $SAMNIO CUM LAUDATIONES HONESTISSIMAE MISSAE SUNT, TUM HOMINES AMPLISSIMI NOBILISSIMI-QUE VENERUNT.

IAM QUI IN AGRO $LARINATI PRAEDIA, QUI NEGOTIA, QUI RES PECUARIAS HABENT, HONESTI HOMINES ET SUMMO SPLENDORE PRAEDITI, DIFFICILE DICTU EST QUAM SINT SOLLICITI, QUAM LABORENT. NON MULTI MIHI AB UNO SIC DILIGI VIDENTUR UT HIC AB HIS UNIVERSIS. QUAM DOLEO ABESSE AB HUIUS IUDICIO $L. $VOLUSENUM, SUMMO SPLENDORE HOMINEM AC VIRTUTE PRAEDITUM. VELLEM PRAESENTEM POSSEM $P. $HELVIDIUM $RUFUM, EQUITEM $ROMANUM OMNIUM ORNATISSIMUM, NOMINARE. QUI CUM HUIUS CAUSA DIES NOCTES-QUE VIGILARET ET CUM ME HANC CAUSAM DOCERET, IN MORBUM GRAVEM PERICULOSUM-QUE INCIDIT; IN QUO TAMEN NON MINUS DE CAPITE HUIUS QUAM DE SUA VITA LABORAT. $CN. $TUDICI SENATORIS, VIRI OPTIMI ET HONESTISSIMI, PAR STUDIUM EX TESTIMONIO ET LAUDATIONE COGNOSCETIS. EADEM SPE SED MAIORE VERECUNDIA DE TE, $P. $VOLUMNI, QUONIAM IUDEX ES IN $A. $CLUENTIUM, DICIMUS. ET NE LONGUM SIT, OMNIUM VICINORUM SUMMAM ESSE IN HUNC BENIVOLENTIAM CONFIRMAMUS.

HORUM OMNIUM STUDIUM, CURAM, DILIGENTIAM MEUM-QUE UNA LABOREM, QUI TOTAM HANC CAUSAM VETERE INSTITUTO SOLUS PERORAVI, VESTRAM-QUE SIMUL, IUDICES, AEQUITATEM ET MANSUETUDINEM UNA MATER OPPUGNAT. AT QUAE MATER. QUAM CAECAM CRUDELITATE ET SCELERE FERRI VIDETIS, CUIUS CUPIDITATEM NULLA UMQUAM TURPITUDO RETARDAVIT, QUAE VITIIS ANIMI IN DETERRIMAS PARTIS IURA HOMINUM CONVERTIT OMNIA, CUIUS EA STULTITIA EST UT EAM NEMO HOMINEM, EA VIS UT NEMO FEMINAM, EA CRUDELITAS UT NEMO MATREM APPELLARE POSSIT. ATQUE ETIAM NOMINA NECESSITUDINUM, NON SOLUM NATURAE NOMEN ET IURA MUTAVIT, UXOR GENERI, NOVERCA FILI, FILIAE PAELEX; EO IAM DENIQUE ADDUCTA EST UTI SIBI PRAETER FORMAM NIHIL AD SIMILITUDINEM HOMINIS RESERVARIT.

QUA RE, IUDICES, SI SCELUS ODISTIS, PROHIBETE ADITUM MATRIS A FILI SANQUINE, DATE PARENTI HUNC INCREDIBILEM DOLOREM EX SALUTE, EX VICTORIA LIBERUM, PATIMINI MATREM, NE ORBATA FILIO LAETETUR, VICTAM POTIUS VESTRA AEQUITATE DISCEDERE. SIN AUTEM, ID QUOD VESTRA NATURA POSTULAT, PUDOREM BONITATEM VIRTUTEM-QUE DILIGITIS, LEVATE HUNC ALIQUANDO SUPPLICEM VESTRUM, IUDICES, TOT ANNOS IN FALSA INVIDIA PERICULIS-QUE VERSATUM, QUI NUNC PRIMUM POST ILLAM FLAMMAM ALIORUM FACTO ET CUPIDITATE EXCITATAM SPE VESTRAE AEQUITATIS ERIGERE ANIMUM ET PAULUM RESPIRARE A METU COEPIT, CUI POSITA SUNT IN VOBIS OMNIA, QUEM SERVATUM ESSE PLURIMI CUPIUNT, SERVARE SOLI VOS POTESTIS.

ORAT VOS $HABITUS, IUDICES, ET FLENS OBSECRAT NE SE INVIDIAE QUAE IN IUDICIIS VALERE NON DEBET, NE MATRI CUIUS VOTA ET PRECES A VESTRIS MENTIBUS REPUDIARE DEBETIS, NE $OPPIANICO, HOMINI NEFARIO, CONDEMNATO IAM ET MORTUO CONDONETIS. QUOD SI QUA CALAMITAS HUNC IN HOC IUDICIO ADFLIXERIT INNOCENTEM, NE ISTE MISER, SI, ID QUOD DIFFICILE FACTU EST, IN VITA REMANEBIT, SAEPE ET MULTUM QUERETUR DEPREHENSUM ESSE ILLUD QUONDAM $FABRICIANUM VENENUM. QUOD SI TUM INDICATUM NON ESSET, NON HUIC AERUMNOSISSIMO VENENUM ILLUD FUISSET SED MULTORUM MEDICAMENTUM MAERORUM; POSTREMO ETIAM FORTASSE MATER EXSEQUIAS ILLIUS FUNERIS PROSECUTA MORTEM SE FILI LUGERE SIMULASSET. NUNC VERO QUID ERIT PROFECTUM NISI UT HUIUS EX MEDIIS MORTIS INSIDIIS VITA AD LUCTUM CONSERVATA, MORS SEPULCRO PATRIS PRIVATA ESSE VIDEATUR?

SATIS DIU FUIT IN MISERIIS, IUDICES, SATIS MULTOS ANNOS EX INVIDIA LABORAVIT. NEMO HUIC TAM INIQUUS PRAETER PARENTEM FUIT CUIUS ANIMUM NON IAM EXPLETUM PUTEMUS. VOS QUI AEQUI ESTIS OMNIBUS, QUI UT QUISQUE CRUDELISSIME OPPUGNATUR EUM LENISSIME SUBLEVATIS, CONSERVATE $A. $CLUENTIUM, RESTITUITE INCOLUMEM MUNICIPIO; AMICIS, VICINIS, HOSPITIBUS QUORUM STUDIA VIDETIS REDDITE, VOBIS IN PERPETUUM LIBERIS-QUE VESTRIS OBSTRINGITE. VESTRUM EST HOC, IUDICES, VESTRAE DIGNITATIS, VESTRAE CLEMENTIAE; RECTE HOC REPETITUR A VOBIS UT VIRUM OPTIMUM ATQUE INNOCENTISSIMUM PLURIMIS-QUE MORTALIBUS CARUM ATQUE IUCUNDUM HIS ALIQUANDO CALAMITATIBUS LIBERETIS, UT OMNES INTELLEGANT IN CONTIONIBUS ESSE INVIDIAE LOCUM, IN IUDICIIS VERITATI. < END OF THE PRO CLUENTIO > ****