<A CICERO?><T CAECINA>
<S 1>
SI, QUANTUM IN AGRO LOCIS-QUE DESERTIS AUDACIA POTEST, +
TANTUM IN FORO ATQUE IN IUDICIIS IMPUDENTIA VALERET, +
NON MINUS NUNC IN CAUSA CEDERET $A. $CAECINA $SEX. $AEBUTI +
IMPUDENTIAE, QUAM TUM IN VI FACIENDA CESSIT AUDACIAE. +
VERUM ET ILLUD CONSIDERATI HOMINIS ESSE PUTAVIT, QUA DE +
RE IURE DISCEPTARI OPORTERET, ARMIS NON CONTENDERE, ET +
HOC CONSTANTIS, QUICUM VI ET ARMIS CERTARE NOLUISSET, EUM +
IURE IUDICIO-QUE SUPERARE.
<S 2>
AC MIHI QUIDEM CUM AUDAX PRAECIPUE FUISSE VIDETUR $AEBUTIUS IN CONVOCANDIS +
HOMINIBUS ET ARMANDIS, TUM IMPUDENS IN IUDICIO, NON SOLUM QUOD +
IN IUDICIUM VENIRE AUSUS EST - NAM ID QUIDEM TAMETSI IMPROBE +
FIT IN APERTA RE, TAMEN MALITIA EST IAM USITATUM - SED QUOD +
NON DUBITAVIT ID IPSUM QUOD ARGUITUR CONFITERI; NISI FORTE +
HOC RATIONIS HABUIT, QUONIAM, SI FACTA VIS ESSET MORIBUS, SUPERIOR +
IN POSSESSIONE RETINENDA NON FUISSET, QUIA CONTRA IUS MOREM-QUE
FACTA SIT, $A. $CAECINAM CUM AMICIS METU PERTERRITUM PROFUGISSE; +
NUNC QUOQUE IN IUDICIO SI CAUSA MORE INSTITUTO-QUE OMNIUM +
DEFENDATUR, NOS INFERIORES IN AGENDO NON FUTUROS; SIN A +
CONSUETUDINE RECEDATUR, SE, QUO IMPUDENTIUS EGERIT, HOC +
SUPERIOREM DISCESSURUM. QUASI VERO AUT IDEM POSSIT IN IUDICIO +
IMPROBITAS QUOD IN VI CONFIDENTIA, AUT NOS NON EO LIBENTIUS TUM +
AUDACIAE CESSERIMUS QUO NUNC IMPUDENTIAE FACILIUS OBSISTEREMUS.
<S 3>
ITAQUE LONGE ALIA RATIONE, RECUPERATORES, AD AGENDAM CAUSAM +
HAC ACTIONE VENIO ATQUE INITIO VENERAM. TUM ENIM NOSTRAE +
CAUSAE SPES ERAT POSITA IN DEFENSIONE MEA, NUNC IN CONFESSIONE +
ADVERSARII, TUM IN NOSTRIS, NUNC VERO IN ILLORUM TESTIBUS; +
DE QUIBUS EGO ANTEA LABORABAM NE, SI IMPROBI ESSENT, FALSI +
ALIQUID DICERENT, SI PROBI EXISTIMARENTUR, QUOD DIXISSENT +
PROBARENT; NUNC SUM ANIMO AEQUISSIMO. SI ENIM SUNT VIRI +
BONI, ME ADIUVANT, CUM ID IURATI DICUNT QUOD EGO INIURATUS +
INSIMULO; SIN AUTEM MINUS IDONEI, ME NON LAEDUNT, CUM EIS +
SIVE CREDITUR, CREDITUR HOC IPSUM QUOD NOS ARGUIMUS, SIVE +
FIDES NON HABETUR, DE ADVERSARII TESTIUM FIDE DEROGATUR.
<S 4>
VERUM TAMEN CUM ILLORUM ACTIONEM CAUSAE CONSIDERO, NON +
VIDEO QUID IMPUDENTIUS DICI POSSIT, CUM AUTEM VESTRAM +
IN IUDICANDO DUBITATIONEM, VEREOR NE ID QUOD VIDENTUR +
IMPUDENTER FECISSE ASTUTE ET CALLIDE FECERINT. NAM, SI +
NEGASSENT VIM HOMINIBUS ARMATIS ESSE FACTAM, FACILE +
HONESTISSIMIS TESTIBUS IN RE PERSPICUA TENERENTUR; SIN +
CONFESSI ESSENT ET ID QUOD NULLO TEMPORE IURE FIERI POTEST +
TUM AB SE IURE FACTUM ESSE DEFENDERENT, SPERARUNT, ID QUOD +
ADSECUTI SUNT, SE INIECTUROS VOBIS CAUSAM DELIBERANDI ET +
IUDICANDI IUSTAM MORAM AC RELIGIONEM. SIMUL ILLUD QUOD +
INDIGNISSIMUM EST FUTURUM ARBITRATI SUNT, UT IN HAC CAUSA NON DE +
IMPROBITATE $SEX. $AEBUTI, SED DE IURE CIVILI IUDICIUM FIERI VIDERETUR.
<S 5>
QUA IN RE, SI MIHI ESSET UNIUS $A. $CAECINAE +
CAUSA AGENDA, PROFITERER SATIS IDONEUM ESSE ME DEFENSOREM, +
PROPTEREA QUOD FIDEM MEAM DILIGENTIAM-QUE PRAESTAREM; QUAE +
CUM SUNT IN ACTORE CAUSAE, NIHIL EST IN RE PRAESERTIM APERTA +
AC SIMPLICI QUOD EXCELLENS INGENIUM REQUIRATUR. SED CUM +
DE EO MIHI IURE DICENDUM SIT, QUOD PERTINEAT AD OMNIS, +
QUOD-QUE CONSTITUTUM SIT A MAIORIBUS, CONSERVATUM USQUE +
AD HOC TEMPUS, QUO SUBLATO NON SOLUM PARS ALIQUA IURIS +
DEMINUTA, SED ETIAM VIS EA QUAE IURI MAXIME EST ADVERSARIA +
IUDICIO CONFIRMATA ESSE VIDEATUR, VIDEO SUMMI INGENI CAUSAM +
ESSE, NON UT ID DEMONSTRETUR QUOD ANTE OCULOS EST SED NE, +
SI QUIS VOBIS ERROR IN TANTA RE SIT OBIECTUS, OMNES POTIUS +
ME ARBITRENTUR CAUSAE QUAM VOS RELIGIONI VESTRAE DEFUISSE.
<S 6>
QUAMQUAM EGO MIHI SIC PERSUADEO, RECUPERATORES, NON VOS +
TAM PROPTER IURIS OBSCURAM DUBIAM-QUE RATIONEM BIS IAM +
DE EADEM CAUSA DUBITASSE QUAM, QUOD VIDETUR AD SUMMAM +
ILLIUS EXISTIMATIONEM HOC IUDICIUM PERTINERE, MORAM AD +
CONDEMNANDUM QUAESISSE SIMUL ET ILLI SPATIUM AD SESE +
CONLIGENDUM DEDISSE. QUOD QUONIAM IAM IN CONSUETUDINEM +
VENIT ET ID VIRI BONI VESTRI SIMILES IN IUDICANDO FACIUNT, +
REPREHENDENDUM FORTASSE MINUS, QUERENDUM VERO MAGIS ETIAM +
VIDETUR, IDEO QUOD OMNIA IUDICIA AUT DISTRAHENDARUM +
CONTROVERSIARUM AUT PUNIENDORUM MALEFICIORUM CAUSA +
REPERTA SUNT, QUORUM ALTERUM LEVIUS EST, PROPTEREA +
QUOD ET MINUS LAEDIT ET PERSAEPE DISCEPTATORE DOMESTICO +
DIIUDICATUR, ALTERUM EST VEHEMENTISSIMUM, QUOD ET AD +
GRAVIORES RES PERTINET ET NON HONORARIAM OPERAM AMICI, +
SED SEVERITATEM IUDICIS AC VIM REQUIRIT.
<S 7>
QUOD EST GRAVIUS, ET CUIUS REI CAUSA MAXIME IUDICIA CONSTITUTA SUNT, +
ID IAM MALA CONSUETUDINE DISSOLUTUM EST. NAM UT QUAEQUE RES EST +
TURPISSIMA, SIC MAXIME ET MATURISSIME VINDICANDA EST, AT +
EADEM, QUIA EXISTIMATIONIS PERICULUM EST, TARDISSIME IUDICATUR. +
QUI IGITUR CONVENIT, QUAE CAUSA FUERIT AD CONSTITUENDUM +
IUDICIUM, EANDEM MORAM ESSE AD IUDICANDUM? SI QUIS QUOD +
SPOPONDIT, QUA IN RE VERBO SE UNO OBLIGAVIT, ID NON FACIT, +
MATURO IUDICIO SINE ULLA RELIGIONE IUDICIS CONDEMNATUR; +
QUI PER TUTELAM AUT SOCIETATEM AUT REM MANDATAM AUT +
FIDUCIAE RATIONEM FRAUDAVIT QUEMPIAM, IN EO QUO DELICTUM +
MAIUS EST, EO POENA EST TARDIOR?
<S 8>
'EST ENIM TURPE IUDICIUM.' EX FACTO QUIDEM TURPI. VIDETE IGITUR QUAM +
INIQUE ACCIDAT, QUIA RES INDIGNA SIT, IDEO TURPEM EXISTIMATIONEM +
SEQUI; QUIA TURPIS EXISTIMATIO SEQUATUR, IDEO REM INDIGNAM NON VINDICARI. +
AC SI QUI MIHI HOC IUDEX RECUPERATOR-VE DICAT: 'POTUISTI ENIM +
LEVIORE ACTIONE CONFLIGERE, POTUISTI AD TUUM IUS FACILIORE ET +
COMMODIORE IUDICIO PERVENIRE; QUA RE AUT MUTA ACTIONEM AUT NOLI +
MIHI INSTARE UT IUDICEM TAMEN,' IS AUT TIMIDIOR VIDEATUR QUAM +
FORTEM, AUT CUPIDIOR QUAM SAPIENTEM IUDICEM ESSE AEQUUM +
EST, SI AUT MIHI PRAESCRIBAT QUEM AD MODUM MEUM IUS +
PERSEQUAR, AUT IPSE ID QUOD AD SE DELATUM SIT NON AUDEAT +
IUDICARE. ETENIM SI PRAETOR IS QUI IUDICIA DAT NUMQUAM +
PETITORI PRAESTITUIT QUA ACTIONE ILLUM UTI VELIT, VIDETE +
QUAM INIQUUM SIT CONSTITUTA IAM RE IUDICEM QUID AGI POTUERIT +
AUT QUID POSSIT, NON QUID ACTUM SIT QUAERERE.
<S 9>
VERUM TAMEN NIMIAE VESTRAE BENIGNITATI PAREREMUS, SI ALIA RATIONE IUS +
NOSTRUM RECUPERARE POSSEMUS. NUNC VERO QUIS EST QUI AUT +
VIM HOMINIBUS ARMATIS FACTAM RELINQUI PUTET OPORTERE AUT +
EIUS REI LEVIOREM ACTIONEM NOBIS ALIQUAM DEMONSTRARE +
POSSIT? EX QUO GENERE PECCATI, UT ILLI CLAMITANT, VEL +
INIURIARUM VEL CAPITIS IUDICIA CONSTITUTA SUNT, IN EO +
POTESTIS ATROCITATEM NOSTRAM REPREHENDERE, CUM VIDEATIS +
NIHIL ALIUD ACTUM NISI POSSESSIONEM PER INTERDICTUM ESSE REPETITAM? +
VERUM, SIVE VOS EXISTIMATIONIS ILLIUS PERICULUM SIVE IURIS +
DUBITATIO TARDIORES FECIT ADHUC AD IUDICANDUM, ALTERIUS REI +
CAUSAM VOSMET IPSI IAM VOBIS SAEPIUS PROLATO IUDICIO +
SUSTULISTIS, ALTERIUS EGO VOBIS HODIERNO DIE CAUSAM PROFECTO +
AUFERAM, NE DIUTIUS DE CONTROVERSIA NOSTRA AC DE COMMUNI IURE DUBITETIS.
<S 10>
ET SI FORTE VIDEBOR ALTIUS INITIUM REI DEMONSTRANDAE PERISSE QUAM ME +
RATIO IURIS EIUS DE QUO IUDICIUM EST ET NATURA CAUSAE COEGERIT, QUAESO +
UT IGNOSCATIS. NON ENIM MINUS LABORAT $A. $CAECINA NE SUMMO IURE +
EGISSE QUAM NE CERTUM IUS NON OBTINUISSE VIDEATUR. +
$M. $FULCINIUS FUIT, RECUPERATORES, E MUNICIPIO $TARQUINIENSI; +
QUI ET DOMI SUAE CUM PRIMIS HONESTUS EXISTIMATUS EST +
ET $ROMAE ARGENTARIAM NON IGNOBILEM FECIT. IS HABUIT IN +
MATRIMONIO $CAESENNIAM, EODEM E MUNICIPIO SUMMO LOCO NATAM +
ET PROBATISSIMAM FEMINAM, SICUT ET VIVUS IPSE MULTIS +
REBUS OSTENDIT ET IN MORTE SUA TESTAMENTO DECLARAVIT.
<S 11>
HUIC $CAESENNIAE FUNDUM IN AGRO $TARQUINIENSI VENDIDIT TEMPORIBUS +
ILLIS DIFFICILLIMIS SOLUTIONIS; CUM UTERETUR UXORIS DOTE +
NUMERATA, QUO MULIERI RES ESSET CAUTIOR, CURAVIT UT IN EO +
FUNDO DOS CONLOCARETUR. ALIQUANTO POST IAM ARGENTARIA DISSOLUTA +
$FULCINIUS HUIC FUNDO UXORIS CONTINENTIA QUAEDAM PRAEDIA ATQUE +
ADIUNCTA MERCATUR. MORITUR $FULCINIUS - MULTA ENIM, QUAE SUNT +
IN RE, QUIA REMOTA SUNT A CAUSA, PRAETERMITTAM - TESTAMENTO FACIT +
HEREDEM QUEM HABEBAT E $CAESENNIA FILIUM; USUM ET FRUCTUM OMNIUM +
BONORUM SUORUM $CAESENNIAE LEGAT UT FRUERETUR UNA CUM FILIO.
<S 12>
MAGNUS HONOS VIRI IUCUNDUS MULIERI FUISSET, SI DIUTURNUM +
ESSE LICUISSET; FRUERETUR ENIM BONIS CUM EO QUEM SUIS +
BONIS HEREDEM ESSE CUPIEBAT ET EX QUO MAXIMUM FRUCTUM IPSA +
CAPIEBAT. SED HUNC FRUCTUM MATURE FORTUNA ADEMIT. NAM BREVI +
TEMPORE $M. $FULCINIUS ADULESCENS MORTUUS EST; HEREDEM $P. $CAESENNIUM +
FECIT; UXORI GRANDE PONDUS ARGENTI MATRI-QUE PARTEM MAIOREM BONORUM +
LEGAVIT. ITAQUE IN PARTEM MULIERES VOCATAE SUNT.
<S 13>
CUM ESSET HAEC AUCTIO HEREDITARIA CONSTITUTA, $AEBUTIUS +
ISTE, QUI IAM DIU $CAESENNIAE VIDUITATE AC SOLITUDINE +
ALERETUR AC SE IN EIUS FAMILIARITATEM INSINUASSET, HAC +
RATIONE UT CUM ALIQUO SUO COMPENDIO NEGOTIA MULIERIS, SI +
QUA ACCIDERENT, CONTROVERSIAS-QUE SUSCIPERET, VERSABATUR EO +
QUOQUE TEMPORE IN HIS RATIONIBUS AUCTIONIS ET PARTITIONIS +
ATQUE ETIAM SE IPSE INFEREBAT ET INTRO DABAT ET IN EAM +
OPINIONEM $CAESENNIAM ADDUCEBAT UT MULIER IMPERITA NIHIL +
PUTARET AGI CALLIDE POSSE, UBI NON ADESSET $AEBUTIUS.
<S 14>
QUAM PERSONAM IAM EX COTIDIANA VITA COGNOSTIS, RECUPERATORES, +
MULIERUM ADSENTATORIS, COGNITORIS VIDUARUM, DEFENSORIS +
NIMIUM LITIGIOSI, CONTRITI AD $REGIAM, INEPTI AC STULTI +
INTER VIROS, INTER MULIERES PERITI IURIS ET CALLIDI, HANC +
PERSONAM IMPONITE $AEBUTIO. IS ENIM $CAESENNIAE FUIT $AEBUTIUS +
- NE FORTE QUAERATIS, NUM PROPINQUUS? - NIHIL ALIENIUS - AMICUS +
A PATRE AUT A VIRO TRADITUS? - NIHIL MINUS - QUIS IGITUR? ILLE, +
ILLE QUEM SUPRA DEFORMAVI, VOLUNTARIUS AMICUS MULIERIS NON +
NECESSITUDINE ALIQUA, SED FICTO OFFICIO SIMULATA-QUE SEDULITATE +
CONIUNCTUS MAGIS OPPORTUNA OPERA NON NUMQUAM QUAM ALIQUANDO FIDELI.
<S 15>
CUM ESSET, UT DICERE INSTITUERAM, CONSTITUTA AUCTIO +
$ROMAE, SUADEBANT AMICI COGNATI-QUE $CAESENNIAE, ID QUOD IPSI +
QUOQUE MULIERI VENIEBAT IN MENTEM, QUONIAM POTESTAS ESSET +
EMENDI FUNDUM ILLUM $FULCINIANUM, QUI FUNDO EIUS ANTIQUO +
CONTINENS ESSET, NULLAM ESSE RATIONEM AMITTERE EIUS MODI +
OCCASIONEM, CUM EI PRAESERTIM PECUNIA EX PARTITIONE DEBERETUR; +
NUSQUAM POSSE EAM MELIUS CONLOCARI. ITAQUE HOC MULIER FACERE +
CONSTITUIT; MANDAT UT FUNDUM SIBI EMAT, - CUI TANDEM? - CUI +
PUTATIS? AN NON IN MENTEM VOBIS VENIT OMNIBUS ILLIUS HOC +
NIHIL SATIS CAUTE, NIHIL SATIS CALLIDE POSSET AGI?
<S 16>
RECTE ATTENDITIS. $AEBUTIO NEGOTIUM DATUR. ADEST AD TABULAM, +
LICETUR $AEBUTIUS; DETERRENTUR EMPTORES MULTI PARTIM GRATIA +
$CAESENNIAE, PARTIM ETIAM PRETIO. FUNDUS ADDICITUR $AEBUTIO; +
PECUNIAM ARGENTARIO PROMITTIT $AEBUTIUS; QUO TESTIMONIO NUNC VIR +
OPTIMUS UTITUR SIBI EMPTUM ESSE. QUASI VERO AUT NOS EI NEGEMUS +
ADDICTUM AUT TUM QUISQUAM FUERIT QUI DUBITARET QUIN EMERETUR +
$CAESENNIAE, CUM ID PLERIQUE SCIRENT, OMNES FERE AUDISSENT, QUI +
NON AUDISSET, IS CONIECTURA ADSEQUI POSSET, CUM PECUNIA $CAESENNIAE +
EX ILLA HEREDITATE DEBERETUR, EAM PORRO IN PRAEDIIS CONLOCARI +
MAXIME EXPEDIRET, ESSENT AUTEM PRAEDIA QUAE MULIERI MAXIME +
CONVENIRENT, EA VENIRENT, LICERETUR IS QUEM $CAESENNIAE DARE +
OPERAM NEMO MIRARETUR, SIBI EMERE NEMO POSSET SUSPICARI.
<S 17>
HAC EMPTIONE FACTA PECUNIA SOLVITUR A $CAESENNIA; CUIUS REI PUTAT +
ISTE RATIONEM REDDI NON POSSE QUOD IPSE TABULAS AVERTERIT; +
SE AUTEM HABERE ARGENTARII TABULAS IN QUIBUS SIBI EXPENSA +
PECUNIA LATA SIT ACCEPTA-QUE RELATA. QUASI ID ALITER FIERI +
OPORTUERIT. CUM OMNIA ITA FACTA ESSENT, QUEM AD MODUM NOS +
DEFENDIMUS, $CAESENNIA FUNDUM POSSEDIT LOCAVIT-QUE; NEQUE ITA +
MULTO POST $A. $CAECINAE NUPSIT. UT IN PAUCA CONFERAM, TESTAMENTO +
FACTO MULIER MORITUR; FACIT HEREDEM EX DEUNCE ET SEMUNCIA +
$CAECINAM, EX DUABUS SEXTULIS $M. $FULCINIUM, LIBERTUM SUPERIORIS +
VIRI, $AEBUTIO SEXTULAM ASPERGIT. HANC SEXTULAM ILLA MERCEDEM +
ISTI ESSE VOLUIT ADSIDUITATIS ET MOLESTIAE SI QUAM CEPERAT. ISTE +
AUTEM HAC SEXTULA SE ANSAM RETINERE OMNIUM CONTROVERSIARUM PUTAT.
<S 18>
IAM PRINCIPIO AUSUS EST DICERE NON POSSE HEREDEM ESSE $CAESENNIAE +
$CAECINAM, QUOD IS DETERIORE IURE ESSET QUAM CETERI CIVES PROPTER +
INCOMMODUM $VOLATERRANORUM CALAMITATEM-QUE CIVILEM. ITAQUE HOMO +
TIMIDUS IMPERITUS-QUE, QUI NEQUE ANIMI NEQUE CONSILI SATIS HABERET, +
NON PUTAVIT ESSE TANTI HEREDITATEM UT DE CIVITATE IN DUBIUM +
VENIRET; CONCESSIT, CREDO, $AEBUTIO, QUANTUM VELLET DE $CAESENNIAE +
BONIS UT HABERET. IMMO, UT VIRO FORTI AC SAPIENTI DIGNUM FUIT, +
ITA CALUMNIAM STULTITIAM-QUE EIUS OBTRIVIT AC CONTUDIT.
<S 19>
IN POSSESSIONE BONORUM CUM ESSET, ET CUM ISTE SEXTULAM SUAM +
NIMIUM EXAGGERARET, NOMINE HEREDIS ARBITRUM FAMILIAE +
HERCISCUNDAE POSTULAVIT. ATQUE ILLIS PAUCIS DIEBUS, POSTEA +
QUAM VIDET NIHIL SE AB $A. $CAECINA POSSE LITIUM TERRORE ABRADERE, +
HOMINI $ROMAE IN FORO DENUNTIAT FUNDUM ILLUM DE QUO ANTE +
DIXI, CUIUS ISTUM EMPTOREM DEMONSTRAVI FUISSE MANDATU +
$CAESENNIAE, SUUM ESSE SESE-QUE SIBI EMISSE. QUID AIS? +
ISTIUS ILLE FUNDUS EST QUEM SINE ULLA CONTROVERSIA QUADRIENNIUM, +
HOC EST EX QUO TEMPORE FUNDUS VENIIT, QUOAD VIXIT, POSSEDIT +
$CAESENNIAE? 'USUS ENIM, INQUIT, 'EIUS FUNDI ET FRUCTUS +
TESTAMENTO VIRI FUERAT $CAESENNIAE.'
<S 20>
CUM HOC NOVAE LITIS GENUS TAM MALITIOSE INTENDERET, PLACUIT $CAECINAE +
DE AMICORUM SENTENTIA CONSTITUERE, QUO DIE IN REM PRAESENTEM +
VENIRETUR ET DE FUNDO $CAECINA MORIBUS DEDUCERETUR. CONLOQUUNTUR; +
DIES EX UTRIUSQUE COMMODO SUMITUR. $CAECINA CUM AMICIS AD DIEM +
VENIT IN CASTELLUM $AXIAM, A QUO LOCO FUNDUS IS DE QUO AGITUR +
NON LONGE ABEST. IBI CERTIOR FIT A PLURIBUS HOMINES PERMULTOS +
LIBEROS ATQUE SERVOS COEGISSE ET ARMASSE $AEBUTIUM. CUM ID PARTIM +
MIRARENTUR, PARTIM NON CREDERENT, ECCE IPSE $AEBUTIUS IN CASTELLUM +
VENIT; DENUNTIAT $CAECINAE SE ARMATOS HABERE; ABITURUM EUM NON +
ESSE, SI ACCESSISSET. $CAECINAE PLACUIT ET AMICIS, QUOAD VIDERETUR +
SALVO CAPITE FIERI POSSE, EXPERIRI TAMEN.
<S 21>
DE CASTELLO DESCENDUNT, IN FUNDUM PROFICISCUNTUR. VIDETUR TEMERE COMMISSUM, +
VERUM, UT OPINOR, HOC FUIT CAUSAE: TAM TEMERE ISTUM RE COMMISSURUM QUAM +
VERBIS MINITABATUR NEMO PUTAVIT. ATQUE ISTE AD OMNIS INTROITUS +
QUA ADIRI POTERAT NON MODO IN EUM FUNDUM DE QUO ERAT CONTROVERSIA, +
SED ETIAM IN ILLUM PROXIMUM DE QUO NIHIL AMBIGEBATUR ARMATOS HOMINES +
OPPONIT. ITAQUE PRIMO CUM IN ANTIQUUM FUNDUM INGREDI VELLET, QUOD EA +
PROXIME ACCEDI POTERAT, FREQUENTES ARMATI OBSTITERUNT.
<S 22>
QUO LOCO DEPULSUS $CAECINA TAMEN QUA POTUIT AD EUM FUNDUM +
PROFECTUS EST IN QUO EX CONVENTU VIM FIERI OPORTEBAT; EIUS +
AUTEM FUNDI EXTREMAM PARTEM OLEAE DERECTO ORDINE DEFINIUNT. AD EAS +
CUM ACCEDERETUR, ISTE CUM OMNIBUS COPIIS PRAESTO FUIT SERVUM-QUE +
SUUM NOMINE $ANTIOCHUM AD SE VOCAVIT ET VOCE CLARA IMPERAVIT UT +
EUM QUI ILLUM OLEARUM ORDINEM INTRASSET OCCIDERET. HOMO MEA +
SENTENTIA PRUDENTISSIMUS $CAECINA TAMEN IN HAC RE PLUS MIHI +
ANIMI QUAM CONSILI VIDETUR HABUISSE. NAM CUM ET ARMATORUM +
MULTITUDINEM VIDERET ET EAM VOCEM $AEBUTI QUAM COMMEMORAVI +
AUDISSET, TAMEN ACCESSIT PROPIUS ET IAM INGREDIENS INTRA FINEM +
EIUS LOCI QUEM OLEAE TERMINAB$ANT IMPETUM ARMATI ANTIOCHI +
CETERORUM-QUE TELA ATQUE INCURSUM REFUGIT. EODEM TEMPORE SE +
IN FUGAM CONFERUNT AMICI ADVOCATI-QUE EIUS METU PERTERRITI, +
QUEM AD MODUM ILLORUM TESTEM DICERE AUDISTIS.
<S 23>
HIS REBUS GESTIS ITA $P. $DOLABELLA PRAETOR INTERDIXIT, UT EST CONSUETUDO, +
DE VI HOMINIBUS ARMATIS SINE ULLA EXCEPTIONE, TANTUM UT UNDE DEIECISSET RESTIT+
UERET. RESTITUISSE SE DIXIT. SPONSIO FACTA EST. HAC DE SPONSIONE VOBIS +
IUDICANDUM EST. MAXIME FUIT OPTANDUM $CAECINAE, RECUPERATORES, UT +
CONTROVERSIAE NIHIL HABERET, SECUNDO LOCO UT NE CUM TAM IMPROBO HOMINE, +
TERTIO UT CUM TAM STULTO HABERET. ETENIM NON MINUS NOS +
STULTITIA ILLIUS SUBLEVAT QUAM LAEDIT IMPROBITAS. IMPROBUS +
FUIT, QUOD HOMINES COEGIT, ARMAVIT, COACTIS ARMATIS-QUE VIM FECIT. +
LAESIT IN EO $CAECINAM, SUBLEVAT IBIDEM; NAM IN EAS IPSAS RES QUAS +
IMPROBISSIME FECIT TESTIMONIA SUMPSIT ET EIS IN CAUSA TESTIMONIIS UTITUR.
<S 24>
ITAQUE MIHI CERTUM EST, RECUPERATORES, ANTE QUAM AD MEAM +
DEFENSIONEM MEOS-QUE TESTIS VENIO, ILLIUS UTI CONFESSIONE ET +
TESTIMONIIS; QUI CONFITETUR ATQUE ITA LIBENTER CONFITETUR UT +
NON SOLUM FATERI SED ETIAM PROFITERI VIDEATUR, RECUPERATORES: +
'CONVOCAVI HOMINES, COEGI, ARMAVI, TERRORE MORTIS AC PERICULO +
CAPITIS NE ACCEDERES OBSTITI; FERRO,' INQUIT, 'FERRO' - ET HOC DICIT +
IN IUDICIO - 'TE REIECI ATQUE PROTERRUI.' QUID? TESTES QUID AIUNT? $P. +
$VETILIUS, PROPINQUUS $AEBUTI, SE $AEBUTIO CUM ARMATIS SERVIS VENISSE +
ADVOCATUM. QUID PRAETERA? FUISSE COMPLURIS ARMATOS.  QUID ALIUD? +
MINATUM ESSE $AEBUTIUM $CAECINAE. QUID EGO DE HOC TESTE DICAM NISI +
HOC, RECUPERATORES, UT NE IDCIRCO MINUS EI CREDATIS QUOD HOMO +
MINUS IDONEUS HABETUR, SED EO CREDATIS QUOD EX ILLA PARTE ID DICIT +
QUOD ILLI CAUSAE MAXIME SIT ALIENUM?
<S 25>
$A. $TERENTIUS, ALTER TESTIS, NON MODO $AEBUTIUM SED ETIAM SE PESSIMI +
FACINORIS ARGUIT. IN $AEBUTIUM HOC DICIT, ARMATOS HOMINES FUISSE, DE SE +
AUTEM HOC PRAEDICAT, $ANTIOCHO, $AEBUTI SERVO, SE IMPERASSE UT IN +
$CAECINAM ADVENIENTEM CUM FERRO INVADERET. QUID LOQUAR AMPLIUS +
DE HOC HOMINE? IN QUEM EGO HOC DICERE, CUM ROGARER A $CAECINA, +
NUMQUAM VOLUI, NE ARGUERE ILLUM REI CAPITALIS VIDERER, DE EO DUBITO +
NUNC QUO MODO AUT LOQUAR AUT TACEAM, CUM IPSE HOC DE SE IURATUS PRAEDICET.
<S 26>
DEINDE $L. $CAELIUS NON SOLUM $AEBUTIUM CUM ARMATIS DIXIT FUISSE +
COMPLURIBUS VERUM ETIAM CUM ADVOCATIS PERPAUCIS EO VENISSE $CAECINAM. +
DE HOC EGO TESTE DETRAHAM? CUI AEQUE AC MEO TESTI UT CREDATIS +
POSTULO.  $P. $MEMMIUS SECUTUS EST QUI SUUM NON PARVUM BENEFICIUM +
COMMEMORAVIT IN AMICOS $CAECINAE, QUIBUS SESE VIAM PER FRATRIS +
SUI FUNDUM DEDISSE DIXIT QUA EFFUGERE POSSENT, CUM ESSENT OMNES +
METU PERTERRITI. HUIC EGO TESTI GRATIAS AGAM, QUOD ET IN RE +
MISERICORDEM SE PRAEBUERIT ET IN TESTIMONIO RELIGIOSUM.
<S 27>
$A. $ATILIUS ET EIUS FILIUS $L. $ATILIUS ET ARMATOS IBI FUISSE ET SE SUOS +
SERVOS ADDUXISSE DIXERUNT; ETIAM HOC AMPLIUS: CUM $AEBUTIUS $CAECINAE +
MALUM MINARETUR, IBI TUM $CAECINAM POSTULASSE UT MORIBUS DEDUCTIO FIERET. +
HOC IDEM $P. $RUTILIUS DIXIT, ET EO LIBENTIUS DIXIT UT ALIQUANDO IN +
IUDICIO EIUS TESTIMONIO CREDITUM PUTARETUR. DUO PRAETEREA TESTES +
NIHIL DE VI, SED DE RE IPSA ATQUE EMPTIONE FUNDI DIXERUNT; $P. +
$CAESENNIUS, AUCTOR FUNDI, NON TAM AUCTORITATE GRAVI QUAM CORPORE, +
ET ARGENTARIUS $SEX. $CLODIUS CUI COGNOMEN EST $PHORMIO, NEC MINUS NIGER +
NEC MINUS CONFIDENS QUAM ILLE $TERENTIANUS EST $PHORMIO, NIHIL DE VI +
DIXERUNT, NIHIL PRAETEREA QUOD AD VESTRUM IUDICIUM PERTINERET.
<S 28>
DECIMO VERO LOCO TESTIS EXSPECTATUS ET AD EXTREMUM RESERVATUS DIXIT, SENATOR +
POPULI $ROMANI, SPLENDOR ORDINIS, DECUS ATQUE ORNAMENTUM IUDICIORUM, +
EXEMPLAR ANTIQUAE RELIGIONIS, $FIDICULANIUS $FALCULA; QUI CUM ITA +
VEHEMENS ACER-QUE VENISSET UT NON MODO $CAECINAM PERIURIO SUO +
LAEDERET SED ETIAM MIHI VIDERETUR IRASCI, ITA EUM PLACIDUM +
MOLLEM-QUE REDDIDI, UT NON AUDERET, SICUT MEMINISTIS, ITERUM +
DICERE QUOT MILIA FUNDUS SUUS ABESSET AB URBE. NAM CUM DIXISSET +
MINUS I))), POPULUS CUM RISU ADCLAMAVIT IPSA ESSE. MEMINERANT +
ENIM OMNES QUANTUM IN $ALBIANO IUDICIO ACCEPISSET.
<S 29>
IN EUM QUID DICAM NISI ID QUOD NEGARE NON POSSIT, VENISSE IN CONSILIUM +
PUBLICAE QUAESTIONIS, CUM EIUS CONSILI IUDEX NON ESSET, ET IN EO +
CONSILIO, CUM CAUSAM NON AUDISSET ET POTESTAS ESSET AMPLIANDI, +
DIXISSE SIBI LIQUERE; CUM DE INCOGNITA RE IUDICARE VOLUISSET, +
MALUISSE CONDEMNARE QUAM ABSOLVERE; CUM, SI UNO MINUS DAMNARENT, +
CONDEMNARI REUS NON POSSET, NON AD COGNOSCENDAM CAUSAM SED AD +
EXPLENDAM DAMNATIONEM PRAESTO FUISSE? UTRUM GRAVIUS ALIQUID +
IN QUEMPIAM DICI POTEST QUAM AD HOMINEM CONDEMNANDUM QUEM +
NUMQUAM VIDISSET NEQUE AUDISSET ADDUCTUM ESSE PRETIO? AN +
CERTIUS QUICQUAM OBICI POTEST QUAM QUOD IS CUI OBICITUR NE +
NUTU QUIDEM INFIRMARE CONATUR?
<S 30>
VERUM TAMEN IS TESTIS, - UT FACILE INTELLEGERETIS EUM NON ADFUISSE +
ANIMO, CUM CAUSA AB ILLIS AGERETUR TESTES-QUE DICERENT, SED TANTISPER DE +
ALIQUO REO COGITASSE - CUM OMNES ANTE EUM DIXISSENT TESTES ARMATOS +
CUM $AEBUTIO FUISSE COMPLURIS, SOLUS DIXIT NON FUISSE. VISUS +
EST MIHI PRIMO VETERATOR INTELLEGERE PRAECLARE QUID CAUSAE OBSTARET, +
ET TANTUM MODO ERRARE, QUOD OMNIS TESTIS INFIRMARET QUI ANTE EUM +
DIXISSENT: CUM SUBITO, ECCE IDEM QUI SOLET, DUOS SOLOS SERVOS ARAMATOS +
FUISSE DIXIT. QUID HUIC TU HOMINI FACIAS? NONNE CONCEDAS INTERDUM UT +
EXCUSATIONE SUMMAE STULTITIAE SUMMAE IMPROBITATIS ODIUM DEPRECETUR?
<S 31>
UTRUM, RECUPERATORES, HIS TESTIBUS NON CREDIDISTIS, CUM +
QUID LIQUERET NON HABUISTIS? AT CONTROVERSIA NON ERAT +
QUIN VERUM DICERENT. AN IN COACTA MULTITUDINE, IN ARMIS, IN +
TELIS, IN PRAESENTI METU MORTIS PERSPICUO-QUE PERICULO CAEDIS +
DUBIUM VOBIS FUIT INESSE VIS ALIQUA VIDERETUR NECNE? QUIBUS +
IGITUR IN REBUS VIS INTELLEGI POTEST, SI IN HIS NON INTELLEGETUR? +
AN VERO ILLA DEFENSIO VOBIS PRAECLARA VISA EST: 'NON DEIECI, SED +
OBSTITI; NON ENIM SUM PASSUS IN FUNDUM INGREDI, SED ARMATOS HOMINES +
OPPOSUI, UT INTELLEGERES, SI IN FUNDO PEDEM POSUISSES, STATIM TIBI +
ESSE PEREUNDUM?' QUID AIS? IS QUI ARMIS PROTERRITUS, FUGATUS, PULSUS +
EST, NON VIDETUR ESSE DEIECTUS?
<S 32>
POSTERIUS DE VERBO VIDEBIMUS; NUNC +
REM IPSAM PONAMUS QUAM ILLI NON NEGANT ET EIUS REI IUS ACTIONEM-QUE +
QUAERAMUS. EST HAEC RES POSITA QUAE AB ADVERSARIO NON NEGATUR, +
$CAECINAM, CUM AD CONSTITUTAM DIEM TEMPUS-QUE VENISSET UT VIS AC +
DEDUCTIO MORIBUS FIERET, PULSUM PROHIBITUM-QUE ESSE VI COACTIS +
HOMINIBUS ET ARMATIS. CUM HOC CONSTET, EGO, HOMO IMPERITUS +
IURIS, IGNARUS NEGOTIORUM AC LITIUM, HANC PUTO ME HABERE ACTIONEM, +
UT PER INTERDICTUM MEUM IUS TENEAM ATQUE INIURIAM TUAM PERSQUAR. FAC IN +
HOC ERRARE ME NEC ULLO MODO POSSE PER HOC INTERDICTUM ID ADSEQUI QUOD +
VELIM; TE UTI IN HAC RE MAGISTRO VOLO.
<S 33>
QUAERO SIT-NE ALIQUA HUIUS REI ACTIO AN NULLA. CONVOCARI +
HOMINES PROPTER POSSESSIONIS CONTROVERSIAM NON OPORTET, ARMARI +
MULTITUDINEM IURIS RETINENDI CAUSA NON CONVENIT; NEC IURI QUICQUAM +
TAM INFESTUM EST QUAM CONVOCATI HOMINES ET ARMATI. TAM INIMICUM QUAM VIS +
NEC AEQUITATI QUICQUAM QUOD CUM ITA SIT RES-QUE EIUS MODI SIT UT IN PRIMIS +
A MAGISTRATIBUS ANIMADVERTENDA VIDEATUR, ITERUM QUAERO SIT-NE EIUS REI ALIQUA +
ACTIO AN NULLA. NULLAM ESSE DICES? AUDIRE CUPIO, QUI IN PACE ET OTIO, CUM +
MANUM FECERIT, COPIAS PARARIT, MULTITUDINEM HOMINUM COEGERIT, ARMARIT, +
INSTRUXERIT, HOMINES INERMOS QUI AD CONSTITUTUM EXPERIENDI IURIS +
GRATIA VENISSENT ARMIS, VIRIS, TERRORE PERICULO-QUE MORTIS REPPULERIT, +
FUGARIT, AVERTERIT, HOC DICAT:
<S 34>
'FECI EQUIDEM QUAE DICIS OMNIA, ET EA +
SUNT ET TURBULENTA ET TEMERARIA ET PERICULOSA. QUID ERGO EST? IMPUNE +
FECI; NAM QUID AGAS MECUM EX IURE CIVILI AC PRAETORIO NON HABES.' +
ITA-NE VERO? RECUPERATORES, HOC VOS AUDIETIS ET APUD VOS DICI PATIEMINI +
SAEPIUS? CUM MAIORES NOSTRI TANTA DILIGENTIA PRUDENTIA-QUE FUERINT UT +
OMNIA OMNIUM NON MODO TANTARUM RERUM SED ETIAM TENUISSIMARUM IURA +
STATUERINT PERSECUTI-QUE SINT, HOC GENUS UNUM VEL MAXIMUM PRAETERMITTERENT, +
UT, SI QUI ME EXIRE DOMO MEA COEGISSET ARMIS, HABEREM ACTIONEM, SI +
QUI INTROIRE PROHIBUISSET, NON HABEREM? NONDUM DE $CAECINAE CAUSA +
DISPUTO, NONDUM DE IURE POSSESSIONIS NOSTRAE LOQUOR; TANTUM DE TUA +
DEFENSIONE, $C. $PISO, QUAERO.
<S 35>
QUONIAM ITA DICIS ET ITA CONSTITUIS, SI $CAECINA, +
CUM IN FUNDO ESSET, INDE DEIECTUS ESSET, TUM PER HOC INTERDICTUM +
EUM RESTITUI OPORTUISSE; NUNC VERO DEIECTUM NULLO MODO ESSE INDE UBI +
NON FUERIT; HOC INTERDICTO NIHIL NOS ADSECUTOS ESSE: QUAERO, SI TE +
HODIE DOMUM TUAM REDEUNTEM COACTI HOMINES ET ARMATI NON MODO LIMINE +
TECTO-QUE AEDIUM TUARUM SED PRIMO ADITU VESTIBULO-QUE PROHIBUERINT, QUID +
ACTURUS SIS. MONET AMICUS MEUS TE, $L. $CALPURNIUS, UT IDEM DICAS QUOD +
IPSE ANTEA DIXIT, INIURIARUM. QUID AD CAUSAM POSSESSIONIS, QUID +
AD RESTITUENDUM EUM QUEM OPORTET RESTITUI, QUOD DENIQUE +
AD IUS CIVILE, AUT AD PRAETORIS NOTIONEM ATQUE ANIMADVERSIONEM? AGES +
INIURIARUM. PLUS TIBI EGO LARGIAR; NON SOLUM EGERIS VERUM ETIAM +
CONDEMNARIS LICET; NUM QUID MAGIS POSSIDEBIS? ACTIO ENIM INIURIARUM +
NON IUS POSSESSIONIS ADSEQUITUR SED DOLOREM IMMINUTAE LIBERTATIS +
IUDICIO POENA-QUE MITIGAT.
<S 36>
PRAETOR INTEREA, $PISO, TANTA DE RE TACEBIT? QUEM AD MODUM +
TE RESTITUAT IN AEDIS TUAS NON HABEBIT? QUI DIES TOTOS AUT +
VIM FIERI VETAT AUT RESTITUI FACTAM IUBET, QUI DE FOSSIS, DE +
CLOACIS, DE MINIMIS AQUARUM ITINERUM-QUE CONTROVERSIIS INTERDICIT, +
IS REPENTE OBMUTESCET, IN ATROCISSIMA RE QUID FACIAT NON HABEBIT? +
ET $C. $PISONI DOMO TECTIS-QUE SUIS PROHIBITO, PROHIBITO INQUAM, +
PER HOMINES COACTOS ET ARMATOS, PRAETOR QUEM AD MODUM MORE ET +
EXEMPLO OPITULARI POSSIT NON HABEBIT? QUID ENIM DICET, AUT QUID +
TU TAM INSIGNI ACCEPTA INIURIA POSTULABIS? 'UNDE VI PROHIBITUS?' SIC +
NEMO UMQUAM INTERDIXIT; NOVUM EST, NON DICO INUSITATUM, VERUM +
OMNIO INAUDITUM. 'UNDE DEIECTUS?' QUID PROFICIES, CUM ILLI HOC +
RESPONDEBUNT TIBI QUOD TU NUNC MIHI, ARMATIS SE TIBI OBSTITISSE NE IN +
AEDIS ACCEDERES; DEICI PORRO NULLO MODO POTUISSE QUI NON ACCESSERIT?
<S 37>
'DEICIOR EGO,' INQUIS, 'SI QUIS MEORUM DEICITUR OMNINO.' IAM +
BENE AGIS; A VERBIS ENIM RECEDIS ET AEQUITATE UTERIS. NAM VERBA +
QUIDEM IPSA SI SEQUI VOLUMUS, QUO MODO TU DEICERIS, CUM SERVUS TUUS +
DEICITUR? VERUM ITA EST UTI DICIS; TE DEIECTUM DEBEO INTELLEGERE, +
ETIAM SI TACTUS NON FUERIS. NONNE? AGE NUNC, SI NE TUORUM QUIDEM +
QUISQUAM LOCO MOTUS ERIT ATQUE OMNES IN AEDIBUS ADSERVATI AC +
RETENTI, TU SOLUS PROHIBITUS ET A TUIS AEDIBUS VI ATQUE ARMIS +
PROTERRITUS, UTRUM HANC ACTIONEM HABEBIS QUA NOS USI SUMUS, AN +
ALIAM QUAMPIAM, AN OMNINO NULLAM? NULLAM ESSE ACTIONEM DICERE +
IN RE TAM INSIGNI TAM-QUE ATROCI NEQUE PRUDENTIAE NEQUE AUCTORITATIS +
TUAE EST; ALIA SI QUAE FORTE EST QUAE NOS FUGERIT, DIC QUAE SIT; +
CUPIO DISCERE.
<S 38>
HAEC SI EST QUA NOS USI SUMUS TE IUDICE VINCAMUS +
NECESSE EST. NON ENIM VEREOR NE HOC DICAS, IN EADEM CAUSA EODEM +
INTERDICTO TE OPORTERE RESTITUI, $CAECINAM NON OPORTERE. ETENIM +
CUI NON PERSPICUUM EST AD INCERTUM REVOCARI BONA, FORTUNAS, +
POSSESSIONES OMNIUM, SI ULLA EX PARTE SENTENTIA HUIUS INTERDICTI +
DEMINUTA AUT INFIRMATA SIT, SI AUCTORITATE VIRORUM TALIUM VIS +
ARMATORUM HOMINUM IUDICIO APPROBATA VIDEATUR, IN QUO IUDICIO +
NON DE ARMIS DUBITATUM SED DE VERBIS QUAESITUM ESSE DICATUR? +
IS-NE APUD VOS OBTINEBIT CAUSAM SUAM QUI SE ITA DEFENDERIT: +
'REIECI EGO TE ARMATIS HOMINIBUS, NON DEIECI,' UT TANTUM +
FACINUS NON IN AEQUITATE DEFENSIONIS, SED IN UNA LITTERA +
LATUISSE VIDEATUR?
<S 39>
HUIUSCE REI VOS STATUETIS NULLAM ESSE +
ACTIONEM, NULLUM EXPERIENDI IUS CONSTITUTUM, QUI OBSTITERIT +
ARMATIS HOMINIBUS, QUI MULTITUDINE COACTA NON INTROITU, SED +
OMNINO ADITU QUEMPIAM PROHIBUERIT? QUID ERGO? +
HOC QUAM HABET VIM, UT DISTARE ALIQUID AUT EX ALIQUA +
PARTE DIFFERRE VIDEATUR, UTRUM, PEDEM CUM INTULERO ATQUE IN +
POSSESSIONE VESTIGIUM FECERO, TUM EXPELLAR AC DEICIAR, AN +
EADEM VI ET ISDEM ARMIS MIHI ANTE OCCURRATUR, NE NON MODO +
INTRARE VERUM ASPICERE AUT ASPIRARE POSSIM? QUID HOC AB +
ILLO DIFFERT, UT ILLE COGATUR RESTITUERE QUI INGRESSUM EXPULERIT, +
ILLE QUI INGREDIENTEM REPPULERIT NON COGATUR?
<S 40>
VIDETE, PER DEOS IMMORTALIS! QUOD IUS NOBIS, QUAM CONDICIONEM VOBISMET +
IPSIS, QUAM DENIQUE CIVITATI LEGEM CONSTITUERE VELITIS. +
HUIUSCE GENERIS UNA EST ACTIO PER HOC INTERDICTUM QUO NOS USI SUMUS +
CONSTITUTA; EA SI NIHIL VALET AUT SI AD HANC REM NON PERTINET, +
QUID NEGLEGENTIUS AUT QUID STULTIUS MAIORIBUS NOSTRIS DICI +
POTEST, QUI AUT TANTAE REI PRAETERMISERINT ACTIONEM +
AUT EAM CONSTITUERINT QUAE NEQUAQUAM SATIS VERBIS CAUSAM ET +
RATIONEM IURIS AMPLECTERETUR? HOC EST PERICULOSUM, DISSOLVI +
HOC INTERDICTUM, EST CAPTIOSUM OMNIBUS REM ULLAM CONSTITUI +
EIUS MODI QUAE, CUM ARMIS GESTA SIT, RESCINDI IURE NON POSSIT; +
VERUM TAMEN ILLUD EST TURPISSIMUM, TANTAE STULTITIAE +
PRUDENTISSIMOS HOMINES CONDEMNARI, UT VOS IUDICETIS HUIUS REI +
IUS ATQUE ACTIONEM IN MENTEM MAIORIBUS NOSTRIS NON VENISSE.
<S 41>
'QUERAMUR,' INQUIT, 'LICET; TAMEN HOC INTERDICTO $AEBUTIUS +
NON TENETUR.' QUID ITA? 'QUOD VIS $CAECINAE FACTA NON EST.' +
DICI IN HAC CAUSA POTEST, UBI ARMA FUERINT, UBI COACTA +
HOMINUM MULTITUDO, UBI INSTRUCTI ET CERTIS LOCIS CUM FERRO +
HOMINES CONLOCATI, UBI MINAE, PERICULA TERRORES-QUE MORTIS, +
IBI VIM NON FUISSE? 'NEMO,' INQUIT, 'OCCISUS EST NEQUE +
SAUCIUS FACTUS.' QUID AIS? CUM DE POSSESSIONIS CONTROVERSIA +
ET DE PRIVATORUM HOMINUM CONTENTIONE IURIS LOQUAMUR, TU +
VIM NEGABIS FACTAM, SI CAEDES ET OCCISIO FACTA NON ERIT? +
AT EXERCITUS MAXIMOS SAEPE PULSOS ET FUGATOS ESSE DICO +
TERRORE IPSO IMPETU-QUE HOSTIUM SINE CUIUSQUAM NON MODO +
MORTE VERUM ETIAM VOLNERE.
<S 42>
ETENIM, RECUPERATORES, NON EA SOLA VIS EST QUAE AD CORPUS +
NOSTRUM VITAM-QUE PERVENIT, SED ETIAM MULTO MAIOR EA QUAE +
PERICULO MORTIS INIECTO FORMIDINE ANIMUM PERTERRITUM LOCO SAEPE +
ET CERTO DE STATU DEMOVET. ITAQUE SAUCII SAEPE HOMINES CUM CORPORE +
DEBILITANTUR, ANIMO TAMEN NON CEDUNT NEQUE EUM RELINQUUNT +
LOCUM QUEM STATUERUNT DEFENDERE; AT ALII PELLUNTUR INTEGRI; +
UT NON DUBIUM SIT QUIN MAIOR ADHIBITA VIS EI SIT CUIUS ANIMUS +
SIT PERTERRITUS QUAM ILLI CUIUS CORPUS VOLNERATUM SIT.
<S 43>
QUOD SI VI PULSOS DICIMUS EXERCITUS ESSE EOS QUI METU AC TENUI SAEPE +
SUSPICIONE PERICULI FUGERUNT, ET SI NON SOLUM IMPULSU SCUTORUM +
NEQUE CONFLICTU CORPORUM NEQUE ICTU COMMINUS NEQUE CONIECTIONE +
TELORUM, SED SAEPE CLAMORE IPSO MILITUM AUT INSTRUCTIONE +
ASPECTU-QUE SIGNORUM MAGNAS COPIAS PULSAS ESSE VIDIMUS ET AUDIVIMUS, +
QUAE VIS IN BELLO APPELLATUR, EA IN OTIO NON APPELLABITUR? ET, +
QUOD VEHEMENS IN RE MILITARI PURATUR, ID LEVE IN IURE CIVILI +
IUDICABITUR? ET, QUOD EXERCITUS ARMATOS MOVET, ID ADVOCATIONEM +
TOGATORUM NON VIDEBITUR MOVISSE? ET VOLNUS CORPORIS MAGIS ISTAM +
VIM QUAM TERROR ANIMI DECLARABIT? ET SAUCIATIO QUAERETUR, CUM +
FUGAM FACTAM ESSE CONSTABIT?
<S 44>
TUUS ENIM TESTIS HOC DIXIT, METU +
PERTERRITIS NOSTRIS ADVOCATIS LOCUM SE QUA EFFUGERENT DEMONSTRASSE. +
QUI NON MODO UT FUGERENT SED ETIAM IPSIUS FUGAE TUTAM VIAM +
QUAESIVERUNT, HIS VIS ADHIBITA NON VIDEBITUR? QUID IGITUR +
FUGIEBANT? PROPTER METUM. QUID METUEBANT? VIM VIDELICET. +
POTESTIS IGITUR PRINCIPIA NEGARE, CUM EXTREMA CONCEDITIS? +
FUGISSE PERTERRITOS CONFITEMINI; CAUSAM FUGAE DICITIS +
EANDEM QUAM OMNES INTELLEGIMUS, ARMA, MULTITUDINEM HOMINUM, +
INCURSIONEM ATQUE IMPETUM ARMATORUM; HAEC UBI CONCEDUNTUR +
ESSE FACTA, IBI VIS FACTA NEGABITUR?
<S 45>
AT VERO HOC QUIDEM IAM VETUS EST ET MAIORUM EXEMPLO MULTIS IN REBUS USITATUM, +
CUM AD VIM FACIENDAM VENIRETUR, SI QUOS ARMATOS QUAMVIS PROCUL CONSPEXISSENT, +
UT STATIM TESTIFICATI DISCEDERENT, CUM OPTIME SPONSIONEM FACERE POSSENT, +
NI ADVERSUS EDICTUM PRAETORIS VIS FACTA ESSET. ITA-NE VERO? +
SCIRE ESSE ARMATOS SATIS EST UT VIM FACTAM PROBES; IN MANUS +
EORUM INCIDERE NON EST SATIS? ASPECTUS ARMATORUM AD VIM +
PROBANDAM VALEBIT; INCURSUS ET IMPETUS NON VALEBIT? QUI +
ABIERIT, FACILIUS SIBI VIM FACTAM PROBABIT QUAM QUI EFFUGERIT?
<S 46>
AT EGO HOC DICO, SI, UT PRIMUM IN CASTELLO $CAECINAE DIXIT +
$AEBUTIUS SE HOMINES COEGISSE ET ARMASSE NEQUE EUM, SI ILLO +
ACCESSISSET, ABITURUM, STATIM $CAECINA DISCESSISSET, DUBITARE +
VOS NON DEBUISSE QUIN $CAECINAE FACTA VIS ESSET; SI VERO SIMUL +
AC PROCUL CONSPEXIT ARMATOS RECESSISSET EO MINUS DUBITARETIS. +
OMNIS ENIM VIS EST QUAE PERICULO AUT DECEDERE NOS ALICUNDE +
COGIT AUT PROHIBET ACCEDERE. QUOD SI ALITER STATUETIS, VIDETE +
NE HOC VOS STATUATIS, QUI VIVUS DISCESSERIT, EI VIM NON ESSE +
FACTAM, NE HOC OMNIBUS IN POSSESSIONUM CONTROVERSIIS PRAESCRIBATIS, +
UT CONFLIGENDUM SIBI ET ARMIS DECERTANDUM PUTENT, NE, QUEM AD +
MODUM IN BELLO POENA IGNAVIS AB IMPERATORIBUS CONSTITUITUR, SIC +
IN IUDICIIS DETERIOR CAUSA SIT EORUM QUI FUGERINT QUAM QUI AD +
EXTREMUM USQUE CONTENDERINT.
<S 47>
CUM DE IURE ET LEGITIMIS HOMINUM +
CONTROVERSIIS LOQUIMUR ET IN HIS REBUS VIM NOMINAMUS, PERTENUIS +
VIS INTELLEGI DEBET. VIDI ARMATOS QUAMVIS PAUCOS; MAGNA +
VIS EST. DECESSI UNIUS HOMINIS TELO PROTERRITUS; DEIECTUS +
DETRUSUS-QUE SUM. HOC SI ITA STATUETIS, NON MODO NON ERIT CUR +
DEPUGNARE QUISQUAM POSTHAC POSSESSIONIS CAUSA VELIT, SED NE +
ILLUD QUIDEM CUR REPUGNARE. SIN AUTEM VIM SINE CAEDE, SINE +
VOLNERATIONE, SINE SANGUINE NULLAM INTELLEGETIS, STATUETIS +
HOMINES POSSESSIONIS CUPIDIORES QUAM VITAE ESSE OPORTERE.
<S 48>
AGE VERO, DE VI TE IPSUM HABEBO IUDICEM, $AEBUTI. +
RESPONDE, SI TIBI VIDETUR. IN FUNDUM $CAECINA UTRUM +
TANDEM NOLUIT, AN NON POTUIT ACCEDERE? CUM TE OBSTITISSE +
ET REPPULISSE DICIS, CERTE HUNC VOLUISSE CONCEDIS. POTES +
IGITUR DICERE NON EI VIM FUISSE IMPEDIMENTO CUI, CUM CUPERET +
EO-QUE CONSILIO VENISSET, PER HOMINES COACTOS LICITUM NON SIT +
ACCEDERE? SI ENIM ID QUOD MAXIME VOLUIT NULLO MODO +
POTUIT, VIS PROFECTO QUAEDAM OBSTITERIT NECESSE EST; AUT TU +
DIC QUAM OB REM, CUM VELLET ACCEDERE, NON ACCESSERIT.
<S 49>
IAM VIM FACTAM NEGARE NON POTES; DEIECTUS QUEM AD MODUM SIT, QUI +
NON ACCESSERIT, ID QUAERITUR. DEMOVERI ENIM ET DEPELLI DE +
LOCO NECESSE EST EUM QUI DEICIATUR. ID AUTEM ACCIDERE EI +
QUI POTEST QUI OMNINO IN EO LOCO UNDE SE DEIECTUM ESSE +
DICIT NUMQUAM FUIT? QUID? SI FUISSET ET EX EO LOCO METU +
PERMOTUS FUGISSET, CUM ARMATOS VIDISSET, DICERES-NE ESSE +
DEIECTUM? OPINOR. AIN TU? QUI TAM DILIGENTER ET TAM CALLIDE +
VERBIS CONTROVERSIAS NON AEQUITATE DIIUDICAS, ET IURA NON +
UTILITATE COMMUNI SED LITTERIS EXPRIMIS, POTERIS-NE DICERE +
DEIECTUM ESSE EUM QUI TACTUS NON ERIT? QUID? DETRUSUM +
DICES-NE? NAM EO VERBO ANTEA PRAETORES IN HOC INTERDICTO +
UTI SOLEBANT. QUID AIS? POTEST-NE DETRUDI QUISQUAM QUI +
NON ATTINGITUR? NONNE, SI VERBUM SEQUI VOLUMUS, HOC +
INTELLEGAMUS NECESSE EST, EUM DETRUDI CUI MANUS ADFERANTUR? +
NECESSE EST, INQUAM, SI AD VERBUM REM VOLUMUS ADIUNGERE, +
NEMINEM STATUI DETRUSUM QUI NON ADHIBITA VI MANU DEMOTUS +
ET ACTUS PRAECEPS INTELLEGATUR.
<S 50>
DEIECTUS VERO QUI POTEST +
ESSE QUISQUAM NISI IN INFERIOREM LOCUM DE SUPERIORE MOTUS? +
POTEST PULSUS, FUGATUS, EIECTUS DENIQUE; ILLUD VERO NULLO +
MODO POTEST, NON MODO QUI TACTUS NON SIT SED NE IN AEQUO +
QUIDEM ET PLANO LOCO. QUID ERGO? HOC INTERDICTUM PUTAMUS +
EORUM ESSE CAUSA COMPOSITUM QUI SE PRAECIPITATOS EX +
LOCIS SUPERIORIBUS DICERENT - EOS ENIM VERE POSSUMUS DICERE +
ESSE DEIECTOS - AN, CUM VOLUNTAS ET CONSILIUM ET SENTENTIA +
INTERDICTI INTELLEGATUR, IMPUDENTIAM SUMMAM AUT STULTITIAM +
SINGULAREM PUTABIMUS IN VERBORUM ERRORE VERSARI, REM ET +
CAUSAM ET UTILITATEM COMMUNEM NON RELINQUERE SOLUM SED +
ETIAM PRODERE?
<S 51>
AN HOC DUBIUM EST QUIN NEQUE VERBORUM TANTA COPIA SIT +
NON MODO IN NOSTRA LINGUA, QUAE DICITUR ESSE INOPS, SED NE +
IN ALIA QUIDEM ULLA, RES UT OMNES SUIS CERTIS AC PROPRIIS +
VOCABULIS NOMINENTUR, NEQUE VERO QUICQUAM OPUS SIT VERBIS, CUM +
EA RES CUIUS CAUSA VERBA QUAESITA SINT INTELLEGATUR? QUAE +
LEX, QUOD SENATUS CONSULTUM, QUOD MAGISTRATUS EDICTUM, +
QUOD FOEDUS AUT PACTIO, QUOD, UT AD PRIVATAS RES REDEAM, +
TESTAMENTUM, QUAE IUDICIA AUT STIPULATIONES AUT PACTI ET +
CONVENTI FORMULA NON INFIRMARI AC CONVELLI POTEST, SI AD VERBA +
REM DEFLECTERE VELIMUS, CONSILIUM AUTEM EORUM QUI SCRIPSERUNT +
ET RATIONEM ET AUCTORITATEM RELINQUAMUS?
<S 52>
SERMO HERCULE FAMILIARIS ET COTIDIANUS NON COHAEREBIT, SI VERBA INTER +
NOS AUCUPABIMUR; DENIQUE IMPERIUM DOMESTICUM NULLUM ERIT, SI SERVOLIS HOC +
NOSTRIS CONCESSERIMUS UT AD VERBA NOBIS OBOEDIANT, NON AD ID QUOD EX +
VERBIS INTELLEGI POSSIT OBTEMPERENT. EXEMPLIS NUNC UTI VIDELICET +
MIHI NECESSE EST HARUM RERUM OMNIUM; NON OCCURRIT UNI CUIQUE +
VESTRUM ALIUD ALII IN OMNI GENERE EXEMPLUM QUOD TESTIMONIO SIT NON +
EX VERBIS APTUM PENDERE IUS; SED VERBA SERVIRE HOMINUM CONSILIIS +
ET AUCTORITATIBUS.
<S 53>
ORNATE ET COPIOSE $L. $CRASSUS, HOMO LONGE +
ELOQUENTISSIMUS, PAULO ANTE QUAM NOS IN FORUM VENIMUS, IUDICIO +
CENTUMVIRALI HANC SENTENTIAM DEFENDIT ET FACILE, CUM CONTRA EUM +
PRUDENTISSIMUS HOMO, $Q. $MUCIUS, DICERET, PROBAVIT OMNIBUS, $M'. +
$CURIUM, QUI HERES INSTITUTUS ESSET ITA: 'MORTUO POSTUMO +
FILIO,' CUM FILIUS NON MODO NON MORTUUS SED NE NATUS QUIDEM +
ESSET, HEREDEM ESSE OPORTERE. QUID? VERBIS HOC SATIS ERAT CAUTUM? +
MINIME. QUAE RES IGITUR VALUIT? VOLUNTAS, QUAE SI TACITIS NOBIS +
INTELLEGI POSSET, VERBIS OMNINO NON UTEREMUR; QUIA NON POTEST, +
VERBA REPERTA SUNT, NON QUAE IMPEDIRENT SED QUAE INDICARENT +
VOLUNTATEM.
<S 54>
LEX USUM ET AUCTORITATEM FUNDI IUBET ESSE BIENNIUM; AT UTIMUR EODEM +
IURE IN AEDIBUS, QUAE IN LEGE NON APPELLANTUR. SI VIA SIT IMMUNITA, +
IUBET QUA VELIT AGERE IUMENTUM; POTEST HOC EX IPSIS VERBIS INTELLEGI, +
LICERE, SI VIA SIT IN $BRUTTIIS IMMUNITA, AGERE SI VELIT IUMENTUM +
PER $M. $SCAURI $TUSCULANUM. ACTIO EST IN AUCTOREM PRAESENTEM HIS +
VERBIS: 'QUANDOQUE TE IN IURE CONSPICIO.' HAC ACTIONE $APPIUS ILLE +
$CAECUS UTI NON POSSET, SI ITA IN IURE HOMINES VERBA CONSECTARENTUR +
UT REM CUIUS CAUSA VERBA SUNT NON CONSIDERARENT. TESTAMENTO SI +
RECITATUS HERES ESSET PUPILLUS $CORNELIUS IS-QUE IAM ANNOS VIGINTI +
HABERET, VOBIS INTERPRETIBUS AMITTERET HEREDITATEM.
<S 55>
VENIUNT IN MENTEM MIHI PERMULTA, VOBIS PLURA, CERTO SCIO. VERUM NE NIMIUM +
MULTA COMPLECTAMUR ATQUE AB EO QUOD PROPOSITUM EST LONGIUS ABERRET +
ORATIO, HOC IPSUM INTERDICTUM QUO DE AGITUR CONSIDEREMUS; INTELLEGETIS +
ENIM IN EO IPSO, SI IN VERBIS IUS CONSTITUAMUS, OMNEM UTILITATEM +
NOS HUIUS INTERDICTI, DUM VERSUTI ET CALLIDI VELIMUS ESSE, +
AMISSUROS. 'UNDE TU AUT FAMILIA AUT PROCURATOR TUUS.' SI ME +
VILICUS TUUS SOLUS DEIECISSET, NON FAMILIA DEIECISSET, UT OPINOR, +
SED ALIQUIS DE FAMILIA. RECTE IGITUR DICERES TE RESTITUISSE? +
QUIPPE; QUID ENIM FACILIUS EST QUAM PROBARE EIS QUI MODO $LATINE SCIANT, +
IN UNO SERVOLO FAMILIAE NOMEN NON VALERE? SI VERO NE HABEAS QUIDEM +
SERVUM PRAETER EUM QUI ME DEIECERIT, CLAMES VIDELICET: 'SI HABEO +
FAMILIAM, A FAMILIA MEA FATEOR TE ESSE DEIECTUM.' NEQUE ENIM DUBIUM +
EST QUIN, SI AD REM IUDICANDAM VERBO DUCIMUR, NON RE, FAMILIAM +
INTELLEGAMUS QUAE CONSTET EX SERVIS PLURIBUS; QUIN UNUS HOMO FAMILIA NON SIT;
<S 56>
VERBUM CERTE HOC NON MODO POSTULAT, SED ETIAM COGIT, AT VERO +
RATIO IURIS INTERDICTI-QUE VIS ET PRAETORUM VOLUNTAS ET HOMINUM +
PRUDENTIUM CONSILIUM ET AUCTORITAS RESPUIT HANC DEFENSIONEM ET PRO NIHILO +
PUTAT. QUID ERGO? ISTI HOMINES $LATINE NON LOQUUNTUR? IMMO VERO TANTUM +
LOQUUNTUR QUANTUM EST SATIS AD INTELLEGENDAM VOLUNTATEM, CUM SIBI HOC +
PROPOSUERINT UT, SIVE ME TU DEIECERIS SIVE TUORUM QUISPIAM SIVE +
SERVORUM SIVE AMICORUM, SERVOS NON NUMERO DISTINGUANT SED APPELLENT +
UNO FAMILIAE NOMINE;
<S 57>
DE LIBERIS AUTEM QUISQUIS EST, PROCURATORIS +
NOMINE APPELLETUR; NON QUO OMNES SINT AUT APPELLENTUR PROCURATORES +
QUI NEGOTI NOSTRI ALIQUID GERANT, SED IN HAC RE COGNITA SENTENTIA +
INTERDICTI VERBA SUBTILITER EXQUIRI OMNIA NOLUERUNT. NON ENIM ALIA +
CAUSA EST AEQUITATIS IN UNO SERVO ET IN PLURIBUS, NON ALIA RATIO IURIS +
IN HOC GENERE DUMTAXAT, UTRUM ME TUUS PROCURATOR DEIECERIT, IS +
QUI LEGITIME PROCURATOR DICITUR, OMNIUM RERUM EIUS QUI IN $ITALIA +
NON SIT ABSIT-VE REI PUBLICAE CAUSA QUASI QUIDAM PAENE DOMINUS, +
HOC EST ALIENI IURIS VICARIUS, AN TUUS COLONUS AUT VICINUS AUT +
CLIENS AUT LIBERTUS AUT QUIVIS QUI ILLAM VIM DEIECTIONEM-QUE TUO +
ROGATU AUT TUO NOMINE FECERIT.
<S 58>
QUA RE, SI AD EUM RESTITUENDUM QUI VI DEIECTUS +
EST EANDEM VIM HABET AEQUITATIS RATIO, EA INTELLECTA CERTE +
NIHIL AD REM PERTINET QUAE VERBORUM VIS SIT AC NOMINUM. TAM +
RESTITUES SI TUUS ME LIBERTUS DEIECERIT NULLI TUO PRAEPOSITUS +
NEGOTIO, QUAM SI PROCURATOR DEIECERIT; NON QUO OMNES SINT PROCURATORES QUI +
ALIQUID NOSTRI NEGOTI GERUNT, SED QUOD HOC IN HAC RE QUAERI NIHIL ATTINET. +
TAM RESTITUES SI UNUS SERVOLUS, QUAM SI FAMILIA FECERIT UNIVERSA; +
NON QUO IDEM SIT SERVOLUS UNUS QUOD FAMILIA, VERUM QUIA NON QUIBUS +
VERBIS QUIDQUE DICATUR QUAERITUR, SED QUAE RES AGATUR. ETIAM, UT +
LONGIUS A VERBO RECEDAMUS, AB AEQUITATE NE TANTULUM QUIDEM, SI +
TUUS SERVUS NULLUS FUERIT ET OMNES ALIENI AC MERCENNARII, TAMEN EI +
IPSI TUAE FAMILIAE GENERE ET NOMINE CONTINEBUNTUR.
<S 59>
PERGE PORRO HOC IDEM INTERDICTUM SEQUI. 'HOMINIBUS COACTIS.' +
NEMINEM COEGERIS, IPSI CONVENERINT SUA SPONTE; CERTE COGIT +
IS QUI CONGREGAT HOMINES ET CONVOCAT; COACTI SUNT EI QUI +
AB ALIQUO SUNT UNUM IN LOCUM CONGREGATI. SI NON MODO +
CONVOCATI NON SUNT, SED NE CONVENERUNT QUIDEM, SED EI +
MODO FUERUNT QUI ETIAM ANTEA NON VIS UT FIERET, VERUM +
COLENDI AUT PASCENDI CAUSA ESSE IN AGRO CONSUERANT, DEFENDES +
HOMINES COACTOS NON FUISSE, ET VERBO QUIDEM SUPERABIS ME +
IPSO IUDICE, RE AUTEM NE CONSISTES QUIDEM ULLO IUDICE. VIM +
ENIM MULTITUDINIS RESTITUI VOLUERUNT, NON SOLUM CONVOCATAE +
MULTITUDINIS; SED, QUIA PLERUMQUE UBI MULTITUDINE OPUS +
EST HOMINES COGI SOLENT, IDEO DE COACTIS COMPOSITUM +
INTERDICTUM EST; QUOD ETIAM SI VERBO DIFFERRE VIDEBITUR, RE +
TAMEN ERIT UNUM ET OMNIBUS IN CAUSIS IDEM VALEBIT, IN QUIBUS +
PERSPICITUR UNA ATQUE EADEM CAUSA AEQUITATIS. 'ARMATIS-VE.'
<S 60>
QUID DICEMUS? ARMATOS, SI $LATINE LOQUI VOLUMUS, QUOS +
APPELLARE VERE POSSUMUS? OPINOR EOS QUI SCUTIS TELIS-QUE +
PARATI ORNATI-QUE SUNT. QUID IGITUR? SI GLEBIS AUT SAXIS AUT +
FUSTIBUS ALIQUEM DE FUNDO PRAECIPITEM EGERIS IUSSUS-QUE SIS, +
QUEM HOMINIBUS ARMATIS DEIECERIS, RESTITUERE, RESTITUISSE TE +
DICES? VERBA SI VALENT, SI CAUSAE NON RATIONE SED VOCIBUS +
PONDERANTUR, ME AUCTORE DICITO. VINCES PROFECTO NON FUISSE +
ARMATOS EOS QUI SAXA IACERENT QUAE DE TERRA IPSI TOLLERENT, NON +
ESSE ARMA CAESPITES NEQUE GLEBAS; NON FUISSE ARMATOS EOS +
QUI PRAETEREUNTES RAMUM DEFRINGERENT ARBORIS; ARMA ESSE +
SUIS NOMINIBUS ALIA AD TEGENDUM, ALIA AD NOCENDUM; QUAE +
QUI NON HABUERINT, EOS INERMOS FUISSE VINCES.
<S 61>
VERUM SI QUOD ERIT ARMORUM IUDICIUM, TUM ISTA DICITO; IURIS IUDICIUM +
CUM ERIT ET AEQUITATIS, CAVE IN ISTA TAM FRIGIDA, TAM IEIUNA +
CALUMNIA DELITISCAS. NON ENIM REPERIES QUEMQUAM IUDICEM +
AUT RECUPERATOREM QUI, TAMQUAM SI ARMA MILITIS INSPICIENDA +
SINT, ITA PROBET ARMATUM; SED PERINDE VALEBIT QUASI ARMATISSIMI +
FUERINT, SI REPERIENTUR ITA PARATI FUISSE UT VIM VITAE AUT +
CORPORI POTUERINT ADFERRE.
<S 62>
ATQUE UT MAGIS INTELLEGAS QUAM VERBA NIHIL VALEANT, SI TU +
SOLUS AUT QUIVIS UNUS CUM SCUTO ET GLADIO IMPETUM IN ME +
FECISSET ATQUE EGO ITA DEIECTUS ESSEM, AUDERES-NE DICERE +
INTERDICTUM ESSE DE HOMINIBUS ARMATIS, HIC AUTEM HOMINEM +
ARMATUM UNUM FUISSE? NON, OPINOR, TAM IMPUDENS ESSES. +
ATQUI VIDE NE MULTO NUNC SIS IMPUDENTIOR. NAM TUM +
QUIDEM OMNIS MORTALIS IMPLORARE POSSES, QUOD HOMINES IN +
TUO NEGOTIO $LATINE OBLIVISCERENTUR, QUOD INERMI ARMATI +
IUDICARENTUR, QUOD, CUM INTERDICTUM ESSET DE PLURIBUS, +
COMMISSA RES ESSET AB UNO, UNUS HOMO PLURES ESSE HOMINES IUDICARETUR.
<S 63>
VERUM IN HIS CAUSIS NON VERBA VENIUNT IN +
IUDICIUM, SED EA RES CUIUS CAUSA VERBA HAEC IN INTERDICTUM +
CONIECTA SUNT. VIM QUAE AD CAPUT AC VITAM PERTINERET +
RESTITUI SINE ULLA EXCEPTIONE VOLUERUNT. EA FIT PLERUMQUE +
PER HOMINES COACTOS ARMATOS-QUE; SI ALIO CONSILIO, EODEM +
PERICULO FACTA SIT, EODEM IURE ESSE VOLUERUNT. NON ENIM +
MAIOR EST INIURIA SI TUA FAMILIA QUAM SI TUUS VILICUS, NON SI +
TUI SERVI QUAM SI ALIENI AC MERCENNARII, NON SI TUUS +
PROCURATOR QUAM SI VICINUS AUT LIBERTUS TUUS, NON SI COACTIS +
HOMINIBUS QUAM SI VOLUNTARIIS AUT ETIAM ADSIDUIS AC DOMESTICIS, +
NON SI ARMATIS QUAM SI INERMIBUS QUI VIM ARMATORUM HABERENT +
AD NOCENDUM, NON SI PLURIBUS QUAM SI UNO ARMATO. QUIBUS ENIM +
REBUS PLERUMQUE VIS FIT EIUS MODI, EAE RES APPELLANTUR IN +
INTERDICTO. SI PER ALIAS RES EADEM FACTA VIS EST, EA TAMETSI VERBIS +
INTERDICTI NON CONCLUDITUR, SENTENTIA TAMEN IURIS ATQUE +
AUCTORITATE RETINETUR.
<S 64>
VENIO NUNC AD ILLUD TUUM: 'NON DEIECI; NON ENIM SIVI +
ACCEDERE.' PUTO TE IPSUM, $PISO, PERSPICERE QUANTO ISTA SIT ANGUSTIOR +
INIQUIOR-QUE DEFENSIO QUAM SI ILLA UTERERE: 'NON FUERUNT +
ARMATI, CUM FUSTIBUS ET CUM SAXIS FUERUNT.' SI ME HERCULE MIHI, +
NON COPIOSO HOMINI AD DICENDUM, OPTIO DETUR, UTRUM MALIM DEFENDERE +
NON ESSE DEIECTUM EUM CUI VI ET ARMIS INGREDIENTI SIT OCCURSUM, AN +
ARMATOS NON FUISSE EOS QUI SINE SCUTIS SINE-QUE FERRO FUERINT, +
OMNINO AD PROBANDUM UTRAMQUE REM VIDEAM INFIRMAM NUGATORIAM-QUE +
ESSE, AD DICENDUM AUTEM IN ALTERA VIDEAR MIHI ALIQUID REPERIRE +
POSSE, NON FUISSE ARMATOS EOS QUI NEQUE FERRI QUICQUAM +
NEQUE SCUTUM ULLUM HABUERINT; HIC VERO HAEREAM, SI MIHI +
DEFENDENDUM SIT EUM QUI PULSUS FUGATUS-QUE SIT NON ESSE DEIECTUM.
<S 65>
ATQUE ILLUD IN TOTA DEFENSIONE TUA MIHI MAXIME MIRUM +
VIDEBATUR, TE DICERE IURIS CONSULTORUM AUCTORITATI OBTEMPERARI +
NON OPORTERE. QUOD EGO TAMETSI NON NUNC PRIMUM NEQUE IN HAC +
CAUSA SOLUM AUDIO, TAMEN ADMODUM MIRABAR ABS TE QUAM OB REM +
DICERETUR. NAM CETERI TUM AD ISTAM ORATIONEM DECURRUNT CUM SE IN +
CAUSA PUTANT HABERE AEQUUM ET BONUM QUOD DEFENDANT; SI CONTRA VERBIS +
ET LITTERIS ET, UT DICI SOLET, SUMMO IURE CONTENDITUR, SOLENT +
EIUS MODI INIQUITATI AEQUI ET BONI NOMEN DIGNITATEM-QUE OPPONERE. +
TUM ILLUD QUOD DICITUR, 'SIVE NIVE,' INRIDENT, TUM AUCUPIA VERBORUM +
ET LITTERARUM TENDICULAS IN INVIDIAM VOCANT, TUM VOCIFERANTUR EX +
AEQUO ET BONO, NON EX CALLIDO VERSUTO-QUE IURE REM IUDICARI OPORTERE; +
SCRIPTUM SEQUI CALUMNIATORIS ESSE BONI-QUE IUDICIS VOLUNTATEM +
SCRIPTORIS AUCTORITATEM-QUE DEFENDERE.
<S 66>
IN ISTA VERO CAUSA CUM TU SIS IS QUI TE VERBO LITTERA-QUE DEFENDAS, CUM +
TUAE SINT HAE PARTES: 'UNDE DEIECTUS ES? AN INDE QUO PROHIBITUS ES ACCEDERE? +
REIECTUS ES, NON DEIECTUS,' CUM TUA SIT HAEC ORATIO: 'FATEOR ME HOMINES +
COEGISSE, FATEOR ARMASSE, FATEOR TIBI MORTEM ESSE MINITATUM, +
FATEOR HOC INTERDICTO PRAETORIS VINDICARI, SI VOLUNTAS ET +
AEQUITAS VALEAT; SED EGO INVENIO IN INTERDICTO VERBUM UNUM UBI +
DELITISCAM: NON DEIECI TE EX EO LOCO QUEM IN LOCUM PROHIBUI NE +
VENIRES' - IN ISTA DEFENSIONE ACCUSAS EOS QUI CONSULUNTUR, QUOD AEQUITATIS +
CENSEANT RATIONEM, NON VERBI HABERI OPORTERE?
<S 67>
ET HOC LOCO $SCAEVOLAM DIXISTI CAUSAM APUD CENTUMVIROS NON TENUISSE; +
QUEM EGO ANTEA COMMEMORAVI, CUM IDEM FACERET QUOD TU NUNC - TAMETSI +
ILLE IN ALIQUA CAUSA FACIEBAT, TU IN NULLA FACIS - TAMEN PROBASSE NEMINI +
QUOD DEFENDEBAT, QUIA VERBIS OPPUGNARE AEQUITATEM VIDEBATUR. +
CUM ID MIROR, TE HOC IN HAC RE ALIENO TEMPORE ET CONTRA QUAM ISTA +
CAUSA POSTULASSET DEFENDISSE, TUM ILLUD VOLGO IN IUDICIIS ET +
NON NUMQUAM AB INGENIOSIS HOMINIBUS DEFENDI MIHI MIRUM VIDERI +
SOLET, NEC IURIS CONSULTIS CONCEDI NEC IUS CIVILE IN CAUSIS +
SEMPER VALERE OPORTERE.
<S 68>
NAM HOC QUI DISPUTANT, SI ID DICUNT NON +
RECTE ALIQUID STATUERE EOS QUI CONSULANTUR, NON HOC DEBENT DICERE +
IURIS CONSULTIS, SED HOMINIBUS STULTIS OBTEMPERARI NON OPORTERE; +
SIN ILLOS RECTE RESPONDERE CONCEDUNT ET ALITER IUDICARI DICUNT +
OPORTERE, MALE IUDICARI OPORTERE DICUNT; NEQUE ENIM FIERI POTEST +
UT ALIUD IUDICARI DE IURE, ALIUD RESPONDERI OPORTEAT, NEC UT +
QUISQUAM IURIS NUMERETUR PERITUS QUI ID STATUAT ESSE IUS QUOD +
NON OPORTEAT IUDICARI.
<S 69>
'AT EST ALIQUANDO CONTRA IUDICATUM.' +
PRIMUM UTRUM RECTE, AN PERPERAM? SI RECTE, ID FUIT IUS QUOD IUDICATUM +
EST; SIN ALITER, NON DUBIUM EST UTRUM IUDICES AN IURIS CONSULTI +
VITUPERANDI SINT. DEINDE, SI DE IURE VARIO QUIPPIAM IUDICATUM EST, +
NON POTIUS CONTRA IURIS CONSULTOS STATUUNT, SI ALITER PRONUNTIATUM +
EST AC $MUCIO PLACUIT, QUAM EX EORUM AUCTORITATE, SI, UT $MANILIUS +
STATUEBAT, SIC EST IUDICATUM. ETENIM IPSE $CRASSUS NON ITA CAUSAM +
APUD CENTUMVIROS EGIT UT CONTRA IURIS CONSULTOS DICERET, SED UT +
HOC DOCERET, ILLUD QUOD $SCAEVOLA DEFENDEBAT, NON ESSE IURIS, ET +
IN EAM REM NON SOLUM RATIONES ADFERRET, SED ETIAM $Q. $MUCIO, SOCERO +
SUO, MULTIS-QUE PERITISSIMIS HOMINIBUS AUCTORIBUS UTERETUR.
<S 70>
NAM QUI IUS CIVILE CONTEMNENDUM PUTAT, IS VINCULA REVELLIT +
NON MODO IUDICIORUM SED ETIAM UTILITATIS VITAE-QUE COMMUNIS; +
QUI AUTEM INTERPRETES IURIS VITUPERAT, SI IMPERITOS IURIS +
ESSE DICIT, DE HOMINIBUS, NON DE IURE CIVILI DETRAHIT; SIN +
PERITIS NON PUTAT ESSE OBTEMPERANDUM, NON HOMINES LAEDIT, SED +
LEGES AC IURA LABEFACTAT; QUOD VOBIS VENIRE IN MENTEM PROFECTO +
NECESSE EST, NIHIL ESSE IN CIVITATE TAM DILIGENTER QUAM IUS CIVILE +
RETINENDUM. ETENIM HOC SUBLATO NIHIL EST QUA RE EXPLORATUM CUIQUAM +
POSSIT ESSE QUID SUUM AUT QUID ALIENUM SIT, NIHIL EST QUOD +
AEQUABILE INTER OMNIS ATQUE UNUM OMNIBUS ESSE POSSIT.
<S 71>
ITAQUE IN CETERIS CONTROVERSIIS ATQUE IUDICIIS CUM QUAERITUR ALIQUID +
FACTUM NEC-NE SIT, VERUM AN FALSUM PROFERATUR, ET FICTUS TESTIS +
SUBORNARI SOLET ET INTERPONI FALSAE TABULAE, NON NUMQUAM +
HONESTO AC PROBABILI NOMINE BONO VIRO IUDICI ERROR OBICI, IMPROBO +
FACULTAS DARI UT, CUM SCIENS PERPERAM IUDICARIT, TESTEM TAMEN AUT +
TABULAS SECUTUS ESSE VIDEATUR; IN IURE NIHIL EST EIUS MODI, +
RECUPERATORES, NON TABULAE FALSAE, NON TESTIS IMPROBUS, DENIQUE +
NIMIA ISTA QUAE DOMINATUR IN CIVITATE POTENTIA IN HOC SOLO GENERE +
QUIESCIT; QUID AGAT, QUO MODO ADGREDIATUR IUDICEM, QUA DENIQUE +
DIGITUM PROFERAT, NON HABET.
<S 72>
ILLUD ENIM POTEST DICI IUDICI AB ALIQUO NON TAM VERECUNDO QUAM GRATIOSO: +
IUDICIA HOC FACTUM ESSE AUT NUMQUAM ESSE FACTUM; CREDE HUIC TESTI, HAS +
COMPROBA TABULAS'; HOC NON POTEST: 'STATUE CUI FILIUS AGNATUS SIT, +
EIUS TESTAMENTUM NON ESSE RUPTUM; IUDICA QUOD MULIER SINE TUTORE +
AUCTORE PROMISERIT, DEBERI.' NON EST ADITUS AD HUIUSCE MODI RES NEQUE +
POTENTIAE CUIUSQUAM NEQUE GRATIAE; DENIQUE, QUO MAIUS HOC SANCTIUS-QUE +
VIDEATUR, NE PRETIO QUIDEM CORRUMPI IUDEX IN EIUS MODI CAUSA POTEST.
<S 73>
ISTE VESTER TESTIS QUI AUSUS EST DICERE FECISSE VIDERI EUM DE QUO NE +
CUIUS REI ARGUERETUR QUIDEM SCIRE POTUIT, IS IPSE NUMQUAM AUDERET +
IUDICARE DEBERI VIRO DOTEM QUAM MULIER NULLO AUCTORE DIXISSET. +
O REM PRAECLARAM VOBIS-QUE OB HOC RETINENDAM, RECUPERATORES! +
QUOD ENIM EST IUS CIVILE? QUOD NEQUE INFLECTI GRATIA NEQUE PERFRINGI +
POTENTIA NEQUE ADULTERARI PECUNIA POSSIT; QUOD SI NON MODO OPPRESSUM +
SED ETIAM DESERTUM AUT NEGLEGENTIUS ADSERVATUM ERIT, NIHIL EST +
QUOD QUISQUAM SESE HABERE CERTUM AUT A PATRE ACCEPTURUM AUT +
RELICTURUM LIBERIS ARBITRETUR.
<S 74>
QUID ENIM REFERT AEDIS AUT FUNDUM +
RELICTUM A PATRE AUT ALIQUA RATIONE HABERE BENE PARTUM, SI +
INCERTUM EST, QUAE NUNC TUA IURE MANCIPI SINT, EA POSSIS-NE +
RETINERE, SI PARUM EST COMMUNITUM IUS CIVILE AC PUBLICA LEGE +
CONTRA ALICUIUS GRATIAM TENERI NON POTEST? QUID, INQUAM, PRODEST +
FUNDUM HABERE, SI, QUAE DILIGENTISSIME DESCRIPTA A MAIORIBUS IURA +
FINIUM, POSSESSIONUM, AQUARUM ITINERUM-QUE SUNT, HAEC PERTURBARI +
ALIQUA RATIONE COMMUTARI-QUE POSSUNT? MIHI CREDITE, MAIOR HEREDITAS +
UNI CUIQUE NOSTRUM VENIT IN ISDEM BONIS A IURE ET A LEGIBUS QUAM +
AB EIS A QUIBUS ILLA IPSA NOBIS RELICTA SUNT. NAM UT PERVENIAT AD +
ME FUNDUS TESTAMENTO ALICUIUS FIERI POTEST; UT RETINEAM QUOD MEUM +
FACTUM SIT SINE IURE CIVILI FIERI NON POTEST. FUNDUS A PATRE RELINQUI +
POTEST, AT USUCAPIO FUNDI, HOC EST FINIS SOLLICITUDINIS AC PERICULI +
LITIUM, NON A PATRE RELINQUITUR, SED A LEGIBUS; AQUAE DUCTUS, HAUSTUS, ITER, +
ACTUS A PATRE, SED RATA AUCTORITAS HARUM RERUM OMNIUM AB IURE CIVILI SUMITUR.
<S 75>
QUAPROPTER NON MINUS DILIGENTER EA QUAE A MAIORIBUS ACCEPISTIS, +
PUBLICA PATRIMONIA IURIS QUAM PRIVATAE REI VESTRAE RETINERE DEBETIS, +
NON SOLUM QUOD HAEC IURE CIVILI SAEPTA SUNT VERUM ETIAM QUOD PATRIMONIUM +
UNIUS INCOMMODO DIMITTETUR, IUS AMITTI NON POTEST SINE MAGNO INCOMMODO +
CIVITATIS. IN HAC IPSA CAUSA, RECUPERATORES, SI HOC NOS NON OBTINEMUS, +
VI ARMATIS HOMINIBUS DEIECTUM ESSE EUM QUEM VI ARMATIS HOMINIBUS +
PULSUM FUGATUM-QUE ESSE CONSTAT, $CAECINA REM NON AMITTET, QUAM +
IPSAM ANIMO FORTI, SI TEMPUS ITA FERRET, AMITTERET, IN POSSESSIONEM +
IN PRAESENTIA NON RESTITUETUR, NIHIL AMPLIUS;
<S 76>
POPULI $ROMANI CAUSA, CIVITATIS IUS, BONA, FORTUNAE POSSESSIONES-QUE OMNIUM +
IN DUBIUM INCERTUM-QUE REVOCANTUR. VESTRA AUCTORITATE HOC CONSTITUETUR, HOC +
PRAESCRIBETUR: QUICUM TU POSTHAC DE POSSESSIONE CONTENDES, EUM +
SI INGRESSUM MODO IN PRAEDIUM DEIECERIS, RESTITUAS OPORTEBIT; SIN AUTEM +
INGREDIENTI CUM ARMATA MULTITUDINE OBVIUS FUERIS ET ITA VENIENTEM +
REPPULERIS, FUGARIS, AVERTERIS, NON RESTITUES. IURIS SI HAEC VOX EST, +
ESSE VIM NON IN CAEDE SOLUM SED ETIAM IN ANIMO, LIBIDINIS, NISI CRUOR +
APPAREAT, VIM NON ESSE FACTAM; IURIS, DEIECTUM ESSE QUI PROHIBITUS SIT, +
LIBIDINIS, NISI EX EO LOCO UBI VESTIGIUM IMPRESSERIT DEICI NEMINEM POSSE;
<S 77>
IURIS, REM ET SENTENTIAM ET AEQUITATEM PLURIMUM VALERE OPORTERE, +
LIBIDINIS, VERBO AC LITTERA IUS OMNE INTORQUERI: VOS STATUITE, +
RECUPERATORES, UTRAE VOCES VOBIS HONESTIORES ET UTILIORES ESSE +
VIDEANTUR. HOC LOCO PERCOMMODE ACCIDIT QUOD NON ADEST IS QUI +
PAULO ANTE ADFUIT ET ADESSE NOBIS FREQUENTER IN HAC CAUSA SOLET, +
VIR ORNATISSIMUS, $C. $AQUILIUS; NAM IPSO PRAESENTE DE VIRTUTE EIUS +
ET PRUDENTIA TIMIDIUS DICEREM, QUOD ET IPSE PUDORE QUODAM ADFICERETUR +
EX SUA LAUDE ET ME SIMILIS RATIO PUDORIS A PRAESENTIS LAUDE TARDARET; +
CUIUS AUCTORITATI DICTUM EST AB ILLA CAUSA CONCEDI NIMIUM NON +
OPORTERE. NON VEREOR DE TALI VIRO NE PLUS DICAM QUAM VOS AUT +
SENTIATIS AUT APUD VOS COMMEMORARI VELITIS.
<S 78>
QUAPROPTER HOC DICAM, NUMQUAM EIUS AUCTORITATEM NIMIUM VALERE CUIUS +
PRUDENTIAM POPULUS $ROMANUS IN CAVENDO, NON IN DECIPIENDO PERSPEXERIT, +
QUI IURIS CIVILIS RATIONEM NUMQUAM AB AEQUITATE SEIUNXERIT, QUI TOT +
ANNOS INGENIUM, LABOREM, FIDEM SUAM POPULO $ROMANO PROMPTAM +
EXPOSITAM-QUE PRAEBUERIT; QUI ITA IUSTUS EST ET BONUS VIR UT NATURA, +
NON DISCIPLINA, CONSULTUS ESSE VIDEATUR, ITA PERITUS AC PRUDENS UT +
EX IURE CIVILI NON SCIENTIA SOLUM QUAEDAM VERUM ETIAM BONITAS NATA +
VIDEATUR, CUIUS TANTUM EST INGENIUM, ITA PROBATA FIDES UT QUICQUID +
INDE HAURIAS PURUM TE LIQUIDUM-QUE HAURIRE SENTIAS.
<S 79>
QUA RE PERMAGNAM INITIS A NOBIS GRATIAM, CUM EUM AUCTOREM DEFENSIONIS NOSTRAE +
ESSE DICITIS. ILLUD AUTEM MIROR, QUEM VOS ALIQUID CONTRA ME SENTIRE DICATIS, +
CUR EUM AUCTOREM VOS PRO ME APPELLETIS, NOSTRUM NOMINETIS. VERUM TAMEN QUID +
AIT VESTER ISTE AUCTOR? 'QUIBUS QUIDQUE VERBIS ACTUM PRONUNTIATUM-QUE SIT.' +
CONVENI EGO EX ISTO GENERE CONSULTORUM NON NEMINEM, UT OPINOR, ISTUM +
IPSUM QUO VOS AUCTORE REM ISTAM AGERE ET DEFENSIONEM CAUSAE CONSTITUERE +
VOS DICITIS. QUI CUM ISTAM DISPUTATIONEM MECUM INGRESSUS ESSET, NON +
POSSE PROBARI QUEMQUAM ESSE DEIECTUM NISI EX EO LOCO IN QUO FUISSET, +
REM ET SENTENTIAM INTERDICTI MECUM FACERE FATEBATUR, VERBO ME +
EXCLUDI DICEBAT, A VERBO AUTEM POSSE RECEDI NON ARBITRABATUR.
<S 80>
CUM EXEMPLIS UTERER MULTIS EX OMNI MEMORIA ANTIQUITATIS A VERBO ET AB +
SCRIPTO PLURIMIS SAEPE IN REBUS IUS ET AEQUI BONI-QUE RATIONEM ESSE +
SEIUNCTAM, SEMPER-QUE ID VALUISSE PLURIMUM QUOD IN SE AUCTORITATIS +
HABUISSET AEQUITATIS-QUE PLURIMUM, CONSOLATUS EST ME ET OSTENDIT IN +
HAC IPSA CAUSA NIHIL ESSE QUOD LABORAREM; NAM VERBA IPSA SPONSIONIS +
FACERE MECUM, SI VELLEM DILIGENTER ATTENDERE. 'QUONAM,' INQUAM, 'MODO?' +
'QUIA CERTE,' INQUIT, 'DEIECTUS EST $CAECINA VI HOMINIBUS ARMATIS +
ALIQUO EX LOCO; SI NON EX EO LOCO QUEM IN LOCUM VENIRE VOLUIT, AT +
EX EO CERTE UNDE FUGIT.' 'QUID TUM?' 'PRAETOR,' INQUIT, 'INTERDIXIT UT, +
UNDE DEIECTUS ESSET, EO RESTITUERETUR, HOC EST, QUICUMQUE IS LOCUS +
ESSET UNDE DEIECTUS ESSET. $AEBUTIUS AUTEM QUI FATETUR ALIQUO EX LOCO +
DEIECTUM ESSE $CAECINAM, IS QUONIAM SE RESTITUISSE DIXIT, NECESSE EST +
MALE FECERIT SPONSIONEM.'
<S 81>
QUID EST, $PISO? PLACET TIBI NOS PUGNARE VERBIS? PLACET +
CAUSAM IURIS ET AEQUITATIS ET NON NOSTRAE POSSESSIONIS, SED OMNINO +
POSSESSIONUM OMNIUM CONSTITUERE IN VERBO? EGO QUID MIHI VIDERETUR, QUID A +
MAIORIBUS FACTITATUM, QUID HORUM AUCTORITATE QUIBUS IUDICANDUM EST +
DIGNUM ESSET, OSTENDI; ID VERUM, ID AEQUUM, ID UTILE OMNIBUS ESSE +
SPECTARI, QUO CONSILIO ET QUA SENTENTIA, NON QUIBUS QUIDQUE VERBIS +
ESSET ACTUM. TU ME AD VERBUM VOCAS; NON ANTE VENIAM QUAM RECUSARO. NEGO +
OPORTERE, NEGO OBTINERI POSSE, NEGO ULLAM REM ESSE QUAE AUT COMPREHENDI +
SATIS AUT CAVERI AUT EXCIPI POSSIT, SI AUT PRAETERITO ALIQUO VERBO AUT +
AMBIGUE POSITO RE ET SENTENTIA COGNITA NON ID QUOD INTELLEGITUR, SED +
ID QUOD DICITUR VALEBIT.
<S 82>
QUONIAM SATIS RECUSAVI, VENIO IAM QUO VOCAS. QUAERO +
ABS TE SIM-NE DEIECTUS, NON DE $FULCINIANO FUNDO; NEQUE +
ENIM PRAETOR, 'SI EX EO FUNDO ESSEM DEIECTUS,' ITA ME +
RESTITUI IUSSIT, SED 'EO UNDE DEIECTUS ESSEM.' SUM EX +
PROXIMO VICINI FUNDO DEIECTUS, QUA ADIBAM AD ISTUM +
FUNDUM, SUM DE VIA, SUM CERTE ALICUNDE, SIVE DE PRIVATO +
SIVE DE PUBLICO; EO RESTITUI SUM IUSSUS. RESTITUISSE TE +
DIXTI; NEGO ME EX DECRETO PRAETORIS RESTITUTUM ESSE. QUID AD +
HAEC DICIMUS? AUT TUO, QUEM AD MODUM DICITUR, GLADIO AUT +
NOSTRO DEFENSIO TUA CONFICIATUR NECESSE EST.
<S 83>
SI AD INTERDICTI SENTENTIAM CONFUGIS ET, DE QUO FUNDO ACTUM SIT +
TUM CUM $AEBUTIUS RESTITUERE IUBEBATUR, ID QUAERENDUM ESSE DICIS +
NEQUE AEQUITATEM REI VERBI LAQUEO CAPI PUTAS OPORTERE, IN +
MEIS CASTRIS PRAESIDIIS-QUE VERSARIS; MEA, MEA EST ISTA +
DEFENSIO, EGO HOC VOCIFEROR, EGO OMNIS HOMINES DEOS-QUE +
TESTOR, CUM MAIORES VIM ARMATAM NULLA IURIS DEFENSIONE +
TEXERINT, NON VESTIGIUM EIUS QUI DEIECTUS SIT, SED FACTUM ILLIUS +
QUI DEIECERIT, IN IUDICIUM VENIRE; DEIECTUM ESSE QUI FUGATUS +
SIT, VIM ESE FACTAM CUI PERICULUM MORTIS SIT INIECTUM.
<S 84>
SIN HUNC LOCUM FUGIS ET REFORMIDAS ET ME EX HOC, UT ITA +
DICAM, CAMPO AEQUITATIS AD ISTAS VERBORUM ANGUSTIAS ET AD +
OMNIS LITTERARUM ANGULOS REVOCAS, IN EIS IPSIS INTERCLUDERE +
INSIDIIS QUAS MIHI CONARIS OPPONERE. 'NON DEIECI, SED +
REIECI.' PERACUTUM HOC TIBI VIDETUR, HIC EST MUCRO +
DEFENSIONIS TUAE; IN EUM IPSUM CAUSA TUA INCURRAT NECESSE EST. +
EGO ENIM TIBI REFERO: SI NON SUM EX EO LOCO DEIECTUS QUO +
PROHIBITUS SUM ACCEDERE, AT EX EO SUM DEIECTUS QUO ACCESSI, +
UNDE FUGI. SI PRAETOR NON DISTINXIT LOCUM QUO ME RESTITUI +
IUBERET, ET RESTITUI IUSSIT, NON SUM EX DECRETO RESTITUTUS.
<S 85>
VELIM, RECUPERATORES, HOC TOTUM SI VOBIS $VERSUTIUS QUAM +
MEA CONSUETUDO DEFENDENDI FERT VIDEBITUR, SIC EXISTIMETIS; +
PRIMUM ALIUM, NON ME EXCOGITASSE, DEINDE HUIUS RATIONIS +
NON MODO NON INVENTOREM, SED ME PROBATOREM QUIDEM ESSE +
ME, ID-QUE ME NON AD MEAM DEFENSIONEM ATTULISSE, SED ILLORUM +
DEFENSIONI RETTULISSE; ME POSSE PRO MEO IURE DICERE +
NEQUE IN HAC RE QUAM EGO PROTULI QUAERI OPORTERE QUIBUS +
VERBIS PRAETOR INTERDIXERIT, SED DE QUO LOCO SIT ACTUM CUM +
INTERDIXIT, NEQUE IN VI ARMATORUM SPECTARI OPORTERE IN QUO +
LOCO SIT FACTA VIS, VERUM SIT-NE FACTA; TE VERO NULLO MODO +
POSSE DEFENDERE IN QUA RE TU VELIS VERBA SPECTARI OPORTERE, +
IN QUA RE NOLIS NON OPORTERE.
<S 86>
VERUM TAMEN ECQUID MIHI RESPONDETUR AD ILLUD QUOD EGO +
IAM ANTEA DIXI, NON SOLUM RE ET SENTENTIA SED VERBIS QUOQUE +
HOC INTERDICTUM ITA ESSE COMPOSITUM UT NIHIL COMMUTANDUM +
VIDERETUR? ATTENDITE, QUAESO, DILIGENTER, RECUPERATORES; +
EST ENIM VESTRI INGENI NON MEAM, SED MAIORUM PRUDENTIAM +
COGNOSCERE; NON ENIM ID SUM DICTURUS QUOD EGO INVENERIM, +
SED QUOD ILLOS NON FUGERIT. CUM DE VI INTERDICITUR, DUO +
GENERA CAUSARUM ESSE INTELLEGEBANT AD QUAE INTERDICTUM +
PERTINERET, UNUM, SI QUI EX EO LOCO UBI FUISSET SE DEIECTUM +
DICERET, ALTERUM, SI QUI AB EO LOCO QUO VENIRET; ET +
HORUM UTRUMQUE NEQUE PRAETEREA QUICQUAM POTEST ACCIDERE, +
RECUPERATORES. ID ADEO SIC CONSIDERATE.
<S 87>
SI QUI MEAM FAMILIAM DE MEO FUNDO DEIECERIT, EX EO ME LOCO DEIECERIT; +
SI QUI MIHI PRAESTO FUERIT CUM ARMATIS HOMINIBUS EXTRA MEUM +
FUNDUM ET ME INTROIRE PROHIBUERIT, NON EX EO, SED AB EO +
LOCO ME DEIECERIT. AD HAEC DUO GENERA RERUM UNUM VERBUM QUOD +
SATIS DECLARARET UTRASQUE RES INVENERUNT, UT, SIVE +
EX FUNDO SIVE A FUNDO DEIECTUS ESSEM, UNO ATQUE EODEM +
INTERDICTO RESTITUERER 'UNDE TU.' HOC VERBUM 'UNDE' +
UTRUMQUE DECLARAT, ET EX QUO LOCO ET A QUO LOCO. UNDE +
DEIECTUS EST $CINNA? EX URBE. UNDE $TELESINUS? AB URBE. +
UNDE DEIECTI $GALLI? A $CAPITOLIO. UNDE QUI CUM $GRACCHO +
FUERUNT? EX $CAPITOLIO.
<S 88>
VIDETIS IGITUR HOC UNO VERBO 'UNDE' SIGNIFICARI RES DUAS, ET EX QUO +
ET A QUO. CUM AUTEM EO RESTITUI IUBET, ITA IUBET UT, SI $GALLI A +
MAIORIBUS NOSTRIS POSTULARENT UT EO RESTITUERENTUR UNDE +
DEIECTI ESSENT, ET ALIQUA VI HOC ADSEQUI POSSENT, NON, +
OPINOR, EOS IN CUNICULUM QUA ADGRESSI ERANT SED IN $CAPITOLIUM +
RESTITUI OPORTERET. HOC ENIM INTELLEGITUR: UNDE DEIECISTI, +
SIVE EX QUO LOCO SIVE A QUO LOCO, EO RESTITUAS. HOC +
IAM SIMPLEX EST, IN EUM LOCUM RESTITUAS: SIVE EX HOC LOCO +
DEIECISTI, RESTITUE IN HUNC LOCUM, SIVE AB HOC LOCO, RESTITUE +
IN EUM LOCUM, NON EX QUO, SED A QUO DEIECTUS EST. UT +
SI QUI EX ALTO CUM AD PATRIAM ACCESSISSET, TEMPESTATE SUBITO +
REIECTUS OPTARET UT, CUM A PATRIA DEIECTUS ESSET, EO RESTITUERTUR, +
HOC, OPINOR, OPTARET UT A QUO LOCO DEPULSUS ESSET, IN +
EUM SE FORTUNA RESTITUERET, NON IN SALUM, SED IN IPSAM +
URBEM QUAM PETEBAT, SIC QUONIAM VERBORUM VIM NECESSARIO +
SIMILITUDINE RERUM AUCUPAMUR, QUI POSTULAT UT A QUO LOCO +
DEIECTUS EST, HOC EST UNDE DEIECTUS EST, EO RESTITUATUR, HOC +
POSTULAT UT IN EUM IPSUM LOCUM RESTITUATUR.
<S 89>
CUM VERBA NOS EO DUCUNT, TUM RES IPSA HOC SENTIRE ATQUE INTELLEGERE +
COGIT. ETENIM, $PISO, - REDEO NUNC AD ILLA PRINCIPIA DEFENSIONIS +
MEAE - SI QUIS TE EX AEDIBUS TUIS VI HOMINIBUS ARMATIS DEIECERIT, QUID +
AGES? OPINOR, HOC INTERDICTO QUO NOS USI SUMUS PERSEQUERE. QUID? SI +
QUI IAM DE FORO REDEUNTEM ARMATIS HOMINIBUS DOMUM TUAM TE INTROIRE +
PROHIBUERIT, QUID AGES? UTERE EODEM INTERDICTO. CUM IGITUR PRAETOR +
INTERDIXERIT, UNDE DEIECTUS ES, UT EO RESTITUARIS, TU HOC IDEM +
QUOD EGO DICO ET QUOD PERSPICUUM EST INTERPRETABERE, CUM +
ILLUD VERBUM 'UNDE' IN UTRAM-QUE REM VALEAT, EOQUE TU RESTITUI +
SIS IUSSUS, TAM TE IN AEDIS TUAS RESTITUI OPORTERE, SI E +
VESTIBULO, QUAM SI EX INTERIORE AEDIUM PARTE DEIECTUS SIS.
<S 90>
UT VERO IAM, RECUPERATORES, NULLA DUBITATIO SIT, SIVE REM +
SIVE VERBA SPECTARE VOLTIS, QUIN SECUNDUM NOS IUDICETIS, +
EXORITUR HIC IAM OBRUTIS REBUS OMNIBUS ET PERDITIS ILLA +
DEFENSIO, EUM DEICI POSSE QUI TUM POSSIDEAT; QUI NON +
POSSIDEAT, NULLO MODO POSSE; ITAQUE, SI EGO SIM A TUIS +
AEDIBUS DEIECTUS, RESTITUI NON OPORTERE, SI IPSE SIS, OPORTERE. +
NUMERA QUAM MULTA IN ISTA DEFENSIONE FALSA SINT, $PISO. +
AC PRIMUM ILLUD ATTENDE, TE IAM EX ILLA RATIONE ESSE +
DEPULSUM, QUOD NEGABAS QUEMQUAM DEICI POSSE NISI INDE +
UBI TUM ESSET; IAM POSSE CONCEDIS; EUM QUI NON POSSIDEAT +
NEGAS DEICI POSSE.
<S 91>
CUR ERGO AUT IN ILLUD COTIDIANUM +
INTERDICTUM 'UNDE ILLE ME VI DEIECIT' ADDITUR 'CUM EGO +
POSSIDEREM,' SI DEICI NEMO POTEST QUI NON POSSIDET, AUT +
IN HOC INTERDICTUM DE HOMINIBUS ARMATIS NON ADDITUR, +
SI OPORTET QUAERI POSSEDERIT NEC-NE? NEGAS DEICI, NISI QUI +
POSSIDEAT. OSTENDO, SI SINE ARMATIS COACTIS-VE HOMINIBUS +
DEIECTUS QUISPIAM SIT, EUM QUI FATEATUR SE DEIECISSE VINCERE +
SPONSIONEM, SI OSTENDAT EUM NON POSSEDISSE. NEGAS DEICI, +
NISI QUI POSSIDEAT. OSTENDO EX HOC INTERDICTO DE ARMATIS +
HOMINIBUS, QUI POSSIT OSTENDERE NON POSSEDISSE EUM QUI +
DEIECTUS SIT, CONDEMNARI TAMEN SPONSIONIS NECESSE ESSE, SI +
FATEATUR ESSE DEIECTUM.
<S 92>
DUPLICITER HOMINES DEICIUNTUR, AUT SINE COACTIS ARMATIS-VE +
HOMINIBUS AUT PER EIUS MODI RATIONEM ATQUE VIM. AD DUAS DISSIMILIS +
RES DUO DIIUNCTA INTERDICTA SUNT. IN ILLA VI COTIDIANA NON SATIS +
EST POSSE DOCERE SE DEIECTUM, NISI OSTENDERE POTEST, CUM POSSIDERET, +
TUM DEIECTUM. NE ID QUIDEM SATIS EST, NISI DOCET ITA SE +
POSSEDISSE UT NEC VI NEC CLAM NEC PRECARIO POSSIDERIT. +
ITAQUE IS QUI SE RESTITUISSE DIXIT MAGNA VOCE SAEPE CONFITERI +
SOLET SE VI DEIECISSE, VERUM ILLUD ADDIT: 'NON POSSIDEBAT' +
VEL ETIAM, CUM HOC IPSUM CONCESSIT, VINCIT TAMEN SPONSIONEM, SI PLANUM +
FACIT AB SE ILLUM AUT VI AUT CLAM AUT PRECARIO POSSEDISSE.
<S 93>
VIDETIS-NE QUOT DEFENSIONIBUS EUM QUI SINE ARMIS AC MULTITUDINE VIM +
FECERIT UTI POSSE MAIORES VOLUERINT? HUNC VERO QUI AB IURE, OFFICIO, +
BONIS MORIBUS AD FERRUM, AD ARMA, AD CAEDEM CONFUGERIT, NUDUM IN CAUSA +
DESTITUTUM VIDETIS, UT, QUI ARMATUS DE POSSESSIONE CONTENDISSET, +
INERMIS PLANE DE SPONSIONE CERTARET. ECQUID IGITUR INTEREST, +
$PISO, INTER HAEC INTERDICTA? ECQUID INTEREST UTRUM IN HOC SIT +
ADDITUM 'CUM $A. $CAECINA POSSIDERET' NEC-NE? ECQUID TE RATIO IURIS, +
ECQUID INTERDICTORUM DISSIMILITUDO, ECQUID AUCTORITAS MAIORUM +
COMMOVET? SI ESSET ADDITUM, DE EO QUAERI OPORTERET; ADDITUM NON +
EST, TAMEN OPORTEBIT?
<S 94>
ATQUE EGO IN HOC $CAECINAM NON DEFENDO; POSSEDIT +
ENIM $CAECINA, RECUPERATORES: ET ID, TAMETSI EXTRA CAUSAM EST, +
PERCURRAM TAMEN BREVI UT NON MINUS HOMINEM IPSUM QUAM IUS +
COMMUNE DEFENSUM VELITIS. $CAESENNIAM POSSEDISSE PROPTER +
USUM FRUCTUM NON NEGAS. QUI COLONUS HABUIT CONDUCTUM +
DE $CAESENNIA FUNDUM, CUM IDEM EX EADEM CONDUCTIONE +
FUERIT IN FUNDO, DUBIUM EST QUIN, SI $CAESENNIA TUM POSSIDEBAT, +
CUM ERAT COLONUS IN FUNDO, POST EIUS MORTEM HERES EODEM IURE +
POSSEDERIT? DEINDE IPSE $CAECINA CUM CIRCUIRET PRAEDIA, VENIT IN +
ISTUM FUNDUM, RATIONES A COLONO ACCEPIT. SUNT IN EAM REM TESTIMONIA.
<S 95>
POSTEA CUR TU, $AEBUTI, DE ISTO POTIUS FUNDO +
QUAM DE ALIO, SI QUEM HABES, $CAECINAE DENUNTIABAS, SI $CAECINA +
NON POSSIDEBAT? IPSE PORRO $CAECINA CUR SE MORIBUS DEDUCI VOLEBAT +
ID-QUE TIBI DE AMICORUM ET DE $AQUILI SENTENTIA RESPONDERAT. +
AT ENIM $SULLA LEGEM TULIT. UT NIHIL DE ILLO TEMPORE, +
NIHIL DE CALAMITATE REI PUBLICAE QUERAR, HOC TIBI RESPONDEO, +
ASCRIPSISSE EUNDEM $SULLAM IN EADEM LEGE: 'SI QUID IUS NON ESSET +
ROGARIER, EIUS EA LEGE NIHILUM ROGATUM.' QUID EST QUOD IUS +
NON SIT, QUOD POPULUS IUBERE AUT VETARE NON POSSIT? UT NE +
LONGIUS ABEAM, DECLARAT ISTA ASCRIPTIO ESSE ALIQUID; NAM, +
NISI ESSET, HOC IN OMNIBUS LEGIBUS NON ASCRIBERETUR.
<S 96>
SED QUAERO DE TE, PUTES-NE, SI POPULUS IUSSERIT ME TUUM AUT TE +
MEUM SERVUM ESSE, ID IUSSUM RATUM ATQUE FIRMUM FUTURUM. +
PERSPICIS HOC NIHIL ESSE ET FATERIS; QUA IN RE PRIMUM ILLUD +
CONCEDIS, NON QUICQUID POPULUS IUSSERIT, RATUM ESSE OPORTERE; +
DEINDE NIHIL RATIONIS ADFERS QUAM OB REM, SI LIBERATAS ADIMI +
NULLO MODO POSSIT, CIVITAS POSSIT. NAM ET EODEM MODO DE UTRAQUE +
RE TRADITUM NOBIS EST, ET, SI SEMEL CIVITAS ADIMI POTEST, +
RETINERI LIBERTAS NON POTEST. QUI ENIM POTEST IURE $QUIRITIUM +
LIBER ESSE IS QUI IN NUMERO $QUIRITIUM NON EST?
<S 97>
ATQUE EGO HANC ADULESCENTULUS CAUSAM CUM AGEREM CONTRA HOMINEM DISERTISSIMUM +
NOSTRAE CIVITATIS, $C. $COTTAM, PROBAVI. CUM $ARRETINAE MULIERIS +
LIBERTATEM DEFENDEREM ET $COTTA DECEMVIRIS RELIGIONEM INIECISSET NON +
POSSE NOSTRUM SACRAMENTUM IUSTUM IUDICARI, QUOD $ARRETINIS +
ADEMPTA CIVITAS ESSET, ET EGO VEHEMENTIUS CONTENDISSEM +
CIVITATEM ADIMI NON POSSE, DECEMVIRI PRIMA ACTIONE NON +
IUDICAVERUNT; POSTEA RE QUAESITA ET DELIBERATA SACRAMENTUM +
NOSTRUM IUSTUM IUDICAVERUNT. ATQUE HOC ET CONTRA DICENTE +
$COTTA ET $SULLA VIVO IUDICATUM EST. IAM VERO IN CETERIS +
REBUS UT OMNES QUI IN EADEM CAUSA SUNT ET LEGE AGANT ET +
SUUM IUS PERSEQUANTUR, ET OMNI IURE CIVILI SINE CUIUSQUAM +
AUT MAGISTRATUS AUT IUDICIS AUT PERITI HOMINIS AUT IMPERITI +
DUBITATIONE UTANTUR, QUID EGO COMMEMOREM? DUBIUM ESSE +
NEMINI VESTRUM CERTO SCIO.
<S 98>
QUAERI HOC SOLERE ME NON PRAETERIT - UT EX ME EA QUAE TIBI IN +
MENTEM NON VENIUNT AUDIAS - QUEM AD MODUM, SI CIVITAS ADIMI NON +
POSSIT, IN COLONIAS $LATINAS SAEPE NOSTRI CIVES PROFECTI SINT. +
AUT SUA VOLUNTATE AUT LEGIS MULTA PROFECTI SUNT; QUAM MULTAM SI +
SUFFERRE VOLUISSENT, MANERE IN CIVITATE POTUISSENT. QUID? QUEM +
PATER PATRATUS DEDIDIT AUT SUUS PATER POPULUS-VE VENDIDIT, QUO +
IS IURE AMITTIT CIVITATEM? UT RELIGIONE CIVITAS SOLVATUR CIVIS +
$ROMANUS DEDITUR; QUI CUM EST ACCEPTUS, EST EORUM QUIBUS EST DEDITUS; +
SI NON ACCIPIUNT, UT $MANCINUM $NUMANTINI, RETINET INTEGRAM CAUSAM +
ET IUS CIVITATIS. SI PATER VENDIDIT EUM QUEM IN SUAM POTESTATEM +
SUSCEPERAT, EX POTESTATE DIMITTIT.
<S 99>
IAM POPULUS CUM EUM VENDIT QUI +
MILES FACTUS NON EST, NON ADIMIT EI LIBERTATEM, SED IUDICAT NON +
ESSE EUM LIBERUM QUI, UT LIBER SIT, ADIRE PERICULUM NOLUIT; CUM +
AUTEM INCENSUM VENDIT, HOC IUDICAT, CUM EI QUI IN SERVITUTE IUSTA +
FUERUNT CENSU LIBERENTUR, EUM QUI, CUM LIBER ESSET, CENSERI NOLUERIT, +
IPSUM SIBI LIBERTATEM ABIUDICAVISSE. QUOD SI MAXIME HISCE +
REBUS ADIMI LIBERTAS AUT CIVITAS POTEST, NON INTELLEGUNT QUI +
HAEC COMMEMORANT, SI PER HAS RATIONES MAIORES ADIMI POSSE +
VOLUERUNT, ALIO MODO NOLUISSE?
<S 100>
NAM UT HAEC EX IURE CIVILI PROFERUNT, +
SIC ADFERANT VELIM QUIBUS LEGE AUT ROGATIONE CIVITAS AUT LIBERTAS +
EREPTA SIT. NAM QUOD AD EXSILIUM ATTINET, PERSPICUE INTELLEGI +
POTEST QUALE SIT. EXSILIUM ENIM NON SUPPLICIUM EST, SED PERFUGIUM +
PORTUS-QUE SUPPLICI. NAM QUIA VOLUNT POENAM ALIQUAM SUBTERFUGERE +
AUT CALAMITATEM, EO SOLUM VERTUNT, HOC EST SEDEM AC LOCUM MUTANT. +
ITAQUE NULLA IN LEGE NOSTRA REPERIETUR, UT APUD CETERAS +
CIVITATES, MALEFICIUM ULLUM EXSILIO ESSE MULTATUM; SED CUM +
HOMINES VINCUL, NECES IGNOMINIAS-QUE VITANT, QUAE SUNT +
LEGIBUS CONSTITUTAE, CONFUGIUNT QUASI AD ARAM IN EXSILIUM. +
QUI SI IN CIVITATE LEGIS VIM SUBIRE VELLENT, NON PRIUS +
CIVITATEM QUAM VITAM AMITTERENT; QUIA NOLUNT, NON ADIMITUR +
EIS CIVITAS, SED AB EIS RELINQUITUR ATQUE DEPONITUR. +
NAM, CUM EX NOSTRO IURE DUARUM CIVITATUM NEMO ESSE +
POSSIT, TUM AMITTITUR HAEC CIVITAS DENIQUE, CUM IS QUI PROFUGIT +
RECEPTUS EST IN EXSILIUM, HOC EST IN ALIAM CIVITATEM.
<S 101>
NON ME PARAETERIT, RECUPERATORES, TAMETSI DE HOC IURE +
PERMULTA PRAETEREO, TAMEN ME LONGIUS ESSE PROLAPSUM +
QUAM RATIO VESTRI IUDICI POSTULARIT. VERUM ID FECI, NON +
QUO VOS HANC IN HAC CAUSA DEFENSIONEM DESIDERARE +
ARBITRARER, SED UT OMNES INTELLEGERENT NEC ADEMPTAM CUIQUAM +
CIVITATEM ESSE NEQUE ADIMI POSSE. HOC CUM EOS SCIRE VOLUI +
QUIBUS $SULLA VOLUIT INIURIAM FACERE, TUM OMNIS CETEROS +
NOVOS VETERES-QUE CIVIS. NEQUE ENIM RATIO ADFERRI POTEST CUR, +
SI CUIQUAM NOVO CIVI POTUERIT ADIMI CIVITAS, NON OMNIBUS +
PATRICIIS, OMNIBUS ANTIQUISSIMIS CIVIBUS POSSIT.
<S 102>
NAM AD HANC QUIDEM CAUSAM NIHIL HOC PERTINUISSE PRIMUM EX EO +
INTELLEGI POTEST QUOD VOS EA DE RE IUDICARE NON DEBETIS; +
DEINDE QUOD $SULLA IPSE ITA TULIT DE CIVITATE UT NON SUSTULERIT +
HORUM NEXA ATQUE HEREDITATES. IUBET ENIM EODEM IURE ESSE QUO +
FUERINT $ARIMINENSES; QUOS QUIS IGNORAT DUODECIM COLONIARUM +
FUISSE ET A CIVIBUS $ROMANIS HEREDITATES CAPERE POTUISSE? QUOD +
SI ADIMI CIVITAS $A. $CAECINAE LEGE POTUISSET, MAGIS ILLAM RATIONEM TAMEN +
OMNES BONI QUAEREREMUS, QUEM AD MODUM SPECTATISSIMUM PUDENTISSIMUM-QUE +
HOMINEM, SUMMO CONSILIO, SUMMA VIRTUTE, SUMMA AUCTORITATE +
DOMESTICA PRAEDITUM, LEVATUM INIURIA CIVEM RETINERE POSSEMUS, +
QUAM UTI NUNC, CUM DE IURE CIVITATIS NIHIL POTUERIT DEPERDERE, +
QUISQUAM EXSISTAT NISI TUI, $SEXTE, SIMILIS ET STULTITIA ET +
IMPUDENTIA QUI HUIC CIVITATEM ADEMPTAM ESSE DICAT.
<S 103>
QUI QUONIAM, RECUPERATORES, SUUM IUS NON DESERUIT NEQUE QUICQUAM ILLIUS +
AUDACIAE PETULANTIAE-QUE CONCESSIT, DE RELIQUO IAM COMMUNEM CAUSAM +
POPULI-QUE $ROMANI IUS IN VESTRA FIDE AC RELIGIONE DEPONIT. +
IS HOMO EST, ITA SE PROBATUM VOBIS VESTRI-QUE SIMILIBUS SEMPER +
VOLUIT UT ID NON MINUS IN HAC CAUSA LABORARIT NE INIQUE +
CONTENDERE ALIQUID QUAM NE DISSOLUTE RELINQUERE VIDERETUR, +
NEC MINUS VERERETUR NE CONTEMNERE $AEBUTIUM QUAM NE AB EO +
CONTEMPTUS ESSE EXISTIMARETUR.
<S 104>
QUAPROPTER, SI QUID EXTRA IUDICIUM EST QUOD HOMINI +
TRIBUENDUM SIT, HABETIS HOMINEM SINGULARI PUDORE, VIRTUTE +
COGNITA ET SPECTATA FIDE, AMPLISSIMO TOTIUS $ETRURIAE NOMINE, +
IN UTRAQUE FORTUNA COGNITUM MULTIS SIGNIS ET VIRTUTIS ET +
HUMANITATIS. SI QUID IN CONTRARIA PARTE IN HOMINE OFFENDENDUM EST, +
HABETIS EUM, UT NIHIL DICAM AMPLIUS, QUI SE HOMINES COEGISSE FATEATUR. +
SIN HOMINIBUS REMOTIS DE CAUSA QUAERITIS, CUM IUDICIUM DE VI SIT, IS +
QUI ARGUITUR VIM SE HOMINIBUS ARMATIS FECISSE FATEATUR, VERBO SE, +
NON AEQUITATE, DEFENDERE CONETUR, ID QUOQUE EI VERBUM IPSUM +
EREPTUM ESSE VIDEATIS, AUCTORITATEM SAPIENTISSIMORUM HOMINUM +
FACERE NOBISCUM, IN IUDICIUM NON VENIRE UTRUM $A. $CAECINA +
POSSEDERIT NEC-NE, TAMEN DOCERI POSSEDISSE; MULTO ETIAM MINUS +
QUAERI $A. $CAECINAE FUNDUS SIT NECNE, ME TAMEN ID IPSUM DOCUISSE, +
FUNDUM ESSE $CAECINAE: CUM HAEC ITA SINT, STATUITE QUID VOS +
TEMPORA REI PUBLICAE DE ARMATIS HOMINIBUS, QUID ILLIUS CONFESSIO +
DE VI, QUID NOSTRA DECISIO DE AEQUITATE, QUID RATIO +
INTERDICTI DE IURE ADMONEAT UT IUDICETIS.
****