Praefatio . Cogit me multum assiduas tuae dilectionis in- stantia, Gualteris venerande amice, uts meos tibi ebeam famse psopas squet miallnaueusums scripitiss doceres, qualiter inter amantes illaesus ossits amoris status conservari, pariterve, quis non amantursl, quibus modis sibi cordis affixa aleantls Veneris iacula declinare. Asseris te nam- que novum amoris militem novaques ipsius sau- iatums sagitta illiuss nescires apte gubernare frena caballi nec ullum posses tibi remedium nvenire. Quod quams sit grave quamques mo- lestet meum animum, nullis tibi possems sermoni- bus explicare. Novi enims et manifesto experi- mento percepis, quod, quis Veneris est servituti obnoxius, nils valet perpensius cogitare, nisi ut aliquid semper valeats suis actibus operari, quo magiss possits ipsius illaqueari catenis: nihils cre- dit, se haberes beatum nisi id, quod penitus suo debeat amori placere. Quamvis igitur nons mul- tum videatur expedienss huiusmodis rebus in- sistere nec deceat, quemquam prudentem huius- modi vacare venatibus, tamen propter affectums, quo tibi annector, tuae nullatenus valeo petition- obstares; quias luce clarius novi, quod doct0 s ins amoris doctrina cautior tibi erits in amor processus, tuaes, prout potero , curabo postula- tioni parere. Liber primus. Accessuss ad amoris tractatum. Est igitur primo videre, quid sit amor, et unde dicatur amors, et quiss sit effectus amoris, et inter quos possit esse amor, qualiter acquiratur amor, retineatur, augmentetur, minuatur, finiatur et de notitia amoris mutui, et quid unus amantium agere debeat alteros fidem fallentes. Capitulum I: Quids sit amor. Amor est passio quaedam innata procedens ex visione et immoderata cogitatione formae alterius sexus, ob quam aliquis super omnia cupit alterius potiri amplexibus et omnia de utriusque voluntate in ipsiuss amplexu s amoriss preceptas compleris. sQuod s amor sit passio, facile est videre. Na nulla est angustia maior, quia semper timet aman necs in vanum suos labores emittat. Vulgis quo- que timet rumores et omne, quod aliquo posset modos nocere; res enim imperfectaels mod turbatione s deficiunt. Sed ets, si pauper ipse sit, timet, ne eius mulier vilipendats inopiam; turpis est, timet, ne eius contemnaturs inforr tass vel pulchrioriss se mulierls annec amori; si dives est, praeteritam forte tenacitatem sibi timet obesse. Et, ut vera loquamurls, nullus est, qui possit singularis s amantis enarrare timores Est igitur amor illes passio, qui ex altera tan est parte libratus, qui potest singularis amor vo- cari. Postquam etiam s amor utriusque perficitur, non minuss timores insurgunt; uterques namque timet amantium, ne, quod est multis laboribus acquisitum, per alterius labores amittat, quod valde magis s onerosum constat hominibus, quam si spes frustratis nullum sibi suoss fructum sen- tiants [sibis] afferre laboress. Gravius est enim carere quaesitis quam sperato lucro privari. Timet etiams, ne in aliquos offendat amantem; tot enims timet quodls nimiums esset narrare difficile s. Quods autem illa passio sit innata, manifesta tibis ratione ostendo, quia passio illa exs nulla oritur actione subtiliters veritate inspecta; sed s ex sola cogitatione, quam concipit animus ex eo, quod vidit, passio illa procedits. Nam quum ali- quis videt aliquam aptam amori ets suo forma- tam arbitrio, statim eam incipit concupiscere corde s; postea vero, quotiens de ipsa cogitat, totiens eius s magis ardescit amores, quousque ad cogitationem s devenerits pleniorem. Post- modums mulieris incipit cogitare facturas et eius distinguere membra suosque actus imaginari eius- ques corporis secreta rimari ac cuiusque membri officio desiderat perpotiris. Postquam vero ad hanc cogitationems plenariams devenerits sua frena nescit continere amor, sed statim s pro ad actum; statims enims adiutorium s habere la- borat et internuntium invenire. lncipit enims tare, qualiter eius gratiam valeat s invenire, incipit etiam quaerere locums et tempus cum opportuni- tate loquendi ac brevem horam longissimum reputat annum, quia cupienti animos nils satis posset festinanter impleris; etll multa sibi in hunc mo- dum evenirels constatls. Est igitur illa passio in- nata ex visione et cogitationes. Nons quaelibet moderata exigitur s ; nam cogitatio moderata s non solet ad mentem redire, et ideo ex ea non potest amor oriri. Capitulum II: Inters quos possit esse amor. Hoc autem est praecipue in amore notandum, quod amor nisi inter diversorum sexuum personas esse non potest. Nam inter duos mares vel inter duas feminas amor sibi locum vindicare non valets; duae namque sexuss eiusdem personae nullatenus aptae videntur ad mutuas sibi vices reddendas amoris vel eius naturales actus exer- cendos. Nam quidquid s naturas negat, amors erubescit amplecti. Ads hoc totus tendit conatus amantis, et de hoc illius assidua ests cogitatio, ut eius, quams amat, fruatur amplexibus; optat enims, ut cum ea 0mnia compleat amoris mandata, id est, ea quaes in amoris tractatibus s reperiuntur inserta. In amantis ergo conspectu nils valet amoris actui comparari, potiusque verus amans s cunctis s ex- spoliaris divitiis s vel omni eo, quod humano posset excogitari ingenio, sine quo quiss viveres non potest, penitus privari eligerets quam sperato vel acquisitos amore carere. Quid enim homos posset possidere vel habere sub coelo, pro quo vellet tot subiacere periculis, quots assidue vide- mus amantes ex libero arbitrio se subiugares? Videmus enim ipsos mortem contemnere nullasque timere minas, divitias spargeres et ad multas de- venire inopias. Sapiens tamenl amator divitias non ablicit s, tanquam s prodigus consvevit dispen- sator abiicere, sed iuxta patrimoniis facultates suis ab initio modum ponits impendiis. Nam inopiae quisque necessitati suppositus deflexo in cipit incederes vultu et multis cogitationibus cru- ciari, et omnis eum alacritas derelinquits. Qua quidem cessantes illico melancolias ex adverso consurgits, ins eo suum sibi locum vindicat iras, et ita incipit esse alteratus amanti s ei terribilis apparere s, sicque incipiunt amoris in crementa deficere; ergo incipit amor diminui s. Amor enim semper minuiturs vel augetur. Mani- festo igitur experimento cognoscos quod ita superveniente inopia incipiunt fomenta amoris de- ficere, quia: ,,Non habet unde suum paupertas pascat amorem." Non autem haec tibi enarros, amice, quasi s velim avaritiam sectandam esse meis tibi famini- bus indicares, quam cunctis constat in eodem cum amore non posse domicilio permanere, sed ut tibis ostendere valeam, prodigalitatem esse s modis omnibus fugiendam, et ipsam largitatem utroque s brachios amplectendam s. Nota etiam, quod amans nihil sapidums ab amante consequitur nisi ex illius voluntate procedat. Capitulum III: Undes dicatur amor. Dicitur autem amor ab amos verbos, quod significat capere vel capi. Nam qui amat s, captus est cupidinis vinculiss aliumque desiderat suo ca- pere hamo. Sicut enim piscator astutus suis co- natur cibiculiss attrahere pisces ets ipsoss sui hami capere unco, ita veros captus amore suis nititur alium s attrahere blandimentis s totisque nisibuss instat duo diversa quodam incorporali vinculo corda unire vels unita semper coniuncta servare. Capitulum IV: Quiss sit effectus amoris. Effectus autem amoris hic est, quias verus amators nulla possets avaritias offuscari, amor horridum et incultum omni facit formositate pol- lere, infimos natu etiam morum novits nobili- tate ditare, superbos quoque solet humilitate s beare, obsequia cunctis amorosus multa consvevit de- centers parare. 0, quam mira res est amor, qui tantis facit hominem fulgeres virtutibus tantisque docet quemlibet bonis moribus abundare! Est et aliud quiddams in amore non brevi sermone lau- dandum, quia amor reddit hominem castitatis quasis virtute decoratum, quias vixs posset de s alterius etiam formosaes cogitare s amplexu, qui s uniuss radio fulgets amoris. Est enim s suae menti, dum de amore suo plenarie cogitats, mu- lieriss cuiuslibet horridus et incultus aspectus. Hoc ergos tuo pectori volo semper esse af- fixum, Gualteris amicesl, quod, si tali amor libra- mines uteretur, ut nautas suoss post multarum s procellarum inundationem s ins quietis, semper portum deduceret, me suae servitutis perpetuo vin- culiss obligarems. Sed quia inaequale pensum sua solets manu gestare, de ipsiusss tanquam iudicis suspecti non ad plenum confido iustitia. ldeoque ad praesens eiuss recuso iudicium, quia: Saepe suos nautas valida relinquits in unda"s. Sed quares amor quandoque ponderibus nons utatur aequalibus s, alibi tractatu latiori te s plenius s edocebo. Capitulum V: Quaes personae sint aptae ad amorem. Est nuncs videre, quae sint aptae personae ad amoris arma ferenda. Et scire debes, quod omnis compos mentis, qui aptus est ad Veneris opera peragenda s, potest amoris pertingi s aculeis, nisi aetas impediat vel caecitas vels nimia volup- tatis s abundantia. Aetas impedit, quia post sexa- gesimum annum in masculo et post quinquagesi- mums in femina, licet coires homo possits, eiuss tamen s voluptass ad amorem s deducis non potest, quia calor naturalis ab eas aetate suas incipit amitteres vires, et humiditas suas vali- dissimes inchoat incrementas fovere atque ho- minem in varias deducit angustias etl aegritudinum diversarum molestat insidiis, nullaque sunt sibi in hoc saeculo praeter cibi et potus solatia. Similit ante duodecim annoss femina, et ante decimum quartum s annum masculus non solet in amoris exercitu militare. Dico tamen et firmiter assero, quods masculus ante decimum s octavum annum verus esse non potest amans, quia usque ad id tempus pro s re satis modica verecundo s rubore perfunditurs, qui s non solum perficiendum impe- dit s amorem sed bene perfectum li exstinguit. Sed ets alia ratio efficacior inveniturs, quia ante prae- fatum tempuss nulla in homine constantia viget, sed in omnibus variabilis reperiturs. Nec enim aetatiss de amoris imperiis arcanis posset tanta infirmitas cogitare. Cur vero citius in mulgiere s amor quam in masculis exardescit, alibi forte do- cebo s. Caecitas s impedit amorem, quia caecus videre non potest, unde suus possits animus immode- ratums suscipere cogitationem, ergo in eo amor non potest oriri, sicut plenaries supra constats esse probatums. Sed hoc verums esses in amore ac- quirendo profiteor; nam s amorem ante caecita- tem hominis acquisitum non nego in caeco posse durare. Nimia voluptatis s abundantia s impedit amorem, quia sunts quidam, qui tanta voluptatis s cupidine detinentur s, quod s amoris non possunt s retineri s reticulis; quis post multas etiams des muliere cogitationes habitas vel fructus assumptosls, post- quam aliam vidents, statim illius concupiscunts amplexus et obsequii a priore amante suscepti obliviosi et ingratis exsistunts. 111is tales, quot vident s, tot cupiunt s libidini immisceri s. lstorum s talis amor est, qualis ests canis impudici. Sed nos credimuss asinis comparandos s; eas namque so- lummodo s natura moventur, quae ceteris animanti- bus homines ostendit aequales, non s vera, quaes rationis differentia nos a cunctis facit animalibus s separari. De talibus amantibus alibi dicetur. Capitulum VI: Qualiters amor acquiratur et quot modis. Nunc igiturs sequenti restat loco videre, quibus modis amor sit acquirendus. Et quorundam fertur narrare doctrina, quinque modoss esse, quibus amor acquiritur, scilicets: formae venustate s, mo- rum probitate, copiosa sermonis facundia, divitiarum abundantia et facili rei petitae concessione. Sed nostras .quidem credit opinio, tantum tribuss priori buss modis amorem acquiri, duos autem ultimos modos s omnino credimus s ab aula propulsandos s amoris, sicut mea s tibi suo loco doctrina monstrabit. Formae venustas modico labores sibis quarit amorem, maxime si amorem simplicis requirit s amantis. Simplex enim amans nil credit aliud s in amante quaerendum nisi formam faciemque venustam et corporis cultum. Horum autem amo- rem improbares non insisto, seds nec multum approbare contendo s, quia inter incautos vel mi- nus sapientes amantes amor diu latere non potest; ergo sua statim incipit incrementa nescires. Di- vulgatus enim amor aestimationems non servat amantis, sed eius famam sinistris solet cauteriares rumoribus et poenitentem prorsus saepe reddit amantem. Raros inter ipsos amors perdurat s amantes, seds, si inter tales amors forte quando- que remaneat, sua s non potest pristinas solatia capere, quia rumoris percepta suspicio s custodiam facit cautiorem exhibere puellae ets omnem lo- quendi opportunitatem excludit et sollicitos atten- tosque reddit cognatos amantis, et exinde inimi- citia capitalis insurgits. In talibus amor, quum non possit suas solatia capere, immoderatas suscipits incrementa et in immaniums lamentas poenarum deducit amantes s, quias: ,Nitimur in vetitum, cupimus s semperque negatum s. Sapienss igitur muliers talem sibi comparares perquirat s amandum s, qui morum sits probitate laudandus, non autems, qui mulierum se more perungit vel corporis ses cultus perlustrat. Non enim potest virili congruere formae mulierum se more omare vel corporis omatuis deservire s. TaLes etiams mirificuss Ovidiuss redarguendos notavit Sint procul a nobis iuvenes ut feminae compti, Fine coli modico forma virilis amat". Sed ets, si mulierem videris nimia colorum varietate fucatam s, eius non eligas formam, nisi alia vice primos ipsam extra festiva diligenter aspicias, quia mulier in solo corporis fucos con fidens non multum solet morums muneribus 0r- naris. Sicut igitur in masculo diximus, ita credi- mus, in mulieres non formam tantum quantum morum honestatem sectandam. Cave igitur, Gual- teris, ne inanis te decipiat mulierum forma, quias tanta solet esse mulieris astutia ets eius multas facundia, quod, postquam coeperiss eius acquisitis gaudere muneribus, non videbitur tibi facilis ab ipsius amore regressus. Morum probitas acquirits amorem in s morum probitate fulgentem. Doctus enim amans vel docta deformem non reiicit aman- tem, si moribus intus abundets. Quis enim pro- bus invenitur et prudens, nunquam facile posset in amoris sem:ta deviare vel suums coamantems afficere turbatione. Sapiens igitur, sis sapientem suos connectits amori, suum amorem in perpe- tuum facillimes poterits occultare ets sapientem coamantem sapientiorem sua solet exhibere doc- trina et minuss sapientem sua consvevit modera- tione reddere cautiorems. Muliers similiter nons formam vel s cultum vels generis quaerat originem, quia: ,,Nulla s forma placet, si bonitate vacet" s, morum atques probitas sola est, quaes vera facit hominem nobilitate beari s et rutilanti forma pollere. Nam quum omness homines uno sumuss ab initios stipite derivati unamque secundums natu- rams originem traximuss omnes, non forma, non corporis cultus, nons etiam opulentia rerum, sed solas fuit morum probitas, quae primitus nobilitate distinxit hominess acs generis induxit differentiam. Seds pluress quidem sunt, qui ab ipsis primis no- bilibus sementivams trahentes originem in aliam partem degenerando declinant: ,Et si convertas, non est propositio falsa'. Sola ergo probitas amoris est digna corona. Sermonis facundia multotienss ad amandum non amantium corda compellit. Ornatum etenim aman- tiss eloquium amoris consvevit concitare aculeoss et de loquentis facit probitate praesumi. Quod qualiter fiat, quam brevi potero, curabo tibi ser- mone narrare. Ads hocs imprimis istam tibi trado doctrinam quod mulierums alia est plebeia, alia nobilis, alia nobiliors. Item masculuss alius ests plebeius, alius ests nobilis, alius nobilior, alius nobilissi- mus. Mulier plebeias tibi satis est manifesta; nobilis mulier dicitur ex vavassoris vel proceris sanguine ortas vel eorum uxores. Nobilior fe- minas nominaturs a proceribus sumptas. Idem dicimus in masculis, nisi quod masculus nobi- liori vel ignobiliori vinctus uxori ordinem non mutat Mulier enims vincta marito exs mariti 0rdine suam nobilitatem variando commutat- Masculi vero nobilitas mulieris nunquam potest coniunctione mutaris. Praeterea unum in mascu- is plus quam in feminis ordinems reperimus, quia quidam masculus nobilissimus inveniturs ut puta lericus. A.s Loquitur plebeius ad plebeiam. Accedat igitur ad plebeiam plebeius et talis d eam sermone loquatur. Primituss ipsams suo more salutet; sed haecls suntls generaliter dicen- dals et omni credanturs amanti, uts post salu- tationem nons statim a verbis amoris incipiat, quia pellicibus s talia sunt initia facienda. Immo et domina salutata quoddam moderatum debet a masculo tempus s interponi ut mulier si veli primo loquatur. Nams, si mulier ipsa loquendi praestet initiums, gaudere nons immerito poteri sis verborum tibi copia non abundets, quia ipsius elocutio s copiosam tibi sermonis 11 materiam p pinabit. Sunt enim quidam, qui in dominarui aspectu adeo loquendi vigorem amittunt, quo bene concepta recteque in mente dispositas per- dunt nec possunt aliquid ordine recto propon quorum satis videtur arguenda fatuitas. N- enim decet aliquem nisi audacem et sapienter structum ad dominarum colloquia devenire, si nimiss ipsius mulieris loquendis differant initia, post spatiums moderatum sapienter in- mone prorumpas. Primo s extrinseca verba ponas, quae ludificum aliquid contineant vel illius patriae vel gentis vel personaes laudatione Nam mulieres pro maximas parte in suae per- sonae commendatione laetantur, et cuncta, suas pertinerc videntur ads laudes, faciles per- omnia credunt, plebeiae maximes ac rustican Post illa igitur extrinseca verba tali potes ratione procedere s : Quando te divina formavit essentia, iiulla sibi alia facienda restabant: Tuos decori nihils deesse cognosco, prudentiae nihil, immo nil prorsuss ins te deficits quidquamsl, nisi quod tuo, ut mihi videtur, neminem ditasti amore. Miror tamen plurimum, si mulierem tam formosam et tanta prudentia decoratam amor extra sua castra diu militare permittits. 0, si inceperis militare amori, beatus erit ille super omnibus, quem tuo s coronabis amore s. Nam sis ego tantos meis meritis essem dignus, honore, nullus in orbe vivens rectes mihi esset coaequan- dus amator. Mulier aits : Tui videntur falsitatem continere sermones, quia, quums mihi non sit pulchritudinis forma decora, me quasi super omnes fomosam mulieres extollis, et quum sim ornatu 1 sapientia destituta, me tanquam prudentems tua ve commendant. Mulieribuss enim ex plebe trahir bus originem sapientia non debet summa quiri s. Homo ait : Consvetudo est sapientums, ut nun- quam suam formams vels probitatem ore proprio fateantur, et ex hoc eorums manifeste pro denotatur, quia tam caute suiss prudentes s con- sveverunt sermonibus uti, ut nunquam s illo vul- garis iuste valeant proverbio denotari, quo fertur, omnem in ore proprio sordescere laudem. proverbii tu quoque s tanquam sapiens voleni tare sententiam s te aliis tantum laudandam quis ; tot enim s sunt, qui tuass insistant s extollere laudes, quod nunquam dicere fas esset, quod quaecunques persona velletsl falsas narra Nams et, qui tes gentis tuaes ratione diligunt, de tes attente laudes referre cognovi. Sed et, si credass nons esse formosam, exs hoc me verum reputare debes amantem, quum tua mihi formositas videatur aliarums omnium sum- mittere formas;amor enim deformem quoque mulierem tanquam valde formosam representat amanti. Dixisti etiam, te dignam fore laudi- Sed in hoc longe maioribus te dignam fore laudi- bus ostendisti et maiori nobilitate gaudere, quum obilitatem tibi non generis vel sanguinis propi- navitls origoll, sed solas probitas etls compo- sitio morum digniori te nobilitatis specie ditave- runts. Nam hominess universos ab initio + pro- iits unas naturas, unaque omnes usque ad hoc tempus tenuissets aequalitas, nisi magnani- itas et morum probitas coepisset homines nobi- litatis inaequalitate distinguere. Mulier ait: Si tanta sum nobbilitate praeclara, ut tuis niteriss sermonibus indicare, ets quum sis plebeius, aliquam de plebe tuos studeas amuii coniungere, et ego nobiliss amorem mihi ex nobi- litate requiram. Nobilitas enim et popularitas in diversis sexibus non bene conveniunt3 nec i una sede morantur - Homo ait: Tuas satis idonea responsio vider turs, si tantum mulieribuss esset indultums, ut in eis per bonos mores generis nobilitari posset i fimitass. Sed quum non solum feminis sed etiam masculis morum probitas nobilitatemll ducats, as tuo me forsitan minus recte repillis amores, quum ets mei mores nobilitatis me f virtute coruscant. Noscas ergo primitusls, an mo- rum me cultura destituat, et si meum inven genus ultra suam nobilitari naturam, nullatenus me debas spe tuifrustrare amoris. Magis enim morum conguits nobilitati exsl m0r lii il lL iliiiiliilem sibis eligere quam altumss et s ;ncultum quaerere genus. Immo etzs si al:i reperiatur utraque s nobilitate praeclarus, ma illiuss amor est eligendus, qui solas morum no- bilotate lustratur. Nam ille ab antiquo stipite maiorique s parente s sibi nobilitatem accipits et illam ab eiss quasi ex quodam traduces sumpsit, quibuss sementivam traxit originem; iste vero ex ipsos tantum suam habets nobilitatem et eam ibi a nullo stipite derivatam assumpsit, sed ex sola suae mentis optima dispositione retinuits rtam. Magis ergo istiuss quam illius est nobis itas approbanda. Video enim, quod ille s rex aiori laude censetur vel praemio dignus, qui ex suis genitoribus modico regno assumpto infinitas stea sua virtuosas potentia nationes suae sub- ugaverits dicioni quam ille, qui plura s regna ereditarios sibi iures transmissa penituss con- servat illaesa. Si ergo cognoscas s, me morum nobilitate s gaudere, tuam me versus probitatem inclina et dona mihi spem saltems tui tam diu desiderati amoris, ut vivere possim; non enim est s spes ulla salutis, si de tuo mes desperes more. Mulier ait: Quamvis multa sis probitate lau- andus, ego tamen iuven-culas veterum horresco solatia. Homo ait: Senectus quidems res improbandas non est, quia pariter ad eam trahimurs om unaque ad ipsam cunctoss naturas deducits, c nemo resistere potest. Nons enim potentiae v divinae resistere , ut meams nativitatem con suam differret provisionems tardiusque me pr cerets in lucem. Ergo quod ins meis tanl processi diebus, mihi nullatenus s est adscriben et ideo in s damnum mihi nequaquam cedere del immo amplius dico, quod, si1s sapientia te detentat, aetatis prolixitas magnum mihi est a- mentum pro tuo lucrando amore, quia in t tempore longo laudabilias multa peregi, urt tates multas exercui, infinita s, quibus potui, sequia contulis, tots et alia bona feci, qu temporis modico lapsu nullus agereis potu ideoque magnis s sum meritis dignus et re tione s maxima honorandus. Et econtra, si sem tempores brevi, nons essem tanto munere dignus, quia2s tempore modico bona fieri pa sima possunt. Eum 1 autem , qui plus servit et obsequia pluras facit, praemiis s esses maioribus dignum quam qui pauciora laudabilia fecit, ex eo iatis est manifestum, quod tam in coelestis curia regis quam etiams principums terrenorums omnes cemimus, iuriss istius perit:a censeri, ut qui plus ervit, maiora praemia ferat. Haecs autem dico non quasi asserendo s, me senectutis gloria deco- atum, sed errorem istum a tuo volens depellere corde, hominem s, qui adolescentiae praeterivit s etatem, ab aniuii" L,"L iililiLiU iLPLI Li U i , ilUUi vix in adolescentia reperiaturs aliquis, qui in unctis variabilis et inconstans non exsistat . Non s enim ex corporis canitie recte deprehendi- urs ipsa s senectuss. Multoss enim assidue vide- mus s: in minoris positos aetate canescere multos- ue etiamss in decrepitos conspicimus nulla canitie dealbari. Ergo magis ex corde quam ex pilo senectus ipsa deprehenditur. Sed et , sl sit aliquis forte nimias iuventute etentuss, talis fortassis contra eum mulier utetur obiectus: Non in te quidem illas perficitur aetas, quas digne possis amorem alicuius postu- lare prudentis ; undes tua multum videtur ariuenda temeritas, quods ea petis, quibus penituss reperi indignus. Multa enim debet probitate gauder multisque ipsum beneficiis iuvaris oportet, qui d0- minae probioris petit amorem. Quae autem in t sint probitatis indicia, vel quae te benefactas com- mendents, videre non possum, nec alicuiuss rel tione percepi, propter s quae tam grandia tua tam 10 audacter petat improbitas. Si enim in 11 amo vellems exercitu militare, pluress mecums viri assiduas confabulatione loquuntur, qui multa 16 strenuitate famaes suntls et probitate decori 19, ex quibuss mihi possem amorem eligere compe- tentems. Primo ergo, antequams petas, ea facere stueas, quae petitis iudicentur s digna muneribus Homo ait: Nisis te crederem ista ludendo narrasse25, vel ut mihis verecundiae ruborem in- duceres, dicerem , tuams plurimum errare pru- dentiam. Profiteor28 etenim, quod magnis sunt digna praeteritas facta s muneribus, verumtamen universis constat hominibus, quod nullum in mundo bonum vel curialitas exercetur s, nisi ex amoris fontes derivetur. Omnis ergo bonis erit amor origo et causa. Cessante igitur4 causa eius de5 necessitate cessat effectus. Nulluss ergo poterit omo facere bona, nisi amoris svasione cogatur . Petitum itaque largiri debes amorem, ut bene- aciendi causa mihi a te videatur indulta et per te valeam bonis moribus informaris et stabili emper ins firmitate durare. Magis enim ad tuam laudem s pertinere cognosco, si ex tuas gratia antum 1s mihi amorem vel spem largiaris amoris, quam si eum mihis praeteritorums factorum re- munerationem 15 concedas; ibi enim quasi ex de- bito faciess, hic veros largitas pura versatur. Praeterea, nonne maiori 18 doctor est dignus honore vel laude, qui omnino discipulum imperitum s sua acit doctrina prudentem, quam qui reddit doctum20 sua sapientias doctiorem? Novus ergo miles amoriss ac ins amore rudis te mihi peto ma- gistram et tuas doctrina plenius erudiri. Magno enim tibi adscribeturs honori, si me rudem et in- doctum tuas feceris prudentia doctum. Rudess enim et indoctos talis decets amoris servire cuius industria incautas valeats obumbrari iu- ventus. Mulier ait: Non rectes in amore sapiss, quum aperte videaris amoris regulas tuis sermonibus ob- viare. Nam amoriss praecepto docemur, uts qui pluras bona facits, maiori debeats honore gau- dere ac meritis pluribus adiuvari. Nam si tuos veros s iudicemus s esse sermones, suis actoribus s benefacta s nocebunts, et econtra aliis prodesses videbitur a beneficiis s abstinuisse nullaques bona fecisse. Seds dicis in hoc mea te velle disciplinas doceri; hunc autem penituss recuso laborems quias magis doctuss videtur eligendus amator quam qui meos labore ests docendus. Parisius igitur exspectas erudiris nons a muliere doceri s quia nimia videtur imperitias laborare, qui rudis et indoctus prudentis et instructaes feminae sibi quaerit amorem Homo ait : Mirandums est, quod dicis, ets quod tam sophistices meos niteris sermones arguere. Nam, quae proposui, non recte intellexisse videris; quod enim superius enarravi, magiss ad tuam per- tinere laudem, si ex tua gratia largiaris [et con- cedass] amorem, quam si eum praeterita facta remunerando concedas, taliter s intelligere debes, quods, si duo sints, quorum unus plurimas bona fecit, alter vero nulla ets in plena reperitur aetate et a benefactis s habitas opportunitate benefaciendi abstinuit, hic, qui nulla bona fecit, repellitur s, et, qui bona peregits, ests assumendus amator s. Sed si ponas, quis nulla bona peregit, in iuven- tutels positum, in quas benefaciendi non habuit facultatem , ins articulo isto iuvenis, qui bona nulla peregit, est eligendus amators, non quod magis sit dignus amari, quam qui bona plurimas fecit, sed quias maiuss inde bonum sequitur mundos. Sicut enim magiss ille quoques Rex coelestis super uniuss peccatoris gaudet conver- facits mulier, si aliquem minusls bonum 11 per 12 suams doctrinam aulae coniungat amoris suaque l4 faciat probitate laudandum, quamls sils bonumls aliquem faciat meliorem, id est, sicut est maius 18 Deo s lucrum super s unius peccatoris conversione 21 quam supers nonaginta novem iustorum meliora- tione s ita maiuss fits mundo lucrum si quis non s bonuss probus efficiatur, quam si alicuius boni probitas augmentetur. Quods autem dixi, eius, qui nulla bona fecit, amorems potius eligendums, quam qui bona plurima peregits, hoc non in quarto gradu sed in tribus praecedentibus s gradibus inter- preteris32 amoris. Sed si forte horum te sermo- num perturbet33 obscuritas, eorum34 tibi senten- tiam indicabo. Ab antiquo quatuor sunt gradus in amore constitutis distinctis. Primuss in spei datione s consistit, secundus in osculi exhibitione, tertius in amplexus fruitiones, quartus in totius personae concessiones finiturs. Quod s asserui ergo: Si duos sints, quorum unus plurimas, alter vero nulla bona fecits, illiuss, quils nulla bona fecit, potiuss est eligendus amors, nons intelli- geres debess in quarto gradu, id est in totius personae concessione, seds in primo, id est in spei largitiones. Nam si statim mulier velit quarti gradus amantem eligere sines deliberationis dilatione, potius eum, qui plurimas bona fecit, quam qui s nulla, sibi expedits amantem s eli- gere; et hoc ideo, quia de illius ests bonitate secura, de istius vero nequaquam, ets pro cer- tis saepius non incautes relinquuntur incerta. Sapientes tamen feminas non decet tam repentina quemquam concessione ditare, ut prioribus praeter- mississ gradibus ad quartis statim gradus pro- siliants largitionem s, sed ordine s solent31 proce- dere talis: Debet enim primo spei uti largitione mulier, et si cognoverits, amantems speis largi- tione accepta in bonis moribus augmentari, ad gradum mulier non vereatur devenires secundum. Et sic gradatim usque ad quartum deveniat gra- dum, si ipsum hac res invenerit per omnias dignum. Si rationem quaeriss, cur in articulo praescripto9 iuvenis, qui nulla bona fecit, in primo gradu amanduss eligitur, in alio vero articulo quarti s gradus eligitur s, qui bona plurima s fecit, ratio s evidentar apparet, quia usque ad tertium gradum potest mulier s retro sines blasmo abire s; si vero in s quarto gradu consolidavit amorem, non postea sine causa iustissima retro decet abire, ets hoc non s solum propter amoris confirmationem s, quae quarto consvevit fieri gradu s, seds etiam propter rems magnam quam in sua mulier est largita persona. Quid enim mulier maiuss dare potest, quam si suam personam alieno disponat ar- bitrio s ? Quod autem dixisti, te oneris evitandi causa velle magis amantem deligeres doctum quam tuos labore docendum, satis in hocs tua videturs opinio reprobanda ; dulcior enim cuilibet fructus s sapere debet ex propria plantatione perceptus, quam quis ex alienos arbores assumitur, et carius habetur, quod pluribus est laboribus acquisitum, quam quod sollicitudine s modica possidetur; nam s : ,,Absque labore gravi nons possunt magna parari'. Mulier ait: Si absque gravi labore magnas parari non possunt, quum s id, quod postulas, sits de maioribuss unum, multis te oportet laboribus fatigari, ut ad quaesita s munera valeas pervenire. Homo ait : Omness quas 1s possum, tibi refero grates, quod post laboress multos amorem mihi tuum tams provide promisisti. ,Absit enim, uts tantae probitatis feminae ego vel alius quilibet possits lucrari amorem, nisi multiss fuerit primo s laboribus acquisitus. Non enim est verisimile, mu- lierem tam prudentem amorem suum alicui repente concedere vel alicuius probi viri s labores apud se permittere sines munere s demoraris. As bonae videtur rationiss ordines deviares, si non bene- facta suis actoribuss debitas commoda ferant. B s. Loquitur plebeius nobili. Si plebeius sibi quaerat nobilis mulieris amo- rems hocls potcrit procedere modo: Si mulier quamvis nobilis simplex inveniatur tamen, ea per omnia possunts habere locum, quae in plebeiis et plebeiae sunt dicta colloquio eo exccpto, quod hics potest locum sibi commendatio sanguinis vindicare. Si vero nobilis mulier fuerit sapiens et astutas, providenters caveat ipsius personac mo- derate insistere laudi. Nam si nobilem et pru- dentem feminam ultra modum suos voluerit ser- mone laudare, credets, eum s plenams sermonis facundiaes copiams non habere vel adulatione falsa narrare ipsamques fatuam reputare. Post prima igitur sermonis initia taliter ad amoris verba descendat: Si possem cor meum intra propriae voluntatis saeptas recludere, multa forte sub silentio praeterirem s, quae me coactum oportet instanti ser- mone narrare. Cor namque meum acutis meam cogit calcaribus voluntatem extra suae naturae semitam divertendo vagari et maiora petere, quam sim narrares sufficiens. Si amor tamen me cogit aliquid improvide vel minus sapienter proferre, vestra s nobilitas, rogo s, ut s patienter sustineat et leni s sermone me s redarguat s. Cognosco 1s igitur manifeste, quod amor non consvevit homines discretionis stilo discernere, sed omnes pariter an- gits in suo, id est, amoris exercitu militare, non excipiens formam, non genus, neque sexums ne- que sanguinis inaequalitatem s distinguens , sed hoc solum discernens, an aliquis sit aptus ad amoris arma ferenda. Res enim est amor, quae ipsam imitaturs naturam; ergo nec amantes ip aliter discemeres debent hominum genera, qu amor suo discemit iudicio. Sicut igitur uniuscuis- que generis hominess amors cogit accendi, ita amantes non genera discernere debent sed hoc solum, an sit sauciatus amore, qui petit am Hac ergos invincibilis rationes munitus cuiuslibet mihi licet amorem mulieris eligere, si nullius mores me coinquinents pravitatis. Si igitur s mihi praestare velitis s audient patienter s, id solummodo s postulare cura Sed si mea in aliquo verba vestrams exace rents personam, et sis contra me vestro aspero contendatis s sermone tueri, hoc s esset intolerabile malum ets omnium causa lorum. Sciatiss itaque, quod a multis retro die amoriss vestri me sagitta percussit , ipsu vulnus totis sums viribus conatus absconc non <19>quod insufficientem militem me credam amoris' ed quia vestraes altitudiniss sapientiam pertimesco. Visos enim vestro aspectu adeo meum perterret ingenium mentemques perturbats, quod eorums" etiams, quae mente attente s conceperam s, penitus s bliviosus exsisto. Merito ergo meum studebam celare dolorems; quanto tamen magis meum co- nabar tegere vulnus, tanto magis mihi crescebat poena doloris. Tam diu tamen vulnus permansit bsconsum, quam diu me dolor suis non potuit viribus superare. Postquam vero suas virtute me evicits, pro magna potentia suis grandias me postulare cogits et instantis doloris remedia cogi- tare. Vosls quidem estis mei causa doloris et mortalis poenae s, remedium ; meam namque s imul cum mortes vitam tenetis vestro pugno reclusam. Sis concesseritis postulata, vitam prae- statiss amissam ets solatia multa vivendos; seds si eas mihi denegare velitis, erit mihi vita poena, quods gravius est quam subito incurrere mortem. Potius s enim esset festinantems eligere mortem quam poenis tams gravibuss assidu subiacere. Singula quidem, quae meus animus narrandas concepit, vobis aperire non possu sed Deus ipse novit, quos sermones velit expri- mere mutus. Ait mulier: Plurimum mirors, et miranda res est, quod ad tantam rerum turbationem ipsa non deficiunt elementa, necs mundus corruit ipse. Sis meae quidem nobilitatis ignoscere pudori no insisterem, acerrime tuos compesceret mea lingua sermones; quia tamen in nobiliss ore nimis essets inconcinna aspera contra quemlibet it inurbana verba proferre, patienter meus ani tolerat tua dicta vesana et svavis tibi respondet affatu. Quis ergo tu es, qui tanta munera pet Tuals mihi satis patets formas, ac genus est ma- nifestum. Sed ubi deprehendi maior audacia po- test quam illiuss, qui totius hebdomadae tractu variis mercimoniis lucris toto mentis intendit fectu, septimas suae quietis die quaerats amoris vacare muneribus eiusque dehonestares man ets ordines in hominibus ab antiquo statutos con- fundere. Non enims otiose vel sine causa fuit ab aevi primordio inter homines ordinum reperta distinctio, sed ut quisque intra generiss saeptas permaneats et per omnia sui ordiniss finibus con- tentus exsistats, et ea, quae maioris sunt ordinis stabilita natura, sibi nullus usurpare praesumats, sed ipsa tanquam aliena relinquats. Quis ergo tu esls, qui tam antiqua conaris temerare statuta et sub amoris commento s maiorum praecepta sub- vertere tuique generis tanta niteris praesumptione metas excedere? Nams si adeo meis sensus obliviosa manerem, uts tua verba me cogerent hiss quae dicis, annueres, cor tamens tuum non esset tam grandia tolerare sufficiens. Num- quids enim lacertiva avisls perdicems vel fasia- num sua potuit unquam superare virtute? Falcones igitur vel asturess hanc decet capere praedam non autem a milvorum pusillanimitate vexari. Tua igiturs est multum fatuitas cohibendas, quods alti generis indignus tibi quaeris amantem. Ne enim, quod s asseruisti ante s, tuam potest s tueri sententiam. Dixisti etenim, amorem non distin guere genera sed cunctos cogere ad amandum qui apti reperiuntur ad amoris arma ferenda, quod amantes non debent aliters distinguere, sic hoc requirere solum, an sit sauciatus amore, qui petit amari. Seds sine omni contradictione pro- fiteors, quod amor indifferenter cogits amare, sed aliud, quod sequitur, scilicet, amantem non debere distinguere nisi, ans amet, qui petit amari, non suscipio, quia penitus ests falsitati subnixum. Nam si hoc esset, illa sibi verba locum vindicare non possent, quibus fertur amors sua manu pensum inaequale gestare. Huius hypotheticaes conse- quenti destructo , e contrario s tibi concluditur, ergo et meams sententiam in sua videbis firmi- tate durare. Sed ets, si forte narrare velis, quod multi consveverunt audaci lingua proferre, amorem scilicet iniquum a cunctis deberes iudicem nomi- nari, quum inaequalia pondera ferat, talis te responsione repello. Quamvis enim amors in- aequalia pondera ferat, iustus tamen iudex poterit veres vocari s. Amor enim ponderis inaequalitate on utitur nisi iustissima causa cogentes. Nam quum cerneret amor, hominess universoss ex ipso stinctu cupidinis naturaiter in cuiuslibet alterius sexus personae libidinem provocari, turpe nimis utavit exemplums sua statim ex adverso tentoria ponere, uts eam, cuius quaeritur amor, statim compellat amare. Sis hoc enim esset, quilibets horriduss, hispidus, agriculturae deserviens s vel in plateis publices pro cibo mendicans reginae sibi provocare posset amorem. Sed nes unquam huiusmodis posset inconcinnitass vel rerum ab- surditas evenire s, cuiuslibet generaliter personae s mor commisit arbitrio, uts, si velit, amet eums, qui petit amari, vel non amet si nolit amares. Seds et, si hanc, quam dicis21, regulam amor sine omniss exceptione servaret illaesam, scilicets ut omniss semper, qui amat, ametur, alterius regulae cursui occurrerets naturalis. Quilibet enim homi- num alterius maioriss ordinis libentius quam ordi- nis aequaliss sives minoris sibi quaereres solets amantem, et ideo versa vice muliers, cuius petitur amor, propter regulam dictam et cursum naturae praefatum ordinis aequalis sive maioris libenters petit amorem, ne ab amoris regula generali inique videatur exemptas. Apparet igitur ex his mani- feste, quod supervacuis laboras impendiis, et tuos postmodum cognosces in vanum emisisses labores. Homo ait: Quod mihi benignum et svave praestitistiss responsum, multum in hoc vestras probitas denotatur s, quia vestrae s voluistis s naturae consulere, acs vestra verba generi con- venire. Nihil enim magis generosae personae potest congruere laudibus, quam si ins suis dictis dulci sermones fruatur, et nulla videntur magis nobili contraire s generi et sanguinis nobilitati de- trahere quam aspera et inurbana verba proferre. Quod autem dixistiss, meam faciem vobis esses cum genere manifestam , vehementer s admiror, quia vestram video ins hoc errare prudentiam, quum illiss videamini erratibussl assentire, quis morums probitatem sine genere ac forma reiiciunt et formae venustatems ac sanguinem, generosum sines omni probitate recipiunt. Quod quams sit asserere grave acs difficile, quamque narrares ab- surdum, illa voss edocets ratios manifesteques irrefragabili ratione demonstrat s, quae s dicit, quod ex bonis tantum moribus et hominis probitate ac curialitatis fomites a primordio fuit orta nobilitas. Si homines igitur sola morum probitas nobilitatis s meruits virtutibus s decorare ac generositatis assumere nomen, errorem praedictum penitus de- ponere curates, et sola morum probitas compellat voss amare. Illud autem, quod.de mercimoniis in contumeliams ests mihi a vobis obiectum, si attentis mea curaveritiss verba auribus percipere, sine omni dubitationes cognoscetiss. nullo mihi posse des iure nocere. Nam quod mercimoniorums honorabilia s lucra s diligenter attendo s, contendo s proprio s generi deservire, quia talia studeo meis actibus exerceres, quae s meae possunt naturae con" gruere. Et ex hoc murmura vulgi depellere curo s, quod s dicere consvevits: ,,Talia squemque s facere decet, quae genus pariter cums ordine quaerits". Sed quod praedicta lucra improbe fu- turi s intuitu cumulare non s insisto, sed ea provide et largissimes suo loco et tempore aliis dispensare contendo, in hoc meam morum ets probitatisls nobilitatem defendo. Praeterea, si honestis et lici- tis non curem insistere lucris, obscura me detine- bit inopia, et ideo nobilitatis opera exercere non potero, et sic mea morum nobilitas in solo et nudo verbo manebit, quae curialitas vel s nobilitas ab hominibus nullatenus credi consvevit. Immo si pauper et inops curialis s largitatis sermone utatur, in hunc sibi modum vulgaress illudunt: ,,Homo iste, quias nulla s possidet, quaes valeat homini- bus exhibere, largitatem se iactat habere plenariam. Sed si aliquids possidets in orbe, talem se de- bets hominibus exhiberes, qualem suum genus et natura permittit. De nulla enim possidentium bona rationes procedit suam effuso sermone largi- tatem effundere". Sed ets, si sufficientem substan- tiam mihi adesse obiiciass, adhuc meo generi honesta lucra defendos. Praeterea illud, quod dixistis, quias quisques intra sui generis saeptas debeat permanere et maioris ordinis amorem nulla- tenus postulare, diffiteri non possum. Sed si me morum probitatis cultura perlustrats, intra nobili- tatis me credo moenia s constitutum et vera s gene- ris coruscare virtute, et sic me morum probitass intra nobilitatis ordinem facit esse repositum; et ideo nulla potest reputari praesumptio, si ex nobili- tate mihi quaeram amorems eligere; magis enim ex moribus quam ex sanguine deprehenditur cuius- que s nobilitas. Dixisti s etiam, quod, etsi meis te s possem verbiss allicere, ut meae voluntati condescenderes s, cor tamen meum non esset tam grandia tolerare sufficiens. Sed stultus est ille miles, qui talia sibi quaerit arma ferenda, quae sui non possit corporiss tolerare compages, nullus- que sibi eligat talem equum appetere, qui suis non valeat regis vel gubemari virtutibus; tales enim plebis sunt subiecti derisui. Concedo ergo, quia s valde sunt, quae postulo, grandia; si me igitur ad id, quod peto, percipiendum minuss sufficientem recogitass, ids concedat gratia tuas, quod sine vulgi potest rumoribus exhiberi, et si me indignum omnino reperiress, tuos et cuiusviss alterius me faciass patere derisui. Fiduciam tamen gero ple- nariam, quod illa eadem mei cordis magnanimitas s quae me cogit tam grandia petere, sis ea mihi concesserit tuas gratia, in perpetuum ipsa mihi partas tuebitur. Sed nec obstare potest illud, quod de milvo et lacertiva mihi aves dixistis. Nam falcones, astures ets accipitres sola facit audacia caros. Videmus enims quandoque fal- cones de genere leviums magnos fasianos et per- dices sua detinere virtute; nam a cane non magno saepe teneturs apers. Et econtra multos aspici- mus nobiles et marinoss falcones vilissimos perti- mescere passeres et a lacertiva saepe aves fugai-i. Si ergo milvus et lacertiva avis ardituss reperi- turs ets audax et a suis degenerare parentibus, asturninas et falconina ests dignus perticas honorari et militari s laeva deferris. Si me igitur noveriss as meis degenerare parentibus, non con- tumeliosa milvi appellatione vocandus reperior, sed honorabili s falconis vocabulo nuncupanduss exsisto. Nec tibi s vilescat apud quemcunque s reperta probitas, quum ex pungentibus rosas spinis colligimus ortas, et in viliss materiae vasculo aurum repertum sua non possit pretiositate privari. Illuds, quod dixi, neminem debere distinguere nisi, an sit sauciatus amore, qui petit amari, ex tuas manifeste respon- sione cognovi, te s non recte intellexisse ; verbi enim generalitas tibis induxit obscuritatem. Nam quod dixi, amantem non debere distinguere s, itas re- cipiass, quia non debet, cuius postulatur amor, distinguere, utrum de nobili an de ignobili sit ge- nere ortus, quis petit amari, debet tantum distin- guere, utrum boniss moribus et an sit multa pro- bitate decoratuss. Ergo bene illa sibi possunt verba locum vindicare: Amor quandoque inae- quale pensum solet sua manu gestare. Sed quam- vis verum sit, amorem quandoque inaequalia pon- dera ferre, eiuss tamen non potest iniustitiae im- putari; sufficit enim, si amor alterum amantium sui roriss pertingat afflatu et ex suae plenitudinis fontes initia praestets amandi. Nam altero aman- tium amoris sagitta pertactos non immerito alter proprio servaturs arbitrio, ut, si ea fecerit, quaes bene placita inveniantur amori, magnis ab eo sit dignus honorari muneribus multisque in plebe laudi- bus efferendus s, si vero s eius voluntatis contraria s, contraria debets munera ferre. Ideo ergo s amor in arbitrio posuit amantis, ut, quum amatur, et ipsa, si velit, amet, si vero s nolit, non s cogatur amare, quia maioribus s censetur meritis s dignus, qui bona sponte peregit, quam qui eas coactus exercuits. Et hoc ad instar coelestis regis creditur esse in- dultum s, qui boni et mali percepta notitia quem- que hominum s proprio relinquits arbitrio, bene quidem agentibus ineffabilia praemia pollicendo, mala vero operantibuss poenas intolerabiles com- minando. Debet ergo mulier diligenti animo in- vestigare, an sit dignus amari s, qui petit amari, et, si ipsum dignum omnino invenerit, nullatenus eum suo debet amore frustrare, nisi forte sit alterius amore ligata. Si alterius igitur non ess obligata amoris, nulla tes poterit ratio excusare. Mulier ait: Tanta tuos niteris erroress tueri facundia, quod non esset mihi facile tuis super- vacuiss respondere sermonibus. Quosdam tamen ex eis mea curabo ratione comprimeres. Si enim, prout asseris, sola morum probitas amoris inveni- turs digna muneribus et nobilem facit hominem reputaris, superfluo antiquitus nobilitatis fuit ordo repertus et tams aperta distinctiones discretus, quum manifestum erat, omnem hominem moribus et probitate fulgentem s nobilem fores vocandum. Et sic noss oportet instanter asserere, nobilitatis ordinis institutoress suos in vanum emisisses labores, quod quam sit absurdum, probare non insisto. ldeoque firmiter assero, neminem sui or- dinis deberes metas excedere, sed intras suum ordinem quemque probum alicuius probae feminae amorem perquirere [ets mediocris personae medio- crems postulare amorem], et sic cuiusque inteme- ratus ordo servabitur, et sui laboriss quisque re- muneratus abibit. Ad hoc quod tuos congruentia ordini et honesta exerces mercimonia, meo ser- mone non arguo, sed quia mercimoniis intendens nobilem tibi quaeris amicam , quod s inconcinna res est et amara valde tristisque plena eventus. Quod autem mercimoniis lucra effluenter largia- riss, hoc te facits tui ordinis feminae amore dig- nissimums. Praeterea, licets falco a lacertiva ave quandoque fugetur, nihilominuss falco inter falcones et lacertiva avis inter lacertivas computa' biturs aves; ille tamen vilis falco, ista vero optima lacertiva vocabitur avis. Sic et tua tes probitas non in nobilium facits ordine stare, sed bonum te svadet vocari plebeium et bonae digmum amore plebeiae. Apparet igitur et est manifestum: Ets, si nullius sim amoris vinculo colligata, tu tamen quasi alienigena indignus meo s reperiris amore s. Homo ait: Quamvis nolim tuoss sermones arguere, nulla tamen possum ratione videre, si plebeius nobilem in probitates transscendat, quare ipsum non debeat in suscipiendis superare muneri- bus, quums ab eodem Adam stipite derivemurs. Mulier ait: Meliuss in mensa regias sedet aurum quam in pauperis domo vel rusticano tugurio, et longe honorabilius trotonerius s et macer equitatur equus quam pinguis valde et optimae et svavis ambulaturaes asinus. A tuis ergo resi- pisces erroribus et aliis haec sumenda relinques. Homo ait: Quamvis tuuss me sermo depellat quam diu tamen vixero, a tuis amoris proposito non recedam, quia, etsi meae cogitationis fructum nons sim percepturus, spes tamen sola, quam ex meis ipsius cordis mera liberalitates assumpsi, meum faciet .corpus tranquillams ducere vitam, et subsequenters forte Deus meis doloris s tuae s mentis inserets remedium. Mulier ait: Tuo Deus labori digna praemia ferat. Homo ait: Hoc solum verbum mihi spem in- dicat fructuosam, sed et ego Deum rogo, ut semper tibis sit meae curas salutis, et mea velas quietis portum inveniant. C. Loquiturs plebeius nobiliori feminae. Si plebeius nobilioris quaerat amori coniungi, multas ipsum oportet nobilitate gaudere. Nam uts plebeius nobilioris feminae dignus inveniatur amore, innumerabilibus oportet eum boniss abun- dare , convenitques , ut infinita ipsum benefacta extollant. Verecundum namque nimis nobili s videturs mulieri exsistere et in eius plurimum contumeliam redundare , si inferioris ordinis sibi s deposcat amorem, superiori et medio praetermissis ordinibus , nisi morum probitas supereffluente s valeat penso nobilitatiss compensationem inducere. Nec enim apud quoscunque prudentes verisimile potest videri in inferiori hominums ordine probos s reperiri s et bonos et tam alti generis dignos amore, et in duobus superioribus neminem dignums re- periri ordinibus, sed omnes tanquam reprobos pro- pulsari. Ets hoc generalis tradit tibi regulas logicorum s, quae dicits: Si, quod magis videtur inesse, non s inests, nec, quod minus creditur adesses Multa ergo nobilitates debet nobiles omnes et nobiliores plebeius excedere, ut a nobi- liori femina mereatur amari, Nam et, quantumcun- que s probuss ex plebe aliquis inveniatur, absonum videtur nimis, et inter ipsos vulgares pro maximo reputatur occasu atque descensu, si comitissa vel marchionissa vel s aequalis vel maioris ordinis emina suo plebeium adnectat amori. Prima nam- que facie praesumiturs exindes nimia voluptatis bundantia, quam per omnia reprobandams infra demonstrabimus, nisi publica de plebeio s probitatis ama praedictams auferat suspicionems. Quid ergo? Numquid non decets, nobilioris mulierem s ordinis suum plebeio largiri amorem, si eum per 0mnia studiosum s invenerit? Respondeo s: Si in uperioribus quis s dignior vel aeque dignus reperia- turs ordinibus, ille potius est in amore quaerendus; si vero nullus in eiss inveniaturs ordinibus, non est abiiciendus plebeius. Multis tamen oportet ex- perimentis examinari eius constantiam, antequam spem s amoris consequi mereatur largitam s. Nam quod ultra cuiusque noscitur pervenire s naturam, modica solet auras dissolvi et brevi momento durare. Nam inter lacertivas fertur aves nasci quandoque quasdam, quae sua virtutes vel feroci- tate perdices capiunt; sed, quia istud ultra ipsarumsl noscitur pervenires naturam, ferturs, quod in eis nisis usque ads annum ab earums computandum nativitate haec non possit durare ferocitas. Post multam ergo probationem, si dignus inveniatur, eligis in amore potest a nobiliori muliere plebeius, et eisdems omnibus possunt ad invicem inters se uti faminibus, quae supra in plebeii et nobilis mulieriss sunt dicta colloquio. Potest etiam hoc alios uti sermone plebeius: Vestrae personae multums insistere laudibus nullatenus expedire videtur; per s diversas namque mundi partes vestra probitas resonat atque venu- stas. Praeterea callidi videntur blandimenti obti- nere commentum laudes in aspectu laudatis pro- lataes. Est igitur meum ad praesens propositum et principalis intentio, quae me ad vos venire svasit, mes et mea vobis offerre servitia vobisque supplicare attente, ut ea dignetur suscipere gratia vestra, coelestemque obsecro Deum, ut ea ex gatia sua s mihi facere largiatur, quae vestrae per omnia sints placitas voluntati. Firma nam- ques in meo corde et stabilita conceptios ests, nedums vobiss sed pro vobis obsequia omnibus, exhibere et humili animo placitoques servires. Spem namque gero plenariam, quod nunquam apud vos permanere posset meus s [animus] s sine fructuss dulcedine labor. Sis mea namques in- venireturs infructifera sollicitudo s, post multas me oporteret fluctuationes atqae procellas mortis subires naufragiums, nisi forte spes meus ani- mus quamvis fallaci regatur. Nam spes sola, quamvis animo sit indulta fallentis sustentationis mihi possets ancoram conservare illaesam. Mulier ait: Nec tua nec cuiusquell alterius meus disposuit animus obsequia recusare vel sus- ceptis decentibus s non respondere muneribus. Qui enim servitia recusat oblata s recipere, offe- rentem nimio rubore conturbats et se ipsum indi- cat avaritiae vitio contineri. Qui ergo aliis libenter sua largitur obsequia, non incompetenter ab aliis oblatas recipits beneficia. Tu tamen aliorsum tendis, et aliud venari videris, quam sis capere dignus; nam ut tui videntur indicare sermones, a me petis amari. Ego autem amare fugios, maxi- me hominem tertio mihi gradu inferiorem consti- tutum, licet infinita siss alias probitate decoratus. Sed dicis, solam mei spem concessam amoris tibi sufficere ad mortis s evitanda pericula ; ego autem s in hunc tibi modum respondeo: Dicosl enim, quod ex eo solo, quod me fraudis diciss et mendacii habere calliditatem, ostendiss te eiusdem erroris contagios maculari et aliud in corde retineres con- ceptum aliudque fallaci lingua proferre. Merito ergo es ab amoris gremio repellendus, quia vani et mendaces intras palatii amoris soliums introire non debents. Praeterea mihi svadere videris, ut propriam curem negligere famam, quod ests priore s deterius. Nihil enim nobili est probrosiuss mulieri s quam de se ipsa non + exspectares promissa ets spem frustrare largitam suoque sermone fallere gentem s. Hocs videtur illis mulieribus convenire, quae meretricio more versanturs, et quae muneris gratia amoris nituntur mandata subvertere ets ob lucrum eiuss dehonestare militiam. Tuum ergo non videtur sanum s consilium, postquams ex eo tot imminents pericula graviorasl. Homo ait: Fateor, quod amari posco s, quia dulcior, quam sit in orbe vita, est in amore vivere. Sed verba vestra manifeste demonstrant, quod me recusatis amare ets hoc propter inferioriss ordinis s vilitatems, quamvis in multa constituar probitate. Quibus egos sic respondeo, quia meum genus in mea non potuit persona propriiss fini- bus contineri, instinctus quidem istud cooperante naturae. Quum ergo natura ipsa noluits mihi certos ordinis terminos stabiliris nec sublimiorums ordinum mihi voluit claudcre foress, sis morum non obstet s improbitas, unde vos mihi praesu- mitis certos praefingeres fines ets ordinum me iugo subiiceres? Nam antiquitus illa ordinum reperta distinctio non nisi illis fuit imposita solisls, qui praetaxato sibi ordine reperiunturs indigni, vel qui proprium ordinem s servant, maiori vero s digni nullatenus inveniunturs. Et hoc ad eius assero similitudinem, quod in theologicas inveni- tur exaratum scriptura, quaes dicit, legem non esse positam iusto sed peccare volentibuss. Prae- dicta ergo ordinis antiqua distinctio non prohibet me in quorumlibet maiorum militiams numerari vel maioris ordinis praemia postulare, dum tamen nihil possit aliquiss meis iuste obiicere moribus. Praeterea, quod asserui, spem quamvis ingeniose largitam mihi sufficere ad causam mortis decli- nandam s, non istud enarravi, quasi vestrae volens s gloriosae famae detraheres vel quod ulliuss contra vos sim fraudis maculae conscius, sed ut vobis aperta ratione monstrarem s, quanta vobis affiectione adnectors, quantumque carum haberem vestrum ad plenum mihi tributum amorem, ut mei vobis amoris nota immensitate sic saltem vestrum facilius animum inclinetiss. Mulier ait: Quamvis probitas possit nobilitare plebeium, ei tamen ordinem mutares non potest, ut plebeius procer efficiatur sive vavassors, nisi per principis ei forsan potentia tribuatur, qui potest quibuslibet s bonis s moribus nobilitatem adiungere. Merito ergo tibi denegatur ad amorem comitissae processuss. Praeterea spes te nimium comitissae decepit, quum audacters falsa in eius non erubuisti aspectu proferre. Nam in numero te contendiss militantiums nominares, et in te multa ad militandum nociva et contraria cerno. Quum enim milites ex suas natura subtiless debeant surass habere atque prolixass modicum- que pedem quasis artificio quodam per singulas dimensiones s inaequaliter s pertractum , tuass in contrarios surass aspicios grossass rotundeque s intensass brevique tractu finiri s pedesves pro- lixoss per singulas dimensiones equaliter etls inls immensum protractos s. Homo ait: Si propter suos mores et probitatem aliquis plebeius dignus a principe nobilitari invenia- tur, cur nobilis non dignus sit amore, non video. Nam quums sola probitas faciats hominem dig- num nobilitari, et sola nobilitas nobilis reperiaturs digna amore, merito sola probitas nobilis amoris est digna corona. Sed id, quod des intenso et remisso mihi crure opposuistiss ac pede prolixo, non multum de ratione procedit. Fertur etenim, quendam in Italiae finibus degeres comitem ha- bentem subtilias crura et ab optimis parentibus derivatums ets in sacro palatio clarissima digni- tate pollentibuss, omnique decoriss specie coru- scantems, cunctisque fertur abundare rerum divi- tiis, omni tamen probitate, ut dicitur, destitutus ests, omnesque ipsum boni mores ornare verentur, pravique omnes dicuntur in eo domicilium invenisse Et econtras: Rex est in Ungaria intensa plurimum habens crura simulque rotunda prolixosques et aequaless pedes et omnibus fere decoribuss desti- tutus. Quia tamen nimia morum invenitur probi- tate fulgere, regaliss coronae meruit accipcre: gloriam et per universum paene mundum reso- nants eius praeconias laudis. Non ergo, qualia sint mihi pedes vel crura, debetis s inspiccre, sed quibuss sim inoribus indutuss, qualisque propriis cunstituar actibus. Non enim, quantum sit quis- que formosus, sed quantum ex propriis mereatur s meritis s, in percipiendis est inspiciendum muneri- bus. Non ergo surass sed moress discatis obii- cere, quia surass obiiciendo divinam videmini naturam contemnere. Muliei ait: Rationabili videris te tuitiones de- fendere; sed quae te benefacta glorificent, quae s te probitas eorum, quae postulas, dignum impe- tratione constituats, nullius relatione percepi. Qui enim alicuius probitatis feminae maxime nobilioris ordinis exposcit amorem, multa ipsum debet at- tollere fama, et eum oportet omni curialitate mu- niris; de te quippes omnis sublimis videtur fama silere. Ea igitur tuis ins primo studeas actibus exercere, uts, quae petis, sint digna muneribus, uts tua nimiss postulatio improbas nons iudicetur. Homo ait: Vestris omnimoda videtur urbanitass contineri sermonibus, quibus tam evidenter curatis in cunctis mihi laudabilibus actibus svadere. Ideo- ques quum videam, vos omnino in amoris arte instructam s, vestram in amore deposco doctrinam, ut me scilicet docere dignetur gratia vestra, quae sints ea, quae exiguntur in amore praecipua, ld est, quae s constituant hominem amore dignissi- mum, quia, quum instructus fuero, nullius me poterit erroris obumbrare s defensio vel occasio excusare. Quum enim omnis ex amoris rivulils plenitudine s procedat urbanitas, eoques magistro s omni benefacto s praestetur initium, omnisque exi- tus bonitatis peragatur s, et usque modo s experss sims et ignarus amoris inventus, non est miran- dum, si ab eius inveniars alienus effectu et eius instanter petam praecepta doceri, quia quod quis toto mentis scire cupit affectu, improba solet peti- tione deposcere avidaque mente suscipere. Mulier ait: Ordinem videris et cursum turbare naturae, quod primo petis amari, ets ipse post- modum probas te modiss omnibus indignum amari, quum velut indoctus in amoris petiss disci- plina doceri. Quia tamen turpe nimis videtur exemplums et ab avaritiaes stimulis derivari, si minus eruditis, quum postulant edoceri, sua periti documenta negarent, nostraes siquidem doctrinae mereberis largitatem. Et si nostras curaveris diligenter verba percipere, super co, quod postulas, edoctus abibiss. Qui vult ergo dignus haberis in amoris exer- citu militare, nulla ipsum convenit avaritia deti- neri, sed nimia largitate pollere, largitatem quippe omnibus porrigere debet, quibus potest. Et, quum viderit, esse necessarium, maxime nobilibus et probitate decoratis s, et ubi perpenderit s, suam s opportunam esse alicui largitatem, non debet ex- spectare petitoris s instantiam. Nam res cuiuscun- que concessa petitiones cara videtur emptione quaesita. Sed si instans largiendaes rei ita non valeat ab ipso opportunitas deprehendi, rem opportunam s petentis tam grtanti deferat animo, ut gratius in suo corde acceptiusques resideres appareats, rem amico esse largitam, quam si eius- dem reis possessioni accumberets. Sed et, si iderit pauperess esurire et eis alimenta praesti- terit , magna curialitas atque largitas reputatur. eds si dominum habet, debitam ei debet reve- rentiam praestare s. Et Deum vel sanctos suos ullos debet blasphemare sermone; humilems se debet omnibus exhiberes et cunctis servire para- us adesses. Hominum nulli debet suis dictis detrahere, quia maledicis intras curialitatis non ossunt limina permanere. Malos non debet suo laudare mendacio, secretis tamen eos debet, si otest, correptionibus emendare. Sed et, si in- corrigibiless omnino eossl notaverits permanere, anquam contumacess eos expedit a suo comitatu depellere, ne erroriss merito valeat fautor et socius deputaris. Nullarum maxime miserabilium personarum debets illusor exsistere, litigiosus vel ad rixas faciendas s promptuss esse non debet, sed, prouts possibile est, iurgiorum ipsum con- venit sedatorem exsistere. Modico risu in mulierums utatur aspectu, quia iuxta Salomonis eloquium stul- titiam videturs risus nimius indicare, et stultos quidem omnes vel minus sapientes viross astutae consverunt mulieres s abiicere atque contemnere s pulchreve satis eluderes. In amoris namque gu- bematione prudentia grandis exigitur, et omnium in ea requiriturs industria artium. Magnatum debet coetum s frequentare magnasque s curias visitare. Moderate debet taxillorum deservire mini- steriis s. Magna debet antiquorum libenter gesta recolere atque asserere. Animosus debet esse in proelio et contra inimicos ardituss, sapiens, cau- tus et ingeniosus. Pluriums non debet simul mulierum esse amators, sed pros una omnium debet feminarum servitor s exsistere atque devotus, Corporiss cultui moderate debet insistere et sa- pientem atque tractabilem et svavems se omnibus demonstrare, licet quidam credants, se plurimum mulieri s complacere s, si stulta s quasi vesana proferant verba suisque ses valeant gestibus ho- minibus s demonstrare s dementess. Praeterea men- dacibuss non debet utis faminibus; sed et ca- vere debet, ne nimis effiuso sermone utaturs vel nimios teneatur silentio. Item neminem debet veloci et repenti promissione ditare, quia reddere tardus erit hilaris [enims] promissor, et audax ad promissa parum credulitatis habet. Si probus ali- quis in eum suam conferre largitatems cupiat, hilari eam debet suscipere facie et nullo modo recusare, nisi forte largitor eam s sibi credebat opportunam, quum s non esset. Tunc enim ta- liters recusare potest: Res ista quum ad praesens mihi non sit opportunas, eam donatam habeo, vobisque relinquo, ut, quantum s placuerit, ipsam meo nomine servetiss. -- Sed et turpia verba suo non debet ore proferre, gravia delicta et maxi- me notorias debet evitare. Neminem debet falsa promissione frustrare s, quia pollicitis dives quilibet esse potest. Si quis eum falsa promissione dece- perit vel minuss erga eum curialis exstiterits non debet ipsum suo dehonestare sermone sed contra bona sibi retribuat et in cunctis praestet obsequia, et sic prudenter eum coget suam agnoscere culpam. Hospitalem s se s cunctis debet praestare libenter. Contra Dei clericos vel monachos sive contra religiosae domus quamque personam in- iuriosa non debet vel turpia sive irrisorias verba proferre sed eis totis viribus totaque mente eius gratia, cuiuss funguntur officio, semper et ubique debitum honorem impendere. Ecclesiae frequenter debet liminas visitare ibique assidues officia cele- brantess libenter audire divina, licet quidam fa- tuissime credant , se satis mulieribuss placere, si ecclesiastica cuncta despiciant. Suis in omnibus veridicuss debet esse sermonibus, nullius hominis gloriae invidus permanere. His tibi breviter et in summa notatis, si attentis ea tuis auribus perce- pistis et factis exercere curaveriss, dignus in- venieris in amoris curia perorares. Homo ait: Dignitati vestrae omnimodas cogor reddere grates, quod tam diligenter et tam pru- denter mihi voluistis amoris articulos explicare eiusque propinare notitiam. Sed adhuc indesinenter postulares non cesso, ut spem dignemini mihi largiri petitam, sub hac saltem condicione: si ea, quae docuistis, per omnia curabo s perficere. Spei enim desiderati amoris benefaciendi semper mihi propositum conservabits, nec mihi s obstare potest, quod de turbato ordine est dictum. Nam quum mnibus quae fiunt s in saeculo, bonis amor praestet s initium, merito in primis tanquam omnium bonorum adix et causas principalis est postulandus. Mulier ait: Indecens esset et inurbanums spem alicui amoriss sub hocs modo largiri; sed aut pure eams concedere debets aut pure negare, quia spes quoques largita potest femina retra- here s manum et spem auferre concessam. Stu- eass bona cuncta peragere, ut nostrae tibi ap- pareant verba profuisse doctrinae. Homo ait: Merito vos coelestiss Maiestass in naiorum s constituit ordine mulierum s, quod tam rudenter omnibuss pro meritis respondere vo- uistiss mihique s plura concedere, quam noverim ostulare, et ego Deum rogo, ut ad vobis servien- dum s meum semper propositums augeat vobis- ques mentem inducats atque conservets mihis simper, prouts propria postulaverint merita, re- tribuere s. D. Nobiliss pleveiae. Si nobilis sibi velit plebeiae amorem eligere , tali eam debet sermone alliceres. Primitus eam suo more salutet, secundo potest s, si voluerit, etiam sine licentia iuxta ipsam sibi eligere sedems, et hoc propter maioris ordinis praerogativam, Regulariter enim tibis trado, Gualteris, quod ubi- cunque masculus maioris censetur ordinis praeroga- tiva quam mulier, potest sine licentia iuxta ipsiuss latus sedere, si velit. Si vero eiusdem ordinis invenia- tur , potest licentiam petere, ut sibi iuxta eam pa- teat sedendi licentia, qua concessa cum s ea sedere poterit, aliter vero nequaquam. Ubi s autem mi- noriss ordinis sit masculus quam femina, licentiam iuxta eam sedendi non debet exposceres, sed in- ferioris loco licet sedendi postulare licentiams. Si tamen ipsa cuncesserit ei iuxta suum latus sedere, sine timore potest eius voluntati annuere s. Postmodum autems sic ei loquaturs: Nuntius sums quidem vobis ab amoris aula transmissus, qui vestraes prudentiae cuiusdam dubitationis mandat dissolveres nodum: Cuiuss scilicet sit mulieris magiss laudanda probitass, utrum nobilis sanguine an illius, quae cognoscitur generis nobilitate destitui s? Mulier ait: Minus apte mihi tale videtur dari definiendums iudiciums, quum me ipsam praesens tangat articulus, et in proprias causa cuilibet sit ludicare prohibitum; quia tamen s mihi non licet delegationem s recusare amoris s, quid super isto sentiam articulo, mea curabo definitione monstrare s. Ex tuis tamen assertionibus aliquid super hoc pri- mitus volo percipere, ut patrocinio instructa lauda- bili nulla super hoc negotio me valeat falsitas obumbrare. Nam prima s videtur facie s sanguinis probitas magis laudanda s; ea namque, quaes se- cundum cuiusque noscuntur provenire naturam, magis videnturs appetendas, quam quae extrin- iecus et quasi aliunde adveniunts. Nam ets in ipsis mulieribus magis naturalis quam appositivus color dignoscitur honorari, magisque placent ab homine verba prolata quam as pica loquente. Et aptius valde rubentis scarlatis color in Anglicana videturs lana resideres quam in agninos pilo Cam- paniae sive ltaliae. Sic magis fortes congruit no- bili sanguini probitas quam ex plebeiorum stipite derivatis. Homo ait: Miror, si hoc mente geris s animoque sentis, quod lingua narrare videris. Nec enim, quod dicis, recte potest per exempla demonstrari propo- sita, quum in illis omnibus humanum artificium commendetur, et naturalia accidentalibus praeferan- tur. Sed in plebeia probitas ex solius animi in- nata virtute optimas mentiss dispositione procedit, et sic quasi naturale censetur. Tuas igitur non possunt exempla procedere, unde merito dicendum credo, magis in plebeia quam in nobili probitatem esse laudandam. Carior enim reputatur fasianus ab accipitre quam ab asture s captus, magisques meretur praemium, qui plus s, quam debet s, ex- solvit s, quam qui, quod praestare tencbatur, ex- hibuit. Praeterea magis approbatur illius doctrina magistri, qui ex ineptiss noverit ligniss aptam fabricare naviculam, quam qui ex optimiss et bene compositis lignis aedificat. Ets nonne maius ac laudabilius homini reputatur, si aliquam ex se ipso peroptime artem retineat, quam si eam ex artificio sumpserit alieno? Certe utique ests verum, si fateri volueris. Merito ergo in prae- senti negotio nobilis sanguine contrarium meretur calculum reportare. Mulier ait: Multum videtur mihi super tua ad- mirandum prudentia, quods tam evidenter contra te ipsum tuiss niteris sermonibus allegare. Nam uum nobilis sanguine ac generosus inveniaris, patenter ipsi conaris nobilitati detrahere et contra ipsius placitare iura contendis; quia veros tua rationabiliter dicta defendis, in hanc declino sen- tentiam, ut magis in plebeia quam nobili probita- tem laudandams existimems, quia omnes bonum, quod est rarum, caros carius esse nullatenus dubitatur. Homo ait: Tuam valde iustam sententiam re- puto atque rectam satis opinor, et ideo necessario me fateri oportet, potius esse quaerendum amorem probitatis multaes plebeiae quam nobilis nimia probitate decorae. Quum ergo plebeiorum genus nimia in tua persona probitate meruit exaltari, non immerito te mihi solam ex universo mulierum consortios dominam praeelegis et per te solam cuncta disposui peragere bona. Et ideo Deum indesinenter exoro, ut tuos semper inserat firmum cordi propositum mea servitia continuo capere, ut quotidie in benefaciendo meus possit animus in- crementas suscipere, atque per hoc valeam ad optatas digne s munera pervenire. Mulier ait: Non videtur multum tuae nobilitati congruere ad plebeiae mulieris ordinems declinare vel ex plebeias amorem appetere, nec videris ex meritis nobilitatis nomen adeptuss, quums a nulla tui ordinis femina amari merearis; et qui in proprio minus bene invenitur ordines militare, no creditur ins alieno suam recte gestare militiam, ln proprio igiturs ordinels requirasls amorem ets in alieno genere constitutam s non coneris impetere s, ne propter talem valeas praesumptionem digne pati repulsam. Homo ait: Multum videriss amoris ignara doctrinae, quum id, quod omnibus est manifestum, te prorsus ignorare demonstras. Lippis s namque videtur omnibus atque pateres tonsoribus, quod nec sanguinis generositas nec decora multu species pertinet ad amoris emittendams sagittam, sed amor ests ille solus, qui hominum ad ama dums corda compellit, et saepius ipsos instanter coiitl amantes alienigenaes mulieris amorem exi- gere, id est ordinis et formae nullatenus aequali- tate servata. Amors enim personams saepe de- generem et deformem tanquam nobilem et formo- sam repraesentat amanti et facit, eam plus quam omnes alias nobilem atque pulcherrimams depu- tari. Semper enim forma mulieris, quam aliquis recto cordes amare dignoscitur, nimium consvevit amanti placere, quamvis omnino deformis invenia- tur atque abiecta. Praeterea omnium aliarum mulierum istius respectu incultus sibis quasi vide- tur aspectus. Mirari ergo non debes, si te quam- vis ignobilem genere omni tamen decoris fulgore et morum probitate fulgentem tota contendo amare virtute, quias nons talia postulo quasi a mei ordinis mulieribus recusatus, sed ab amore taliter amare coactus, et quias tua mihi super omnibus aliis probitas complacuit atque nobilitass. Ex quibus omnibus tuae satis debet esse pru- dentiaes manifestum, quod a tuo sum nullatenus repellendus amore, si morum in me compositio propriae s noverit origini respondere. Mulier ait: Etsi ea, quae proponis, clara forte veritate nitantur, aliam tamen ex tuis ipsius ver- bis tibis possum iustam recusationis causam opponere, quia, ut superior a me lata ets a te approbata videtur sententias continere, magis in piebeio quam in nobili genere sedets laudandas probitas. Exs quibuss verbis concludendos intu- listi, quod potius sits studiosaes unumquemques amorem s sibi copulare plebeiae quam nobilis et multa s probitate decorae. Quare igitur non magis plebeius morum compositione perfectus quams multa nobilitates decorus mihi estls eli- gendus amator? Quaeso, ut mihi respondeas. Homo ait: Quaeso, ut mihi respondeas. magis studiosaes plebeiae requirendum amorems quam nobilis mulieris atques decorae, non tamen intelligeres debes, nobilis mulieris non esse lau- dandum atque peroptandum amorem. Immo ma- giss nobilis mulieriss amors ests eligenduss si maiori gadeat probitate quam ipsa plebeia. Talis ergo intentione verbum s protuli ,,magis" s, ut, si plebeia probior quam nobilis inveniaturs potius sit quam nobilis eligendas; si aequis in probitate Possibus ambulare noscuntur s aequaliter earums Alinoriaes opinionem. Ego tamen in aeiualitate praefata minorums dico ordinem praeferendum esse maiori et potius eligendum. Sin autems aliters adverbium ,,magis"s intelligatur, quam tibi sims conatus exponere, summa sequeretur ab- surditas et grandis inde oriretur iniquitas. Jam enim videretur sanguinis generositas hominibus intolerabile damnum adducere nullaque commoda ferre, si probior nobilis minus probae postponaturs plebeiae. Si talem ergo plebeium inveneris, in quo magis quam in me cognoveris probitatem vigere, et tuum fueris sibi amorem largita, tuum nons insistam improbare propositum, quums haec in superioribus tibi videatur concessa licentia. Tua igiturs diligenti perquirat indagatione prudentia et digniori se adnectat amori. Mulier ait: ln tuis videris sermonibus tanquam cancer in ambulando retrogradus, quods nunc negare contendis, quod statim audaci lingua lau- dando firmaveras. Seds non videtur recte virilis conformari astutiaes ad mulieris quantumcunque prudentiss sermonem contra suam quemques tam inverecundes venire sententiam et quod dilucides paullo ante concesserats, sua nunc assertione ne- gare. Quia tamen fas est ab erratos discedere et ab eo, quod quisques minus bene sententiaverats iesipiscere , si tuam simplicem et incautam studess emendare doctrinam 1s, in s1 hoc inveneris laude dignissimus et ab omni prudentia commen- danduss. Tuorum igiturls verborum nonls mo- dice mihis placet interpretatio, quas mihi deli- berare concediss, quis mihi tanquam potior sit eligendus amator, quias iilam mihi palatii amoris portam defendo, quae nec quemlibet a palatii repellit ingressu nec omnem permittit intrare peten- tems, sed eum demums, qui ex proprias probi- tate, consillis tenore perpenso et subtili habita deliberatione, admittitur s. Deliberato s itaque et admittere. Homo ait: Si anguis hic non lateret in herbis, et hanc sub calliditatis ingenio deliberationem non exposceress, svavissima mihi esset et gratiosa deliberatio talis. Sed, quia vehementer timeo, ne ex dilationis istud procedat origine, non videtur mihis tutum huic praebere proprium deliberationi assensum s. Gravissimum namques mihi est et mortis videtur demonstrare vestigia, si praeters spem largiendi amoris patiaris me abire. Morosa namque dilatio pereuntis solet amoris indicare praesagia, et modica consvevit mora eventus mu- tares fortunae; sis me igitur tui amoris spes frustra- um dimiseris, me protinus mortem subire com- pellis, cui tua postea nullatenus poterit prodesse medela, et ita poteris homicida vocari. Mulier ait: Homicidium aliquod perpetrare non affecto; mihis tamen consiliums nulla potest ra- tione negari, quia iuxta cuiusdam s sapientis elo- quium quidquid consilii moderatione perficitur, non assvevit poenitudinis s rubore perfundis sed per- etua firmitate durare. Homo ait: Consilium tibi denegares non pos- sum. Deum tamen assidue rogares non desinam, ut te faciat amare, quems debes. Mulier ait: Si amori s vacare s eligerem, indu- bitanter scias, quod pro posse studerem potioris mihi solatia quaerere s. Homo ait: Liberum tibis eligendi amoris esse non dubitatur arbitrium. Ego tamen tibi nun- quam servire cessabo et pro te omnibus sempers obsequia cunctas praestare. Mulier ait: Si, uts verbis s assertive proponiss, factos curaveris adimplere, facile non possets accidere, quin a me vel alia retributionem susci- peres s abundanter s1. Homo ait: Tua verba Deus velit, ut veridicam sententiam ferant, et ego, quamvis corpore videar discedere s, corde tamen vobis s colligatus exsisto D. Loquiturs nobilis nobili. Si nobilis aliquis mulieris alicuius nobilis deposcat amorem, his illam s verbis conetur s attrahere. Post proposita sermonum initia taliter cordis concepta dissolvat: Tanta deprehenditur in vobis nobllitas tantaques vos curialitas exomares dignoscitur s, quods omnia, quae meos resident cordis dicenda, vestraes probitatis aspectu credo mihi licere sine reprehensioniss timore narrare. Nam si non liceret hominibus sui, quum vellent, cordis dominabus aperires secretas, iam amor perisset omnino, qui omnium dicitur fons et origo bonorum, et nullus sciret aliis s subvenire , omniaque s curialitatis opera hominibus essent ignotas. Mulier ait: Recte sapis, et multum mihi placet audire. Homo ait: Licet me raro corporaliter vestro repraesentem aspectuis, corde tamen et animo a vestra nunquam abscedo s praesentia ; assidua namque de vobis habitas cogitatio saepes saepius me vobis praesentem s constituit et illum thesaurum, circas quem meas versatur intentio, cordis me facit oculis semper aspicere poenasques mihi afferts et solatia multa. Nam, quod quis toto mentis affectu desiderat, semper timet, ne adverso turbetur eventu. Quantum igiturs fidelis vobis existams, quantaques vobiss devotione astringar, sermones narrare non possems. Nam, ut videtur, si viventium omniums fidelitates in unius possent congregaris persona, nequaquam tanta essets, quams gloriae vestrae serviendi propositum, et illud mihi super omnia gloriosums exsisteret, et pro magna victoria reputarem, si qua possem meis actibus operari, quae vobis exsisterent gratiosa vestraeque accepta gratiaes residerent. Quum vos igitur videre valeos, nulla me possets poena per- tingere, nulliuss me possents insidiae perturbare; immo locorum, quibus inhabitare videmini, soIus stat fomenta vivendis et solatia multa praestat amantis Quando veros vos nons possum cor porali visu aspiceres nec super vos constitutum ae%rem deprehenderes, undique contra me cunta incipiunt elementa consurgere, et varia me poena- rum incipiuntl allidere generas, nullos possums gaudere s solatio, nisis quantum falsa mihi demon- stratione dormienti somni sopor s adducit. Seds licet falsa me somnus quandoque largitiones de- cipiat, nihilominus tamen s ei affectuosas offeros grates, quod tam dulci atque nobili me voluit deceptione frustrae. Talis namque somniculosas gitio mihi vivendi viam modumque conservats mortisves me defendit ab iras, quod maximum munus mihi videtur atque praecipuum. Mortuo namque frustra medicina porrigitur. Sed quousque mihi affuerit licet vita poenalis, levis potest aura imbrem mihis liberationiss infundere et rorems svavitatis inducere. Credo namque et plenariam gero fiduciam, quod tam nobilis tantaeque femina probitatis non diu permittet, me poenis s subiacere tam gravibus, sed a cunctis mes relevabit an- gustiis. Mulier ait: Re vera in tua persona nobilitaris novit prudentia s, ets habitaculum invenerunt svavitatis eloquia, quods tam provide tamque prudenter tua novisti proponere iura. Quod igitur tibi placet de mea in absentia meis cogitare personas mihique in omnibus, in quibuss poteris, serviendi haberes propositum, debitas tibi refero grates, et ego versa quidem vice in absentia quo- que tui de te cogitabo libenter tuaque servitia suo loco et tempore non detractabos suscipere, quia tantus es tantaves probitate refulgess, quod nulli feminae ascriberetur honori, si tua obsequia re- cusaret. Praeterea nolo, ut soliuss sis ae%ris in- spectiones contentus, sed s nostra specie poteris corporali visione potiri et opposita me facie intueri. Malo etenim ad vitae tibi conservanda guberna- cula laborare quam mortis praestares causam vel homicidii incurrere crimen. Homo ait: Licet aestus s temporibus s tenuibus posset imbribus vita segetum prorogari, ariditatis tamen periculum evitare non possunts, nisi rore s fuerint pluviali perfusae. Potestis igiturs in hunc modum, quem s dixistis, vitam prorogare amantis, non autem a mortis liberare periculo graviori. Graviuss enim recidivus quam initialis videtur affligere s morbus et duriori cogit hominem morte deficere, et acrius amittitur, quod spe aliqua vide- tur possideri largita, quam quod nuda voluntate speratur. Potius ergo eligerem momentaneo per- ire s interitu quam post multas poenaless an- gustias mortis subiacere periculis. Deliberet ergo prudentia vestra et indagatione subtili perquirat, quid vestro magis expedire videatur honori, utrumne spem amanti largiri ets ab ira ipsum mortis eripere eiques ad omnia peragenda bona viam aperire incognitam, an hoc denegando cunc- torum bonorum praecluderes viam et mortis se- mitam s aperire. Mulier ait: Illud quod tibi possum praestare suffragium, libera tibi voce promisi, scilicets uts quotidiana mei corporali visione utaris. Nam, quod postulas, nullis posses precibus vels labori- bus impetrare; firmum etenim est et totius meae mentis propositum Veneris me nunquam suppo- nere servituti nec amantium me poenis subiicere. Quot s namque subiaceant amantes angustiis, nemo posset nisi experimento cognoscere. Tot enim poeniss atque languoribus exponuntur, quod nul- lus posset nisi experientias doceri. Sed quamvis amoris omnino fugiam illaqueari catenis, tibi tamen et aliis benefacientibus viris benaficiendi nun- quams recusabo praestare favorem. Homo ait: Absit [tes], domina mea, tes in tam acerrimo errores durare. lllae namque solum- modo mulieres quae amoris noscuntur aggregari s militiae veris s apud homines laudibus s dignae iudi- cantur s et propter suam probitatem meruerint s in omnium curia nominari. Quid enim valeat in saeculo bonum ab s aliquo exerceri, nisi s ex amore ergo tantus decor tantave morums probitas amo- riss perambulare semitas eiusque probare for- tunas. Nihil enim, quid sit vels quale, apert potest veritate cognosci, nisi primitus illud s ex- perientiae probaverit usus. Post rei tantum s ex- perientiam decet recusare probatum. Mulier ait: In amoris curiam s facillimus est inventus s ingressus, sed propter imminentes aman- tium poenas ibi est perseverare difficile, ex ea s vero propter appetibiless actus amoris impossi- post verum amoris curiae ingressum nihil potest amans velle vel nolle, nisi quod mensal sibi pro- ponats amoris, et quod alteris possit amanti placere. Ergo talis non est curia appetenda; eius namque loci est omnino fugiendus ingressus, cuius libires non patet egressuss. Tartareae etenim talis potest locus curiae comparari; nam quums tatari porta cuilibet intrares moreturs aperta volenti, nullas ests post ingressum exeundis facultas. Malos igitur aere modico Franciae con- tenta adesses et liberum eundis, quols voluero, possidere arbitrium quam Ungaricos quidem s iusta argento alienae s subiici potestati, quia tale multum habere ests nihilum habere. Merito ergos amoris aula mihis odiosa exsistits, quare aliunde te oportet amorem peteres, fraters. Homo ait: Liberius nulli potest esses arbitrium, quam si ab eo, quod quis tota mentis intentione siderats, velle separari non possit. Gratum namque cuilibet esse debet, si illud nolle non possit, quod tota virtute desiderat, si tantums res illa sit appetibilis. Seds amore in orbe nihil petibilius reperiturs, quums ex eo omnis boni Procedat instructio s, et sine eo nihil boni aliqui opereturs in orbe. Ergo illius videtur curia utris- tenus vobis sit odiosa. Mulier ait: Cuicunque s sub amoris clipeo ipsa s videatur militare libertas et res apprehendendas, mihi tamen deterrima s videtur s servitus et res per omnia fugienda. ln vanum ergo laboras, quia mundus universus me non posset s ab isto propo- sito revocare. intolerabilis vos poena sequetur, cui nulla similis resperitur s, quam erit s recitare s difficile. Mulier s ait: Quaeso, ut mihi asseras, quae sint s illae poenae, quae propterchoc inminere videntur, ut, quum praevisae fuerint, earum me minus valeant iacula laedere, quia praevisa minus iacula ferire dicuntur. Homo ait: Haec a vobis a longe praevisa iacula vos minus ferire non possunt, nisi praefatum curaveritis s errorem deponere. Poenas tamen, si placet, audire potestiss, sed primitus voss ex- orare cupio ut me docere dignetur gratia vestra, quis amoris vobls palatii locuss est<21>s constitutuss? Fertur enim et est verum, in medio mundi constructum s esse palatium quattuor omatissimas habens facies, et in facie qualibet est portas pul- cherrima valde. ln ipso autem palatio solus amors et dominarum meruerunt habitare collegia. Orientalem quidems portam solus sibi deus appro- priavit amoris, aliae vero tres certis dominarum sunt ordinibus destinatae. Et dominae portiae meridianae ianuiss semper morantur apertis ets ostii semper reperiuntur in limine, sicuts et do- minae occidentalis portae, sed ipsae extra ipsius limina portae semper reperiuntur vagantes. Quae s vero septentrionalis meruerunt portae custodiam, semper clausis moranturs ianuis et extra palatii terminos s nihil aspiciunts. In quarums ergo istarums contenditiss vos esse consortio? Mulier ait: Hi mihi sunt nimis sermones ob- scuri nimisque verba reposita s, nisi ipsa tua faciat terpretatio manifesta. Homo ait: Quae semper ianua morantur apert et ostiis semper reperiuntur in limines, sunt illac mulieres et dominae, quaes dum aliquis petit in- gressum, diligenter indagare noverunt, quibus si iiieritis dignus acs quam probitatem retineat que patentiss ianuae desiderat aditum, et post meri torum habitam fidem pleniarum cum s omni dign honore admittunt, indignos vero procul ab amor aula repellunt. Quae vero locum sibi portae vin cant occidentalis, sunt illae mulieres commune quae neminem reiiciunt, sed omnes indifferen admittunt et universorum s sunt expositae volup- tati s. Quae autem septentrionaliss custodiae<10>s Meridianae sunt illae igiturs quae amare volunt radio coruscari. Occidentales vero sunt meretrices, inveniuntur amari, et merito, quia, quum in occi- ente ipsarum reperiatur s habitatio sita , igneus amoris radius abs oriente ad illas usques perve- ire non potest. Septentrionales vero sunt illae mulieres , quae amare recusant, quamvis illaes mentur a multis, et merito, quia ins sinistra posi- tas deus non respicits ipsass, quia sunt male- ictae. Ex hiss vero verbiss amoris patet palatii dispositio manifesta. Mulier ait: lntras septentrionalem portam me profiteor esse securam, non s maledictam s. Homo ait: Audias s igitur poenas tibis sine fine paratas: Quum cuiusdam enim mei domini nobilissimi liri Robertis armigers adessem et die quadam aestu magnis caloris per regiams Franciae silvam cum ipso et multis aliis militibus equitarem, in quendams nos amoenum valde locum et delec- tabilem via silvestris direxits. Erat quidem locus erbosus et nemoris undique vallatus arboribus In quem quum descenderemus omnes, equis per pascua dimissis et nobis aliquantums somni re- fectis sopore, excitati postmodum vagantes festi- nanter stravimuss equos. Sed quum meus pa- rumpers equus longius cunctiss per pascuas diver- tisset, tam diu me detinuit equi praeparatio proprii, quod me solum in ipso prato conspexi relictum. Quumque viam ignorans errabundus per prata vagarer, undique diligenter aspicienss a longe pro- spexi s multitudinem equitantium infinitam per ipsius pascui deambulantem s extremitates. Quum autem vehementer crederem, meum inters ipsos dominum equitare s, non modice gavisus, prouts poteram, nitebar praedictae appropinquare s militiae. Intuens autem diligenter oculorum ipsum visu nullatenus per- cipere potui, quia s non aderat inter ipsos, quumque magis equitantibus appropinquarem s et attentius decoram valde multitudinem intuerers aspicienss, vidi hominem praecedentem ets in spectabilis equo nimiss formoso sedentem aureos diademate coronatum. Hunc autem sequebatur primo loco ingenss mulierum chorus atque s venustus, qua- rum quaelibet in equo pinguissimo et formoso et svavissime ambulante sedebat. Pretiosissimiss et variis erats vestibus et deauratiss amictas chlamydibus et uno a dextris ets altero a sinistris decoratas militibus ets tertiums habebats militem in obsequio, qui pedess incedebat coram ipsiuss aspectu eiusque semper frenums tenebat in manu, ut sine laesioniss offendiculo svaviuss equitaret in equo. Cuiuslibets primi ordinis mulierums' talis erat cultuss atque incessus. Postea vero equitum ornatorums acies sequebaturs infinita, qui ab omni eas sequentium strepitu tuebantur et laesione. Secundo sequebatur loco mulierum non modica multitudo, quarum obsequiis varia hominum genera insistebant peditum ac mili- tantium; sed tantus erats servire volentium stre- pitus tantaques multitudo nociva, quod nec ipsae s obsequia capere nec illi commodes poterant esse servire s paratis, et sic servitii copia in maximam s eiss vertebatur inopiam atque angustiam, et pro s magnos quidem solatios sibis reputarent, si suis propnis relinquerentur obsequiis. Tertio vero loco sequebatur quarundam mulierum viliss et ab- iectus exercitus. Erant enim mulieres pulcherrimae valdes, sed vestimentis erant opertaes turpissimis et temporis qualitati contrariis. Nam, quum in validioris aestatis s essent constitutae calores, vul- pinis invitaes vestibus utebantur; praetereas turpes nimiss et indecentes indecenterls equitabant ca- ballos scilcet macilentos valde et graviter trottan- tess et neque frenas neque sellas habentes et claudicantibus pedibus incedentes. Istarum labores nullorum iuvabantur auxiliis, omnium quidem erant suffragiiss destitutae, et praetereas tantum s prae- cedentes pedites et equitantes commotum s pedibus immittebants pulverem, quod se ipsas videre vix poterant, quia oculos ex pulvere gravatos habebant ets labia impeditas Haec autems omnia quum diligenter aspi- cerems, et, quid hoc esset, vehementi coepissem animo cogitare, domina quaedam solemni forma composita, quae post omnium sequebatur incessum habens equum macerrimum et turpem ets tribus pedibus claudicantem, proprio me vocavit nomine et etiams ad se mes ires praecepit. Ad quam -de oraYta6 militibus et7 tertium8 habebat9 iiliti obsequio qui pedess incedebat coram ipsius aiiectu eiusque seMper frenums tenebat in manu, t sine laesioniss offendiculo svaviuss equitaret fs equo. Cuiuslibet s primi ordinis mulierums alis erat culLu" ilLilU 1 eqvitum ornatorums acies sequebaturs infinita, uialiui il P ill 6t laesione. Secundo sequebatur loco mulierum on modica multituilu, il il dominum genera insistebant peditum ac mili- antium; sed tantus erats seHire volentium stre- p:tus tantaques multitudo nociva, quod nec ipsaes il + li iervires paratis, et sic servitii copia in maximam sf iss vertebatur inopiaiii ilLiluL ilii6U"Ll liil, LL PlU ms~os quidem solatios sibisL reputarent si eral inrj r j i 1 quum venissems et eiuss venustam cernerem ta- ciem atque decoram et eams in tam turpis equo ederes, meum sibi statims obtuli equum. Sed quum eum s recusasset accipere, talia mihi verba oepit proponere: Dominum petis tuum ; seds hic illum invenire non poteris, quia longius ab eius igressus es itinere. Et ego respondi: Rogos, domina, ut rectam mihi, si placets, viam indicare digneris s. Cui et ipsa respondit s: Nisi primo praesentem militiam in propriis positams castris aspexeris, securam tibi viam indicares non possums. Et ego sics respondi: Rogo igitur, ut mihi cures s, si libet, asserere, cuius sit haec, quam cerno, militias, et quare mulier tam formosa adeos vilem equum et tam sibi abiecta praeelegit vestimenta s portare. Cuisl et ipsa mulier respondit: Hics, quem vides, est exercitus mortuorum. -- Quod quum au- dissem, meus statims ultra modum turbatus est animus et facies alterata, et mea cunctas de propriis sedibus -coeperunt ossa moveri. Treme- bundus igitur factus ets nimis exterritus libenter voluis ab hac societate discedere; sed haec me coepit statim suo confortare sermone ets ab omni me periculo illaesum conservare promisit. Sics enim ait: Securior hic ets tutior permanebis quam in domo paterna. Quo audito iam quasi emissums vivificantems resumpsi spiritum et eis propiuss ac- cedens de omnibus coepi diligenter inquirere, et ipsa seriatim cuncta narrare itas dicenss: Miles, quem vides cunctos populo aureo dia- demate coronatum praecedere, deus est amoris, qui singulis septimanis una die praesentis cemi- tur adiunctus militiaes et cuique, prout bene vel male gessit in vita, mirabiliters pro cuiusque retribuit s meritis s. Mulieres igitur, quae tam omatae s et honorificae primo loco post ipsum sequuntur, sunt illae bea- tissimae s feminae, quae, dum 1s viverent s, sa- pienter se amoris noverunt praebere militibus ee amare volentibus cunctum praestare favorem et sub commentos amoris subdoles amorems pe. tentibus digna praenoverunt responsa tribuere, pro quo nunc plenariam consequuntur mercedem et infinitis muneribus honorantur. Quae vero se- cundo loco sequuntur et tantorum affliguntur ob- sequiis, sunt mulieres istae immundae s, quae, dum viverent, non sunt veritae cunctorum se voluptatis exponere, sed petentium omnium fuerunt annuentes libidini ets nulli petenti suae ianuae negaverunt in- ressum. Et ideo talia in hac curia meruerunt praemia capere, uts pro immoderata sui largitione t hominum indiscreta susceptione indiscrete et sine modo innumerabilium fatiganturs personarum obsequiis, et talia sibi servitia in nociva conver- tunturs contraria et in summam valde angustiam et contumeliams. Quae veros ultimo loco sequun- tur tam vilis compositione dispositaes et habitu ncedentes abiecto et quibuslibet s carentes auxiliis omnique poenarum genere fatigatae, ut manifeste potes oculiss conspicere propiis, in quarum ets ego sum inserta collegio, sunt illae omnium mu- ierum miserrimae, quae, dum viverent s, cunctis amoris intrare palatium clauseres volentibus necs liquibus bona facientibus vel ab iis benefaciendi causam et favorem petentibus s voluerunt s pros meritis respondere , sed omness amoris postu- lantess deservire militiae abiecerunt ets tanquam sibi odiosos repulerunts eums non recolentes omnino , qui deus amoris dicitur, cui milita quaerebant, qui postulabants amari, et ideo nunc merito haec patimur et ab amoris digna rege factis s suscepimus s praemia, per quem universus regitur mundus, et sine ipso nihil bonis aliquiss operatur in orbe. Praeterea tot sumus aliis poena- rum addictae s generibus, quas nullus posset nisis per experientiam scire docentem , quods mihi narrare imposibile tibique satis esset audire diffi- cile. Caveant ergo mulieres in saeculo viventes, ne harum sints nobis consortes poenarum, quia post mortem nulla sibis poterit poenitudine s subveniri s. Ets ego mulieri respondi: Ut video et mani- feste cogmosco , qui amori elegerits beneplaciti facere, centuplicata illa retributione suscipiet , et, eundem s qui offendere fuerit ausus, commissum s impune transire non poterit, sed, ut mihi videtur, ltra millecuplum, quam fuerit commissum in eum, constat vindicaris delictum. Talem igitur deums non est offiendere tutum, sed in omnibus est Sibi servire tutissimum, qui talibus suos novit raemiis munerares et suos contemptores tam gravibus poenis affligeres. Rogo itaque, domina eas, et pro viribus supplico, ut recedendi mihi licentiam largiaris, ut haec valeam dominabus, uae vidi, itas narrares. Ets ipsas mihis taliter respondit: Recedendi licentiam habere non potes, nisi de nobis maiores et duriores poenas cognoveriss et maius aliarumls audium atque beatitudinem aspexeris s. Dum igitur talia conferendos longum transitum ecerimuss, in locum delectabilem valde perveni- mus, ubi erant prata pulcherrima meliusque dispo- ita, quam unquam mortalium viderits ullus. Erat enim undique locuss omniums generum pomi- eris et odoriferis circumclusus arboribus, quarum quaelibet iuxta sui generis qualitatem fructibus ecorabatur egregiis. Praeterea in rotunditatis modum locus erat redactus s trinisquesl distinctuss artibus. Prima pars quidem ins interiori erat loco reposita et a media parte undique circumsaeptas Tertia vero pars, in extremis posita, inter se et primams ex omni parte mediams perfecte circum- eundo vallabats. ln prima igitur et interioris parte in medio loci sedebat quaedam mirae alti- tudinis arbor universorum generum abundanter proferens fructus; cuius rami usques ad interioris partis prolongabanturs extremitates s. Ad arbor is quidem radices surgebat fons quidam mirabilis mundissimams habens aquam, quae nectaris sva- vissimum praelibantibus s inducebat saporem ; in qua s etiams omnium generum pisciculorum species apparebant. Iuxta praedictum autem fon- tem in throno quodam ex auro et omni lapidum ornatu constructo regina sedebat amoris splendi dissimam suos capite gerenss coronam, et ipsl pretiosissimis s sedebat vestimentis s ornata aurea manu virgam retinens. Ad cuius dextrams sedes erat parata omni pretiositate refulgens et clari tudine, in qua nemo quidems sedebat. Pars autem istas videlicet interior vocabatur amoenitas quias in ea omnia inveniebantur delectabilia at- que svavia, ln hac autem parte interiori tor erant parati quam plurimi, qui s miro erant modo, peromati, siricinis scilicet ex omni parte operti s palliis et purpureis omamentis. Ex praedicto autem fonte undique quams plurimi derivabanturs rivuli atque ramusculi, qui ex omni parte rigabants amoenitatem, et s singuli tori singulis decoraban- tur rivulis. Pars vero secunda vocabaturs humiditas, cuiuss erat dispositio talis : Rivuli quidem, qui pro- priis contenti alveis irrigabant amoenitatem, in hac parte secunda suas nimios vires ostende- bants ets totam inundabants humiditatem ita scilicet, quod herba mixtas simuls apparebat s cum aqua, sicuts tempore veris solet ins pratts pluvialibus apparere diebuss. Aqua verols ista, postquams in hanc fluebat partem, adeo fiebat frigida, quod nullus posset eam tactus tolerare venss; desuper vero calor solis intolerabilis de- scendebat, nullis enim s locuss obumbrabatur boribus. Haec quidems aqua ultra partis istius non extendebatur terminos. Tertia vero pars et extrema vocabatur siccitas et s merito, quia omnis deerat humiditas, omnisque lo- cum s occupabats ariditas, et solaris radiuss caloris erat acutuss et igneo vaporis nequaquam absimiliss, terrae autem superficies quasi solum s fornacis cali- daes. Locus autem s iste undique habebat s infinitos spinarum fasciculos colligatos et in s quolibet fasci- culo lignum erat quoddam pertractum's pers me- dium, excedens ex utraque parte fasriculum pros duorum cubitorum mensura, et ex s utroque capite ligni vir quidam stabat fortissimus lignis tenenss caput in manibus. Erat autcm ibis via quaedam pulcherrima, per siccitatem et humiditatem ads amoenitatem deducens, in qua nullums omnino praedictorum sentiebatur incommodorum s. Quum vero ad ista devenerimus loca s, viams primus rex amoris ingressuss in amplexu ab amo- ris est regina susceptus ets ea iuvante in parata sibi sede receptus crystallinam sua manu tenenss vir- gam, et eum per eandem viam universus primi or- dinis mulierum ac militantium est chorus s secutus . Et cuique mulierum ornatissimi erat sedes lecti parata; militantes vero suo s sibi eligebants sedes arbitrio. Quanta quidem istis erat beatitudo et gloria, humana non posset vobis lingua referre. Nam totus amoenitatis locus istarums ests volup- tatibus assignatus, et cuiuslibet coram eis generis ludebant ioculatores atques psallebant, et omnia instrumentorum ibi musicae genera resonabant. Secundo pers eandem intravit viam totus sequentis ordinis mulierums communiums et eisdem servire volentium masculorums chorus, et usque ad amoenitatiss circulum pervenerunt; quem quum pertransire s non possent, per humiditatem coepe- runts sua frena laxare ets, quae poterant, ibis solatia capere, quias ille sibi erat locus ab amo- ris curia deputatus; ubis quantus stridor erat et gemitus, satis esset narrare difficile. Multum s etiam istarum mulierum poenarum erats aug- mentum gloria, quam habere videbant in amoeni- tate morantes. Tertio subintrabat per eundem locum mulierum choruss posterior, quae amoris compati militibus noluerunt, et usque ad humidi- tatis s circulum s devenerunt s. Sed quum eis nons pateret ingressus, coeperunt per siccitatis circumfluere partes, quia illes sibi erat locus ab antiquo paratus. Ibi autem cuilibet illarum super spinarum fuit sedes parata fasciculo et per viros ibi, ut supra dictum est, deputatoss semper fasci- culus movebatur, ut acrius spinarum dilaceraren- tur aculeis, et nudis plantis ignitum pertingebants solum. Tantus quidem dolor tantaques ibi erat afflictio, quantams vixs crederem inter ipsas Tar- tareas potestates adesse s. Haec autem quum vidissem, licentiam abeundi quaesivi. Et ipsa mihi dixits: Licentiam egos tibi dare non possum, sed tuum hic equum relin- que; undes rex intravit amoris, ad ipsum ire festina et ab eo tanquam dominos licentiam pe- tere cura, et, quae tibi praecipiet, studeas dili- genter attendere. Etiams pro me ipsas non sis exorare obliviosus. Quo percepto per praedictams viam ad regiss amoris sum deductus aspectum et ei dixi: Rex potens et gloriose, omnimodas tibis gratias ago, quias tua mihi magnalia et s mirabilia tuiques regni dignatuss ess revelare secretas. Tuaes igitur indesinenter clementiae supplico, ut, quae s tibi placet, mihi tuo s digneris servo praecipere et, quae sint in amore praecepta principalia, veraciter indicare et illam mulierem, per cuius sum operationem talis visione beatuss, meae intercessionis iuvamine a poenis gravioribus propitiuss liberare et cum istiss, quas hics tam honorifice collocatas aspicio, intras huius amoeni- tatis misericorditer loca reponere, postmodum vero mihi commeatum praestare, si placet. Ipses vero mihi talia responsa porrexit: Nostra tibi sunt con- cessa videre magnalia, ut pers te nostras valeat ignorantibus gloria revelari, et ut tua praesens visio sit multarum dominarum salutis occasio. Tibi ergo firmiter mandamus atque iniungimus, ut, ubicunque dominam alicuius valoris inveneris a nostra semita deviare amoris recusando subire certamina, hanc sibis visionem narrare procures et eam ab erroris proposito revocare, ut poenas possits tams gravissimas evitare et in praesenti valeat s gloria collocari s. Duodecim s autem scias esse principalia quae sequuntur amoris praecepta s : I. Avaritiam sicuts nocivam pestem effugias et eius contrarium amplectariss. II. Castitatem servare debes amantis. IIl. Alterius idonee copulatam amori scienter subvertere non coneris. IV. Eius non cures amorem eligere, cum qua naturalis nuptias contrahere prohibet tibis pudor. V. Mendacia omninos vitare memento. VI. Amoris tui secretarios noli plures habere. VII. Dominarum praeceptis in omnibus obediens s semper s studeass amoris aggregari militiae. VIlI. In amoris praestando et recipiendo solatia omnis debet verecundiae pudors adesses. IX. Maledicuss esse non debes. X. Amantium noli exsisteres propalator. XI. ln omnibus urbanum te constituas et cu- rialem. XII. ln amoris exercendo solatia voluntatem non excedas s amantis s. Sunts et alia amoriss praeceptas minoras quorum tibi non expediret audituss, quae etiams ins libro ad Gualteriums scriptos reperies Mulier autem, pro qua rogasti, intra istius s non potest amoenitatis moenias, sicut postulas, collo- cari, quia proprias opera contradicunt intras tam gloriosa domicilia permanere. Tuae tamen inter- cessionis gratia pinguem equum et svavem cum freno et sella concedimus, et ut nullos habeat ministros circa spinarum fasciculum frigidumques de nostra licentia teneats sub pedibus lapidem. Accipias ergo hunc cystallinum baculum et cum nostra recedas gratia; in prioris autem fluvio, quems inveneris, eums proiicias. Acceptos vero ad recedendums itinere ets ad eam, quae me duxerat, dominam reverso s, eam inveni super fasciculo sine ministris sedentem et super recenti lapide suos pedes svavissime tenentems ac pin- guissimum et valde omatum equum iuxta se ha- bentem ets modicams satis poenam patientem; quae mihi grates immensass oblulit atque sub- iunxit: Cum supernas gratia recedas, amice, quia de huius curiae negotiis ampliuss videre non potess. Est enim s ultra duplum s, quam videris, earum gloria maior nostraque poena intensas, quae nulli viventis sunts videre concessa. Post haec autem equum ascendi proprium et in mo- mentos oculi circa fluenta sum deductus aquarum, Ibis crystallina virga dimissa illaesus ad propria remeavi s. Aspiciass ergo, domina mea, quanta ests amare afflictio nolentis , quantisque subiiciatur s angustiis, et quantum decus mereantur s ets gloriam, quae amoris portam intrare non clauseres volenti- bus, ut vestraes opinionis errore deposito prae- dicta mereaminis suscipere praemia et s praefatas angustias declinare. Indecens enim esset ets desperabile malum inducerets, si mulier tam sa- piens tamque venusta specie decorata inveniaturs poenis subiacere tam gravibus totve pericula sustinere. Quantum igiturs ad vestrams videtur spectare personam, amoris sum delegationis onere s liberatus; vos autem taliter eius studeatis exaudire praecepta, ut ads eius beatitudinis mereamini gloriam introire. Mulier ait: Si vera sunts, quae tua proponit assertio, amoris est gloriosum deservire ministeriis s, et eiusdem est periculosum valdes refragaris mandatis. Sive igitur vera sints sive falsa, quaes proponis, terribilium s me deterret poenarum relatio, ets ideo ab amoris nolo militia exsistere aliena, sed eius affecto consortio copulari et in meridiana mihi porta domicilium invenire. Oportet me igi- tur meridianae portae dominarum consvetudinem per omnia reservare, ut nec quemlibet reiiciam necs quemlibet ad amoris portam pulsantem ad- mittam. Curabos igitur cognoscere, quis dignus reperiatur ingressu, et ipsum examinata ets cog- nita veritate suscipiam. Homo ait: Gratias ago amoris potentissimo regi, qui vestrum dignatus est revocare propositum dirumque fugavit errorem; sed quod velle delibe- rare contenditiss, utrum clamans ad palatii portam amoris sims admittendus, res amara nimis ver- bumques satis mihi videtur acerbum. Nam si de meae vobiss constat probitate personae, delibe- rationi non potest locus des iure patere. Quia tamen non omnia benefacta faciles possunt ad omnium s devenire notitiam , esse potest, quod mea vobiss facta sunt incognita, et ideo forte, quo ad conscientiam vestram, iuste fuit a vobiss postulata deliberatio. Adeo tamen des meae confido probitatis operibus ets de vestrae nobili- tatis libramine s, quod licet, quam s quaero, diffe- ratur mihi largitio, non tamen credo , obsequias diu posse suis meritis defraudari. Velit ergo Deus, ut meaes spei fructum sentiam efficacem, et sicut mihi recedenti de vobis assidua cogitatio permane- bit, ita de mes absente divina vos faciat cogitare potentia. Es. Loquitur nobilior plebeiae. Si nobilior plebeiae petat amorem, eundem potest retinere stilum, quo usus est nobilis, quum loquereturs plebeiae. Potest etiam commode sub hacs alias forma procedere: A longinquiss retro temporibus diem istam desideravi et plenarie in- mentes gessi propositum meam vobis aperire mentems et intentionems et, quanta mihi sit de vobis assidues cogitatio. Temporis tamen in- opportunitass usque nuncs distulit amantis elo- quiums. Sciatis igitur, me totius mentis in vobis cogitationem et ancoram posuisse, nihilque me posses in saeculo isto beares nisis pretiosissimum personae vestrae thesaurum. Nam sine ipso nihil mihi videtur in saeculos possidere, ets omnium saecularium rerum abundantia pros summa mihi reputatur inopias. Soluss vester amor regis me possets diademate coronare et in summa rerum inopia mes cunctis faceres divitiis abundare. Spess vestri amoris me vivum conservat in orbe, de quo desperatus sum s coactus de vita migrare s. Suis igiturs obsequiis me conservare digneturs gratia vestra et comitis non repellats amorem. Comes enims solus vel eo superior tantos repe- riturs dignus amore. Absit enim, ut tantus decor tantaque morum probitas ex plebe sibi curet aman- tem eligere. Cogitet ergo prudentia vestra super loquentis comitis fide atque devotione et ei digna suis meritis responsa retribuats. Mulier ait: Illa quidem plebeia essets vere beata, quae comitis digna reperireturs amore: Sed vos attentes inspicites, qua reperiatur Iaude vel praemio dignus comes veI marchio, qui plebeiae deposcit amorem. 0, quam mirabilis astur debet ille iudicari, qui, perdicibus omissis s gruibus et fasianiss, ex parvis passeribus et gallinarum filiis sibi curat quaerere victum. Gaudeo ergos, si comitis amore digna reperiars; timeo tamen ho- minis alti et grandis genere tams parvaes mu- lieriss petentiss amorem eligere. Videtur namque, quods ex sola cordis illud procedat inopia. Magna- nimes enim soli merentur dominarum scires se- creta et earum amore potiris. Si meum igitur vobiss amorem fuero largita, et eorum quae in amore exiguntur in vestra persona defectus repe- riatur et ego ipsa, generis hoc proprii prohibentes natura, forsan habere non possem, nons diu noster s amor recte gubernari valeret s. Melius est ergo ab initio abstinere quam post causam iams inceptam poenitudines coartari. Homo ait: Ibi quisque debet sibis postulare amorem, ubi amoris svasione constringitur. Ille enim ests amor electus, qui in quocunque ordine ex placibilitates et delectatione formae cuiusque s solummodos sumpsit originem, nons qui ob generis tantum quaeriturs praerogativam. Amoris itaque non subverto praecepta, si ex minori ordine mihi curem amorem eligere, sed eius in hoc videor mandatis obsecundare s. Est namque tale praecep- discernats amoris qui ex quolibet genere suum sequaliter militare nullas ordinum praerogativa ser- comite vel comitissa meruit ordine permanere. Sine omni vos possum s reprehensione eligere nec cogit amorem, inter magnanimes vestra me debet chriuss accipiter suo volatu ingeniosam capit alau- dam s quam pigram s qualiam et Iinea recta voIantem. Mulier ait: Etsi dictiss rationibuss ad vestrum fortes me possetis amorem coartares, alia mes ratio ab s hac necessitate defendits, quia etsi omnia nostris s succederent amplexibus prospera, si illud vulgi deveniret ad aures, omnes aperte meam famam reprehensione confunderent, quasi ultra modum propriae naturae metas excesserim. Praeterea maioris altitudinis homo feminam ordi- nis inferioris fideliter non solet amare, seds, si amet, cito eius fastidits amorem et ipsam pro levi causa contemnit, quod manifesta ratione cognoscitur amoris obviare mandatis, in cuius curia generis nunquam potuit sibi locums vindi- care discrimen, sed, ordinis cuiuscunque reperian- tur amantes, aequalis ordine consveverunt in amo- ris aula militiam promereri et nullius generis maiori- tatis s praerogativas gaudere. Iusta s igiturs a vobis me tueturs defensionis occasio, ne generis inaequalitas vestrum s possit impedire propositum. Homo ait: Mirandums est nimis super pru- dentia vestra, quaes tam incauta nititurs se de- fensione munire. Qualis enims esset amor ille, qui populo teste perficiturs et vulgi dilaniaturs affatibus? Nonne amoris praecepto testante in amore non licet secretarios plures habere? Prae- terea valentiae alicuius vel probitatis mulier non debet aliquem hac intentione amare, ut propter assueta vaniloquia vulgi et insidiantium suspectos s rumoress retro ab incepti amoris tramite cedat, ets malorum ex hoc voluntas optatums capiats effectum. Nam, uts bene novistis, reproborum est hoc propositum semper et cunctiss intentio manifesta, ubis libet, facta impedires bonorum et amantium solatiiss adversari. Vestra igitur discat serenitass malorum turpiloquia dolosa contem- nere et eorum declinare insidias, ne malorum facta bonis inveniantur esse nociva. Maius enim pravis hominibus non possets praemium exhiberis, quam si suas persenserint fraudes vias impedire bonorum . De fide autem mea et legalitate amoriss nec ego nec aliuss plenam vobis fidem facere possets, quia Deus ipse soluss humanis cordis est scru- tator et s testis; eis soli hominum ests cogitatio manifesta. Factis ergo et operibuss exterioribus a femina sapienti interior debet cogitatio depre- hendi. Si propria igitur facta vel opera vestro me constituunt indignum amore et iustam vobis afferunts suspicionem, rogo, ut nullam apud vos valeam misericordiam promereri. Et, si s proprios mihi actus noveritis de iure non posse nocere, plena vos exoro fiducia, ut ex vestro iudicio nulla mihi procedat iniuria. Nam, quum nullus alicui suam fidem ad plenum possit facere mani- festam, eadem ratione quaelibet mulier unumquem- que posset amantem repellere s. Videat ergo magnas prudentia vestra et subtili indagatione perquirat, quid deceat ad proposita responderes. Nam, ut bene superius vestris reperitur insertum faminibus, quantumcunque unus amantium altero inveniatur s nobilior, post amoris initia aequalibus eoss opor- tets in amoriss aula gradibus ambulare. Mulier ait: Quamvis malorum insidiis non de- ceat cursums impediri bonorum, non tamen se- quitur, quod sempers invenire debeat bonorum s ancora ripas. Nam in cuiuslibet est positum mulieris arbitrio, ut, quum abs ea postulatur amor, recuset amare, si placets, nec ex hoc ali- qua potest iniuria deprehendi, sicut vestris no- vistiss dictis asserere. Quae enims potest iniuria aestimari, si quidquam ab aliquo postulanti s pe- titaes rcis largitio denegatur s? Homo ait: Vere profiteor in mulieris esse col- latum arbitriums postulanti, si velit, amorems concederes, et s, si non concedat, nullam videtur iniuriam facere; sed tunc sine dubio infertur in- iuria amanti, quum ipse bonus propter facta malorum suis meritis defraudatur, vel quum propter vanams suspicionems eius non potest ca- pere dignum labor effectums. Debet enim mulier, quae postulatur amari, vel suums amorem pro- mitteres vel prorsus denegare petenti, vel, si de postulantis dubitet probitate, dicat: Primos bona facias, quam bonorum praemia petass. -- Non enim s sub simulantium amares velamento fidelis est recusandus amator, quia satis videtur iniquum, aliquem alterius iniquitate gravari. Mulier ait: Postquam vobis magis placets denegari prorsus amorem quam sub forsitaneo dubio respondere, vobis morems gerere curols et vos amare recuso. Homo ait: Rogo, ut me certum reddats pru- dentia vestra, si alium in corde amare disponitiss. Mulier ait: Nec mes cogit amoris lex, nec consvetudo me cogits amantium, ut, quod corde gero, vobis faciam manifestum. Nam etsils alium amares disponerems, nec vos quaerere nec me vobis insinuares deceret. Homo ait: Ergo mihi nullum in disputatione praesenti reservatur auxilium nisi vobiscum pleno sermone certare atques disputando cognoscere, utrum vos deceat vel non mihi vestrum denegare amorem, sis eum in neminem alium expendistis amantem. Probo ergo, quod me non recte po- testis amore vestros privare. Nam amares auts est bonum auts ests malum. Quods sits ma- lum, non ests asserere tutum, quia satis omnibus constat et est manifestum, et amoris hoc nobiss doctrina demonstrat, quod neque mulier neque masculus potest in saeculo beatus haberi nec curialitatem nec aliqua bona perficere, nisi sibi haec fomess praestet amoris s. Unde neccessario vobis concluditur ergos, bonum esses amare et appetibile. Satis s ergo utriusque sexus homo s amare tenetur, si bonus et laudabilis in orbe cupit haberi. Si autem amare tenemini, ergo s aut malos aut probitate decoros. Malos quidem non, quia praeceptum contradicit amoris. Sequi- tur ergo, solis bonis vestrum esses largiendum amorem, Quare, si me moribus noveritiss deco- ratum, improbe mihi vestrum denegatis amorem. Mulier ait: Fateor, bonum esse amare et bonis tantum largiendum s amorem ; sed s licentiam cui- libet amantis ab amore concessam mihi vultis auferre. Nam unicuique licet amanti amorem nons largiri petenti; ergo et ego amoris fulta doctrina meo vos possum sines reprehensione amores frustrare aliumque postulantem admittere. Homo ait: Licentias amandi in vestrum col- latas arbitrium vobis auferri non potest, sed vestrum aequums debet s esse arbitrium, ut, quae s debetis, amare curetis. Non enim ob hoc vobis amor liberum voluit conferres arbitrium, ut con- cessa debeatis abuti licentia, sed ut maioribus apud ipsum mereamini praemiis s honorari, si s in tali posita bivio sibi studueritiss serviendi viam eligere; unde, si in aliam contigerits vos diver- tere semitam, eum non mediocriter credatis offen- sum. Nec vos tueri potestiss, si alii in petendo posteriori vestrum concedatis amorem; nam priori dignos petenti improbe denegatur amor et minus probes posteriori annectitur. Non enim amor voluit, de suis militibus aliquem cums alterius iacturas sentire iuvamen. Sic nec vos , rogo, velitis alii erogare, quod alteri pleno iure de- betur. Mulier ait: Ea quae dicitis, satiss ratione nitunturs, si cor meum propriae annuerets volun- tati. Mea namque voluntas esset, quaes propo- nitis, adimplere, sed cor contradicit omninos et dissvadet pers omnia fieri, quod plena voluntate desidero. Ergo, si cor contradicit amare, quaeso, ut mihi asseratis s, cui potius sit favendum : cordi scilicet an voluntati. Homo ait: Hanc discordiam me amplius au- disse s, non recolo, quods aliud corde et aliud voluntate quaeratur. Sed si est, quod verbiss asseritis, illud prorsus debetis eligere, quod iustitia et veritate defenditur. Mulier ait: Quod dicitis, stare non potest, quia coactas nemini sunt grata obsequias et nullis digna praemiiss iudicantur. Quare igitur amori praestarem obsequia, si amoris praemia consequi non deberem? Praeterea qualis possets esse amor contra cordis voluntatem praesumptus ? Nam, quod primitus cordes ac voluntate appetitur, illud solum amoriss debet amplecti muneribus; quod autem corde non peto, quo modo possems amare, nons video. Sed et dixistis, quod alteri non pos- sum recte propriums largiri amorem, si ab aliquo primos fuerit postulatas. Sed nonne feras bestia, quae prioris venatoris fuerats venabuliss sauciata, si eam posterior s [non] s apprehenderits, eius debet esse, qui cepit? Certes utique; ergo et secundus amator muneris perceptione potior est habendus ins amore quam primus. Homo ait: Etsi grata regis non possimuss exhibere servitias, ei tamen offensam non debe- mus inferre. Nam qui sola obsequiis subtractione offenditur, multo magis [laeditur ets] laesus provo- catur ad iram. Laeditur autem amor, si uni ex suis militibus debitus aliis impendatur honor. Ergo, si vestrum postulavis primus s amorem, quamvis vester non sits animus inclinatuss, eum tamen in alium tam festinanter non decet expen- dere, quia forte: ,,Grata superveniet, quae non sperabitur hora". In brevi namque rex s posset amoris vestrams pietatis imbre superfunderes mentems et vestri mihi amoris desperatum adducere fructum; quod fieri non posset, si aliis veslra fuerit largitate con- cessuss. Nec mihi obstare potest, quod de vena- tiones dixistis, quia illud obtineres constats de quorundam specialis consvetudine satiss iniqua. Sed generalis per orbem consvetudo conservats, uts, si aliquis feram bestiam de propriis commo- verit abditis et eam venando persequiturs, quam- vis ipsam apprehenderits alter, priori tamen eam generalis consvetudo reservat. Ergo, quum alium in petendo praecessi, vestro de iure non possums amore privari. Mulier ait: Inurbanum satis essels videtur et a bonis moribus manifeste deviare cognoscitur, si bonum, quod quisques sibi habere non potests, alteri prorsus velit denegare s petenti. Ergo, quum meum habere non potestiss amorem, dilectionis et cordis affectioniss hoc inhibente defectu, alios amandi mihi non debetis praecludere viam. Nam, quums ipse amors me nolits adversus vos amoriss inflammatione perfundere, sed adversus alium mihi spiraculum infundats amandi, ipsum sine aliqua possum blasphemia diligere. Ut tamen vobis contra mes omnis removeatur occasio, vestri gratia amori non curabo vacare, et videbo ans peccatrix virgo conceperit ets peperit mitis gal- lina draconem. Homo ait: Quae proponitiss verba, quamviss humanass videanturs aures mulcere, tamen veri- tatis perquisita indagine sophistica palliationes te- guntur s. Numquid enim peccator s, quia Deus sibi gratiam non infundit, apud ipsum Deum per- manserit excusatus? Certe nequaquam, sed aeter- nis erits suppliciis mancipatuss. Ergo, si amoris vultiss indignationems effugere et eius cupitis spiraculis inflammari, suscipiendi s amoris gratiae vos habilem constituatiss et dignam. Mulier ait : Et s quantumcunque quisque bonum operetur in orbe quo ad aeternae beatitudinis prae- mia capienda sibi valere non potest, nisi ex cari- tatiss illud procedat affectu s. Eadem igitur s ra- tione, quantumcunque actibus propriis et operibus studeam regi servires amoris, si illud non ex cordis affectiones procedat et ex actus derivetur amandi, ad amoris mihi praemia valere non potest. Ergo quoadusque me radius non s pertinget amoris, mei non potestis amoriss largitate potiri. Homo ait: Et ego Deum flexis genibus exorabo semper, ut vos cogat amare, quod decet, et quod vestrae clareats celsitudini expedire. Fs. Loquitur nobrilior nobili. Quum nobilior nobilem feminam suis alloqua- tur affatu, quo nobilis et nobilior sunt usi ser- mone plebeiae, eodem utatur et ipse eos excepto, quod ad generis cognoscitur pertinere commenda- tionem, et quod nobiliss non est multum laudibus insistendum. Praetera subs hac formula poterit exordiri s: Maiores mihi restant Deo gratiae refe- rendae quam cuiquam in orbe viventi, quia hocs, quod meus animus videre super omnia cupiebat, nunc corporali mihi visu est concessum aspicere, et hoc mihis Deum credo praemiums concessisse propter nimium desideriis meis affectum s, et quia meis voluit exaudire preces importune pre- cantis. Non enim poterat dieis vel noctis hora pertransire continua, qua Deum non exorarem attentius, uts corporaliters vos ex propinquo videndi mihis concederet largitatem. Nec est mirum, si vos videndi tam magno agebars af- fectu s et tam grandi voluntate angebars, quias vestri decoris ac sapientiae laudes mundus uni- versus attollits, et per infinitas mundi partes curiae s probitatis vestrae relatione quasi cibo quodam corporali pascuntur. Et ego nunc aperta veritates cognosco, quod nec lingua nec animus hominis vestram speciem atque prudentiam esset narrare vels cogitare sufficiens. Ets ideo maxi- ma, quam habebam, vos videndi ac serviendi vo- luntas nons modicas suscipits augmenta ets maiora ulterius incrementa cognoscet, quia liquide mihi constat et est manifestum, quod vobis ser- vire solums est cunctis in hac vita regnare, et sine ipso nihil possets ab aliquo in hoc saeculo dignum laudibus adimpleri. Deum quidem exoro coelestem, ut id mihi solum ex sua gratia conce- dat s propriis actibus semper operari, quod vestrae debeats omnino s dignitati s placere. Nullas enim me posset demums perturbare adversitas vel si- nistrum impedire fortunae. Et ego bonas semper cuncta, quae fecero, vestriss volo laudibus in- dulgere et per omnia vestro nomini deservire. Nam quidquid boni peregeros, intuitu vestri ets assidua contemplatione noveritis esse perfectum. Mulier ait: Grates vobis multas constringor offerre, quod s tantis me vultis commendare prae- coniis tantisque vobis placuit mes laudibus exal- tare. Vester ergo mihi, sciatiss, gaudium inducit adventus, vestraque mihi satis est s grata prae- sentia eo, quod dicitis grande vobis esses reme- dium, quods corporali me potestis visus perci- pere, Gaudeo itaque s, sis tanta beatitudine digna merears inveniri, uts vobis vel aliis causas esse valeam vels benefaciendi occasio. Volo tamen quandam vobiss admonitionem dare praecipuam, ut neminem vestris tantum debeatis laudibus exal- tare, quods postea vobiss verba pudeat detractione supprimere; et nullius curetis tantum faimae vestro derogare sermone, ut ipsum proindes non possi- tiss nisis verecundes laudare. Praeterea nullams debetis tam effuso sermone laudare ut alterius probitati vestro derogetur affatu. Nam ex eo, quod mihis dicitis tantum servire esses in hac vita regnare, aliis dominabus omnibus iniuriam vide- mini patenter inferre, quibus forte aeque uts mihi vel plus quams mihi est servire laudandum. Vestras igitur nulli fas esset feminae recusare obsequia, quia, uts constare videtur, homo estis nimiae probitatis et multa urbanitate praeclarus ac generositate refulgens. Et ideo recte agitis, si eas vestris s actibus facere studeatis, quae vestro generi et probitati respondeant. Nobiliores enim viri nobiliores tenentur mores habere quam 1s aliis, et magis eorum fama modica rusticitate et as beneficiiss abstinendo gravatur quam igno- biliss viris [ets pravae naturae progeniti] satis gravioras committendo. Gaudeo ergo, si vobis causasl et origo bonorum exsistos, ets in qui- bus potero benefaciendi semper vobis in cunctiss praestabo favorem. Homo ait: Omnia quidem esse vera, quae de vobis narrata sunt per s orbem, certissimo nunc experimento cognosco. Nam vestra liquides re- sponsione docetur , quantus in vobis sapientiae viget effectus, quantaque s probitatis vos doctrina decorets. Vestra igitur curastiss admonere pru- dentia, ut in laude vel detractione cuiusques modi- ficatam studeam adhibere mensuram; in quo ap- paret vestras plenitudo scientiae manifestas. Sed absit, mes in evidentis fallacia reperiris, ut, quod a cunctis laudatur hominibus, mea debeat obumbrares facundia, quum, sive malorum sive bonorum hominum famae quis sis reperiatur propria relatione detrahere, eius s, de quo loqui- tur, nullo modo possits apud prudentes allideres famam, sed suam s ipsius affatus noscaturs opinionem gravares. Quidquid ergo vultis dicere vel facere mihis, secure potestis, nullam meae linguae sinistrams timentess relationem. In hoc tamen plurimum est vobis negotio praecavendum, quia, si bona feceritis, vestrae personae laudes nullorum ora tacebunt, sins autem mala, etsi a vobis mala s perpetrata s reticeam s, quia neminem decet probum s de aliquo sinistra referre, at tameii vestras desistam s attollere laudes. Ets postea s maledicis, quibus s in maledicendo nulla reperitur normas praefixa, seds aliorum ests eiss cibus et potuss inique supprimere lamam, non cessa- bunt more consvetos iniqua facta referre. Quod autem dixi, solums servire vobis esses in hac vita regnare, nullams ex hoc credo aliis domina- bus iniuriams exoriri [vel fieris], quia aliis sub- trahendo servitias vobis nequaquam possem ob- sequias pretiosasl praestare, et aliarum s volunta- tibuss obsequendo vestrum credo protinus desi- derium adimpleri, maxime ubi aliis vestra gratia dominabus impendanturs obsequia. Vestra me praeterea dulcis ac svavis doctrina commonuit, ut propriis studeams actibus exercere , quod meo possit generi convenire et meae per omnia na- turae congruere, quam vestram svasionem omni- moda me sciatis alacritate suscipere et esse peni- tus obedire paratum. Neminem etenims qua- cunques generositate praeclarum decet suis acti- bus a tramite deviare bonorum, sicut vestra satiss superius fecits relatio manifestum. Sic ergo assi- mili s videtur modo s vestrae probitati congruere uts vos sanguinis naturae, as qua vestra mani- feste propagatur origo , propriis curetis actibus deservire. Nobilitati autem vestrae constat nihil magis esse conveniens, quam uts id vestris studea- tis actibus s operari, quo s vos s respicientibuss bene- faciendi semper valeat augmentari propositum et plena conservari voluntas. Scio enim, quod, si home quisquam in orbe propter fidei puritatem et promptum serviendi affectum s vestrum dignus inveniretur s promereri solatium 1s et vestram gratiam pro suis meritis impetrare, apud vos ego prae omnibus maioribus praemiis merebor s hono- rari. Vos enim inter omnes alias melioris elec- tione mihi domininam praefeci potentem, cuius volo s semper obsequiis mancipari, et cuius laudi desidero universa benefacta referres. Vestram autem cle- mentiams plenos cordis affectu deposcos, ut me vestrum specialem hominems hominems reputetis, sicut s vestris singulariter sum mancipatus obsequiis, et ut mea facta praemium mereantur coram vobis inveniire, quods opto. Mulier ait: Nihil in orbe sedet, quod meus tam avide desideret s animus uts evidenter facere possim, quams quod laudibus sit et praemio dig- um. Et quidem in Deo patre confidentiam gero plenariam, quod s, usque quo s largitum mihi sensum onservabit s illaesum , nil s studebo s perficeres, quod omnis non sit argutionis suppositum. Ma- orum autem detractionibus obviare mihi videtur impossibile prorsus et durum continere laborem, uia satis esset facilius fluvium naturaliter ad ima currentem per eundem alveum ad originis ontem veloci cursu reducere quam maledicorum s ora compescere vel eorum insidias cohibere. Ideoque ipsos credos suo potiuss arbitrio relinquendoss quam eorum insistere correctioni, quos a malisls ictis ipsa natura prohibuit emendari. Eorum igitur prorsuss sunt vaniloquia contemnenda et conversatio declinanda , quia cuiuscunque modils fuerint facta bonorum, maledicorum s semper relatio eas faciet suas interpretatione sinistra. Et ideo cuilibet homini probo sufficiat conscientias pura defendi et per bonam famam hominum bonorum ar- bitrio sustentari. Ad s haec verum esse profiteor, quod aliarum dominarum voluntatibus obsequendo mihi videntur s obsequias exhiberi ; sed quod ad me universa debeant benefacta s referri, incompetens videtur, et iniurias videretur non modica, quum aliae quam plurimae aequalis forte vels maiori gaudeant probitate maiorique dignae reperiantur honore. Meam praeterea nobilitatem tali cupio moderamine gubernare, ut vobis et cuilibet alii pros me bona facientis pers orbem benefaciendis propositum semper valeat augmentari et plena conservari voluntas. Dicitis etiam s, per omnia vos meis mancipari obsequiis multisque apud me prae omnibus dignums esse praemiiss honorari propter nimium serviendis affectum, et quia me dominam vobis specialems elegisse contenditis. Sed absit, ut- a vobis vel quolibet alio impensa mihis obsequia diu possint s irremuneratas iacere, sis quacunque fuerint notitias mihi indi- cata. Quod autem rogatiss, ut meum vos homi- nem specialem debeam reputar, sicut specialiter meis estis mancipatis obsequiis, et ut optatum vobis curem praemium exhibere, qualiter possits adimpleri, non video. Talis enim specialitas aliis forte s posset praeiudicium generare s, quibus forsi- an equalis vel maior quam vobis est mihi ser- viendi voluntas. Praeterea, quid sit illud, quod a obis apud me praemium exoptatur' non est mihi per omnia notum, nisi vestra illud primos miliis aciat indicatio manifestuni. Homo ait: Quod vobis de malediciss enarravis, non illud asserui, quasi vellem vobis onus inferre animos cohibendi malorum, seds ut vestra vos alem sedula facta demonstrents, ut malorum inde invidia semper sua possits incrementa cognoscere, et ab eorums insidiis bonorum vos defendat opinio, sicuts etiam vestra prudentissime su- eriuss indicavit auctoritas. Sufficit enim cuili. bet apud bonos pura conscientia reservaris. lllud utem, quod in aliarums dixistis iniuriam retor- queri, si vestris scilicets omnia benefacta laudi- us referantur , nullius iura videturs allidere nullamque contineres offensam. Quamvis enim s femina bonums cuiuslibets factumsl debeat approbari, quilibet tamen homo laudanduss cuncta sua facta uniuss debet mulieris specialiter laudibus indulgere, et mulierum quaeque s prudentium, quam- vis singulorum sibi debeant beneficias placere, unius tamen laudabiliters potest actuss approbare s et suis ea debet specialiter laudibus reputare. Exs hoc enim nulli procedit iniuria, si mes pro- priosque actus universos et singulos vestris specia- liter servitiis deputavis vosque mihi dominam re- cognovis praecipuam. Aliis igitur sufficiat cetero- rum specialiter obsequiis honorari. Nihil enim earum s videtur expedirell utilitatibus 1s hacls vos pro eiss sollicitudine fatigari, quum vestris per omnia ministeriis mea sit annexals voluntass, cuis imperari non potest peritissimi hoc Donati vobis insinuante doctrinals: In tantum enim s liberrima reperitur humana voluntas, quod nullius eams possetsl as firmiter concepta dispositione conatuss averteres. Aliae igitur dominae nil mihi possunt ex debito postulare, nisi uts vestrae con- templationis intuitus mea sibi debeams bene- placita largiri obsequia et obsequiorum originem cautos reticere silentios; vobis autem tantum debiti obligatione constringor in cunctis laudabilia meis actibus operari et nullius improbitatis macula vitiari. Mihis autem a vobis hoc restat ex debito largiendum , sicut vestra novistiss sponsione fir- mare, ut exhibitas pro vobis obsequia non diu valeants muneris viduitate gravari. Dixistis autem, dominationem vestram, si in me specialis affec- tione resideat, aliis praeiudicium generare, quibus forte maior quam mihi vel aequalis est vobiss serviendi voluntas s. Ets sic respondeo : Si vobis serviendi cuiquam maiuss sit quam mihi vel aequales propositum, rogo, ut nulla me possint apud vos iuvamina suffragaris nec rationis aliqua iura tueris. Dixistis autem, exoptatum a me non plenius intelligere praemium s, ad quod mea cuncta procedit intentio. Seds vestram cupio clementiam edoceris, quods talis apud vos praemii largi- tionem promereri deposco, quo 1s intolerabilis ests poena careres, et illud possidere largitum cunctis essets divitiis abundare. Idques vobiss esset mihi satis exhiberes svave, nisi vestra mihi forte reperiatur obviare s voluntas Vester igiturs amor est illuds, quod mihi salutis quaero remedium et quod mea studeo venationes percipere. Mulier ait: Multum videmini a recto quodam5 amoris tramite deviare ets optimae [ets oppor- tunae] amantium consvetudiniss transgressor ex- sistere, quod tam s festinanter postulatis s amorems. Sapiens enim et instructus amator, quando aliquam dominam sibi anteas prorsus incognitam prima visitatione s alloquitur , non explicito debet s affatu s amoris postulare donaria, sed propria debets industria suis notitiam applicare amanti et in cunctis suis dictis se illi svavem et placa- bilem exhibere; postls verols id ageres curet, ut ipsum quoques absentem pleno iure valeant amantis suas factas laudare; tertio vero loco securius s accedat postulaturus amorem. Sed hunc vos ordinem manifesta transgressione turbastis, quods ideo vos fecisse recogito quods nimis me facilem ad concedendum, quod petitiss, credi- distis, vel quia non estis in amoris arte peritus. Unde vester quidem amor est merito suspectus habendus. Homo ait: Si verum ests, me amoris ordinem perturbasse, hoc mihi vestra videtur indulsisse s licentias. Nam quum ex his, quae cautos et im- plicatos sermone narrabam, mea vobis s possets esse intentio manifesta, quasi, quid peterem, nulla- tenus s intelligentes postulastis s, evidentiori vobis illud explicaris sermone. Non uts ergos credensls vestram facilitatem vel vestris repentinam amoris postulans s largitatem s, talem volui s petitionem imittere, sed meum propositum vobis cupiens quaerentibus s indicare. Praeterea, licet ordo debeat ille servari, quem dicitis, iusta s tamen potest inter- veniente causa turbari, Nam si nimius me cogit affectus, et intrinsecos vulnere sums sauciatus amoriss, iusta me necessitas abs hac improbi- tate tuetur. lmportuna namque necessitas nulla potest iuris regula coartari. Sed et, si aliquid s mihi desit in amoris industria, necessario me oportet magnae sapientiae vel valoriss amorem exigeres, ut per hocs mea valeat imperitia re- moveri ets amoris penitus edoceris doctrina. Nam si imperitus imperitae s deposcat amorems, taliums non posset amors idonea incrementa cognoscere nec in competenti diu posset status durares. Nam marinis angustiis exposita naviss et aquarum subiugatas procellis, licet iucundus sits ventus exortuss, si s sine instructo s reperiaturs gubernatore s atque remige s, inter ipsa s ventorum prospera modicas quidem aura submergiturs et ad ima decurrit aquarum. Utraques igitur a vobii supposita ratio optima iacet responsione sopitas et in nullo meis dictis valet obviare propositiss Mulier ait: Etsi per omnia inveniamini dignus amari, nimis tamen ampla et aspera terrarums intercapedos noss disiungit, uts amoris vicissim praestandi solatia locum sibi valeats et tempus idoneum opportunitass invenire. Amantes enim ex propinquo degentess poenarum, quae ex amore procedunt, altematim sibi possunt esse remedia et in suis ses compassionibus adiuvare et suum amorem mutuis vicibus ac laboribus enutrire; distantes vero suas non possunt mutuas agno- sceres poenas, sed unumquemque oportet suiss mederi angustiis et poenarum suarum esse re- modium. Ideoque nosters non videtur amor per- ficiendus, quia regula nobiss demonstrat amoris, quod amantium quotidianus aspectus crescere facit amorem, unde exs contrario sensu percipio, amorem contrahis ets distantia deficere s, et ideos sibi quisque ex propinquo lucrari curet amorem. Homo ait: Vos illud quidem curatiss asserere, quod omni videtur rationi contrarium. Cunctis enim claret hominibus, quod faciliss rei optatae perceptio vilitatis parit originem ets contempti- biles facit haberi, quod totus priuss mentis desiderabat affectus. Sed econtra: bonum, quod- cunque praestationis difficultate differturs, maiori quidem illud aviditate suscipimuss et diligentiori studio reservamus s. Rarus igitur atque difficilis amantis amplexus ferventiori cogit amantes mutuo amoriss vinculo colligari et eorum animos pro- pensiori s et adstrictiori affectione s vinciri s. Con- stantias namque in ipsiussl turbationis inunda- tione perficitur, et perseverantia in adversis cog- noscitur manifeste. Dulcior enim quies sapit multis fatigato laboribus quam in otio continuo commo- ranti, ets magis umbra recens videtur anxiatos vapores conferre quam in ae%ris assidua degentis temperie. Non ests igitur amoris regula, quam dixistis, quum falsas reperiatur ets fallax, scilicet ut amantium rarus aspectus amoris faciat attenuari potentiam. Unde propter locorum distantiam lon- gam atque prolixam ab amore vestro me iuste non potestis excludere, sed potius mihi quams habitationem propinquam s habenti vos decet gerere morems, nam et facilius inter absentes occultatur amors quam inter frequenti conversatione s con. nexos s. Mulier ait : Amoris occultandi respectu nunquam credo distantis eligendum amorem sive praesentis. Nam si sapiens inveniturs et ingeniosus amator, sive s longinquus sive propinquus amanti, adeo suos actus moderabitur et voluntatem, quod nemo pote- rit s amoris s secreta perpendere. Et econtra neque longinquus neque propinquus amator stultus sui unquam s poterit amoris occultare arcana. Cessat s ergo ratio vestra evidentissima ratione collisas, Praeterea quoddam s est aliud non modicum, quods me s contradicit amare. Habeo namque virum omni nobilitate urbanitateques ac probitate praeclarum, cuiuss nefas esset violare torum vels cuiusquam me copularis amplexibus. Scio namque, ipsum me toto cordiss aflectu diligere, et ego sibi cuncta cordis devotione constringors. Tanti ergo amoris raemio decoratams ab alterius amore ipsall iura praecipiunt abstinere. Homo ait : Fateor et est verum, virum s vestrum Omni probitate gaudere s nec s non s prae cunctis s in orbe viventibus beatitudinis gaudiis honorari, qui vestrae celsitudinis gaudias suo meruits amplexu ercipere. Vehementer tamen admiror , quod s maritalem affiectionem quidem, quam quilibet inter se coniugati adinvicem post matrimonii copulam tenentur habere, voss vultis amoris sibi vocabu- lum usupare, quum liquide constet inter virum et uxorem amorem sibi locum vindicare non posse. Licet enim nimia s et immoderata s affectione con- more suae voluntatis desideria vicissim valeant ad- sps? Nam et ipsas excellentissima principum doctrina demonstrat, suae rei neminem posse usum s furtivas fruitione s percipere. Nec vobis videatur absurdum , quod dixerim s quamvis omnimoda coniugati dilectionis affectione iungantur, eorum tamen affectum amoris non posse vice perfungi; quia videmus idem in amicitia evenire. Licet enims mutua se in omnibus pater et filius dili- gant affectione, vera tamens inter eos amicitia s non consistit, quias Ciceronis hoc traditiones testante sanguinis sola propago inter eos dilec- tionis conservat affectum. Tantum igitur distare constat inter omnimodam coniugatorum affectionem et amantium obligationemls, quantum distat inter patris et filii mutuam s dilectionem et firmissimam duorum virorum amicitiam, quia, sicut nec ibi icitur esse amors, ita et amicitia hic fertur abesse. Sic ergo manifeste videtis, amorem nulla- enus posse suas inter coniugatos interponeres partess, seds penitus voluits, sua privilegia dero- aris. Seds alia iterum ratio coniugatis mutuums contradicit amorem, quia ipsius amoris substantia, ine qua verus amor esse non potest, scilicet zelo- typias inter eoss scilicets coniugatos per omnia eprobatur et ab eis tanquam pestis debet s semper s nociva fugari s ; amantes vero illam oportet semper anquam matrem s et amoris amplexari nutricem. Unde liquides vobis constat, inter vos et virum estrum amorem nullatenus posse vigere. Ergo, quum s cuilibet probae expediats mulieri pru- enter amare, sines vestra igitur iniuria potestis petentis preces admittere et vestro postulantem amore ditare. Mulier ait: Vestras quidem nitiminis pro- tectione tueris, quod inters omnes constat etiam abs antiquo reprehensibile plurimum iudicari et tanquam s odibile reprobari. Quis enim rectes possit invidam s zelotypiam s commendare vel suo ipsam sermone tueri, quum zelotypias nil sit aliud quam turpis et sinistra de mulieres su- spicio? Absit ergo, probum aliquem cuiuscumque zelotypias detineri, quias cunctis invenitur pru- dentibus inimica et universis bonis odiosas per orbem. Praeterea sub amoris definitionis vela- mine inter coniugatos amorem damnare conten- ditisdicentes, eorum esses non posse furtivos amplexus, quod s sine contradictionis metu adin- vicem sua possunt desideria adimplere. Sed si recte definitionem intelligatis s, eas inter coniu- gatos amor impediri non potest. Nam quods in ea ponitur ,latentis amplexus', expositionem s denotat s terminis praecedentis translates pro- lati, et latentes amplexus sibi vicissim porrigere coniugatoss nons videtur impossibilitatis ratio prohibere, nec obstare potest sua cunctas sine contradictionis timore omnimoda s perficiendi fa- cultas. Ille enims amor ab omnibus est eligen- dus, quem obsequendi securitas assiduis s facit amplexibus enutriris, immo, quod maius est qui s sine crimine quotidianis potest actibus exerceri. Talis igitur est meis fruiturus amplexibus eligendus, qui mecum valeat mariti et amantis vice potiri, quia, quidquids definitio tradat amoris, non vide- tur aliud esse amor nisi de aliquo habita immode- ratas carnaliss dilectioniss ambitio, quam nil inter coniugatos contradicit haberi. Homo ait: Si plenius esset vobiss amoris mani- festa doctrina, et amoris vos unquam venabula tetigissent, re vera vestra s sententia confirmassets, sine zelotypia verum amorem nons posse con- sistere, quia, ut plenius est vobiss superius enarra- tum, zelotypias invenitur ab omni inter amantes amoris commendata perito et inter coniugatos ins universis mundi partibus reprobata ; quod quare contingat s, zelotypiae s descriptione percepta luci- dissimas vobis veritates constabit. Est igitur zelotypia s vera animi passio s, qua vehementer timemus, propter amantis voluntatibus s obsequendi defectum amoris attenuaris substantiam, et s in- aequalitatis amoris trepidatio ac sine turpi cogita- tione de amante concepta suspicio. Unde mani- feste apparet, tres speciess in se zelotypiams con- tineres. Nam verus zelotypuss semper timet, ne ad suum conservandum amorem propria nons valeant sufficere obsequia s, et ut s, qualiters amets, ametur, atque recogitat, quanto cogeretur anxiari dolore, si coamans eius alteri copularetur amanti, quamvis hoc credat posse nullatenus evenire. Hanc autem ultimam speciems coniugatis con- venire non posse, satis patet et est manifestum, Nam maritus de uxore sine turpi cogitatione suspi- cionems habere non potest. Pura namque zelo- typias applicatas marito ex ipsius subiecti vitio maculatur et desinit esse, quod erat. Nam et aqua omnimodas limpiditate praeclara, si alveo incipiat arenoso s decurrere, obscuritatem ab ipsa noscitur s arena contraheres, et naturalis clapi- tudo eam destituit, sicut ipsa elemosyna, quamvis aeternae beatitudinis praemia suis mereatur na- tura, ab hypocrita tamen vel vanaes gloriaes cupidos pauperibus erogata suum naturale perdit officium et rem ipsam cum praemio facit amitti. Satis igitur constat, evidenter esse probatum, zelo- typiams inter coniugatos naturalem sibi locum vindicare non posse, et per consequentiams inter eosdem amorem est cessare necesse, quia haec duo pariter se per omnia comitantur. Inter amantes vero ipsa zelotypias amoris conserva- tiva narratur, quia omnes tres partes supra Zelotypiae s attributae s necessariae s iudicantur amanti: ergo zelotypias inter amantes ipsos non amnatur. Multi tamen in hoc reperiuntur esse decepti, qui turpem suspicionems zelotypiam s esse, sserentes falluntur s. [Sicuts etiam s saepe saepiuss qu3m plurimum s optimum esse stagnum mentiun- ur argentum.] Unde non pauci zelotypiaes origi- niss et descriptionis ignari decipiunturs saepissime et in durissimum trahuntur errorem. Nam et inter non s coniugatos falsa sibi potests zelo- ypial locum vindicare, quis postea non dicuntur imantes, sed amicus et amica vocantur. Quod utem voluistis vestra responsione firmare, talem esse penitus eligendum amorem, qui possits sine crimine cxerceri, stare non posses videtur . Nam quidquid solatii ab ipsis coniugatis ultra prolis affectionem vel debiti solutionem altema vece ponigitur, crimine carere non potest, immo satis acrius vindicaturs, si sacrae rei usum de- formet abusus, quams si consveta utamurs abusione. Gravius ests in uxore, quam in alia reperiturs. Nam vehemens amator, ut apostolica lege docetur, in propria uxore iudicatur adulter. Interpretatio s autem vestra, quae supra defini- tione processit amoriss a nullis approbanda vide- tur', quia' ab ipsis maioribus traditum constat auctoribus , expositiva verba non esse in ipsis rerum definitionibus adhibenda. Unde cunctis liquide constat, interpretationems vestram s rationis veritates destituis , quia contra mentem videtur definitioniss inducta. Sed nec definitio vestra, quam constat vos de amore tulisse, aliqua potest ratione subsisteres. Nam ea s caecus s1 continetur et amenss, quos ab amoris curia penitus esse re- motos amatoriss Andreaes, aulae regiae s capel- lani, evidenter nobis s doctrina demonstrat. Quum meis igitur intentionibuss vestra rationabili non potestis s responsione obsistere, vobis nullus homi- num reputabit honori, si vestro me feceritis amore langueres et tantas pro vobis subires tormenta, Mulier ait: Nulla quidem a vobis videtur ratios demonstrata, quae meam possit infirmare sententiam vel iures me cogat vestraes annuere voluntati. Verums, quia hincs indes verisimilia videntur iura proposita, ut vobiss accusationiss prorsus omnis tollatur occasio, cuiuscunques vultis do- minae vel probi viri des positiss a nobiss capi- tulis non recuso iudicium, scilicet: ans inter con- gatos amor sibi locum valeats vindicare, et an inter amantes zelotypias valeat iuste laudari. Haec nim altercationis dissensio mihi videtur suum per nos non posse accipere finem vel calculo recto opin. Homo ait: Nullius in hac lite requirere curo arbitriums, si vestra vultiss dictas recta inda- gatione perquirere. Mulier ait: Inauditum videtur a saeculo, aliquem in sua causa iudicem consistere, ideoque hic meas interponere partes recuso et alii personae istud com- mittendum s relinquo s. Homo ait: Arbitrums super hac discordia nominandis vobis plena sit concessa potestas. erumtamen non masculi sed feminae volo stare iudicio. Mulier ait : Si vobis placet, mihi videtur Cam- paniae comitissa super hoc honoranda negotio ac discordia sopienda. Homo ait: Huius iudicium per omnia profiteors in perpetuum stabilito tenore servare et illibatum penitus custodire, quia de eius sapientia ac iudicii libramine s nullus recte s unquam s poterit dubitare. Utriusque igitur nostrum consensu ac voluntate scribatur epistola litis demonstrans tenorem et compromissionem in eam factam significans. Sic etenims fiat: [Epistolas missa ad comitissam Campaniae.] Illustri feminae ac sapienti M. s Campaniae comitissae muliers nobilis A.s ets comes G.s sa- lutem et quidquids in orbe iucundius. Antiqua nobis consvetudo aperte s demonstrat, et veterum illud ordo deposcit, ut inde iustitiae praecipue inquiraturs effectus, ubi sapientia ipsa manifeste cognoscitur sibis domicilium invenisse, et rationis veritatem potius ex fontis quaereres plenitudine quam ex s parvorum s tenuitate rivorum emendicata s postulare suffragia. Summa namque rerum egestas vixs poterit alicui copiam propinare bonorum vels fertilitatis abundantiam derivares. Magna namque domino inopia fatigato erits im- possibile prorsus, divitiis abundare vasallum. possibile prorsus, divitiis abundare vasallum. Quadam ergo die, dum sub mirae altitudinis et extensae nimis latitudinis umbras pinis sede- remuss et amoris essemus penitus otio mancipati eiusque svavi et acerrimo disputationis conflictu studeremus s investigare mandata, duplicis dubita- tionis noss coepit instigare s discretios etls labo- riosi fatigare sermones, an scilicet inter coniugatos verus amor locum sibi valeat invenire, et an inter amantes vigens s sit zelotypias comprobandas. Quarum quidem dubitationum quums frequens inter nos valdes disputatio verteretur, et uterque nostrum suam partems videreturs rationabilis sententias roborares, neuter alterius voluits ac- quiescere voluntati vel productis rationibuss con- sentire, Super s quo vestrum postulamus arbitrium utriusque vobis partiss plenarie disputatione trans- missas, ut sic a vobis subtiliter veritate discussa nostrum valeat iurgium competenti fine sopiri et iusta definitione sedari. Nam liquides et mani- festa veritate scientess, sapientiaes vos omni- modam plenitudinem possideres ac neminem iustitias velle decipere, decipis nullatenus creden- tess, Excellentiae vestrae instantissime iudicium imploramus ets animi plenos desideramus affectu, praesenti vobis devotissime supplicantes affatu, ut huius negotii pro nobis frequens vos sollicitudo detentet, vestraeque prudentiae iustum super hoc procedat arbitrium, nulla temporis dilatione proro- gante iudicium. [Epistolas remissa a comitissa Campaniae]. Prudenti ac nobili feminaes A.s et viro illustri atques praeclaro G.s comiti M. Campaniae co- mitissa salutem. Quoniams cunctorum iustas tenemur exaudire petitioness, et nullis digna quaerentibus nostrum decet denegari auxilium, maxime ubis in amoris oberrantes articulis nostro postulant arbitrio revocari, quods litterarum vestra- rums series indicavit, cuiuslibets intensaes dila- tionis mora reiecta diligenti sollicitudine suo cura- vimus effectuis mancipare. Vestra igitur paginas demonstravit, talem inter vos dubitationis originem incidisse: Utrum inter coniugatos amor possit habere locum, et an inter amantes zelotypias reprobetur, et in ambobus dubiis utrumques vestrum in suam declinares sententiam et s alterius adversari opinioni, et cuius de iure mereatur s obtinere sententia, nostro s velle vos s iudicio s definiri. ldeoque utriusque dili- genter assertiones perspecta et ipsa veritate omni- moda inquisita s indagine praesens litigium tali voiui- muss iudicio terminare. Dicimus enim et stabilito tenore firmamus, amorem non posse suas inter duos iugaless extenderes vires. Nam amantes sibi invicem gratis omnia largiuntur nullius ne- cessitatis ratione cogente. Iugales vero mutuis tenentur ex debito voluntatibus obedire et in nullo s ses ipsos sibi invicem denegare. Praeterea quids iugaliss crescit honoris, si sui coniugaliss amantium more fruatur amplexu, quum neutriuss inde possits probitas augmentari, et nihil amplius [augmento s] videantur haberes nisi, quod primitus iure suos tenebant? Sed et alias istuds ratione s asserimus, quia praeceptum tradit s amoris, quod nulla etiam coniugata regis poterits amoriss praemio coronari, nisi extras coniugii foedera ipsius amoris militiae cematur adiuncta. Alia veros regula docets amoris, neminem posse duo- rum sauciari amore. Merito ergo inter coniugatos sua non poterits amor iura cognoscere. Sed et alia quidem ratio eis obstare videtur, quia vera inter eos zelotypias inveniris non potests, sine quas verus amors esse non valet ipsius amoris norma s testante, quaes dicit: Qui non zelats, amare non potest. Hoc igitur nostrums iudicium cum nimia moderatione prolatums et aliarum quam pluri- marums dominarum consilio roboratum pro in- dubitabili vobis sit s ac veritate constanti. Abs anno MCLXXIIII Kal. maii. Indic- tione VII. G. Loquiturs nobilior nobiliori. Si nobilior a nobiliori femina petat amorems, hanc primos debet servares doctrinam, ut dulcia prae cunctiss ac svavia verba proponat, sibique quams plurimum in verbi prolatione praecaveat, ne aliqua proferat, quae dignas reprehensione cer- nantur. Nobiliss enim mulier sives nobilior promptissimas reperitur et audax hominis nobi- lioris facta vel sermones arguere multumque lae- tatur, si suis ipsum pulchres possit dictis illudere. Ads multa igitur superius enarrata poterits hic praesens articulus adaptari, sicut s diligens facile poterit lector advertere, Sed et hanc suis dictis poterits annectere formams: Credo quidem et ests verum, bonos omnes obs hoc a Deo in hac vita disponi, ut vestris et aliarum dominarum voluntatibus obsequantur, et lucidissima videtur mihi rationes constare, quod hominess nil esse possunt nilque de bonitatis va- lents fonte s praelibare, nisi dominarum hoc fecerint svadelas commotis. Sed quamvis ex mulieribus cuncta videantur bona procedere, et multam eis Dominus praerogativam concesserit s, et s omnium dicantur esses causa et origo bonorum, necessitas sibis tamen evidenter incumbit, ut tales se debe- ants bona facientibus exhibere, ut eorums pro- bitas earums intuitu de virtute in virtutem modis omnibus crescere videatur. Nam, si nulli s lucem ipsarum claritudo contulerit s, erits tanquam s candela sub modios latenter absconditas, cuius radius nullius meruit tenebras propulsare nec cuius- quam splendere s profectuis. Patet ergo, quod quilibets totos debet elaborare conatus suas domi- nabuss impartiri ministeria, ut earum possit gratia coruscari. Ipsae autem plurimum tenentur esses sollicitae ins bonis actibus corda servares bono- rum et quemlibet pros suis meritis honorare. Nam quidquids boni faciunt dicuntques viventes, to- tums mulierums solent laudibus indulgere et eis obsequendo eas perficere, uts earum possint gloriari muneribus, sine quibus nemos possets in hac vita proficeres nec aliqua laude dignus haberi. Plurimos autem scio, qui amoris noverunt s per- fectione ditari, alios vero novi, qui solius spei nutrientiss lactes aluntur ; ego vero s1 amoris perfectione ets spei largitiones nudatus, sola et pura de vobis cogitatione possessa sustentor praes omnibus amatoribus s + habendo s solatia s infinita. Pietas ergo vestra conversa respiciat et meae soli- tariae cogitationis adminiculum praestet augmenti. Et vos quidem attentissima prece deposco, ut amoris non studeatis curiam evitare. Nam ab amoris aula semotae sibis tantummodos vivunt ex earum vita nemine sentiente profectum; prod- esse autem nulli volentes pro moritus saeculos reputantur, et earum fama nullatenus est digna relatu sed momentos prorsus silentii subhumanda s. Quae vero amoris student vacare solatiis, suae videntur probitatis incrementos studere et aliorum s profectuis deservire. Unde merito dignissimae mul- to s iudicantur honore, et ipsarum universi nituntur attollere famam. Haec autem mes vobis non cre- datis asserere, quasi ad haecs vos bona perficienda meis intendam provocare sermonibus, quia toto cordes confido et fide credo plenaria, quod nulla vos possets occasio ab eas, quae bona sunt, fa- ciendos subvertere. Sed ideo me sciatis in hac parte vos admonere curasse, quia saepius repetita placebunts, maiori solididate firmantur s et attentiori s memoria s servantur s, ac, quum fuerit opportunum, exercentur s. Mulier ait: Quamvis vestra verbas sint alta nimis ets profunda et amoris subtilitatiss attin- gentia muros, pro s ingenii tamen capacitate curabo illiss competenti respondere sermone. Quia igitur Tullii s nobis s insinuante s peritia quae recentioriis sunt s dicta colloquio s, facilius possunt memoriae gremio commendari, vestris novissime dictis pri- mitus respondere s insistams. Nam, quod vestra me suadelas commonuits, uts ea facere studeam, quae mihi et aliis esse possints probitatis aug- mentos, gratum s mihi fuit et acceptabile satis, quia cordi mihi erat sines cuiusquam istud ad- monitione perficere. Scio ergo s, mulieres s, ut vestra notavits assertio, esse deberes causam s et originems bonorum, ut hilari scilicet facie et urbanitatis quemlibets receptu s suscipiant, et cuilibets pro suaes qualitate personae verba competentia dicant et omnibus patenter svadeants curialitatis opera exerceres et omnias habentia rusticitatis instar declinare, ets ut suam famam propriarums rerum non valeat tenacitas deni- grares Amorem autem exhibere est graviter offendere Deum, et multiss mortiss parare peri- cula. Et praetereas ipsis amantibus innumeras videturs inducere poenas et assidua parares quo- tidiana tormentas. Quod ergo bonum csses potest in eo facto, in quo coelestis sponsus offenditur, ets ipse proximus laeditur, et ipsi actoress mortis inde noscunturs pericula sustinere et poenis cruciari assiduis? Quamvis igitur amors cogat omness curiales exsistere et a qualibet hominess rustici- tate constituat alienos, tamens propter magna, quae sequunturs, inconvenientia et poenas gra- vissimas imminentess res timendas videtur et a nullis optanda sapientibuss et praecipue odio ha- benda militibus. Nam quibus ex fortuitus proe- liorum eventu mortis quotidie videntur instare pericula, maximo debent studio praecavere, ne talia committant s, propter s quae s supernaes patriae regis iudicanturs offensis. Nobis s igi- tur expedires videbitur abs amore vacare et amantium laboriosas angustias evitare. Amantes enim non solum inter ipsas vigilias variis poena- rum languoribus fatigantur, sed etiam dormiendo modis quam plurimiss anxiantur. Sics asserunt, quos amoris labor exagitat et quotidie in amoris aula versantur; amoris enim penituss inexperta fortassis eiuss indicare naturam non posem, nisi in s quantum aliena potuis relatione doceris. Homo ait: Vos talia dicitis, qualia qui verbis tantum suos ditare studet amicos, rei autem ipsoss intendit penitus effectu frustrare. Naiii hilari vultu in suo quemlibet adventu susciperes et svavia sibi responsa praestare et ipsum necessitatiss iminente periculo factiss nullatenus adiuvare ac svadere, ut ins curialitatis ipse per omnia verseturs operi- bus, nills aliud est quam illes, qui blandis ser- monis dulcedine confidentem fallits amicum atque se ipsum gloriaris contendits. Est enims malo similiss sacerdoti, que de ipsos plurima bona simulando et alioss aeternae vitae opera com- monendos propria se ipsum damnat sententia et aliis modum remunerationis ostendit. Nec obstare Potest, quod Deum in amore narratis offendi, quia cunctiss liquido constare videtur, quods Deo ser- qui Domino s contendunt perfecte servire, eiuss prorsus debent obsequios mancipari et iuxta Pauli sententiam nullo saeculari debent adimpleri s negotio. Ergo, si servire Deo tantum vultis eli- gere, mundana vos oportet cuncta relinquere et coelestis patriae solummodo contemplari secreta, Non enim Deus voluit, aliquems dextrum in terriss pedem et in coelos teneres sinistrum, quias nemo potest duorum intendere compe- tenters obsequiis. Unde quum, alterums vos pedem in terrenis haberes, ex eos sit manifestum, quod ad vos venientes hilari receptiones susci- pitis et curialitatis verba secum adinvicems con- fertis et amoris eiss opera svadetis, credo, vobis esses consultius efficaciter amori vacare quam Deo sub alicuius coloris palliatione mentiri. Credo tamens, ins amore Deum graviters offendi non posse; nam quod natura cogente perficitur, facili potest expiatione mundari. Praeterea fas nulla- tenus esse videtur, id inter crimina reputare, a quo bonum s in hac vita summum s habet s initium, et sine quo nullus in orbe posset laudes dignus haberi. Ad haec ex amore proximus nullam sentit iniuriam, id est: sentire non debet, quia, quod quisque ab alio exigit, id est: exigere debet, ab alio exactus libenter suferres teneturs. Multi tamen suae ascribunt iniuriae, quod nullam vide- tur iniuriam continere. Nec vobis videatur ab- surdum, quod taliter vobis exposui: ,,exigit, id est: exigere debet", quia s quoddam evangelicae legis verbum, ex quo tota lex et prophetae pendere dicuntur, eodem modo docemur exponere. Sic enim dicimus: ,,Quod tibi non vis fieri, id est: velle non debes, alii non facias". - Dixistis autem, amorem a cunctis esse vitandum, quia ex eo poenae sequuntur et pericula graviora. Seds illud sollicitiuss tenemur appetere, quod maiori instante periculo denegatur, et quod sine gravi non possu- mus labores percipere; nam post triste malum dulcior ipsa salus. Nulla igitur potestis voss ra- tione tueri, quod amare non sit cunctiss appetibile bonum, ad quod omnes tenemur tota virtute co- nari. Quem autem debeatiss amares, vobis in- cognitum esse non credo. Ille namque vobis videtur amandus, qui totum ins vobis habet suae devotioniss affectum et cuncta bona pro vobiss agere s studet. Sed si fama zelo adversus me non duceretur invidiaes, vestro nullus me dignior inveniretur amore, quia pro vobis omnibus humi- lis et devotus reperior et cunctis mearum rerum largus exsisto donator, et quaecunque bona sub coelo ab aliquo possunt excogitari, pro meis studeo viribus adimplere. Discat ergo s prudentia vestra meritis favere cuiuslibet, quia non solum iuriss fa- cunduss [veruss] assertors sed etiams mutus dig- nus s invenitur fidelis obsequii mercedem suscipere. Mulier ait: Vanam quidem mundi gloriam non affecto nec sine re verbis propriiss quaero ditare amicos, sed ad melioris vitae merita vos invitare nitebar, non quasi amoris volens damnares mi- nisterias, sed mundanis rebus superiores causas esse praelatas cupiens demonstrare. Sed divina- rums rerum ad praesens disputatione omissa, stilums ad an,oris vertamus iudicium. Gauderem igitur plurimum, si vestra lingua tacente propria solummodo s vos facta laudarent, quia Salomone s testantes omnis laus in proprio ore vanescits, Praeterea quid exspectavit tam magna et effusa largitas vestra? Quams diu tardavit haec, quae video, interpola s et. attrita vestimenta donare? Numquid divitiis abundant milites universi, et nullus reperitur s egenus? Homo ait: [Verbo s auctori praedicti proverbii rabiem vultis imponere, quum perperam s eius dic- tum interpretari contenditiss. Non enim decet, liquem probum virum in aliorum aspectu vel coetu vulgarium propria facta laudare. Seds, si liquis velits, quaecunque laudabilia fecits, in ali- cuius dominaes, pro qua ipsas bona profitetur egisse, [ins] secreto aspectu referre, istud nulla videtur ratione negatum, et hoc nons sine causa noveritis esse permissum. Homines enim singuli in amoris negotio sibi invicem sunt aemulantes et summa inter se detinentur invidia, ets vixs un- quam tam dilectus aliquiss tamque reperiturs amicuss, qui in s mulieris aspectu alterius velit probitates referre vel eius libenter s laudabilia facta recolere. Et hoc est illud generale vitiums, quod cunctos inficit homines, et quods causam dedit edicto s, uts praefato proverbio haec inducereturs exceptio. Nam si alicuius litigatoris iudici sints incognita iura , meritos contrarii calculi statuta reportat. Praeterea haecs attrita, quae videtis indumenta portavis, ut liquido cognoscere possem, utrum apud vos homo probus per indumenta an indumenta per hominis probitatem mereantur s honorem. Et ex vestra mihi videtur liquere sen- tentias, magis apud vos vestiums cultum quam morum omamenta placeres. Quam rem noveritiss vestrae detrahere probitati. Nam feminae rusticanae totam s spem suam in vestimentorum ornatu s dispo- nunt; nobiles vero atque prudentes indumentorum ornatum sine probitatis cultus reiiciunts et solum- modo morums in homine credunts reverendam culturam. Praeterea satis mihi sufficere credo meams plenaries inter alios emittere largitatem, Nam sis aliquis alienos penituss negligendo. la- bores in suae personae cultura quam plurimos studets expendere sumptus, nunquam inde potest aliquid suae crescere laudis. Sis quis enim ex eo, quod in se ipso impendits plurima bona, dig- nus laudis praemio diceretur, multorum memoriam scimus esse damnandams, quorum fama prae- clara vigets in orbe et a cunctis ests merito commendatas. Sed eorum praecipue a cunctis reperitur fama s laudibus efferenda, qui suas penitus utilitates omittunts, ut aliorum necessitates suffi- cienters valeant et penurias adiuvare. Hacs ergo virborum inopia rusticanis, ut dictums est, mulieri- bus derelictas altiora verba quaeratis, ut non solum habitus et incessu sed etiam ipsas loquela vestri generis posit apparere nobilitas atque prudentia deprehendi, Proverbia s vel vaniloquia vobis respon- deres nolo, quia saepius auditoris animum rubore s perturbants, et nullums per ea probitatiss cog- noscitur augmentum; sed amoris donum superius enarratum instanter postulare non cesso. Muliers ait: A multis retro temporibus scio in li vulgo narratum , quod illusiva proverbia, quae veritatis colore nitunturs, magis animum provocant auditoris ad irams, quam quae transi- toriae ac fictitiae proferuntur ambages, et ideo me talia proposuisse poenitet in futurum, quia ipsa vestrum s animum concitasse cogmosco. Unde proverbiorum mutua collatione omissa vestrae aliters postulationi respondere curabo. Dico enim, quod in hac vita nil est laudabilius quam sapienter amare, et nullus ad plenum potest ea, quae homines dignos laude constituunt, adimplere, nisi amoris haecs faciat compulsione svasuss. Et ideo recte agitis, si vobis idoneum amorem curatiss appeteres, per quem semper vobis possit benefaciendi propositum augmentari. Mei tamen amoris fructum nullatenuss invenire potestiss quia quidam mei s dolores occulti denegant mihi prorsus amare. Sed, etsi s absoluta mihi esset amandi licentia, quiddams tamen adhuc restat, quod vo- biss meum cogit denegari amorem, quia alterius fuistis anticipatis obsequiis et in amoris petitione praeventis, et ideo merito vobis in amoris conse- cutione praefertur s. Homos ait: Qui sunt hi dolores occulti, qui- bus vos asseritis detineri, et amandi vobis au- ferris licentiam, mihis non est penitus expedi- tums Nam amoris solatia cunctorums sunt ex- pulsiva medicina dolorum et totius restaurativas laetitiae, nisi forte vos amantis s defuncti tristitia detineret, ad cuius luctuosam conservandam me- moriam ipsius amoris praecepto biennalis metaes tempora superstiti praescribuntur amanti. Sed quum nullius, ut mihi videtur, unquam amoris iacula persensistiss, pro amante vos non credo deperditos luctuosam gerere curam. Quod autem me alterius obsequiis et amoris petitione asseritis praeveniri, non videtur meis posse rationibus ob- viare, quia omninos confertur vestro arbitrio eum s alteri praeferres, quem maiora constituunt merita potiorem, etsis alter a vobis spem largitam suscepisset amoris. Nons enims in amore ille creditur praeferendus, qui prior obsequia praesti- tisses ets amorem postulasse asseritur, sed qui meritiss maioribus adiuvaturs Praeterea minus proprie dicors ab ipso in amore praeventus, qui sola me postulatione praecedit. Sed ille in amores dicitur tantum alium s praevenire, qui amoris pro- meruits priors percipere fructus, Nam si ali- cuius probi petitios postulationem tardiorem ex- cluderet probioris, perniciosum esset exemplum s et inde magnas sequeretur iniquitas. Non enim, quando quid petatur, sed a quo petatur, estsl in- spiciendum, [nisi forte amoris iams esset concessa largitio et eius secutus effectus. Et hoc est, quod egregie supra reperitur insertum, dominam quam- libet post speis largitionem et post osculi exhi- bitionem et amplexus fruitionem, si non sit ultra processum, sine blasmos posse largitis prioribus similias denegare petenti]. Mea igitur posteras non potest mihi obesse petitio, si me potiora me- rita tueantur. Mulier ait: Quids est hoc, quod creditis, me nullius amoris unquam iacula persensisse? Num- quid me tam vilems reputatis et probitatis mori- bus destitutams, ut meus non mereatur animus amoris solatia caperes? Ad haec verba vestra videntur obvias legi et omnis rationi contraria. Sufficit enim cuilibet, si dignus decernatur s amari, quamvis eo dignior alius s postea secun- dus accedat. Nullius enim melioritass alterius debet praeiudicium bonitati generare s. Unde, si aliquis bonus et dignus amari in amoris vos postulatione praecedat, licet vos gaudeatis probi- tate maiori, illius tamen potiuss videtur admit- tenda petitio. Nam, si aliudls defensares conten- ditis s, suiss nitimini probitatems iniuste meri- tiss defraudare s. Homo ait: Absit domina mea, quod unquam credere possims, vos non esse [ins] amoris aula dignissimams. Sed ideo vobis talia verba dixi, quia, ut mihi videtur, vix aliquis vestro dignus reperiturs amore. Seds, si digmus aliquis invenia- tur, vix tam audax degits in orbe, quis sua co- ram vobis non dubitaret proponere iura vel amoris munera postulare. Quod autem dixistis, meliori- tatems alterius non s debere praeiudicium generare s probitati, nulla potestis ratione tueri. Nullius enim probi festina petitio posterioris recte poterit peti- tionem s excludere probioris. Quamvis enim trium aemulantium s dearum s quaelibets pomi satis sits digna susceptione, iudex tamen aequissimus s [Priami s Alexanders], duarum s licets digne petentium s non exaudita petitione, digniorem [scilicet Venerem] et ultimo loco petentem pomi voluit susceptione gaudere. Ergo, quis sit dignior, exquisita debetis veritate cognoscere et propria sibi iura servare. Mulier ait: Si vos falsas voluptatis abundantia non vexaret, nunquam pulcherrimae vestrae uxoris uxoris reiectis solatiis extranearum s quaereretis amorem. Homo ait: Confiteor, me pulchram satis habere uxorem, et ego quidem ipsam totiuss mentiss af- fectione diligo maritali. Sed quum sciams, inter virum et uxorems posses nullatenus esse amorem, Campaniae hoc comitissae sententia roborante, et in hac vita nullum posse fieri bonum, nisi illuds ex amores originis sumpserit incrementa, non im- merito extra nuptialia mihi foedera postulare cogor amorem. [Quae huius desunt responsionis arti- culis, in nobilioris et nobiliss colloquio egregies inserta reperies]. Mulier ait: Licet amor sit res utilis valde ac iuvenibus appetenda et eiss, quos gloria mundana delectat , mihi , quasi s iam s aetate s confectae, ress videtur inutilis ets per omnia respuendas; immo, etsi alia cunctas mihi amare svadeant, viduitas tamen et optimi amissi maritis tristitia omnia mihi vitae solatia contradicunt. Homo ait: Si cor vestrum senectute non re- periatur attritum, in personae habitu satis videtur iuvenilis forma vigere, ex quo satis evidenter apparet, quod florens s vigeats in corde vestro iuventus, Exterior enim habitus manifeste de- monstrat, qualis sit intus s dispositio mentis. Seds nec amissi mariti tristitia mihi potest des iure noceres, quia id vobis svadeo, quod continuam vobiss laetitiam restaurabit et eam vobiss conser- vabit illaesam. Amor enim est, qui dolorum claustra disrumpit et laeta solus meruit gaudia subrogare et svavia delectationis solatia ministrare. Res est igitur amors, ab omnibus appetenda et a cunctis diligenda per orbem, qui universorum meruit tristitiam s propulsare et alacritatis statum cuilibets reformare. Unde secundum s legalem observationem maritalis luctus s elapsis curriculis s licenter potestis lugubrias cuncta reiicere et amantium vos militiae copulare. Nam ultra tempus legibus praestitutum s lugere maritum est quidems legalia iuras con- temnere et animo rebelli divinae obsistere volun- tati et contra eius facta temerario animo cogitare. Praeterea ultra legalia tempora lugere nil mortuo videtur expedire marito, et vestra inde persona quam plurimas damna consequitur. Mulier ait: Audacia multa videmini legis re- sistere voluntati, quum dicitis temerarie fieri, si aliquis ultra modum propter hominums imbecilli- tatem lege mirabiliters definitum legis studeats adimplere mandatum , quum s evangelica veritate dicatur s hospiti vulneratum recipienti Samaritanum certo illi pondere oblato s argenti: ,Si aliquid super- erogaveris, ego reddam tibi". -- Ergo, si lex modi- cum mihi statuit tempus ad lugendum, meae sci- licet volens infirmitati consulere, ets ego aliquid huic tempori supererogando s adiungams propter uberiorem legis obsecundationem, supereffluentems mereor consequi retributionem et s munere maioris gaudere. Homo ait: Lexs quidem humanas luctus temporas mulieribus observanda praefixit non quasi earum volens infirmitati consulere sed hu- manis generiss cupiens providere utilitati, uts sanguinis non s posset provenire turbatio vel s diver- sorum simuls genera commisceri. Nam, ubis ces- sarets turbatio sanguinis , evidenter permisits apostolus mortuo viro alterius statim nuptias con- traheres. Multo ergo magis et vobis ultra ipsius temporis metass amare conceditur. Mulier ait: Quamvis appetibile satis cunctis videatur amare, virginali tamen videturs pluri- mum obviare pudori. Nam, ut bene novistis, virgo cito perdit honorem, et eius fama modico rumore brevique dissolvitur auras. Immos nec mihi plena suffragatur aetas, ut amoris ancoram debita possim industrias gubernare. Fertur s enim, quod ante plenam cuiuslibet pubertatem amor non potest firma stabilitate durare. Undes nullatenus mihis congruere videtur amare. Homo ait: Si aliqua prudenter amare curaverit, inani nunquam debets poenitudine remorderi, et s in nullo suae famae poterit pati dispendium. Nam si prudentem virum atque discretum suo studeats amori coniungere, secreto s conservabitur amor et nulli divulgabitur unquam, nullumques inde suus s pudor poterit sentire gravamen. Quod autem de aetate dixistis, locum sibis poterits in masculis conservare. Nam [ets] masculus vix potest ante decimum octavum annum firmuss amator ex- sistere. Secuss autem ipsas operantes natura dignoscitur ins mulieribus evenire ; mulier enim ab anno duodecimo firmas potest securitate et invariabili amare tenore. Quare autem aliud in femina quam in masculo ex ipsa natura contingats, evidenti potestis ratione videre. Nam mulieriss constantia inter ipsius pubertatis initia robore solidiore firmatur et invariabilis certissimes perse- verat, et ipsius Veneriss citius eis actus .natura concedit quam maribus ipsis, et hocs ideo con- tingit, quia in mulieribus frigiditas dominatur, masculis s naturaliss est inserta caliditas; ets, quod frigidum est, citius sibi modica caliditate adiuncta calescit , quam si s caliditati s caliditas aggrege- tur. Quod tali potest exemplo patere s. Nam, si in argenteos vel alterius vase metalli alicuiuss calidis substantia s ponatur, maiori et s citius vas metallinum incipit calore fervere quam vas ligneum, si calidissimuss in eo liquor mittaturs. Praeterea mulieres citius senio conterunturs quam masculinis sexuss vigore detentis, ets ideo non est mirum, si citioris constantia solidentur. Nam omnium rerum saecularium, quae vitas vel spiritu vegetantur, talem possumuss aspicei-e casum s, quod, quanto res quaelibets citius natuia ministrante s perficitur, tanto velocius aetate, ipsas iadems operantes, consumitur, quo s simpliciter quasis converso eadem in aperto veritas apparebit. Mulier ait: Haec, quae [in s] physicalibus ratio- nibus mihis narratiss, vobis indiscussa relinquo, nullius medela responsionis adhibita. Physicaliss enim nunquam mihi sedets inquisitio rei, nisi quum aegrotat infirmus, et ideo illams expedit si- lentio praeterire. Sed vestra mihi svasione consu- litis sapienter amare; quod qualiter valeam adim- plere consiliums, non est mihi penitus expeditum. [Nemos enim ita grandis simulators invenitur amo- ris vel tam fraudulenter amare, quis quums ipsius Cupidinis attingiturs armis, eiuss fides cunctiss non appareat exploratas, et nullius plicaes ma- cula vitiari et qui suas non studeats improbitates s obtegere.] Quamviss enim prorsus sit animi falla- cis amator et amoris studeats ingenio suo de- honestare militiam , tempore s tamen voluptatis instantis per omnia suis actibus se verum menti- turs amantem et animo fallacis nititurs credentis fallere fidem. Cuius igiturs industria in tanta sibi veritatis imagine possets praecavere et latentes agnoscere fraudes? Vix enim ista perfectes posset sapientia Salomonis praevidere vel Catonis praeno- tare peritias. Nam, etsis alicuius astutia mulieris, quae aliquantulum in aetate processerits et Cupidi- nis iam s persenserit s arma, talibus quandoque sufficiat fraudibus obviare, mihi tamen ad istud non suffragatur aetatiss auxilium, nec experientia sum s edocta s. Homo ait: Verbas quam plurimum confertiss admiranda. Quae namque posset falsitas in ar- gentos latere, si abs argentarios fortiters la- pide s confricetur vel ignis purgatione probetur? Sicut enim in igne ac lapide auri et argenti veri- tas exploraturs, sic cuiusques dius pro amore luctandos fides et veritas demonstraturs. Nec enim in mundo vivit tam modicae sapientiae do- mina vel domicella, cui s, si dominarum vel domi- cellarum numero computetur, non s sit facilis eius s fidei et veritatis agnitio, qui quaerits amari, sil ipsa in amoris investigatione procedat. Sunt tamen quam plurimae dominae vel domicellae, quae mendaciter sibi nomen s usurpant, se s dominas vel domicellas ex eo solo fallaciters esse creden- tes, quod s a nobiliori sunt sanguine propogatae vel viro nobiliori coniunctae, quums sola morum probitas et sapientia feminas constituats tali no- mine dignas. Unde non immerito saepissime re- peritur incauta circumventa iuventus, quum s san- guini attribuiturs, quod est sapientiae proprium et probitatis. Non ergo debet statim mulier petentis annuere voluntati, sed infinitis eum primos cautell ditare promissis et cum s competenti moderatione bona differre promissa, et, ut eius fidei puritatem agnoscat, debet quandoque a promissis prioribus se prorsuss annueres alteratam ets nolle, quod promiserat s, adimpleres. Nullus enim tam s cautuss invenitur et ingeniosus amator, si diu sibi fructus differantur s amoris, et quandoque plurima sit ad tempussl sponsione deceptus, quis vel ex eo probus nons fiat vel eius nons appareat in aperto dolositas. Nam si propter variationes s eum viderit ab incepto desisteres vel mulieris statum sinistris rumoribus diffamare vel suam in pecuniae pro- missione fiduciam ponere, praesumere debet, quod non sit fiduss amator. Sed, si eum in diutinas noverits probationes proficere, longa non debet dilatione tardares promissa, ne suum sibi sentiat minime prodesse laborem. Physicalis autem rei et scientiae cuiuslibet habere doctrinam nihils cuiusquam deperires poterits bonitatis, sed s ex cuiuslibet scientiae fructu hominis probitass in- crementa cognoscits, et sempers sumit sapientis prudentia augmentum. Ets amoris vos monet evidenter auctoritas eligeres sapientis amorem et non sapientis penituss declinare. Mlulier ait: Quods cupit quisque et mentis pleno desiderat affectu percipere, omnis nititur ratione illud s svaderes nolentis. Sed s non verus iudicatur amicus , qui amicis utilitate neglecta propria tantum suis consiliis commoda quaerit, nec talis est amici sequenda voluntas, qui quaerit solummodo, quae sua sunt. Amare igiturs, cui- unque sits mulieri securum, virginibuss videtur prorsus timendum atque probrosum s. Mulier enim uum ins ipsas maritali susceptione sits a viro credita virgo, corruptionis s veritate comperta pro- rio sempers odiosa marito et ei contemptibilis permanebit, ob quam causam sequiturs repudii umma iniquitas et divortii causa perennis, et sic in immensum mulieris infamia crescit, et contu- eliosa cunctis s exsistit. lndecenter ergo vestra mihi svavitas amare svadet. Homo ait: Errors quidem maximus ex vestra videtur doctrina procedere, quum in virginibus xpresse damnatiss amorem, quias infinitae etls omnI probitate gaudentes leguntur amasse, ut de mphelice et Ysotta et Blanciflores et multis aliis virginibus reperitur s Nam, nisi virgo amoris stinctus suam studeats attollere famam, nec maritum merebitur habere laudabilem nec aliquid grande plenos poterits effectu percipere. Seds necs inde bono poterit esses odiosa marito; bonus enim sempers hoc cogitabit ins corde ma- ritus, quod nunquams tantae probitatis potuisset invenire uxorem, nisi amoris essets experta doc- trinam eiusque secuta mandata. Nam si improbo fuerit destinata marito, potius sibi expedit tali ex- sistere odios quam ei aliqua cordis affectione coniungi, nec ex hoc probae mulieris laeditur diu fama laudata, sed odiosi mariti semper magiss denotescits improbitas. Egos quoddam s aliud vobis cupio reserare, quods mente gero, quods multorum scio corda latere, vos tamen ignorare non credo, quod amor quidam est purus, et quidam dicitur esse mixtus. Ets purus quidem amor ests, qui omnimoda dilectionis affectione duorum s amantium corda coniungit. Hic autemll in men- tis contemplatione cordisque consistit affectu; pro- cedits autem usque ad oris osculum lacertique amplexum et verecundums amantis nudaes con- tactum s, extremo s praetermissos solatio; nam illuds pure amare volentibus exercere non licet. Hic quidems amor est, quem quilibets cuius est ins amores propositum omni debet am- plectis virtute. Amor enim iste sua semper sine fine cognoscit augmenta, et eius exercuisse actus neminem poenituisse cognovimus; et quanto s quis ex eo magis assumit, tanto plus affectat habere. Amor s iste tantae dignoscitur esse virtu- tis, quod ex eo totius probitatis origo descendit, et nulla inde procedits iniuria, ets modicam in ipso Deus recognoscit offensam. Exs tali nempe amore neques virgo + nunquam corruptas nec vidua vels coniugata potest aliquod sentire gra- vamen vel propriae famae dispendium sustinere. Hunc ergos colo amorem, hunc sequor et semper adoro et instanter. vobiss postulare non cesso. Mixtus vero amor dicitur ille, qui omni camis delectationis suum praestatll effectums et in extremo Veneris opere terminatur. Quis qualis sit amor, ex superiori potestis notitia manifestes percipere. Hic enims cito deficit et parvo tem- pore durat, et eius saepe actus exercuisse poeni- tuit ; per eum proximus laeditur, et Rex coelestis offenditur, et ex eo pericula gravioras sequuntur. Hoc autem dico non quasi mixtum amorem dam- nare intendens sed ostendere cupiens, quis ex illis alteri sit praeferendus. Nam et mixtus amor verus est amor atque laudandus et cunctorums esse dicitur origos bonorum, quamvis ex eo im- mineant pericula graviora Ergo tam purus quam mixtus amor mihis probatus exsistit, sed puri amoris actuum magiss placet exactio s. Vanita- tiss ergo penitus timore depulso de duobus amori- bus alterum vos decet eligere. Mulier ait: Inaudita et incognitas verba pro- fertis, et quae vix ab aliquo credibilia iudicanturs. Miror enim s, si in quoquam tanta sit abstinentia carnis inventa, ut unquams voluptatiss promeruerit impetum refrenare et corporis motibuss obvial-e. Monstrosum namque iudicaturs a cunctis, si quis in igne positus nons uratur. Si quis tamen in hac fide, quam dicitis, fuerits amoris puritate repertus et in praefata, quam dixistiss, conti- nentias carnis, huius laudo ets plenius confirmo propositum et ipsum censeo omni honore dignissi- mum, mixtum tamen amorem nullo modo dam- nare contendenss, quo mundus fere fruitur uni- versus. Sed s, licet uterque sit amor electus, vos tamen neutrius decet affectare militiam s; clericus enim s ecclesiasticis tantum debet vacare ministeriis s etomnia carnis desideria declinare; ab omni enim s debet delectationes alienus exsistere et suum prae omnibus corpus immaculatum Domino custodire, quums tantas fuerit a Domino dignitatis et ordinis praerogativa concessa, ut eius carnem et sanguinem propriis mereaturs manibus consacrare et suis ser- monibus peccantium crimina relaxare. Nam, si s ads carnis lapsum meum videritisls animum in- clinare, vos tamen ex indulto a Domino vobis officio me a conceptis teneremini erroribus revo- care et in cunctis mihi castimoniam svadere et talia de vobis exempla monstrare, ut libera voce possitis s aliorum crimina castigare. Primo nam- que iuxta evangelicam veritatem proprios trabem gestans in oculo ipsam debet prius s eiicere, quam s de fratris oculo festucam conetur s evellere. Derisui enim humano generis patebits, si pariter ligatus colligatorum studeat vincula relaxare. Non est ergo mulieribus tutum illos carnis contagio macu- lare, quos Deus sibi elegit ministros s et puros voluit in cunctiss atque castos suis obsequiiss conservare. Homo ait: Quamviss clericorum sim sortis coniunctus, homo tamen sum in peccatis conceptus et carnis lapsui sicut et ceteri homines naturaliter pronus s exsistenss. Licet enims Dominus in suis ministeriis et verbi nuntiatione divinis clericoss sua voluit fungis legatione et honore ipsos magno gravavit, eorum tamen in s hoc voluit condicionem facere meliorem, ut carnis ab eis stimulum et peccati fomitem removeret. Unde non credo, ipsos Deum maiori voluisses carnis abstinentia colligares ets duplici eos sarcina fatigares. Quare igiturs magis clericus quam quilibets laicus castimoniam tenetur corporis conservare? Nec enims solis clerico corporalem credatis delectationem inhibitam , quum cuilibet etiam s christiano praecipiatur a Deo ab omni suum cor- pus immunditia custodire et carnis desideria peni- tus evitare. Ergo aeque laicum sicut et clericum vestra possets argutios remoneres. Nam proxi- mum admonendi et eius ab erroribus animum re- vocandi non s tantum s clericis a s Deo creditur attri- buta potestass seds etiam cuilibet christiano a Do- mino ista s necessitas iniuncta probatur. Sic s enim s evangelicae veritas disciplinas edicts: ,,Si pecca- verit in te frater tuus, corripe illums inter te et ipsum solum" etc. Non enim dixit: ,,Si peccaverit in clericums frater suus"s, sed generali est ser- mone locutus tradere volens singulis generale mandatum. Bene enims facit clericus et bene laicus, si ab omni saecularis delectione abstineat el in bonis operibus proximorum corda confirmet. Confiteor tamen et negare non possum, quod clericus ex iniuncto sibi officio quadam specialitate tenetur, ut ins divina domos vel populos ad- stante viams veritatis annuntiet ets ad veram catholicam fidem plebem suam admonendo con- firmet. Quod si negligenter omittat, aeterna nun- quam poterit vitares supplicia, nisis forte poeni- tentiae delictum s fructigerae s medicinas contem- perets. Si vero in linguae opere suum recte gerat officium, ab s hoc est onere liberatus. Nam s alia commissa crimina nequaquam in eo graviussl quam in quolibet laico vindicantur s, quum ita[que s] carnis incentivo s naturaliters instigeturs sicuts et reliqui universi mortales. Et hoc ests, quod evan- gelica clamat auctoritas; videns enim Dominus, suos clericos iuxta humanae naturae infirmitatem ins varioss lapsuros excessuss, aits in evangelio: ,,Super cathedram Moisi sederunts scribae et pharisaei; omnia, quaecunque dixerint, vobis ser- vate et facite, secundums autem opera illorum nolite facere', quasi dicat s : ,,Credendum est dictis clericorum quasis legatorum Dei, sed quia carnis tentationi sicut homines s ceteri supponuntur s, eorum non inspiciatis opera, si eos contigerit in aliquo deviare". Sufficit ergo mihi , si altaris assistens meaes plebi Dei studeam verbum an- nuntiares. Unde, si ab aliqua petam muliere amari, sub clericali me non potest praetextu re- pellere; immo inevitabili vobis necessitate probabo, quod magiss in amore clericus quam laicus est eligendus. Clericus enims in cunctis cautior et prudentior quams laicuss inveniturs et maiori moderamine se suaques disponit et competentiori mensura solitus est omnia moderari, ets quia cleri- cus omnium rerum scientiael habet scripturas re- ferente peritiam. Unde potiors ipsiuss quam laici amor est iudicandus, quia nil in mundo tam ne- cessarium invenitur, quam s omnium industria rerum amorosum esses peritum. Et ideo, si alias me vestro dignum amore noveritis hac me causa- tiones non rectes potestis abiicere, quods me cleri- corum videtiss militiae deputari. Mulier ait: Miranda sunt plurimums dicta vestra, quibus asseritis, non magis clericum quam laicum mundi voluptates exercendo puniri, quum in sacris scriptiss reperiaturs insertum, quods quantos cuiusques maiors est ordinis et digni" tatis praerogativa viventiss, tanto maior ests ipsius delinquentis occasus. Sed, etsis nonsl ma- iuss in clerici amore quams laici ponamus ver. sari delictum, aliud tamen est, quod vehementers feminis clerici contradicit amorem. Nam, quum amor de sui natura corporis placabilems et pul- chrum quaerat ornatum hominemques tempore congruo sua cunctis exigats largiri paratum et contra rebelles animosum et omnimoda ins proelio strenuitate gaudentem et bellorum assiduo labori suppositum, clericus quidem muliebri apparet omatu vestitus et s capite deformiter incedits abraso, ne- minem s potest largitatis praemiis adiuvare, nisi bona velit aliena surripere, et continuo reperitur otio deditus et ventris solummodo mancipatus ob- sequiis; et ideo , si adversus alicuius probitatis feminam aliquid de amore sit ausus exprimere, in ipso suae locutioniss primordio prudenter debet ab ipsa muliere compescis et ignominiosam ac vere- cundams mereturs patis repulsam, ut non solum ipse rubore perfususs ab huiusmodis cogatur illi- citis abstinere, seds alii similem s verentes ru- borem timeant similia postulare. Multi enim ma- giss propter mundanam verecundiam prohibita vitant atque nefanda committere quam propter aeternae mortis evitanda supplicia. Homo ait: Verum est, quod dicitis, quod s quanto maior alicuius dignitas invenitur, tanto maior est delinquentis occasus non quidems quo ad Deum sed quo ad male loquentis vulgi opinio- nem. Magis enim ad unius clerici modicum valde commissums universus populus concitatur et eius delictum exagerat s vitamque blasphemat, quam si mille de populo reperiantur immanissimas sce- lera commisisse. Quod quare contingat, ad prae- sens vobis recitare subsisto s. Muliebris autem indulta clericis cultura mihi nullatenus potests esse nociva, quia talis secundums ordinem ab antiqua prudentia patrum mihi mandatur omatus, ut ha- bitu etiams et incessu ab aliis hominibus clerici distinguantur. Unde, si ins re tam modica patrum praecepta subverterem sive mandata negligerem, nec vos credere deberetiss, mes vestriss quasis alienigenaes maioribus obsecundare mandatis, et praeterea s mihi s possetis s obiicere : ,,Vade, apostata , et tuis ordiniss manifeste s trans- gressor exsistens'. Quod autem de largitate dixistis, ex magno videtur erroris fomites pro- cessisse. Nam, quum ab ipso veritatis auctore largitas universis praedicetur hominibus, et ava- ritiaes prorsus cunctis sit inhibita via, nescio qua fronte voss quaeritis clericiss largitatis opera denegare, nisi de illis forte clericis vestros velitis interpretari sermones, quos mundo penitus et mondi rerum proprietati renuntiasse constiterits. Sed nec ins illis, veritate subtiliter inquisita, vestra videtur sententia veritates subnixa. Proe- liorum autem actus a Deo nobiss est interdictus et hoc ideo, ut as sanguinis effusione manuss semper valeamuss innocentess habere s, nes prop- ter sanguinis effusionem abs eius ministerio re- pellamur indigni. Nam sanguiniss effusiones pol- lutus divinos repelliturs ministerio. Unde rex David sanctissimus Domino templum aedificare non potuit, quia humanum effuderats sanguinem; sed ab ipso Domino s audivit: ,,Non aedificabis mihi templum, quia vir sanguinis es". Nam si mihi haec ratio non obstaret, nil in orbe mihis resi- deret acceptiuss quam actus bellicos exercere ets cordis audaciam demonstrare. Quod vero de ventris voluistis obsequio recitare, nulla potests mihi ratione noceres, quia nec laicus potest nec clericus reperiri, masculus nec femina necls par- vulus ve1s adultus, qui ventris non inveniatur libenter inservire ministeriis. Sed, si illuds im- moderates ab aliquo fiat, coram Deo et omni homine tam laiciss quam clericis constat esse pemiciosum et omnimoda reprehensione dignissi- mum. Nec enim propter otia multas, quibus clerici deputantur, est contra eos ventris ingluvies praesu- menda. Nams si propter otia magis in aliquo ventris obsequia praesumuntur, super omni s ra- tione viventis de mulieribuss talis essets omnibus praesumptio violenta, quums ipsae semper ins continua ets corporali quiete morentur. Immo magis contra feminas quam contra clericos vel laicoss potests in hac parte inspecta veritate prae- finiri s, quia ventri primos mulier quam mascu- lus contra Deis mandatum legiturs obsequia praestitisse et Dei praecepta propter gulam fuisse transgressas. lmmo nec ipse masculus ventris unquam ministerio deservisset, nisi fortes primi- tus abs ipsas muliere fuisset nimias svasione compulsus et ipsas instigante deceptus. Mulier ait: Si ex meis dictis vester sits ani- mus concitatus s, mihi soli debetis proverbia con- vitiosa rependeres, et pro unius offensa contra omnes nons decet vos mulieres generaliter desae- vires. Nam, quod mulier primo fuit propter gu- lam divina transgressa mandata, hoc fecit daemo- nis calliditate decepta non quasi ventris appetitum cupiens refrenare, qui nullus erat, sed tanquam stulta decipientis daemonis dictas credendo, boni cupiens et mali Domino s prohibentes scientiam possidere. Homo ait: Quare ergo mulier primos fuit in cibi assumptione tentata quam masculus, quum maiori de masculo fuisset daemonis victoriae repu- tatum , nisi quia proniorem ad gulae appetituis concedendum mulierems quam masculums prae- videbat ? Mulier ait: Hoc ideo contigits, quia mulieres omnia facilius credunt ex ipsa natura quam masculi. Innocentes enim inveniuntur et simpli- ces et ideo credunts omni verbo s. Unde videns daemon masculum non tam facilems et pronum omnia credere, quia callidus et dolosus in cunctis exsistit, suam ad s mulierem voluit tentationem emitteres. Nam, si incepisset a viro tentatio s et in eo omnis prorsus caruisset effectu, suum viri exemplo mulier animum confirmasset. Homo ait: Super praesenti articulo cito nobiss disputandi materia non deesset, et ideo hac ver- borum altercatione dimissa ad principale mihi peto propositum responderi. Nam a vobis obiecta superius nullos mihi videnturs iure contraria. Mulier ait: Etsi forte vos propria merita consti- tuant tali dignum amore, aliud s tamen viam vobis praecludit amandi. Est namque alius, tam probi- tate quam genere vobis coaequalis nec in obse- quiorum s voluntate dissimilis, qui servitiis solum- modo petit amorem, lingua tamens illuds indicare recusats, quis etiams meritissime vobis in amore praefertur. Nam, qui spem suam totam s atque fiduciam in meaes fidei puritate disponit et im- portuna me non inquietat instantia, sed ex mea tantum liberalitates spem suam capere confidit effectum, magis apud me censetur id merituss impetrare, quods cupit, quam qui dictiss ex- presse cordis mihis secreta vulgavit et totams spem suam in sermonis facundia collocavits magis scilicet de proprii sermonis nitores ac verborum duplicitates quam de mei arbitrii sinceritate con- fisus. Potius enim iudex illius litigatoris tenetur exprimere iura, qui nullius advocatione iuvaturs, sed totiuss suae causae meritas in iudicis voluit conferre clementiam s, quam qui prudentum patro- cinio fultus et multorum auxilio roboratus corams litigaturus s accessit. Homo ait: Vestra mihis penituss ins hac parte videtur arguendas opinio. Quis enim sapiens dixe- rit s unquam, potius mutum dignum impetrare, quod obscuris s nititur corporis nutibus indicare, et id con- sequi debere, quod cupit, quam qui summo sa- pientiae verbo et ornatus linguae satagit postu- lare, quod eius desiderat animus s possidere. Nam inter vulgaria s solet proverbia recitari : Non habeas mutums in quacunque nave pro nautals. Prae- terea, quods cupio et instanters desideros postu- lare, omni videturs ratione permissum s, ipso etiam veritatis auctore testante s , qui dicii s ,,Petite et accipietis, pulsate et aperietur vobis's. Talis enim excrevits consvetudos per orbem, quod nedum silendos, verum etiam vix instan- tissime postulando possumuss impetrare quae- sitas vel plenarie consequis quod optamus. Immo maioribus vobis argumentis ostendo, magis mihi quam praedicto tacenti deberi s, quod peto. Nam illud mihi non obsequia tantum, sed etiam multa facit petitionis instantia debitum. Res enim pluriess quams semels a quocunque petito caris- simae videtur emptioniss iure deberis, ets ideos meae potius quam suae debetis petitioni faveres, quia, quod peto, unicas sibi, mihi veros duplici ratione s debetur. Sed nec unquam fuit, ut credo, ins mundo femina visa, quae huius reis largi- tionem non petentibus voluerit sponte offerres, solito s istud feminarum contradicente pudore. Nulier ait: Ideo nautae recusants mutoss nave deferre, quia turbationis instante periculo audire non possunt, quid sibi a sociis iniungatur agendum, nec aliis exprimere, quid sibi videaturs utilitati navis s expediens. Nam et muti labors non debets suis meritis defraudari, quamvis, quod optat, eius sermo nullatenus valeat indicare, nec potest obstare introductum evangelici sermonis exemplum. Ille namque quos ad aeterni regis iudiciums iudicatur petere instanter et ad ostium propulsare indesinenter cui propria merita suffra- gantur fideique puritate iuvatur. Si enim po- testatems vultiss coartare vocabuli et eius simpli- citer attendere sonum , oportets instantis vos ra- tione s asserere, mutis s omnibus paradisi penitus introitums denegaris, quum 1s nunquam valeant id, quod corde s petunt, articulatis vocibus indi- care, naturalis s linguae officii sibi istud inhibente defectu. Quod autem dicitis, magis vos debere, quod petitis, impetrare, quia duplicis vobis illuds esse iure debitums enarratiss, non potest iusta ratione defendi. llluds enim verum esse asseri- tur in rebus, quae hominum mercimonio suppo- nuntur; absit autem, quod aliquiss unquam amo- rem s pretii venalitate merceturs. Amor enim res est gratiosa ets ex sola cordis nobilitate pro- cedens ets pura mentis liberalitates, et ideo cunctis debet gratis nullius scilicets muneris inter- veniente figura largiri, quamviss liceat amantess solatiandi causa quibusdam se adinvicems muneri- bus honorare. Si tamen muneris contemplatione solummodo amoris reperiantur vacare ministeriis s, non veruss postmodum iudicatur sed falsificatus amor. Praetereas propter vestram petitionem, mea nons debet suum liberalitass amittere meritums [liberalitas s], fierets quod quidem, si illud, quod quaeritis, vestra vobis faciat postulatio debitum; ubi enim aliquid ex debito postulatur, ibi suum Iiberalitass non agnoscit officium. Quod autem diciturs, saepiuss rem s petitams penitus esses comparatam, verum est quo ad petentem non autem quo ad possidentem. Nam, si aliquid ad solam cuiusque s petitionem debitum iudiceturs multis s divitiaes abundanter affluerent , quos perpetua detinebits egestas et iniqua fatigabits inopia. [Ergos pulchre voluits auctors pro- verbios alludere. Nam, quum aliquis, ut rem quamlibet consequatur, pecuniam multam expen- dits vel labore plurimo fatigatur, sics de eo solet in vulgo narrari: ,,Homo iste rem illam care pluri- mums comparavit; res tamen illa iure sibi nullo debetur" .] Sed nec illud nostris s potest sermonibus obviare, quod dicitis, mulieris s pudori obsistere, si ipsa suum offerats nons petitum amorem; mulieribuss enim nullo reperitur iure negatum suum sponte cuilibet probos largiri amorems. Potest ergo mulier, si ab aliquo provocetur amares, eum ad suum pulchre ets curialiter in- vitares amorem, si cognoverit virums illud ob aliquam non exprimere causam. Huics autems opinioni argumentum praestat validum Caroli Magni regis filia, quae ab Ugone Alverniae s expressissime postulavit amari ; ipse tamen, quia alterius eiusdem regis filiae ligabatur amore, ipsam quidem recusa- vit amare nolens incestus scienter incurrere crimen. Ergo nulla mihi ratione negatur praedictum amare tacentem. Homo ait: Gauderem plurimum, si vestra in hacs partes a cunctis mulieribus comprobaretuis opinio, quia satis exinde omnium hominum amare volentium labor esset attenuatus et eorum melior effecta conditio. In hoc tamen vobis conscntire non possum, quod s maiorem aliquis tantummodos tacendos quam sua vota sapienter et curialiter ex- primendo s mereatur honorem; necs vestra inde liberalitas suum perdits officiums quia, quod de emptionis iure et amoris debito praenarravis, non illud asserui quasi amorem vestrum mihis credens propries debitum vel largitiones dehonestandum s pecuniae sed vehementer excogitans , vestram mihi gratiam instanter petenti debere gratiosiorem s exsistere quam improvida taciturnitate silentis. Mulier ait: Instantia mihi vestras nimis im- portuna videturs, quae tam repente quaerit amoris consequi largitatem. Nam, etsi vos propria merita constituant omnis honore dignissimum , exigere non tamen debetis amoriss repentina concessione ditari. Non enim alicuius debets feminas probi- tatis nimis velociter amantis acquiescere voluntati; amoris enims citas et festina largitio contemp- tum parits amantis s et optatum diu vilescere facits amorem, et eiusdem pers tempora multa perceptione dilata etiams simulatus purificatur amor, et omnis in eo removetur aerugos. Multis ergo femina debet prius argumentis viri percipere probitatem et eius liquido cognoscere fidems. Homo ait: Aegroto, cui finalia s videnturs im- minere praeludias, assveta non debet ciborums diaeta servari vel medicina regularis adiungi ; sed, quidquid eius desiderat appetitus assumere, quam- vis regulariter sit eiuss infirmitati contrarium, misericorditer tamens hoc sibis sapiens consvevit medicus indulgere. Poenae igitur continuique do- loress, qui pros vestro mihi amore languenti mortem regulariters minantur amaram, me vio- lenter cogunt huius mortis irregulatiter et impor- tune remedia postulare; nec superius enarrata vos poterit defensare ratio s, quam dixistis, indecens mulieribus esse, suum amorem alicui repente lar- giri. Nam talia responsa mulieribus debetis relin- quere rusticanis, quae consveverunt suo s semper habere in ore: ,,Uno quidem ictu non inciditur s penitus arbor". Mulier enim sapiens et discreta reis petitae modificare s indutias sagaciters con- svevit, quia s, si minus s provide s animus suspen- daturs amantis, et ipse graviter ests mulieriss percussus amore, abstinere se non potest amator ab ipsius loci frequentatione assidua et concupisci- bili oculorum aspectu. Unde saepe contingit, quod ex tali conversationes amantium status as vulgi detrectationibus turpiter diffamatur, et quandoque vix inceptus quasis perfectus divulgatur amor, et bonorum propositum impeditur s. Debet ergo mulier, cuius amor exigitur, moderates temporas proro- gare petenti, si ipsum disponat amare. Mulier ait: Poenas magnas et graves, quas dicitis immineres , angustias patienters sustinere debetis propter bona, quae grandia postulatiss; nons enim potest bonum plenarie cognosci nisi mali priuss percepta notitia. Quod autem dicitis, mulierem indutias debere sapienter modificare pe- tenti, verum est, ubi mulier firmiter concepits amare. Ubi autem ipsa plenum habets petentem non amandi s propositum , pulchre debet atque prudenter et curialiter ipsum suo sermone reii- ceres et eius animum nullius dicti asperitate tur- bare vel aliqua promissione suspendere. Ergo s, quum vos non amandi immutabilis mihis dispo- sitio perseveret s, molestum vobis esse non debet, si ego recusem vos fallacis dilatione frustrare. Sed uts istud aegresl vester nons perferats animus, non s amandi vobis edissero causam, quia scilicets amori sum alterius colligatas et indissolu- bilibuss illigatas catenis. Homo ait: Dulcissima mihi saperet cuiuslibet angustia poenae , si aliqua indicias futuri boni perpenderem s. Sed quod s dicitis, vos alterius amore ligari, credo, vos indubitanter petere fugam et loquendi vobis mihi penitus obstruere viam, quia mandatum tradit amoris, nes aliquiss alte- rius idonee copulatam amoris scienter subvertat. Seds quums istud nullius indicii valeam argu- mento praesumeres rei huius s non immerito alienus s exsistens , non videor mandati trans- gressor amoris s. Sed, etsi in s veritate cogno- scerem, amori vos alterius obligari, ets cre- derem, vos amori minus idonees copularis, si meis possems vos sermonibus a tali copula removere, nunquam ex hoc credos amoris mes praecepta corrumpere sed eius fideliter parere mandatis; quia illud amoris praeceptum, de quo praesenti disputatione narramus, de idonee lo- quitur copulatis, [et hocs ostendits adverbium idonee, quod s ibis expressius exaraturs]. Minuss autem idonee tunc femina copulatur amori, quum hominis probitas non aequaliter mulieriss probitati respondets, vel quum puras cordis non aequaliters utrinque s procedit affectio s. Sed, etsi plenius sci- rem vos idonees copulatams amori, quamvis me amorem a vobis non deceret exposcere, amoris scilicet istud inhibente s mandato s, mihi tamen, ut credo, licitum essets implorares, ut ex vestra concessiones mihi pros vobiss cor bonum liceat habere, et ut vos mea laudabilia facta suscipiendo laudetis, et, si minus provide in aliquo deviavero, secreta me correctione s debeatiss arguere. Ergo, si alicuius estis amore ligata, quod nullatenus cre- dere possum, subtiliter disquirat prudentia vestra, an talis vobis amor exsistat idoneus. Mulier ait: Fidem quidems huius plenarie fa- cere veritatis nisi propria vobis assertione nons possum, quia nemini sui licet amoris pluribus aperire secreta, amoris s hocs traditione docente. Unde credo esse penituss inurbanum, voss in hac parte dicere, meis vel alterius dominae fidem s non esse habendam sermonibus. Cor autem bonum haberes vobis largiri esset concedere nihils, nams illud ex vestro s solummodo procedit arbitrio ; lauda- biliter tamens as vobis facta libenter laudare pro- mitto. Correptioniss autem officium non s assumam, quia illud amantibus dumtaxat debetur obsequium. Utrum s autem idonee s copulenturs amori, non est cognoscere leve, nec s multum decere videtur s, utrinque s amore libratos huiusmodis inquisitionis insistere, nisi nimias supradictorum appareat in- aequalitas manifesta, et mulieriss in his admonitio non valeat aliquem sentire profectum. Deus igitur vobis tribuat, quod vestrae possit esse placitums voluntati, et inde nunquams aliquis probuss valeat sentire iacturam. Quoniam tamen ex his, quae mecum adin- vicems contulistis, vos plurimum exercitatoss in amoris doctrina cognosco, super quodam amoris negotio vestrum exquiro consilium. Nam, quum mulier quaedam mirae probitatis industrias duo- rum amorems petentium alterum vellet exs pro- prias electione repelleres et alterum prorsuss ad- mittere, taliter ins se ipsa amoris est partita so- latia. Ait enim: ,,Alteri vestrum meis sit pars superior electas dimidia, et pars inferior sit alteris designata petenti'. Quorum uterque morae s cuius- libet intermissione reiecta s propriam sibi partem s elegit, et uterque potiorem se partems elegisse fateturs ets altero se digniorem in amoris per- ceptione pro s dignioris partis electione contendit. " Praenarrata vero mulier suum nolenss improvides praecipitare arbitrium s, litigantium consensu s uters istorum sit potior in eo, quod postulaverats iudicandus, meo quidems quaerit iudicios deflniri Quaero igiturs, quis vobiss videatur in sua magis electione laudandus. Homo ait: Quum a vobiss petam amari, et voss mihi non amandi occasionem s rependitis s, nulla debet inurbanitas reputari, sis nocivam mihi causationems modis studeams quibuslibet remo- vere vel propriis illam irritare sermonibus. Prae- terea s nils amantiss alicuius iuris cognoscitur dero- gari, si meos improvidos actus vestra velit coer- ceres prudentia. Studeatis igitur agere , quod debetis, quia nunquam a voss amandi propositos segregabor s. Ads hoc petitis a me vobiss supers eo con- silium exhiberi, super quo neminem decet haesi- tare prudentem. Quis enim dubitat partis eminen- tioris solatii electorem inferiora praeferendum pe- tenti? Quantum enim ad partis pertinet interioris solatia, as brutis in nullo sumuss animalibus segregati, seds eiss noss hac partes ipsas natura coniungit. Superioriss vero partis solatias tanquam s propria s humanae sunt attributas naturae et aliis animalibus universis ab ipsa na- tura negata. Ergo inferioris partis elector tan- quam canis ab amore repellaturs indignus, et superioris tanquam s naturaes amplexator ad- mittatur elector. Praeterea nullus unquam fuit superioriss solatii fatigatus inventus vels eius usibus satiatus; inferioris vero delectatios partiss cito fastidit utentems et operis peracti poenitere cogit agentems. Mulier ait: Vestra multum in hoc iudicio vide- tur errare sententia et a veritatis tramite deviares. Quaecunques enim homines interponunts solatias curis, ex eo, quod in parte latitat infenori, sua semperinitia sumunt, et eorum omnium inde proce- dit origo. Si enim sit aliqua mulier, cuius formas cunctis s vigeat s in orbe praeclara, Veneris s autem operibuss omnino reperiatur inutilis, eius nullus vellets solatia capere, sed tanquam immunda re- probareturs a cunctis s. Superioris autem delec- tatio partis nulla penitus esset, nisi partis esse intuitu inferioris assumpta et eius contemplatione porrecta. Et, si huic vultiss resistere veritati s, necessitatis cogits ratio profiteri, duos masculos sibi adinvicem posse amoris solatia exhibere, quod satis esset narrare nefandum et agere criminosum. Sed ets si homo sits frigidus ve1s alias impo- tens ad Veneris opera peragenda repertus, nullass affectats carnis delectationes assumere, quia effi- ciens amoris causa in eodems defecisses co- gnoscitur, quae in parte proculs dubio regnats inferiori. Causa enim efficiente remota eiuss me- rito cessabit effectus. Nec obstat, sicuts dicitis nobiss cum bestiis communicatas naturas, quia illud est in rebus omnibus principale ac naturale censendums, in quo aliquid rebus sui generis ministerio naturae concordat et reperitur unitums. Sed nec eo s vestras potest firmarils sententia, quod dicitis, superiori homines non satiari solatio, inferiori vero s cito fastidiris asseritis. 111e1s namque cibus a cunctis reiiciendusls iudicatur, quis appetitum nunquam repellit edendi sed cor- pus invenitur absque nutrimenti virtutes replere s et eiuss males occupare intrinseca; et econtra ille singuliss esse debet cibus electuss, qui cor- pus replet assumptus ac recreandos satiat dige- stusque s esurire s permittit. Praetereas nemini debet in dubium devenire, quod partes s inferioress digniores superioribus approbantur. Nam istuds in ipsis saecularibuss videmus aedificiis evenire, L FRENCH/OUT:UN #FILE(UWCUDCC)FRENCH/OUT ON CUPK Si vous pensez, ((dit Nommerfide al Hircain)), que les finesses des hommes dont chacun vous pense bien remply, soient plus grandes que celles des femmes, je vous laisse mon reng, pour raconter la setielme histoire et si vous voulez vous proposer pour exemple, je croi que vous nous apprendrez bein de la malice.Je ne suis pas icy,(( dit Hircain)), pour me fair pire que je ne suis. Car encores y en a il qui en disent plus que je ne veuil.(( Et en ce disant, regarda sa femme qui luy dit soudin)): Ne craindez point pour moy a2 dire velritel. Car il me sera plus facile d'oy5r conter de voz finesses que de les auoir veues faire deuant moy, combein qu'il n' y en ait nulle qui sceut diminuer l'amour que je vous porte.((Hircain luy repondit)): Aussi ne me plain je pas de toutes les fauces opinions que vous auez eues de moy. Parquoy, puisque nous nous connoiscons l'un l'autre, c'est occasion de plus grand' seuretel pour l"auenir. Mais si ne suis je pas si sot que de raconter histoire de moy, dont la velritel vous puisse porter ennuy. Toutesfois j'en dirai une d'un personnage qui etoit bein de mes amys. En la ville de Paris y auoit un marchand [gentilhomme] amoureus d'une june fille sa voysine, ou pour myeus dire, plus aymel d'elle qu'elle n'eltoit de luy, Car le semblant qu'il luy faisoit de l'aymer, n'eltoit que pour couurir une amour plus haute et honorable. Mais elle qui se contentoit d'ettre trompele, l'aymoit tant, qu'elle auoit oublyel la fac4on dont les femmes ont accoutumel de refuser les hommes. Ce marchand icy apres auoir long tems pris la pelne d'aler 1a2 ou2 il la pouuoit trouuer, la faisoit venir ou2 il luy plaisoit; dont sal mere s'apperceut, qui eltoit une treshonneste femme, et luy deffendit de jamais parler a2 ce marchand, ou qu'elle la metroit en Religion. Mais cette fille qui plus aymoit le merchand, qu'elle ne craindoit sa melre, le cerchoit plus qu'auparauant. Et un jour auient qu'eltant toute seule en un garde robes, ce marchand y entra, lequel se trouuant en lieu commode, se preind a2 parler a2 elle le plus priuelment qu'il luy fut possible. Mais quelque chambrielre qui le vid entrer dedans, le courut dire a2 sa melre, lauelle auec une tresgrand' colelre s'y en ala. Et quand la fille l'ouy5t venir, dit tout en pleurant a2 ce marchand : Hellas, mon amy, a2 cette heure me sera bien cher vendue l'amour que je vous porte. Voicy ma melre, qui connoitra ce qu'elle a tousiours craind et doutel. Le marchand qui d'un tel cas ne fut point eltonnel, la lassa incontinent, et s'en ala au deuant de la melre, et en eltendant les bras, l'embrassa le plus for qu'il luy fut possible, et auec cette fureur dont il commencoit d'entretenir sa fille, jeta la pauure vieille femme sur une couchette, laquelle trouua si eltrange cette fac4on, qu'elle ne scauoit que luy dire, sinon : Qu'est ce que vous voulez, reuez vous ? Mais pour cela ne cessoit la poursuyure d'aussi prels, que si c'eut eltel la plus belle fille du monde. Et n'eut eltel qu'elle cria si for, que ses valetz et chambrielres veindrent a2 son secours, elle eut passel le chemin ou2 elle craindoit que sa fille marchat. Parqouy a2 force de bras otelrent cette pauure vieille d'entre les mains du marchand, sans que jamais elle peut sc4auoir l'occasion pour quoy il l'auoit ainsi tormentele. Et durant cela, se sauua sa fille en une maison aupres, ou2 il y auoit des noces, dont le marchand et elle ont depuys maintes fois ry ensemble, aus delpens de la vieille, qui jamais ne s'en apperceut. Par cecy, voiez vous, mes Dames, que la finesse d un homme a trompel une vielle, et sauuel l'honneur d'une june Mais qui vous nommeroit les personnes, ou qui ent veu la contenance du marchand, et l'eltonnement de cette vieille, eut eu grand' peur de sa conscience, s'il se fut gardel de rire Il me suffit que je vous preuue par cette histoire, que la finesse des hommes est aussi pronte et secourable au besoin, que celle des femmes, a2 fin, mes Dames que vous ne craindez point de tomber entre leurs mains. Car quand votre esprit vous delfaudra, vous trouuerez le leur prest a2 couurir votre honneur. ( ( Longarine luy dit) ) : Vrayement, Hircain, je confesse que le conte est plaisant et la finesse grande. Mais si n'est ce pas un exemple que les filles doiuent ensuyure. Je croi bein qu'il y en a, a2 qui vous le voudriez faire trouuer bon. Mais si n'ettes vous pas si sot , de vouloir que votre femme, ou celle dont vous aymez mieus l'honneur que le plaisir, voulussent jouer a2 tel jeu. Je croi qu'il n'y en a point, qui de plus pre2s les regardat que vous- Par ma foy,(( dit Hircain)), si celles que vous dites auoient fait un pareil cas, et que je n'en sceusse riens je ne les en estimeroie pas moins, et si je ne scai si quelqu'une en a point fait d'aussi bons, dont le celer m'ote hors de pene-(( Parlamentel ne se peut garder de dire)) : Il est impossible que l'homme mal faisant ne soit soupc4onneus. Mais bien heureus est celuy sur lequel on ne peut auoir soupc4on par occasion donnele. (( Longarine repondit)) : Je n'ai guelres veu grand foeu duquel ne veint quelque fumele; mais j'ai bien veu de la fumele ou2 il n'y auoit de foeu. Car aussi souuent est soupc4onnel par les mauuais le mal ou2 il n'est point, que connu 1a2 ou2 il est.(( A l'heure Hircain lui dit)) : Vrayement, Longarine, vous auex si bien parlel en soutenant l'honneur des Dames a2 tor soupc4onneles, que je vous donne ma voys, pour dire la huitielme nouuelle, par tel si, que vous ne nous faites point plorer, comme a fait ma Dame Oysille, par trop louer les femmes de bien. # quod in eis dignior pars fundamenta dicunturs. Idoms etiam contingere scimus in illis, quae terrae constat alimento nutriri, quods secundum partes inferiores adiudicantur s hominibus. Immo s amplius dico, quod s, quidquid agunt amantes, ad hoc solum- m0do tendunt, ut inferioris partis valeant potiri so- latiis; ibi enim totus amoris completur efectus, ad quem cuncti principaliter moventur amantes, et sine eo nils nisi quaedam amoris iudicantur haberes praeludia. Partis igiturs inferioris elector sua ma- gis est electione laudandus s, quasi s dignions partis elegerits fruitione gaudere, quam qui su- perioris partis voluit praeludia postulare. Homo ait: Vere mentiss laboraret ineptias, qui hoc, quod dicitis, ex cordis deliberatione asse- rere vellet. Quamvis enim ad inferioris partis so- latia quilibet principaliter tendat amator, et ibi sit amoris causa finalis, turpis tamen et inepta vide- tur nimis gestio corporis et plurimum feminae veie- cundum , inferioras sines superioribuss solatiiss exercere. lmmo s inferioris delectationis impossi- bilis sine superiori videtur assumptio, nisi indecens corporis dispositio nimis inde ac verecundas sequa- tur. Superioris autem solatia portioniss commo- dissime ac curialiter et agentium utriusque salvo pudore sumuntur , etiam delectatione inferiori omissa. lmmos rationis istuds ordo poscit amandi, ut superioris primos partis aliquis ad multam instantiam lasciva solatia consequaturs, postmodum vero gradatim ad inferiora procedats. Mulieres enims tantums sui corporis volentes fa- cere quaestum et quaes publico sunt Veneris mercimonio prostitutaes inferioris tantum impetunt s solatia partis et superiora cuncta contemnunt. Ergo praedictuss quasi naturalis est ab omnibus ordo sequendus , nec s proverbio teneamur s antiquo : Nons studeas a cauda equils poneres frenum. De cibo autems inductumls non recte procedit exemplum, quia cibus, ut corpus satietur s, assu- miturs illa vero ideos solatia exercentur, ut car- nis semper delectatio crescat et amoris conserva- tiva voluntas. Voluistis autem dictis vestris supe- rioribuss generaliter inferiora praeferre, sed supe- riores causas inferioribus esse praelatas, nemini sapientum licets ulteriuss dubitare. Nam coelum terrae, paradisus inferno et hominibus angeli prae- feruntur. Sed s et superior hominis portio [scilicets caput] dignior in homine iudicatur, quia secundum faciem ad imaginem creatoris homo dicitur esse formatus, ets ibis homo dicitur sepultuss haberi, ubis caput requiescit humanum. Praeterea homi- nis cervice remota, cuius fuerit truncus, penitus ignoratur, et truncatam intuentis cervicem statim s erit trunci notitia manifesta. Seds et ipsa, quae induxistiss, aedificia mundana ex superiorum par- tiums non autem fundamentorums formositate laudantur, et ipsae arbores fructuum s productione et ramorums ordinata dispositione suas meruerunt ab hominibuss suscipere laudes. Vestra igitur in hac parte sententia recusatas superioris partis ad amorem potius est admittendus elector. Mulier ait: Licet opinio vestra multis videatur rationibus impugnari, quia tamen omnimodas cernitur aequitate iuvari et rationabilioris firmitate vallari, meo iudicatur arbitrio comprobanda et tanquam subnixa veritates sequcnda. Sed adhuc me non piget super alio quodam negotio plenitu- diniss vestrae consilium explorare: Cuiusdam enims mulieris nobilis amator quums ins regiam esset expeditionem profectuss, falsiss inter omnes ferebaturs rumoribus, ipsum s decessisse ; quo per- cepto et subtiliter inquisito consvetam et rationa- bilem gessit tristitiam, et quam pro mortuis credidit debitam amorosiss; deinde alii se copulavit amori. Post modicas vero temporiss elapsas curriculas revertitur primus amator et solitos sibi quaerit ex- hiberi amplexus s; secundus s autem s exhiberi contradicit sibis amator. Dicit enim, quod se- cundus ests amor perfectuss atque libratus utrin- que. Ergos neuter amantium suos sine culpa debet amore privaris. Nam ets, si primo prae- sente s amoris instinctu mulier s alterius amatoriss postularet s amplexus, quamvis s talis amor alteri s exsistat iniuriosus, mulieris tamen qualiss qualis s poterit s excusatio esse s, quod amoris hoc fecerit s incitatione compulsa. Amare etenim alibi nemo potest, nisi ubis spiritus trahit amoris et voluntas cogitl, undes merito et hic secundus amator debet in sua firmitate durares. Homo ait: Instantis quidem enodatio quaestionis exs mulieris potiuss pendet arbitrio vels voluntate quam ex regularis intellectu praeceptis vel amoris speciali mandato. Credo namque, dominam illam, de qua praesenti confabulatione narramus , recte agere, si se ipsams penitus priori restituat amatori, si s quocunque tantum adversus eum vinculo mo- veturs affectioniss. Quod si nullus adversus eum nec s etiam modicus in ipsa spiritus movetur amandi, dico tamen adhucs, ipsam suam violenter debere cogere voluntatem ad id petendum, quod maxima primitus aviditate suscepit et cordis desiderio com- probavit s. Summae s namque sapientiae est, ali- quems suum animum ab eo, cui errando consen- serat, revocare. Nec istuds iustes poterit secun- dus amator iniuriaes propriae reputare, quia nil sibi creditur deperire, si s, quod alterius est, +facti s fuerit consecutus errores, illuds errores com- pertos relinquat. Sed, si ipsa viderit, suam volun- tatem nullius coactionis sentire fomenta, et, ex- stinctum adversus s amantem primum spiritums revivisceres non posse, cognoverit, amantem po- test servare secundum. Nam dicere, quods ad primum debeats praecises redire, nisi hoc faciats amoriss compunctione svasa, esset asserere turpe et amoris praecepta fraudares. Non s autem s mihi obstare potest regula, quam dixistis , neminem amore suos debere sine culpa privari, quia pri- musls eam pros se introducits amator, qui suos sine culpa invenitur s amore privatus. Praedictae igitur amoris regulae intellectums a iuriss peritis amandi taliter s subaudiri percepi s, ut, quod dici- tur ,,sine culpa ,,intelligaturs ,vel sine alias iusta causa,,. Ergo non potest recte procedere, quod dixistis, mulieris liceres unius amore contempto alterius se amori coniungere, si s ad hoc amoris compunctione cogatur; sed sis aliquis eiuss studeat subvertere fidem, eum curialiters conetur reiiceres; sis nimia fuerits instantis improbitas s, ultimo sibi loco respondeats, quod alterius ses iam colli- gavits amori, eiuss autem dictis corde non debet annuere nec eius narrationess recolere nec per- sonae gestus imaginari, nec de eos saepius cogi- tare, ne propter mulieris defectums amoriss pateat subintrandi materia et eius animum advertendis. Nam, si ex assidua et immoderata de aliquos cogitatione cum s delectationis actuum imaginatione suam in mulieres amor nons sumits originem, in aeternum novum alterius amorem non curabit appetere. Mulier ait: Vestra mihi placents in utraque dubitatione responsa, quia omni videntur doc- trinaes sapientias roborari. Ut cunctis igitur ex s confabulatione prolixa male suspicandi tollatur oc- casio, placet, ut hic sumat nostras disputatios finem. Homo ait: Placet mihi multum, quod asseritis. Seds, postquam in hoc vestro paretur arbitrio, rogos uts et vos primituss in quodams mihi sitis in respondendo benigna: utrum scilicet ama- tor, qui ad aliam accessit feminams, non tamen ipsam amandi vel priorem s deserendi affectu debeat amoris amissione puniri. Videturs, quod, quidquid unus facits amantium, si in eo facto amandi non ests attenuatuss affectuss, illud debet patienter tolerare coamans et sua ipsum in- crepatione s corrigere. Mulier ait: Necs ego quidems ins hoc vobis ero avaras responsos. Miror tamen, cur in hoc vestra potuit prudentia dubitares, quum amoris evidenters regulas doceaturls, quod amans pudi- citiam teneturs amantis conservares, unde non immerito ex ipsius rationabili intellectus mandati s coniicio s, quod in articulo praesenti amans sit amo- ris amissione multandus s, et sufficere s satis credo, istud esses amoris mandato prohibitum. Credo s tamen coamanti licere, si velit s, delinquentis ex- cessibus indulgeres. Homo ait: Dura mihi plurimum videtur inter- pretatio vestra ; tantaes tamen auctoritati timeo refragari. Sed adhuc inquietats animum secunda dubitatio talis, utrum amoris amissione multetur amator, si ads aliams accessits non s amandi affectu, eius tamen nullums habuit voluntas effec- tum. Videtur enim, quod ob tams modicum ex- cessum non debets tam gravem iacturam susti- nere, quum aliter coamans nullam persenserit iac- turam . Mulier ait: Ets iste quoques meretur supe- rioris sententia condemnari , nisi forte poenitudu spontanea delictis ets secura omnimoda fidei confirmatio delinquentis animum mitigents co- amantis. Non enim iuxta praeceptum amoris castitatem videtur amanti servasse , cuius impu- dicus conatus mentem detegit impudicam. Capitulums VII: De amore clericorum. Quoniam igitur in s superioribus s de tribus homi- num gradibus scilicet plebeiorum, nobilium et nolii- liorum tractatum constat haberi, et inter ipsius tracta- tus initia de nobilissimorum id est clericorum gradu mentionem recolimus habuisse, de ipsorum breviter tractemus amore, et s unde s quarti gradus nobili- tass processit hominibus, videamus. Clericus ergo nobilissimuss iudicatur ordinis praerogativa sa- crati, quam nobilitatem ex Dei constat gremio processisses et divina clericis voluntates fuisse largitam, ipso eodem testante, qui dicits: ,Quis vos tangit, me tangit", et ,Qui vos tangit, pupillam mei oculi tangit". Sed quo ad hanc nobilitatem ads amorem clericus spectare non potests; hacs enim nobilitate inspecta clericus non s debet amoris operibus deservire, sed omnem s carnis delectationem teneturs penitus declinare et ab omnis corporis inquinamento immaculatum se Domino custodire, cuius creditur gestare militiam Clerico igitur no- bilitatem non sanguinis propinat origo, nec saecu- laris valets removere potestas, sed ex Dei gratias tantum concessa probatur et eo ministrante largita, et a Deo solo huiusmodis possunt nobilitatis pro sui tantum s excessibus privilegia denegari. Unde manifeste s apparet, clericum, quantum ad cleri- calem pertinet claritudinem nobilitatis, amare non posse. Ideoque satis videreturs ineptum, si se- cundum ipsius gradus dignitatem et ordinis nobili- tatem de ipsius tractaremuss amore. Ab omnibus igitur clericus amoris actibus alienus exsistat, ets omnis corporalis immunditia eum relinquats, alias enim sua speciali et a Deo sibi nobilitate largita merito privatus exsistats. Quia vix tamen un- quam aliquiss sine camis crimine vivits, et cleri- corum sits vita propter otia multas continua et ciborum abundantiam copiosam prae aliis homini- bus universis naturaliter corporis tentationi suppo- sitas, sis aliquis clericus amoris voluerit subire certamina, iuxta sui sanguinis s ordinem sive gradum, sicut superius edocet plenarie de gradi- bus hominum s insinuatas doctrina s, suos ser- mone utaturs et amoris studeat applicari militiae. Capitulums VIII: De amore monacharum. Seds sollicitus quaerere posses, quid de mona- charum is fateamurs amore. Sed dicimus, earum solatia tanquam animae pestem penitus esse vitanda, quia maximas inde coelestis sequitur indignatio patris, et publica inde iura potenters armantur et supplicia minanturs extrema, et totius ex hoc crescit in populo mortificativas infamia laudis. Immo et ins ipsius praecepto monemurs amoris, nes illius mulieris eligamus amorem, cuius de iure nuptias nobis s interdicitur affectare. Sed, si aliquis sui ipsius et iuris utriusque contemptor, monialis quaerat amorem, ab omnibus mereturs contemni et est tanquam detestabilis beluas fugiendus. Nons de ipsius potest fidell immeritos dubitari, qui s propter momentaneae delectationiss actus gladiis non veretur incurrere crimen nec Deo vel hominibus fieri scandalum erubescit. Monacharum s igitur penitus contemnamus s amorem et earum so- latia quasi s pestifera refutemus s. Non autem haec dicimus, quasi monachas non possit amaris, sed quia utriusque inde provenit damnatio mortis. Et ideo ad ipsarum sollicitationem pertinentia verba te volumus penitus ignorare Nam tempore quo- dam quum quandams monachams nobis pei-- venerits opportunitas alloquendi , monacharum s sollicitationis doctrinae non ignari facundos artis eams sermone coegimus nostraes acquiesceres voluntati; et nos tanquams mentis caecitates pro- strati et, quid deceret, nullatenus recolentes, quias . ,Quid deceats, non videt ullus amans' et iterum- ,,Nil bene cemit amor, videt omnia lumine caeco", statim coepimus ipsius attrahi pulchritudine vehe- menti et dulciori facundia colligari. Interim tamen eam, quas ducebamur, vesaniam s cogitantes a praedicta mortis s dormitione summo sumuss excitati labore. Et quamvis multum credamurs in amoris artes periti et amoris praedoctis re- medias, vix tamen eius novimus pestifeross la- queos evitare et sines camiss contagiones re- movere. Cave igitur, Gualteris, cum monialibus solitarias quaerere loca vel opportunitatem desi- derare loquendi, quia, si lascivis ludis locum ipsa persenserit aptum s, tibi non crastinabits conce- dere, quod optabiss, et ignitas solatia praepa- rare, et vix unquam poteris opera Veneris evitare nefanda sceleras sinistras committens. Nam quum nos, omni astutos ingenio et qualibet amo- ris doctrina vigentes s, earum coegits vacillare svavitas, qualiter sibi tua imperitas poterit ob- stares iuventus? Amor igitur talis tibis sit fu- giendus, amice. Capitulums IX: De amore per pecuniam acquisito. Nunc videamus, an interventu pecuniae vel alterius muneris verus possit amor acquiri. Verus igitur amor ex sola cordis affectione procedits et ex pura gratia et mera liberalitates conceditur. Pretiosissimum namque munus amoris nullius potest pretii aestimatione pensaris vel argenti de- honestari s substantia. Sed, si aliqua mulier ava- ritiae tanto detineatur ardore, ut muneris gratia se ipsam largiatur amanti, haec a nemine repute- turs amatrix sed falsificatrix amoris et immunda- rum mulierum prostibulis adiungendas. Immo magis istarum luxuria quam publico quaestu s mere- tricantium s est profananda voluptass. Illae nam- que, quod suum est, agunt neminemque decipiunt, [etiams] quum s earum sit intentio manifesta. Istaes vero, dum se dominas mentiunturs egregias et omni urbanitate praeclaras , pro suo cogunt homines amore languescere et sub falsis velamentis amoris eos Cupidiniss sagitta pertactoss cunctis gaudent spoliares divitiis. Hominess ipsarum specie fallaci decepti et nutibuss circumventis dolosis et sub- dola et ingeniosa exactione coacti plura bonas satagunt sibi largiri, quam possunts, et dulcius eis sapit, quod constat esse largitum, quam quod propriis habent usibus reservatum. Et ipsae qui- dem omnes habent exigendi modoss; et quam diu hominem vident suae desideriis avaritiae posses muneribus responderes, tams diu dilec- tum sibi profitentur amantem et eius non cessant substantiam exhaurire ets usque s eliciendo corro- dunt. Eius vero defecta substantia et patrimonii exhausta virtute eiss contemptibilis ets odiosus exsistit et ab ipsis tanquam apes infructifera re- probatur ets illaes manifeste incipiunts appa- rere, quod erants. Qui veros ad talium conaturs amorem, impudicis debet s canibus computaris et nullius meretur auxilio sublevari. Cunctis igitur liquere hominibus debet, quods amor, qui munera quaerit, amor ab aliquo vocari non debet sed turpe scortum et luxuriantis ardor avarus, quems nullius posset satiare facultas nec alicuius quan- tumcunque divitiss largitatiss humanitass mitigare. Quilibet ergo marium soliditates firmatis studere s debent s talium declinare insidias et fraudes damni- feras evitare. Amans enim mulier semperls spei-- nit ets odit munera coamantis, ets eius studet augmentare divitias, ut semper habeat, unde " possit largiendo attolleres famam, et nihil aliuds ab eo sibi largiendum exspectat nisi svavissima solatia carnis, et ut eiuss inter omnes suas+ crescat fama laudanda. Suae namque mulier pro- ficere substantiae credit, quod intuitu sui et ac- quirendae laudis gratia aliis as coamante cogno- verit erogatum. Immo etsi multa mulierems tem- poralium rerum s cogats necessitas, si amoris ipsa ducatur affectu, gravissimum sibi reputat co- amantis attenuare substantiam. Coamans tamen pati non debet, ut aliquarum s ipsa rerum laboret inopias, sis quocunque potest auxilio suffragaris. Vehementer etenims ad verecundiam pertinets amatoris, sis rerum ipse fertilitate beatuss patia- tur s coamantem s necessitate s aliqua detineri. Nec ad mulieris unquam noscitur pertineres pu- dorem , si s tempore opportunitatis instantis s munera coamantis agnoscats et plenaria ipsius largitione s fruatur. Sufficit s ergo mulieri copiose divitiis abundanti, quod eius gratia aliis a suo, prout decet, largitur amante. Mulier s, quam amoris respectu s cognoveris afectare pecuniam, sit tibi penitus inimica et eam tanquam animal venenosum, quod cauda ferit et ore blanditur, evitare memento. Si enim tanta corporis te s petulantia cogat s, ut soldatas s quaerere veliss feminas, magis tibi expedit cum mulieribus publices in prostibulo commorantibus negotiari et earum pretio corpus parvo mercari quam sub amoris figmento ab aliqua se domi' nams simulante meretricio more velle propriis exspoliari divitiis. In tali namque mercimonio ille dicitur s competentiori foro mercari, qui , quod optat, pretio minori consequitur. Viliuss enim venalitati ress exposita comparatur, quams si ven- ditor ab emptore rogetur. Heu, dolemus, quia dominarum honorabile nomen meretricio cernimus operes profanari. Universae igitur armenturs d0- minae probiores, [sis], quum sua iura videant ab indignis feminis usurpari, ets tam nefanda studeant scelera vindicare, ne tantae perditionis exemplum diutius per orbem valeats divagaris. Non ergo te decipiat fallax cutis feminae circum- specta vel mulieris degenerantis origo, cuius priora s blandimenta omni melle sunt dulciora, quia s ipsius extrema plus felle vel absinthio reperiuntur amats. Quando enim vides mulierems alicuius benefacta recolere, quis suae plurima fuerit largitus amanti, vel eam videris alteriuss ornamentas laudares vel suarum rerum pignorationems esse factams queraturs vel s sub aliqua verborum palliatione aliqua petats ornamentas, ab eius te plurimum oportet artibus praecavere ; haecs enim non amare sed pecuniam haurires desiderat. Sed, etsi aliud tibis super praesenti articulo non possits facere fidem, amoris tamen regulae nobiss doctrina de- monstrat, amorems et avaritiam in uno simul hospitio cohabitares non posses. Sis enim amor largientiss solas gratia deriveturs et non gratis alicui concedatur, non erit amor sed fallax fig- mentum amoris atque profanum. Licet ergo raro gratiosus amors valeat in- veniri, quia multas ardor dehonestat avarus, studeas tamen summo labore coamantem quaerere talem, cuius fidem necs magna superveniens inopia rerum nec adversitass iniquas consurgenss tibi [eams] possit facere alteratam. Nam, si captus fueris amore feminae cuiuscunques fallacis et ditari quaerentis, illius nunquam consequeris amo- rem, sed vulpino decipieris ingenio, quia, quum falsos tibi nutus s extorquendi causa demonstra- bit amoriss, ventis te aura ditabit inanis, lar- giendi sibique s tibis provocabit ingenium. Et postea, quidquid in orbe cariuss possidebis, vide- bitur tibi modicum pro impensis nutuss fallaciss honores conferre, et sic mulieris captus ingenio ad inopiae compelleris litora navigares et ins om- nium devenire contemptums. Nihil enim tam con- temptibile cunctis per orbem constat hominibus, quam pro carnis opere Venerisque solatio pro- priam aliquems dissipare substantiam. Qualis ergo sits amor, qui pretii quacunque venalitate concedaturs , apertissime tibi potest ex pagina liquere praesenti. Unde hoc tibi praeceptum semper servabis s, amice, ut, quandocunque aliqua s praesumptione cognoveris, mulierem solidorum esse coacervationi s sollicitam, inter ipsa cognitionis s initia illam sis evitare sollicitus et eius te insidiis nullatenus obligare. Nam, sis eius volueris ob- secundares sermonibus eiusques plenius agno- sceres fidem, proprias te invenies cogitatione frustratum, quia fidem eius et propositum nulla poteris s indagatione cognoscere s, nisi quum plena fuerit cruoris hirudo et te semivivum divi- tiarum exhausto cruore dimittits. Vix enim ali- cuius s industria sapientis agnosciturs, quid gerat interius dolus fallentis amicae, quia tantis novits artibus suas fraudes et ingenio colorares quod vix unquam posset istud fidelis amatoriss ingenio deprehendis. Maiuss enim est avarae mulieris ingenium, quam antiqui fuerit hostis primi parentis animum callides subvertentis astutia. Unde te omni oportet ingenio praecavere, ne talis valeas mulieris insidiis supplantari, quia femina talis non imare sed tuis quaerit divitiis abundare. Si talium quidem correctioni vellemus insistere et earums vitam et facta recoleres, primitus nostrae vitae tempora pertransirent , quam s scribendi materia nobiss deficeret copiosa. Non autem haec asseri- mus quasi honorabilium s volentes mulierum generi derogares, sed s earum cupientes arguere vitam, quae reverendi s mulierum coetus suis turpiter acti- bus non erubents dehonestares militiam et sub amoris commento s profanare. Absit enim, nos s inquam velle vel posse laudabilium feminarum actibus insidiaris vel eis in aliquo praesenti dero- gares libello, quia per eas ad benefaciendum mundus disponitur universus, et divitibus rerum ibundantia crescit, egenorum s abundanters in- opiae providetur, ets ad viams rectitudinis redu- cuntur avari viamque s largitatis cognoscunts. Immos laudum decoratae s virtutes cunctas, quae in mundo bona fiunts, occasionem praestants agendi. Haec igiturs, Gualteris, quae opulenta tibi brevitate notamuss, si assidua lectione perce- peris, faciles non eris fallacis mulieris ingeni0 circumventus s. Capitulum s X : De facili rei concessione petitae. Post haec videamus, an facilis petitae rci con- cessio ads amorem valeat pertinere. Sed primos videamus, quae sit petitae rei facilis concessio. Ets quidem petitae rei facilis concessio tunc fieri asseritur, quando mulier nimias carnis voluptate cogente faciles se ipsam petenti largitur, hocs idem alii facile concessura quaerenti nullos in eas posts peractum opus amoris radios per- manentes et nullo munere mediante. Talis qui- dem mulieriss te noli vinculis colligares, quias ipsius amorem nullius posses sollicitudinis arte lucrari. Nam, quum propter nimiam Veneris ab- undantiam huiusmodis muliers nulliuss se potests amoris vinculis colligare, sed multorum appetit libidine satiari, eius frustra quaeris amorem, nisi te ins Veneris opere tam potentem agnoveriss, ut eius valeas libidinem saturares, quo tibi facilius esset aquiss penitus marias desiccare; unde me- rito credimus, ab ipsius tibi amore cessandum. Licets enims iuxta tuae voluntatiss affectums eius plenarie potiaris amplexu, sua tamen solatia intolerabiliss poenae occasio ets multorum tibi erunts origo dolorum. Nam, quum amantium more ipsius affectaveris solitariuss sentire solatia et eam cognoveris alterius libidini commisceri et alium tibi adiunxisse participemsl, quantas indes tibi doloris amaritudo procedet s, nullatenus posses s nisi expertus plenius erudiri s. Exs his ergo, quae diximus, tibi debet esse plenarie manifestum, quod, ubi facilis rei petitae largitio reperitur, ibi amorem constat abesse s. Nam, ubi feminam s tanta s libido debentat, quod unius ses non potest vin- culis obligares sed pluriums desiderat voluptatibus commisceri, ibi amor locums sibi valets nullatenus invenires. Amor enim verus tanto duorum corda dilectionis iungit affectu, quod aliorum non possunt desiderare amplexus, sed cunctorum tanquam hor- renda students evitare solatia et mutuiss se vici- bus reservare. Et dicitur esse idem in femina facilis rei petitae concessios, quod in homine nimias voluptatis abundantias, quam constat ab amoris aula penituss exsulare s. Qui enim tantas carnis voluptate vexatur, ut ex cordis affectu nullius se valeat amplexibus colligare, sed quam- cunques videt, impudico animo concupiscit, hic s quidem non amator sed adulterators vocatur amoris ac simulators et erit cane deteriors im- pudico. lmmo impetuosus meretur asinus iudicari, quem tanta corporis petulantia movet, ut unius s se non possit s affectionis astringeres. Ergo tibi evidenter apparet, quod nimiam voluptatis abundantiam prorsus teneriss abiicere et mulie- riss in quas facilems petitae rei concessionem cognoveriss, amorem tibi non expedit postulares- Capitulums XI: De amore rusticorum. Sed ne id, quod superius de plebeiorum amore tractavimuss ad agricultores crederes esse refe- rendums, de illorum tibi breviter amore subiungi- muss. Dicimus 1s enimsl vix s contingere posses, quod agricolae in amoris inveniantur curia mili- tare, sed naturaliter sicut equus et muluss ad Veneris opera promoventur s, quemadmodum im- petus eis naturaes demonstrat. Sufficits ergo s agricultoris labor assiduus et vomeris ligonisques continua sine intermissione solatia. Sed, etsi quan- doque, licet s raro, contingat, eos ultra sui natu- ram amoris aculeo concitari, ipsos tamen in amu- ris doctrina non expedit erudire, ne, dum actibus sibi naturaliter alienis intendunts, humana praedia, illorum solita fructificares labores, cultoris defectu nobis facta infructifera sentiamusl. Si vero et2 illarums te feminarums amor forte attraxerito, eas pluribus laudibus efferres memento et si lo- cum inveneris opportunum, non differas assumere, quod petebass et violentos potiris amplexu. Vix enim ipsarums in tantum exteriusls poteris miti- gare rigorems, quod quietos fateantur se tibi con- cessuras amplexus vel optatas patianturs te ha- bere solatia, nisi modicaes saltem coactionis me- dela praecedat ipsarum opportunals pudorisls, Haec autem dicimus non quasi rusticanarum s mulierums tibi svadere volentes amorem, sed ut si minus provide ad illas provoceris amandum, brevi possiss doctrina cognoscere, quis tibi sits processus habendus. Capitulums XII: De amore meretricum. Si vero quaeratur, quid de meretriciss sentia- muss amore, dicimus omness meretrices penitus esse vitandas , quia ipsarum s foedissimas com- mixtio ests, et incestus cum eis crimen semper fere committitur. Praeterea meretrix raro se ali- cuis concedere consvevit, nisi primo s fuerit mune- riss susceptione gavisa. lmmo etsi quandos mere- tricem contingat amare, eius tamen amorem pemi- ciosum constat esse hominibus, quia familiarems cum meretricibus conversationem habere ab omni sapientia reprobatur, et cuiuslibet indes fama sup- primitur. Ad earum s autems capessendum s amorem doctrinam tibi non curamus exponere, quia, quocunque se affectus concedants petenti, haec semper sine precum instantia largiuntur; ergos ad hoc doctrinam postulare non debess. Libers secundus: Qualiter amor retineatur. Capitulum s I: QuaIiter status acquisiti amoris debeat conservari. Quoniam igitur sufficienter superius a nobis est de amoris acquisitione tractatums, non im- merito subsequenter videndum s ets addendum s ests, qualiter acquisiti debeat amoris statuss con- servari. Qui suum igiturs cupit amorem diu reti- nere s illaesum , eum s sibi maxime praecavere oportet, ut amor extra suos terminos nemini pro- paletur, sed omnibus reserveturs occultus. Amor enim postquam ad plurium coepits devenires notitiam, statim naturalia deserits incrementa et defectum prioris status agnoscit. Debet etiam s amator in cunctis se coamanti ostendere sapientem, moderatum moribusques compositum et in nullo ipsiuss debet animum odiosis actibus irritares. Sed ets necessitatibus quisque tenetur occurrere coaman- tiss et eiuss cunctis compatiendos laboribus et iustis eius voluntatibuss obsequendo s. Sed 11, et- si quandoque minus sciatur ipsius iusta voluntas, ei tamen esse debet obsecundare paratus revoca- tionis primitus admonitione praemissa. Praeterea, si aliquods ineptum ab aliquos minus provide fiat, unde coamantiss forte animus conciteturs, illico facies verecundas se males profiteatur egisse ets occasionem animi praetendats irati vels causam aliams assignet idoneam, quae illi possits recte negotio confirmari. Ads haec mo- derate quisque debet s inter hominess laudibus insistere coamantis, nec eam prolixa vel saepius iterata ipsum decets memoria resonare et raros etiams debet ipsius frequentare viciniam. Immos etsi ipse cum aliis commorandos suam viderit coamantem in aliarum collegio constitutam , ab omnibus debet corporiss nutibuss abstinere et eam quasi extraneam reputare, ne aliquis insidiator amo- ris male loquendi possit inde sumeres modums. Mutuos enim sibi nutus amantes exhiberes non debent, nisi ses ab omniums semotos insidiiss re- cognoscant. Praeterea quisque placibiliss debet esse ornatus amanti et suam moderate colere formam s, quia corporis immoderata cultura tae- diosas cunctis exsistits, et naturalis inde sequi- turs contemptio formae. Valet etiam ad statum amoris conservandum largitas coamantis abundans; amatores enim omness terrenas debents con- temptuis habere divitias et eas necessitatem habentibuss erogare. Nil namque s in amante laude dignius s approbaturs, quam si largitatis virtute reperiatur indutuss. Omnis namque pro- bitas ex avaritiae admixtione supprimitur, et multa inter hominess toleraturs improbitas, si largitatis inveniatur pulchritudine decorari. Sed et, si talis sit amator, cui congruat bellatorem exsistere, stu- dere debet, ut eiuss cunctis appareats animositas manifesta, quia plurimum cuiusque s probitati etrahitur s, si timiduss proeliator exsistat s. Debet etiam amator sua cunctis dominabus libenter semper inisteria exhibere et obsequia quoques praestare, ultumves ipsum decet humilitatis praemiis ex- ornari superbiae funditus evulsa radice. Multum etiam studeres debet, talem se cunctiss exhibere, ut neminem pigeat ipsius s benefacta recolere, nullus- ques valeat iuste suis actibus invidere. Praeterea generali sit sibi s regula s comprehensum s, quod s, quidquid curialitatis ordo deposcit, eiusque doctrina svadet, illud non est ab amantibus omittendum sed sollicitiori s studio faciendum. Retineturs quoque amor delectabilia et svavia carniss exer- cendo solatia, talia tamen et tanta, quae taediosas non videantur amanti. Sed s, quoscunque s actus vel corporis gestus amator suae cognoverit esse placabiles s coamanti, eos pulchre et viriliter studeat exercere. Clericus vero laicalia sibi exercitia sive habitum non assumat; nemo enim alienis habitus assumptione vel gestuss suo non congruentess ordini exercendos suae s sapienti facile possets amanti placere. Praeterea omnis conatu curares debet amator cum bonis assidue conversari et malorum societatem penitus evitare. Vilium s nam- que consortio amatoris iuncta personas sui ipsius contemptum parit amanti. Haec autem ad utrius- que sexus amantem pertinere cognoscas, quae de amoris tibi retentione narramuss. Sunt et alii forte quams plures modi, qui amoris possunt s con- servationi valere , quos attentus s diligensque s amator propria poterit investigatione cognoscere. Capitulum s II: Qualiter s perfectus s amor debeat s augmentari s. Qualiter autem perfectus amor valeats aug- mentari s, breviter tibis curabimus indicare. Ets quidem imprimis dicitur augmentari, si rarus et difficilis inter amantes visus interveniat et oculo- rum aspectus; quantos etenim s maior difficultas accedits mutuas praestandis ac percipiendi so- latia, tantos quidem maior aviditas et affectus crescit amandi. Crescit etiam amor, si unus amantium alteri se ostendat iratum ; statim etenims timet amanss vehementer, ne perpetuo duret ani- mus concitatus amantis. Amors praeterea tunc quoques sumits augmentum, quum alterums aman- ium zelotypias veras detentats, quae quidem autrix vocatur amoris. Immo et, si amans non elotypia vera seds turpi suspicione laborets, amors semper tamen inde cognoscit augmentum t sua fits virtute potentior. Quae autem vera sits zelotypias, et quae suspicio turpis, in trac- atu nobilioris ets nobilis evidenters cognoscere poteris. Crescit s quoque amor, si divulgatus erit, et eum durare contingat; nam amor non solet durare vulgatuss sed prorsus deficere con- vevit, si s fuerit propalatus. Praeterea, si coa- mantems somnium s repraesentet amanti, oritur des amor et ortus sumit augmenta. Sed et, si cognoveris, aliquem ad tuae amantis subversionem borares, illico tibi sine dubio augmentaturs amor, et maioris eam incipies affectione diligere. Immo amplius tibi dico: etsil manifeste cogno- veris, quod alius s tuae coamantis fruatur amplexu , magis exs hoc eius incipies affectare solatia, nisi magnanimitas et cordis nobilitas ab hacs te im- probitate defendat s. Augmentare s consvevit amo- rem mutatio facta vel facienda locorum, nec non correctioness et verberas, quae a parentibus pa- tiunturs amantes. Verberum s namques sive ser- monis correctio non solum perfectumls crescerels facits amorem, sed etiam nondum coeptos per- fectam exsistendi praestat originem. Valet autem s ad amoris augmentum frequens cogitatio de coa- mante cum dilectiones assumpta et oculorum cum timore secretus aspectus et actuum amoris exactio cum aviditate suscepta. Multam praeterea intensionem s praestat amori gestus et incessus placabiliss coamanti atque facundia pulchra lo- quendi svavitasque s sermonis atque laudums coamantis percepta relatio. Seds aliae sunt forte causae, quibus amor intenditur, quas tu ipse assi- dua poteris indagatione perquirere [ets], si haec, quae notavimus s, attentis auribus percepistis, Nams, quaecunque aliae ads hunc articulum sunt videntur et suam ex eis originem sumunt. Capitulums III: Qualiters amor minuantur. Videamus ergos, qualiter amor minuaturs. inuits autems amorem solatias percipiendis et amantem nimia videndi facilitas et copia multa quendi, nec nons ineptus cultus et incessus amantis ets repente superveniens inopia rerum. mators enim inopia multa detentus tanta rei familiaris et necessitatis instantis cogitatione quas- saturs, uts amoris non possits actibus inservire nec debita sibi incrementas praestare, et inde suos cuncti moress et vitam improbare nituntur, et omnibus contemptibilis et odiosus exsistit, ets eminem cognoscit amicums, quia: ,,Quums fueris felixs, multos numerabis amicos Temporas quum fuerint nubilas, solus eris'. Unde propter haec omnia, incipits faciess et ---------------------------------------------------------------------- 45 forma mutari, et eum somni requies derelinquit, et sic vix esse poterit, quod ipse penituss non vilescat amanti. Minui quoque facit amorem de coamante perceptas infamia et avaritiae malorum- que morum et omnis improbitatis audita relatio, nec nons cum alia muliere facta commixtio, licet amandis affectus ibi desit. Minuitur etiam amor, si stultum et indiscretum suum mulier cognoscat amantem, vel si in amoris exactione ipsum vide- rits excederes modum vel de coamantis non cogi- tare pudores necs verecundiaes ipsius velle igno- sceres. Fidelis enim amator potius debet gravis- simas amoris eligere poenas quam coamantiss verecundia s exactione potiri vel ipsius spreto rubore gaudere, quias non amator sed proditor appellaretur s, qui s propriae solummodo s consi. derats voluptatiss effectums suae coamantis uti- litate neglecta. Deminutionem quoques patiturs amor, si perpendat mulier, quod amator timidus exsistat in bello, vel verbis ipsum impatientem agnoscat aut superbiae vitio maculatums. Nil enim congruentinus uniuscuiusques personas resi- dere videtur amantiss quam humilitatis ornatu vestiri ets superbiae penitus nuditates carere Minuit quoque frequenter amorem stulti vesaniiue rolatios verbi. Multi namque student in mulieris aspectu amentias verba proferre, ses illi placere redentes, sis fatuis et indiscretiss sermonibus utanturs; qui re vera mirabili deceptione fallun- ur. Plurima namques sensuss laborat inopia , qui, dum stulta gerits, se credit sapienti placere. Attenuats etiam amorem blasphemia in Deum vel suos sanctoss illata et ecclesiasticae religionis rrisio et elemosynarum studiose pauperibus facta detractio. Praeterea violenter amor decrescere in- venitur, si infidelis aliquis exsistats amico, vel si aliuds firmiter ore fateaturs et aliud retineat fraudulenter in corde conceptum. Decrescit etiam amor, si ultra, quam deceats, contingat amantem divitias congregare vel pro rebus modicis faciles litigare, Multa praeterea tibi possemuss de amo- is attenuatione narrare , quae tuae sollicitudini penitus derelinquimuss indaganda. Nam adeo e videmus negotiis omnibuss aliis derelictis amo- ris exercitio deditum et in amandi proposito con- firmatum, quods nil te poterit in amoris arte latere, quia in ea nil indiscussums relinques. Hoc tamen te nullatenus volumus ignorare , quod, postquam incipit amor evidenter decrescere, cito deficit, nisi aliquo sibi remedio succurraturs. Capitulums IV: Qualiter finiatur amor. Breviters de amoris deminutione discusso trac- tatu s, qualiter ipse amor finiatur, subsequenter tibi curamus annectere. Ets imprimis quidem amor finem agnoscit, si unus coamantiums alteri frangat vel conetur frangere fidem, vel si in fides catholica deprehendaturs errare. Finitur quoque amor, postquam evidenter fuerit propalatus atque inter homines divulgatus. Sed ets, si alteri coa- mantium necessitates maximas patienti ets +op- portunitates plurima laboranti abundans manus alterius non succurrats amantis, amor consvevit inde plurimum indignari et ignominiosum capere finem. Finitur quoque amor novo superveniente amore, quoniam affectionis nemo se potest colli- gares duorum. Amoris praeterea inaequalitas frau- dulenta cordis ets dolosa duplicitas perpetuo fu- gare solet amorem. Amators namque dolosus ab omni meretur femina recusari et nullis ads hoc debet meritis adiuvaris, quia, quantalibets sit ali- quis probitate praeclarus, et quantalibet s sapientia dicoretur, si fraudulentos in amore versetur in- genio, ab ipsius amoris meretur curia propulsaris. Amor enim duos quaerit fidei unitate coniunctos voluntatum s identitate s concordes, alii s autem volibots amoris meritos defraudantur ets in oris curia extranei reputantur. Sed et super- eniens foederatio nuptiarum violenter fugat amo- rem, ut quorundam amatorums manifesta doctrina ocetur s. Praeterea, si aliquo s fortuito eventu contingats, ut alter amantium ad Veneris impo- tentiam deducatur, amors inter eos postea durare non potest, seds illos penitus derelinquit, Amorem etiams fugat et odit furor alteri superveniens coa- manti et timor repentinus exortus. His tibi bre- viter et ins summa notatis, amice, alios finales modos amoris s tibi relinquimuss explorandos. Non enim tuo prorsuss otio volumus indulgere nec te penitus exonerare labores. Hic tamen quaerere posses, utrum finitus amor valeat resumere vitams. Et, si quidem amoris de- fectus provenerits ex alicuius ignorantia facti, sine dubio reviviscere potest; si vero ex coamantis de- licto procedat vel ipsius naturae defectu, eum ali- quando revixisse s, memoress minimes sumus, hocs tamen non s impossibile iudicamuss, nisi s forte ubi s naturae defectus occurrat..Sed, si quandoque contingat , amorem reviviscere, non s tamen eum credimus amantium pura penitus fide vallari s. Capitulums V : De notitia mutui amoris. His ita dispositis et brevi satis eloquio pero- ratis ad mutui amoris habendam notitiam tracta- tum superioribus adiungamus, quem cunctis amanti- bus utilem credimus et opportunum. Nihil enim ests magis amantibus necessarium quam indubi- tates cognoscere, qualis sit erga eos coamantiss affectus. Nam, si in hac parte aliquo decipianturs errore, ex tali amore non magnum consequuntur onorem et facile inde possunt maximam sustinere iacturam. Pluribus ergo modis amans potest fidem coamantiss cognoscere et eius explorare propositum. Si enim videriss, amantem occasioness in coaman- tem requireres variass vel falsa impedimenta oppo- neres, de ipsius non dius speres amore gaudere. Similiter si videriss, coamantem sine causa in so- lita tibi exhibendo solatia tepidaris, eius fidem vacillare cognoscas. Sed s, si coamantem cogno- eriss, se ultra solitum, ut eam noii videas, ab- sentare, eiuss non est firmums in veritate pro- positums. Sed et, si studeat internuntios ses celares fidelis tes sine dubio valida relinquit in unda et te subterfugits amare. Praeterea, si per- penderiss, coamantem a solitis per nuntium visi- tationibus abstinere, vel s eius fidelem internuntiums et specialem in eo, quod referre solebat, cogno- veris esse remissum vel tibi quasi alienum s, eam tibis subversam credere debes [amantem s]. Sed et, si inter ipsa delectationis operas in svaviai praestando solatia tibi magis solito permansent onerosas, vel tua sibi cognoveris solatia taediosa, eius te destitutum amores non dubites. Praeterea, si ipsa tibi forte insolita convicias pendats vel aliquas exigat, quae non consveverats exigere, vel eam videris in praestando vels petendo solatia solitos tardiorem, scias, quod amoris tuo brevi est duratura momento. Sed et si ipsam s agnoveriss tecum vel cums quolibets alio saepe alterius et s indiscrete s factasl recolere , vel ipsius sub cuiusques calliditatis ingenio attente vitam moresque disquirere, eams scias de amore alterius cogitare. Praeterea , si cognoveris, co- amantem ultra, quam consveverats, corporis in- servire culturae, aut ipsa in tuo crescit amore aut de alterius est amore sollicita. Mulier autems quae in sui coamantis aspectu pallescit, in vero procul dubio consistit amore. ,Ad haec qui co- amantis fidem atque affectums vera cupit inda- gatione cognoscere, cautissime et subtiliters simu- lare debet amanti, quod alterius concupiscat am- plexus, et eius ultras solitum incipiat frequentare viciniam. Ob quam rem si suam cognoverits co- amantem animo turbaris, eam veros credats in amore firmatams et in eo constantissime solidaris. Nam, quum unus amantium [aspiciaturs] novis amoris amplexibus enutriris vel de eo quomodo- libets cogitare suspicaturs amantem, statim in corde et animo vehementer incipits iaculari et intolerabili quodam zelo intrinsecus vulnerari. Cuius animi dolorem intrinsecum s eius statim evi- denter incipit facies indicare. Sed et simulatae in- dignationes s quandoque pulchre inter amantes sibi locum possunt vindicare. Nam, si unus aman- tium alteri se ostendat iratum et. ob aliquam cau- sam se indignatum demonstrats amanti, eius manifeste poterit cognosceres fidem. Verus s enim amans semper pavidus pertimescit, ne per- petua sit indignatio coamantis, et ideo, licet quan- doque indignos coamanti coamans ses osten- derits indignatum, talis quidem modico tempore poterit durare commotio, si verus inter eos amor esse 1 dignosciturs. Ex talibus quidem indigna- tionibus dilectionis vinculum vel amoris non cre- das attenuari substantiam, sed exinde omnis in eo purificatur aerugo s. Praeterea, si unus aman- tium sit supers rerum coamantis exactione solli- citus, nisis ad hoc summa fuerits propriarums rerum egestate compulsuss, talis quidem, etsi se confingats amare, longe tamens est ab amantium dilectione remotus, quia non amare sed alieniss abundare curats divitiis. Sunt fortassis ets alii quam plures modi, qui ad mutui amoris habendam notitiam possunt va- lere doctrinae, quos ex his, quae praedixi s, lector assiduus facillima poterit indagatione cognoscere. Capitulums VI: Si unus amantium alteri fidem frangat amanti. Si unus amantium alteri fidem frangat amantis si quidems vir fuit ille, qui fregit, et hoc novi peregit amoris intuitu, prioriss efficitur penituss indignus amore atque ipsiuss frustrandus amplexu, quia in eo prioris spiritus deficit amoris. Nam impossibile prorsus viva ratione probatur, uts assidua et immoderata de muliere cogitatio sumpta novos originem non praestet amoris veteremques funditus non expellat. Ipsius enim amoris natu- rali ac generali traditione docemur, neminem posse veres duplici amore ligari. Talis ergo amator, si solitos requirat amplexus et prioribuss exigat gau- diis honorari, a prioris aula penitus excludatur amantis et longe quasis abiiciatur incognitus, quia nulla super hoc sibi possunt opitulari servitia, nisi mulier sibi velits exsistere gratiosa. Sed videamus, an mulier, si talems admittat amantem, in suo sit laudanda proposito. Et certe s hoc cupio mulieribuss indicare, quod multums probitati feminae videtur derogari, si talem ulteiius admittat amantem, qui novum fuerit expertus amo- rem; omnis namque misericordia iudicaturs in- dignus, qui tanti honoris accepti obliviosus et ingratus exsistenss de alteriuss non erubuit am- plexibus cogitare. Quid enims in hocs saeculo alicui potests gratius exhiberi quam optatae mulieris [divitiiss] amore potiri? Si vero mulier, uts saepissime solitum est evenire, a praefati de- ceptoris amore suams non possits avertere men- tem, et ille in novo persistat amore, firma sit ventate secura, quods diuturnass valde sustinebit angustias, antequam optatum capiat ipsius volun- tass effectum. Raro etenims contingere solet, ut recentes amore admissos ad primum faciles re- ducatur amators, quia vix unquam amor revi- viscere possets exstinctus. Huic autem mulieri meum non possum s denegares consilium: Si oberrantem igitur mulier taliss teneres cupit amantem suums, ei studeat celare propositum et animis cogitationem penitus occultare ac cauta s illi simulatione demonstret, quod ex amoris turba- tiones ipsius non sit animus concitatus, sed pa- tienter, quod agits amator, ac quiete se tolerare confingats; et si perpenderits, eum per suam deambulares viciniam, ads loca s visionis more solito non accedat, seds ei se penitus absentare laborets. Sed, si ex hoc ingenio nullum sibi mulier cognoverit afferis profectums, cautissime fingat, se de alterius viri amplexibus cogitare, ut antiqua recolens 1 amator et gaudiosa solatia, quae plurima consveverat aviditate suscipere, nunc extra- neis exhiberi zelum in mente resumat amoris, et eius animus incipiat priora praecordialiter affectare solatia. Quod si nec istis ingeniis amors valeat revocari deperditus, sanioris consilio mulier sibis poterit providere, sis conetur penituss ipsius obli- viscis et amoriss illius penituss memoriam decli- nare. Supradictis igitur s, ut supra s dixi, mede- lis sapienters adhibitis, si nulla exinde vulneras meliorationis s fomenta resenserints, recte atque provide facit mulier, si pro tali esse desinat amores iollicita, quia in tali tempestate optatas nunquam inveniets ancora ripas. Est igitur quam plurimum as mulieribus praecavendum talibus se amatoribus obligare, quia non veras gaudia ex tali conse- quenturso amore sed innumerosiss angustiis et infinitis doloribus exponuntur. Ergo, quum aliqua postulaturs amaris, antequams suum largiatur amorem , totis suis viribus elaboret postulantis mores ets fidem agnoscere, ut nil in eo penitus derelinquat incognitums, quia post peractums in- caute s negotium, serotinum est sapientis desiderare consilium vel tarda poenitudine castigari. Caveat itaques mulier fallacis amatoris insidiis supplan- tari, quias quams plurimi non amari sed solams quaerunts exercere libidinem vel suas des mulieri- buss in coetu laudes referre. Qui etiam, ante- quam a muliere sui valeant laboris percipere fruc- tum, omnia videntur in svavitate sermonis rectas fides proponere et puro corde narrare; post fruc- tum vero laboris assumptum tergiversantur amanti, et occultas primituss cordis incipit duplicitas ap- parere, et miseras simplexques ac nimiums cre- dula mulier letaliters se reperit fallacis amatoris ingenio circumventam. Quid ergo, sis vir fidem frangits amantis non renovandis amoris intuitu sed quia sic eum compulit ulteriuss non reversura voluptas? Quid enims, si loci opportunitas feminams eis repre- sentavit incognitam, vel quid, si meretricula vels cuiuscunque tamula tempore Veneriss incitantis huic, de quos loquor, occurrats amantis, num - quid ob hoc coamantiss debet amore privari, si secum lusits in herba? Et secura quidem possu- m,ss responsione docere, quod ob hoc amator suae coamantis non iudicatur indignus amores, nisi saepius forte cums pluribus taless ipses com- mittat excessus ita scilicet, ut nimia de eo volup- tatis abundantia praesumatur. Sed et, si, quam- cunques feminam noverits, ad suam fuerit conse- cutus instantiam vel data opera fuerit suo labore lucratus, priori s iuste meretur amore privari, quia s violenter praesumitur s, eum novis amoris ids in- tuitu peregisse, maxime ubis pro nobili vel aliass femina honorabili oberraverits. Sed quaeres s forte, quid sit s mulieri agendum s, is suus dilectus amator pro alterius mulieris am- plexibuss licentiam ab ipsa preceturs. Et firmi- ter quidem tenemur asserere, mulierem nullatenus debere s licentiam concedere s coamanti, ut alterius mulieris fruatur amplexu. Immo debet pleno sibi ore negare alterius se mulieris amplexibus exhi- bere. Sed, si hancs fuerits muliers largitas licentiam, sis amator quidem eas licentia fuerit ususs, adeo frustras pristinum requirit amorem, acs si istud nulla impetrata licentia peregisset. Quamviss enim mulier talia concedendo manifeste in amore delinquits, eius tamen excessus amatoris non potest excusares malitiam aut obumbrare de- lictum. Si vero amator indultas sibi studuerits uti licentia, eius tamen non habuerits conatus effectum, non potest ob hocs sibi mulier solitas denegare solatia, quums et hic mulieris denotetur excessus, ets utrinque iustes valeant crimina compensari s. Nunc autem discutiamuss veterem errorem, ets, si mulier fidem frangat amanti, quid fieri debeat, videamus. Et antiqua quorundam voluit praedicare sententia, ea penitus esses in muliere fallente servanda, quae sunt in fallaci amatore narrata. Cuiuss sententiae licet veteriss non est veneranda senectus, quia maximum nobis pro- pinat errorem. Absit enim, quod tali unquams profiteamur mulieri esses parcendum, quae duo- rum non erubuit libidini sociaris. Quamvis enims istud in masculis toleraturs propter usum frequen- tim et sexus privilegium, quos cunctas in hoc saeculo etiam naturaliter verecunda conceduntur hominibus liberius peragenda, in mulieres tamen propter verecundis sexus pudorem adeo iudicaturs esse nefandum, quod, postquam mulier plurium se voluptati s commiscuit, scortum quasi reputatur immundum et reliquiss dominarum choris asso- ciari a s cunctis iudicatur indigna. Unde si mulier ad priorem revertatur s amantem, satis amatori creditur verecundum , si ulterius ipsius utaturs amplexu; nam secura potest veritate cognoscere, quod amor in ea nullatenus perseverat. Quare igiturs in ea suum ponits affectum? Sed dicess forte: Adeo talis mulieris amore languescit amator, quod eius nulliss potest arti- bus oblivisci vel suam ab ea retrahere mentem; huic s ergo, magister, liberationis praesta s reme- dium! Sed nons gaudeat Andreass de eo, quod magis cupit in orbe, sine quo etiam diu non po- tests corporali vita beari, sis suum unquam edi- derit hominis tam infortunatos remedium. Magiss enim videtur hominums utilitatibus expedire, si proprio illum relinquamuss intacta quams quam mortui vulnera negligamuss intacta, quams tantum ad hominum firmitate vincaturs affectu, Utrum autem mulier vel amator novum s li- centers petati amorem, praesenti opere tibi non laboramuss exponeres, quia sive licite sive minus licenters istud agatur, postquam novi quisquam radio fuerit pertactus s amoris, violenta s cogitur attractione propriis motibuss obedire tanquams alieno subiectus arbitrio. Scio tamen mihi quan- quoque fuisse consulenti rescriptum s, quod verus mans nunquam potest amorem exoptare novitium, nisi primitus ob certams iustamques causam prioris cognoverit advenisses defectum s. Quam regulam nostri s quidem experimento cognoscimus esse verissimam. Nam et noss excellentissimi amiris concitamur aculeis, quamvis indes nullum sumpsimus nec speramuss assumere fructum. Nam tantae altitudinis cogimurs amores lan- guescere, quod nulli licets exprimere verbo, nec sipplicantium audemus iure potiri, et sic demum compellimurs proprii corporis sentire naufragia. Sid quamvis in tanta sumuss audacters et im- provide tempestatis unda prolapsi, des novo tamen amore cogitare non possumuss vel alium libera- tioniss modum exquireres. Seds, quum diligens indagator inveniaris amoris, non sine causa quaereres posses, an purum amorem cum una possits aliquis muliere servare acs cum altera retinere mixtums sive communem. Et irre- fragabilis tibi auctoritate monstramus s, neminem posse taliter duabus mulieribus cordis dilectione coniungi. Licet enim purus et mixtus diversi videantur amores, recte tamen s intuentibus purus amor quo ad sui substantiam idem cum mixto iudicatur amore et ex eadem cum ipso cordis affectione procedit. Eadems est in illis amoris substantia, sed varius est modus atque respectus amandis, ut in exemplo tibi poterit liquere prae- senti. Videmus s enim aliquandos aliquem purum bibendi vinum haberes appetitum, et eidem post- modums aquam solam vel mixtum cum eas bibere s vinum similiters svadet s appetitus; quam- viss huic sit varius appetendi respectus, ipsius tamen appetituss substantia eadem ets invariata consistits. Seds et, ubi aliqui fuerint diu puros more coniuncti, postea vero mixto sis placets amore gauderes, eadem in istiss perdurat sub- stantia amoris, licet moduss et forma atque re- spectus sit varius amandi. Sed quaeress forte, Gualteri s, sis mulier sit repellenda, quae violenter attracta alteriuss se voluptatis commiscuit. Dicimus ergo, quod ne- mini iusta ratione poterit imputari, quod violenta coactione commisit, nisi s postmodum illi rei priora iterando consenserit s. Sed quaeriss, an peccet illa mulier in amoris praecepto, quae alteri dominae, quam s amori scits idonee s copulatam s, novum svadet amoreni. Et ex rationis quidem necessitate compellimur s enar- rare, nemini liceres feminam amori idonee copu- latam s sibi vel alii sollicitare s. Nunc autem quaerere posses, utrum mulier, quae falsitatis errores prolapsa indigno se prae- buit amatori, licite valeat novi amoris solatia postulare et amatorem frustrare priorem. Ets, si mulier quidems tali errore prolapsa indignos se obligavits amanti, omni debet innitis labores im- probum coamantem boniss moribus reformare et a males consvetis penitus revocare. Quod s si videats muliers, quod coamantis improbitas suo non valeat mitigaris labore, eum licite potest et sine reprehensioniss timore dimittere et ab eius se penitus retardares amplexibus. Idems credi- muss in amatore dicendum, qui erroriss umbra deceptus improbo se minus provides obligavit amori s. Seds consuless me forsitan, an, si unus co- amantium, amoris nolenss ulteriuss vacare sola- tiis, alteri s se subtraxerits amanti, fidem videa- turs infringere coamanti. Et nullo istud praesu- mimuss ausu narrare, uts a saeculi non liceat delectationibus abstinere, ne nostras videatur s doctrina ipsius Deis nimis s adversari mandatis . Nec esset enim credere tutum, non debere quem- quam Deo potius quam mundi voluptatibus inser- vire. Sed si novo postmodum se coniungat amori, dicimus, quod dominarum iudicio ad prioris co- amantis est reducendus s amplexus, si prior co- amanss istud postulare voluerit. Sed dicess forsan: Ergo illi amoris obviabiturs regulae, quae dicit, amorem non esse propalan- dums. Cui taliter respondemus obiecto: Dicimuss enim, quod coamantium personis exceptis tribus aliis potest amor licite propalari personis. Nam permittitur amatori sui amoris secretarium invenire idoneums, cum quo secrete valeat de suo solatiari amore, et qui eis, sis contigerit s, in amoris compa- tiaturs adversis. Sed et amatrici similem conce- ditur secretariam s postulare. Praeter istos inter- nuntiums fidelem de communi possunt habere consensu, per quem amor occulte et recte semper valeat gubernari. Praedicti ergo secretarii de com- muni amantium s voluntate dominas tenentur s idire, ubi s tales emerserit negotium, eisques re- citare, quod s contingit, amantium, qui litigants personiss penitus non expressiss. Hics non immerito etiam quaeris posset, quum amor spei tantum largitione nutriturs vel usque ad secundum vel ins tertium gradum sua por- rexits initia, seds mulier promissum frustravit amorem, an dicatur amanti frangere fidem. Et firmiter credimus esse tenendum, uts, si mulier alicui spem sui largiatur amoris vel alia sibi amoris primitiva concesserits, et ipse tali non reperiatur indignus amore, magnas mulieris iudicatur offensa, si diu sperata denegare contendats. Non enim probam decet feminam sua quaecunques sine causa retardare s promissa, sed, si penitus peten- tems non exaudire disponat, spems vel alia pri- mitiva non largiatur amoris, quia pro maxima sibi fallacia reputatur, si, quod sibis pepigerit, neglexerit adimplere. Turpissimum etenim in fe- mina iudicatur, si de ipsas non curets exspec- tare promissa; nam talia meretricum consvevit fallacia cogitares, quae in cunctis suis actibus atque sermonibus sunt expositae falsitati et omnia in cordis duplicitate confingunt. Unums te volumus specialiter in meretrice notare, quod, si quandocunque s ipsam miracu- ose contingat amare, suo non potest coamanti frangere fidem; et hoc quidem Campaniae comi- tissams ex quibusdam suis dictis sensisse cogno- vimus, quods idem eam credimus retulisses, quia illius, qui meretricems venatur, voluits turpedinem s denotare et ipsius punires scientiams. Nam, qui tam immundo se copulavits amori, nulliss, quum adversa patitur s, amoriss meretur privilegiis ad- iuvaris seds patienter tolerare teneturs, quum s ei scienter se copulavits. Istuds, quod hic de meretricibus indicamus, non solum eas, quae in prostibulis s commorantur, attingits sed etiam omnes, quae pro cuiuscunque muneris exspectatione ses largiuntur amanti s. Quaeris s etiam, Gualteri s, si duo coamantes puro s concorditer amore fruantur, postmoduni alter petit mixtums vel communem, an liceat alteri reluctaris. Ad hoc igiturs te volumus peni- tus edoceris, quod, licet purus amor potius quam mixtuss sive communis sit cunctis hominibus eligendus, non tamen uni licet amantium sui co- amantis rebellem s exsistere voluntati, nisi forte inter amoris s initia s concorditer pepigerunts, quod nunquam mixtos fruerentur s amore, nisi libera utriusque s voluntas et plena concordia postu- larets. Sed quamvis s talis conventios colligavit amantes, uts non liceat amatori ultra nisi plena concordia postulare, non tamen recte agit mulier, si sui coamantis in hoc parere voluntati recuset, sis ipsum viderit in sua persistere voluntates. Singuli namque tenentur amantes in amoriss exercendo solatia cunctis inter se mutuis volunta- tibus obedire s. Capitulums VII: De variis iudiciis amoris. Nunc igitur ad amoris varia procedamus iu- dicias: Quidam s dum cuiusdam dominae immoderates ligaretur amore, tota mentis intentione pro ea coepit esse sollicitus; mulier autem, quum istum viderets pro suo amore sollicitum, ipsum penitus recusavit amare. Sed, quum eums cemeret nihilo- minus sui amoris sollicitudine detineri, die quadam sibi talia verba proposuit: In veritate cognosco, pro meo amore te diutius laborasse, sed nullo quidem tempores ipsum poteris impetrare, nisi primitus te firma mihi volueris sponsione ligare, te cunctis in perpetuum meis obedire mandatis, et, si in aliquo contraires, te velles meos penitus amore privari. Cuis taliter respondit amator: Absit, domina mea, quod unquams in tantum ef- ficiar errabunduss, uts tuis in aliquo deprehen- dars obviare mandatis, et ideos, quod postulas, tanquam mihi gratissimum impendos libenter. Quod quum factum essets, illis mulier in conti- nenti mandavit, ut ulterius pro suo non laboraret amore, nec des ea inter aliquoss auderetls laudes efferre s. Quod quamvis gravissimum s foret 1s, su- stinuit tamen patienter amator. Sed s, quum quadam die praefatus amator in quarundam dominarum cum aliis militibus resideret aspectu, suos audiebat commilitoness de sua domina turpia valdes lo- quentes et eius famae contra ius ets licitum suis iniques sermonibus detrahentess. Quods quum graviter priuss sustinerets amator et eos in prae- dictae famae dominae cemeret detrahendo diutius immorari, ins sermonis increpatione aspere s contra eoss invehitur et eos viriliter coepit de maledictis arguere et suae dominae defendere famam. Quums praefatae istud dominae per- venirets ads aures, eum suos penitus dicit amore privandum, quias eius insistendo laudibus contra eius mandata venisset. Hunc veros articulum Campaniae comitissa suo taliter explicavit iudicio. Ait enim, quod talis domina nimis in suo fuit mandato severa, quae ipsums non erubuit iniqua sententia supprimere, qui penituss se illius subiugavit arbitrio, et cui spem sui porrexit amoris, quum eums sibis spon- sione ligavit, quams nullis probae feminae licet sine causa frustrare. Nec enim in aliquo prae- dictus peccavit amator, si suae dominae blasphe- matores iusta correctione conatuss ests arguere. Nam, quums iste ideo tali se sponsione ligavit, ut facilius eiuss posset impetrare amorem, iniustes videtur mulier tali eum ligasses mandato, uts pros suo ulteriuss amore non deberetsl esse sollicitus. IIs Ads hoc: quidam alius quum optimi amoris frueretur amplexu, a suos petiit amore licentiam ut alterius mulieris sibi liceats potiri amplexibus. Qui tali accepta licentia recessit et diutius quam consveverat a prioriss dominae cessavit solatiis. Post mensem vero elapsum ad priorem dominam redits amator dicens, se nulla cum alia domina solatia praesumpsisses nec sumeres voluisse sed suaes coamantis voluisses probare constantiam. Mulier autem eum quasi indignum repellit as suo amore, dicenss ad amoris sufficere privationem tali[s] s postulata et impetrata licentia. Huic autem mulieri reginae Alinoriae s videtur obviare sen- tentia, quae super hoc negotio taliter consulta respondit. Ait enim: Ex amoris quippe agnosci- muss natura procedere, ut falsas coamantes saepe simulatione confingant s, se s amplexus s ex- optare s novitios s, quo s magis valeants fidem et constantiam percipere coamantis. Ipsius ergos naturam ofendit amoris, qui suo coamanti propter hoc retardats amplexus vel eum recusat amare, nisis evidenter cognoverit s, amantem s sibi fidem fregisse. IIIs Quums duo essent viri tam genere quam vita et moribus, etiams aliis, per omnia coaequaless eo excepto, quod opulentia rerums dissimili re- spondet eventu, dubitatum constat a multiss, quis eorum sit potius eligendus amator. Et ex- stats indes dictums Campaniae comitissae dicen- tiss: Non esset asseveratio s iusta, sis nobilis et decora paupertas opulentiaes postponatur in- cultae. Immo nobilis etiam opulentia rerum non inepte egestati decorae postponitur s , si mulieris amor opulentaes petatur; femina etenim rerums fertilitates beatas laudabiliuss inopems sibi nec- tits amorem quam divitias multas habentem. Nihil enims magis cunctis bonis hominibus debet esse onerosum, quam si s probitass egestatis tenebris obscuretur vel alias necessitate quacunque la- borets. Merito igitur mulier opulenta laudatur, si opulentia rerum omissa coamantem quaerat egenum, cuis sua valeat s opulentia subvenires. Nihil enim est, quod in tantums utriusque sexus amantis pertinere videaturs ad laudem, quam sis plenarie , sicut potest , necessitatibus coamantis occurrat. Sed, si mulier inopiae obscuritates gra- veturs, licentiuss opulentiss admittits amorem, quia, utroque coamantium in egestatiss unda ie- perto s, eorum erit amoris procul dubio constantia brevis. lnopia namque verecundiam summam probis cunctis adducits hominibus et eos in variass cogitationum deducit angustias et in s somni etiam vehementer quiete fatigat et inde con- sequenter s fugare consvevit amorem. IVs. Alias sic quidem occurrit quaestio talis: Duo erant in omnibus et per omnia coaequales, qui simul et s aequaliter omnis modo [his] servires coeperunt , quis etiam postulantsl et instanter, amari; quaeriturs ergo, quis in isto sit praeferen- dus amore. Sed eiusdem comitissae monitiss edo- cemur, uts in tali eventus prior petitor potius mereatur audiris; si vero postulationess eorums tempore videanturs aequales, non immerito [ins] mulieris confertur arbitrio, ut amatorems illum studeat des duobus eligere, quem magis interior animi s exigat s explorata voluntas s. Vs. Miles quidam dominam suam immoderates amabat et eius plenarie fruebatur amplexu, ipsa tamen eum dilectione mutua non amabat. Hics ab ea divertere quaerit, mulier vero ipsum in pristino retineres cupiens statu eiusdems volun- tati contradicit. Huic negotio tale dedit comitissa responsum: lmproba nempes satiss intentio mulieris iudica- tur, quae amari quaerit et ipsa recusat amare. Stultums est enim, aliquemsl illud ab aliis nons reverenters exigere, quods ipse aliis penitus dene- gat exhibere. VI s. Insurgit etiam dubitatio talis: Iuvenis quidams nulla probitate decorus et miles adultuss omni probitate iucundus amorem ab eadem muliere de- poscunt. Contradicits quidems iuvenis, se prae- ferendum adultos, quia, si postulatum fuerit conse- cutus amorem, ex talis posset igiturs morum pro- bitatem assumere, et si per eams ad morum probitatem improbitas reducatur s, laus esset s mulieri non modica, Huics taliter Alinorias regina respondit: Licet s probet iunior, abs amoris perceptione ses ad morum posses ascendere probitatem, minuss provide agit mulier, si improbitatem prae- eligats amare, maxime, quum vir bonus ac mo- rum cultura refulgens ab ea petits amorem. Posset nim propter merita improbi viris evenire, uts ixoptatas bona percipiendo meliorationiss im- robitas fomenta non caperets, quia non semper iictatas producunt semina fructum. VII s. Ads eiusdem reginae arbitrium deferturs hic lius s eventus amoris s. Quidam quum ignoranter s ses agnatae copulasset amori, ab ea discedere omperto crimine quaerit. Mulier vero amoris vin- culo colligata in amoris observantia ipsums reti- ere contendit, asserens, crimen penitus excusari, quasis ab initio coepissents amori sine culpa acare s. Cui negotio taliter reginas respondit: Satiss illa mulier contra fas et licitum certares videtur, quae sub erroriss cuiuscunque velamine incestuo- sum studct tueri amorems. Omni enim tempore in cestuosis et damnabilibuss tenemur actibus in- videre, quibus etiams ipsa iura humana poenis novimuss gravissimis obviare. VIIIs Quums domina quaedam satiss idoneo copu- laietur amori, honorabili postmodum [sine culpas] coniugio sociaturs et suum coamantem subterfugit amare et solita sibis solatia negat. Sed huius mulieris improbitas Narbonensiss Mengardae do- minae taliter dictis arguitur: Nova superveniens foederatio maritalis non recte priorem excludit amorem, nisi forte mulier omnino s penitus desinat amori vacare et ulterius nullatenus amare disponat. IXs. Quidam s a praefatas postulavits, ut ei fa- ceret manifestum, ubi maiors sit dilectioniss af- fectuss: inters amantes ans inter coniugatos . Cui eadem domina philosophica consideratione respondit. Ait enim: Maritalis affectus s et coa- mantium vera dilectio penitus iudicantur esse di- vorsas et ex motibuss omnino differentibus suam sumunt originem. Et s ideo inventio s ipsius sermonis aequivocas actus comparationiss excludit et sub diversis ea facit speciebus adiungis. Cessat enim collatios comparandis pers magis s et minus inters res aequivoce sumptass, si ad commune s nomen, cuius respectu dicuntur aequivocae , comparatio referatur.s. Non enim competens esset s compa- ratio talis s, si diceretur, nomen s corpore simpli- ciuss esse vel propositios magis dictiones com- posita. Xs Idem ab eadem domina subs tali forma quae- sivit: Mulierems quandam, quae primo fuerat uxor et nunc a viro manet divortio interveniente disiuncta, qui maritus fuerat, ad s suum instanter invitat amorem. Cui domina praefata respondits; Si aliquis fuerint qualicunques nuptiali foederes copulatis ets postmodum quocunque modo repe- rianturs esse divisis, inter eos penituss nefan- dums iudicamus esses amorem. XI s. Quidams vir bonus et prudens ab aliqua do- mina petit amorem; postea vero accedit vir alius probior eo et ab eadem instanter petit amari. Quis ergo alteris praefertur amandus? Hanc autem litem s taliter Narbonensiss Mengardas definit: Ins mulieris confertur arbitrium s, quem potius velit bonum an meliorem exaudire petentem, XIIs. Aliud etiam iudicium tale procedit amoris: Qui- dam satis idoneo copulatuss amori alterius do- minae instantissime petit amorem quasi alterius mulieris cuiuslibet destitutus amore ; qui etiam s iuxta sui desideria cordis plenarie consequitur quod multa sermonis instantia postulabats. Hic autem fructus laboris assumpto prioris dominae requirit amplexus et secundae tergiversaturs amanti. Quae igitur supers hoc viro nefando vindicta procedets? In hac quidem re comitissae Flandrensis s emicuits sententia talis: Vir iste, qui tantas fraudis fuit machinatione versatus utriusque meretur amore privari ct nullius probae dominaes debet ulteriuss amore gaudere, quum impetuosa credaturs in eo regnares volup- tas, quae penitus amoriss est inimica, ut in capel- lani s doctrina manifestius s edocetur. Mulier autem nullatenus sibi debet ads verecundiam reputare, quum quaelibet mulier, si mundi laudes optats habere, vacare teneatur amori, ets interiorems hominis fidem et eius intrinseca cordisques ne mini sit facile perscrutaris secretas, et ideo in palliatione sermonis multas saepes reperiatur sapientias circumventa. Si tamen iste ad priorem non redit amantem sed in secundae amatricis studets amore persistere, non habet unde prior contra istam queraturs amatrix, sis partum tueri studets amorem ets aliams potius quam se ipsam patitur callida deceptione frustrari. XIII s . Afferturs aliud tale iudicium: Miles quidam quum omnis hominum probitate careret et ideo ab omni femina reprobaretur amari, a quadam domina tanta improbitates postulavit s amorem, quod ei spem de suo amore est largita. Quae domina in probis moribuss propria taliter doc- trina suum confirmats amantem, oscula etiam et lacertorum ei largiendo amplexusls, quod amans iam dictus ad summam per eam est morum pro- bitatem deductus et omni probitates laudandus. Quo in probitatis norma solide confirmato ets qualibet curialitatis decorato virtute, alia quaedam domina ipsum ad suum instanter invitat s amorem, cuius et ipse miles fuit obediens penitus voluntati, prioris scilicet dominae largitatis oblitus. Supers hoc autem articulo adsunts nobis Flandrensis s comitissae responsa. Ait enim : Lau- dandum videtur a cunctis, ut prior amatrix suum coamantem ex cuiuslibets mulieris valeat am- plexibus revocare, quems ipsa per sui laboris in- dustriam de improbitatiss imos ad summum cu- rialitatiss ac probitatiss culmens adduxit. Jus enims ac rationem in homine illo mulier habere creditur, quem ipsas morum probitate destitutum sua reddidits providentia [probums] atque labo- rum sollicitudine probiorem simuls et morum con- sideratione compositum. XIVs. Quaedams domina, quums suuss ins ultra- marinas coamanss expeditione maneret, nec de propinqua ipsius reditione confideret, immos quasi ab omnibus eius desperareturs adventus, alium sibi quaerit amantem. Quidam vero secretarius prions amantis nimium condolens de mulieris fide mutata s novum sibi contradicit amorem. Cuius mulier nolens assentire consilio tali se defensiones tuetur. Ait enim: Sis feminae, quae morte vidua- tur amantis, licets post.biennii metas alium sibis amatorem appetere, multo magis eis debet mulieri licere, quae vivo [ets ultra] viduatur amante ets quae nullius nuntii vel litteraes ab amante trans- missaes potuits a praefatos tempore visitatione gauderes, maxime ubi non deerat copia nuntio- rum. Quum igiturs super hoc negotio longa esset utrinques assertione certatum s, in arbitrio Cam- paniae comitissae conveniunt, quae hoc quidem certamen tali iudicio definivits: Non recte agit amatrix, si pro amantis absentia longa suum de- relinquats amorem, nisi primitus ipsum in suo defecisse amore vcl amantium fregisse fidem mani- feste cognoscat, quandos scilicet amator abest necessitate cogente, vels quando ests eius ab- sentia ex causa dignissima laudes. Nihil enim maiuss gaudium ins amatriciss debet animos concitare, quam si a remotis partibus laudes de coamante percipiat vel si ipsum in honorabilibus scats. Nam quod s litterarum vel nuntiorum visi- tatione abstinuisse narratur , magnae sibi potest prudentiae reputari, quum nulli extraneo ei liceat hoc aperire secretum. Nam, sis litteras emisissets, quarum tenors essets portitori celatus, nuntiis tamen pravitate vel eodem ins itinere mortis eventu sub- lato facile possents amoriss arcana diflundi. XV Insurgit etiam aliuss eventus amoriss: Ama- tor quidam, quum proeliando viriliters oculum vel alium sui corporis amisisset ornatum, quasi indignus ac taediosus a sua coamante repellitur, et soliti sibi denegantur amplexus. Huic autem feminaes Narbonensiss dominae sententias contradicits, quae taliter supers hac figuras respondit: Omni honore mulier censetur indigna, quae ob deformationems solitos belli contin- gentems eventu, et quae solets viriliter evenire bellantibus, coamantem suo iudicavit s amore privandum. Hominums enim audacia maxime mulierum concitare consvevit amorem et eas in amandi proposito diutius enutrire. Quare igitur membrorum deformitas, quae naturaliter ex au- dacia ipsa inevitabili procedit eventu, amoris damno afficere s debet amantems ? XVIs. Alias deducitur in medios dubitatio talis: Miles quidam, dums pro cuiusdam dominae laboraret amore, et ei non esset penitus opportunitas co- piosa loquendi secretarium in hoc sibi quendam facto de mulieris assensu adhibuit, quo mediante uterque alterius vicissim facilius valeat agnoscere voluntatem et suams ei secretiuss indicare, et per quem etiam occultiuss amor inter eos possit per- petuo s gubernari. Qui secretarius, officio lega- tionis s assumpto, sociali fide confracta, aman- tiss sibi nomen assumpsit ac pro se ipsos coe- pit sollicitus esse. Cuiuss praefata domina in- urbane coepits fraudibus assentire. Sics tandem cum ipso complevit amorem ets eius universa vota peregit. Miles autem pro fraude sibi facta ommotus s Campaniae comitissae totams ne- gotii seriems indicavit et de ipsius ets aliarum ominarum iudicio nefas praedictum postulats iudi- cari s, et s eiusdem comitissae ipse fraudulentus collaudavit arbitrium. Comitissa vero s, sexa- genario accersitos sibi numero dominarum, rem ali iudicio definivit: Amator s iste dolosus, quis suis meritis dignam reperit mulierem, quae tanto facinori non erubuit assentire , male s acquisito fruatur amore. si placets, et ipsa tali digna frua- tur amico. Uterque tamen in perpetuum a cuius- libet alterius personae maneat segregatus amore, ets neuters ad dominarum coetus vel militum curias ulterius devoceturs, quia ipse s contra militaris ordiniss fidem commisit, et illa contras dominarum pudorem turpiter secretariis consensit amori. XVIIs. Ad haecs: dums quidam miles mulieris cuius- dam ligareturs amores, quae amoris erat alterius obligata, taliter ab ea spem ests consecutus amo- ris, ut s, si quandoque contingeret, eam sui coa- mantis amore frustrari, tunc praefato militi sine dubio suums largiretur amorem. Posts modici temporis lapsum mulier iam dicta in uxorem se praebuit s amatori. Miles vero s praefatus spei sibi largitae fructum postulat exhiberi; mulier autem s penitus s contradicit asserens, se sui coa- mantis non esse amore frustratam. Huic quidem negotio taliter regina s respondit: Comitissae Cam- paniae obviare sententiae non audemus, quae suo s iudicio definivit, non posse inter coniugatos amo- rem suas extenderes vires. Ideoque laudamus, ut praenarrata mulier pollicitum praestet amorem. XVIIIs. Quidams miles intima turpiter et secreta vul- gavit amoris. Cuiuss excessum ins castris omnes militantes amoris postulant severissime s vindicari, ne tantae praevaricationis s exemplum impunitatis inde sumpta occasione valeat in alios derivari. Dominarum igitur curia in Guasconia convocatas de totius curiae voluntatiss assensu perpetua fuit constitutiones firmatum, ut ulterius iste omni amoris spe frustratus exsistat et ins omni dominarum sive militum curia contumelio- sus s cunctis ac contemptibilis perseveret. Si qua vero mulier haec dominarum ausa fuerits teme- rares statuta, suum ei putas largiendo amorem, eidem semper maneats obnoxia poenae et omni probae feminae maneats exinde penitus inimica. XIX s. Hiss etiam adiungiturs ets aliud non ineptes iudicium: Miles quidam dums cuiusdam dominae postularet s amorem, et ipsums dominasl peni- uss renitereturs amare, donaria eis quaedams miles satis decentia misits, et oblata muliers alacri vultu et avida mente suscepits. Posteas vero in amore nullatenus mansvescit sed s peremp- toria sibi negationes respondit s. Conqueritur miles, quasis mulier amori congruentia suscipiendo mu- nuscula spem sibi dedisset amoris, quam ei sine causa conatur auferre. His autems taliter reginas respondit: Aut mulier munuscula intuitu amoriss oblata recuset aut muneres compensets amoris aut meretricum sustineat patienter coetibus aggre- gari s. XX s. Fuits etiam a regina quaesitums, quiss ma- gis essets eligendus amor, ans scilicets iuvenis viri an in aetate provecti. Quae mirifica qui- dem subtilitate respondit. Ait enim: Viri s scien- tia et probitate atque morum laudabili composi- tiones bonus vel meliors amor non autem aeta- tis ratione distinguiturs. Naturali tamen m- stinctu aspectos libidinis masculis iuniores s aetates avidius solents mulieriss adultae libi- dinis commisceris quam iuvenculae, quae sit coaetanea sibi; aetate s vero provecti iuvencularum potius affectant amplexuss osculaque suscipere quam aetate s mulieris adultae. Et econtras: Mu- lier sive sit iuvencula sive in aetate adultas magis amplexus appetit et solatia iuniorums quam pro' vectorum s virorum. Quod quare contingat s, physi- calis potius videtur inquisitio rei. XXI s. Quaesitum quoque fuit a Campaniae comitissa, quas res deceat amantes a coamantibus oblatas accipere. Cuis taliter inquisitioni comitissa respon- dit: Amans quidems a coamante haecs licenter potest accipere s scilicets : orarium s, capillorum ligamina, auri argentique coronam, pectoriss fibu- lam s, speculum, cingulum, marsupium, lateris s cordul am , pectinem , m anicas s, chirothecas, anu- lum, pyxidem s, species s, lavamentas, vascula, repositoria, vexillum causa memoriae, et, ut gene- rali sermone loquamur, quodlibets datum modi- cums quod ad corporis potests valeres culturam vel aspectus amoenitatem, vel quod potest coaman- tis afferre memoriam, amans poteritl a coamante percipere, si tamen dati acceptio omni videaturs avaritiae suspicione careres. Hoc tamen singulos volumus amoris milites edoceri, quods, si amans a coamante anulum amoris causa susceperits, ipsums in sinistra manu et ins minutos debet digito collo- care et anuli gemmam ab interiori manus parte semper portares absconsam , et hoc ideo, quia sinistra manus a cunctiss magis consvevit tacti- bus inhonestis et turpibus abstinere, et in minutos digito prae cunctiss digitis mors fertur hominis et vita manere, et quia singuli tenentur amantess suum amorem retinere secretum s. Similiter s: si visitationiss inter se amantes utanturs epistolis, propriorum s nominum etiams scriptione abstineant. Praeterea, si ob aliquam causam ad dominarum devenerint amantes iudicia, amantium personae nunquam debent iudicantibus indicari seds sub indefinita eis prolatione s proponis. Seds et mutuas sibi invicem missas epistolas proprio non debent s insignire s sigillo, nisi forte habuerints secreta sigilla, quaes nulli nisis sibi ets sius sint secretariis manifesta, et sic semper illaesus conser- vabitur amor. Capitulums VIII: De regulis amoris. Nuncs ad amoris. regulas accedamuss. Regu- las autems amoriss sub multa tibis conabor osten- dere brevitate, quas ipse rex amoris ore proprio dicitur protulisse et eas scriptas cunctis amantibus direxisse. Nam s quidam Britanniae miles dum so- us causa videndi Arturum silvams regiams pera- grarets et ad eiusdems [dominis] silvae fuisset interiora deductus, iuvencula quaedam mira s pulchri- tudine decorata, ornato s residens in s equo in s ca- pillorum ligaturas inopinate sibis occurrit, quam miles festinanti verbo salutat s, ets ipsa curiali ser- mone respondits. Aits enim puella: Quod quaeris, Brito s, nulla poteris sollicitudine reperire, nisi nostro s fueris suffragatus iuvamine. -- Quo audito repen- tinos coepit eams rogare sermone, ut ei puellas narraret, ob quam causam ipses veniret, et sic postea crederet, quod puellas dicebat. Cui iuven- cula dixits: Cuiusdam Britanniae dominae dum s postulares amorem, ipsa dixit tibi, quods eius nunquam posses amorem lucrari, nisi eis primi- tus s victoriosums reportarcs accipitrem, quis in Arturis curia super aurea dicitur pertica residere. -- Quae omnia Brito firma responsiones fateturs. Aits ergo puella: Accipitrem, quems quaeris, ha- bere non possess, nisis primitus in Arturi palatio proeliando convincas s, quod s dominae gaudes pulchrioris amore quam eorum aliquis, qui in curia, demorantur Arturi ; palatium vero intrare non posses, nisis primo custodibus chirothecam demonstrares accipitris. Sed chirothecam non est habere possi- bile, nisis contra duos milites pugnando fortissi- mos in dupliciss pugnae agones obtineas. Cui Brito respondits: Cognoscos, me in hoc labore non posse proficeres, nisi mihi vestrae s manuss auxilia porrigatis. Ideoque me vestro dominatui volo subiicere, supplicis a vobis ora- tioniss affatu deposcens, ut vestra in hoc facto mihi iuvamina porrigatiss, et ut de vestro mihi concedatis s assensu, quatenus vestrae dominationis intuitu licenter valeam amorems mihi dominae pulchrioris adscribere s. Cui iuvencula dixit: Si tanta tibi esset cordis audacia, ut ea, quae diximus, non timeas perscru- tari, posses a nobis, quods postulas, impetrare. -- Cui Brito respondit: Si mihi volueritiss postu- lata concedere, omnia mihi successus prosperitatis optata s cognoscerem s. Cui iuvencula dixits: Sit ergo, quod quaeris, tibi plenarias securitate largitums. -- Sics tan- dem eis osculum porrexit amoris et equum illi, super quo residebat, exhibuit atque subiunxit. -- Hic equuss ad omnia te optata locas perducet; te autem oportet sine omnis trepidatione proce- dere ac tibi repugnantibus cum audacia summa resistere. Hoc autem s studeas diligentis memoria conservares, 'ut de duobus prioribus, qui chirothe- cam defendunts, assumpta victoria ab eis chiro- thecam non accipias, sed eams tu ipse ex aurea columna pendentem accipias; alias enim in proelio non posses palatii obtinere nec, quod desideras, adimplere. Quibus ita peractis sua Brito induit arma ets commeatu accepto coepit deambulare per silvams. Tandems per agrestias nimis atque ferocias loca decurrens ad fluvium quendams devenits, qui mirae latitudinis atques altitudinis erat unda pro- fundus, ets cuius prae nimia sublimitates riparum cuilibet denegabatur s introitus. Iuxta ripae tamen extremas diutius ambulando devenit ad pontem, qui tali erat forma compositus. Pons quidem erat aureus et in duabus utrinques ripis s capita tenens; medium vero pontis residebat in aqua et saepius vacillando procellarum videbaturs unda submer- sums. Ab illos autem capite, unde Britonis erat accessus, miles quidams residebat ins equo, qui ferocis erat aspectus. Quem Brito urbano satis verbo salutats, seds ipse resalutares Britonems contempsit. Ait enim: Quid quaeris, armate Brito, ex tam longinquis partibus absens? ire laboro. nullus hic potuits extraneus evitare Si tamen re- tro s velis abire armaque cuncta dimittere, tuae iuven- tuti misericorditer indulgebo, quae te in ahorum ruras et extranea regna improvida simplicitate deduxit. Cui Brito respondit: Si arma deponerem s, nulla tibi forets dignas victoria laudes, sis ar- matus repellass inermem ; sed s, si armato poteris transitum s prohibere communem, tuncs gloriosas essets tibi victoria iudicanda. Nam, si pacificus mihi non patuerit pontis ingressus, viam aperire non nisi gladios conabor. -- Pontanus vero hoc audienss, quod iuvenis gladio transitum postu- labat, coepit fremere dentibus et magnos furore versaris ets ait: Male huc te, iuveniss Bri- tannia misit, quia in hac solitudine gladii morte peribis, nec tuae unquam dominae huius regni scies redicere nova. Heu tibi, miser Brito, quis non es veritus ads feminae cuiuscunques svasum tuae mortis appetere loca--, et cogens contra Brito- nem calcaribus equum ipsums acuto coepit impe- tere gladio et crudeli verberatione concutere, quin s etiams Britonis clipeo vehementer alliso per eius lateriss carnem sibi viam gladius transeundos peregit binass etiam plicas loricaes confringens, sicque sanguiss coepits abundanter vulneris ema- nares. Iuvenis vero vulneriss dolore pertactuss versus pontis militem lanceae direxits acumens et eiuss acriter pugnando perforavit intrinseca et ipsum ex equo turpiters prostravit in herbam. Cui quum vellet caput Britos penitus amputare, humillimas utens preces pontanus veniam a Bri- tone meruit impetrare quaesitam. Ex altera vero fluminis parte quidam stabat immensae magni- tudinis homo, qui, quums vidisset pontanum a Britone superari et eundem Britonems pontis transitum cerneret ascendisses, pontem [scilicet s] aureum tanta coepit fortitudine agitare, quod sae- pissime subs aquiss non poterat apparere sub- mersus. Brito vero plurimums super equi boni- tate confisus in pontis transitus viriliter procedere non desistit, qui post multis laboris angustias plurimasque submersiones s per equi conamina s tandems est ads pontis extrema deductus ibique pontis agitatorem sufocavits in aquas et sibis pro- prii lateris, prout melius potuit s, vulneras colli- gavits. Post haecs Brito per prata coepit equitare pulcherrima et post decem stadiorum iter in pra- tum devenit amoenum, ubi omnia florum genera redolebant. In hoc autem prato erat palatium mira dispositione compositum, rotundum s scilicet et omni formositate decorum. Ex nulla tamen palatii parte potuit conspicere portam vel habita- torems quemcunques videre; acs in eisdem pratis mensas invenit argenteas et supers illis omnia ciborum potusques genera praeparata et albissimis circumventas gausapibus. In eodem verols prato iucundos conchas residebat argenti purissima, in qua sufficienter equi potus et pabula consistebant. Equo igitur ad pastum appulso omni palatium circuivit ex parte; sed, quum domus in- gressum indiciis nullis posset agnoscere locumque cerneret penitus habitatione s vacare, edendi appe- titus + inequitates compulsuss ad mensam accessit et inventum avidissime coepit assumere cibum. Et statim adhuc modico [tempore s] ab eo s comestio- nis assumpto porta velociter est aperta palatii, quae sui apertura conquassatione tanta resonuit, quod quasi tonitrua videbantur ex propinquis parti- bus orta, et confestim per eandem exiit portam homo quidam staturaes similis giganteaes cupri- nam ponderis immensi clavam manibus gestans, quam velut festucam sine labores corporeiss in- strumentis agitabat; qui etiam discumbenti s iuveni dixit: Quis tu tantae praesumptionis homos, qui ad haecs regias veritus non es accedere locas, et in regia mensa militum tams audacter et irre- verenter stipendias sumis s ? Cui Brito respondit: Cunctis abundanter regias debet esse exposita mensas, nec cibum regiumques potum decet alicui denegari. Nam et mihi licet de stipendiis, quae militibus sunt pa- ratas, praesumere, quia militaris sola mes cura detentat, meque per has partes militariss labor exagitat. Duplici ergo ratione inurbane conaris regiam s mihi contradicere mensam. His ostiarius ita respondit: Licet ista sit regia mensa, non tamen in ea decet, discumbere quem- quams nisis illos, qui huic sunt palatio deputati, qui etiam neminem ulterius transire permittunt, nisi primitus pugnam cum palatii custodibus com- mittat et vincat. Nam, si aliquis hic pugnando succumbits, nullum sibi possets esse remedium. A mensa ergo resurgenss ad propria remeare festina vel ultra pugnando transires acs, quae tui causa fuerit adventus, mihi veraciter indicares. Cui Brito aits: Ego quidem chirothecam quaero accipitris, et haecs fuit meis adventus occasio. Chirotheca vero s acceptas ulterius transires contendos et in Arturis curia accipitrem victors assumere. Ubi est s dictus s palatii custos ad ulterioras mihi loca contradicturus accessum? Ostiarius vero respondit: O stulte s! Quanta te ducits insania, Brito! Prius enim mortuus decies revivisceres posses quam eas, quae asse- ris, obtineres. Et ego quidem sum ille palatii custos, qui tua te faciam penitus opinione frustrari et tuas iuventute Britanniam viduaris. Tanta enim sum fortitudine potens, quod vix ducenti melioress Britanniae militess possents irato mihi resistere. Cui Brito respondit: Quamvis te asseras s multas fortitudines potentem, tamen tecums cupio committere pugnam, ut cognosceres valeas, qua- les producits Britannia viros; licet non congruat, militem cum pedite proeliari. Huic ostiarius ait: Video, quod tuae fortuna- tioniss eventus ad haec te loca voluit adducere morti, ubi plus quam milles meas dextra truci- davit. Et licet non militantium sims numero deputatus, tecum tamen cupio equitante s pugnare, quia, si peditis virtute succumbess, non immerito crederis qualis qualiss militis audacias superan- duss. Cui Brito sic ait: Absit, quod unquam eques cum pedite certem; nam s peditem quemques decet cum pedites committere pugnam --, et arma sumens viriliter in obstantem irruits hostem, cuius clipeum ensiss ictu modica laesione damnavit. Palatii vero custos multams incitatuss ad iram exigua Britonis statura contemptas, tantas ae%neam clavam ferocitate vibravit, quod Britonis clipeus vi penitus est concussioniss attritus, atque Brito fuits magno timores perterritus. Cogitans vero custos Britonem ictu secundo per- imere feriendi causa iterum arma levavit in altum. Sed, antequam arma in Britonem reprimeres pos- sets, velocissimes Brito et occulto ingenio enses custodem in brachio repercussit, eiuss dextram amputatams simul cum clava emisit in terrams, et, quum eum penitus interimere vellet, exclama- vit custos ets ait: Numquid te solum inurbanums militem dulcis Britannia duxit, quoniams victums gladio perimere quaeriss? Nam, si meae volueris parcere vitae, quod quaeris, modico tes faciam labore lucrari, ac sine me nils poteris impetrare. Cui Brito ait : Vitam tibi, ostiarie, indulgebo, si ids, quod promittis, volueris adimplere. Ait ergo s custos: Si modicum exspectare velis, chirothecam tibi festinanters dabo accipitris. Cui Brito respondits: Latro s hominumques deceptor! Nunc veraciter agnosco, quod me deci- pere quaeriss. Sis tuam cupis igiturs defendere vitam, locum mihis studeass solummodo indi- care, ubi vestra s chirotheca reponitur. Custos vero Britonem in palatii secretas de- duxit, ubi aurea columna pulcherrima residebat, quae universam palatii congeriem sustinebat, in qua etiam quaesitas chirotheca pendebat. Qua s viriliter apprehensas et in sinistra manus firmatas ingens rumor, ululatus et clamor nemine viso per singulas palatii partes resonare coepit: Heu, heu, nobis invitiss hostis victor cum praeda recedit. Ets egressus de palatio stratums ascendit equum arreptoques itinere ad amoenitatis loca devenit, ubi alia erant prata pulcherrima omnique omata decore, in quibuss palatium aureum con- sistebats optima dispositione compositum. Erat enim palatii longitudo cubitorum sexcentorum, lati- tudo vero ducentorum. Tectum autem et exteriora cuncta palatii erant argentea, interiora vero aurea quidems omnia et pretiosiss ornata lapidibus. Palatium etiam variis multum erat receptaculis distinctum. In digniori vero parte palatii in aureo throno rex sedebat s Arturus s, et circa eum reside- bant dominae pulchriores, quarum mihi non potuit esse numerus manifestus, ets stabant coram eo milites multis ets decori aspectus. In ipsos namques palatios erat aurea pertica pulchra ni- mis atque formosas, in qua optatuss residebat ac- cipiter, ets ibi prope duo canes accipitris ligati iacebant. Sed, antequam ad praedictum posset devenires palatium, obstabat antemurale s quoddam munitissimum ad palatii + niturams adstructums, ad cuius custodiam milites erant duodecims for- tissimi deputati, qui neminem ulterius pertransire sinebants, nisi chirothecam demonstraret s acci- pitris, vel nisi gladio pugnando vellet assumere s viam. Quos quum vidisset Brito, chirothecam eis festinanter ostendit accipitris s. Qui ei aperto itinere dicunt: Haec quidems via non est tuae vitae salubris sed penituss inductiva doloris. -- Brito autem quum ad interiora palatii pervenissets, regem salutavit Arturum. Qui, quare venisset, dili- genter a militibus interrogatuss dixits, se causa reportandi s accipitrem accessisse. Cui unus de mi- litibus curiae ait: Ob quam causam accipitrem ac- ciperes quaeris ? Cui Brito respondits: Quia do- minae gaudeo pulchrioris amores quam aliquis istius curiae miles. -- Cui ille s respondit : Ergo, uts accipitrem valeas reportare, primo te oportet istud quod asseris, pugnando tueri. -- Et ait Brito : Liben- ter! Et clipeo competenti Britoni 1 praeparato, ar- mati s ambo constitutis sunt intra palatii munimina, ets compulsis s calcaribuss equis s sibi invicem vehe- menter occurrunt et confractis clipeis lanceisque disruptis sibi gladiis repugnandos resistunt ac ferris vestimenta conscindunt. Post diutinam s ergo luctams palatii miles bino Britonis ictu summo ingenio in capite sine intermissione per- cussus tanta coepit oculorum turbationels gravari, quod nihil poterat penitus visu percipere. Quod persentiens s Brito insultum audacter s et velociter fecit ins eum atques victum ipsum prostravit de equo. Et apprehenso s accipitre simulque ets canibus aspiciens vidit chartulam conscriptam, quae aurea catenula praedictae inhaerebats perticae colligata, de qua quums diligenter exquireret, tale promeruit audire responsum : Haecsl ests [enim s] chartula s, in qua regulae scribuntur amo- ris, quass ipse amoris rex ores proprio amatori- buss edidit. Hancs te asportares oportet et regulass amantibus indicare, si pacificum volueris ccipitrem reportare. -- Qua etiam sumpta et ab- eundi curialiter accepta licentia ad silvae dominam odico temporis spatio sine alicuiuss contradictione reversus est. Quam in eodem quidem nemoris oco repperits, in quo primitus eams ambulando dimisits. Quae quidem de accepta victoria non mediocriter gaudens Britonem abire digmisits et ait: De Iicentia mea recedes, carissime, quia dulcis te Britannia quaerit. Rogo tamen, ne gravis tibi vi- deatur abscessuss, quia quandocunque ad haec vo- lueris soluss accedere loca s, me semper poteris ha- bere praesentem. -- [Quis osculo assumpto at- que ter decies repetito Britanniam versus gaudens iter direxit amoenum. Postmodum vero regulas, quae in charta reperiuntur s adscriptae s, conspexit, et eas iuxta superioris responsi tenorem cunctis matoribuss divulgavit.] Sunts autem regulae tales s: I. Causa coniugii ab amore non est excu- satio recta. II. Qui non zelats, amare non potest. III. Nemo duplici potest amore Iigaris. IV. Sempers amorems crescere vel minui constat s. V. Non est sapidum, quod amans ab invito sumit coamantes. VI. Masculus non solet nisi plena pubertate amare. VII. Biennalis viduitas pro amante defuncto superstiti praescribitur amanti. VIII. Nemo sine rationis excessu suo debet amore privari. IX. Amare nemo potest, nisi quis amoris sva- sione compellitur. X. Amor semper consvevit ab avaritiaes do- miciliis s exsulares. XI. Non decet amare, quarum pudor est nuptias affectare. XII Verus amans alterius nisi suis coaman- tis ex affectu non cupit amplexus. XIII. Amor raro consvevit durare vulgatuss. XIV. Facilis perceptio contemptibilem reddit amorem, difficiliss eum carum facit haberi. XV. Omnis consvevit amans in coamantis aspectu pallescere. XVI. In repentinas coamantis visione cors contremescit amantiss. XVII. Novus amor veterem compellit abire. XVIII. Probitas sola quemques dignum facit more. XIX. Si amor minuatur, cito deficit et raro onvalescit. XX. Amorosuss semper est timorosus. XXI. Ex vera zelotypias afectus semper cre- scit amandi. XXII. De coamante suspicione percepta zeluss et affectus crescit amandi. XXIII. Minus dormit et edit, quems amoris cogitatio vexat. XXIV. Quilibet amantiss actus in coamantis cogitatione s finitur. XXV. Verus amans nil bonum s credit nisi, quod cogitats coamantis placere. XXVI. Amor nil possets amori denegare. XXVII. Amans coamantis solatiis satiari non otest. XXVllI. Modica praesumptio cogit amantem de coamante suspicari sinistra. XXIX. Non solet amare, quem nimia volupta- tis abundantia vexat. XXX. Verus amans assidua sine intermissione coamantis imaginatione s detinetur. XXXI. Unam feminam nil prohibet a duobus amari et a duabus mulieribus unums. Has autem regulas, uts dixi, secum Brito prae- fatus adduxit et ex parte regis amoris illi dominae, pro cuius ainore tantass fuerats passus angustias cum ipso repraesentavit accipitre. Quae etiams ipsius militis agnitas fide plenarias ac eiusdems strenuitatis audacia plenius intellecta labores illius suo remuneravit amore, et curia dominarum pluri- marum atque militum convocatas regulas prae- dictas patefecit amoris et eas singulis amantibus subs regis amoriss interminationes firmiter con- servandas s iniunxit. Quas quidem universae curiae plenitudo suscepit et sub amoris poena in perpe- tuum conservare promisit. Singuli etiam, qui ad curiam vocatis convenerant, regulas iam dictas in scriptis reportaverunt et eas per diversass mundi partes cunctis amantibuss ediderunts. Libers tertius: De reprobatione amogris. Si haecs igitur, quae ad nimiam tuae peti- tioniss instantiam s vigili cogitatione s conscripsimus, Gualteris amices, attenta curaveriss aure perci- pere, nil tibi poterit in amoris arte deficere. Nam propter nimiae dilectionis afectum tuis penitus cu- pientess annuere s precibus confertissimam plenam- que amoris doctrinam in hoc tibi libello edidimus. Quod nos ideo fecisse cognoscas, non quod amare tibi vel alicui hominum s expedire credamus, sed ne nostram in aliquo valeas arguere tarditatem; immo totam illius credimus deperires utilitatem, qui suos in amore labores expendit. Taliter igiturs praesentem lege libellums, non quasi per ipsum quaerens amantium tibis assumere vitam, sed ut eiuss doctrina refectus et mulierums edoctus ads amandum animos provocares a talis provocationes abstinendo praemium consequaris aeternum et ma- iori ex hoc apud Deum mereariss munere gloriari, Magis enim s Deo placet, qui opportunitate non utitur concessa peccandi, quam cui delinquendi non est attributa potestas. Sapiens ergo quilibet amoris s cunctos pluribus s ex causis actuss tenetur abiicere et eius sempers obviares mandatis et imprimiss eas scilicets rationes cui nulli resistere fas est. Nullus enim possets per aliqua benefacta Deo s placere, quous- que voluerit amoris inservire ministeriiss. Odit namque Deus et utroque iussit testamento puniri, quoss extra nuptiales actuss agnoscit Veneris operibus obligari vel quocunque voluptatis ge- nere detineri. Quods ergo bonum ibi poterit in- veniri, ubis nihil nisi contra Dei geriturs volun. tatem? Heu, quantus inest dolor, quantave nos cordis amaritudo detentat, quum dolentes assidue cernimuss propter turpes ets nefandos Veneris actus hominibuss coelestia denegari! O misers et insanus illes acs plus quam bestia reputanduss, qui pro momentanea carnis delectatione gaudia derelinquit aeterna ets perpetuaes gehennae flam- mis s se mancipare laborat! Cermas ergo, Gual- teri s, et acuto mentis disquiras ingenio, quanto sit praeferendus honore , qui coelesti rege con- tempto eiusque neglecto mandato pro mulierculae cuiusdam affectu antiqui hostis non veretur se vinculis alligare. Nam , si voluisset Deus sine crimines actus fornicationiss exerceri, sine causa praecepissets, matrimonia celebrari, quum magis per illum modum quam per matrimonia Dei posset populus multiplicaris. Cuiuslibet igitur s hominis satis est admiranda stultitia, qui pro vilissimis Veneris + amplectendo s terrenis hereditatem amittit aetemam, quam ipse Rex coelestis cunctis homini- bus proprio sanguine recuperavit amissam. Immo ad summam scimus verecundiam pertinere viven- tiss et Dei omnipotcntis iniuriam, si camis illece- brass et corporis voluptates secutuss ad Tartareos iterum laqueos elabaturs, ex quibus laqueis pater ipse s coelestis semels eum s unigeniti filii sui sangui- nis effusione salvavits. Praeterea constat, amatoribus rationem quoque obstare secundam. Nam ex amore proximus lae- diturs, quem ex mandato divino quisque tanquam se ipsum iubeturs diligere. Immo et sine legis iussu mundana s scilicet 11 inspectas utilitate proximoss amare tenemurs; nemo enim s mo- dico etiams tempore proximorum posset necessi- tate carere s. Tertia quoque ratio amorem cunctis evitare svadet. Nam exindes unus ab altero divertitur amicus, et inimicitiae inters homines capitales in- surgunt, nec non et homicidia malave muItas sequuntur. Nullus enim tanto dilectionis alicui vel amicitiae vinculo colligatur, si cognoverit, ipsum pro suae uxoris vel filiae vel propinquae instanter esse amore sollicitum , quins statim contras ipsum incipiats .odii livore moveri et indignationis venena concipere. Sed, qui propter obsequia camis honorem praetermisits amicis, sibi tantum vivere crediturs, et ideo tanquam humani genens ininii- cus ab omni videtur homine deserendus et ad instar bestiae venenosaes fugiendus. Quid enim tam necessarium tamves utile hominibuss inveni- turs quams amicos habere securos? Nam, Cice- rone testante, non ignis neque aquaes usus vide- tur in tantum hominibus necessarius quantum amicorum solatia. Nam, sis unus inter cunctos homines alicui reperiturs amicus, super onni the- sauro pretiosiors invenitur; nihil enims in orbe tantum s valets, quod vero s possits comparari amico. Multi tamen nomines vocantur amici, qui nominis vacuantur effectu, quia ipsorum anii- citia temporis opportunitates resolvitur. Verus autem amicus in amici adversitatibus fidelior in- venitur et efficitur in omnis turbationes constan- tior. Huic autems sententiae proverbium illud alludit s antiquum : ,,Quums fueris felix, multos numerabis amicos, Tempora quum s fuerint nubila, solus eris". Quid ergos valeat vel prosits amicuss, elo- quens tibi Tullius in amicitiae libro demonstrat. Unde s amicitiae s utilitate atque opportunitate per- cepta manifeste cognosceres poteris, qualiss vel quantus inter homines sits reputandus, qui amici- tiam, carnis voluptati luxuriando postponit. Alia quoque ratio crimen nobis contradicit amoris. Nam, quum omnia crimina ipsam ani- mam tantum de sui soleants inquinares natura, istud crimen solums animam simuls cum corpore foedat, ergo super omnibuss est criminibus evi- tandum, unde non immerito evidenters divina clamat auctoritas, crimen nullum esse gravius fornicatione repertum Seds alia quoque ratione amors fugienduss videtur. Qui amat enim, vehementi quadam ser- vitute ligatur ets quasis omnias suos nocitura timets amori, et eius animus pro modica vehe- menters suspicione gravatur, et cor suumsl in- terius graviters iaculatur. Omnem namque s extra- neorum collocutionem vel deambulationem aut in- solitam commorationem amans in coamante ex amoris zelo timescit, quia: ,,Res est solliciti plena timoris amor". Nil enims facere vel cogitare audet quod modice s voluntatis adverseturs aman- tis, quias semper timet amans, ne sui voluntas atque fides alteretur amantis, ets hanc cogitationem amantis non potest vigilia neque somnus auferre. Quems enims veres gladius pertingit amoris, de coamantiss cogitatione s continua sines inter- missione quassaturs nullisque divitiis s nullove s in hoc saeculo tantum posset honore beari vel aliquas dignitate, quantum sis iuxtas propriis animi voluntatem suo recte fruatur amore. Nam, etsi mundum universum lucretur amator, suis autem amoris detrimentum vels aliquod patiatur adversum, omnia tamen pro summas reputarets inopia, nihilques sibi credits [ads] egestatem posse nocere, donec suae voluntati bene concor- daverits amor, omniaques timet amanss agere vel narrare , unde quacunque ratione coamantis animus concitari possets ad iram vel qualibet s occasiones moveri. Quis ergo tam fatuus reperi- tur et amens, qui coneturs illuds appetere, quod tam feroci servitutes cogit hominem alienae ses potestati subiicere et alterius in cunctis penitus arbitrio colligari. Praeterea, etsi ex amore quando- que non offendaturs amicus, quia forte ins extra- neam personam extenditur amor amici, mutuas tamen amicitiae vices agnoscere non posset ami- cus, donec in amico verus dominabiturs amor. Quem enim amoris iacula tangunts, nil aliud cogitat nec sibi utile credit nisi coamanti placeres et eius semper ministeriis inservire, et in amore neglectum vel amissum sibi males compensat amicum. Sibi ergos et coamanti suae tantum misers ille vivere iudicaturs, qui aliorum omnium utilitatem et amici- tiam negligendo eams in unius mulieriss amores compensat, et s ideo nons immerito ab omni vide- tur negligendus amico, immo penituss ab omni homine declinanduss. Alia iterums ratio inimica videtur amoris. Nam ex amore detestabilis procedit egestas, et ad inopiae carcerem devenitur. Amors hominem inevitabili quadam s necessitate constringit danda indifferenter et non danda praestare, quod quidem non est largitas, sed prodigalitas ab antiqua pru- dentia nominatur, quams divina scriptura docente vitiums constat esse mortale, cuis sufficere nulla posset abundantia rerum, et ideo quemlibet irre- verenters ad egestatiss ima deducit, et sic per fas et nefas homines angits accumulares divitias, unde suum paupertas s pascat amorem et suum ins saeculo conservare possit honorem illaesum s. Qui enim plurimis consvevit abundares divitiis mul- tisves suae carnis et mundi gaudiiss delectari, si ad inopiae postmodum tenebras elabaturs, totus sibi mundus videtur s obscurus, nullumque veretur s committere crimen, ut fortunam divitia- rum recuperare possit amissam, per quas priori- bus valeat gaudia similia celebrare, necs excogi- tari possets in mundo nefas, quod committere dubitaret amator, si propter illud ad rerum opu- lentiam reducatur s egestas, unde suum possits enutrire amorem. Cave ergos talem s ante- cedentem quaerere causam, cuiuss commode non possiss evitare sequentia. Videas etenims, quis reputeturs homo post latrocinia, rapinass furtave aliaque nefanda com- missa, et qua fronte valeat inter homines commo- rari, qui praedictorum vitiorum reperiturs crimines reus. Sed ets quids magis contemptibilems quem- libets reddit hominibuss, quam si aliquis pro mu- lieriss amores obscura cogatur inopia laborarels. Est ets alia satiss ratio potens, quae cuilibet obstats amanti, quia cunctis amor inls vita poe- nam intolerabilem praestat hominibus et maiores in immensum poenas post mo"rtem facit subire defunctos. O, quam mirabile debets cunctis illud saperes bonum, quod viventibus poenam sine intermissione promittit et morientibus cruciatus s minatur qeternoss, illamque amantibus univer- siss spondet hereditatem, quam in tenebris ex- terioribus sitams evangelicasl Scriptura demon- strat, ubi scilicet netus et stridor dentium erit! Si volueris s, Gualteri s, consiliis acquiescere meiss, talia bona quidem aliis sumenda relinquass. Quas autem poenas vivendo patiunturs amantes, licet plurimums sit superius enarratum, tamen non mihi s videtur , quemquam posse plenius erudiris, nisi fuerint magistras experientia erudituss Alia quoque intenditurs ratione, amorem peni- tus esse vitandum, quia honestas et continentia carnis inter ipsas adnumeranturs virtutes; ergos ets eius contrarium, luxuria scilicets ets carnis voluptas , necessario inter s vitia computantur s. Est igitur abs omni prorsuss homine fugienduss, quia niI magis cupiunt homines in orbe degen- tess quam nomen inter gentes habere laudabile, ac famams per orbem plurimums divulgari. Fa- mam vero suam nemo poterit conservare lucidam vel illaesam vel bonum nomen inter homines possidere, nisi virtutum fuerit ornatu vestitus. Virtutum autem nullus possets ornamenta tenere, sis minimi quoque s vitii nigredine maculeturs. Nam virtus et vitium ,non benes conveniunt nec in una sede morantur'. Immo amplius procedere volo, quods tam in sene quam in iuvene, tam in clerico quam in laico, tam in pedite quam in milite, tam in femina quam in masculo castitas et honestas ac corporaliss laudatur integritas et carnis corruptela damnatur. Necs enims aliquis tam altissimae feminae lucrari posset amorem, quods eius inde fama inter bonoss ac prudentes in omni curia non capiat summa ratione defectum, Quare ergos petis amorem, si apud Deum et ho- mines inde reprobus inveniriss atque blasphemus? Certe non ob aliud, nisi ut cum Deo mundi valeas amittere famam. Mulier quoques si amoris coeperits inservire ministeriis s, nullo sibi modo reputatur s ad laudem, etiam si a stirpe s regis ametur. Immo, quamvis in masculis propter sexuss audaciam amoriss vel luxuriae teleraturs excessuss, in mulieribus s creditur damnabile crimen, et eius indels fama supprimitur, et ab omni sapientias meretrix illas iudicatur immunda et contemptui prorsus habeturs. Alio quoque modos iterum reprobamus amo- rem. Recte namque intuentibus et vestigantibus rem diligenters, nullius criminis notatur excessus, qui ex ipso non sequatur amore. Nam constat homicidium ets adulterium indes saepius pro- venire; periurium quoque provenit inde, quia saepe in proditione s et amoris s intuitu iuramenta praestan- tur, quae non iuramenta, sanctorum patrum hoc regulis indicantibus, sed potius periuria reputan- tirs. Quod furtum etiam ex amore proveniat, septimas ratio de amoris reprobationes superius narrata demonstrat. Sequitur indes quoque s [et] testificatio falsi; nons est aliquod mendacii genus, quo amoris necessitate exigentes non mentiantur amantes. Ira quoque et odium similiters exinde rovenires, satis omnibus est manifestum. Sed ets constat, incestus inde maximes provenire ; non enim reperitur aliquis adeo diviniss eloquiis erudituss, si maligno spiritu concitante amoris aculeis incitetur s, qui contra mulieres cognatasls sibi et affines ac Deo dedicatass feminas sciat nquam frena continere luxuriae, et hoc satis per assidua experimenta videmus. Idolorum etiams ervitus manifestissimes provenit ex amore, et hoc s sapientissimi Salomonis demonstrat ex- templums, quis mulierum s amores ad deos non est veritus accedere alienos ac tanquams bestia- liss sacrificia mutiss idolis ministrares. Seds, si ei hoc potuit evenire, quem Deus prae omnibus aliis sapientiae voluits maturitates ac moderatione gaudere, quae poterit nos defensare tuitio, qui eius comparatione rudes credimurs et quasi sub alterius disciplina degimus s. Nam, ubi virides cognoscis s arescere s lignum, ibi aridum 1s ad" ustione s consumitur s. Sed et alia ratio insidiari plurimum videtur amori. Quum enims ex amore mala cuncta se- quantur, nullum penitus hominibuss inde video procedere bonum, quia delectatio carnis, quae inde multas aviditate suscipitur, non est de genere boni, immo constat, esse s damnabile- crimen, quae etiam in coniugatos ipsis vix cumls venialis culpa sine s crimine toleraturs, propheta testante, qui ait. ,Ecce enim [ets] ins iniquitatibus concep- tuss sum, et in peccatis concepits me mater mea" . Amorems praeterea tali argumento confundi- mus: Amor enims non solum facit homines coe- lesti hereditate privari, sed etiam s huius saeculi penitus subducit honores. Clericus enim adeo nullus inveniturs generosus vel tanta prosapia clarus, si amoris noscatur vacare ministeriiss et carnis vo- luptatibus inservire, qui ecclesiasticos facile conse- quatur honores; immo acquisito mereturs penitus honore privari et multa inter homines infamia de- iotari. Lai%cus etiam s nemo posset tanta honestari prudentia vel probitate laudari, si constet, eum carnis vitio maculari, qui prioris famae praeconia non amittat et quolibets honoris officios minuss reputetur idoneus. Mulier quoque quantumcun- ques nobilis, prudens atque decora, si eius ani- mus quantumcunques sciatur alicuill fuisse liga- tuss amore, ab omni homine contemptibilis iudi- catur, et eius copulam probus quisque recusats. ,Ad haec: Amator quilibet ad omnia tardus repe- ritur et piger, nisi sint talias, quae ads usum ertinere videantur s amoris. Negotia namques imorosus sua nec ullius curat amicis, nec, si liquis eis des quocunque factos loquatur, ipsius dictis intentass adhibets aures, nec precantiss solet ad plenum verba percipere, nisi aliquids des suo referendos loquatur amore. Tunc etenim, si continuos secum uno mense loquaturs, nons unum iota de omnis fabulatione dimitterets. Tanta nam- que aviditate suscipit verba de coamante relata, quod assiduitate quoques multa loquendi eius nun- quam fatigaturs auditus s. Praetereas ipsum Deum sine omni dubitatione castitatis ets pudicitiae caput esse scimus atques principium ; diabolum vero amoris et luxuriae aucto - rem esse, scriptura referente cognovimus. Et ideo auctoriss quoque s ratione tenemurs in perpetuum pudicitiam conservare et castitatem s, luxuriam penitus evitare s, quias, quod diabolo auctores constat esse perfectum, nihil posset hominibus pa- rares salubres nec aliquids conferre laudandum, Quod autem Deo auctores perficitur, malum nullo modo posset sortiri effectum vel quidquam homini- bus parares sinistrum. Sciatiss ergos, quods mentis caecitate laborat, qui Dei obsequiis dere- lictis diaboli s satagit servitiis inhaerere. Diabolus enim suis militibus multas promittit atques svavia, p0stmodums eiss nimiss solvit amara et promissis sempers contraria facits, quoniam ipse ab initio mendax fuits et in veritate non stetit. Quinls etiam retributionem miserabilem s consvevit sibi servientibus exhibere. Qui enim plura sibi ob- sequia praestat, maiores abs eo meretur poenas reciperes et maiores perpetis cruciatus ; et econtra: Qui maiores sibi facit offensas, eums sibis magis cognoscit esse subiectum. Seds [et] q -uoque ipse diabolus similis esses latroni asseritur s suum viatori s securum spondenti ducatum, qui praemio ducatus accepto ipsum ad loca hostium deducit ductumque relinquit ac cum ipsis hostibus spolias sortiturs et praedam. Nam eodem modo diabo- lus suis militibus et post eum ire volentibus dulcia proponit atque svavia et eos quodam modo reddit de impunitate ac longa vita securos, postmodums praemios sui ducatus accepto, ids ests pecca- torum eiss aeres firmiter obligatis, ad insidiarum eoss loca deducit, ids est ad mortem, ubi daemo- num hostiles hominibus insidiae praeparantur, et eos in hostium derelinquit insidiis et cum hostibus spolia partiturs et praedam, quia ipsos suae frau- dis ingeniiss ad Tartara ets [cums] daemonum potestatem s deductos cum aliis Tartareis potestati- buss statutis poenis affligits. Deus autem non sic, sed pro bonis promissis atque svavibus op- tima nobis ets svavissima solvit, quins ipse est via, veritas et vita, et ideo non immerito uberioriii solutiones sua nobis promissa persolvit, etls, qui- cunque illiuss se vult comitatuis plena fide com- mittere, nullius hostis patietur insidias sed ad op- tata loca securus et ad gloriam deducetur aeter- nam. Merito ergo quisque tenetur amorem luxui-iae- ques actus abiicere et corporiss pudicitiam peni- tuss amplexarisl Amor praeterea inextricabiless consvevit ho- minibus ets mortales guerras parare ac perpetuae pacis foedera removere. Saepe quoques urbes magnas et egregias arcesques munitas et castras tutissima subvertit et multam divitiarum fortunam sine possidentis largitione ad egestatis infortunia ducits multosques cogit commissum luere crimen, quos peccatum nec sui nec parentum potest [ullas] ratione contingeres. Plus etiam mali potest ad haecs in amore no- tari. Amor enim inique matrimonias frangit et ogit sine causa ab uxore averteres virum, quos Deus leges data firmiter non posse statuit ab ho- ine separari. Ait enim Scripturas: ,,Quos Deus coniunxit, homo non separets'. Immo iam plures novimuss coamantium, eos amores cogente in uxoriss interitum cogitare ac eass crudelissima trucidatione necare , quod cunctis constat scelus esse nefandum. In hoc enim saeculo nihil debet aliquis homo tanta affectione diligere quanta uxo- rem, quae legitimo est sibi iuie coniunctas. Nam cum viro carnem unam Deuss indicavit uxorem it aliis cunctis relictis uxori iussit adhaerere mari- tums. Ait enim: ,Propter hoc relinquets homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una [personas]". Praetereas cum uxore sine cnmine libidinem superamussl et incentivas luxuriaes absque animae macula remo- vemus, prolemque legitimam ex uxore cognosci- mus, quae nobis viventibuss et morientibus digna solatia praestat, et in ea Deus exs nobis sibi po- terit agnoscere fructum. Sed et, licet quandoque proles ex fornicationes sequatur, tamen patri nullas potest afferre solatia, quum ab eius etiam hereditate pellatur. Immo filiis ex fornicationes progeniti parentiss ignominia referente Scriptura dicuntur. Sed nec ipsi Deo tales filiis creduntui" accepti, sicut evidenter videtur nos sacra Scriptura docere, quae dicit: ,Adulterorum filii abominabiles sunt Deo". Quum igitur omnia sequantur ex amore ne- faiida, nullumque s inde bonum evenire cognosca- turis sed infinitass hominibus procedere poenas, cur, stulte iuvenis, quaeris amare et te Dei gratia et aeterna hereditate privare? Carissime ergois discass amice ets corporis pudicitiam conservare atque carnis voluptates animi superares virtute et tuum s vas immaculatum Domino s custodire. Nam, etsi tanto carnis ardore vexeris, ut corporis conti- nentia nimis res videaturs difficilis, si [meritos] mihis volueris consulenti parere, ets continenti3e carnis sines mora ets pudicitiae tibi facilis erit amplexus, et carnis voluptatems sine magna po- teris difficultate repellere: Nunquam ergo te ad delectationems carnis tua te cogitatio ducat, loca etiam, tempora ets personas, quae causam valeant inducere voluptatis et occasionem libidinis conci- tare semper penitus evitare memento. Sed, sis loci opportunitas et rei non speratus eventus ad carnis opera mulieris te repraesentationes compellat, statim voluptatem viriliter compesceres cura et pportunitatis instantiss loca dimitteres. Sed s si te s coeperint carnis incentiva vexare, cave, ne oluptatem sequatur effectus, vel rei te valeat in- quinare s consensus. Nam [et s], si in luxuriae con- ictu paucis vicibus constans reperiaris et victor, raros vel nullos postmodum abs ea patieriss iA- ultus. Res enim.taliss luxuria est, quams perse- quendo vincimurs ets fugiendo fugamus. Ergo, i haec, quae dicuntur, cordiss volueris aures percipere, facile tibi erit luxuriae motibus obviare. bsit enim, hominem s tanta s nobilitates generis decoratum tantaves probitate refutum Veneris posse contagio maculari ets fomicandos mulieriss admixtiones foedaris vel ipsius labe foedissimas inquinaris. Mulieris enim qualitatems sive statum districtius agitares nils foediusll vel magis tae- diosum reperiturs in orbe. Sed haec s omittamus ad praesens, ne qualiter- cunques credamurs in eis accusare naturam, et quia cuilibet sunt manifesta prudenti. Sola enim haec ad praesens ests intentio nostra amorem tibi penitus dissvadere acs corporis te pudicitiam admoneres. Quod si potentia cooperante s divina pro nostra poterimuss voluntate perficere s1, nil nobiss in hac vita posse gratius evenire cognoscas, quia corporis pudicitia ets abstinentia camis ress est, quam apud Deum et homines expedit cunctis habere et eam modis omnibus conservare quins ea neglecta nullum in homine bonum posset esse perfectum plenes. Et, si aliquis in se ipsos il- 1ams constat habere multi per eam in homine excessus operiunturs, et varia quoque crimina tolerantur. Nam, si homo pudicus inveniatur et largus, nullius detractionibus possets de faciIis vulnerari vel eius laudibus derogari. Sapiens ergo iris, si istud studeas magno s adipisci labore, quod cuncta bonas, quae in homine inveniuntur, exor- nats et multos per suis potentiam in quolibet oc- cultare novit excessus. Nes mireris, quods dixis pudicum, addidi quoque: et largum; nam sine argitate omnis in homine virtus mortuas videturs et laudis infructuosa iacere, Iacobi apostoli auc- oritates testante : ,,Omniss fides sine operibus mortua estls". Sic et omnis sine largitate virtus ulla s putatur s. Alia quoques ratio evidenters videtur arguere mantes. Nam ex amore et Veneris opere cor' pora debilitantur humana, et ideo homines effi- -unturs in bello minuss potentes. Debilitanturls homines ex amores triplici satis rationabili causa; am ex ipso Veneris opere, ut physicalis monstrat s1 auctoritas, corporis plurimum potentia inoratur, sed s propter amorem corpus minoriss ibi et potus assumptiones nutritur, et ideo non merito debet esse potentiae brevioris. Praeterea tollit amor etiams somnum et omnis solet ho- minem privares quiete. Sed ex privatione somni sequitur in homine digestio mala ets corporis de- bilitatio multa; ets hoc ex ipsa nominis somni rationabilis physicali possumus s definitiones co- gnoscere. Est enim somnus, ut ait Iohanniciuss, quies animaliums virtutum cum intensione natu- ralium; ergo privatio somni nil aliud est nisisl animalium virtutum fatigatio cum diminutiones naturalium. Quartas dici potest ratione s nons inepte, corpora hominum debilitari. Nam propter peccatums omnia dona Dei credimuss in homine minorari, et tempora vitae hominis abbreviaris. Quum igiturs hominibus magnum sit corporis potentia donum s atque praecipuumsl, nons recte agis, si talia tibis assumere quaeris, per quae hoc praecipuums munuss ins te valeat quacun- que ratione deficeres vel quomodolibet attenuari. Ex amore autem non solum haecs praedicta sequuntur s, sed exs eo quoque corporis aegritudo rocedit- Nam ex malas digestione interius tur- bantur humores, et inde febres et aegritudines in- nitae nascunturs. Somni quoque amissio cerebri et mentis saepissimes alterationes inducit unde omo efficitur amens et furiosus. Seds nimia diei et noctis cogitatio , quam universi habent mantes , inducit cerebri quoques defectum , et aegritudines corporis inde procedunt. Seds me- ini, me quodam tempore in dictis quibusdam physicalibus invenisse, quod propter Veneris opera omines tempore breviori senescunt, et ideo te ad nons amandum precibus admoneres contendos. Alia quoque ratione te non amare compello, uia sapientia propters amorem suum in sapiente rdit officium. Nam, quantumcunque sit aliquis apientia plenuss, si ads Veneris opera deduca- tur, nescit habere modum vel sua sapientia motus luxuriae moderaris aut actus mortiferos refrenare. Immo magis sapientes s insanire s dicuntur 1s amore et ardentius carnis voluptates s implere 1s, quam qui minori scientia gubemantur. Sed ets magis sa- pientess viri, postquam in amore delinquunt luxuriaes + contemnere solent excessus, quam s qui modica sunt scientia fulti. Quis enim Salomone maioris fuit sapientia plenus, qui tamen sine mod0 luxuriando peccavit et amore mulierums alienoss deos non timuits adorare. Sed et quiss maior auts sapientia clarior est David propheta reper- tus, qui tamen innumerabiles habuit concubinas, uxorems male concupivit Uriae et eam adulte- rando s stupravits virumque ipsius s tanquam perfiduss homicida necavit. Quis ergo mulierum s amator suam sciret cupidinem moderaris si in viris tanto sapientiae dogmates fultis pro mulie- rum amores sapientia suum nons novit officium nec modum potuit luxuriando servares. Amatores iterum alia ratione confundimus. Amorems namque mutuum, quem in femina quae- ris, invenire non poteris. Non enim aliqua unquam dilexit femina virum nec amanti mutuo se novit amoris vinculo colligare. Mulier [quoques] nam- ques quaerit in amore ditari, non autem coa- manti placitas solatia exhibere; nec istud debet aliquiss admirari, quum de natura procedat. Nam et mulieres omnes de sexus generali natura tena- citatis et avaritiae vitio maculantur et pecuniae uaestuis et lucris attentae sunt vigilique aures sollicitaes. Mundi namque partes plurimas circuivi c diligenti examinatione disquirens aliquem re- jirire non potui, qui mulierem aliquam se asserats venisse, quae sponte nons oblata s instanti postu- atione non exigats, et si oblatas vel exacta ple- ariais munera non s agnoscats, quae ab amore in retardet incepto. Sed, etsi mulieri s substan- am largitus fueris infinitam, si tantum in so- litis muneris te viderits praesentationes remis- m vel ad inopiam te iam devenires cogno- ergtls, incognitum te quasis alienigenam repu- bit et in omnibus sibi eriss taediosus atque ocivus. Sed et s nulla possei femina reperiri, ae tanta tibi affectione iungatur vel tanta con- stantias solidetur, si aliquiss ad eam quaecun- es munera offerendos accedat, quae suo fidem servets amoris. Tantus enim in mulieribus ardor avaritiae manet, quod larga munera rerum omnia penitus in eis castitatis claustral dirumpunt. Nam ets, si manu velis aperta venire, nulla te mulier eo s, quod petis, vacuum permittet abire. Ac, si largas rerum promissiones omittas, ad mulieres nihil postulaturus accedas, quia, etsi regio deco- reris honore, si nil tamens attuleris, nil penitus apud eass impetrare valebis, sed earum verecun- dus repelleriss ab aula. Nam ob avaritiam fures omnes sunt mulieres et loculos reperiuntur habere. Nec invenitur femina tanta generis altitudine de- corari vel dignitatis s et rerum fertilitates beari, cuius pudorem oblatio non frangat argenti, et quam degeneris et abiectae quoques personae sub- vertere non possit larga et abundans copia rerum; et hoc ideo, quia nulla reperitur femina dives, sicut nec ebrios unquam satis potasse videtur. Nam, etsi terra simul et aqua penitus verterentur 1s in aurum, vix possets mulieris avaritia mitigaris, Ad haec mulier omnis non solum naturaliterls reperiturs avaras, sed etiam invida et aliarum indledica s , rapax , ventris obsequio dedita, in- constans, in sermone multiplex s, inobediens et contra interdicta renitens, superbiae vitio macu- lata et inanis gloriae cupida, mendax, ebriosa, virlingosa, nil secretum servans, nimis luxuriosa, i oi i ironas et hominem cordis affec- ones non amanss. Est autem mulier avara, quia non excogitatur mundo nefas quod ipsa audacter interveniente munere non committats, necs cuiquams necessi- tatem 1s patienti sua novit s abundantia subvenire, Facilius enim posses de individuo adamantes unguels praecidere quam humano ingenio quid- quam ex reposito mulieris peculio de ipsius volun- te praesumere. Sicut enim Epicurus summum -onum in ventris s esse s credit obsequio, ita s mu- r1s huius mundi laudess ins divitiis credit ets rerum tenacitate finiri. Nec enims mulier aliquas m simplex et fatua reperitur, quae proprias non noverit tenacitate avida Qustodire et aliena sum- as ingenii subtilitate lucrari. Immo simplex uidem mulier in unius venditione gallinae abun- ntiori cautela procedit quam sapientissimus jrisperitus in castri alienatione maioris. Sed et nulla mulier in tanto cuiquam amoris zelo con- iungitur, quae toto mentis ingenio non laboret coamantis substantiam exhaurire. Et haec non reperitur regula fallax sed omnis exceptione carere s. Invida quoque mulier omnis generali regula invenitur, quia semper mulier in alterius feminae pulchritudine zelos consumiturs et rerum felicitate privatur. Nam et, si propriae filiae muliers in- telligat pulchritudinem commendari, vix erit, quod invidiae zeluss ipsams interiuss non adstringats Et multa convicinarum [ets] mulierum inopia et earum inordinata paupertas sibi videtur opulentia affluens et atundans copia rerum, unde mulie- brem tantummodo sexum proverbium antiquum voluisse s credimus sine omni exceptione notares, quod aits: ,Fertilior seges ests alienis semper in agriss, vicinumque pecus grandius s uber habet'. Sed vix contingeres possets, quod una mulier [in s] morum probitatem s vel pulchritudinis for- mams laudaret alteriuss, et si laudare contingat in uno, in alio statim detractionis verba subiunget, quae praemissas valeants supprimere laudess. Et ideos non immerito sequitur, mulierem esse maledicams, quia ex invidia tantum et odio male- dictas sequuntur. Non voluit unquam mulier haec ins se frangere iuras sed penitus intacta servare. Nec enim facile possets femina reperiri, cuius un- quam noverits parceres lingua vels detractionis verba tacere. Et in hoc mulier omnis suas per omness credit attollere laudes et propriam accre- sceee famam, si aliarum insistat s laudibus dero- are, quae res manifeste cunctis demonstrat, modi- cum in mulieribus dogmas vigere. Cunctis enim er mundum constat hominibus et est quasi gene- ralis s regula omnibus firmum s, detractionis ver- bas detractoriss tantum laedere's famam et eius opinionem gravares. Nec propter hocs mulieres aledicere cessant et laudes inquietare bonorum, ideoque firmiter credimus asserendums, nullam penitus mulierem sapientiae dogma tenere. Nam et omnia, quae solent sapientes habere, mulieris sunt penitus aliena, quia omnia temeres credits et laudibus propriiss libenter insistit et cetera sa- pientiae contraria gerit, quod laboriosum esset no- biss per singula enarrares. Rapacitatis quoque vitio mulier quaelibet inqui- natur, quia mulier omnis non solum aliis sed etiam sibi bene iuncto s marito suis totis elaborats viribus universa sibis bona surripere et rapta ne- mini profuturas servare. Tantas enim in muliere avaritia dominatur, quod nunquam credit, se contras divinae s vel humanae legiss statutas venire, sed s cum aliena quaerits iactura ditari. Immos ne6- minis largiri et omnia tam iuste quam iniuste acquisita magno studio reservare, summam s cre- dit mulier esse virtutem et ab omnibus tanquam bonum esse laudandum, et ab hac quoque regula non excipiturs ulla quoque reginas. Ventris etiam s mulier in tanto manet obsequio, quia nulli rei mulier erubesceret assentire, si fuerit de splendido cibo secura, nec tantas sibi possets esse copia cibis, si appetitus eam inquietats edendi, quod s unquam speret , se s posse ple- naries saturaris, ve1s quod in mensa petat ha- beres sodalem, sed in cibi assumptione occulta quaerit semper et nimiss latentia loca et extra ordinem libenter solet assumere cibum. Seds, licet alias mulierum sit sexus semper avaruss et omni rerum tenacitati s suppositus, omnia tamen, quae habet, avidissime in ciborum lecacitate consu- mit, nec fuit quandocunques femina visa, quae nons in gulae vitio tentata succumberets. Et haec omnia possumuss in Eva prima mulierums cognoscere, quae, licet manu divina sine hominis fuerit factos plasmata, nil tamen magis vetitums timuit assumere cibum, et pro ventris ingluvie de Paradisi meruit habitatione repelli. Si ergo illa femina, quaes sine crimine fuit divinas manu creata, vitia non potuit s compescere s gulae, quid erit in aliis, quas in peccatis mater concipits in alvo, nec unquams sine crimine vivunt? Sits ergo s tibi pro generali regulas definitum, quod [ins] nihilosl facile poteris ins muliere careres si saepius curaveris eam splendida mensa ci- bare s. Inconstans etiam muIier regulariter invenitur, quia nulla mulier tanta super aliquo negotios so- liditate firmatur, cuius fides modica svasione cuius- ques non efficiatur in brevi spatios alterata. Est etenims mulier tanquam cera liquescens, quae semper est formam novam parata suscipcre et ad sigillis cuiuslibet impositionems mutari. Sed nec ullas posset mulier te faceres tanta promissione securum, cuius voluntas et propositum non in- veniatur brevi momento circa promissa mutari. Nec horae spatio in eodem statu cuiusques mu- lieris animus perseverat, unde non immcrito Mar- cianus ait: ,Age enim, rumpes moram s, quias varium et mutabile semper femina". -- Non ergo speres de quacunque mulieris sponsione gaudere, nisi rei primitus sis perceptione securus. Et ideo non expedit, ins mulierum sponsionc civilia iura servari, sed ad earum promissiones semper venias cum sacco paratus. Nam illud proverbium anti- quums omni videtur exceptione carere in feminis, scilicet s : ,Tolle moras, semper nocuit differre paratiss". Sed mulieres omnes cuncta, quae dicunt, in cor- diss scimus duplicitate narrares, quia semper alia corde gerunt, quam ores loquanturs. Nul- luss posset homo tanta mulieriss familiaritate vel afectione gaudere, qui eius possets animi se- creta cognoscere, vel qua sibi fide loquatur. Mu- lier enim neminem confidit amicum ets quemlibet credit penitus deceptorem, et ideo ipsa semper in deceptionis animo perseverat et cuncta, quae lo- quitur, in duplicitate cordis enarrat ets mentis plica fatetur. Nunquam ergo te reddass in mulieris promissione vel iureiurandos securum, quia nulla manet fides in mulieres, sed tuae mentis proposi- tum studeas mulieri semper servares occultums, et tua sibi noli aperire secreta, [ets] ut sic artem arte deludas et eius valeas excludere fraudem. Samson enim, cuius cunctis satis probitas est manifesta, quia mulieri suas nons novit celare secreta, ab eas ins cordis duplicitate deceptuss ab inimicorum legitur exercitu superatuss, et ab eisdem captus corporis virtute et oculorum simul est visione privatus. De mulieribus quoque aliis infinitis percipimuss, quae suos viros et amatores eo, quod eis sua non noverunt occultare secreta, turpiters in sermonis duplicitate prodidisse le- guntur s. Inobedientiae quoque s vitio mulier quaelibet inquinatur, quia nulla in orbe adeo sapiens et discreta femina vivit, si ei rei cuiusque interdica- tur abususs, quae contra vetitum toto corporiss non coneturs adnisus et contras interdicta venire, [Undes illud sapientis eloquium sine omni ex- ceptione locum sibi meruit in feminis invenire, scilicet s : ,,Nitimur in vetitum cupimuss semperque negatum s,]" Sed et legitur, quod vir quidam sapientissimus fuit exosam habens uxorems. Quis causa criminis evitandi eam nolenss propria interimere manu, scienss, mulierems libenter in s vetita nitis, vas pretiosissimum s praeparavits et in eo vinum opti- mum ets odoriferum cum veneno mixtum apposuit et ait uxori: ,Uxor dulcissima, cave, ne vasculum praesens attingas, necs de hoc liquore quomodo- libet s praelibare praesumas, quia res est venenosa et humanae contraria vitae. -- Mulier vero vetita mariti contemnens, quum nondum s procul ab- issets, de inhibitos liquore praesumpsits et sic est penitus interempta veneno. Sed quid ista referimuss, quum maioras noverimus? Nonne etenims mulier Eva prima, quae manu quoques fuit formata divina, ets inobedientiaes vitio de- periits et gloriam immortalitatis amisit suaque culpa cunctos successores suos ad mortis deduxit interitum ? Si vis ergo, mulierems faceres quid- quam, ei praecipiendo contraria obtinebiss. Superbia quoque muliebrem consvevit macu- lare sexum. Mulier enim superbiae concitationes accensa nec linguae nec manus novit scelera vel convicias continere, sed omnia nefanda irata au- dacter committit. Sed et, si quis vellet iratam com- pesceres mulierem, inanis se labore fatigatis, quia, sis manibus eam teneats pedibusque liga- tams et cuiuslibet eam generis cruciatu adstringat ipsam non possets a malo proposito revocare vel eius animi superbiam mitigare. Sed ad modi- cum satis et levis occasioniss verbum, immo quandoque pro nihilo, cuiuslibets mulieris accen- ditur ira, et ins immensum eius superbia crescit, nec unquam recolere possum, quod aliquis femi- nam potuerits quamcunque s videre, quae suam noverit superbiam cohibere. Et ab hiss regulis nulla femina reperitur excepta. Praeterea omnis mulier alias contemptui videtur habere quod ex sola constat superbia provenire, Nullus enim nisi ex superbiae supercilio alium contemnere posset. Mulier praeterea s quaelibet s, non tantum iuvencula sed etiam senex et decre- pita, summo studio elaborat propriam extollere formam, quam rem ex superbia procedere solas, sapientiss patenters verba demonstrant, qui ait: , Cunctis inest fastus, sequiturqu es superbias formam " . Unde manifeste patet, mulieres non posse mores egregios plenarie possidere, quia, ut aits: ,,Inquinats egregios adiuncta superbia mores" s. Vanas gloria feminam s detentat quoque s vehementer, quia mulier aliqua reperiri non posset in mundo, quams super omnia lauss non delec- tet humana, et quae verba cuncta de se ipsas prolata non credat ad suas pertinentias laudes. Quae etiam in Eva prima femina posset culpa notari, quum cibaria vetita sumpsit, ut boni et mali possets habere scientiam. Sed et nulla mulier invenitur ex tam infimo genere natas, quae se non asserat egregios habere parentes et as magnatum stipite derivari, et quae ses omni iactantia non extollats. Et haec sunt, quae vanas gloria tanquam propria quaerits. Mendax etiam femina quaelibet reperitur, quia non est femina vivenss, quae falsa non simulet et mendacias ingenio non componat audaci. Nam et pros re modica satiss mulier milliess iurando mentiturs et pro brevissimos lucro infinita men- dacia fingits. Immo mulieress sua cuncta men- dacia tueri arte laborant et sub ornata falsitate aliarum consverunt falsum componere crimen. Necs posset homo tam violentas contra mu- lierem praesumptiones habere, quod ipsa suum profiteaturs excessum, nisi fuerit in ipso crimine deprehensa s. Est etiams omnis mulier ebriosa, id est vinum libenter potando assumens. Non est enim mulier aliqua, quae cum centum in die commatribusls erubescats optimum [caritatives] potare falemum. Necs erit totiens meri potatione refectas quae vinas iterum allatas recusets; vinum tamen ver- sums sibi maximes reputat inimicum, et aquae potus plurimums consvevit eis esse nocivus. Sed, si vinum sanum sine aquae admixtione reperiat, magnams suae substantiae vellet potius sustinere iacturam, quam de illo ad corporis sufficientiam non gustarets, unde nullas est mulier, quae sae- pissime ebrietatis vitiums non incurrats. Est ets omnis feminas virlingosals, quia nulla est, quae suam noverit a maledictis com- pescere linguam, et quae pro unius ovi amissione die tota velut canis latrando non clamaretls et totam pro re modica viciniam nons turbaret. Immo mulier cum aliis commorando nunquam alicui ad loquendum vellet cedere locum, sed suis semper dictis nititur dicenda committeres et in suo diutius sermone durare, nec unquam posset sua s lingua vel spiritus fatigari loquendo. Saepe etiam mulieres videmus plurimas, quae propter aviditatem loquendi solitariae s commorantes intta s se ipsas ad verba moventur ets expressa voce loquuntur. Sed etiam cunctis mulier audacter lo- quendo resistit et nullius unquam possets ac- quiescere dictis, sed ins omnibus sempers suam nititur praeferre s sententiam s. Praeterea nulla novit mulier aliquod occultare secretum. Quantos enim aliquid secretius iniun- giturs mulieri servandum, tanto avidius illud cunc- tis indicare laborat. Nec potuits usque ad haec tempora feminas inveniris, quae aliquid sibi in iecreto positum reservarets occultum, quamvis illud sit magnum, vels inde videaturs alicui mortis interitus evenire. Quidquid enim secretum alicuiuss fidei mulieris iniungitur, eiuss penitus videturs urere intrinseca, nisi primitus iniuncta sibis damnose secretas revelet. Nec possesls illud in feminis evitares quasis iuxta superiorem regulam eiss praecipiendo contraria, quia mu- lierem quamlibet plurimum delectat novarum con- fabulatio rerum. Secretum ergo tuum ab omni itudeas femina custodire s. Luxuriosa est etiam omnis femina mundi, quia mulier quaelibet, quantumcunques sit digni- tatis s honore praeclara, si aliquem, licet vilissi- mum et abiectum, noverit in Veneris opere po- tentems, illums a suo concubitu non repellit, nec est aliquis in opere Veneris potenss, qui etiams cuiusviss mulieris posset quomodolibets mitigare libidinem s. Praeterea nulla mulier tanta fidei puritate colli- gatur amico vel manet unitas marito, quae alium non admittat amantem, maximes quum quis pe- cuniosus accedits, ubi quidem mulieris luxurias cum avaritia summa notatur. Sed nulla in hoc saeculos commoratur s in tantum mulier constans vel quacumque sponsione ligata, si voluptatis acce- dat amator et eam ad Veneris voluptates sapienter ets instanter invitet, quae post multam saltem in- stantiam petentiss velit abiicere preces vel abs eius se importunitates tueri. Ets haec quidem regula pros nulla reperitur femina fallax. Videas ergo, qualis sit mulier reputanda, quae in rerum felicitate posita et honorabili amico vel optimo [est s] honorata marito alterius appetit voluptatibus commisceri. Ideo istud muliersl agits quia nimia ipsam luxuria vexats. Est quoques ad omne malum femina prona. Quodcunques maius est in hocs saeculo nefas, illud omnis mulier sine timore pro levi occasiones com- mittit, et mulieris animus ad omne malum pro modica cuiusques svasione facile inclinaturs. Prae- lerea nulla vivit in hoc femina mundo, non etiam imperatrix neque regina, quae totam vitam suam more gentilium non consumat auguriis et variis divinationum haruspiciiss [ets], dum vivit, mente credula non insistat, et quae assidue artis mathe- maticaes infinita maleficia non committat. Immo nullum opus mulier facits, in cuius principio dies non exspectetur et hora, et cui ars malefica non praestet initlum. Nams etiam non ducitur, nec defuncti obsequias celebrantur , nec semina tra- huntur ad agrum, nec habitatio nova patieturs ingressum, nec quidquam aliud datur suo initio, nisi muliebre priuss procedats augurium, et nisils istud s magicis feminarum praesagiis s approbetur. Unde sapientissimus Salomon malitias cunctas et scelera mulieriss agnoscens de ipsius vitiis et im- probitates generali fuit sermone locutus. Ait enim s ,,femina nulla bona". Cur igitur, quod est malum, Gualteri, tam avide quaeris amares? Mulier siquidems hominem cordis affectione non amat, quia nulla est, quae marito vel fidem servet amico, et cuiuss fides non inveniatur alio superveniente vacillans. Nescit enim mulier aurum velarguentum aut alia sibi oblata munera reiicere neque sui corporis solatia petitas denegare. Sed s, quum sciat femina, nihils in tantum coamantis ani- mum aggravare, quantum si de ipsa suis corporis solatia largiatur, videass, quanta mulier hominem cordis affectione peramet s, quae s propter auri vel argenti aviditatem extranei s vel peregrini se s committit arbitrio et coamantis animum non eru- bescit tanta confusione turbares ac propriae fidei ornamenta dirumoere. Sed nulla praeterae femina tantos posset coamanti nono fiat cito peregrina. Ne- gaii, si munerum ipsas semper suffragia non agnoscat, quae circa solita non incipiat tepidare solatia et suo coamanti non fiat cito peregrina. Ne- minem ergo videtur decere prudentem feminae se affectui obligare, quia nemini mutuum servat amo- rem, et constat, ipsam tots supra dictiss et tam validis rationibus reprobandam s. Amor praeterea rationes alia satis videtur odi- bilis, quia saepius inaequalia pondera portat et eam sempers cogit amare, quam nulla posset homos sollicitudine obtinere, quia mutuum illa non sentit amorem, quum amoris non instigetur acuIeis. Non est ergo illiuss arbitrium eligendum, qui te cogit instanters illud toto mentis ingenio pustulare, quod ipses idem s tibi facit penitus denegari. Nam, si amor iustus-s vellet moderator haberi, id solum ad s amandum cogeret amatores, quod statim vel post dignos labores eos mutua vice diligeret; quod quum non faciat, meritos videtur eius militias recusanda. Non enims illius videtur amanda societas, qui te producit ad bellum et initos proelio transit ad hostes et tuitioniss eis arma ministrats. Non expedit ergo, venerande amice, tuos in amore consumere dies, quem tots iuperius improbatum rationibus constat. Nam, si te facits regissl gratias carere coelestis et omnis te penituss veros privat amico et huius saeculi cunctos s subducit honores, omnisque famae lauda- bilis per eundem supprimitur aura, ac sui voraci- tate divitias devorats universas, et ex eo, sicut superius narratur, mala cuncta sequuntur s, cur stulte quaeriss amare, vels quod inde posses ac- quireres bonum, quod tibi valeret tot incommoda compensare? Nec id, quod quaeris in amore praecipuum, scilicet ut vice mutua diligaris, sicut superius edocetur, nullo possess obtinere labore, quia nulla femina mutuum rependits amorem. Si cuncta igitur, quae in amore versanturs, vigili curaveris mente perquirerels, clara poteris veri- tate cognosceres, quam inevitabilis quisque ra- tiones tenetur amorem totiss viribus evitare et eius penitus calcare mandatas. Haecs igitur nostrals subtiliter et fideliter examinata s doctrina 1s, quams tibi praesenti li- bellos mandamus insertam s, tibi duplicem sen- tentiam propinabits. Nam in prima parte prae- sentis libelli tuae simplici et uvenili annuere peti- tioni volentes acs nostrae quidem in hac parte parcere nolentess inertiaes aitem s amatoriam, sicut nobiss mente avida postulasti, series tibi plena dirigimus et competenti ordinatione dispo- sitams delegamus, quam si iuxta volueris prae- sentem exerceres doctrinam , et sicut huius libelli idua tibi lectios demonstrabit, omnes corporis jiptates pleno consequeris effectu, Dei tamen gratia, bonorunis consortio atque virorum lauda- bilium amicitia iusta manebis rationes privatus, mque famam non modicam faciess sustinere tiram, necs facile huius s saeculi consequeris ores. In ulterioris parte libelli tuae potius vo- cis utilitati consulere s, de amoris reprobatione nulla ratione petentis, ut bona fortes praeste- s invitos, spontanea voluntate subiunximus leno tibi tractatu conscripsimus. Quem trac- tatum nostrum si attentas volueris investigationes uirere ac mentiss intellectu percipere et eius- dems doctrinam operis executione compleres, ne manifesta cognosces, neminem in amoris volptatibus deberes male suos expendere dies, inde rex coelestis in cunctis tibi propitius permanebit ets in hoc saeculo prosperos mere- beris habere successus et universa laudabilia et honesta desideria cordis implere, ac in futuro gloriam et vitam possidebis aeternam. Sumas ergo, Gualteris, salubrems tibi a no- bis propinatam doctrinam et mundi penitus vani- tates omittas, ut, quum venerit sponsus nuptias celebrare maiores, et clamor surrexerits in nocte, sis praeparatuss cum lampadibus occurreres sibi ornatis secumque ad nuptias introire divi- nas, necs te oporteat tempore opportunitatis in- stantiss tuae lampadis serotinas ornamentas dis- quirere et ad sponsi domum ianua clausa venire ac verecundam vocems audire s. Studeas ergo , Gualteri s, lampades semper ornatas habere, id est caritatis et bonorum ope- rum ornamenta tenere. Memento etiam vigilare semper, ne in peccatis dormiendos te inveniat sponsi repentinus adventus. Cave igitur s, Gual- teris, amoris exercere mandata et continua vi- gilatione s labora , ut, quum venerits sponsus, inveniats te vigilantem, nec des corporis iuven- tute confisum mundana delectatio te faciat in peccati dormitione iacere ac s des sponsi tardi- tates securum, quia, eiusdem sponsi voce te- stante, nescimus diem neque horams.